Откройте свой Мир!

НЕМЕРЕ ЖИЕН ДЕГЕНІМІЗ КІМ?! ҚАЗАҚТА ОСЫНДАЙ АТАУ БҰРЫН БОЛЫП ПА ЕДІ?

Соңғы кезде осы сөздің төңірегінде
түрлі пікірлер айтылып жүр
Ұрпағына ат қойып, айдар таққан қазақ халқы әрбір сөздің мән-мағынасына, аталуына ерекше мән берген. Өзінен өрбіген ұрпағына жеті атаға дейін атау қойған. Сөйтіп бір-біріне жақындығын, туыстығын білдірген. Бұл жеті атаға жеткенше қыз алыспау керектігінен шықса керек. Санап көрейік:
1.Перзент.
2.Немере.
3.Шөбере.
4.Шөпшек.
5.Немене.
6.Жүрежат.
7.Туажат.
Ары қарай жұрағат, жекжат болып кете береді.
Осының ішінде немере атауына тоқталайық. Қазақ өз перзентінен (мейлі ұл, мейлі қыз болсын) туған нәрестені немере деп атаған. Кейінгі кездері осы атауды бұрмалап, өзінше «білгішсініп» жүргендерді кездестіріп жүрміз. Олардың айтуынша ұл баласынан туғанды немере, қыз баласынан туғанды жиен-немере дейді-міс. Көне көз қарттармен әңгімелесіп жүріп, ғұлама жазушыларымыздың роман, повесть, әңгімелерін оқып жүріп, немере-жиен деген сөзді естімеппіз. Қазір өзіміздің де жасымыз алпыстың бел ортасынан асты. Ер балалардан дүниеге келген сәбиді немере деп, қыз балалардан дүниеге келген сәбиді немере-жиен деу түбірінен қате деп есептейміз.
Біздің пайымдауымызша әр адамның перзентінен (мейлі ұл, мейлі қыз болсын) туған сәби немере деп аталады. Мысалы, менің ұлымнан немесе қызымнан туған сәби мен үшін немере. Ал жиен сөзі ұрпақтардың еншісіндегі жағдай. Айталық, ер бала өзінің ағасынан туған туысын (жасына қарай) жиен аға, жиен апа, жиен қарындас, жиен іні десе, апасынан туғанды да жас мөлшері бойынша, немере аға, немере апа, немере іні, немере қарындас деп атайды. Қыз бала да сол тәртіппен: ағасынан туғандарды немере деп, апасына туғандарға жиен сөзін қосып айтады.
Бұл сөздерден шығатын қорытынды, қыздан туған бала сол қыздың ата-анасы үшін немере болып есептеледі. Ол ешқандай да жиен емес, ұлдан туғаннан еш кем емес деген сөз. Сондықтан да қазақ «Қыздан туғанның қиығы жоқ» деп кесіп айтқан. Бұл қыздан туған сәби де өз балаң, өз немерең дегені. Қиығы жоқ дегені оның төсінде басқалай таңбасы, құлағында ені жоқ, өзіңе тиесілі ұрпақ деп нақтылағаны.
ЕНДІ ТӨРКІН ТУРАЛЫ
бір, екі сөз айта кетейік. Негізінен төркін деген сөз қыз (әйел) баласына тән. Оларға кім төркін бола алады?
Ағасы, інісі төркін бола алмайды. Себебі, олар бірге туған бауырлары. Олардың үйіне қыдырып бара жатқанда «төркініме бара жатырмын» деп емес, «әкемнің, ағамның немесе інімнің үйіне бара жатырмын» деп айтады.
Ағасы мен інісінен туған ұрпақ қана төркін бола алады. Олардың үйіне қыдырғанда «төркін-жұртыма бара жатырмын» деп айтады. Бұл заңды да.
Көнеден келе жатқан дәстүрлі сөздерімізді өз жүйесімен айтып, өз орнымен қолданғанымыз абзал. Жүйелі сөз қашанда жүйесін табады. Әйтпесе, сөздің киесіне қалуымыз әбден мүмкін.
Сәрсен ҚАРМЫС.
***
Немере етін жеп, сүйегін береді.
***
Балаңды өскенше, немереңді өлгенше бағасың
***
Балам-балым,немере-жаным
***
Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын.
***
Қарындасың – қарлығашың
***
Төркін десе қыз төзбейді,
Көкпек десе түйе төзбейді.
***
Ағаның үйі – ақ жайлау
***
Жиен ел болмайды, желке ас болмайды.
***
Келінің жаман болса, ұлыңнан көр.
Күйеуің жаман болса, қызыңнан көр
***
Астың дәмін тұз келтірер,
Ауылдың сәнін қыз келтірер.
***
Отаулап берген қыздың отын-суы аз болмас.
***
Әйел жерден шыққан жоқ, ол да еркектің баласы.
Еркек көктен түскен жоқ, әйел оның анасы.
***
Жиен неге ел болмасын жайлы болса,
Желке неге ас болмасын майлы болса.
***
Нағашымен күрескен жиен жығылады.
***
Жиеннің назары жаман.
***
Жиенді ұрғанның қолы қалтырайды.
***
Жиен нағашысына тартады.
***
Жиен мыңнан үлкен,
Күйеу жүзден үлкен.
инет

САЛИҚАЛЫ болып көрінетін, "САЙҚАЛДАР" кімдер?

...қазағымның ТІЛІ қайда барасың? Айта айта жауыр болған тақырыптың бірі осы тіл мәселісі. Әріге бармайын, тек күнделікті көзіммен көріп жүрген күйікті айтайын сіздерге және неге бұлай? Әйел затын көрсек Женщина, жігіттерді көрсек молодой парень, орта жастағы жігіт ағасын көрсек мужчина, қызды көрсек девушка. Қара көз қыздарымыздың бәрі"девушка" боп кетті. Девушка проезд береміз, девушка мынау қанша тұрады?
Ең өкініштісі жастарымыздың санасында , мынадай жабайы , надандық сезім қалыптасып қалған. Яғни, орысша сөйлеген адам мәдениетті, интелегент, өзін жоғары қоятын басқалардан, қысқасы керемет жан. Өз тілін, мәдениетін түсіне білмеген жан толыққанды интелегент емес, тіпті ол жазушы, ғалым болсада. Сіздерге айтарым, орыс тілі қазір керексіз тіл болып қалды, орыстан басқаға. Ресейдің өзі осы мәселеде басын қатырып отыр. Тек орыс тілінсіз өспеймін деп жүрген Қазақ жастары болмаса.
Маған кей адамдар орысша жазып жатады. Привет, как дела? че делаешь деген сықылды. Өзіміздің аяқ қолы балғадай қазақтың жігіттері, сосын неге қазақша жазбайсыз десем әрқайсысы әр түрлі жауап қайтарады, біреулері орысша оқығанмын немесе қазақша түсіне бермеймін, енді біреулері жұмыста орысша сөйлеймін (бұл жерде жұмыстың қатысы қандай екенін білмедім) сондай қайтарма жауаптардың бірін жеткізейін сіздерге. Неге қазақша жазбайсың деген сұрағыма, қазақ жігітінің қайтарған жауабы: НУ ИЗВИНИ ПРОСТО ЩА МНОГИМ ПИГЕШ НА КАЗАХСКОМ А ОНИ НЕ ОТВЕЧАЮТ) .......осыдан кейін не айтарсың қазақ жігіттеріне...Сондағы түсінік қыздарға қазақша жазса менсінбейді да, ал орысша жазса қыздар қарайды, сол арқылы жаққысы келеді екен. Ай, бейшараларым -ай...не деген надандық....Кавказдың, өзбектің, түріктің жігіттері қанша жерден орысша сөйлесе де "тістеніп, бұрмалап" сөйлейді. Біздің қазекеңнің жігіттері орысша сөйлей алмағаны үшін бір бірін мысқылдап күліп тұрады. Бұдан жігіттеріміздің жігері, сана сезімі өте төмен дәрежеде екенін байқауға болады. Бұл орайда қыздарды жақтағым кеп тұрған жоқ, себебі қазіргі қазақ қыздарының санасы қатты өзгеріп кеткен, олардың санасында осындай құлдық сана өте жоғары деңгейде. Өкініштісі, қазақ қыздарының ана тілге, қазақ тіліне көзқарасы "ашып кеткен тамаққа" қарағандай.....
Өзімнің айналыма, таныс құрбыларыма, жұмыста қазақша сөйлейік десем, "ой Бану не керек нацист болып" дейді. Құдайым-ай, сонда мен өз ана тілімде сөйлегенім үшін "нацист" болуым керек па? Кеңестік жүйенің, орыс идеологиясының күштілігі сондай , қазақтың санасына мынаны сіңіріп қойдырған: елім , жерім деп сөйлеген орыс - патриот да, ұлтым, елім деген қазақ - нацист.
Құрметті қазақтың жастары, өз тілімізде, ана сүтімен бойымызға дарыған ана тілімізде сөйлеу еш кемістік емес, ол сенің тіліңе деген құрметің, сыйластығың. Қазақта "өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте" деген сөз бар. Орыстардың арасында болсын, тіпті білім қуып шетелге шығып жатсақта бір бірімізбен қазақша сөйлесуіміз керек. Егер , екі қазақтың бір -бірімен өзге тілде сөйлеп тұрғанын көрген шетелдік не ойлайды? Егер өзімізді сыйламасақ, бетіне күліп тұрғанмен орысың болсын, басқасы болсын ешқашан сыйламайды тұлға ретінде. Себебі, өз ана тілін сыйламаған адамды, ешкім силамайды. Бұл әлемдік қалыптасқан тұжырым.
Айбану Кунтуарова

САНАСЫ ТӘУЕЛСІЗ АДАМ

... Бауыржан ағамен 21 жыл сыйлас, сырлас болғаныма қуанам, мақтанам. Ол кісінің айтқан әр сөзі, тіпті жүріс-тұрысы, әр қимылына дейін маған ұмытылмас ой сыйлады. Өмірдің бар мән-мағынасы адамгершілікте десек, Баукең адамгершіліктің ең үлкен үлгісі – ұлтыңды сүю екенін бар болмыс, тыныс-тіршілігімен дәлелдеп кетті…
Өзін халқымыздың қалтқысыз сүйетінін де жақсы білді, барлық уақытта, тіпті төсек тартып жатқан соңғы күндерінде де сол құрметке дақ түсіргісі келмеді. Сырқаты меңдеп, қанша қиналса да, мұң шағып, сыр берген жоқ. Қандай қиын жағдай кездеспесін өзін сабырлы, еркін ұстайтын, асығып- аптығу, абыржып, жасу деген ол кісінің табиғатына жат еді. Айтар ойын ешкімнен именбей, не көңілі қалып қояды-ау демей, еркін, батыл, түсінікті, дәлелді етіп айтатын. Ерекше байқағаным, барлық уақытта санасы – тәуелсіз еді. Санасы тәуелсіз адам ғана шындықты ешкімнен тайсалмай айта алатынын Баукең жартылыс-табиғатынан аңғарып, терең ойға бататынмын.
Тағы бір ерекшелігі – тілдескен адамына ұмытылмас әсер қалдыратын, көрген-білгендері, көңіліне түйгендері өмірі таусылмастай сезілетін. Үйіне келген кісілермен, мейлі жас, жасамыс, не мосқал болсын, бар ықыласымен бүкпесіз, ашық сөйлесетін, қоштасарында «ата-бабамыз қуыс үйден құр шықпа деген» деп, ешқайсысын дастарқанынан дәм таттырмай жібермейтін. Алғыр, өжет, намысшыл, әділ жандарды ерекше құрмет тұтып, олармен сырласқанды ұнататын. Жарамсақ, жылпос жандарды жақтырмайтын. Оларды таяғымен жасқап, «ары жүріңдер, ары!» деп жанына жақындатпайтын.
Баукең барлық кезде қатардағы қарапайым жандардай жұпыны, көптің бірі болып өмір сүрді. Сән-салтанат, даңғазалықты, қошамет-құрметті жек көрді. Менің тағы бір байқағаным, ол кісі қоғамға көп берді, ал өзі қоғамнан аз алды.
Баукең тұғыры биік, бәрімізден жоғарыда тұрған адам еді. Қатар жүрген жандар бір-бірінің жүзіне бажырайып қарай алса, Баукеңнің жүзіне ешкім бажырайып қарай алмайтын. Өсірген бау-бақшасы өте әсем, жемісі мол болғандықтан Баукеңе ешкім артық сөз де айта алмайтын. Ол кісі шын мәніндегі бір өзі бір халық дерліктей мәңгілік адам еді.
Баукеңдей адал, әділ, ар алдында Алатаудай асқақ, асу бермес тәкаппар тұлғаны өз өмір жолымда әлі кездестіре қойғам жоқ, кездестіре алмайтын да тәріздімін. «Сіз қай жүзденсіз?» деген бір қарттың сұрағына: «Мен тұтас қазақпын, мені ешкім бөлшектей алмайды» – деп жауап берген, ерлікті, адамгершілікті ең асыл қасиет деп таныған Бауыржан ағаны мен құлай жақсы көрдім, жақсы көрмеуім мүмкін емес еді. Ашуға мініп: «Есігімді екінші рет ашушы болма!» – деп, үйінен қуып шыққан кездерін де көңіліме алған емеспін. Сондай сәттерде ол кісі: «Қалың жынысты жарып шық, жарып шықпасаң, шіріп, жоғал» – деген ойда болғанын, өзінің қатал мінезімен мені төзімділікке, тапқырлыққа, сезімталдыққа, адалдыққа тәрбиелегенін іштей түйсінетінмін. Мұндай ұстазды қалай сүймессің, қалай құрметтеп, бас имессің?
Халқымыздың мәңгі мақтаныш етуге лайық ұл-қыздарының болғаны қандай мәртебе. Солардың бірі – Баукеңнің есімі ерекше естілетіні анық. Баукең тек туған халқына ғана емес, бүкіл адамзат баласына өзіндік ой сыйлаған, жақсылық жасап, олжа салған, ержүрек жандардың қандай болу керегін қан майданда да, бейбіт өмірде де ісімен дәлелдеген қаһарман.
Мамытбек ҚАЛДЫБАЙдың «Мен – халқымның Бауыржанымын» кітабынан.

Танысқан түні қызбен аунаған ағай
[ Читать далее... → ]

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ НЕ ҮШІН ҚҰРЫЛДЫ?

[ Читать далее... → ]

Қазақ батырлары ұрпаққа өнеге

[ Читать далее... → ]

Мына 7 амал ризық-несібеге берекет береді

Бір түйір нанның өзі маңдай терді төгіп, еңбек етумен келеді. Бейнетсіз зейнет жоқ. Бұған қоса Жаратқанға иман келтіріп, бес уақыт намазына берік болу парыз. Ал, енді иманды беки түсетін, ризық-несібеге берекет беретін көптеген амалдар бар. Дәлірек атсақ, құлшылық түрлері бар. Міне, сол құлшылықтар ішінде білегі мықты азаматпен қатар нәзікті жанды әйелдер де, белі бүкірейген қарттар да оңай атқара алатыны бар. Солардың жетеуін атын айтып, түрін түстеп шығайық.
1. Тақуалық.
Құран Кәрімде: «...Кім Алладан қорқып, тақуалық етсе, Ол шығатын жол жасайды. Әрі Ол оған оның өзі ойламаған жақтан ризық береді...[1]», - деген аят тақуалық әркімнің қолынан келмейтін қазына есіктерін айқара ашатын қасиетін паш етуде.
2. Истиғфар.
Истиғфар – біліп-білмей, байқамай немесе әдейі жасалған үлкен-кішілі күнәлары үшін өкініп Алла Тағаладан кешірім сұрау. Құран Кәрімде: «Раббыңнан кешірім тілеңдер, өйткені Ол – көп Кешіруші. Ол сендерге аспаннан мол жаңбыр жібереді. Сендерді мал-мүліктермен және перзенттермен қолдайды. Сендерге бау-бақшалар өсіріп және сендер үшін өзендер пайда қылады[2]», - десе Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Кімде-кім көп истиғфар айтса Алла Тағала әрбір уайым-қайғының артын қуаныш, әрбір қылыс-таяң кезінен кейін шығатын жол көрсетіп, ойламаған жерден ризық-несібесін береді[3]», - деп истиғфар сырын ұқтыруда.
3. Тәуекел.
Құран Кәрімде: «...Ал кім Аллаға жүгініп, Оған тәуекел етсе, Ол оған жеткілікті...[4]», - десе Хадисте: «Аллаға лайықты және шынайы түрде тәуекел етсеңдер құс сияқты несібелі болар едіңдер. Құс ұясынан жемсауы бос боп ұшып шығып, кешке толтырып қайтып келеді[5]», - деп баяндайды.
4. Туыстық қарым-қатынас.
Пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Кімде-кім ризық-несібесі кең болуын және өмірінің ұзақ болуын қаласа туысқандарымен жақсы болсын[6]», - деп ағайын тату болса, шаңыраққа берекет тұрақтайтынын түсіндіруде.
5. Садақа жасау.
Құран Кәрімде: «...Сендер не жұмсасаңдар да Ол оның орнын қайта толтырады. Ол – ризық берушілердің ең қайырлысы[7]», - деп әмір етілген. Расында, садақа мың бір қасиеті бар тылсым құлшылық.
6. Дұға.
Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Әбу Умамәға (р.а.): Алла Тағала уайымыңды кетіріп, қарызыңнан құтқаратын сөздерді үйретейін бе? - деді. Әбу Умамә: Әрине, уа Алла елшісі! - деді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Таң атса және кеш батса: «Уа, Алла! Уайым мен қайғыдан Сенен пана сұраймын, әлсіздік пен жалқаулықтан Сенен пана сұраймын, қорқақтық пен сараңдықтан Сенен пана сұраймын, қарызға батып, адамдардың өктемдігіне қалудан Сенен пана сұраймын, - деп айт, - деді. Әбу Умамә: мен осы сөздерді айтып, уайым-қайғы мен қарыздан құтылдым, - дейді[8]».
7. Нығметке шүкіршілік.
Құран Кәрімде: «Егер шүкіршілік етсеңдер, сендерге оны міндетті түрде арттыра беремін...[9]» , - деп әмір етілген. Омар бин Абдулазиз (р.а.): «Алланың берген нығметін Аллаға шүкіршілік етумен байлап ұстаңдар. Шүкіршілік – нығметті мықтап ұстайды»,-деген екен.
Ендеше, несібелі де берекетті болуды қаласаңыз иманыңызды қуаттайтын әрі табысыңызға берекет кіргізетін осынау құлшылықтарды күнделікті әдетіңізге айналдырыңыз.инет

ҚҰДАЙДЫҢ ҚҰДІРЕТІ


Әлемге жарық шашып тұрған күн мен біз өмір сүріп отырған жердің арақашықтығы жаз және қыс айларындағы ауытқуға байланысты 135 немесе 149,5 миллион шақырымды құрайды екен. Алда-жалда осы қашықтық бір метрге ары немесе бері кетсе дүние бүлінеді. Жердің бетін мұз қаптайды немесе күйіп-жанып өртеніп кетеміз. Осындай зор қашықтықты бір метр ары, не бері жібермей ұстап тұрған кім? Ол Құдіретті бір Құдай.
Сол сияқты ғарышта жүзіп жүрген сансыз дененің қозғалыс шеңбері, айналатын орбитасы бар. Мысалы, жер шары сағатына 1670 шақырым жылдамдықпен айналады. Күн жүйесі өзінің барлық планеталарын қосақтап алып «Құс жолы» галактикасын айналады. Оның айналу жылдамдығы сағатына 108 000 шақырым. Осылай кете береді. Арғы жағына біздің қиял жетпейді.
Ал, ғылыми мөлшер бойынша құрамында 200 миллиард жұлдызы бар «Құс жолы» галактикасы тағы бір біз білмейтін шексіз галактиканы 950 000 шақырым жылдамдықпен айналады. Бұл үйлесім миллиардтаған жыл бұзылмай сақталып тұр. Оны сақтап тұрған кім? Ол Құдіретті бір Құдай.
Осыншама дүниені бір сәт бүлдірмей, ғажайып заңдылықпен басқарып отырған аса күшті Алла тағала тозаң құрлы қауқары жоқ «Жер» дейтін мақұлығының үстінде тірі жүрген сіз бен бізді назарында ұстап, тілек тілесек қабыл етіп, рахым-мейір шапағатын төгіп, ризықтандырып, ұрпақ сүйгізіп… отырған жоқ па! Ендеше осыны түсінген, сезінген адам баласы Аллаһтың құдіретіне неге бас имеске.

Бекен Қайратұлы

Біріңді қазақ бірің дос, көрмесең істің бәрі бос

Алла Тағала Құран Кәрімде мүминдер жайлы: «Шынында мүминдер бір-біріне бауыр...», – деп келтіреді (Хұжрат сүресі, 10-аят). Демек, қасиетті кітабымызға сүйенер болсақ, мұсылмандар тілінің, түрінің, тұрған мекенінің алшақтығына және ерекшелігіне қарамай бір-бірінің туысы, бауыры болулары қажет екен. Ал, енді діні, ділі, тілі, туып өскен жері мен мекені, кей жағдайда қаны да бір бола тұра неге бөлінеміз деген көкейде сауал туындайды. Осы мәселелерге біраз тоқталып көрелік. Алла Тағала қасиетті аяттарында мұсылмандардың бірлігі, бауырмашылдығы, бір-біріне деген сүйіспеншілігінің қалай болмағы керектігін былай дейді:
«Түп-түгел Алланың жібіне (дініне) жабысыңдар да бөлінбеңдер. Сондай-ақ, өздеріңе Алланың берген нығметін еске алыңдар. Өйткені, сендер бір-бірлеріңе дұшпан едіңдер, жүректеріңнің арасын жібітіп-жарастырды. Оның игілігімен бауыр болып таңды атырдыңдар. Және де сендер от шұңқырының дәл ернеуінде тұрғанда, Алла сізді одан құтқарды. Алла тура жолға келерсіңдер деп аяттарын осылайша баяндайды». (Әли Имран сүресі, 103-аят)
«Күдіксіз Алла Өзінің жолында бір-біріне қабырғадай сап түзеп, шайқасқандарды жақсы көреді». (Саф сүресі, 4-аят)
«Құлдарыма айт! «Сөздің ең көркемін сөйлесін. Өйткені шайтан араларына іріткі салып бұзады. Күдіксіз шайтан адамдар үшін анық дұшпан». (Исра сүресі, 53-аят)
«Сондай-ақ, олардан кейін келгендер былай дейді: «Раббымыз! Бізді әрі бізден бұрын иман келтірген бауырларымызды жарылқай көр! Әрі сондай иман келтіргендерге жүрегімізде ешқандайда кірбіңдік болмасын. Раббымыз шүбәсіз Сен ерекеше мейірімді әрі есіргеушісің». (Хашыр сүресі, 10-аят)
Осы жөнінде дана халқымыз да «Өнер алды – бірлік, ырыс алды –тірлік» демей ме?!
Енді Сүйікті Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадис шарифіне назар аударсақ, онда былай делінеді:
Әбу Идрис Хулани, Мұғаз ибн Жәбәлға (р.а.): «Сені Алла үшін жақсы көремін», – дейді. Сонда Мұғаз: «Онда сүйінші! Өйткені, Алла Елшісінен (с.ғ.с.) естігенім бар. Қиямет күні Аршы Ағланың айналасында тақтар құрылады. Оның үстінде кейбір кісілер отырады. Барлығының да жүздері он төртінші түндегі толған айдай жарқын болады. Барлық адамдар қобалжып, қорқып тұрғанда, олар өздеріне сенімді болады әрі олардан қорқудың да, қайғының да ізі байқалмайды. Сонда (құзырындағылар): Уа, Алланың Елшісі! Бұлар кімдер? – деп сұрады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Алла үшін бір-бірін жақсы көргендер», деп жауап берді. (Имам әл-Ғазали, Ихияул Улумуддин ІІ том, 139 бет Мысыр – 1933ж.)
Осы күні бізге жетпей жатқаны да мұсылмандар арасындағы сүйіспеншілік пен бауырмашылдық. Көбіміздің бойымыздан мұсылман бауырымызға деген өшпенділік пен арам-ниет жаман ойлар байқалады. Бұның бәрі көре алмаушылықтан, іштарлықтан, надандықтан және нәпсінің азғындығынан туындайды. Кейбір жанды көрсең, құлшылыққа көп көңіл бөледі, жақсы сөз сөйлейді, сөз сөйлегенде алдына жан салмайды, ақын немесе шешен, бірақ, мұсылман бауырының етін жеуге дайын тұрады (әрине тікелей мағынасында емес, яғни, оны ғайбаттау арқылы). Егер тақуалық болмаса, адамға құрғақ білімнің, мағлұматтың пәлендей көмегі тимейді екен. Маңыздысы аз білсең де амалға асыру, тақуалық таныту, бауырыңды жақсы көру, жақсы көре алмасаң да ең азы қолыңмен және тіліңмен зияныңды тигізбеу, бұның өзі де бір ғанибет. Ғайбат жөнінде қазақтың кемеңгер ғұламасы әрі бір туар ақыны Абай өзінің қырқыншы қара сөзінде:
«Осы біздің қазақтың өлген кісісінде жаманы жоқ, тірі кісісінің жамандаудан аманы жоқ болатұғыны қалай?» деп ащы шындықты дөп басып айтқан. Сөздің маңыздылығы жайында да дана халқымыз:
«Тау мен тасты жел бұзады, дос пен досты сөз бұзады», – дейді емес пе?
Исламда харам істеген кісіге күнә жазылатынын бәріміз де жақсы білеміз. Бірақ, сол харамды істеген кісіге қаншалықты күнә жазылса, соны істемеген кісіге де соншалықты сауап жазылатындығын ғұламалар айтып кеткен. Ендігі мәселе, дәл сол секілді мұсылман бауырының артынан сөз айтып, ғайбаттап не болмаса жала жауып жүрген адам қаншалықты күнә алған болса, біреуге пайдасы тимесе де өзгені ғайбаттап зияны тимеген адамға да соншалықты сауап жазылса керек-ті.
Пайғамбарымыздың (с.а.у.) бір хадис шарифінде бұл жөнінде былай дейді:«Мүмин әрқашан (кісі бойынан) үзір (мәселенің шығар жолын іздеп, мұсылман бауырына кешіріммен қарайды), ал, мұнафық болса әрқашан айып іздейді».
Әрине, қай жағдайда айып-қателік айтылуы керек, оның да ара-жігін ажыратып алуымыз қажет. Мәселен, жұмыстың барысымен істелген кемшіліктер мен қателіктер немесе дін мәселесіндегі маңызды кемшіліктер мен қателіктер орнымен айтылуы керек. Бұл – тәртіп. Қарсы жағдайда тәртіпсіздік белең алады да дін бұзылып, қоғам арасында бүлікшілік белең алады. Алла Елшісі (с.ғ.с.) тағы бір хадисінде:«Мүмин – мүминнің айнасы, яғни, өзінің (бойындағы) кемшілік және қателіктерін (мұсылман бауырынан) сұрау арқылы байыбына барады», – десе, Хазіреті Омар (р.а.): «Айыптарымды сыйлық бергендей етіп, алдыма қойғанға Алланың рақымы жаусын!» – дейді.
Жалпы жақсылық пен жамандық, достық пен қастық әрі өзге де құндылықтардың жөнін білмек үшін тағы да Абайға жүгінсек, діни философиялық әрі ғылыми тұрғыдан жан-жақты қарағанда өте құнды болып табылатын өзінің отыз сегізінші қара сөзінде былай дейді:
«Кімге достығың болса, достық шақырады. Ең аяғы ешкімге қас сағынбастық һәм өзіне өзгешелік беремін деп, өзін тілмен я қылықпен артық көрсетпек мақсатынан аулақ болмақ. Бұл өзін-өзі артық көрсетпек екі түрлі! Әуелгісі – әрбір жаманшылықтың жағасында тұрып адамның адамдығын бұзатын жаманшылықтан бойын жимақтық, бұл адамға нұр болады.
Екіншісі – өзін-өзі өзгешелікпен артық көрсетпек адамдықтың нұрын, гүлін бұзады.
Үшіншісі – қастық қылмақ, қор тұтпақ, кемітпек. Олар дұшпандық шақырады. Һәм өзі өзгеше тұтатын демектің түбі – мақтан. Әрбір мақтан біреуден асамын деген күншілдік бітіреді де, күншілдік күншілдікті қозғайды. Бұл үш түрлі істің жоқтығы адамның көңіліне тыныштық береді. Әрбір көңіл тыныштығы көңілге талап салады. Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі – надандық, екіншісі – еріншектік, үшінші – залымдық деп білесің. Надандық – білім-ғылымның жоқтығы, дүниеде ешбір нәрсені оларсыз біліп болмайды. Білімсіздік хайуандық болады...»
Неткен құнды ойлар десеңші!
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) мұсылманның бір-біріне деген сүйіспеншілігінің қалай артатындығына да тоқталып:
«Бір кісі бір кісіні жақсы көрсе, оған жақсы көретіндігін айтсын. Егер осылай істер болсаңыздар, оның жүрегінде сізге деген сүйіспеншілігі артады», – деген.
Сөз соңын игі дұға-тілекпен аяқтасақ, Алла Тағала ойымызды, санамызды және жүрегімізді жаман, арт-ниет пиғылдардан арытып, бүкіл мұсылман-мүмин қауымын бірлікке, ынтымаққа, сүйіспеншілікке, татулыққа әрі тақуалыққа жөнелткей!
Әмин!
Бақытжан Өткелбаев

Ерекше қасиет қонған Ұябай домбырашы

Ұлы даламыздың қасиет қонып, құт-береке дарыған аймақтарының құпия тылсым сырлары көп. Зерттеліп, ғылыми айналымға қосылғанынан, қосылмағаны әлі де көп деп ойлаймыз. Себебі, құпия сырларын ішіне бүккен құм төбелерді қоспағанның өзінде, ашық аспан астында жатқан жәдігерлер қаншама.

Өткен ғасырлардағы ата-бабаларымыз қолданған құрылыс өнері мен мәдениетінің ерекшеліктерін сипаттайтын ескерткіштерінің бірі – Ұябай кесенесі.

Ұябай бойындағы сал-серілік, күйшілік өнер әкесі Ақжаннан дарыған. Себебі, Ақжанның өзі де өнерден құр алақан емес, шебер домбырашы. Осындай киелі өнерді бойына сыйдырған Ұябай, «мені домбыра тартудан кім жеңсе, соған ғана үйленемін» – деп өзіне-өзі шарт қойған. Күндердің күнінде бір қызбен күй жарысына түседі. Қыздан жеңілетіндей шамаға келгенде, қыз өзіне соншалықты ұнап тұрса да аяқ киімін шешіп жіберіп, башпайымен күй тартқан. Қаумалаған көптің алдында өзінің әдебін сақтап, мүмкіндігі болып тұрса да, күйші қыз жеңілгендігін мойындапты. Сонда әкесі Ақжан, «сезіміңді намысқа жеңдірдің, енді саған қыз жоқ. Енді менің алып берген қызымды аласың» деп, өзімен деңгейлес Құлымбай болыстың қызы Қымбатқа құда түседі.

Бұл жайында біз қазір Арал аудандық мәдениет бөлімінің басшысы қызметін атқаратын Тәңірберген Дәрменовтен естіген едік. Әрдайым тарихи мұралар жайында зерделі зерттеу жүргізіп жүрген ол кісінің айтуынша, кесенеге Ұябайдан кейін әкесі Ақжан мен әжесі Бөбекен және Ақжанның адал қызметші, жылқышысы жерленген. Төрт адамның мүрделері бар. Әкесі Ақжан өте киелі, қыдыр көрген, құманына қара су ұйыған қасиетті адам екен. Жылқышысының адалдығы сонша, ұйыған қара судан ерініне тигізіп, ауыз тиместен Ұябайға әкеліп беретін көрінеді. Есігін баққан қызметшісі болса да, бірін-бірі құрмет тұтқан, сыйлас жандардың, өнегелі өмірлерінің соңы о, дүниеде де бірге, қатар жатуларында болып тұр. Кеңестік идеология қаншама қаралап, қарама-қарсы қойса да, қазақ қоғамында осындай адамгершіліктің алтын арқауларының бар екендігін көлеңкелей алмады. Қазақтың киесі мен қасиеті де, осындай ақ жүрек, адамгершілігінде жатқандығын бүгінгі жас буынның біліп жүргендігі дұрыс деп есептейміз. Небір қиын-қыстау замандардың өзінде ұлтымызды құрып кетуден сақтап қалған бай мен кедейдің, нағашы мен жиеннің, үлкен мен кішінің арасындағы сыйластық, бауырластық және адалдық сияқты құндылықтар екендігі бұлжымайтын ақиқат.

25 жасына дейін серілік ғұмыр кешкен Ұябай, атастырылған қызы Қымбатпен қалыңдық ойнап, құштар көңілдің қызуын басқан, қайтар сапарында айналасы тегіс көрінетін биік төбенің басына шығып, таң тамаша қалады. «Әкем Ақжан дүниеден қайтар болса, осы араға жерлеп, басына биік күмбезді кесене салдырамын» деп өзіне-өзі серт береді. Адамдардың өз ауызымен айтылатын осындай сөздер, кейде тағдырдың кері ағысы, иіріміндей болып өздерін тауып жататындығы бар. Мұндайды атамыз қазақ, «құдай ауызына салып, айтқызып отыр» деп жатады. Ұябайдың да ауызына құдай салған шығар, көп ұзамай барған сапарынан алған сыбағасы болар, кенеттен ауырып көп ұзамай қайтыс болды. Жанына балап, келешегінен үлкен үміт күткен сүйікті ұлының өліміне күңірене қайғырып теріс қарап жатып алған Ақжан, «баламның денесі қарайып кетіпті, көз тиген. Енді баламның баласына аманат: өнерден аулақ болсын» деп, ұрпақтарына өсиет қалдырған.

Ақжан мен Ұябайдың аруақ қонған киелі адамдар екендігінің нақтылы куәсі болған адамдар бар. 2009 жылы Қуандық ағаның өзімен бірге туған апасының қызы, туған жиені Гүлдана, аяқ астынан көтеріліп ауырып, ешкімге дес бермей арпалысты. Оның үстіне түнімен ұйықтай алмайтын жағдайға жетті. Дәрігерлерге көрінгенімен, еш дауа болмады. Қиналған сәтте өзінің де ынтасы нағашылары Ақжан мен Ұябайдың басына барып түнеуге ауып, олар да жиендерінің тілегін мақұл көрді. Оқиғаның куәсі болған Қуандық аға, кесененің ішіне барғанда Гүлдананың отыра қалып неше түрлі дауыспен аруақтармен тілдесе бастағандығын көрді. Біршама уақыт өткенде Гүлдананың ауызымен айтылған өзгеше бір дауыс, әй, Қуандық мына қызды сыртқа шығар бейіттің қабырғаларын сипасын демесі бар емес пе? Айтылған сөз бұйрық түрінде, сол сәтте орындалды. Кішкене демалған соң, сол жердегі Ұябай атымен аталып кеткен скважина суына бет-ауызын жуған Гүлдана ерекше ажарланып шыға келді.

Бейіт басына келгенше машина ішінде әрқайсысымызға бір тап беріп, арпалысып келген қыз осыдан кейін сабасына түсті. Ауылға келіп демалған соң, Гүлдана айналайын бейіт басына барғанда кімдермен сөйлестің деп, нағашысы сөзге тартты. Бір жағы ақ, бір жағы қарайып көрінген өте ажарлы, сұлу, келбетті кісі, «сен үшін төртқараның үш шалымен бірге бармаған жерім жоқ, келдің бе айналайын деді». Бұл кесенеге кірген бетте тура төрде Ұябайдың жатқан жері болатын. Гүлдананың сөзінен кейін барып, Ұябайға тіл-көз тиіп ауырғанда денесінің қарайып кеткендігі есіме түсті дейді, Қуандық аға.

Ұябайдың аян беруінен кейін, Гүлдана науқасынан толық жазылып намазға жығылды. Тұрмысқа шығып үш баланың анасы атанған ол, бүгінгі күні Алматы қаласында тұрады. Ешқандай дәрігерлік ем қонбаған Гүлдананың науқасы нағашыларының аян беріп, желеп-жебеуінен кейін қайталанған жоқ.

Әлі күнге дейін дамыған ғылымның өзі толық түсінік бере алмаған тылсым күштердің шарапаты, аруақтың киесі мен қолдауы деген ұғымдар біздің бәрімізді де ойландырып, тәубеге келтіретін құдірет екендігін мойындауға тиістіміз. Осы оқиғадан бірнеше жыл өткеннен кейін, елге келген Күлән деген құмалақшы әйел, «сіздерде аруақтармен тілдескен адам бар екен ғой» – деп таңданысын жасырмады.

Автор: Әділет Талаптан


Толығырақ: http://alashainasy.kz/gazha.....
материалды қалай болсын қолдану тек қана Alashainasy.kz сілтемесімен бірге рұқсат етіледі

Ер адам моншаға түсерде мынадан сақтансын


Монша мен хауыз тәрізді адамдардың ортақ пайдаланатын жерлерге зең кеселі барларды кіргізбеу керек немесе ондай науқастар ол жерлерге бармауы тиіс.

Саңырауқұлақтар – кеселдің ем-домға қарсылық көрсетуге бейім түрі. Оларды емдеу қиын. Науқас емделіп жазылса да, қайта қозуы мүмкін.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) заманында Араб жерінде монша жоқ болатын. Бірақ Ол (с.ғ.с.) ғайыптан берген бір хабарында былай дейді: «Парсы жұрты жақында сендердің қол астарыңа өтеді. Ол жақта монша деп аталатын үйлер көресіңдер. Ол жерге ер азаматтар әурет жерлерін жаппай кірмесін, ал әйелдерді науқас немесе босанған кезде болмаса, жібермеңдер»[22]. Дені сау әйелдердің ауру жұқтыруы мүмкін болғандықтан, моншаға барғанын дұрыс көрмеген.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) ер кісілердің моншаға бұтын жаппай кірмеуі керектігін «Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне сенетін болса, моншаға жалаңаш кірмесін»[23] деген хадисі арқылы білдірген. Ортақ пайдаланатын жерлерде әурет жерінің ашылуы келеңсіз жайларға себеп болатындықтан тыйым салған.

Адамзат ардақты Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) орнатқан қағидаларын ұстанатын болса, тарихтағы жұқпалы аурулардың ешқайсысы болмас еді.

Расында, Дүниежүзі денсаулық сақтау ұйымы да (ДДҰ) тазалық ережелерін сақтау арқылы осындай нәтижеге қол жеткізуге болатынын айтуда. Өйткені, Исламмен келген ережелер таза өмір сүруге болатынын дәлелдеді.

Ислам адамдардың өмір сүру үлгісін қалыптастырушы дін ретінде келген. Бүкіл адамзаттың кіршіксіз таза ортада өмір сүруге қақысы бар.

Дей тұрғанмен, үлкен қалаларда ғұмыр кешіп жатқан ақырзаман үмбетін қияметке дейін қорғаушы медициналық ережелерді Пайғамбарымыз егжей-тегжейлі түсіндіріп кеткен әрі өзі де сол жолмен өмір сүрген.

ihsan.kz

Толығырақ: http://alashainasy.kz/inter.....
материалды қалай болсын қолдану тек қана Alashainasy.kz сілтемесімен бірге рұқсат етіледі инет

ЕР ҚАБАНБАЙ ӨМІРІ – ҚЫТАЙ, ОРЫС ДЕРЕКТЕРІНДЕ

[ Читать далее... → ]

МӘШҺҮР ЖҮСІП АЙТҚАН ЕКЕН...

Ел аузында қазақ оқымыстылары айтты деген сөздер аз емес. Белгілі ғалым, этнограф А. Сейдімбек құрастырған ақын, шежіреші Мәшһүр Жүсіп бабамыздың тапқыр сөздерін назарларыңызға ұсынамыз
Мәшһүр Жүсіп Көпеев – ақын, ауыз әдебиеті үлгілерін жинаушы көрнекті фольклоршы, даңғайыр шежіреші. Павлодар облысының Баянауыл ауданында 1858 жылы дүниеге келіп, 1931 жылы сол өңірде дүние салған. Жасында ауыл молласынан сабақ алып, 1870 жылдары Хамаретдин хазіреттің медресесінде, одан соң Бұхара діни жоғары оқу орнында оқыған. Бұхарадан қайтып елге келген соң біраз уақыт оқытушы болады. Сол кезден бастап «Дала уалаяты» газетіне хат-хабар, мақалалар жолдап, тілшісі болып, «Мәшһүр» атанады. Яғни, Мәшекеңнің ауыз әдебиеті үлгілерін құныға жинап, халықтың төл тарихын баяндайтын шежірелік деректерге ден қоюы да осы кезден басталады. Мәшһүр Жүсіп 1887-1890 жылдары Орта Азияны аралап, Самарқан, Бұхара, Ташкент, Түркістан сияқты қалаларында болып, Шығыстың классикалық әдебиетімен танысады. Осы сапарында академик В.В. Радловпен танысып, ауыз әдебиеті үлгілерін жинаудың тарихи мән-маңызына бұрынғыдан да ынтасы арта түседі. Мәшекең жинаған фольклорлық мұралар молдығымен де, тақырыптық және жанрлық әр алуандығымен де қазақ руханиятына асыл қазына болып қосылады. Ал, өзі жырлаған қисса-дастандар, жыр-толғаулар шығармашылық қырының құнарлы бір арнасын құрайды. Кезінде Қазан қаласындағы Хұсайыновтар баспасынан Мәшһүр Жүсіптің «Хал-ахуал», «Сарыарқа кімдікі?», «Тірлікте көп жасағандықтан көрген бір тамашамыз» атты кітаптары жарық көрген. Қазір Павлодардағы С.Торайғыров атындағы Мемлекеттік университеттің ұйтқы болуымен Мәшһүр Жүсіптің көп томдық мұрасы жарық көру үстінде.
* * *
Абай мен Мәшһүр Жүсіп екеуі бір-бірінің аты-жөндеріне сырттай қанық болса да, әлі дидарласа қоймаған кезі болса керек. Бірде тобықты еліне жолы түскен Мәшһүр Жүсіп арнайы сәлем беру үшін Абай ақынның үйіне келеді. Табалдырық аттап үйге кіре бергенде Абай тосын сауал қойып: «Ақылдының өзінен бұрын айтқаны жетеді деген. Атың құлағымды сарсылтып еді, шынымен Мәшһүр болсаң, айтшы кәне. Құдай қайда? Жұмақ пен тозақ қайда?!» – депті.
Сонда Мәшһүр Жүсіп кідірместен:
«Абайдың құдайының қайда екенін білмедім. Менің құдайым жүрегімде. Ал, жұмақ пен тозақ әркімнің өз үйінде, қатының ақылды болса – жұмақ, ақымақ болса – тозақ!» – деген екен.
Абай есті сөзді естігеніне риза болған шыраймен: «Мәшһүр десе дегендей екенсің!» – деп қолын алып, төрін ұсыныпты.инет

"Отынға дайындаған сексеуіл сияқты төбеге дейін тірелген кішкентай балалардың өлі денесі"

Адамдар кейде қолда барын қанағат тұтпай, болмашы қиындыққа бола қара аспанды төндіретіні бар. Астамшылыққа салынып ысырап жасайтынымыз тағы бар. Осындай кезде тоғыз жасында аштықты бастан өткерген, соның салдарынан жақындарынан айрылған белгілі жазушы Өтебай Қанахиннің "Өз көзіммен көрдім" деген естелігі еске түседі.
Онда былай делінген:
"...аштықтан әлім бітіп көзім қарауытып, есім бірде кірсе, бірде кірмей, тек кірпігім ғана қимылдап, жұртта қалған тастанды күшік сияқты шалажансар жатқан жерімнен ересек біреулердің тауып алып, сыртта тұрған шанаға апарып салғанын, үстіме киіз жауып қымтап жатқанын еміс-еміс білемін.
Сөйтсем бұлар аштықтан жаппай қырылып жатқан қазақ ауылдарын аралап, ең болмаса тірі қалған бала-шағаны аман алып қалу үшін қыстау-қыстауды аралап жүрген комсомол жасақтары екен.
Жолда бір жерге тоқтап, бір ұрттам ыстық ас бергенде барып есімді жинадым. Бізді алып келе жатқан екі адамның әңгімесіне құлақ түрдім. Олар бір қыстаудың есігін қар басып қалғанын көріп, күрекпен аршып үйге кіріпті. Ортасын нар пешпен бөлген үйдің кең зәменкесін айнала өліп жатқан балаларды көреді. Әке-шешесімен 11 баласы біреуі қалмай аштан өліпті. Осыны айтқанда делбе ұстаған жігіт еңіреп жылап келе жатты.
Қалқанды шананың ішінде менен басқа тағы бірнеше бала бар екен. Көбі басын көтере алмай әлсіз ыңырсиды. Бізді қалаға әкелгенде, шанадағы 9 баладан бесеуіміз тірі жеттік.

…Бізді Ырғыздағы панасыздар үйіне орналастырды. Онда тіпті қиын екен. Арық-тұрақ, өзі аш балаларды бит жеп өлтіргенін көзім көрді. Қыстың ұзақ түнінде таң алдында түзге шықтым. Дәретхана деп ойлап, оның қасындағы тақтай қойманың есігін ашып қалғанымда, отынға дайындаған сексеуіл сияқты төбеге дейін тіреп, жиып қойған өзім құрпы кішкентай балалардың өлі денесін көрдім. Сол жерде құлап қалыппын. Артынан біреу-міреу ішке кіргізіп тастапты.
…Нендей дерт екенін білмеймін жаңа ғана сүт ішіп, нан жеп отырған бала оқыс қисая кетіп қылғына бастайды да көзі ақшаңдап жүріп кетеді. Менімен бір кереуетте жатқан бес бала осылай өлді.
…Жазғытұрым ауруханадан шықтым. Киімді беріп жатқан орта жастағы қазақ әйелі еңіреп жылады. Мен «неге жылайсыз?» дедім. Сонда әлгі кісі көз жасын сүртіп: «Осында келген 50 баладан әне бір-екеуің ғана тірі кетіп барасың. Өмірің ұзақ болады екен» деді.
…Жаз шыққан соң балаларға ілесіп, қаланың түскей жақ шетінде «Итмола» деп аталатын тұстағы кірпіш басу үшін үңгіп қазған апанға бардым. Нән апандардың ішінде үйген тезекке ұқсатып, кішкентай балалардың басын жиып қойыпты.
Бақсам, қыста өлген балаларды көме алмай, апандағы қардың астына тастай беріпті.
…Аяғыма әрең тұрып қалаға алғаш шыққандағы көргендерім: ана көшеде аштан өліп жатқан шал, мына көшеде ыңырсып қайыр тілеген кемпір, жуа теріп құдықтың басына барғанымда аштан өліп қалған арыстай дәу жігітті көрдім.
Көшеде өліп қалғандарды күнде тәңертең арнайы адамдар келіп, жалаңаштап, тау-төбе қылып арбаға тиеп алып кетеді. Қаланың шетіндегі үлкен орға алып барып тастайды. Бұлардың бәрі ауылдан арып-ашып жеткен қазақтар еді.
…Және бір есімде қалғаны, анық білетінім: балалар үйі орналасқан қалада тұратын Грошев дейтін көпес, көзі қарауытып, аштан бұралып қорасына кірген қазақ жігітін табанда атып тастады. Жазықсыз жанды неге өлтірдің, деп сұрап жатқан ешкім жоқ. Бақшама түсті деп Нүри дейтін түрік тағы бір аш қазақты атып тастады. Қысқасы аштықтан әлсіреген қазақтарды кім көрінген атып тастап жатты.
…Менің бұл жазғандарым тоғыз жасымда басымнан кешкен оқиғалар. Өз көзіммен көрген сұмдықтар. Қаншама жылдан кейін есімде қалғандары ғана…
Адам жаны төзгісіз, естіген құлақ тұнарлық, көрген көз соқыр боп қаларлық, езіліп-егілмей, көзіңе жас алмай айту, әсіресе қағазға түсіру әсте мүмкін емес сорақылықтар көп болды. Осы жазбаны қағазға түсіргенде көмейіме өксік тығылып, көзімнен жас парлап отырды.
Осы аштықтан Ырғыз ауданы адамдарының оннан бірі, малының жүзден бірі ғана тірі қалды. … Бір шаңырақ астындағы үлкенді-кішілі он екі жаннан тірі қалған жалғыз мен ғана…"БӨРІЛІ БАЙРАҚ!!!

Атақты Төле би:
– Балама әйелді өзім таңдап алып беремін. Байдың байлығына қызықпаймын, бидің билігіне қызықпаймын. "Асыл пышақ қап түбінде жатпайды" деген. Келінім ақылды болса, балам дана болады. Ердің бақыты – әйел деген. Ел сыйлайтын ерді ақылдылықпен адам етіп тәрбиелейтін әйел, кең жайылған дастарханымен ердің атын шығаратын да әйел. Малына, байлығына қызығып, ешкімге құда болмаймын. Келінді асықпай ел арасынан өзім іздеймін. Бұйрық болып, кездессе көрермін. Ырыс, бақыт та, қызыр да әйелде. Әйел қызырлы болса, үйіңнен жақсы адам кетпейді. Мысалы, берекелі үйге кім келмейді? Жақсы әйелдің арқасында ердің даңқы кетеді. "Би бол, би болмасаң би түсетін үй бол" деген. Би түскендей үй болу – әйелден. Ол әйелді халық та жақсы көреді, кембағал, қайыршы да жақсы көреді. Жақсы кісіні жұрт жек көре ме? Әйелі жақсы болмай ер оңбайды. Ердің бақытын кетіретін де әйел, ерге бақыт әперетін де әйел.

Осындай ой құшағында жүрген Төле биге Түрікмен елінен елші келіп:
– Бір жылдан бері бітпей жатқан дауымыз бар еді, соған билік жасаңыз,– деп шақырады. Жер шалғай болса да Төле би Түрікмен еліне барып, дауласқан екі жақты татуластырып қайтады. Аттары болдырып, шөлдеп-шөліркеп келе жатқан жолаушылардың алдынан бір топ атты қыз-келіншек көрінеді. Ол топтың ішінде Данагүл дейтін кедейдің қызы да бар еді. Жалғыз көк шолақ атына мініп, байдың қыздарымен тойдан қайтқан беті еді деседі.

[ Читать далее... → ]

Сөз тапқанға қолқаның қандай қатысы бар?

Ұлт ұстазы Ахаң: «Сөзі жоғалған жұрттың өзі жоғалады», — дейді. Біз мұны көбінесе сөздік қорымызға кейінірек енген «мемлекеттік тіл» төңірегінде қолданып жүрміз. Асылында, Ахмет атамыздың айтпағы бұдан өзге. Бұл мәселені Жапониядағы мынадай бір жағдаймен салыстыра айтқанда түсініктірек болар.

Жапондар тілін сақтау үшін күріш егеді

Жапония жері тар, табиғаты да сонша қолайлы ел емес екені әмбеге аян ғой. Екі аралы «өлгелі» жер жағынан жағдайлары тіптен қиындай түскен. Осыған байланысты олар күрішті өздері екпей-ақ, сырттан экспорттап алғаны өте тиімді болмақ екен. Алайда, сырттан күріш алуға кететін қаржыдан он есе көп ақша шығарып, шығынға бата отырып күрішті өздері егуге шешім қабылдаған. Оны егетін, қарайтын адамдарға да жоғары айлық төлеп әуре сарсаңға түсіп отыр. Неге? Бір қарағанда сонша ақшаны бекерден бекер желге шашып, күріш егіп ерігіп, ойнап отырғандай сезілген жапондардың қайғысы басқа екен. Мәселе тілге, тіл ділге, ділі ұлттық болмысына әсер етіп, жапондар күріш екпей бұлай кете берсе ұлт жоғалмақ екен. Өйткені, жапондардың 70-80 пайыз сөзі күрішпен байланысты болып шыққан. Егер жапондардың санасынан бұл сөздер, осы сөздер беретін ұғымдар жоғалса жапон да жоғалмақ. Әлемге ортақ техникалық тілдер ұлттық болмысын, дара ерекшеліктерін жойып тынбақ. Мына жанталастық соның алдын алу. Жапондардың 70-80 пайыз сөзі күрішпен байланысты болса, біздің 70-80 пайыз сөз көшпенді өмірмен, төрт түлік малмен байланысты ғой, мұндай мәселе бізде жоқ па?

Сөз тапқанға қолқаның қандай қатысы бар?

Бұл күнде көптеген мақал-мәтел, тұрақты сөз тіркестерін әңгіме арасына қыстырып жібергенімізбен ары қарай оның мағынасын тарқатып бере алмаймыз. Кейде тіпті алғашқы мазмұнынан мүлде алшақ мағынада қолданамыз. Неге?

Біз де көшпелі дәуірден отырықшылыққа ауысқалы сол кездегі кейбір заттарға байланысты қалыптасқан атаулардың өзін ұмыта бастадық. Қазақтың ол дәуірін неше буын ұрпақ көрген жоқ. Содан кейін де ол атауға байланысты кей мақал-мәтелдің, тұрақты сөз тіркестерінің мағынасын түсінбейміз. Мысалы, «сөз тапқанға қолқа жоқ» дейміз. Мағынасы қандай?

Оны түсіну үшін ең алдымен «қолқа» деп нені айтатынымызды білу міндет. Қазақстанның «Уикипедия» ашық энциклопедиясындағы мәлімет бойынша: «қолқа – омыртқалардың қан айналыс жүйесінегі ең ірі артерия қан тамыры». Жарайды, делік. Ендеше, мұның «сөз тапқанға» қандай қатысы бар? «Қолқа сала келдім», «қолқалап болмаған соң…» деп келетін тіркестердің ше? Дәл мына анықтама бойынша бұларды қанша қолқаласақ та, бір-біріне жуықтата алмаймыз. Демек, «қолқа» деп аталатын екінші бір зат бар. Иә, аталарымыз тағы нені «қолқа» деп атады?

Түйеге жүк арту үшін 7-8 құлаш екі арқан керек. Сол екі арқанды қосақтап, кесілген жеңдей қуыс киізден өткізеді. Сол қуыс киізді «қолқа» дейді. Қолқа арқанның тең ортасында болып, жүк артқан кезде түйенің дәл төсіне келеді. Яғни, түйенің төсіне арқан батпас үшін жасалынған зат. Бір қызығы, бұл киіздің сыртқы формасы анау ағзадағы қолқамен ұқсас. Сол үшін де осы қуыс киізге ағзадағы қолқаның атауын берсе керек.

Міне, біздің мақал-мәтелдеріміздегі «қолқа» сөзі осы затқа байланысты. Себебі, түйеге жүк арту үшін оны шөгеру керек, шөгеру үшін арқанның бір жағын шумақтап алып қолқаны төс тұсына келтіре, түйенің мінер жағынан қамшылар жағына өтікізе лақтырамыз. Түйені қазақ осылай қолқа салып шөгереді. Енді, үйретілмеген асау тайлақ болмаса, жүк артылған түйе атаулы иесі қолқа салғанда өзіне жүк артатынын біледі, өздігінен шөгеді. Тіпті кейде бала-шаға бұйдасынан сілкілеп шөгере алмай тұрған түйенің төсіне үлкендер келіп қолқаны сала қойғанда екі тізесі еріксіз бүгіліп, «бық» етіп шөге қалатынын өз көзімізбен талай көргенбіз.

Қолқа сала келген қазақ пен өтініп тұрған қазақ

Енді түсінікті болар, «қолқа салып кеп отырмын» деген «жүк артқалы келіп отырмын, салмақ салғалы келіп отырмын» дегенді білдіреді. Қолқа – қалаудың, біреуді көмекке шақырудың, қазіргі тімен айтқанда өтініш айтудың ұшар басы, қазақ біреуден бір нәрсе сұраудағы сөзінің шегі. Қазақта «өтінемін» деген сөз жоқ-тұғын. Бұл өте жалынышты хал. Аталарымыз бір-бірін ондай күйге түсіргісі келмейді. «Айналайын, қолқа сала кеп отырмын» дейді ақсақал. Шарасыздығын айтты, бірақ мүсәпір, аянышты, жалынышты күйге түсіп айтқан жоқ. Себебі, бұл сөз оның қадірін сақтап, белгілі дәрежеде тепе-теңдікті ұстап тұр. Ал, қолқа салынып қойды, қолқа салынған адам қайтпек? Оны қазақ құдды алып қашып әкелген келіннің алдына көлденең жатып алып «кетсең, мені аттап кет» деген енедей сезінеді. Сондықтан қолқаны аттап кету деген үлкен әбестік. Мінеки, мұның арғы жағында қазақтың бір-бірімен қарым-қатынасының, болмысының қандай болғанынан хабар беретін үлкен ақпарат бұғып жатыр.

Енді, қолқаны аттауға болмайтынын білдік. Орындай алмаса, орындауға мүмкіндігі болмаса ше? Сондықтан «маған қолқа сала көрмеңіздерші», «қолқалай көрмеңіздерші» деген сөздер жиі айтылады. Ал, салынып қойған қолқадан мыңнан бір адам ғана құтылады. Аттап емес, сөз тауып құтылады. Сол кезде қолқа сала келген адамның өзі оған риза болып қолқасын кейін тартып алмақ. Өйткені, «Сөз тапқанға қолқа жоқ». Қалай ә?! Бұл – шығар жол. Аталарымыз мұны да ескерген екен. Қолқа салып сұрап тұрған дүниесін берсең де бересің, бермесең де бересің, шақырған жеріне барсаң да барасың, бармасаң да барасың демейді, көкейге қонымды, қызықты да тапқыр жауапсөз айтсаң қолқасын өзі қайтып алуы керек һәм реніш болмауы тиіс. Міне, бұл сөз ғана емес, бұл – біз көп айта беретін, таңдай қаға беретін, тереңіне жете алмай тамсана беретін аталар болмысының бір ғана көрнісі.

Бұл біздің көшпенді дәуірден отырықшылдыққа ауысу барысындағы жоғалтуымыз. Қазіргі уақытта қазақтың қанша сөзі архаизмге айналып бара жатқанын санап тауыса алмайсыз.

Ахаңның жоғарыдағы сөзі әрине тіл, тіл болғанда да құр атаулар тізбегі емес, сөз, сөз ұстап тұрған мағына, сол мағынаға сай ұлт деңгейінде айтылған сөз. Сөз жоғалса, болмыс жоғалады. Мысалы, ақылсыз хайуан аттамаған қолқаны ақылды адам неге аттап кетеді? Өйткені, ол сөз – жоғалған. Иә, әзірге сырты бар, іші жоғалған. Осы күнде біз оның қандай мәселеге байланысты айтылуы керек екенін бұрынғы қолданыстағы инерциямен түйсік арқылы болжап қана айтып жүрміз. Дәл қазір инерция баяулады, оны бұл сөздің бұрынғыдан әлдеқайда сирек қолданылатындығынан көруге болады. Сондықтан біраз жылдарда сырты да жоғалады.

Өлгісі келмеген сөз өзге ошақтың отын жағып күн көреді

Ал, егер бұл сөз өзін жоғалтпай құтқарып қаламын десе, өз ішін өзгертуі керек. Яғни, басқа бір мағынаға қаңқа болып жан сақтайды. Себебі, бүгінгідей ортада өз мағынасымен өмір сүре алмайды. Қазірдің өзінде қазақтың қаншама сөзі, тұрақты тіркес, мақал-мәтелдері өзге мағынаға қаңқа болып арамызда қалт-құлт етіп әрең жүр. Бір-екі мысал келтірейік.

Бала кезімде жайлауда бізге көрші отыратын үйде Хасен дейтін қария болды. Өзі біліп тұрғаны белгісіз, білмей тұрғаны белгісіз айналасына қайта-қайта сұрақ қойып отыратын. Сол қария Зәкің молладан бір сұрақ сұрағаны есімде. «Моллеке, осы бәленбай шектен шығып кетті» деп жатамыз, ол не?»-деді. «Арақ ішу», деді Зәкің молла. Сөйтті де, сәл іркіліп, «Құдай Тағаланың адам баласын шектеген шекарасы бар, содан шығып кеткенді «шектен шықты» дейді», -деп қысқа қайырды. Енді ойлап отырсам, бұл үлкен сөз екен. Соңғы сөйлемін тарқатар болсаң таңға кететін дүние. Ал, осы сөзді жаппай арақ ішілген Кеңес уақытында, Қытайдағы қызыл партияның «мәдениет төңкерісі» қызып тұрған уағында айтып көрші. Өзің шектен шыққан болып шетке айдаласың. Соның салдарынан ол уақыт қана емес, ондай «ауыр сөзді» қазірдің өзінде көтере аламыз ба? Айта алмаймыз. Сондықтан бұл сөз де амалсыздан басқа мағына жамылып санамыздың терең түкпірінен анда-санда бір жылт етіп сыртқа шығады да, бүк түсіп қайта жатады.

Ұяттың өзі ұялып жүр

Қазақтың «ұят», «намыс» дейтін ұстынды сөздерінің өзі бұл күнде тұғырдан түскен. Ұят деген сөзді айтып қалғанда жүзіне қызыл арай рең ұшқындап кететін әжелеріміздің бойында толық энергиялық қуатқа енетін еді бұл сөз. Қазір көп адамның болмысынан ұят ұғымы кемігелі бұл сөздің энергиялық қуаты мүлдем әлсіреп қалды. Бұрын екі сөзінің бірі «ұят болады» болған қазақ бұл күнде оны сирек айтып, соның өзінде «осы қазақ ұят боладымен-ақ құрып барасыңдар!» деген әлдекімнің сынын естіп қаламыз ба деп жалтақтайтын болған. Қазір ондай сөз айтылатын танымал адамдардың арасына баруға ұяттың өзі ұялып жүр. «Ұят кімде – иман сонда» деп бағалаушы еді ғой бабаларымыз. Қазір осы «ұят» сөзі айтылғанда көп адам соншалықты әсер алмайды, батереясы таусылған сағаттай сазарып өзіңе қарап тұрады. Оған «өлімнен ұят күшті» деген сөзді ағылшыншалап айтсаң да түсіндіре алмайсың. Өйткені, «ұят» сөзінің қазақ болмысындағы ұясы бұзылып, тентіреп кетті. Анда-санда әрбір жерде айтылып, өшкіндеп барып жоғалады болмаса басқа мән алып қана аман қалады. Ақшаң аз болып қалғанға, киімің ана біреудікіндей қымбат болмағанына ұялу деген секілді болмайтын, болмашы нәрселерге ғана қолдануға жарайтын жарымжан сөз болып өмір сүре тұрар әзірге. Бұл сөз жартылай жоғалғанда ұятты қазақ та жартылай жоғалды деген сөз ғой сонда.

Намыс арулар байқауына да барады

Қазақтың «намыс» дейтін найзағай сөзін бір боксшымыз өзге бір елдің боксшысымен жұдырықтасып жатқанда ғана журналистің аузынан еститін болғанымыз да жасырын емес қой. «Біздің елдің намысын қорғайтын пәленбай» дейді дауысын көтере. Ал, сол боксшы жеңіліп қалды дейік. Сол намыс па? Сонша намыс емес. Жарыс болған соң алма кезек — біреуі жеңеді, біреуі жеңіледі. Намыс басқа ғой. «Ерді намыс, қоянды қамыс» дегендей ер жүрген жерде мұның да қолданылмайтын жері жоқ еді-ау! Бұрын бірге туған ағайын, қарындасы түгілі, руынан біреудің жаманы аты шықса қайнап шығатын қандағы намыс енді боксшының бір уыс қолғабын паналап қана жалған өмірін жалғастырып жатыр. Соны намыс дейтін болдық. Тіпті қазір жартылай жалаңаш сахнаға шығатын арулар байқауында «пәлен ару түген облыстың намысын қорғады» дейтін тіркестерді көреміз. Намыс байқұс өлмес үшін мұндай жерде де жүр қазір. «Әй, намыс! Мұнда не ғып жүрсің? Бүйткенше өлсеңші» дейді ғой бір күні оған біреу. Өлгені де сол сол шығар. Иә, намысты ерлер әлі де бар екеніне шүбә келтірмейміз. Бірақ, намыстың қолданылар аумағы қаншалық тарайса, намысты қазақтың соншалық жоғалып бара жатқаны да.

Мақал-мәтел дегеніміз конституция болатын

Сөз – ұғым, ұғым – таным. Танымның адам болмысына тікелей әсер етуші фактор екенін алға тартсақ, бір ұлттың болмысын оның сөзі арқылы тануға болатынын қапысыз аңғарамыз. Қазақтың «тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні» дейтін сөзі осы мақал-мәтелге қаратылған. Бір мақал айтылып қалған жерде оны айтушы мен тыңдаушының санасында аз дегенде тоқсан ауыз сөз қаулап шығуы керек. Ал, ол мақал-мәтел дегеніміз – конституция. Яғни өз тұсындағы қоғам өмірінің рухани һәм әлеуметтік жағдайын ескере отырып шығарған заңдары. Ахаңша айтқанда «мақал – тәжірибеден шыққан ақиқат түрінде айтылатын сөз». Қызық болғанда бұл конституцияның бүкіл баптарын бүкіл ел жатқа біледі және мойындайды. Бұл қандай ғажап құрылым сірә?! Мысалы, күйеуі өлді, жар жесір қалды. Үкім қалай болуы керек? «Ерден кетсе де, елден кетпейді». Түсінікті. Мойындалған. Әмеңгерлік. Осылай кете береді. Ал, сол жадына жабысып қалған заңы, танымы қазақты қанша зобалаңнан аман алып, осы күнге жеткізді. Ғасырлар өткелегінен өтіп жанына жабысып қалған ұлттық таным-түсінігін миынан қырсаң да кетпейтін еді, қазақты жоймаққа бүкіл күшін салған жаулар сөзін жоғалта алмады. Сөйтіп сол сөздің мәнін өзгертуге жегі құрттай ішінен жеді. Қазақ сөзі бәрібір қаңқасын сақтап қалды. Оны ұмыттыру үшін тек басын шауып тастағаннан басқа амал қалмады. Еттен өткізіп, сүйекке жеткізіп, қан тамырдың ішінен сыртына тепкізіп қалай ғана орнатып берді екен осы иммунитетті бабаларымыз!? Сонымен, аштық жасады, қырды, жойды. Сүйретіліп ол өткелден де өттік. Ес жыйдық, етек-жеңімізді жинап жатырмыз. Ендігі меже сол болмысымызға оралу болуы тиіс.

Сөз қайта тіріледі немесе өзін табады

Оның қажеттілігі қандай дейсіз-ау? Күріш егіп жанталасып жатқан жапондар ұлттық болмысты сақтап қалу – техникалық білім деңгейі бар, дүниесі көп, бірақ, жаны, рухы кедейленген бүгінгі психологиялық проблемаларлардан арылу деп ұғады екен. Қысқасы, технократтық уақыттың үддесінен шыға отырып, адами қасиетке толы жайма шуақ өмірді сақтап қалу. Соған ұмтылыс. Өздерін мазалаған уақыт проблемаларын тап басып танығандықтан осы қадамға барса керек. Енді, олардың ата-бабаларының құндылықтарының қанша құнды екенін қайдам, қазақтың ұлттық болмысқа оралуы деген сөз бүгінде болып жатқан біраз жан шошырлық жәйттерді азайту деген сөз. Өйткені, бабаларымыз құрған қоғам жесірі қаңғымаған, жетімі жыламаған, ауылдың бір шетінен жаяу кірген жолаушы, екінші шетінен атпен шыққан, осынау ұлан байтақ даласында түрме де болмаған, ажырасу деген атымен жоқ, шамасынша бір-бірінің қақысын берген қоғам болатұғын. Мұндайда, «сол малдың соңында пәлен ғасыр жүрдік қой, не таптық?» деп кері сөйлеп қыңыр тартатындар болады. Тапқанымыз өте көп. Қазақы шапанымызды (болмысты) шешпесек бізді ғарыш қабылдамай қояды, ғылымнан құр қаламыз деген сөз жоқ. Бәрі игеріледі. Тек сол қаншалаған ғасырлық ұланғайыр рухани болмысымызды болмашы дүниелерге айырбастап жіберіп, қайта айналып таппай қалмасақ болғаны. Ол болмыс сөз арқылы ғана келеді. Ата кәсіп ауыл шаруашылығына айналып келе жатқан жайымыз бар, бұл экономикамызға ғана емес, руханиятымызға да өз үлесін қосары сөзсіз. Ат жалында күн кешкен ата-баңның болмысы бүгінгі күндегі көкпар, бәйге, аударыспақ сынды спорт түрлерінің жалпыласуынан жаңғырады. Бұлар жанданған жерде жылқыға қатысты қаншама сөз қайта тіріледі. «Қазақстан барысы» жобасы жүрілгелі де палуандық, күреске байланысты қаншама сөз қайта санамызда жаңғырды. Болмыс та осылайша оралады. Ол бүгінгі ғылым мен ұштасқанда қазақтың бағы батпандап, мейманасы тасып, іргесін жау, ішін дау ала алмас мәңгілік елге айналарымыз хақ!

Ұларбек Нұрғалымұлы
"Егемен Қазақстан" газеті.

Ерлер нені әдетке айналдыруы керек?

1. Ерте тұруды
Табысты адамдар, әдетте, ерте тұруға дағдыланған адамдар. Әлемнің оянатын сәтіне дейінгі бейбіт кезең – бұл күннің ең маңызды, шабыттандыратын және тыныш бөлігі. Өзіне осы әдетті ашқандар, күнделікті таңғы 8-9-да тұрғанға дейін толыққанды өмір сүрмегендерін айтады.
2. Беріліп кітап оқуды
Егер теледидар немесе компьютер алдында мақсатсыз отырудың тым құрығанда бір бөлігін пайдалы және жақсы кітап оқуға арнасаңыз, достарыңыздың арасында сіз ең білімді адам боласыз. Көп нәрсе өздігінен орындала бастайды. Марк Твеннің таңғажайып сөзі бар: “Жақсы кітап оқымайтын адамның кітап оқи алмайтын адамнан еш артықшылығы жоқ”.
3. Қажетсіз дүниеден арылуды
Қысқарта білу – демек қажетті дүниені айту үшін қажетсіздің бәрінен арылу. Қысқартуға келетін және қысқартуға қажеттінің бәрін қысқарта алу маңызды. Дәл осылай пайдасыз дүниеден де арылу керек. Ал мұны елеп тазалау оңай емес – бұл ұзақ тәжірибе мен даналықты талап етеді. Бірақ бұл үрдіс ойларыңыз бен сезімдеріңізді маңызсыз дүниелерден тазартады, сонымен қатар уайым мен күйзелісті азайтады.
4. Кідіруді
Ұдайы жұмысбастылық, күйзеліс пен апыр-топырдың ортасында өмірден ләззат алу мүмкін емес. Өзің үшін тыныш уақытты таба білу керек. Бір сәт кідіріп, ішкі дауысыңызға құлақ салыңыз. Кідіріп, маңызды дүниелерге назар салыңыз. Егер сіз ерте тұруды әдетке айналдыра алсаңыз, дәл сол уақытты осыған арнай аласыз. Бұл сіздің уақытыңыз – кең тыныстауға, ойлануға, медитациялауға, идеялар тудыруға арналған уақыт. Кідіріңіз – сонда сіз ұмтылғанның бәрі өзі келеді.
5. Жаттығуды
Белсенсіз өмір әр адамның денсаулығын құртатыны анық, сәйкесінше ұдайы физикалық жаттығулардың пайдасы зор. Физикалық жаттығуларға уақытым жоқ деп ойлайтындар, ерте ме, кеш пе ауыруға уақыт табады. Сіздің денсаулығыңыз – бұл сіздің жетістігіңіз. Жаныңызға жақын бағдарламаны табыңыз – спортпен үйден шықпай-ақ, жаттығу залына бармай-ақ айналысуға болады (мысалы, жүгіру).
6. Күнделікті машықтануды
Адам көбірек дағдыланған сайын жолы болғыш бола бастайтыны байқалған. Бұл кездейсоқтық деп ойлайсыз ба? Жолы болу – бұл тәжірибенің мүмкіндіктермен тоғысатын жері. Дарынды адам тәжірибесіз өмір сүре алмайды. Тіпті дарынның да аса қажеті болмайтын кездер болады – әбден жаттыққан икемділік мұны алмастыра алады.
7. Ортаға мән беруді
Бұл ең маңызды әдет. Табысыңызды басқаларға қарағанда дәл осы жеделтедеті. Идеяға толы, энтузиаст және позитивті орта – ең мықты демеу. Дәл солардың ортасынан сіз пайдалы кеңестерді, қажетті түрткіні, үздіксіз қолдауды табасыз. Өзіңіз ойлаңызшы, жұмысын жек көретін адаммен әңгімелесу түңілу мен күйзелістен басқа не береді? Өмірде жетістікке жету мүмкіндігінің деңгейі ортаңыздың жетістік деңгейіне тікелей байланысты.
8. Табандылық танытыңыз
Уолт Диснейге Диснейлендтің негізін салу үшін 303-ші банк қана фонд ұсынуға келісім берген. Стив МакКерри “The Afgan Girl” шедевр суретін түсіргенге дейін 35 жыл ішінде миллиондаған сурет түсірген. Дж. Кэнфилд пен Марк В. Хансеннің «Жаныңды емдейтін тауық сорпасы» кітабы мега-бестселлер болғанға дейін 134 баспа оны басудан бас тартқан. Эдисон электрлік шам шығарғанға дейін 10 000 сәтсіз талпыныс жасап көрген. Заңдылықты байқайсыз ба?инет

"В 14м веке величайший из арабских историков, тунисец Ибн Халдун, наблюдал почти всеобщее господство тюрков, и видел в их приходе доказательство продолжающейся заботы Бога о благоденствии Ислама и мусульман.

Когда мусульманский Халифат стал слабым и вырождающимся, неспособным противостоять своим врагам, Бог своей мудростью и благожелательностью привел новых правителей и защитников, из числа великих и многочисленных тюркских племен, чтобы возродить умирающее дыхание Ислама и восстановить единство мусульман. Посредством божественного установления мамлюкской системы, утверждает он, они постоянно усиливались новым ввозом из степей, которые принимали Ислам с энтузиазмом, но при этом сохраняли свои кочевые достоинства неиспорченными под разрушающими воздействиями цивилизации.
В этой интерпретации событий Ибн Халдун излагает свою хорошо известную версию мифа о благородном дикаре. Его восхваления степняков как спасителей мусульманской власти, однако, отнюдь не безосновательны. Военная доблесть тюрков и монголов никогда не ставилась под сомнение; их политический вклад в восстановление, стабильность, и, временное расширение мусульманского мира заслуживает больше внимания."
Bernard Lewis, "The Mongols, the Turks and the Muslim Polity"инет

"Осы фильмнен ("Тақиялы періште"
- ред.) кейін апамды көшеде көріп қалса, «Әй, Тана, тоқта!» деп жабыса кететін жұрт көбейді. «Мен де баламды үйлен­ді­рейін деп жүр ем. Соның жолын үй­ретіп, ақыл қосшы, айна­лайын» деп жалынатын болды.
Ондайда Әмина апам бәлсініп, "ойбай-ау, мен актри­самын ғой. Тана менің кинодағы рөлім емес пе" деп жалтарып кетпейді. Қолындағы сөмкесін тротуардың шетіне қоя салып, әлгі шешеймен қызу әңгімеге кіріседі.
Сөйтіп, қыза-қыза келе: «Әй, абысын, үйге жүр. Ендігі қал­ға­нын шай ішіп отырып жал­ғас­тырайық» деп өзімен бірге ерте жөнеледі.
Міне, осындай ақ көңіл, аузын ашса, жүрегі көрінетін жан еді ғой ол..."

(жалғасы мына сілтемеде) http://almaty-akshamy.kz/20...

Түсініксіз мамандар...


Дәрігерлер:
Шылымның зиян екенін айтып, бірақ өздері шылым шегеді.

Жүргізушілер:
отбасында жаяу жүргіншілер өтетін жерден өтуге ақыл айтатын жүргізушілер өздері көлікте болған кезде сол адамдарға көңілі толмайды.

Журналистер:
ақиқатын айтып, дереккөздермен сөйлеуге шақырады, бірақ атақ пен рейтинг үшін өтірік тақырып қойып, көзбояушылықпен айналысады.

Саудагерлер:
сауда жасаған кезде заттың қымбат екенін айтып дауласады, бірақ өздері саудаласқан кезде сол қымбат бағаны қояды.

Бағдарлама жасаушылар:
ғаламтордағы вирустар туралы ескерту жасап, одан қорғануға шақырып, антивирус алу керектігін айтады. Ең қызығы вирусты өздері ойлап табады.

Ақиқатты айқындап жариялар,

Бара жатыр азайып қариялар.
Дауыл тұрса, бүлк етіп толқымайтын,
Бара жатыр сарқылып дариялар…

Мұқағали Мақатаев

Батыр бабамыздан қалған қару-жарақ, әбзелдерді ұрпақтарының қызылдардан қалай жасырғаны туралы әңгіме көп. Жоғалды деген дулығаны бір шөбересі сақтап отыр екен.

Бөгенбай батыр бабамыздың дулығасы табылды деген хабар жеткелі маза кетті.

Өз көзімізбен көріп, тері сіңген темірін қолымызбен ұстау үшін батырдың ата мекені Ерейментауға жол тарттық. Қасымызда Қазақстан Қарулы Күштері Ұлттық Әскери-патриоттық орталығының ғылыми қызметкері Самат Қайроллаұлы Самашев. Мақсатымыз бабамыздың ұрпақтарына қолқа салып, лажы болса Елордаға жеткізу.

https://informburo.kz/kaz/z...

Домалақ ана

Бәйдібектің 2-ші әйелі, шын аты Нұрила (Бибісара). "Диһнат мама" (әулие ана) деген атаудан шығарылып, Домалақ ана есімімен аталып кеткен. Ұлы жүздегі Албан, Суан, Дулат - үш ру Жарықшақтан (Жарықбас) тарайды. Қазақтың бұл іргелі рулары негізінен Алматы, Жамбыл облыстарын мекен етеді - Бәйдібектің Домалақ Анадан тараған ұрпақтары. Домалақ Ананың өзі Қожа руынан, Мақтым ағзам қожаның немересі. Бәйдібек ауылының көші Ташкенттен Қаратауға көшіп бара жатқан жерде Балабөген өзенінің жағасында әулие ана намаз оқып отырған жерінде қайтыс болып, оған сол жазықтықтан кесене тұрғызылған. Домалақ ана кесенесі деп аталады. Қазір Астана қаласында Домалақ ана көшесі бар.

Абақ Ана

Орта жүздің Абақ Керейі - он екі ата Абақ деп аталады. Олар Ш.Құдайбердіұлының айтуынша: Жантікей, Жәдік, Жастабан, Шұбарайғыр, Шеруші, Ителі, Итемген, Молқы, Меркіт, Сарбас, Қарақас, Көнсадақ. Бұл он екі ру өздерінің Анасының атымен "Абақ Керейлер" атанып кеткен. Абақ Керейлер негізінен қазір Шығыс Қазақстанда, Монғолияның Баян Өлгей аймағында тұрады.
Қызай Ана

Бәйдібектің әйелі Нүриладан (Домалақ ене) Жарықшақ туған. Жарықшақтың Күнбүбі (Айқыз деп те айтылады) деген қызы Найман еліне келін болып түсіп, ақыл-көркімен жұртқа жағып, төңірегі «Бәйдібектің немере қызы атасы мен әжесәіне сай екен!"» деп сүйсінетін болған. Осыдан Күнбүбі аты бірте-бірте ұмыт болып, келін боп түкен елі оны «Қызай» деп атап кетеді. Қызайдан өрбіген рулы ел де «Қызай» аталады (Н.Қазыбеков. Ат тергеу − әдептілік белгісі. − «Түркістан» газеті. 2000, наурыз).

Күнбүбінің келін болып түскен жері Найман ішіндегі іргелі ата − Төлегетайдың (Төлеқытай) елі. Атап айтқанда, Төлегетайдан − Қаракерей, Садыр, Матай, Аталық туса, Осылардың ішіндегі Аталық батырдың (Төртуыл Құттыболат деп те айтылады) Шағыр деген баласына Күнбүбі тұрмысқа шыққан. Шағыр мен Күнбүбіден − Дербіс, Бегімбет, Итемген, Меңіс туып, осылардың ұрпағы кейіннен «Қызай» деп аталатын рулы елге айналған.

Жанат Ана

Орта жүздегі Абақ керейдің ішіндегі он екі атаның бірі − Жәдік. Шежіре дерегінде Жәдіктің бірінші әйелінен − Итемген, Мұңал туады. Екінші әйелі Жанаттан − Қосай, Қыдыр, Тілеке, Байқазан, Байыс, Бұқай, Тоқай, Майма есімді сегіз ұл туған. Осы сегіз ұлдан өрбіген ұрпақты Қазақта шешелерінің есімімен «Сегіз Жанат» деп атайды.

Қарқабат Ана

Арғын ішіндегі ең бір өсіп-өнген ата − Мейрамсопыдан тарайды. Шежіре дерегінің басым көпшілігі Мейрамсопының бәйбішесі Нұрпиядан − Қуандық, Сүйіндік, екінші әйелінен − Бегендік, Шегендік, үшінші әйелінен − Болатқожа (Қаракесек) туып еді дейді. Бұлардың әрқайсысынан өрбіген ұрпақ бір-бір іргелі руға айналған.
Алтыншаш Ана

Қыпшақ Тоқтар бидің бәйбішесі Алтыншаштан − Бұлтың, Торы, Көлденең, Ұзын, Қарабалық атты бес ұл туған. Бұл бес баланың өсіп-өнген ұрпағы бес рулы елге ұласқан. Шежірешілер осы бес атаны қалың қыпшақ ішінен даралап, аналарының атымен «Алтыншаш» деп те атайды

Мұрын Ана

Орта жүз Найманның ішіндегі Қаракерейден өрбіген аталардың бірі − Байыс. Шежіре деректерінде Байыстың бес баласының бірі − Сары (Ерсары). Осы Сарының бәйбішесінің есімі Ақбике екен. Мұрыны зор кісі болса керек. Осы Ақбикеден өсіп-өнген ұрпақтың «Мұрын» аталып кетуі содан еді дейді, ел аузындағы аңыз деректері. Кезінде осы «Мұрын» аталған ұрпақтың өзі сегіз болыс ел болған.

Балқы Ана

Шежіре бойынша Кіші жүздің алты ата Әлім бірлестігіндегі Шөмекейден − Тоқа, Көнек, Аспан, Бозғұл есімді төрт ұл туған. Осылардың Бозғұлынан − Қарақожа (Қаратамыр), Қайқы, Келдібай, Сарыбай, Торыбай туған. Бұлардың ішіндегі Қайқының Балқы (Балқия) есімді әйелінен − Андағұл, Отарбай, Қиық, Қалтаң, Әлімбет, Қосбармақ, Ақбалқы деген балалар туып, солардың ұрпақтарының бәрі де шешелерінің атымен «Балқы» деп аталып кеткен. Балқылар Қазақта тұқымына таралған ақын-жырауларымен, би шешендерімен белгілі. Әйгілі Базар жырауды − Балқы Базар дейтіні, сол түп Анасының есімімен аталатын руын меңзегені.