Откройте свой Мир!

Арақ-шараптың зияны:
90% - əлсіздерге зорлық көрсету,
80% - ұятсыздық, арсыздыққа бару,
70% - жүкті болып қалу,
60% - ауру жұқтыру,
50% - жол-көлік апаты,
50% - отбасының бұзылуы,
50% - адам өлтіру,
50% - өзін-өзі өлтіру,
50% - алқаш ауруына тап болу.

Алдын-алу шаралары:
Қазақ ұлттық құндылықтарын сақтау және дамыту!

БАЛАҢЫЗДЫ БЕСІККЕ БӨЛЕҢІЗ…
Бесік — сан ғасырлар бойы ұлттың ұясы, қазақы тәлім-тәрбиенің қайнар көзі, бабамыздан қалған киелі мүлік, қой үстінен бозторғай жұмыртқалаған мамыражай тіршіліктің белгісі іспетті. Бесікті қатты қадірлегені соншалықты, қазақ атасы жатқан бесікке бала, немере, шөбере, шөпшек, тіпті туажатына дейін бөлеген.
Өкінішке қарай, қазір жас келіншектер баланы бесікке бөлеуге ерініп, памперсті күні-түні қолданатын болды. АҚШ пен Еуропа елдерінде озық ойлы дәрігерлер памперсті қолдануға қарсы «Келініңізге күйеу іздеңіз!» деген акциялар ұйымдастырып, жасанды жаялықтан бас тартуға үндеуде. Бұның мағынасы: «Сіздің памперс кигізіп өсірген ұлыңыз белсіз, ұрпақ әкелдіре алмайды» дегенді білдіреді. Себебі памперстің балаға зияны ұшан-теңіз. Памперстің кеселінен нәжісті өзіне сіңіріп, химиялық жолмен буландырып жіберетін қоспалар адамды белсіздік пен бедеулік ауруына душар етеді.
Памперстің нәресте денсаулығына өте зиян екенін сауатты жұрттың бәрі біледі. Оның құрамындағы «суперадсорбент», «полиакрилатнатрий», «трибутилен» деген у түрлерін химияны оқыған әрбір бала біледі. Памперстің негізгі қабаты жұқа пластикадан тұрады. Сырты суперадсорбентамен қапталған. Сұйықты сорып алып, «жоқ қылатын» құрал — осы. Мұның құрамында полиакрилатнатрий бар. Бұл затты 1985 жылдан бастап медицина саласында қолдануға әлемдік денсаулық сақтау ұйымы тыйым салған. Әсіресе, сәбидің жыныс мүшесін болашақта белсіздікке ұшырататын зат — трибутилен. Бұл химикат адамның иммундық қабілетін әлсіретеді.
Соңғы жылдары мектеп жасындағы оқушылардың өз-өзіне қол жұмсау оқиғасы жиі қайталануының дендеп кетуінің бір ұшы памперстің кесапатында жатыр. Себебіне үңілсек: «памперс» киіп ержеткен бала қай кезде, қай жерде, қандай күйде болғанына қарамастан (ұйықтап жатып та) дәретін жіберіп қояды. Өйткені онда дәретін уақыт пен орынға қарай реттеп, ұстап жүру қабілеті жойылған. Яғни, рефлекс әлсіз немесе қалыптаспаған. Сәби кезінде орнықпай қалған рефлекстің зардабын есейгенде тартпақ. Қысқасы, памперстің салдарынан дәрет сындыру рефлексі жойылып, Энурез, яғни шыжың дертіне ұшыраған жасөспірім ақыры өзін-өзі мерт етіп тынады. Шыжың дерті балабақшаны қойып, мектептің жоғарғы сынып оқушылары арасында да көптеп кездеседі. Әрі жыл сайын көбеюу үстінде. Дәретіне ие болмаудың ақыры қасіретті жағдайға әкеліп соғады. Ондай жағдайға ұшыраған баланың ішкі күйзелісін әдетте әркім түсіне бермейді.
Соңғы 25 жылда Еуропа елдерінде бала туудың азаюының бір себебі — бедеулік пен белсіздік. Себебі, памперс киіп өскен баланың қуаты қырыққа жетер-жетпесте тоқырап қалады екен. Алла тағаланың жаратуы бойынша, ұл баланың мүшесінің ұшы мен ен қалтасының қалыпты температурасы болады. Жас бала памперске кіші дәретті жіберген кезде дене температурасы бірден жоғарылайды. Аздан кейін памперске сіңген зәр қайтадан суиды. Сөйтіп, қысқа аралықта бір күйден екінші күйге алмасқан температура аталық бездің дамуын тежейді. Демек, табиғи қуатын жойып жібереді. Бұндай жағдай қыз балаға да кері әсер етеді. Осыдан барып белсіздік пен бедеулік ауруына ұшырайды. Бұл — ұлтқа төнген үлкен қауіп. Халықты өсіретін де, өшіретін де — әйел! Қазіргі жас келіншектердің өз жанын аялап, жалқауланып, баласын бесікке бөлемей, памперс кигізуі қазақ халқына залал келтіруі мүмкін. Сондықтан ері бар, әйелі бар «ұрпағым болса екен» деген әрбір қазақ мұны ойлануы керек.
«Тәрбие тал бесіктен басталады» — деп дана халқымыз тегін айтпаған. Ұрпақ тәрбиесі отбасынан басталып, мектепте жалғасады. Әсіресе, отбасының тәрбиесі жүйелі болуы тиіс. Әр ата-ана өзінің мінез-құлқымен, жүріс-тұрысымен, адами қарым-қатынасымен, бүкіл болмысымен балаға үлгі болуы тиіс. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген халқымыздың қанатты сөзі бар. Біздің халқымыз жас ұрпақты тәрбиелеудің қарапайым түрін шебер пайдаланған. Әжелеріміз баланы ұйықтатқанда батырлар туралы, жомарттық, мейірімділік, отансүйгіштік, тағы да басқа тәрбиелік мәні зор ертегілер, дастандар айтқан. Мұның өзі баланың құлағына жақсы істерді сіңіру үшін айтылатын.
Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов: «Ел болам десең, бесігіңді түзе!» деп тегін айтпаған. Ал бесіктің құрылымы балаға гигиеналық тәрбие беруге лайықталған әрі алып жүруге жеңіл, ықшам және берік. Ол баланың тазалығына өте қолайлы, өйткені арнайы қойылатын түбек пен шүмек баланың дәретін жаймай, таза және ұзақ ұйықтауына жағдай жасайды. Бұл үй шаруашылығымен айналысып жүретін анаға қалай қолайлы болса, көшіп-қонып жүргенде, баланың өзінің де денінің сау болып өсуіне де тиімді.
Бала бесікте таза әрі жылы жатады. Жаялығы құрғақ болғасын ұйқысы да тыныш болады. Сондықтан жас аналар мен болашақ аналар қауымына балаңыздың денсаулығын ойласаңыз, памперсті қолданудан бас тартқаныңыз дұрыс дер едім. Себебі әрбір ұрпақтың денінің саулығы — ұлтымыздың басты байлығы!
Нұрлан ЕСЕНҒАЗЫ,
Ақтөбе медициналық колледжінің оқытушысы, дәрігер.
Ақтөбе газеті, 03.10.2016 жыл, № 154-155, 6 бет.

Тәрбие тал бесіктен!
Қоғамның басты байлығы – адам! Елбасымыз халыққа Жолдауында «Адам елдің басты байлығы» - деп атап көрсетті. Жан-жақты жетілген, білімді, саналы азаматтар қалыптасқан қоғамның болашағы зор. Ал, болашақтың иесі – жастар. Сондықтан да жас ұрпақ тәрбиесіне айрықша мән берілуі тиіс. Жастарды Отан сүйгіштікке, патриотизмге, адамгершілікке, мәдениетке, өзара сыйластыққа тәрбиелеу қажет.
Әр ұлттың өзінің ұлттық құндылықтары болады. Бір ұлтты екіншілерінен ерекшелендіріп тұратыны өзгелерге ұқсамайтын қасиеттері. Тілі, ертегілері, мақал-мәтелдері, лиро-эпостық және батырлар жырлары, әдет- ғұрпы, салт-дәстүрі, менталитеті, мәдениеті, өнері, тағамдары, ұлттық қолөнері, тұрмыстық бұйымдары, ұлттық ойындары, т.б.
Қазақтың ұлттық бұйымы бесіктің пайдасын өмірдің өзі дәлелдеп, осы уақытқа дейін жетіп отыр. Баланың таза болуы, ұйқысының тыныш болуы өз алдына, баланың ана құрсағынан жарық дүниеге келген соң табиғи өсуіне әсер етеді. Сәби өмір есігін ашпас бұрын, ана құрсағында жүріп тербеліске түседі. Алайда өмір есігін ашқан соң жарық дүниеге бірден үйлесе алмайды. Сондықтан оны ана құрсағындағыдай әлдилеп, тербетіп отыру керек. Міне, қазақтың ұлылығы! Өкінішке орай қазір (әсіресе қалалы жерде тұратын) жас келіншектер баланы бесікке бөлеуге ерініп, памперсті күні-түні қолданатын болып жүр.
АҚШ пен Еуропа елдерінде озық ойлы дәрігерлер памперсті қолдануға қарсы «Келініңізге күйеу іздеңіз!» деген акциялар ұйымдастырып, жасанды жаялықтан бас тартуға үндеуде. Бұның мағынасы: «Сіздің памперс кигізіп өсірген ұлыңыз белсіз, ұрпақ әкелдіре алмайды» дегенді білдіреді. Себебі памперстің балаға зияны ұшан-теңіз. Памперстің кеселінен нәжісті өзіне сіңіріп, химиялық жолмен буландырып жіберетін қоспалар адамды белсіздік пен бедеулік ауруына душар етеді.
Памперстің нәресте денсаулығына өте зиян екенін бәрі біледі. Оның құрамындағы «суперадсорбент», «полиакрилатнатрий», «трибутилен» деген у түрлерін химияны оқыған әрбір бала біледі. Памперстің негізгі қабаты жұқа пластикадан тұрады. Сырты «суперадсорбентамен» қапталған. Сұйықты сорып алып, «жоқ қылатын» құрал осы. Бұның құрамында «полиакрилатнатрий» бар. Бұл затты 1985 жылдан бастап, медицина саласында қолдануға әлемдік Денсаулық сақтау ұйымы тыйым салған. Әсіресе, сәбидің жыныс мүшесін болашақта белсіздікке ұшырататын зат – «трибутилен» дейтін пәле. Бұл химикат адамның иммундық қабілетін орасан әлсіретеді.
Соңғы жылдары мектеп жасындағы оқушылардың өз-өзіне қол жұмсау оқиғасын жиі қайталануының дендеп кетуінің бір ұшы памперстің кесапатында жатыр. Себебіне үңілсек: «памперс» киіп ержеткен бала қай кезде, қай жерде, қандай күйде болғанына қарамастан(ұйықтап жатып та) дәретінке отырып қояды. Өйткені, ол балада дәретін уақыт пен орынға қарай реттеп, ұстап жүру қабілеті жойылған. Яғни, рефлекс әлсіз немесе қалыптаспай қалған. Сәби кезінде орнықпай қалған рефлекстің зардабын есейгенде тартпақ. Қысқасы, «памперстің» салдарынан дәрет сындыру рефлексі жойылып, «Энурез», яғни шыжың дертіне ұшыраған жасөспірім ақыры өзін-өзі мерт етіп тынады. Шыжың дерті балабақшаны қойып, мектептің жоғарғы сынып оқушылары арасында да көптеп кездеседі. Әрі жыл сайын көбейу үстінде. Дәретіне ие болмаудың ақыры қасіретті жағдайға әкеліп соғады. Ондай жағдайға ұшыраған баланың ішкі күйзелісін әдетте әркім түсіне бермейді.
Соңғы 25 жылда Еуропа елдерінде бала туудың азаюының бір себебі бедеулік пен белсіздіктің әсері деп жүр. Себебі, памперс киіп өскен баланың қуаты қырыққа жетер-жетпесте тоқырап қалады екен. Алла тағаланың жаратуы бойынша, ұл баланың мүшесінің ұшы мен ен қалтасының қалыпты температурасы болады. Жас бала памперске кіші дәретті жіберген кезде дене температурасы бірден жоғарылайды. Аздан кейін памперске сіңген зәр қайтадан суиды. Сөйтіп, қысқа аралықта бір күйден екінші күйге алмасқан температура аталық бездің дамуын тежейді. Демек, табиғи қуатын жойып жібереді. Бұндай жағдай қыз балаға да кері әсер етеді. Осыдан барып белсіздік пен бедеулік ауруына ұшырайды. Бұл – ұлтқа төнген үлкен қауіп. Халықты өсіретін де, өшіретін де – әйел! Қазіргі жас келіншектердің өз жанын аялап, жалқауланып, баласын бесікке бөлемей, памперс кигізуі қазақ халқын «өшіріп» жіберуі мүмкін. Сондықтан ері бар, әйелі бар «ұрпағым болса екен» деген әрбір қазақ қатты ойланулары керек.
«Тәрбие тал бесіктен басталады» - деп дана халқымыз тегін айтпаған. Ұрпақ тәрбиесі отбасынан басталып, мектепте жалғасады. Әсіресе, отбасының тәрбиесі жүйелі болуы тиіс. Әр ата-ана өзінің мінез-құлқымен, жүріс-тұрысымен, адами қарым-қатынасымен, бүкіл болмысымен балаға үлгі болуы тиіс. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген халқымыздың қанатты сөзі бар. Біздің халқымыз жас ұрпақты тәрбиелеудің қарапайым түрін шебер пайдаланған. Әжелеріміз баланы ұйықтатқанда батырлар туралы жомарттық, мейірімділік, Отансүйгіштік тағы да басқа тәрбиелік мәні зор ертегілер, дастандар айтып ұйықтатқан. Мұның өзі баланың құлағына жақсы істерді сіңіру еді. Бала мұның барлығын есіне сақтап қалады да, адамгершіліктен аспайтын, жамандыққа баспайтын, елін-жерін сүйетін азамат болып шығады. Жастар тәрбиесі күрделі іс. Жастарға қамқорлық жасау елдің болашағына қамқорлық жасау болып табылады. Ұрпақтарымызды парасатты да білікті, мәдениетті де білімді етіп тәрбиелеп, олардың дүниетанымын жалпы адамзаттық деңгейде дамытамыз десек, бойында ұлттық және азаматтық намысы бар, елін-жерін сүйетін ұрпақ өсіргіміз келсе, бүкіл қоғамдық дамудың негізін келешек ұрпақ тәрбиесіне бағыттауымыз қажет.
Жазушы Мұхтар Әуезов: «Ел болам десең, бесігіңді түзе!» деп айтқан. Ал, бесіктің құрылымы балаға гигиеналық тәрбие беруге лайықталған әрі алып жүруге жеңіл, ықшам және берік. Ол баланың тазалығына өте қолайлы, өйткені арнайы қойылатын түбек пен шүмек баланың дәретін жаймай, таза және ұзақ ұйықтауына жағдай жасайды. Бұл үй шаруашылығымен айналысып жүретін анаға қалай қолайлы болса, көшіп-қонып жүргенде, баланың өзінің де денінің сау болып өсуіне де тиімді.
Бесіктің жабдықтары – түбек, шүмек, төсек, жастық, жөргек, қолбау, тізебау, тізе жастық, екі тартпасы. Шүмекті қойдың асықты жілігінен жасаған, ол айрықша аппақ болу үшін сүтке қайнатылған.
Жалпы ата-бабамыз бесікті қасиетті, құтты мүлік деп есептеген. Мұны Төле бидің мына бір әңгімесінен байқауға болады: Жоңғарлар шапқыншылығынан соң тоз-тоз болған ел таулы жаққа қарай босып, үдере көшкенде, екіқабат жас келіншек бос бесікті арқалап бара жатқан көрінеді. Сонда Төле бимен қатар келе жатқан кісі: «Мына бейшараның көрпе-жастығын тастап, бос бесікті арқалап келе жатқаны-ай», – дегенде, Төле би: «Баланың бесігі – кең дүниенің есігі ғой», – деген екен.
Қазіргі жан-жақты дамыған заманда адамның қажеттілігі үшін әртүрлі заттар, техника, жиһаздар шығып жатыр. Оның ішінде сәбилерге арналған кеуеттер де жоқ емес. Бұлар атам қазақ пайдаланған бесіктің орнын ауыстыра алмайды. Бесік баланың денсаулығына, ми қызметінің дұрыс дамуына үлкен септігін тигізеді. Бала бесікте таза әрі жылы жатады. Жаялығы құрғақ болғасын ұйқысы да тыныш болады. Арасында шешіп алып, аяқ-қолын созып, жаттығулар жасау керек. Бала бесікте жатпаған уақытта бесік көрпешелерін далаға күннің көзіне, қыста аязға жайып алу қажет.
Баланың тәрбиелі болып өсуіне берекелі отбасының әсері мол. Отбасының ең маңызды қызметтерінің бірі – тәрбие беру. Тәрбие тал бесіктен басталады. Баланы бесіктен тәрбиелеу қажет.
Бесікке жатқан бала дені сау, ұйқысы тыныш, дүниетанымы кең, өмірге құштар болып өседі. Тілі де ерте шығып, балабақшаға барғанда қатарластарынан оқ бойы озық тұрады. Олай болуы орынды да. Өйткені, бесікте жатқан бала ана әлдиімен ұйықтап, ана әлдиімен оянады. Бала бесікте жатып әуезді әнді тыңдап қана қоймайды, қоршаған ортамен қарым-қатынасқа түседі. Айналаны бағдарлайды, өмір сүру қағидаларымен танысады, әкесі мен анасын, атасы мен әжесін, бауырларын таниды. Олармен тілдесуді бастайды. Алғашқы айлардан бастап-ақ бала жекелеген буындарды айтып, сөйлей бастайды. Анасының еркелеткенін, кейіген сәттерін ажырата алады. Әкесінің жұмыстан келіп, құшағына алған сәттердің бәрі бала зердесінен өтеді. Уақыт келе, бала өскен сайын, көп нәрсені үйренуге айналадағы құбылыстарға зер сала бастайды. Баланы бесікке салып, өсіру аналарға көп көмек. Кейде анасы бар шаруаға үлгере алмай жататыны бар. Жас баланы тамақтандырып, бесікке салып қойып, әлдилей отырып, тамақ әзірлеуге уақыт табуға болады. Дер кезінде қажетті істерді атқарып жүріп, сәбимен ұзақ тілдесуді дағдыға айналдырған жөн.
Бесіктің ұрпақ үшін пайдасы ұшан-теңіз:
Біріншіден – қол-аяғын ербеңдетіп бос жатқан сәбидің ұйқысы тыныш болмайды. Киіндіріп бос жатқан бала тоңады. Ұйқысы қанбаған баланың зердесі толық жетілмейді. Бала ауру, әлсіз болып өседі.
Екіншіден – баланың мазасыздығы ананың психологиясына әсер етедi. Бұндай жайсыздық сүт арқылы сәбиге беріледі. Сондықтан бесікке жатпаған бала болашақта сабырсыздау болады.
Үшіншіден – баланы бесiктен шешкен кезде сәби керiлiп-созылып, рахаттанады. Денесінің әртүрлі күйде болуы оған демалыс сыйлайды.
Төртіншіден – сәбидің тұлабойы таза болып, тазалыққа бойы үйренеді.
Бесіншіден – бесіктегі баланың денесіне дымқыл, сыз дарымайды. Құрғақ болады. Ол мықты денсаулық кепілі. Әрі қол-аяғы сыптай болып өседі.
Алтыншыдан – бесік белгілі бір ритммен ғана тербетіледі. Баланың жүйке – жүйкесі бір жүйе, тәртіпке түседі.
Жетіншіден – бесіктегі балаға ана әлдиі, бесік жыры әбден сіңеді. Қайырымды, иманды, инабалы мінез қалыптасады. Бесік жырын тыңдаған баланың қанына ұлттық рухани –мәдени қасиет дариды.
Сегізіншіден – бесік сәбиді сырттан келетін кері энергия немесе тiл-көзден сақтайды. Кім болса сол, балдырған – балауса аға – апалары ойнатамын, жұбатамын деп көтеріп кете алмайды. Құлатып алу қауіпі жоқ.
Тоғызыншыдан – жаман айтпай жақсы жоқ, бала ауыра қалса, дәрі-дәрмек бергеннен гөрі, халық емін, әсіресе мал майымен, балмен сылау пайдалы екені белгілі. Ал осы емдік шараларды қолдану үшін бала ораулы, жылы жабулы болуы шарт. Ал жыбырлақ баланы орап қою да оңай шаруа емес! Осындай кезде бесік бірден бір көмекші болып табылады.
Оныншыдан – ұйықтап жатқан баланы бір бөлмеден бір бөлмеге көшіру, бір жаққа алып бару керек бола қалған жағдайда керуеттегі немесе жерде жатқан баладан гөрі, бесікте бөлеулі жатқан сәбиді көшіру оңайырақ.
Он біріншіден – кейбір аналар жас нәрестені қасына алып ұйықтайды. Ұйқы өліммен тең деседі халық. Көзі ұйқыға кеткен ана жанындағы баланы басып кету және оны тіпті байқамай қалу қаупі бар. Ал бесік одан сақтайды.
Он екіншіден – алаңдаған ананың ұйқысы да тыныш болмайды. Ал бесікте жатқан баласының қауіпсіздікте екенін сезген ана тыныш ұйықтайды.
Жас аналарға, балалы болғалы отырған болашақ аналарға айтар пайдалы кеңесім – сәбилеріңіздің бойын бесікке үйретудің қамын ерте жасаңыздар.
Алла Тағалаға шүкір, қазір егеменді ел болғанымыздың 25 жылдығының қарсаңында көп шаруа тындырылды. Алдағы уақытта Қазақ ұрпағының міндеті – экономикамызды дамыта отырып, ұлттық құндылығымызды қорғап, дамытып, сақтай отырып әлемдік қауымдастыққа кіру. Егер ұлттық құндылығымызды сақтай алмасақ жаһандануға жұтылып кетеміз. Жаһандануға жұтылып кетпей, Президентіміздің алға қойған мақсаты «Мәңгілік Ел» болып қалу үшін ұлттық құндылықтарымызды сақтап, қорғай білуіміз керек. Себебі, қазағымның ұлттық құндылықтары –ұлттың тірегі!
Ақтөбе медициналық колледжінің оқытушысы, дәрігер Нұрлан Ізденұлы ЕСЕНҒАЗЫ, 87014552854, WhatsApp, 87774088898, 87477532420, e-mail: yessengazy@mail.ru 30.08.2016 жыл.

Ассалаумағалайкум əріптестер!
Оразаларыңыз қабыл болсын!
Жыл сайын жаныңызға нұр, құшағыңызға гүл, ұжымыңызға əсем əн сыйлайтын төл мерекеміз - Медицина қызыметкерлер күні құтты болсын!
Алла Тағала таусылмас бақытқа кенелтіп, атар таңдарыңызды тек жақсылықпен қарсы алып, əр күніңіз нұрлы болсын!
Қазақ еліндегі бірлік пен татулық нығая берсін!
Шаңырақтарыңыз шаттыққа толып, бақытқа бөленіп, қуаныштан жадыраңыздар!
Өзеннің ағысындай, тұлпардың шабысындай, толқынның жарысындай өтіп жатқан əр күндеріңіз жақсылыққа толсын!
Балаларыңыздың бақытына бөленіп, немерелеріңіздің қызығына батып, шөберелеріңіздің қолынан су ішіп, шөпшек көруге Алла Тағала несіп етсін!
Əумин!
Сəлеммен: Нұрлан ЕСЕНҒАЗЫ.

Тәуелсіздік күні құтты болсын! Барлық отбасына бақ, береке әкелсін!

16 желтоқсан Тәуелсіздік күні мерекесі құтты болсын!
Қазақ халқы Тәуелсіздікті көп жылдар зарыға күтті. Тәуелсіздікті аңсаған, өз ойларын ортаға салған қаншама қазақ елінің білімді азаматтары құрбан болды. Көзі ашық, көкірегі ояу қазақ жастары 1986 жылы желтоқсан айында Совет Одағының озбыр саясатына қарсы өз наразылықтарын білдірді. Сын болмай мін болмас дегендей. Сол кезде Совет Одағы жастардың талабына мән беріп, оң шешім шығарудың орнына, әскери күшпен жастардың жігерін басып тастауды қолға алды. Қаншама қазақ қыз-жігіттерін соққыға жығып, қудалап, қамап, қорлап, қырып қазақ халқының намысына тиді. Аллаға шүкір Совет Одағы құлап, мемлекет ретінде жойылды, Қазақ елі Тәуелсіздік алды, Қазақ ССР-ен Қазақстан Республикасы болып өзгерді. Ата-бабаларымыз сан ғасырлар бойы аңсап өткен азаттық алдық, елімізге егемендік әкелді. Қазақ елінің Тәуелсіздігі бәріміздің ең басты құндылығымыз. Мың өліп, мың тірілген қазақ халқы, барлық қыйыншылыққа шыдады, сабырлық, төзімділік, салқынқандылық танытты, Алла тағала қолдап, ата-баба әруағы оңдап қазақ халқының бағы ашылды. Қанымызға біткен тектілігіміздің арқасында Тәуелсіздікке қол жеткізгеніміздің өзі қазақ халқы үшін үлкен олжа деседе болады. Ендігі мәселе – Тәуелсіздігімізді бүгінгіденде нығайтып, мемлекеттігімізді бекіте түсу. Қазақстан Республикасы мемлекет, қазақ халқы ұлт ретінде қайта жаңарды. Қазақ халқы үшін Тәуелсіздіктен қымбат еш нәрсе жоқ.
Қазақ халқын алыс- жақын жер бетіндегі барлық мемлекеттер танып білді, Алла тағала қолдап, 24 жылдың ішінде ата-бабамыз армандаған мақсаттарының бәрі орындалды деседе болады. Көрші елдермен шекарамызды белгілеп-бекіту, тілімізді дамыту, тарихымызды түгендеу, әдет-ғұрып, салт-дәстүрімізді сақтау, дінімізге сыйыну, экономикамыздың өркендеуі, ішкі және сыртқы саяси тұрақтылық, халық аралық татулықтарды дұрыс жолға қоя білген Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы қазақ халқының маңдайына біткен бақыт болды. Осындай қыруар еңбегінің арқасында Қазақстан Республикасы ЕҚЫҰ-на төрағалық міндетін абыроймен атқарды, Ислам елдері конференциясына төрағалық ету мәртебесіне ие болды. Бұл қазақ халқы үшін үлкен абырой, жоғары, биік мәртебе, елдің атын ер шығарар дегендей емес пе?
Қазақстан Республикасында әртүрлі себептермен қоныс аударып уақытша болсада тұрып жатқан өзге ұлттар Қазақ елін құды бір жерұйыққа бағалайды. Себебі қазақ еліне әр түрлі жағдайға байланысты келген өзге ұлттарды қазақ халқы қонақжайлылығымен, дарқандығымен, мейірмандығымен және қыйналған кездерінде бір үзім нандарын бөліп берген қайырымдылығымен ұлт ретінде аман есен алып қалды. Аштықта жеген құйқаның дәмі кетпес дегендей, Қазақ елінде тұрып жатқан өзге ұлттардың қазақ халқына деген достығы мәңгілік деп айтуға болады. Ендеше Қазақ елінің Тәуелсіздігіне өзге ұлттар да қуанады, елдегі саяси тұрақтылықты, ұлттар арасындағы достықты берік сақтауға міндеттері санайды. Қазақстан Республикасында тұратын өзге ұлт өкілдеріне кәсіпкерліктерін дамытуға, тілін, дінін, тарихын сақтауға мемлекет тарапынан қолдау көрсетуде. Соған қарымта ретінде шет елдерде тұратын қазақтарға да сондай көмектер беріп жатыр деп айта аламыз.
Жастарға Қазақ елінің Тәуелсіздігінің қымбат екенін, оны көздің қарашығындай сақтай білудің маңызды екенін әркез айтып отыру керек, 3 жастан бастап жастарына қарай, деңгейіне байланысты Тәуелсіздіктің мағынасы жөнінде сабақ алулары қажет. Болашақ ұрпақтарымызға беретін еншіміз: бірінші тәрбие, екінші білім, үшінші тұрмысқа қажетті заттар екенін ұмытпайық ағайын.
Тәуелсіздік мерекесі желтоқсан айында тойланады, құран оқылады, соған байланысты 1-ші қаңтарда келе жатқан Жаңа 2016 жылды қарсы алу дайындықтарын 22-ші желтоқсаннан кейін бастасада үлгеретінімізді ескергеніміз жөн.
Тәуелсіз Қазақстан Республикасы өркендей берсін, еліміз абыройлы, айбынды болып, қазақ тілі толық мемлекеттік мәртебесіне ие болсын, қазақ елінің салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, тарихы, өнері, ғылымы дамып биік шыңдардан көрінсін, қазақ елінің атқа мінер азаматтары аман болып, жастарымызға үлгі көрсетсін, жастарымыз қалаған мамандықтарының шебері деңгейіне жетіп, қазақ елінің алдыңғы қатарлы дамыған елдердің алды болуына ат салыссын. Елімізде қой үстіне торғай жұмыртқалаған заман орнасын!

Ақтөбе қаласы, Нұрлан ЕСЕНҒАЗЫ.

Американская психиатрическая ассоциация(АПА) официально подтвердила то, о чем многие и сами догадывались: постоянное фотографирование себя(так называемые «сэлфи») является психическим расстройством. Расстройство называется «сэлфитис» (selfitis) и определяется как обсессивно-компульсивное желание сфотографировать самого себя и выложить фото в социальных медиа как способ восполнить недостаток самоуважения и заполнить пробел в близости.
В соответствии с решением Американской психиатрической ассоциации, существует три уровня расстройства:
1. Пограничное сэлфитис: фотографировать самого себя, по крайней мере три раза в день, но не отправлять фото в социальные сети;
2. Острое сэлфитис: фотографировать самого себя по крайней мере три раза в день и размещать каждую из фотографий в социальных сетях;
3.Хроническое сэлфитис: Неконтролируемое желание фотографировать самого себя круглосуточно и размещать все сделанные фотографии в социальных медиа более чем шесть раз в день.

Қымызмұрындық.

Ақтөбе мемлекеттік медицина институтын бітіргесін, 1990-1999 жылдары сол кездегі Жезқазған облысы, Ұлытау ауданына жолдамамен барып дәрігер қызыметінде болдым. Медициналық тексеріс бойынша елді мекендерді аралағанда байқағаным: ай далада бір үй мал бағып отырса да бие байлап, қымыз дайындап, қазақ халқының салт-дәстүрін, әдет-ғұрыптарын сақтап, дамытып отыратын. Ұлытаудың қазақ халқы үшін мәртебелі, қасиетті болуының бір қыры осыда шығар деп ойлаймын.
Кейбір өңірлерде көп жылқысы болса да, бие байламайды, қымыз дайындамайды, Қымызмұрындықты білмейтіндер де бар. Ал Ұлытау жақта мамыр айында Қымызмұрындықты жылда жасайтын.
Жылқы малы төрт түлік малдардың ішіндеғі текті мал екендігін қазақ халқы атам заманнан білген. Жануар судың тұнығын ішіп, шөптің асылын теріп жейтіні белгілі.
Аурудан асқан жан бар ма,
Жылқыдан асқан мал бар ма?!
Биенің сүті сары бал,
Қымыздан асқан дәм бар ма?!
– деп Ақтамберді жырау(1675-1768 ж.) жырға қосқан.
Қазақ халқында атадан балаға мұра болып келе жатқан игі дәстүрдің бірі Қымызмұрындық. Ертеде жер аяғы кеңіп, бие құлындап, желіге байланған тұста көптен көріспеген ағайын-туған сағынып, бірін-бірі қымызмұрындыққа шақырысып, мәре-сәре болған. Қымызмұрындық мерекесінде өнерпаздар ән мен жырдан шашу шашып қана қоймай, қыздар билеп, жігіттер білек күшін сынасып, кір тасын көтеріп, арқан тартысып, қазақ күресінен, тоғыз құмалақ, асық ойындары сияқты қазақ ұлттық ойындарынан жарыс ұйымдастырған. Еңкейген кәріден еңбектеген балаға дейін әр ауылдан жеткізілген сары қымыз¬дың дәмін татады. Тігілген ағаш үйде қазақы дастарқан жайылып, қазақтың ұлт¬тық тағамдары қойылады.
Қазақ халқының қуатты, мәңгі ел белгісін көрсетер Қымызмұрындық кең далада атап өтуге сұранып-ақ тұр. Оны жұрт¬тың ықылас-пейілінен аңғару қиын емес.
Бие басынан күніне орта есеппен 10-12 литр сүт алуға болады. Кей биелер 15-17 литрге дейін сүт береді.
Тағы бір ерекшелігі саумал биелерді 8 ай саууға болады, сонда бие басынан 1500-2000 литрге дейін сүт алынады. “Сауын саусаң бие сау, боз қырау түспей суалмас” деген мақал тегін айтылмаса керек. Күтімі келіскен бие тіпті бір жылға дейін сүт береді.
Биенің сүтін саумал дейді. Саумалдың емдік қасиеті мол. Әсіресе, бірінші рет құлындаған, яғни, қулық биенің сүті үлкен биелерге қарағанда әлдеқайда қуатты болады. Саумалды сауған бойда ішу керек: жүз, екі жүз граммнан аз мөлшерден бастап бір литрге дейін үш мезгіл ішуге болады.
Бие сүті микроэлементтерге, А, С, В1 дәрумендеріне бай. Оның минералдық қасиеттері 12 сағатқа дейін жойылмайды.
Саумалды ем ретінде буын ауруларына ішсе тіпті пайдалы. Сал ауруының алдын алады. Жаңа босанған келіншектің сүтін молайтып, нәрлі етеді. Демек, емізіп жүрген балаға да пайдасы зор. Саумал жүрек ауруларын, асқазан жарасын емдеуге, бауыр ауруына, иммундық жүйе жұмысының жақсаруына, туберкулез, ішек, тері ауруларын, аллергияны, қан аздықты т.б. ауруларды емдеуде жиі қолданылады.
Биенің сүтінің құрамындағы «С» дәрумені сиыр сүтімен салыстырғанда он есе көп. Жақында ғалымдар тағы бір жаңалық ашты. Төрт түліктің ішінде биенің сүті ғана альбуминдік(сүттің ерекше түрі) қасиетке ие екен. Демек, бие сүті ананың сүтімен пара-пар деген сөз. Бие сүтінде кездесетін ақуыздар, майлар, көмірсутегілері басқа сүтке қарағанда ерекше болып келеді. Бұл – бие сүтіндегі ғылыми дәлелденген қасиеттердің бір парасы ғана. Ал оның зерттелмеген, ашылмаған тұстары қаншама.
Қымыз — шипалы әрі жұғымды сусын. Сапы қымыз — дертке шипа, денеге күш. Қымыз жылқы терісінен тігіліп, тобылғы түтінің ысы әбден сіңген сабада не болмаса ағаш күбіде ашытылады. Қымыздың ашытқысы “қор” деп аталады. Дәкеге түйген қорды сабаға немесе салып,оның үстіне бір шелектей жаңа сауған салқын саумалды құйып, ыдыстың сыртын жылы орап тастайды. Қор езіліп, саумалға тегіс тарағанда саумалдың дәмі қышқылданады. Сөйтіп жаңа қор жасалады. Жаңа қордың үстіне салқындатылған (әйтпесе қымыз іріктеніп кетеді) саумалды құйып, саумал әр құйылған сайын піспекпен жарты сағаттай пісіп араластырады. Қымыз ашытылатын ыдысқа жылқының сүр қазысы мен семіз жаясын салса, қымыз майлы әрі жұмсақ болады. Әдетте, қымыздың өзінен де май шығады. Ол май қымыздың бетінде қалқып жүреді. Іңірде пісірілген қымызды жылылап қымтап, келесі күні биенің бас сауымы сауылып болғаннан кейін ғана қотарады. Саба мен күбіні аптасына ең кемі бір рет ыстайды. Әжелеріміз күбіні киік отымен ыстаған. Киікоты піскенде оны келесі жылға жететіндей орып, кептіріп алатын болған.
Ескерту: дер кезінде тазартып, ысталмаған ыдыс өңезденіп, қымыздан ескі дәм шығады.
Қымыздан бір күнге жетерлік мөлшерде қотарып алғаннан кейін, оның орнына қайта саумал құйылады. Бұл процесс бие ағытылғанға дейін осылай жалғасады. Қымыз қотарғанда ыдыстың түбінде жетерлік мөлшерде қор қалуы тиіс. Қымыз дайындау шеберлігіне, сүттің сапасына, уақыт мезгіліне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Осыған орай оның аталуы да алуан түрлі.
Уыз қымыз — биені алғаш байлағанда ашытылатны қымыз. Мұны бие бау деп те атайды.
Бал қымыз — әбден пісілген және бойына жылқының майы сіңген бапты жұмсақ қымыз. Мұндайда қымыздың түрі әдеттегідей қымыздан гөрі сары әрі қою болады.
Бесті қымыз — төрт түн асып, ашуы мейлінше жеткен қымыз.
Дөнен қымыз — үш түнегеннен кейін қотарылатын, мейлінше ашуы жеткен қымыз.
Жуас қымыз — үстіне саумал құйып жұмсартылған қымыз. Қымыз аса ашып кеткенше ішуге қолайлы болуы үшін осылай істейді.
Құнан қымыз — екі түнегеннен кейін ғана қотарылатын қымыз. Бұл түнеме қымызға қарағанда күшті болады.
Қысырақ қымыз — бірінші рет құлындаған биенің сүтінен ашытылатын қымыз. Қулық биенің сүті жылда сауылып жүрген сары қарын үлкен билердің сүтіне қарағанда әлдеқайда қуатты болады. Оны әдетте “ту қымыз” деп те атайды.
Қысырдың қымызы — бие ағытылғаннан кейін, жем-шөбі дайын адамдар қысыр биелерді іріктеп алып қалып, қыстай қолда ұстап сауады. Сондықтан да бұл қымызды “қысырдың қымызы” деп атайды.
Сары қымыз — шөп пісіп, биенің сүті қойылған кезде ашылатын қымыз. Жаздыкүнгі қымызға қарағанда қою әрі өңі сары болады.
Сірге жияр қымыз — бие ағытылар кездегі ең соңғы қымыз. Бие алғаш байланып, уыз қымыз ішерде бір той болса, бие ағытылып, сірге жияр қымызды ішерде тағы бір той болады.
Түнеме қымыз — ескі қымыздың үстіне саумал құйылып, келесі күні(тағы бір күн асқаннан соң) қотарылатын қымыз.
Қымыз құрамында 28 түрлі микроэлементтер, көптеген дәрумендер бар. Бұл элементтер бие құнарлы жерге жайылған сайын арта түседі. Қымыздың құрамында жыныс гармондарына жақсы әсер ететін ферменттер көп. Бұл әйелдерді бедеуліктен, ерлерді белсіздіктен қорғайды.
Қуаттандырады. Құрт ауруларының алдын алады, ауырған адамның қайта қалпына келуіне жақсы ықпал етеді. Ашыған қымыз шөлді басып, қантамырды қордаланған зиянды қалдықтардан тазартады. Іш қатудың алдын алады. Ашығудан кейін қымыз ішу буын ауруларына өте пайдалы. Адам денесінің күш-қуатын арттырады, бүйрек пен бауырды қанықтырады, қан тамырларын тазалайды. Буын аурулары мен сүйектің қақсауын, жүйкенің жұқаруын, бас айналуын, созылмалы сары ауру(гепатит), ұйқысыздық, ішектегі жара (гастрит) сияқты аурулардың алдын алады немесе жеңілдетеді. Қымыз адамның физикалық жағдайын жақсартады, тәбетін ашады, ас қорытуды жақсартады. Қымызды безгек ауруына және жөтелге қарсы да ішуге болады. Қымызбен емделгенде қан құрамындағы гемоглобин эритроцит көбейеді. Тамырдың соғуы жиілеп, қан айналымы жылдамдайды. Қан тамыры жұмысы мен жүрек соғысы жақсарады.
Қымызды әр кім шамасына қарай мөлшерімен ішу керек. Тым көп ішкен жағдайда пайдалы ферменттер мен дәрумендер бір-бірімен теріс байланыс орнатып, адамның әлсіреуі мен естен адасуына алып келеді. Ең дұрысы өзіңнің кеңесші дәрігеріңмен ақылдасып саумал, қымыз ішкен жөн.

Психологиялық, медициналық, педагогикалық, әлеуметтік сұрақтар бойынша тегін кеңестер қажет болса хабарласыңыз: Ақтөбе қаласы, дәрігер Нұрлан ЕСЕНҒАЗЫ 87014552854(ВатсАпп), 87774088898, 87477532420, 8(7132)713176 үй, e-mail: yessengazy@mail.ru

Алда келе жатқан 16 желтоқсан Тәуелсіздік күні мерекесі құтты болсын!
Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні — тарихы тереңде жатқан Қазақ елінің жаңа заманда өз алдына қайта егеменді ел болған күні. Тәуелсіздік күні мерекесі әр жылдың 16-желтоқсанында аталып өтеді. Бұл күн ұлттық, мемлекеттік деңгейдегі елеулі мереке болғандықтан 16-17-желтоқсан күндері күнтізбеде демалыс болып табылады. Алла тағала қолдап, ата-баба әруағы оңдап қазақ халқының бағы ашылды!
Қазақ халқы Тәуелсіздікті көп жылдар зарыға күтті. Тәуелсіздікті аңсаған, өз ойларын ортаға салған қаншама қазақ елінің білімді азаматтары құрбан болды. Ата-бабаларымыз сан ғасырлар бойы аңсап өткен азаттық алдық, елімізге егемендік әкелді. Қазақ елінің Тәуелсіздігі бәріміздің ең басты құндылығымыз. Мың өліп, мың тірілген қазақ халқы, барлық қыйыншылыққа шыдады, сабырлық, төзімділік, салқынқандылық танытты,.
Көзі ашық, көкірегі ояу қазақ жастары 1986 жылы желтоқсан айында Совет Одағының озбыр саясатына қарсы өз наразылықтарын білдірді. Сол кезде Совет Одағы жастардың талабына мән беріп, оң шешім шығарудың орнына, әскери күшпен жастардың жігерін басып тастауды қолға алды. Қаншама қазақ жастарын соққыға жығып, қудалап, қамап, қорлап, қырып қазақ халқының намысына тиді. Аллаға тағалаға шүкір Совет Одағы құлап, мемлекет ретінде жойылды, Қазақ елі Тәуелсіздік алды, Қазақ ССР-ен Қазақстан Республикасы болып өзгерді.
Қанымызға біткен тектілігіміздің арқасында Тәуелсіздікке қол жеткізгеніміздің өзі қазақ халқы үшін үлкен олжа деседе болады. Ендігі мәселе – Тәуелсіздігімізді бүгінгіденде нығайтып, мемлекеттігімізді бекіте түсу. Қазақстан Республикасы мемлекет, қазақ халқы ұлт ретінде қайта жаңарды. Қазақ халқы үшін Тәуелсіздіктен қымбат еш нәрсе жоқ.
Қазақ халқын алыс-жақын жер бетіндегі барлық мемлекеттер танып білді, Алла тағала қолдап, 23 жылдың ішінде ата-бабамыз армандаған мақсаттарының бәрі орындалды деседе болады.

Мейiрiмдi, рахымды Алла тағаланың атымен бастаймын! Қасиетті Рамазан айының бірінші күні 28 маусымда басталады! Міне, айлардың төресі, күллі мұсылман баласы үшін қасиетті Рамазан айымен қауышатын күнге де таяп қалдық. Еліміздегі барша мұсылмандар күннің аптапты ыстығына қарамастан, маусым - шілде айын жақсы ниетпен, тақуалықпен, оразамен өткізейік. Рамазан айының алғашқы он күні – мейірім, ортасы – күнәңізден арылу, соңы – тозақ отынан құтылу. Ораза – сіздің қорғаушыңыз.

         Бүгінгі таңда ең көп
таралған аурулардың бірі — аллергия. Онымен ауырған кішкене бүлдіршін баладан
бастап қарияға дейінгілердің жақындары жақсы біледі. Аллергияның адамдар
арасында мол тарағаны соншалықты, тіпті кейбір кісілер түшкіріп, мұрны бітіп,
жөтеліп, көзі жасаурағанда, өздеріне аллергия деп диагноз қойып, дәріханадан қажет
емес дәрілерді сатып алып, өз бетінше ем қолдана бастайды. Аллергияның
белгілері қатты ұлғайғанда ғана, асқындырып алып дәрігерге барып көріну, өз
өзіңді қорлағанмен бірдей екенін ескерген жөн. Ауырып ем
іздегенше ауырмайтын жол іздеген әлде қайда жақсы.


        Аллергия — (көне грекшеден қазақшаға
аударғанда басқаша өзгеріс, түсініксіз әрекет, организмнің аллергенге жауап
беруі деген мағына береді) — организмнің қоршаған ортаның кейбір әсерлеріне
әдеттегіден тыс сезімталдығы. Аллергия терминін алғаш 1906 жылы Австрия педиатрлары
К.Пирке мен Б.Шик енгізген. Аллергия туралы деректер көне заманнан белгілі.
Гален раушан гүлінен адам мұрынының бітіп қалатыны туралы жазған.


         Аллергияны туындататын заттарды
аллергендер дейді. Аллергендер организмге сырттан түсетін(экзогендік) және
организмнің өзінде өндірілетін(эндогендік) болып бөлінеді.
Экзогендік аллергендерге өсімдіктердің тозаңдары, жануарлардың жүні, қылшығы, түбіті, қайызғағы, үйдің, көшенің шаңы, кір жууға пайдалынатын
ұнтақтар, кейбір
тағамдар,
дәрі-дәрмектер, косметикалық иісмайлар,
иіссулар т.б. жатады.


         Қашан көрсең де мұрнынан су ағып, көзі жасаурап,
мазасы кететін адамдар болады. Олар — аллергия
ауруларының бірінші
белгілері екенін ескере бермейді. Аллергия
— ағзаның бөгде затқа сезімталдығының әсерінен болатынын білген жөн. Адам ағзасында иммундық жүйе төмен болса,
сезімталдығы артып, ауаның, күннің, сондай-ақ шаң-тозаң, өсімдіктер, тағамдар,
дәрі-дәрмектер, бояғыш заттардың денеге кері әсерінен аллергия пайда болады.
Әсіресе, көктем-жаз мезгілдерінде шаң-тозаңнан пайда болатын аллергиялық
аурулар жиі кездеседі.


         Жаз айларында өршитін себебі,
осы мезгілде қаулап өсетін түрлі гүлдер және шөптермен байланысты. Медицинада аллергияның бұл түрі көктемнен күзге дейін
ғана созылатын болғандықтан, «маусымдық поллиноз» деп аталады.


        Поллиноз(латын тілінен қазақ тіліне аударғанда өсімдік пен шөп тозаңынан болатын ауру деген сөз) —
жоғары тыныс жолдары мен көздің шырышты
қабығына өсімдік тозаңының түсуінен пайда болатын аллергиялық ауру. Ауру маусымдық екенін ескерген жөн, әсіресе, желмен тозаңданатын өсімдіктер гүлдеп,
ауада тозаң көбейіп, ағзаның сезімталдығы көтерілетін кезде байқалады. Поллиноз
бір немесе бірнеше аллергендерде дамуы мүмкін. Аллергендер мұрынның шырышты
қабығы, ас қорыту жолдары арқылы ағзаға түсіп, онда арнайы аллергиялық антиденелердің (негізінен иммундық глобулин Е, G)
өндірілуіне әкеледі.


           Аллергияға
тап болған науқастың көзі, мұрны және денесі дуылдап қышып, қып-қызыл болып
қызарады, бөртіп кетеді. Мұрнынан
су ағып, көп түшкіреді. Аяқ асты жөтел пайда болып, терісі бөртеді, ісінеді, тамағын қысып,
тыныс алуы нашарлайды. Мұны айналамыздағы
аллергиялық аурудың зардабын шегіп жүрген адамдардан көріп жүрсіздер. Кей кездері науқастың
тыныс алуы нашарлағаны соншалық, демалысы тарылады, өкпесі қысылады немесе
денесі ісініп, тамағы тітіркенеді, дем ала алмай, тіпті аллергияның кесірінен
естен танып қалуы да мүмкін.


       Осыдан не бары елу-алпыс
жылдар бұрын аллергия сирек кездессе, қазіргі кезде аллергия — өте жиі
кездесетін аурулардың бірі, орташа есеппен әрбір үшінші адам аллергиядан зардап
шегеді.


         Аллергияның пайда болуына екі фактор әсер етеді. Біріншісі, егер ата-анасының бірі бұрын аллергиялық
аурудың бір түрімен ауырған болса, баланың сол аллергияға бейімділігі жоғары. Егер
баланың әкесі бұрын аллергиялық аурудың бір түрімен ауырса, баланың аллергиялық
ауруға шалдығу ықтималдылығы 80 пайыз, ал бұрын анасы ауырған болса, баланың
ауруға бейімділігі 50 пайыз болады.


         Ал
екінші фактор — жүре пайда болатын аллергия. Әдетте өсімдіктердің тозаңынан
болатын аллергияның түрлері өте көп кездеседі. Бұл — маусымдық поллиноз,
аллергиялық коньюктивтің кең таралған түрі.


        Аллергия
жас талғамайды деп айттық. Қозатын аллергиялық
реакцияның күші де әртүрлі болады. Оған аллергендердің көлемі және түрі
байланысты емес. Ең жиі аллергиялық реакция тері мен кілегей қабықтарда
кездеседі. Ал соңғы жылдардың тағы бір жаңалығы —  аллергияның іш құрылыстарында
да болуы.


       Дүкен сөрелерінде самсап
тұрған көптеген тағамдар да аллергияны қоздыруы мүмкін. Аллергиялық серпіліс
күнделікті тағамды пайдаланып болғаннан кейін адам ағзасындағы қан құрамында өзгерістер
арқылы пайда болады. Тағамдық аллергияның белгілері: асқазан ішек қызметінің
бұзылуына әкеліп соғады. Дене қызуының көтерілуі мүмкін. Тағамдық аллергияның
бірнеще түрлері бар: Квинке ісігі, аллергиялық бронхит, экзема, терінің
қышынуы, есекжем түріндегі аллергия т.б. Симптомдардың пайда болуы әр түрлі
болады, бірақ себептері бір ғана – не ішіп, не жесеңіз де аллергиялық құбылыс
ағзаңызда сақталады. Кейбір аллергия түрлері дененің тері қабатындағы
бөртпелермен сипатталса, кейбір кезде қолданған тағамдардың құрамындағы
ингредиенттердің құрамына байланысты ауыр түріне де шалдығып жатады.


        Жәндіктердің, шыбын
шіркейлердің шаққандағы уына да аллергия  болады.  Сондай кезде егер өзіңізден өзгеше белгілерді
аңғарсаңыз, мысалы, бетіңіз қызарып, теріңіз құрғап кетсе, әлде мұрныңыздан су
ағып, көзіңіз жасаураса, дереу дәрігерге көрінгеніңіз жөн.


        Аллергия түрліше көрініс
береді. Мәселен, бірде тері қышып, аздап бөрітіп ғана білінсе, кейде дене
тастай болып ісініп, дуылдап қышиды, бол­ма­са, мұрыннан су ағып, көз жа­сау­рап,
қызарады. Немесе ты­­ныс ауырлап, демікпе
басталады. Бронхы демікпесі – аллер­гия­ның ішіндегі ең қауіпті түрі. Оны дер
кезінде емдемесе, ауыр асқынған түріне ауысып кетеді. Демікпеге жас­өспірім кезінде көбінесе ұл­дар, ал
ересектер арасында демікпеге әйел адамдар жиі ұшы­рай­­ды. Демік­пе ауруын бұрын тек 5
жастан кейін, ал маусымдық поллинозды 7 жастан кейін
ғана ке­зік­тір­­се, соңғы жылдары демікпе бір жасқа
дейінгі балаларда да ұшы­ра­са­ды. Көбінесе сезімтал адамдар аллергиямен
ауырады. Егер адамның отбасында, генінде аллергияға шалдыққандар бол­са,
сонымен қатар өзі де аллергияға шалдықса, 70 па­йызы демікпеге ұласып кетуі
мүмкін. Демікпе жұқпалы емес, бірақ тұқым қуалайды. Анадан балаға қан
арқылы беріледі.


        Аллергия ауруын қоздыратын­дар
ішінде бірінші қатарда ұсақ, көзге көрінбейтін кенелер екен. Олар ағзасының
ішінде міндетті түрде әр түрлі микроорганизмдерді, яғни бактерияларды,
вирустарды, грибоктарды ала жүреді. Кеселмен уақтылы күреспегендік бірте-бірте
індеттің асқынуына әкеліп соғады. Ұсақ кенелер қайдан шығып жатыр деген сұрақ
туады. Бүкіл дүние жүзі ғалымдарының зерттеуі бойынша ұсақ кенелер бұрынғы
заманнан бастап бізбен бірге, біздің үйімізде, шаң тозаң жиналған жерлерде өмір
сүреді екен. Тазалық сақтамағандықтан, ке­­не­лер жақын аймағымыздан біз­дің
киімімізге, денемізге ене­ді. Уақыт өте келе олар адам­дардың ішкі құрылысында
да өмір сүруді үйренген. Аллергияға шығармашылық ма­мандықтағы адамдар көп
шалдығады. Өйткені олардың гиперсезімі өте жоғары, эмоция­­лы келгендіктен
аллергияға қар­сы тұра алмайды.





        Аллергияның
емінің біріншісі және ең дұрысы аллергия шақыратын аллергеннен аулақ болу, яғни
өзіңе жақпайтын аллергендерді анықтап, содан сақ болу. Екіншісі дәрігер
аллергологтармен кеңесіп дәрі дәрмектермен емделу. Үшіншісі аллергенспецификалық
иммунотерапияны алу.


        Поллиноз бір күнде емделмейді. Одан құтылу үшін
шыдамдылық әрі әжептәуір қаржы да керек. Өйткені дәріханаларда сатылатын
аллергияға қарсы дәрі дәрмектер өте қымбат. Сондай-ақ бірнеше аллергенге сынақ
жасау да әжептәуір ақшаны қажет етеді. Бір ғана аллергенді анықтау мың теңге,
жирма аллергенді анықтау он бес мың теңге. Өкінішке орай, бүгінде бұл ауру,
әсіресе, балалар арасында белең алуда. Ата-аналардың арасында дәрігердің
көмегіне жүгінбей баласын үйде өзінше емдеп, аллергияның не екенін де
білмегендіктен асқындырып алатындарда кездесіп жатады.


         Науқас өсімдік гүлдеген кезде тыныс жолдарына(дәке маска тағу) және көзіне(қорғаныш
көзілдірік кию) тозаң түсірмеуге тырысуы керек. Қыс айларында ауруды қоздыратын
арнайы аллергенді анықтау қажет. Сол аллергеннің өте аз мөлшерін ағзаға енгізу
арқылы адамның аллергенге көтерілген сезімталдығын азайтады.


        Ауырған
адам әлсіреп, оған дәрумендер де жетіспеуі мүмкін. Сол себепті: күніне бір
грамм С дәруменін қабылдау, тағам құрамында ақуыз, май, көмірсутегі жеткілікті
болуы шарт. Бөлмені желдетіп, ауасын жиі тазартып тұрған дұрыс, үйдің ішін және
сыртын жылына кем дегенде екі рет әктеп, тазартып тұру керек. Науқас жататын
бөлмеде кілем, палас, жұмсақ ойыншықтар мен ортақ заттардың болмағаны жөн.
Синтетика мен тоқыма киім аллергиялық реакция береді. Аллергияның ал­дын алу
үшін дұрыс та­мақ­та­нып, жүз пайыз таза мақта киі­мін кию керек. Әр адамның
денесінен бөлінетін сөлі болады. Сондықтан бөгде біреудің киі­­мін кимеуге
тырысыңыз. Олар­д­ың өзі әр түрлі аллергиялық ау­руды қоздыруы мүмкін.
Аллергиясы бар адамдардың жиі суға шайынғаны өте пайдалы.


        Аллергияның алдын алу үшін гүлдену күнтізбесі
бойын­ша, өсімдігіңіздің гүлденетін ке­зе­ңінде қасына жоламау керек. Далада
таңғы сағат 6.00-ден 10.00-ге дейін жүрмеуге тыры­сыңыз, себебі сол уақыт­та
өсім­діктер тозаңды көп бөледі. Шаңсорғышпен жұмыс істегенде ылғал дәкеден
жасалған маска тағыңыз. Жұмысыңызды бітіргесін сол бөлмеден тозаң арылғанша
шыға тұрыңыз. Құрғақ, ашық, желді күні далада жүрмеуге тырысыңыз. Тозаң киім
мен шашта жи­налатындықтан, киімді ауыс­тырып отырған дұрыс. Бөлмеңіз құрғақ
әрі күн түсетін болуы керек және жиі желдетіп тұрыңыз.


        Аллерголог
дәрігерлер аллергенді жойып, аялаушы ем, дәм тағайындайды. Десенсибилизациялайтын
ем жүргізеді. Ем қонбайтын ауыр жағдайларда күшті дәрі-дәрмектермен емдейді.  Ескерту: жеңіл түрі болса да дәрі-дәрмектерді
дәрігермен кеңесіп барып ішу қажет.


        Аллергиядан зардап шегіп жүрген адамдар
күнделікті тұтынатын тағамдардың тізімін жазып, өздеріне не жақпайтынын да
аңғаруларына болады.  Аллергия туғызатын
тағам өнімдері: сүт – бүкіл жер шары халқының бір жарым пайызының сүтке
аллергиясы бар. Емшек
сүті – кейбір жаңа туған нәрестелерге әсер етеді. Тауық жұмыртқасы да күшті
аллергия. Тауық эмбриондары өскіндерінен жасалатын кейбір вакциналар да
аллерген болуы мүмкін. Балық өнімдеріне деген аллергия көбіне бүкіл теңіз
өнімдерінің жақпауына соқтырады. Жемістер мен көкөніске келсек, аллергия тудыру
жөнінен көбіне алма, алмұрт, шие, шабдалы, сары өрік, грек жаңғағы, жержаңғақ,
каштан және миндаль алдыңғы қатарда. Ара балы өнімдері,
кофе, сүрленген, қақталған, майлы тағамдар болмайды. Аллергиядан зардап шегетін адамға негізінен дүкендегі сүт тағамдарын,
көкөністер мен цитрусты жемістерді, жаңғақтарды, балық  өнімдерін жеуге болмайды. Сонымен қатар
шоколад, кофе, какао, қант және теңіз өнімдерінен де сырқаты қозып кететін
адамдар болатынын ескерген жөн.


         Ең дұрысы табиғи ұлттық тағамдармен
тамақтанған өте пайдалы.  Қолданысқа
жататын тағамдар: майсыз, суға піскен сиыр еті, суға піскен картоп, айран,
ірімшік, қияр, қарбыз, шекер, ақ нан, сары май, сұйық өсімдік майлары т.б.  


        Маусымдық поллиноз ауруына шалдыққандар
көбінесе ауруды бір басып, сол қысқа мерзімге ғана жеңілдік ем іздейді. Оларға дәрігерлер
симтоматикалық, яғни  уақытша көмек көрсетеді. Ал негізінен аллергияны
қыста емдеген жөн. Аурудың әртүрлі белгілері болады. Адамдардың көбі бұл
аурудың қайдан шыққанын түсінбей, вирустық инфекция, тері аурулары деп
қателеседі. Дәрігерге қаралмай, дұрыс анықтамай, уақыт созып, жүріп алса,
науқастың аллергиясы астмаға да айналып кетуі мүмкін. Кез келген ауруды емдеу
үшін дәрігердің кеңесі қажет. Аллергиядан толық құтылу үшін кемінде 3 жылдай
уақыт кетеді.


        Емдеу шараларының барлығы да
медициналық мекемеде және мүмкін болса дәрігер аллергологтардың бақылауымен
өтуі тиіс. Әйтпесе өз беттерінше дәріханалардан дәрі дәрмектер алып ем
қабылдау, уақытша жеңілдік әкелетін күшті гормоналдық дәрілер әсерінен адам
ағзасы одан сайын тозып, ақыры дәріге үйреніп, ем қонбай қалуы да мүмкін.


        Бронхы демікпесі Қа­зақ­стан
Республикасында «әлеуметтік ма­­ңыз­­ды» аурулардың қата­ры­на жат­­қы­­зыл­­ған.
Яғни Үкі­мет­­­тің ше­­ші­мі­мен де­мік­пе­ге шал­­дық­­қан­­­дар­­ға те­гін ме­­ди­ци­­на­­лық
көмек көр­се­тіліп, дәрі-дәр­мектер тегін беріледі.


        Әрине
аллергияның алдын алу, уақытында ем алу әр адамның өзіне байланысты. Ең бастысы
аурудың алдын алу, одан сақтану және толық ем алу, қандай тағамдар ішуге
болатыны, оңалту шаралары жөнінде жергілікті өзіңіздің жалпы тәжірибелі
дәрігеріңізден толық кеңес алған өте дұрыс.


 


                 


   Ақтөбе облысы,


Алға ауданы, Есет батыр ауылы,


 Бесқоспа
дәрігерлік амбулаториясы,


жалпы тәжірибелі дәрігер Нұрлан Ізденұлы ЕСЕНҒАЗЫ,
8(7132)779380 үй,  87014552854 және 87774088898
телефондар арқылы кез келген уақытта тегін кеңес алуыңызға болады!   

Аса қамқор,
ерекше мейірімді Алла тағаланың атымен бастаймын!


16 желтоқсан
Тәуелсіздік күні мерекесі құтты болсын!


Қазақ тілімен
ғұмырлы, Туымен тұғырлы, Елтаңбасымен еңселі, Әнұранымен айбатты Қазақстан
Республикасы жасасын!


Алла тағала
Қазақ Елінде қой үстіне боз торғай жұмыртқалаған заманда бақытты өмір сүруге
тілектерімізді қабыл ете гөр!


Әумин!


 


Ақтөбе қаласы, Нұрлан
ЕСЕНҒАЗЫ.

              Бала аутизімі – баланың психикасындағы
ауыт­қу­лар. Бала аутизімі
 дегеніміз шындықтан ауытқу, өзі-өзімен
болу, немқұрайлық немесе сыртқы құбылыстарға қимыл әрекеттердің болмауы, іштей
сары уайымға салынған кездегі көңіл күйі. Осы кеселмен ауратындардың мінезі тұйық, ешкіммен
тілдеспей, өздерінің түсініксіз әлемінде 
өмір сүреді. Мұндай ауруға шалдыққандар адамдар­мен араласу, айналасымен
қарым-қатынас орнату қа­білетінен айырылады. Оның сөйлеу қабілеті бұ­зы­лып,
психикасы мен ақыл-есі дұрыс жетілмейді. Бірақ аутизммен ауыратындардың
интеллек­туал­дық деңгейі әртүрлі болады. Кейбірінің санасы мүлде дамымай,
кенже қалса, енді біреулері білім мен өнердің жекелеген салалары бойынша
дарынды болып келеді. Аутизм симптом ретінде көптеген психикалық ауруларда
кездеседі. Көбінесе баланың туғаннан кейін бірінші жылы немесе бірінші
айларында білінеді. Бұл ауру психикалық дамуының бұзылуының ерекше түрі болып
табылады. Бұл ауруда жекеше психикалық функциялары жай дамиды, ал басқа
функциялар керісінше тез дамиды. Кейде жасына сай емес сөздік қоры өте бай
болса, сөйлеу қабілеті төмен болуы мүмкін. Бала аутизімі диагнозын қою үшін
клиникалық көріністер көбінесе толық байқалмайды.


            Ең алғаш аутизм деген терминді 1912
жылы швейцар психиатрі Э.Блэхер ұсынған. Аутизм ауруын бірінші ашып зерттеген АҚШ
психиатрі – Лео Каннер. Психиатр Л.Каннер бойынша ерте жастан балалық шақтағы
аутизм синдромы(Каннер синдромы) келесі көрсеткішті біріктіреді: аутистикалық
уайымдар, стеротипі, үйреншікті, бір қалыпты мінез-құлық, сөйлеу тілінде ерекше
сипаттағы кемістіктер. Л.Каннер аутизмді нақты психикалық дамудың бұзылуы деп
тапқан және келесі көрсеткіштерін ажыратқан: жалғыздықты жақсы көру, ешқашан
адамға тіке қарамау, мимикасының, дауысының, дыбысының ырғағының, жестарының
болмауы, бағытының шарттары тұрақты болуына тырысуы бәрі біркелкі болып
өзгермеуі, эмоциялық тұрғыдан ешкіммен араласпау, біркелкі қимылдарды қайталай
береуі.


            Осы уақытқа дейін аутизмнің пайда
болу себептері толық және анық емес. Синдромның негізінде генетикалық
факторларының маңызы зор. Сондықтан қазір көптеген зерттеушілер аутизм тұқым қуалау
арқылы тарайтын ауру екендігін дәлелдеп отыр. Тұқым қуалау арқылы тарау
механизмі толық белгісіз, бірақ симптомның дамуы бір геннан емес гендік топқа
байланысты. Бұл жағдайда гендік топтама ауытқудың өзін емес оның дамуына
бейімталдығы арқылы дамиды және арнайы емес факторлардың барында ол экгзогенді(жарақаттану,
инфекция, улану, психикалық жарақаттану т.б.) және эндогендік(ішкі жастық криз,
конституциялық ерекшеліктер т.б.). Бірақ оны дәлелдеу, қортынды жасау үшін жиналған
ғылыми медициналық деректер аз. Отандық әдебиетте психогенді аутизм болуы
жөнінде пікірлер болған, бірақ бұл түрге нақты тұжырымдар жоқ.


             Кейде аутист бала туған кезде
ерекше болады: солғын, тамақ сұрап мазаламайды, жөргек суланса және бір жері
ауырса да дыбыс шығармайды, үндемейді, өскен кезде ештеңеге қызықпайды, кейбір
сөздерді немесе сөйлемдерді қағып алып, түсінбей қайталай береді. Жақын
адамдармен, анасымен байланысы симбиотикалық, сондықтан жақын адамдарды түсіну,
аяу, көну деген ұғым жоқ.


              Қазақстан Республикасында психикалық
ауруға шалдыққан балалардың саны күн өткен сайын артып келеді. Бала аутизімі деп аталатын осы дерттің салдарынан жүздеген емес,
мыңдаған бүлдіршіннің тағдыры қыл үстінде тұр. Бұлай деуімнің себебі, елімізде бұл қатерлі кеселді емдейтін психиатрлар тапшы. Кейбір дәрігерлер оны қатерлі ауру ретінде
қарастырмай, жай ғана психологиялық дерттің түріне жатқызады, сөйтіп, психикалық ауруларға тек кеңес берумен шектеледі. Мұның
соңы балалардың өсе келе әлеуметтік ортаға бейімделуін қиындатады, айналадағы
адамдардың өзіне деген түсінбеушілігін тудырады.


               Дерек­тер­ге
қарасақ, қазіргі кезде әлемде мил­лиондаған адам аутизм сырқатына шалдыққан екен. Көптеген
елдерде мұндай сырқатпен ауыратындар саны қатерлі ісік, қант диабетінен де жиі кездеседі. Ғалымдардың мәліметтері бойынша уақытымен медициналық, әлеуметтік,
психологиялық, педагогикалық түзеу көмектеп көрсетілген жағдайда аутист
балалардың 60 пайызы жалпы білім беру бағдарламалар бойынша, 30 пайызы арнайы
білім беру бағдарлама бойынша оқуға қабілетті, ал 10 пайызы отбасын құрып өмір
сүруге мүмкіндіктері бар. Бірақ, түзеу көмегінсіз қалған жағдайдағы балалардың
75 пайызы әлеуметтік ортаға бейімделе алмайды, 22 пайызы шамалы бейімделеді, тек
3 пайызы ғана әлеуметтік бейімделудің деңгейіне жетеді.


              Аутист балаларға арнайы көмек
көрсету жүйесі өткен ғасырдың 60 жылдарында алғаш рет АҚШ пен Батыс Еуропа
елдерінде қалыптасуын бастаған. Еуропада ең бірінші аутист балаларға арналған
мектеп Данияда 1920 жылы ашылған. Кейін кейбір жеке меншік мекемелер аутист
балаларға көмек көрсеткен, бірақ ол кезде, нақты оқыту мен түзеудің әдістемелік,
ғылыми негіздемесі болмаған.


               Тек әлемде емес, бұл
ауру түрінің бүгінгі таңда Қазақстанда да меңдеп бара жатқаны байқалады. Қа­зақ­станда мұндай
дертке қанша баланың тап болғанын нақты басып айту қиын. Себебі елімізде аутизм­ге
шалдыққандарды анықтау жұ­мыс­тары дұрыс қолға алынбаған. Бұл мәселемен көбіне
психолгиялық-медициналық-педагогикалық консультациялар(ПМПК) мамандары, ПМПК
жанындағы түзеу диагностикалық топтар(ТДТ) мамандары, аудан орталықтарындағы
психологиялық-педагогикалық түзеу кабинеттері(ППТК) мамандары айналысуда.


              
Негі­зі­нен, аутист балаға үш жасқа дейін ем қолданса, оны аталған
дерттен құлан таза айық­тыру­ға болады. Ал дер
кезінде шара қабылдамаса, бала өсе келе қоғамға бейімделе алмайды. Бастапқыда ата-ана баланың мінез-құлқын түсінбейді. Аутист бала да өзінің айналасында не болып жатқанын ұқпайды. Ол үнемі басқа әлемде жүргендей мінез танытады. Мұндай балалардың барлығына нақты көмектер керек. Аутизмге шалдыққан балалардың мінезі басқа қатарластарына қарағанда
өзгеше болады. Олар қоғамға араласқы­сы келмейді емес, дұрыс араласа алмайды.
Оның себебі, орталық жүйке жүйесі бұзылған. Мұндай дертке шалдық­қан балаларды
тәрбиесі қиын бала­ларға жатқызуға болады. Мұндай ауру­ды емдеуге болады. Тек
мемлекеттің толық,
жан жақты қол­дауы және ата аналардың келісімі қажет.


             Ақтөбе облыстық  ПМПК статистика
есебі бойынша  2003 жылы бала аутизмі бар
балалар саны 3 бала болған, 2012 жылғы есеп бойынша 33 бала. Бұл тек
ата-аналардың балаларын ПМПК қаратқандары ғана, оның ішінде психоневрологиялық
диспансерде есепте тұратындары, бала психиатрының бақылауында ем алып жатқандары
жоқ деседе болады, себебі ата-аналар балаларын психиатр дәрігеріне уақытында
қаратпайды, тіпті бас тартады. Балаларын ПМПК қаратпай жүрген ата-аналар
қаншама, балабақшаға немесе мектепке барар кезде ғана ата-аналар амалсыздан
ПМПК тексеріске әкеледі, бірақ, психиатрға апарып емдетуге асықпайды. Ауылдық жердегі бала аутизімі бар балалардың ата-аналар
түгіл, отбасылық дәрігерлердің, бала дәрігерлерінің бұл дерт туралы қаншалықты
білетіні беймәлім.


             Қазақстан Республикасының 11.07.2002 жылғы
«Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық – педагогикалық түзеу арқылы
қолдау туралы» № 343 Заңын іске асыруда дамуында ауытқушылығы бар балалардың
диагнозын анықтау, емдеу, оңалту, оқу-тәрбие үрдісін жан-жақты қарастырудың
қажеттігі маңызды. Осыған орай мүмкіндігі шектеулі балаларды терең тексеріп,
нақты диагноз қоюға,  баланың жеке дамуы
жағдайына байланысты  тәрбиелеу мен оқыту
мақсатында облыстық  ПМПК  жанынан :


  а)  
күрделі ауытқушылығы бар балаларға;


   б) эмоционалды ерік-жігерінде
ауытқушылығы бар балаларға, оның ішінде баланың    ерте жастағы бала аутизімі мен
мінез-құлығында ауытқушылығы бар балаларға арналған екі ТДТ  құрылды.  


             Бала аутизіміне шалдыққан балаларды неғұрлым ертерек анықтап, ем алса, медициналық,
әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық түзеу көмектерді дер кезінде беруге
болады. Ата-аналар балаларының қылығында өзгешелік, яғни сөйлесудегі
қиындықтар, тіке қарамау, адамдармен араласа алмау және қайталана беретін
қимыл-қозғалыс, баланың ұзақ уақыт бойы тек бір нәрсемен айналысып отыра беруі,
өзімшіл әрекет жасауын байқаса, бірден бала дәрігеріне тексеруден өткізгендері
дұрыс. Бала дәрігерлері ата-аналарға түсіндіріп айтып, психиатр дәрігерге
көріну қажеттігін ұғындырулары керек.


                Көбінесе аутизм 3-5 жас
аралығында анық көрінеді. Соның нақты көріністері төмендегідей: аутист бала
көзін бір жерге тоқтатпайды, әсіресе қарама-қарсы отырған адамның түріне ол
адамның бет-әлпетіне, тіке көзіне тура қарамайды. Алғашқы жымыйуы уақытылы
пайда болады, бірақ нақты адамға арнамайды және де ол бала күлмейді, қуанбайды
және басқадай қуаныш белгілерін білдірмейді. Көбінесе аутист бала жанындағы адамға
немқұрайлы қарайды: көтер деп сұранбайды, көбінесе өз төсегінде немесе манежде,
каляскада отыра беруді жөн көреді. Өзіне ыңғайлы отырыс іздемейді. Аутист бала
өзінің жақындарын таниды, бірақ ұзақ эмоционалды да іс-әрекет білдірмейді.
Еркелетуге аутист бала әр түрлі қарайды, кейде немқұрайлы немесе жақтырмай,
кейде ұнатса да тез жалығады. Мысалы, тамақ ішу уақыты бұзылса көтермейді
немесе немқұрайлық білдіреді. Жақын адаммен қарым-қатынаста болу да әртүрлі.
Кейде оны қажет етеді, кейде қарым-қатынастан қашады, әдетте күрделі жағдайда
немқұрайлы мәнсіз қарайды. Немқұрайлық ойындар да пайда болады, бір іс-әрекетті
неше рет қайталап, мәнсіз ойнайды. Мысалы: бос шөлмекті айналдырады, саусақтар
арасынан жіпті өткізеді. Ойыншықтармен ойнаса да, мәнсіз ойнайды аутизммен
ауыратын балалар бір ыдыстан бір ыдысқа суды құйғанды, құм құйылатын заттармен
ойнағанды ұнатады, бірақ ойындары мәнсіз, құммен ойнағанда оны төгіп отырады,
еш нәрсе жасамайды.


                Қимыл-қозғалыс дамуында да
ауытқушылық білінеді. Аутист балалардың жүруінде ебігейсіздік көрінеді. Кейде
бала қиын деңгейдегі қимылдарды жеңіл қимылдарға қарағанда сәтті орындайды, кейде
қолдарының қимыл қозғалысы жалпы қозғалыстан ерте дамиды. Өздігінен қозғалғанда
баланың қимылдары епті болғанымен, қорқыныш сезімі ерте оянады. Қорқыныш тудыратын
заттардың тізімі шексіз(қол шатыр, электр құралды жұмсақ ойыншықтар, иттер, ақ
заттар, машиналар, жер асты жолдары және т.б.). Қорқыныштар әртүрлі. Кейде
қорқыныш қоздырғышы шын мәнісінде қорқыныш туғызуы мүмкін. Оны аутист бала өте
ауыр қабылдайды. Егерде сау балаларда қорқыныш бірте-бірте ұмытылып кетсе, керсінше
аутизммен ауыратын балада ол ұмытылмайды, қайта үдейе түседі. Мысалы: емханада
укол алған кезде ақ халатты медбикенің бейнесі есінде қалады, сондықтан өмір
бойы ақ түстен қорқу пайда болады.


            Аутист баланың сөйлеу процесі
бұзылғандықтан, олардың 50 пайызында мутизм және эхолалия жиі пайда болады.


              Аутист баламен жұмыс істеген дәрігердің,
арнайы мұғалімнің және тәрбиешілердің алдында үлкен бір мақсат бар, ол баланың
сабаққа қойылатын бағаны қабылдауға дайындау, өйткені аутист балаға төмен баға
алу өте ауыр тиеді. Төменгі бағаны бала дұрыс ұқпайды, қорқыныш пайда болады.
Сондықтан оқуға да қорқынышпен қарайды. Аутист баланың сабағын бағалаумен
мектепке дейін таныстыру, түсіндіру қажет, яғни 5 пен 1 аралығындағы бағалармен
(+) және ( -) белгілерімен таныстыру және не үшін жоғарғы баға не үшін төменгі
баға қойылатынын талдап түсіндіру керек. Сондықтан бағалауды қабылдауда аутист
баланың әр түрлі топтарына талдау жасап көрелік:


1-ші топтағы
аутист балалар бағалау ережесімен танысқанда қорқыныш білдіреді. Тек қана
жоғарғы бағаларды айтуын сұрайды. Бағалағанда мұғалім өте сақ болу қажет,
өйткені 3-тік бағаның өзін бала ауыр қабылдайды. Төмен баға алғанда бала дәптерді
жыртып, айғайлап, өз басын ұруға дейін барады. Басқаларға қарағанда 1-ші топтың
балалары мақтағанды, мадақтағанды тәуір көреді. Мұғалімнің мақсаты оқуда ең
негізгі мақсат жақсы баға алу емес білім алу екенін түсіндіру.


1-ші топқа
қарағанда 2- ші топтың балаларының қорқуы бәсең, олар әр бағамен қызығушылықпен
танысады, көбінесе 2-ші топтың балалары төмен бағаларға немқұрайлы қарайды.
Көбінесе мұндай балалар кітап оқығанның орнына кітаптан бұзақылар туралы,
төбелес туралы суреттерді іздейді. 2-ші топтың балалары мектеп бағасының
мағынасын түсінеді, бірақ оны негізгі мақсат ретінде қабылдамайды. Сабақта 2-ші
топтың баласы жоғарғы баға алуға тырысқысы келмейді. Бас кезінде ақылды, бірақ
жалқау балалар етінде көрінеді. Бірақ көбінесе бұндай балалар техникаға
қызығады. Компьютерлік ойындар немесе шытырман оқиға оған сыйлық ретінде
көрінеді. Бұндай балаларды баға емес зерттеу процесі қызықтырады. Сондықтан
болашақта балалардың қызығушылығын химия, математика, биолгия сияқты пәндерге
қалыптастырған жөн.


3-ші топтың
балалары 1- ші топтың балалары сияқты мұғалімнің бағасына қызығушылықпен
қарайды және жақсы оқушы болуға ынталанады. Олар сөмкесінде, жұмыс үстелінде
тазалық сақтауға тырысады. Егер де 2-ші топтың балаларының сөмкесінде керекті
заттар мен қатар керексіз заттар толы болса, 3-ші топтың балалары өздерін
ұқыптылар ретінде көрсетеді. Бірақ тонустық әлсіздігінен тез шаршаулары
балаларға жоғарғы нәтиже көрсетуге кедергі жасайды. Бағалауға баланың
іс-әрекеті өте баяу. Мұндай бала бағаның мағынасын дұрыс түсінбей кәбінесе
ата-анасынан көмек сұрайды. Дұрыс оқушы болуға талпынысы кәбінесе нәтижесіз, өйткені
баланың қорқыныш сезімі оның мүмкіндіктерін шектейді. Ол кәбінесе жаттанды
білімге сүйене отырып жаңа тақырыпты мүмкін ұқпай қаламын ба деп қорқады. Егер
де тырысқанына қарай нәтижесінде төменгі баға алып қалса баланың көңіл-күйі бұзылып
өкініштен жылауы мүмкін. Төменгі бағаға қарамастан ол тыныштандыру ретінде
ата-анасынан қолдау іздейді.


           Аутизм балалармен
оқу-тәрбие жұмысында зейіннің маңызы өте зор. Сондықтан да, оқу жұмысында осы
психикалық үрдісті дұрыс ұйымдастырып, дамытып отыру қажет. Зейін - таным процесінің
басты факторы. Аутизмі бар балалармен жұмыс барысындағы ең күрделі мәселе –
оның зейінін аударуы  мен тұрақтылығы.


          Зейін үшке түрге бөлінеді.
Олар:


1. Ырықты зейін. Оның әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы
жүзеге асырылады.


2. Ырықсыз зейін. Бұл да адам өмірінде елеулі орынға ие. Оған әртүрлі
жағдайлар мен себептер әсер етеді.


3. Үйреншікті зейін. Мұны адамның күнделікті әдетіне айналып кеткен зейін
деп те атайды. Оған арнайы күш жұмсау қажет емес.


           Бірақ  аутизмі бар балаларда осы үшеуінің ешқайсысы,
оның ішінде зейіннің ең қарапайым түрі(үйреншікті зейін) де дұрыс
қалыптаспаған. Зейінді  дамытуға ойын
терапиясы тиімді. Ойын терапиясы баланың көптеген сұраныстарын қанағаттандырады.
Бұл баланың танымдық және ерік көңіл-күй сферасын дамытуға бағытталған, дәлелденген
медициналық, психологиялық, педагогикалық әдіс. Аутизмі бар баланың зейінін
зерттеу әдістері ретінде мыналар қолданылады: «Өз ойыншығынды тап!», «Менің
жанұям», «Допты домалат!», «Сиқырлы жіп», « Мұндай бар ма?», «Үй салайық!» ,
«Сыңарыңды тап!», « Бағдаршам», «Аяқта!» және басқалары.


Аутизмі бар  балалармен ойын процесін
ұйымдастыру бойынша ұсыныстар:


1. Аутизмі бар бала бір орнында 
отырып ойнай алмайды, сондықтан әрбір істі оның ыңғайына келтіріп,  ойын арқылы өткізуге тырысыңыз;


2. Ойын баланың даму деңгейі мен мүмкіншілігіне сәйкес келуі керек  және балаға үнемі көмек көрсетілуі қажет;


3. Ойында еркіндік элементтері болуы керек;


4. Әрқайсысы қызықты әрі жаңадан болуы үшін, үнемі ойын барысын  өзгертіп отыру қажет;


5. Аутизмі бар бала  ұзақ уақыт бір
нәрсемен шұғылдана алмайтынын ескеру;


  6. Баланы басқа балалармен ойнауға
үйрету;


  7. Баланың ұсақ моторикасын дамыту
үшін: жіпке моншақтарды өткізу, пішіні, көлемі және түсі бірдей заттарды
іріктеу, заттарды ыдысқа салу және оларды қайтадан шығару;


  8. Көлемді басқатырғыштар мен
құрылыс кубиктері де заттардың пішіні мен түсін 
ажыратуға көмектеседі және ұсақ моторикасын дамытады.


Ескерту: ойыншықтар таза және қауіпсіз болуы қажет.


            Аутизмi бар баланың
әлеуметтік табыстылығы көп жағдайда, оның отбасының психологиялық қолдауына
байланысты. Сонымен бiрге баланың проблемаларын дер кезiнде анықтап, оған
дәрiгерлер, психологтар, педагог-дефектологтар, әлеуметтiк қызметкерлер,
тәрбиешілер тарапынан көрсетiлетiн көмектер және қолдауды ерте жастан қажет
болған уақытта көрсету және ата аналардың қолдауы, келісімі, үйден қайталауы маңызды.


              Аутизмi бар балалар өздерiнiң мүмкiндiктерiне
және мiнез-құлықтарының ерекшелiктерiне қарай, жалпы бiлiм беру бағдарламаларымен
бiрге арнайы(түзеу) бiлiм беру ұйымдарының бағдарламалары бойынша тәрбиелене
алады. Бірақ медициналық көмектер қатар орындалуы керек.


               Аутизмі бар балаға өзiнiң басты
проблемаларын, яғни қарым-қатынастағы және өзара әрекеттiк жағдайдағы
қиындықтарды жеңу үшiн қатарларының, құрбыларынын, құрдастарының,
кластастарының, достарының әдеттегi ортасы ауадай қажет екенін ескерген жөн.


              Балабақша мен мектеп оған тек тәрбие мен бiлiмді
ғана берiп қоймайды, сонымен бiрге ең алдымен, басқа адамдармен бiрге өмiр сүру
мүмкiндiгiн де үйретеді. Сондықтан, мұндай балаларды үйде оқу түрiне көшiрмей,
мектепте қалдыру, яғни инклюзивті оқыту өте маңызды.


             Аутизмі бар баланы ауру немесе ауырады
деп санаудың орнына, оның дамуы мен оқуына белгiлi бiр жайлы жағдай мен тәсiл
қажеттiктен «өзгеше бала» деп санаған дұрыс.


              Қоғамның мiндетi – аутист балалардың құрдастарынан
қалмай  балабақшада тәрбиеленуіне,
мектепте мүмкіндігіне қарай оқуына және оған қажеттi тәсiлдердi пайдалануына
жағдай тудыру қажеттілігіне түсіністікпен қарау.


 


Ақтөбе қаласы, Нұрлан Ізденұлы ЕСЕНҒАЗЫ, 87014552854, 87774088898.

ҚЫЗҒА ҚЫРЫҚ ҮЙДЕН ТЫЙЫМ, МЫҢ
САН ҮЙДЕН СЫН


           Қазақ халқында тәрбиелік
құралдарының күнделікті қолданылатын үлгі, өнеге түрлерінің бірі – тыйым. Бұл
балалар мен жастарды жаман әдеттерден сақтандырып, жақсылыққа бейімдеуден
шыққан педагогикалық-медициналық-психологиялық қасиетті  ұғым. Тыйымдар арқылы ата-аналар балаларын теріс
мінез, орынсыз қимылдардан сақтандырып отырған. Қазақ халқы неке тазалығына,
қалыңдықтың арын сақтап, қыздың қасиетiн жоғары ұстауына өте зор мән берген.
“Қызға қырық үйден тыйым, мың сан үйден сын” деп, ата-бабаларымыз қыздың
абыройын бүкiл ауыл-аймақ болып қорғаған. Неке тазалығы — болашақ
шаңырақты  қолайсыз жағдайда қалдырмау үшiн бойжеткен қыздарды жеңгелерi
үнемi қорғап жүрген. Айт пен тойға бiрге барып, негізсіз жалғыз жiбермейтiн
болған. Ар тазалығы үшiн күрестi жоғары санаған ата-бабаларымыз ”қыз қылығымен”
деп, әдептi, инабатты, арлы болуын қалаған. ”Жаным — арымның садағасы” деп
санаған. Ар тазалығы отбасы берiктiгiне де себепкер болған.   

Қазiргi күнде де неке тазалығы — болашақ шаңы-рақтың берiктiгiнiң, татулығының
ұйтқысы. Қызды әрқашан төрге отырғызып, қыз отырған жерде ешқашан дөрекі, ерсі
қылықтар көрсетпеген. Қыздарға ерекше тәрбие берген, оларға тіл көзден сақтау
үшін ерекше киімдер кигізген, әр түрлі әшекей көз моншақтар таққан.


           Қыз баланы 6 жасқа дейін ханымдай
сыйлаған, 16 жасқа дейін күңдей жұмсаған, 16 жастан бастап досындай сырласып,
сыйласқан. Яғни қыз баланы 6 жасқа дейін бетінен қақпай еркелетіп, ойын арқылы
ойын біліп, көңіл бөліп тәрбиелеген. Жас деңгейіне қарай ойыншықтар алып беріп,
әр түрлі ойындар үйреткен. 6 жасынын бастап өнерге, еңбекке баулып, баланың
мүмкіндігіне орай тәрбиелеген. Қыз бала жат жұртқа барғанда сөз естімеу үшін
болашақ анаға қажетті барлық шаруаны үйреткен. 16 жасқа, яғни кәмілетке
толғасын досындай сырласып, сыйласып қазақ халқының салт-дәстүрін,
мәдени-мұрасын білуді міндеттеген. Ата-ананың мақсаты — әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерін қыз баланың
бойына сіңіре отырып, қыз балаға келешекте ана, ақ босағаның аруы, шаңырақтың
құт-берекесі екенін ұғындыру, әдептілікке, сыпайылыққа, инабаттылыққа,
мейірімділікке, төзімділікке, шыншылдыққа тәрбиелеген. Біздің елдің өміріндегі
шешуші кілт  қыздарға берілетін тәлім-тәрбие арқылы өлшенеді. Біздің
халқымызда «Қыз» деген сөзді әдеміліктің, әдептіліктің, жан-жақты сұлулықтың
символы ретінде қолданады.


          Қазіргі заман қыз бала тәрбиесіне
ерекше мән беруді қажет етеді. Себебі, қыз баланы тәрбиелеу деген сөз – ұлтты
тәрбиелеу деген мағына береді. Отбасы – қоғамның бір бөлшегі. Ал отбасының
алтын қазығы — әйел адам. Бесігінде жақсы тәрбие алған, үлгі-өнеге көрген
қыз бала ержеткенде сол әдетін сақтайды.


           Қыздың бойжетуі, яғни, жан-жақты
жетіліп, белгілі дәрежеде өмір тәжірибесіне ие болуы заңды құбылыс. «Қыздың
жолы жіңішке», «Қызға қырық үйден тыю» деген сияқты халықтық тәлімгерлік
талаптарының мәнін түсініп қана қоймай, бойжеткен одан өзіне қатысты қорытынды
шығара білуі, іс-қимыл, жүріс-тұрыс дағдысын басшылыққа алуы керек.


            Ұят-әдеп жоралғыларын белден басып,
отырғанда, тұрғанда өзінің әйелдік жаратылысын ескермейтін, қызға, келінге жарасатын
қымсыну, қызару, тартыну, имену дегендер ойына кіріп-шықпайтын қыз өзіне ғана
емес, ата-ана, бауыр-туғандарына сөз келтіріп, жерге қаратады. Сондықтан, қыз
ибасы, қыз әдебі дегенге жеңіл-желпі қарауға мүлдем болмайды.


              Қыз баланың мына өмірдегі
міндет-парызының жүгі ауыр, әрі ардақты. Ол – адамзат ұрпағын өмірге әкелетін
болашақ ана, үй ұстап, жар күтетін адал жар, ата-ене сыйлап, иілетін қамқор
келін. Ол осыны қаласын-қаламасын, бұл — өмір заңы.


               Ата-аналар педагогтармен,
дәрігерлермен және психологтармен тығыз байланыста болуы, баласы туралы пікір
алмасып әңгіме жүргізіп отырып тәрбиелеу өз нәтижесін бермек. Бала тәрбиені
отбасынан алады, ата-анасына еліктейді, соларды қайталағысы келеді, ал бала жас
шыбық тәрізді, қалай баулыса солай қарай бой түзейді. Қыздар тәрбиесі қоғамда
рухани құндылықтарды, ұлы мұраттарды иманды және инабатты бәсекемен
қалыптастырады. Адамдық қасиеттерді бойына сіңіре білген жандардан тараған
ұрпақ ақыл мен алғырлықтың бүкіл бітім-болмысын одан ары қарай жалғастырады.
Абыройды төкпеу, ұлттық қасиетті жоғары ұстау деген осындай болады.

              Қазіргі біз өмір сүріп
жатқан кезеңде тәуелсіз, егемен, еркін еліміз заманның даму үрдісі
жылдамдығымен зымырап келеді. Қоғам да уақыттан қалмай, ортамызға келген жаңа
дүниелерге еніп, қалыптасу үстінде. Уақыт талабына сай өмір сүру үшін, заман
адамдардан жеке тұлғалық қасиеттерді талап етеді. Ұлттық сана-сезімге сіңіп, ата-бабаларымыздан
келе жатқан адами қасиеттерімізді осы өліара кезеңде жойып алмауды қажет етіп
тұр. Қазақ халқы өзінің ғасырлар бойы жинақтаған тәрбиесінен бір сәтке де
ауытқымайды.           


               Қыз жат
жұрттық. Қыз бала бойжетіп, әке-шешесінің, бауырларының ортасында бұлғақтаған
дәуренін қалдырып, басқа бір үйге келіп келін атанады. Өз шаңырағын көтеріп, үй
мен шаруаға иелік етіп, түтін түтетеді, ана болып өмірге перзент әкеледі. Жар
құшып, ана болу – қыз баланың мақтанышы, әрі бақыты. Бұған әсіресе ата-ана
қуанады.


               Адам болатын бала 15-де баспын
дер, адам болмайтын бала 25-де жаспын дер деп бекер айтылмаған. Жетім, балалар
үйінде тәрбиеленген, көп балалы, ауылдық жерде қарапайым отбасынан шыққан
қанашама қыздар ата-бабасына, ата-анасына сөз келтірмей, өзін-өзі тәрбиелеудің
арқасында ел анасы, үлгілі отбасы болып отыр.


              Жастық шақ кісінің өмір жолына, өзінің
қандай жағдайға жеткеніне, неге шамасы келетініне, дүниеде не үшін өмір сүріп,
жер басып жүргеніне, нені біліп, не қойғысы келетініне, жұртқа нендей пайда
тигізетініне, яғни өз болашағына айрықша үңіліп қарайтын кезең.


          Адам өзін-өзі тәрбиелеуі
жан мен тәнді үнемі шынықтырып, жаттықтырып отыруды тілейді. Он екі мүшесі
сап-сау, тепсе темір үзетін адам түгіл туғаннан кеміс, әлжуаз-шынжау,
ауру-сырқаулы адамдар да арнаулы жаттығулар мен өзін-өзі тәрбиелеу арқасында
алға қойған армандарына, мақсаттарына жетіп отырғандары өмірде дәлелденгендерін
ескергендеріңіз жөн.  


 


          Тегін кеңес қажет болса хабарласыңыз: Ақтөбе облыстық
психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация, мемлекеттік мекемесі(ПМПК
ММ), 030012, Ақтөбе қаласы,   Т.Рысқұлов
көшесі  200-а, 87014552854, 87774088898,
550422(басшы), e-mail: аktobeopmpk@mail.ru                       


Басшы Нұрлан Iзденұлы ЕСЕНҒАЗЫ


 


24.04.2013 жыл.

Чингисхан
был казахом. Знаменитый завоеватель Чингисхан был не монголом. Такого мнения
придерживается известный исследователь истории Золотой Орды, автор книг
"Страна Моксель" и "Москва Ордынская" Владимир Белинский.
Он утверждает, что на самом деле Чингисхан был казахом и его род происходил из
тюркоязычных племен. "Кияты, киреиты, найманы и меркитами, - это не
монгольские, а тюркоязычные племена. Остатки их остались на территории
современного Китая, но речь племен - казахская, - говорит Владимир
Брониславович. - При жизни Чингисхана государственным в его империи был казахский
язык. Отец Темуджина (в казахской произношении Темиршина) Есюгей был ханом
киятjв. Матерью - Оян из рода меркитами. Жена Чингисхана - Борте была из казахского
рода кониратов. Все сыновья покорителя мира носили тюркские имена. Сам
Чингисхан (Шингисхан) на казахском означает "лучезарный хан". У
монголов ни тогда, ни до сих пор не было таких имен. Слово "хан" тоже
исключительно тюркское, а не монгольское. Монголы своих правителей называли
титулом "контайчи". Выбирали Чингисхана на обычном казахском
курултае. У монголов такого слова нет. Только казахи, которые исповедовали
тенгрианство, хоронили своих покойников в тайных местах, о которых мало кто
знал. Об этом обычае писал европейский посол в Золотую Орде Плано Карпини. Он
видел этот обряд. В те времена монголы отвозили своих умерших на кладбище и
оставляли там под открытым небом". Белинский считает, что русская история
скрывала этот факт чтобы не признаваться в том, что в свое время русских
покорили казахи, которые впоследствии вошли в Российскую империю и были
подчиненными русских царей. Поэтому всю славу завоевателей отдали далеким
монголам. "Официальное признание казахского происхождения Чингисхана произойдет
в ближайшее время, - прогнозирует Белинский.


 

          Сіздерді бүгінгі қасиетті де қас­терлі мереке – 9 мамыр ұлы Жеңіс күнімен құттықтаймын!


          
Сұ­ра­пыл соғыстың біткеніне, міне, 68 жыл болды. СССР деген үлкен мем­лекеттің миллиондаған халқымен бірге, Қазақ Елі де бұл сұрапыл соғыстағы жеңіске өзінің үлкен үлесін қосты. Қасиетті де қас­тер­лі Отан үшін жан беріп, жанын пида еткен шейіттерді жыл сай­ын еске алып, олардың рухына тағзым ету – біздің, кейінгі ұр­пақ­тың ең басты парызы. Қазақ Еліне басып кірген жаулармен соғысу, революция, байларды тонау, қолдан жасалған ашаршылық, зиялы азаматтарды қудалау, атып өлтіру жыл­дар­дағы зұлматтан кейінгі қазақ халқының басына түскен сұра­пыл қырғын Ұлы Отан соғысы болғандығы ақиқат. Бұл соғыста біздің әкелеріміз
бен аталарымыз ерлік пен қаһармандықтың ең жоғары деңгейдегі үлгісін көр­сетті.


            Ұлы Отан соғысы кезінде, тылда жұмыс істеп, ашаршы­лық­ты, ауыртпалықты бастан кешіп, таңның атысынан күннің баты­сына дейін тізе бүкпей жұмыс істеген сол бір қайратты да қайсар жандарға қазақ халқының бүгінгі ұрпақтарының риза­шылығы шексіз.


            Біздің парызымыз — бұл алапат соғыстағы Жеңістің бізге қалай келгендігін ұғыну, қаза тапқандарды қадір тұтып, арамызда жүрген ардагерлерге ұдайы қамқорлық көрсету. Бүгінгі буын Жеңіс солдаттары, тылда жұмыс
жасағандар алдында мәңгілік қарыздар, сондықтан да біз ардагерлерге жан-жақты әлеуметтік қолдау көрсету үшін барлық мүмкіндіктерді жасауымыз қажет.


               Мен жеңімпаз қаһармандарға сөзбен ғана емес, нақты
іспен де құрмет көрсетуге, соғысқа қатысушылар мен тыл еңбеккерлерін күнделікті
қамқорлыққа бөлеуге, оларға көңіл бөліп, жайлы тұрмыс жағдайларын жасауға шақырамын.


              Мен әрқашанда Жеңіс күнін аға буынның Отанға деген шексіз сүйіспеншілігінің, жастарды ерлік пен патриотизм рухында тәрбиелеудің өлшеусіз өнегесі деп білемін.


              Сіздерге шын көңілден зор денсаулық, бақ пен береке, тіршіліктің ұзақ та жарқын, алаңсыз күндерін, жан шуағын, жақын адамдарыңыздың қамқорлығы мен ықыласын және отбасыларыңызға ізгіліктер мен игіліктер тілеймін! Қазақ
Елінде қой үстіне боз торғай жұмыртқалаған заман орнасын!


Шын пейілді құрметпен, Нұрлан ЕСЕНҒАЗЫ


 


09.05.2013 жыл

     Суицид 
сөзін латын тілінен қазақ тіліне аударғанда өзін-өзі өлтіру, өзіне қол
салу немесе қасақана өз өмірін қию деген мағынаны білдіреді. Қазіргі таңда  өзіне-өзі қол салу мінез-құлқы біржақты ауру
адамның іс әрекеті деп айтуға болмайды. Бұл әрекет көп жағдайда есі дұрыс
адамның  мінез-құлқында кездесетін жағдай
екені анықталып отыр. Сонымен бірге, өзіне-өзі қол салуға қатысты әрекет деп те
айтуға болады.


    Жасөспірім кезеңде  суициалдық 
мінез-құлықтың  кейбір
өзгешеліктері болады. Жасөспірімдер арасында 
ересектерге қарағанда өзін-өзі өлтіруге әрекет жасау жиі кездеседі.
Бірақ олардың  азғана бөлігі ғана өздеріне
қол салады. Суициалдық мінез-құлық  бұл
жаста көп жағдайда   демонстративтік
сипатта немесе байбаламдық  сипатты болып
келеді. Жасөспірімдердің 10 пайызы шынайы өлгісі келетін  ниет білдірсе,  ал 90 пайызының іс әрекеті  көмекке шақырған жан-айқайы екені дәлелденген.


   Жасөспірімдер арасында суицид оқиғаларының
жиiлеуiне көбінесе, отбасылық және қоғамдық тәрбиенiң жоқтығы, зорлық-зомбылық,
есiрткi қолдану, әртүрлі компьютерлік ойындар, атыс-шабыс, қантөгіске толы фильмдердің
тікелей әсері бар. Ғалымдар бұл абыройсыз өлім көбінесе өмірдегі
таршылық, материалдық тапшылықтан, одан қалса ақыл-есі кемдіктен болады деген
болжам айтып келеді. Алайда, бай немесе мансапты адамдардың өзін-өзі өлтіруін
қалай түсінеміз?


    Статистикалық мәліметке жүгінсек,
өзіне-өзі қол жұмсағандардың 1/3 бөлігі маскүнемдік пен нашақорлықтың
кеселінен, 2/3 бөлігі депрессияның себебінен көз жұмады - депті.


     Маскүнемдік пен нашақорлық
түсінікті, сау кезінде өзін-өзі өлтіру
ойында болған,
мастықтың не нашаның кесірінен есінен танған кезде сол ойына түскен себепті, не
істегенін өзі де білмей қалады.


     Депрессия – қазақтың жабығу,
торығу, күйзелу секілді ұғымдарына балама ұғым. Бұл өзі
нарықтық қоғам орнаған соң ең көп қолданылатын әрі ең бір сәнді сөзге айналды.
Депрессияда жүр едім, депрессияның салдарынан жұмыстан кеттім болмаса депрессиядан
айыққан соң бәрін жаңадан бастаймын деген сөздерді жиі естіле бастады. Адам бойындағы стрестік жағдайлар мен жүйкенің шаршауы депрессияға
жетелейді, сондықтан бұл жағдайдың қайсысы қайдан шығып жатқандығын ол біле
бермейді. Сонда суицид жағдайында жан
үзетіндердің көбі жабығудың,
торығудың, күйзелудің торынан құтылудың жолы – өлім деп
біліп, солай шешім қабылдайды деген сөз. Депрессиялық жағдайға  түскен адам
жиі агрессиялы (ұрысқа, қақтығысқа бейім) болады. Сонымен бірге,  оның агрессиясы  бірінші кезекте өзіне, содан соң  жақынына және қоршаған ортасына бағытталады.
Көп жағдайда  жақындары немесе қоршаған
ортасы  оның бойындағы өзгерістерді  түсінбейді де, қабылдай да алмайды. Ал бұл
оны көптеген тығырыққа тіреп, соңы суицидке әкеліп соғуы мүмкін.


      Міне, осы жағдайлардың  барлығында психиатр мен психологтың және
отбасының, достарының көмегі қажет. Өкінішке орай, көпшілік психолог пен
психиатр қызметінің  не екендігін  және оның не үшін  қажеттігіне мән бере бермейді. Дегенмен,
депрессиялық жағдайда адамға көбінесе отбасы мүшелерінің шынайы қамқорлығы,
жақындығы, түсіністігі мен демеуі қажет екенін ескерген жөн.


       Қара түнектей қаптап келе жатқан бұл
зұлмат мұсылман елдерін неге айналып өтеді? Өйткені, олар жан – Алланың адам
баласына берген аманаты екенін, өз өмірін қию – сол аманатқа жасалған қиянат
екенін біледі. Сонымен қатар өзін-өзі өлтіру ауыр күнә екенін, ауыр күнә
жасағандығы үшін тозақта азапқа тартылатынын да жақсы біледі. Құдіреті күшті
Алла Тағала қасиетті Құранда: «өз өздеріңді өлтірмеңдер (және соған апаратын
бұзықтыққа бармаңдар). Расында (сендерді бұдан тыйған) Алла сендерге ерекше
мейірімді» («Ниса» сүресі, 29-аят) дейді. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.)
әл-Бұхариден жеткен хадисінде: «Кімде-кім өзін темір қарумен өлтірген болса, ол
тозақта әрқашан сол темірді көтеріп жүреді. Ал кімде-кім у ішіп өлетін болса,
ол адам тозақта мәңгі у ішіп жүретін болады. Егер біреу өзін өлтірмек болып
таудан құласа, ондай адам тозақта мәңгі құздан құлап бара жатады» депті.
Ендеше, бұл қасіреттен құтылудың жолы – балаларымызға ерте бастан ислам
тәрбиесін үйретіп, жүректерін тыныштандырғанымыз абзал. Алланы еске алмайтын
жүрек тыныш таппайды. Ақиқатқа жүгінер болсақ Құранда: «Сондай иман
келтіргендер; Алланы еске алу арқылы көңілдері жай тапқандар. Естеріңде болсын;
Алланы еске алумен жүректер орнығады» («Рағыд» сүресі, 28 аят) дейтін
аят бар.

          Сіз өзіңізге жақын адамда
депрессия басталғанын байқасаңыз, оның себептерін анықтауға тырысыңыз. Бұл -
болатын қауіпті жағдайдың алдын алуға пайдасын тигізеді. Осыған орай ұсынылатын
психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңестер:

1. Адамның өзі қызығатын жұмыспен, нәрсемен айналысуына ықпал жасаңыз, көмек
беріңіз.

2. Оның бір өзін жеке қалдырмауға тырысыңыз. Егер ол қарсылық білдірсе, онда
жайына қалдырыңыз, мүмкін осылай болғаны жақсы шығар, бірақ, қадағалауды
ұмытпаңыз.

3. Оның Сіз үшін қадірлі екендігін, жақсы көретініңізді, оның қаншалықты жақындарыңызға
керектігі туралы көп айтыңыз. Оның Сізбен бірге болуы өте қажет екендігін
көрсетіңіз, дәлелдеңіз.

4. Күн тәртібін жиі өзгертіңіз, егер мүмкіндік болса, оның барғысы келіп жүрген
жаққа немесе оның жағымды естеліктер қалдырған жерлеріне барып қайтуға
тырысыңыз.

5. Бірге жүретін саяхатқа, қыдыруға немесе қонаққа баруды алдын ала жоспарлаңыз.
Бұл оған көп көмегін тигізеді, себебі ол жақын болашаққа өз жоспарларын құра
бастайды, сөйтіп теріс ойлардан арылуы мүмкін.

      Депрессия адамда жеңіл немесе ауыр
өтуі мүмкін. Дегенмен одан сауығып кетуге әбден болады. Өзіңізге жақын
адамдарға көңіл бөліңіз, оларды сүйе біліңіз, психолог пен психиатр мамандардан
кеңес алудан қорықпаңыз.


ҰСЫНЫСТАР:     


1.Балабақшаларда, мектептерде
психологтар, психиатрлар ата-аналармен, жасөспірімдермен, мұғалімдермен
кездесіп лекция оқу, семинар өткізулері керек. Медбибілер санбюллетень шығару
қажет. Мұғалімдер балалардың жасына қарай диктант, шығарма жаздырулары керек.


2.Аурухана, емхана,
медпунктерде  санбюллетень шығару қажет.


3.Газет-журналдарда мақалалар,
радио-теледидарда психолог, психиатрлармен кездесу, әңгіме өткізу керек.


4.Мешіттерде жиналған халықпен
психологтар, психиатрлар әңгіме, семинар өткізулері қажет.


     Тегін кеңес қажет болса хабарласыңыз: Ақтөбе облыстық психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация,
мемлекеттік мекемесі(ПМПК ММ), 030012, Ақтөбе қаласы,   Т.Рысқұлов көшесі  200-б, e-mail: аktobeopmpk@mail.ru                        Телефон факс:
8(7132)55-04-22(басшы), 544114(есепші),                      Телефон:
55-02-84(тіркеуші).


      Сенiм телефондары:
87014552854, 87774088898, 8(7132)550422(басшы). Басшы Нұрлан Iзденұлы ЕСЕНҒАЗЫ


 


12.04.2013 жыл

 


        Сіздерді
Ұлыстың ұлы күні – Наурыз мейрамымен шын жүректен құттықтаймын!


        
Наурыз - жылдың басы, күн мен түннің теңелер шағы. Тамырын тереңнен тартқан
осынау мейрам – береке мен бірліктің, тазалық пен
татулықтың тұғырын нығайтып, риясыз шаттық пен қуанышқа кенелтер ұлы мереке.


          
Наурыз – бұл тек көктемнің ғана емес, бұл ең әуелі ізгілік пен жақсылықтың
мейрамы. Ұлыстың осы бір ұлы күні жер бетіндегі қанды соғыстар, дау-жанжалдар
тоқтатылып, адамдар бір-біріне деген өкпе-реніштерін ұмытып, кешірімге келіп,
татуласып, табыса білген. Халқымыз мол дастарқанын жайып, ақ жарқын көңілмен
жүздесіп, дәм татысып, өткен-кеткеннен сыр тартып, барша адам баласына
жақсылық, аманшылық тілеп, жастарға ақ баталарын берген.


        
Наурыз күні ойға алған барлық арман-мұраттарыңыз орындалып, үміттеріңіз
ақталуға жазсын! Баршаңыздың дендеріңізге саулық, шаңырақтарыңызға шаттық,
отбасылыраңызға амандық, ырыс пен ынтымақ тілеймін!


           Ақтөбе облыстық
психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация, мемлекеттік мекемесі(ПМПК ММ), 030012, Ақтөбе қаласы,   Т.Рысқұлов көшесі  200-б, e-mail: аktobeopmpk@mail.ru                        Телефон факс: 8(7132)55-04-22(басшы),
544114(есепші),                     
Телефон: 55-02-84(тіркеуші),                                                                        Басшы Нұрлан
Ізденұлы ЕСЕНҒАЗЫ, 
87774088898,87014552854.

 Нұрлан Ізденұлы  ЕСЕНҒАЗЫ, 18.01.1962
жылы Ақтөбе  облысы, Ойыл ауданы,
Қаракемер ауылында дүниеге  келген.  Ақтөбе медицина училищесін 1981 жылы, Ақтөбе
мемлекттік медицина институтын 1990 жылы бітірген, мамандығы дәрігер, Қарағанды
облысы,   Ұлытау аудандық ауруханасында,
Жезқазған, Қ.Сәтбаев қалаларында, Ақтөбе облысы, Ойыл аудандық ауруханасында,
Саралжын ауылдық ауруханасында, Ақтөбе қаласында дәрігер, бас дәрігердің
орынбасары, бас дәрігер қызыметтерін атқарған.


2006 жылдан бері Ақтөбе облыстық ПМПК ММ-нің басшысы.


                 Ақтөбе қаласында тұрады, Ұялы:
87014552854,  87774088898, жұмыс:
8(7132)550422 факс,  779030 үй.  E-mail: yessengazy@mail.ru


Ақтөбе
қаласында 2010 жылы шыққан - Ойыл энциклопедиясы, 108 бет!

Бисмиллаһир рахманир
рахим!



            Атырау
қаласы, «Медина»

мейрамханасында  01-ші қыркүйек 2012

жылы Республикаға танымал басшы қызыметкер Есенгелді Нұршайұлы Нұршаевтың 70

жасқа толуына арналып Құран бағыштап, Дұға етіп, еске алып, ас берілді!



            Қазақ
халқының ертеден келе жатқан ең үлкен

тойы – ас беру. Бұл – дүниеден - өткен ең белгілі, халық құрметіне бөленген

адамдардың жылы толғанда, одан кейінгі жылдары туған және қайтыс болған

күндерінде оған жасалатын садақа, зор құрмет, ұлы жиын, бас қосу және еске

алу.



           1860

жылдан бастап болыс Ерден Сандыбайұлына үш рет ас берілген. 1861 жылы

Байдәулет Құлбекұлына ас берген. 1874 жылы Лабақ Қуат баласының асы болған.
Аста

елдің бірлігі мен байлығы, мырзалығы, бірлігі мен берекесі сынға түседі. Ас

беру дәулетті адамдардың, ұйымшыл елдің ғана қолынан келген. Абылай ханның

асы, Құнанбайдың әкесі Өскенбайдың асы, Қанжығалы Шауыпкел батырдың асы,

Керей Сағынайдың асы, Дулат Сыпатай батырдың асы бүкіл елге мәлім болып,

аңызға айналған той болды.







             

Ас беру дәстүрі қазір де жалғастырылып жатқанын айта кету керек. 1991 жылғы

Торғайдағы Ахмет пен Міржақыптың асы, 1992 жылғы Көкшетаудағы Абылайханның

Ақмоладағы Бөгенбайдың, Талдықорғандағы Қабанбайдың, Атырау аймағында Дәден
бидің(Есенкелді Нұршаев

ұйымдастырған), Әжібай би мен Арал батырдың, Бекет атаның, Төремұрат батырдың,

Ақтөбе өңірінде Сүлеймен атаның, Есет батырдың, Кобыланды батырдың т.б.
астары қазынасы мол халықтық дәстүрлердің тәрбиелік ұлттық,

рухани байлығымыздың қайта оралғанының айқын көрінісі екенін тағы да дәлелдеп

берді.

              
Марқұмның

кө­­зі тірісінде атқарған ісі мен қазақ қо­ға­мындағы сал­мағы қан­ша­лық

болса, оның асы­ның сән-сал­та­на­ты да соған сай болуы тиіс деп саналған. Ен­­деше,

біз сөз етіп отырған Есенгелді ағамыз кім

еді?



             
Өмірде таланттың түрі көп. Бірі

– бүгінгі талант, екіншісі – болашақтың таланты. Бұл екеуінің арасы жер мен

көктей. Бүгінгі күннің талантының аты өз заманында ғана шығады. Ал келешектің

талантының ғұмыры мәңгілік жасайды. Қазақта талантының шамшырағы мәңгі

жанатын дарабоздар бір жағынан қарағанда онша көп те емес. Десек те, жұлдызы

биік сондай көп таланттардың базбірінің кейде атақ даңқы әмбе жұртқа бірдей

тарай бермейді. Соған қарамастан ондайлардың бірнеше жылдық өмірінің  өзі
көпшілік көңілінен шыққаны соншалық, аты

алысқа тараған үлкен болыс, би, батыр аталарымызбен қатар жұрт көкейінде

жүреді. Солардың бірі —     Есенгелді

Нұршаев.

              
Есенгелді ағамыз 30.08.1942

жылы Атырау облысы, Жылыой ауданы, Ақкиізтоғай ауылында дүниеге келген -
08.09.2005

жылы Атырау қаласында қайтыс болған. Есенгелді ағамыз партиялық-кеңестік және

ауыл шаруашылығы саласының басшы қызметкері, шебер шежіреші, өлке тарихының

білгірі, майталманы еді. Оның өмір жолын талдау жасаудан бұрын өмірбаянына

көз салар болсақ, ол былай болып өрбір еді.



     
         Есенгелді ағамыз
Қызылқоға

ауданындағы Сағыз селолық механизация училищесін, Алматы жоғары партия

мектебін, Ресейдің Кострома институтын бітірген.

  
             Есенгелді

ағамыз Қызылқоға аудандық партия комитетінің 1-ші хатшысы, төрағасы, аудан

әкімі, Атырау облыстық жер комитетінің бастығының орынбасары, облыстық ауыл

шаруашылығының бастығының орынбасары, 

облыстық ауыл шаруашылығының бастығы, Атырау облысының әкімінің

орынбасары қызыметтерін атқарған.



              
Көзі тірісінде ерекше

тұрпатты, жұмсақ мінезді, өте мейірман жан еді.  Тірі кезінде айтқан
әңгімелерін сондай бір

кесімді тілмен әдемі жеткізетін. Оның әңгімелерінде өз бойындағы адалдық пен

шыншылдықтың, аңғалдық пен батылдықтың лебі есіп тұратын. Сөйлеген сөзі
тартымды,

көңілге бірден қона кететін рухани-мәдени сөйлемдермен өріліп жататын. Несін

айтайық, Есенгелді ағамыз мына өмірге сыймай кеткен асау тарлан еді. Иә, мұны

түсінетіндерге айтып отырмын. Жаны жайсаң, қолы жомарт, көкірегі кең, парқы

мен пайымы мол Есенгелді ағамыз аман болғанда бүгінде 70 жасқа толар еді. Бірақ

та, ол кісінің соңында ұрпақтары мен қатар мәңгілік өлмейтін, өшпес із қалды.

Бұл тұрғыдан алғанда Есенгелді ағамыз басқалардан

әлдеқайда бақыттырақ. Бұл дүниеде жанбаған бақытыңыз, ана дүниеде бұрынғыдан

да бетер маздап жана берсін, жан аға дегім келеді.          

Басына бақ қонса Бай-дәулетті, Басшы болу оңай, бірақ, Азамат болу

қыйын! Ер азамат Елдің атын шығарар, Ердің атын Ел бағалар! Азамат Ердің

қадірін ағайын білмес, Елі білер! Есенгелді ағамыздың  арғы аталары
Құлжабай би батыр Сырым

батырдың сенімді серігі, Дәден би, батыр, болыс, Қалыбай ел басқарған азаматтар

болған. Тектіден текті туады, тектілік тұқым қуады дейді атамыз қазақ! 

Бір ғана Тәңір бар ол Алла тағала, Мұхаммед пайғамбар оның елшісі,

Құран шын деген мұсылман халықпыз. Ата-бабаларымыздың салт-дәстүрі бойынша

тірісінде құрметтеу, өлгесін әруағын сыйлау парыз. Өлі риза болмай, тірі

байымайды дейді. Ата-бабаға құрмет көрсету ретінде Құран бағыштау, дұға ету,

ас беру, еске алу ұрпақтарының парызы. Міне бүгін Есенгелді ағамыздың

жан-жары, ұрпақтары халықты жинап ас беріп, әруақты сыйлаудың тамаша үлгісін

көрсетуде. Мұндай садақа тек әруақтардың риза болып, желеп-жебеп жатуы үшін

емес, тірілердің жолынан жаңылмауы, ата-баба жолынан адаспауы үшін керек және

болашақ ұрпаққа үлгі болуы тиіс.

           Асқа марқұмның
отбасы,

ұрпағы, жора-жолдастары, ұжымдастары, достары, құда-құдағайлары,

тума-туысқандары  қатысты. Есенгелді

ағамыздың өмір жолынан кино көрсетіліп, Атыраулық Аманғали Әміржанұлының

«Тағылымы мол АЗАМАТ» атты Есенгелді Нұршаев жөніндегі кітабы таратылды. 
«Өлді деуге бола ма, айтыңдаршы, өлмейтұғын

артында сөз қалдырған…» деп ақындар жырлағандай, бұл кеште өзі о дүниелік болып

кетсе де, артына үлгі-өнеге мен асыл сөз қалдырған Есенгелді ағамыз жөнінде

небір жылы лебіз айтылды. Ағаларымыз, апаларымыз сөз алып, талантты шәкірт,
 ақылшы аға, қимас дос, жанашыр жолдас туралы

тамаша естеліктер айтты.



           Еске алу асының
соңына

қарай Есенгелді ағамыздың апасы

Сұлупаш, зайыбы Қансұлу жеңгеміз өздерінің ыстық ықыластарын жеткізе келе:
Есенгелдінің

садақасына алтын уақыттарыңызды бөліп келгендеріңізге, Есахаңды еске алып

жатқандарыңызға көптен-көп рахмет. Сіздерге отбасы бақыты мен қуанышын
тілейміз.

Азаматымыздың аруағы бәріңізді желеп-жебеп жүрсін! — деді.

          Бізде Атырау облысының

халқына, марқұм Есенгелді Нұршаевтың отбасы мен бала-шағасына, жақындарына,
аста

ағамызды еске алып тілек білдірген азаматтарға риза болып қайттық. Ас беру,

еске алу, Құран бағыштаудың, Дұға етудің жаңа үлгісін көрдік.

           Садақаларыңыз
қабыл

болсын! Алдағы уақытта тек тойларыңызға келейік. Көрген қызық мерейлеріңіз

тойдан тойға ұлассын! Барлық Атыраулықтарға бақ-дәулет, бірлік-береке, амандық,

қуаныш, жақсылықтар тілеймін.





   
          Ақтөбе қаласы,
облыстық ПМПК ММ

басшысы, дәрігер Нұрлан Ізденұлы 

ЕСЕНҒАЗЫ,  87014552854,  87774088898,  8(7132)779380 үй, 550422 жұмыс,

e-mail: yessengazy@mail.ru , aktobeopmpk@mail.ru





02.09.2012 жыл.

Ақтөбе облыстық ПМПК ММ(психологиялық-медициналық-педагогикалық
консультация, мемлекеттік мекемесі)-не бала дәрігері сурдолог,
дефектолог-тифлопедагог, дефектолог-логопед қажет. Хабарласыңыз: 87014552854,
87774088898, 550422 жұмыс, 779380 үй Нұрлан Ізденұлы ЕСЕНҒАЗЫ.