Откройте свой Мир!

Оё Шумо аз сабки чадиди "Зулол" истикбол мекунед?

Лутфан назару андешахои худро инчо бинависед.

Чашмаи зулол аввалин маҷмуаи чопии ашъор дар сабки зулол аст. Шоири ин китоби навин зулолсарои матрахи тоҷчикистонй ҷаноби оқои Аъзам Хуҷаста мебошад. Дустони азиз чунон ки мустахзаранд, шеъри зулол дар дувумми бахмани соли 1388 хичрии шамсй мутаввалид шуда ва ҷаноби Хуҷаста аввалин истикболкунандаи амалй дар ин замина мебошанд.

Дуруст ду руз баъд аз таваллуди зулол аввалин зулоли ишонро ки баррасй ва мутолиа кардам, барои пешрафти ин жонри ҷахони умедвор гаштам. Зухури ҷаноби Хуҷаста дар арсаи зулол барои ин ҷониб куввати калбй шуд то рафта рафта бар иштиёки хеш биафзоям. Алорагми мухолифатхои гуногуне ки аксараш реша дар хасодату чахолат доранд, ин марди бузургвор тавонистанд бо калами даввони хеш дар арсаи зулол, бар муваффакиятхои чашмгир даст ёбанд. Бандаи хакир бар худ меболам, ки бо бузургмардони сохибзавк ва эхсос хамасрам.Чашмаи зулол ба унвони аввалин асари чопй ки чорй аз калбе бидуни риё мебошад,таъсироти фаровоне дар шиносондани шеъри зулол дошта аст.

Хакир барои хар дакике аз замон ки барои захмат дар хусуси ин китоб сарф шудааст, арзиши тиллои коилам ва бар худ ифтихор медонам,ки шеъри зулол мавриди инояти донишмандоне чун саркорхонуми Сураё Хакимова қарор гирифта аст. Хонум , дуктур Хакимова нигохе муттахассисона бар ин китоб доштаанд ба тавре ки сухансароийии банда дар киболи ковиши он бузургвор, лозим намебошад.Лекин шоири ширинкаломи арсаи зулол, гавхари калимотро чунон сода ва шафоф бар канори хам чидаанд, ки харчи дар борааш бинависам, боз кам аст. Содагй ва шафофият иртибот ва пайём дар зулол чузви аслитарин хусусиёти ин сабк мебошад.Бинобар ин чаноби Хуҷаста ин хусусиётро доро хастанд.

Шеъри зулол калби зулол ва боимон мехохад.Банда ханузам дар хайратам ки чаро ҷаноби Хуҷаста теъдоди ашори аввалин китоби сабки зулолро чихил карор дода аст! Чи хикматеро дорост?! ва диккат дар интихоби номи китоб….! Инхо хама иллатанд.Эхсоси равон дар зулолхои ҷаноби Хуҷаста мавч мезанад ва ман аз так таки зулолхои эшон нихояти лаззатро мебарам.Суханро содда ва беолоиш мегуянд. Забонашон забони зулол аст. Зулол ташабусот ва такаббурхои бемаврид ва ифодахои сангини адабиро бар наметобад.Лизо,шоираш бояд чун Хуҷаста дорои калби зулол ва саршор аз имону маънавият ва лоики чунинин макоми воло бошад то асаре мондагор ба монанди Чашмаи зулол биофаринад. Дар сахфаи 118 хамин китоб зулолеро мехонем, бо унвони Маро бибус ки шеър аз сар то по хис дар рахиқи мухаббат аст ва шоир дар огуши калимот зулоли калбашро баён медорад.Шеър чунон худчуш ва мамлу аз эхсос аст,ки содагияш чашмае аз лаззотро чорй месозад.Таваччух фармоед:

Маро бибус!

Макун дигар ибо, бибус

Багал намо чу кудакони хунгарм

Ба руи ин замин ва зери ин само даро, бибус

Зи кайдхо фарор кун ба ман бирас

Ва нарму бесадо бибус

Биё, бибус


Китоби Чашмаи зулол асаре мондагор дар олами адабиёт мебошад. Ин муваффақиятро бар дусти бузургворам ҷаноб устод Хуҷаста вар бар мардуми бомухаббати кишвари Тоҷикистон табрик арз намуда ва бар эшон орзуи сарбаландй дорам.

Умед аст насли оянда бо улгугири аз чунин асароти навину таъсиргузор инкилоби зулол дар адабиёти оянда ба вуҷуд оварда ва мардумони курраи заминро аз лаззоти ҷорй бархурдор фармоянд.


Додо БИЛВЕРДИ, Эрон, Табрез.

Абулфазли Додо: «Ман шоири шеърҳои зулолам, газалҳоямро дар талотуми амвоҷам бинушeд ва шеърҳои зулоламро бо чашми баста бихонед»









Дар мавриди корбурди шеъри зулол барои аввалин бор аз шуарои Тоҷикистон Аъзам Хуҷаста муваффақ ба эҷоди ин навъи шеър шудааст
Шеъри боло бо номи «Тараб» аз дусти бузургворамон ҷаноби Аъзами Хуҷаста буда ва аз навъи шеръхои зулоли арузи мебошад.Аз ин зулол худ ҷуши мутаассир гашта, хостам чанд каламе дар хусусаш дар ин маҷол дошта бошам, шояд муҷиби фоидат гашт.
Ҷаноби Хуҷаста аз ҷумлаи зулолсароёне хастанд,ки сай дар пардозиш,пироиш ва ороиши калимот дар чунин колаби хассосро дошта ва дар зулоли арузи ширини дар суханро ба хадди камол мерасонанд.
Дар ин зулол тасвирхои мутахаррике чун каробати ду лаб,тахайюри Кахкашон ва ситора ва базми тобу таб, холати руёии хосе ба мухотаб мебахшад.
Иборати «каробати ду лаб» дар ибтидои зулол, хисси хонандаро чун оханрабое мегирад ва мухотабро ба дунболи тасвир ташвик мекунад.Ин чунин тасвирхо ва ташбехоте дар зулол боиси ширинии оханг дар калимот низ мешавад.
Дар хар хол тасвире мондагор ва устодона дар ин шеър пайдост.Хар калима дар ҷои худаш гунҷонда шуда ва мафхуми амик дар пай дорад.
Каробати ду лаб,ки фаро мерасад, фирок ҷояшро ба базми пурҷуш ва тараб медихад.Мебинем,ки шури хосе дар ин зулол пайдост ва аз ибтидо то охир риштаи калом дар колаб махфуз аст.
Ман дар ин шеър хеҷ гуна нукси мафхуми ва хатто нукси сохтори колаби намебинам.
Барои огои Аъзами Хуҷаста ширинтарин зулолхоро орзу мекунам.

Аз он рӯзе, ки шеъри Зулол ба олами адабиёти муосири форсӣ ворид шуд чанд мудат гузашт. Сабки шеъри Зулол дар арсаи адабиёт ҳаводорони худро пайдо кард ва пайравонашро низ. Имрӯз бармало аст, ки шоирони порсигӯ аз мамолики Эрону Афғонистон, Тоҷикистон, Озорбойҷон, Арабистон ва соири давлатҳо дар ин сабк эҷод мекунанд.

Ҳамчунин бояд ёдрас шуд, ки моҷарои Зулол ҳам дар ин фурсат ба пеш омад ва чунин даъво низ ба миён гузошта шуд, ки сабки шеъри Зулол дархури адабиёти муоиср шуда наметавонад ва агар қобили қабул ҳаст чизе беш аз қолаби тоза нест.

Воқеан, сабки зулол бо баробари дар ҷаҳони адабиёт зуҳур карданаш аз ҷониби бештари муҳаққиқони Эрон мавриди интиқоди шадид қарор гирифт. Ва яке аз мухолифон бар ин сабк шоир ва мунаққиди эронӣ Сайидсулаймонпури Урумӣ буд, ки зимни як нақди шадид сабки навзуҳуркардаи зулолро дар «Сомонаи шоирони порсизабон» қобили қабул надонист ва андешаҳо ва қавоиди бар ин сабк ихтисосёфтаро лағв кард. Ин шоири эронӣ иддао дорад, ки ҳудудан бисту чанд сол пеш ин ибтикор тавассути шоире ба номи Муҳаммади Фардин (1315–1389 ҳиҷрӣ) дар бархе анҷуманҳои адабӣ матраҳ шуда аст, ки гуё баъдан тавзеҳоти фаннияшро дар китобе бо номи «Оҳанги ишқи пуё» мунташир сохтааст. Муҳаққиқ Урумӣ ин қолабро як сабки ҷадид нахонда иддао дорад, ки қолаберо, ки Абулфазли Додо «Зулол» номидааст, аз тарафи Муҳаммади Фардин бо номи «Оҳанг» қаблан суруда шуда буд.

Саидсулаймонпур таъкид бар он дорад, ки «ҳар қоалби қадимӣ ё ҷадид, ки мӯҳтавои заиф ва такрориро дар забони заиф ироа диҳад роҳ ба ҷое намебарад». Комилан дурст аст. Новобастa аз он ки дар кадом қолаб шеър эҷод мешавад, ғазал, қасида, рубоӣ, шеъри сапед ва нимоӣ, ҳамзамон зулол агар мӯҳтавои ғанӣ ва забони нобу олӣ надошта бошад, ҳеҷ гоҳ раҳ ба дили хонанда намеёбад ва дархури ниёзҳояш низ наметавонад бошад. Он баҳсе, ки дар ибтидо перомуни ҳамчун сабки тозаи адабиёт пазируфта шудан ва ё нашудани шеъри зулол ба миён омад муҳаққиқинро ба ду гурӯҳ мушаххас кард, ин ҳам мувофиқон ва мухолифони сабки ҷадид буданд. Мухолифони чун сабки тозаи адабиёти пазируфта шудани шеъри Зулол баронанд, ки Зулол дар хушбинонатарин ҳолат идао як қолб аст на эҷоди як сабк.

Ва аммо мувофиқон умеду бовар бар ояндаи неки Зулол доранд дар пазиро ва омӯзиши ин сабки тозаанд. Минҷумла бунёдгузори сабки ҷаҳонии «Зулол» Абулфазли Додо бар ин нақди усулии ҷаноби Сасидсулаймонпур посух навишта ва дурустию саҳеҳии ин сабкро бо истидлолҳои илмӣ ба исбот расонд Додо мӯътақид аст, ки «Агар дар ҷаҳон сабки адабие ироа шавад, ки бештар аз се нафар (донишмандон) амалан аз он сабк ҳимоят кунанд, пас он сабки муваффақ аст»

Додо қайд мекунад, ки аз таваллуди чунин як сабки ҷадид ифтихор бояд кард ва набояд ба он мухолифат кард.

Имрӯз теъдоди зулолсароён ва шумори он шоироне, ки бар ин сабк шеьр менависанд ҳар лаҳза дар ҳоли афзоиш аст ва ба тадриҷ зулолсароёни афғонию эронию тоҷик дар ҳоли зуҳур карданаст. Имрӯз дар ҷаҳон беш аз 200 нафар бо ин сабк шеър месароянд. Абулфазли Додо Билвердӣ, Марзия Хадир, Яздон Салоҳӣ, Маҳди Гурони Уримӣ, Тоҳира (Митро) Араб, Мухаммадрасули Бовандпур, Алиризо Азимӣ, Масъуди Ҷаъфарзода, Гита Тоҷпахш, Муҳаммади Ҷаҳонгирӣ, Сайид Сайиди Миртолибӣ, Беҳзоди Чаҳортангӣ, Марзия Авҷӣ, Маҳди Юсуфинажод (Луливаш), Ҳамид Ҳамидзода (Эрон), Сайид Мустафои Сойис , Фахими Орин, Карим Ҳайдарзода (Солик ), Сайидзоҳири Муссавӣ (Афғонистон), Аъзами Хуҷаста, Забеуллоҳи Сафо, Зафар Суфии Фарғонӣ, Абдулвоҳиди Зевар, Фирдавси Аъзам, Андар Хуросонӣ, Икроми Пулодӣ Фарзонаи Зарафшони шоироне ҳастанд, ки сабки ҷадидро хуш пазируфтанд ва бо камоли ҳунарварӣ зулолҳои ноб эҷод мекунанд.

Пас, ин ду сол ба Зулол чӣ дод ва ба мувофиқону муқобилонаш барои будан ва ё набуданаш чун сабки шеърӣ чӣ далоиле ба бор овард?

Мехоҳем инҷо танҳо ба як иддао такя бикунем ва ба ин пурсиш посух биҷӯем, ки оё сабки Зулол метавонад мӯҳтаво ва забони ноб дошта бошад, яъне хешро аз чунин хулосаҳо, ки «ҳар қоалби қадимӣ ё ҷадид, ки мӯҳтавои заиф ва такрориро дар забони заиф ироа диҳад роҳ ба ҷои намебарад»-дифоъ кунад.

Бо ҷустуҷӯ дар ин маврид таваҷҷӯҳ намудем ба ашъори чанд зулолгуёни Эрону Афғонистон ва Тоҷикистон.

Аксари аҳли таҳқиқ бар ин назаранд, ки шеъри нав аз шеъри суннатӣ, ки имрӯз дар адабиёти муосир чун сабкҳои маъмулии шеърӣ шинохта шудааст бо мухтассоти забонӣ, фикрӣ ва адабии хеш тафовут дорад. Сабки зулол чӣ?

Мувофиқон ва зулолсароён хасоиси куллии сабки ҷадид «Зулол»-ро бад-ин гуна мешиносанд ва чунин таъриф кардаанд: «Шеърест, бо тӯли вазни зина ба зина, ки ба таври мусовӣ аз кам шурӯъ шуда ва дар кам низ ба итмом мерасад. Ин навъи шеър дорои 5 ило 11 сатр мебошад. Аз лиҳози вазн ба тӯлонитарин сатр, ки сатри миёна ё қалби шеър мебошад, «сатри модар» ва сатрҳои атрофи онро «сатрҳои қарина» мегӯянд. Зулол дорои ду навъ (арӯз ва озод) аст, ки ҳар кадом барои худ усул ва таърифҳои хоса доранд. Ба таври кулли «Зулол»-ро ба чаҳор навъ тақсим кардаанд, ки а) Зулоли арӯзи қофиядор, б) Зулоли арӯзи бидуни қофия, в) Зулоли озод, г) Зулоли пайваста аз шумори онҳост.

Зулолшиносон таъкид бар он доранд, ки дар ҳар чаҳор навъи фавқ қонуни куллии Зулол муроот мешавад, лекин байни ҳам тафовут доранд ва ин фарқиятҳоро бадин гуна шарҳ додаанд.

-дар зулоли арӯзи қофиядор вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арузӣ пеш меравад ва аз қофия ба тавре ҳисоб шуда истифода мешавад. Бадин тартиб, ки ду сатри аввал ва ду сатри охир дорои қофия ва бақияи сатрҳо як дар миён дорои қофия мебошанд.

-дар зулоли арӯзи бидуни қофия вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арӯзи пеш меравад, аммо шоир муқайад ба қофия нест, метавонад аслан истифода накунад ва ё дар ду се сатр ба унвони орояи адабӣ ҷиҳати зебоӣ ба кор бубарад.

-дар зулоли озод аз оҳанги равони арӯзи барои сатрҳо истифода намешавад ва мусалламан радиф ва қофияе ҳам даркор нест.

-дар зулоли пайваста ду ё чанд зулол пушти сари ҳам дар як мазмун навишта мешаванд. Ба иборате, агар дар як мавзуе ду ё чанд зулол дар як навъ таърифшударо зери ҳам карор диҳем, ба он зулоли пайваста мегуянд. Дар ин ҳам тамоми сатрҳои қарина ва сатрҳои модар бо ҷуфтҳои ҳамтирозашон дар як вазн ва оҳанг ва ё дар як андозаи ҳиҷоӣ буда, ин худ се навъ мебошад:

а) зулоли пайвастаи арӯзи қофиядор

б) зулоли пайвастаи арузи бидуни қофия

в) зулоли пайвастаи озод

Ин муҳимтарин вижагиҳоест, ки бояд шоири зулолгӯ дар эҷоди Зулол риоя бикунад.

Шоирони зулолгӯ талош доранд, ки ин сабки тоза дар адабиёти муосир асолати воқеии шеърро ба ҷо оварда тавонад. Ва пайравони ин сабки шеърӣ новобаста аз баҳсҳои аҳли назар дар ин сабки нав эҷод мекунанд ва аксаран зебо ҳам эҷод кардаанд. Чунончи шоири тоҷик Беҳрӯзи Забеуллоҳ мегӯяд:

Зулолро дуруд

Хурӯши чашмаи гулобро дуруд

Фурӯғи шеьри ошиқони офтобро дуруд

Камоли маьниву фасоҳату балоғати сухан турост

Ба шеьри шоири замона-инқилобро дуруд

Зулоли сода, бениқобро дуруд

Зулоли нобро дуруд

Ҷанбаҳои ҳунариву вижагиҳои сабкии шеъри Зулол ва бурду бохтҳояш дар давоми ду соли ҳастӣ дар арсаи адбиёти порсӣ таваҷҷӯҳи моро бештар ба худ кашид.

Омӯзиши мо низ дар қадами муқаддамотӣ буд барои шинохти воқеии ин сабк ва ҷустуҷӯи зебоиҳову маҳорати ҳунарии шоирон.

Додо Белевердӣ қайд мекунад, ки шеъре, ки Зулол бошад, аз дур мушаххас аст ва маълум мешавад, ки на аз сабкҳои клоссик аст ва на нав. Ин аз он аст, ки шеьри Зулол дорои навиштори хос, баёну забони хос ва дорои ритми мусиқиёии хос ва мунҳасир ба фард мебошад. Ба иддаои ин шоири эронӣ «он чӣ зулолро аз дигар шеърҳои муосир ҷудо мекунад доштани қолаби беназир ва қонунманд будани он аст ва ҳатто баррасии қолабаш аз сохтори берунӣ ва назм низ аз дигар шеърҳо фарқ мекунад. Бинобар ин шеъри Зулол наметавонад зермаҷмӯъаи сабкҳои дигар қарор гирад. Ва сабке ҳаст комил ва таърифшуда» (чашмаи зулол)

Пас шоирони зулолнавис аз ин сабке, ки забони хос ва навиштори вижаро тақозо дорад чигуна ҳунарварӣ намудаанд. Дар ин пажӯҳиши шогирдонаи хеш бештар дунболи ҳамин пурсиш будем, ки « Зулол дар арсаи адабиёти имрӯз чӣ дастовардеро ба пай овард ва чӣ кам дошт? »

Имрӯзҳо зулолҳои Абулфазли Додо Билвердӣ аз намунаи беҳтарин ин сабки тоза шинохта шудааст. Шоири тозагӯ дар зулоли «Fарибтар биҷӯш» чунин таасовири маъниро бо андешаҳои шоирона ба қалам мекашад ва мегӯяд:

Ситора шав

Ба шеърам истиора шав

Каме зи пардаи киноя дур бош

Ба ёдам, эй дили шикаста чун ҳазорпора шав

Гузори губтаҳои хурд ба зери абрувонат обшорҳо

Лаболаб ошиқона бош, аз ин хаёли вожгун ба авҷҳо савора шав

Fарибтар биҷӯш, то музоб санги ҷӯшро равона кун

Fарибтар бисӯз, то шаби башар шарора шав

Ва боз кун даҳони сарди боғро

Барои лола чора шав

Баҳора шав

Дар ин зулол нахустин падидае, ки хонандаро мутаваҷҷеҳ мекунад мусиқияти калом аст, ки дар натиҷаи риояти қавонини сабкӣ ироа шудааст. Ҳамин мусиқият хонандаро ба сӯи маънии шеър мекашад ва ба василаи шакли зоҳирӣ хонанда ба шакли зеҳнии навиштор таваҷҷӯҳ мекунад. Ошноии хуб бо қавонини сабкӣ ва мусиқияти калом, ки шоир бо он хуб мусаллаҳ аст, аз интихоби вожаҳо дар зулоли фавқ бармалоъ аст. Метавон гуфт, ҳуруфи «Ш» занҷираи пайвасткунандаи савтияти ин Зулол аст.

Мусаллам аст, ки бадеияти шеър, ҷанбаъҳои ҳунарии он – сабки бадеӣ, қонуниятҳои жанрӣ, ритму оҳанг, образнокии сухани бадеӣ аст. Таҳқиқу баррасии ҷанбаъҳои ҳунарии шеъри Зулол ковишҳои амиқу дақиқро тақозо дорад, зеро он ба асоси рушду такомули Зулол ба нерӯманд шудани ҷанбаъҳои ҳунарии шеър тавъам мебошанд. Зимнан бояд гуфт, ки офариниши шеър танҳо мазмуни олӣ кифоят намекунад ва гарчанде асоси шеър маънӣ аст, баёни зебову муассири мӯҳтаво зарурати шеърист. Ин зарурати шеърӣ пеш аз ҳама тасвири хаёл ва забони шеър аст. Албатта, таваҷҷӯҳ ба бадеияти шеър дар адабиётшиносии муосир бесобиқа набуд ва ин ҳунар аз адабиёти чандҳазорсолаи мо об мехӯрад.

Ва сабки тозаэҷоди зулол низ аз ин ҷанбаъ шодоб аст, дар ин зулол Дода Белевердӣ, ин корбурди ҳунариро густариш дода, маънии бикрро дар тасвири ноб ғуҷоиш медиҳад ва мегӯяд: «Гузори губтаҳои хурд ба зери абрувонат обшорҳо; Лаболаб ошиқона бош, аз ин хаёли вожгун ба авҷҳо савора шав». Ба ин василаи тасвир хонанда аз гузори губтаҳо и тасвири шоир лаболаб ошиқона мешавад, ки ҳадафои воқеии шоирам аз тараннуми ин зулол дар баҳорона намудани аторофиён аст. Таркибҳои воқеан шоиронаи «Гузори губтаҳои хурд», «ба зери абрувонат обшорҳо», «даҳони сарди боғ», «Барои лола чора шав» дар таъмини бадеияти суруда саҳми бориз доранд.

Риояти мушаххасоти сабкӣ барои баёни мӯҳтаво ва ба корбурди ҳунармандона аз васоили тасвирсоз- санъантҳои бадеӣ халале эҷод накарсдааст. Яъне, мӯҳтаво дар қафаси қолаб зиндонӣ нест, бал созиши зебои шакли зеҳнӣ ва зоҳирии суруда эҳсос мешавад.

Дар зулолие дигаре, ба унвони «Хакро бичин» (зулоли арузи пайвастаи қофиядор) Додо хеле шоирона мегӯяд:

Эй боғбон

Бархез аз хоби гарон

Об аз гулуи наҳр мерезад ба чоҳ

Раҳме барои ғунчаҳои ошиқи ширинзабон

Инак ту бели ишкро бар даст гир

Бозуи дил кун имтиҳон

Бархез, хон!

Дар ин зулол бар иловаи он ки шоир мушахассоти сабкиву адабиро риоят намудааст ба баррасии мавзуи иҷтимоъ мепардозад ва хулосаҳои хешро шоирона бозгӯ мешавад. «Бозуи дил кун имтиҳон; Бархез, хон!» «бели ишқ», «бозуи дил» тасвриҳои тозаву нобанд ва таъмингари поэтикаи мудерн.

Зимнан нақди зулолои зулолсароёни се кишвари ҳамзабон моро барон андеша наздик бурд, ки иддаои баъзе аз мунаққидон «ки дар чунин нигоштаҳо умумигӯӣ, сухани содда зиёд буда, онҳо замони муайян надоранд ва шоироне, ки дар ин қолаб эҷод мекунанд, суханваранд то ҷое, ки шоир» чандон ба ҳақиқат рост намеояд. Албатта, ҳастанд зулолҳое, ки чандон дархури ниёзҳои хонанда ва адабиёт шуда наметавонад ва шоир дар эҷоди зулол побанди қафаси қавонини сабкӣ мегардад, аммо ин далел наметавонад бар ҳузури сабки зулол хати батлон кашад, зеро чигунагии офариниш дар сабкҳои гуногуни шеърӣ ба маҳорати ҳунарии шоирон алоқаманд аст, на ба риояти қонуни матраҳшуда. Ва ҳамчунон мо наметавонем ба иллати хуб суруданашудани чанд зулолои омӯзишӣ зулолҳои воқеан шоирона ва дархури адабиётро аз маъди назар дур созем.

Шоири тоҷик Аъзами Хуҷаста аз аввалин нафароне аст, пас аз Додо Белевердӣ ба истиқбои сабки Зулол оғӯш боз кард. Ин шоири тоҷик зиёд талош дорад, ки дар қолби Зулол андешаҳояшро ба тасвир ҳамонгуна ҳунармандона ва шоирона ба қалам диҳад, то Зулол низ рисолати шеърро ба ҷо оварда тавонад. ӯ мегӯяд:

Шоири шеъри зулолам

Ҳарфҳою вожаҳоям шарҳи ҳолам

Мисраҳоям обшорон, ҳар ҳичо чун мавҷи об

Байтҳои зина -зина ҳам вучудам ҳам заволу ҳам камолам

Нек бингар, шеъри ман чун акси дил ё қатра аст

Яъне ман дур аз фазои қилу қолам

Посухи садҳо саволам

Аъзами Хуҷаста, кӯшиш дорад паи иҷрои рисолати воқеии сабки ҷадид бошад. ӯ дар шумори шоироне аст, ки тавониста дар шеъри Зулолаш ҳис ва андешаи шоиронаро созиши зебову хуб диҳад.

Воқеан, агар мутаваҷҷеҳ шавем шеъре навиштан дар қолаби зулол ва ба хусус навъи арӯзӣ кори чандон осон нест ва диду назар ва истеъдоди ҷудогонаро тақозо мекунад, ки

Гиряҳо ханда шуданд

Ашкҳо ахтари рахшанда шуданд

Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат

Ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд

Оре, оре, зи қадамҳои Ту дар олами ишқ

Орзуҳои дилам зинда шуданд

Маҳи тобанда шуданд

Дар зулоли мазкур андешаи маъмул бо диди мудернӣ омезиш ёфта, шоир тасвирҳои нобро эҷод мекунад. Воқеан, дар адабиёти классикиву муосир тасвири «гиряҳо ханда шуданд» зиёд ба чашм мехӯрад, аммо Аъзами Хуҷаста дар коргоҳи хаёли хеш ин тасвирро ҷилои мудернӣ бахшида, идоматан мегӯяд: «Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат//ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» ва ингуна тахайюл ва офариниши тасвир башорат аз диди нави шоир аст. Ду мисраи мазкурро мисраи калидии тасвир дар зулоли мазкур шинохтан лозим аст. Меҳвари тасвири зулол -андешаи тоза дар мисраъҳои «Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат//ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» гунҷоиш ёфтааст.

Шеърияти шеър яъне, созиши ҳис ва андеша пеш аз ҳама бурди ин Зулол аст. Қайд гардид, ки чигунагии ҷанбаъҳои ҳунарии шеър пеш аз ҳама ба иқтидори ҳунарии ҳар шоир сахт марбут аст. Ва зулоли зер бо номи «Қанд мехоҳам» аз ҳамин дид ва ҷаҳони ҳунарии шоир бозгӯ аст.

Лабат ку? Қанд мехоҳам

Гаминам, нозанин, лабханд мехоҳам

Забонатро макун чун барги истеҳзо арусаквор

Ки ман баҳри тамос бо қалби ту симкартаи ҳушманд мехоҳам

Мазан қайчӣ ба гесӯят, ки гар ҷабри ту боло шуд

Барои куштани худ банд мехоҳам

Ва бо пайванд мехоҳам

Ин Зулол бо он ки ҳамаи хасисаҳои сабкиро риоят мекунад бархурди вижае аз ҳунари нигорандагии шоир ва диди мудерни ӯ гирифтааст. Савтият ва поэтикаи сурудаи мазкур низ зеҳни хонандаро навозиш мекунад. Шакли зоҳирӣ ва зеҳнии мӯҳаво ба ҳам павасти зебо ёфтааст. Сатри модар низ аз тасвири модерн сероб аст. «Ки ман баҳри тамос бо қалби ту симкартаи ҳушманд мехоҳам». «Симкарти хушманд» маъмултатарин симкорте аст, ки дар Эрон мавриди истифода қарор дорад. Ва пайдост, ки симкортро ҷомеа барои тамос истифода мекунад ва ҳамин фановарии замонро шоири муосир ба тасвири Зулоли хеш мекашад ва мегӯяд «баҳри тамос бо қалби ту» «симкартаи ҳушманд мехоҳам». Ин тасвир мӯҳтаворо муассир ба ҷилва додаст.

Ҳамнгуна тасвири ҷолибу дар зеҳн монданӣ дар зулоли «Артиши қалб»-и шоири иронӣ Муҳаммадрасули Бовандпур хонандаро бо ҷозибаҳии тасвириаш мафтун мекунад:

То ки шудам масти ту

Ҷоми муҳаббат задам аз дасти ту

Шамс хиҷил гашти парешон ва нигоҳат намуд

Моҳиву бас муфтахирам гар бишавам чокари дарбасти ту

Дидамату артиши қалбам аҷабо гашта ба тасхири ду пилки кабуд

Чабҳаи ишқ омадаам то ки кунам буду набудам ба фадои ҳамаи хасти ту

Дилкашиву маҳвашиву боғчаи найшакар андар даҳанат бар суҷуд

Кушта шудам бо хами абрӯи гаҳе фавқу гаҳе пушти ту

Лаъли яман талъаташ аз гавҳари рӯят рабуд

Таркиши ҷоду равад аз шасти ту

Боиси пайвасти ту

Тасовири дилпазири мисраъҳои ин Зулол бемуҳобот метавонанд аз тавонмандии сабки ҷадид дифоъ кунанд. Агар ба ин Зулол мутаваҷҷеҳ шавем ба бовар метавонем, ки ба ояндаи неки ин сабк ҳадс занем. Фақат ҳамин мисраъ «Дилкашиву маҳвашиву боғчаи найшакар андар даҳанат бар суҷуд» метавонад бозгӯи паҳно ва имконоти ҳунарварӣ дар ин қавонини тозаи шеърӣ бошад.

Яке аз зулолҳои ҷаноби Маҳдии Юсуфинажод (Луливаш) ба номи «Шоирам кардӣ» низ намунаи широнатарин зулол аст:

Фазойи зеҳн ,ошӯб аст

Нигоҳи мунтазир ба ҷода маслуб аст

Тарак нишастааст бар сутуни сабри ман бону

Чи фикр кардаӣ, ки сабри аюб аст?

Бирас, ки буданат хуб аст


Fазал ғазал дуо кардам

Зулоли шеьр назри лаҳзаҳо кардам

Сапед то сапеда рух ба рух дахил шуд бар моҳ

Бубин кабӯтаронаваш чихо кардам

Ба шеьр иктидо кардам


Ин зулол дар сохтор ҳеҷгуна мушкиле надорад, дар ритми якнавохт ва дилнишин эҷод шуда, мӯҳтавояш низ шоистаи тақдир аст. Агар танҳо бар сутури модар назар дӯзем аз дид ва ҳунару истеъдоди шоир огоҳ хоҳем шуд: «Тарак нишастааст бар сутуни сабри ман бону», «Сапид то сапеда рух ба рух даҳил шуд бар мо». Гуфта мешавад, ки мафҳум дар сутури модарии зулол бар авҷи худ мерасад. Сутури модарии зулоли мазкур бо тасовири адабӣ тасвиркории зебо ёфтааст . Таркиби «гоми чашм» як истиораи зулол аст, ки ва мудерну шоирона аст, «нигоҳи мунтазир», «ғазал-ғазал дуо кардам», «кабутаронаваш», «иктидо бар шеър», «ба қафас нишастани ҳавас», «даруни осмони шеър» аз тарокибе ҳастанд,к и зулоли шоиро ба аслати шеъри паванд мезанад.

Ҳамнгуна тасвори олиро, ки дар рушди шеъри муосири адабиёти форсӣ таъсиргузор буда метавонад, ба нишони далел, зиёд пушти ҳам чид, аммо бо овардани чанд мисраъҳо иктифо мекунем:«Ало деҳқон биё бар дашту саҳро то зи дасти хок зар гирем; Зимисотон рафту гармо чашми сармасти дарахтонро дубора мекушояд, оҳ» (Фаҳими Орин, шоири афғон), «Фурсате деҳ то ки бо як бӯса аз нав, нав шавам», «Бо шукӯҳи як ҳамоғӯши сазоворам намо» (Яздон Солеҳӣ, шоири эронӣ), «Амон аз ин дили сангат, ки бемеҳр асту беоташ», «Чу испандам, ки дар оташ фитодастам» (Беҳзоди Чаҳортангӣ), «Рухро аён кай мекунӣ, бепарда гӯ пусида ҷон; Кай? Юсуфо гаште зани дар мисри ҷон» (Муҳаммади Ҷаҳонгирӣ, шоири эронӣ), «Манам то шаб ба ҷашне дар рухат мастона хуш будам ва гирён дида хандидам»(Муҳаммадрасули Бовандпур, шоири эронӣ), «Ту мечархию танҳойӣ зи боғи доманат гулҳо ба фарши хона мепошад», «Каломи ошиқонаро, нигоҳи шоиронаро, садои чун таронаро; Таҷассуму таровате зи боғи истихора омадӣ, салом», «Ва аз танини ӯ пиёлаи вуҷуди ман пур аз шароб», «Солуни ёҳдои ман; Аз коби акси ишқи сабзи ту пур аст» (Аъзами Хуҷаста, шоири тоҷик). Ин силсила мисраъҳои ноб бо касрати ҳузурашон сабки Зулолро ҷону равон бахшидаанд.

Воқеан, истиораву тасвири бикрро ба осонӣ ва бо камоли ҳунарварӣ метавон дар сабки Зулол ғунҷонид, аллакай ҳамин далоили Зулол аз ояндаи ин сабки ҷадид башорат медиҳад.

Омӯзиши ин сабк моро ба натоиҷе наздик бурд, ки дарунмояи Зулол аз мазомини зерин шакл додааст:

а) Ирфон ва ишқи Худо

б) ишқ, муҳаббат ва сарчашмаи зебоиҳо

в) иҷтимоъ ва ҳаводиси рӯзгор

г) тасовири зебоиҳои табиат

д) бархурди инсон бо ҷаҳон

Нуктаи муҳиме, ки ҳангоми таҳқиқи чунин ашъор равшан гашт, он аст, ки шуаро дар баёни мазмуну мӯҳтавои асосан ба ду тарзи баён такя намудаанд.

Аввалан, барои инъикоси мавзӯъ аз баёни ошкоро ва урёни андеша истифода мешавад.

Дувум, мавридҳое низ зиёданд, ки шуаро барои инъикоси мавзӯъ аз баёни самбулӣ мадад ҷустаанд. Ҳар ду тарзи баёни мавзӯъ ва мӯҳтаво дорои хасоиси хеш мебошанд.

Зулол дар бозтоби ҳаводис ва барои ифодаи мушаххаси дардҳои ҷомеа, бештар аз баёни самбулӣ суд ҷустааст ва мӯҳтаво бо диди шоиронаи ҷадид ва бадеияти олӣ пешкаши хонанда гаштааст.

Аммо зимнан бояд гуфт, ки ҳимояткунандагони пойдории зулолро зарур аст дар чунин мавқеият ба унвони таъсиргузорон ва бунёдгузорони сабки Зулол талоше бештаре дошта бошанд бо эҷоди ҳунармандонаи чунин ашъор арсаи адбиёти имрӯзи моро бо зулолҳои пурмаъно, ки сохторашон аз тасовири нобу дилнишин шодоб аст гуҳарбор кунанд. Яъне, метавон натиҷагирӣ кард бовуҷуди он ки сабки тозаэҷод дар ин ду соли ҳастӣ бо мухолифатҳои зиёд рӯ ба рӯ шуд, имрӯз аз тарафи хонандагон чун як падидаи тозаи адабӣ пазируфта шудааст.

Дар назарсанҷие, ки ахиран дар яке аз шабакаҳои интернетӣ сурат гирифт бо ин суол, ки «Оё Шумо аз сабки ҷадиди «Зулол» истиқбол мекунед?» теьдоди аьзаме аз хонандагон ва ҳаводорони адабу фарҳанг аз ин сабк ба унвони қолабе зинда ва ҷадид ёд карда ва онро эътироф кардаанд.

Дар ин назарсанҷӣ анқариб 100 нафар ширкат намуд.

Қисме аз ин назардиҳандагон ошноӣ ва шинохташон аз зулолро тавассути хондани зулолҳои равони шоири тоҷик Аъзам Хуҷаста медонанд.

Ҳамчунин лозим ба зикр аст, ки имрӯз дар шабакаҳои мухталифи интернетӣ саҳфаҳои вижаи Зулол амал мекунанд, ки дар он перомуни ин сабк, қавоиду қонуни он ҳарф мезананд. Саҳфаи «Шеьри зулол», ки дар саҳфаи Facӯӣook мавҷуд аст, теьдоди зиёде аз зулолсароён ва ҳаводоронашро гирди ҳам оварда ва зулолҳо ва дидгоҳҳои эшонро дарҷ мекунад.

Ин ҳама маҳбубият далел бар ривоҷу равнақ ва густариш ёбии ҷуғрофиёи ин сабки ҷадид аст.

Пас дар ҳоли ҳозир сабку зулол бо гомҳои устувор дар арсаи адабиёт барои фардои хеш пайроҳа боз мекунад ва роҳаш сапед бод.



Пайнавишт:

1 Аъзами Хуҷаста. «Чашмаи Зулол», Теҳрон: «».-111 саҳ.

2 Акбарзод Юсуф. Таҳқиқи шеър аз дидгоҳи нав. Мақолаҳо.-Душанбе:Адиб, 2004.-198 с.

3 Муваҳҳид З. Шеър ва шинохт.-Теҳрон: Марворид, 1377.-292 с.

4 Шамисо С. Сабкшиносии шеър.- Теҳрон, 1380.

5 http://shahresher.com/

6 http://shereyar.org/

7 http://www.sherenab2.com/

8 http://www.facebook.com/gro...

9 http://my.mail.ru/community...

Сурайё ҲАКИМОВА,

Фирдавси АЪЗАМ.

Ман икромам.
Зи нафси банда бадномам.
Шифохи гах-гахе руйи забон, аммо
Нихон дар калби хар як бандаву дар дида гумрохам.
Маро дар ёдхо кай мекунанд чое,
Агар биспурда анчомам,
Ки  ман хомам.

Биё борон,
Биёву соате мемон,
Биёву соате мебору мехон он суруди зиндагониро,
Ки ман дар катрахоят боз дарёбам сафои баччагиву навчавониро,
Биё то бо ту гуям орзуи нихониро,
Туро ман дуст медорам,
Биё борони ман,
Мебор...

Шайдо.

Чанде қабл дар Эрон шакл ё сохти ҷадиди шеър бо номи «Шеъри зулол» бо ибтикори шоири хушзавқи эронӣ Абулфазли Додо арзи ҳастӣ кард. Ин навъи шеър дар рӯзи 2-юми баҳманмоҳи соли 1388- мутобиқ бо 22-юми январи соли 2010 мутаваллид шуд. Ин шеър дар баробари сохторҳои классикии шеър ва шеъри сафед ё озод вориди адабиёти форсӣ шуд .
Ин иттилоъро аз сомонаи интернетӣ хонда будем ва чанде пас ҳамчунон хабари хуш расид, ки Аъзами Хуҷаста шоир ва рӯзноманигори тоҷик  аввалин маҷмӯаи зулолҳои хешро пешкаши ҳаводорони шеъри ноби форсӣ-тоҷикӣ гардонид. Маҷмӯа  зери унвони «Чашмаи зулол» аз тариқи нашриёти «Оҳанги қалам» бо теъдоди 1000 нусха, дар шаҳри Машҳади Ҷумҳурии Исломии Эрон ба нашр расид ва  шеърҳои сабки зулоли Аъзами Хуҷастаро фаро мегирад. «Чашмаи зулол» дуввумин маҷмӯаи  шоир аст, ки дар Ҷумҳурии Исломии Эрон ба табъ расидааст. Шоиста ба ёдоварист, ки дар соли 2002 интишороти «Домина» маҷмӯи ашъори ӯро таҳти унвони «Соярӯшан» ба чоп расонида буд.
Аъзами Хуҷастаро метавон аз аввалин истиқболкунандагони сабки ҷадиди зулол шинохт. Миёни шоирони тоҷикистонӣ низ ӯ аз аввалин нафароне аст, ки ба ин сабки тозаи шеър таваҷҷӯҳи боровар дод.
Аксари аҳли таҳқиқ бар ин назаранд, ки шеъри нав аз шеъри суннатӣ, ки имрӯз дар адабиёти муосир чун сабкҳои маъмулии шеърӣ шинохта шудааст бо мухтассоти забонӣ, фикрӣ ва адабии хеш тафовут дорад. Сабки зулол чӣ?
Хуб, шеъри зулол ба олами адабиёти муосир аз ҷумла адабиёти тоҷик  ворид гардид, он чӣ гуна сабк аст ва чӣ қавонини ба худ хосро ироа кардааст?
Паи посухи ин суол дарёфтем, ки зулолсароён ва пайравони ин навъ шеъри зулолро бад-ин гуна вижагиҳо муаррифӣ кардаанд:
Таърифи куллии «Зулол»: Шеърест, ки бо тӯли вазни зина ба зина, ки ба таври мусовӣ аз кам шурӯъ шуда ва дар кам низ ба итмом мерасад. Ин навъи шеър дорои 5 ило 11 сатр мебошад. Аз лиҳози вазн ба тӯлонитарин сатр, ки сатри миёна ё қалби шеър мебошад, «сатри модар» ва сатрҳои атрофи онро «сатрҳои қарина» мегӯянд. Зулол дорои ду навъ (арӯз ва озод) мебошад, ки ҳар кадом барои худ усул ва таърифҳои хосса доранд.
Қонуни куллии «зулол»
1) Сатри аввал ва охир дорои ҳаддиаксар, панҷ зарбоҳанг дар вазни мусалласи арӯзӣ ва ё ҳаддиаксар шаш адади ҳиҷо дар вазни мусалласи озод бошад;
2)Теъдоди зарбоҳанг байни ду сатр (тафовути зинайи байни ду сатри ҳамҷавор бо ҳам) дар вазни мусалласи арӯз, фақат ду адад.
Ва теъдоди ҳиҷо дар вазни мусалласи озод ҳаддиаксар то шаш адад, ки бо як фосилаи мусовӣ ба таври зиндагӣ нузул ва сууд дошта бошад. (Мисол: яъне, агар теъдоди зарбоҳанги сатри севвум ҳам аз сатри дувум ду то бештар бошад, ба ҳамин тартиб ду ба ду ва зинагй сууд мекунад то сатри модар, баъд ба ҳамон андоза ба таври мутакорин ва бо фосилаи яксон коҳиш меёбад;
3) Ритми мусиқиёӣ аз ибтидо то охир ба таври равон ҳифз гардад;
4) Теъдоди сатрҳои ҳар зулол аз 5 камтар ва аз 11 бештар набошад;
5) Сатрҳо зери ҳам навишта шаванд;
6) Сатрҳои мутакорин аз лиҳози тӯлу вазни арӯз ё теъдоди ҳиҷо ва теъдоди зарбоҳанг бо ҳам мусовӣ бошанд (теъдоди зарбоҳанг байни сатрҳо дар ҳамаи зулолҳои арӯзи фақат 2 -то аст.)
Анвои зулол. Ба таври кулли Зулол ба чаҳор навъ тақсим шудааст, ки иборатанд аз:
а) Зулоли арӯзи қофиядор;
б) Зулоли арӯзи бидуни қофия;
в) Зулоли озод;
г) Зулоли пайваста.
Дар ҳар чаҳор навъи фавқ қонуни куллии зулол муроот мешавад, лекин бо ин тафовут, ки -дар зулоли арӯзи қофиядор вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арӯзӣ пеш меравад ва аз қофия ба тавре ҳисоб шуда истифода мешавад. Бад-ин тартиб, ки ду сатри аввал ва ду сатри охир дорои қофия ва бақияи сатрҳо як дар миён дорои қофия мебошанд. Дар зулоли арӯзӣ бидуни қофия вазн бо оҳанги мусиқиёии равони арӯзи пеш меравад, аммо шоир муқайад ба кофия нест, метавонад аслан истифода накунад ва ё дар ду- се сатр ба унвони орояи адабӣ ҷиҳати зебоӣ ба кор бубарад.
-дар зулоли озод аз оҳанги равони арӯзӣ барои сатрҳо истифода намешавад ва мусалламан радиф ва қофияе ҳам даркор нест.
-дар зулоли пайваста ду ё чанд зулол пушти сари ҳам дар як мазмун навишта мешаванд. Ба иборате, агар дар як мавзӯъ ду ё чанд зулоли дар як навъ таърифшударо зери ҳам қарор диҳем, онро зулоли пайваста мегӯянд. Дар ин ҳам тамоми сатрҳои қарина ва сатрҳои модар бо чуфтҳои ҳамтирозашон дар як вазн ва оҳанг ва ё дар як андозаи ҳиҷоӣ мебошанд ва ин худ се навъ мебошад:
а) зулоли пайвастаи арӯзи қофиядор;
б)зулоли пайвастаи арӯзи бидуни қофия;
в) зулоли пайвастаи озод.
Ин аст муҳимтарин вижагиҳое, ки  дар эҷоди зулол бояд риоя шавад.
Аслан чунонки шоири тоҷик Доро Наҷот таъкид мекунад «… шеър тафаккур аст, ки дар сатҳи баланди завқу дониш қарор дорад».  Ҳузури ана ҳамин завқи баланду дониш ва тафаккури uайримунтазира дар сабки зулол ба мушоҳида мерасад?
Имрӯз шоири тоҷик Аъзами Хуҷаста  аз аввалинҳост, ки ба ин сабк эътимод ва эътиқод намуд.  Мо устодро роҷеъ ба сабки зулол пурсон шудем, ки посухҳои эшон андешаҳои  моро то андозае рӯшан хоҳад кард ва онҳо ингунаанд:
-Чӣ омиле боис шуда ки Шумо билофосила бар ин сабки ҷадиди шеър, яъне, зулол таваҷҷӯҳ  кардед  ва  ба эҷоди он шурӯъ намудед?
Аз рӯзи аввали ошнойӣ бо зулол, ин қолаб таваҷҷӯҳи маро ба худ ҷалб кард, ба дилам нишаст. Ҳамчун ҳар чизи нав бар ҳисси кунҷковиам афзуд ва шурӯъ кардам ба мутолиаи қонуну қоидаҳои он. Намуди зоҳирии зулол то ҳадди зиёде ба қатраи об ва қалб монанд аст. Ин дар навъи худ як падида буд барои ман. Рӯзи 24 январи соли 2010 аввалин зулоламро бо номи “Зулоли андеша” навиштам.:
Дар сарам андешаҳо
Ҳамнавойи бо хати ҳампешаҳо
Маслаки моро зи мо дуздида он бемаслакон
Оташе андохта дар бешаҳо
Ман ба фикри решаҳо
Ва ҳамин тавр шурӯъ шуд зулолнависии ман. То он ҷо пеш рафтам, ки рӯзе ба фикри чопи китоб афтодам. Ҳамкорам Беҳрӯзи Забеҳулло, аз шоирон ва пажӯҳишгарони муваффақи тоҷик, мушаввиқи аслиам дар ин кор буд. Дӯстам Ҷӯра Юсуфӣ маслиҳат дод, ки китоб ҳатман бо ду хат бошад. “Чашмаи зулол”- аввалин китоб  дар қолаби зулол, 20 январи соли 2011 дар солрӯзи муаррифии зулол ба чоп расид. Аз ҳамаи онҳое ки дар чопи ин китоб ёрӣ  карданд, сипосгузорам. Албатта, ин китоб бештар хислати роҳнамоӣ дорад, барои ҳамаи онҳое, ки ба шеъру шоирӣ алоқаманд ҳастанд ва ман аз ин тариқ хостам, як китоби роҳнамо барои дӯстдорони қолаби зулол ба чоп расонам. Албатта, маълумоте, ки дар бораи зулол дар ин китоб омадааст, хеле мухтасар аст ва хоҳишмандон бояд аз интернет кӯмаки бештар гиранд.
- Ба андешаи Шумо, оё сабки зулол низ метавонад ба мисли шеъри нимоӣ, болотар  аз ҳама андешаҳо гардад ва чун сабки шеърӣ шинохта шавад?
Дар бораи зулол бояд бигӯям, ки ман агар ба ояндаи ин қолаб эътимод намедоштам, ҳаргиз ба суроuи чопи китоб намерафтам. Албатта, имрӯз зулол мисли ҳар чизи нав мувофиқон ва мухолифони худро дорад. Мувофиқон бо далелҳо зулолро ба унвони падидаи нав дар олами шеъру адаб муаррифӣ  мекунанд, аммо он чи ки то имрӯз мухолифон аз худ нишон додаанд, маҳкумиятҳои эҳсосотӣ ва пешдовариҳоест, ки бисёртар аз робитаҳои шахсӣ сарчашма мегиранд. Барои ман бисёр боиси таассуф буд, ки иддае аз шоирон бидуни овардани далел ва бурҳон, зулолро маҳкум карданд ва ин рафторашон хеле диктаторона буд. Ин дақиқан такрори ҳамон сарнавиштест, ки барои сабки нимоӣ шакл гирифта буд. Зулол ҳам сарфи назар аз он ки имрӯз фалонӣ мехоҳад ё намехоҳад, рушд хоҳад кард. Дуруст аст ки дар ин қолаб шеър гуфтан чандон осон нест ва ҳанӯз шеърҳои овозадоре дар ин қолаб гуфта нашудаанд, аммо “мушкиле нест, ки осон нашавад”.
- Аз шоирони тоҷик  Шумо аз аввалин гӯяндаҳои зулол ҳастед ва аввалин маҷмуа низ дар ин сабк аз ҷониби Шумо дастраси ҳаводорон гардид, муаррифии зулол дар ин ҷо ба василаи Шумо сурат гирифт. Оё гуфта метавонед, ки зулоли  Тоҷикистон соҳибмактаб мешавад?
То он ҷое ки ман медонам, имрӯз 9 нафар аз шоирони тоҷик, ки бештар аз ҷавонон мебошанд, дар ин қолаб ба истилоҳ “зурозмойӣ” мекунанд ва ҳамин худ фоли неки фардои зулол дар Точикистон аст. Бардошт ва интизори ман ин аст, ки зулол табдил ба як сабки созанда ва офаринанда хоҳад шуд ва дар ин замина ситораҳои дурахшоне дар самои шеъри тоҷик зуҳур хоҳанд кард.
Шоири тоҷик Аъзами Хуҷаста ба ояндаи зулол эътимод дорад ва бар он бовар аст, ки рӯзе ин сабк метавонад  дар пешбурди адабиёт саҳм гирад.
Барои тасдиқи ин андешаҳо варақгардон мекунем китоби «Чашмаи зулол»-ро  ва қазоват мекунем …
***
Воқеан, шеъри  шоир дар варақҳои сабзи хаёлаш эҷод мешаванд, саодатманд ҳамон шоиреаст, ки гуфтааш дар зиёдамаврид бесобиқаанд.  Гузашта аз ин, ҳузури андешаҳои  ирфонӣ, фалсафӣ, ошиқӣ  ва иҷтимоӣ дар шеър  қимати онро боло мебаранд.
Кӯшишҳои Аъзами Хуҷаста низ шоири саодатманд будан аст, ба бовар метавон гуфт, ки  имрӯз ба ӯ ин саодат даст додааст:
Қанд мехоҳам
Лабат ку? Қанд мехоҳам
Uаминам, нозанин, лабханд мехохам
Забонатро макун чун барги истеҳзо арӯсаквор
Ки ман баҳри тамос бо қалби ту симкартаи ҳушманд мехоҳам
Мазан қайчӣ ба гесӯят, ки гар ҷабри ту боло шуд
Барои куштани худ банд мехохам
Ва бо пайванд мехохам

***
Ту нагӯ, ки дур шудӣ аз ман
На!
Ҳамон гуна ки дар худат истодайӣ
Ту низ дар манӣ
Ва ман туро
Чу соя…
На!
Чу ҷон ҳамеша дар вуҷуди ташнаам
Дар ин сароби зиндагӣ
Нигоҳ доштаам
Ки дар кавири ноумедиҳо
Умеди рустани дубораам шавӣ
Ва атри хандаҳои ту
Тараннуми баҳор дар вуҷуди ман
Дар ин хазони зиндагӣ шавад
Чунин андешаҳои мудерну тасвирҳои хеле аҷибу дар хотирҳо монданӣ аз ҳунар ва диди шоирии Аъзами Хуҷаста далолат мекунад. Аммо ин ҷо мехоҳем ба  нигоҳ ва тасвирҳои шоиронаи шоир дар сабки ҷадид Зулол таваҷҷӯҳ кунем. Метавон гуфт, ки дар эҷод шоир  ба истиқлоли эчодӣ расидааст ва андешаҳои бикраш  дар сабки нави шеърӣ- зулол  ҳулул кардааст.
Аксари навиштаҳои зулоли  шоир соддаву самимиянд ва дар баробари ин ҳама соддагӣ дар жарф-жрафи ҳар вожа маъниҳои бикру олӣ нуҳуфта, ки бо тасвир ва тахайюли uайриинтизор таваҷҷӯҳи хонандаро ба худ мекашанд:
Биҳишт
Урду зада
Бо лола дар ёла
Лаби чу сабза рақсон аст
Насиму атр мепечад бо ҳам
Ба саҳро абр мегиряд
Ва ман бе ту бо ёди ту
Урду задам
Бе ту
Воқеан, тасвирҳо самимиянд ва бо сабки тоза омезиши зебо ёфтаанд:
Бояд фаромӯшат кунам
Фарёдро чун ҳалқа дар гӯшат кунам
Ёди туро берун кунам аз тори пуди хотирам
Дар олами матрукае чун муртаде бо uам ҳамоuушат кунам
Берун шавам аз банди Ту в-аз нав бисозам хешро, то дар ҷаҳони бешу кам
На, на! Мабодо инчунин, Ман бе ту ҳеҷам, ҳеҷ, ҳеҷ
Мастона о, бо бӯса гулпӯшат кунам
Чун ҷоми май нӯшат кунам
Дар ин зулол низ диди шоир вусъат ёфта, фалсафаи инкори инкорро тобиши зебои тасвир бахшида, ба василаи ин  мӯҳтавои кулл «Ман бе ту ҳеҷам, ҳеҷ, ҳеҷ» қувват бахшидааст. Санъати такрор низ ҳамин вазифаро ба дӯш гирифтааст «ҳечам, ҳеҷ, ҳеҷ».  Ба андешаи мо, дар оuоз гуфтани «Бояд фаромӯшат кунам» ва то чанд мисраи дигар тасдиқи тасмими ин гуфтаҳо  аҳдофи шоирро  аз маънии воқеии зулол, ки дар мисраи «На, на! Мабодо инчунин, Ман бе ту ҳечам, ҳеҷ, ҳеҷ» ҷамъ омадааст, рӯшану пуртаъсир мекунад.
Мутаваҷҷеҳ мешавем:
Гиряҳо ханда шуданд
Ашкҳо ахтари рахшанда шуданд
Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат
Ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд
Оре, оре, зи қадамҳои Ту дар олами ишқ
Орзуҳои дилам зинда шуданд
Маҳи тобанда шуданд
Дар зулоли мазкур андешаи маъмул бо диди мудернӣ омезиш ёфта, шоир тасвирҳои нобро эҷод мекунад.  Воқеан, дар адабиёти классикиву муосир тасвири «гиряҳо ханда шуданд» зиёд  ба чашм мехӯрад, аммо Аъзами Хуҷаста дар коргоҳи хаёли хеш ин тасвирро ҷилои мудернӣ бахшида,  идоматан мегӯяд: «Чини пешонӣ уту шуд зи насими нигаҳат//Ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» ва ингуна тахайюл ва офариниши тасвир башорат аз диди нави шоир аст. Ду мисраи мазкурро мисраи калидии тасвир дар зулоли мазкур шинохтан лозим аст. Меҳвари тасвири зулол -андешаи тоза дар мисраъҳои «Чини пешони уту шуд зи насими нигаҳат//Ҳарчӣ ожанг ба рухсори ҷабин буд, ҳама ранда шуданд» гунҷоиш ёфтааст.
Ҷои дигар шоир мегӯяд:
Чора
Чу дидамат, нигоҳ
Ба ман намекунй, зи сина оҳ
Кашидаму зи сарнавишти шуму зишти худ
Ки бар муроди мо нашуд, паноҳ
Биҷустам аз Илоҳ
Мебинем андешаҳои воқеан шоирона  дар қолаби зулол гунҷоиши зебо ва тобиши дилрабо пайдо кардаанд. Пас сабки зулол метавонад бори шеъри муосирро бардорад.
Як далели дигар . Маълум аст, ки дар рушди ҷанбаи ҳунарии шеър эҷоди иборот ва таркибҳои тоза мавқеи хосса дорад. Фикр мекунем дар сабки  зулол низ бояд ана ҳамин нукта омили муҳими таъмини бадеияти шеър бошад. Дар зулолҳои шоири тоҷик ҳамингуна тарокиб бо касрати истифода имтиёз пайдо кардаанд: «қолабу қобу қилу қол», «табассум беибо гул карда дар боuи лабон», «дар зулфи шумо пои дилам овехт», «Муҳаббати пиёдаам зи сояҳои ҳисори ту гузашт», «рӯи барги нарми Марям», «кавири интизори  пурсароби бе уфуқ», «дарахти бенавои пайкарам  ҷавонаҳо зада ба шоху барги сабз», «пару боли хоби манро кас надид», «чини пешони уту шуд аз насими нигаҳат» ва uайра Ин тарокиб аз  диди мудернӣ ва тахайюли uайримунтазираи шоир ва аз вусъати имконоти сабки ҷадид гувоҳӣ медиҳанд.
Албатта, мо ин ҷо танҳо ба тасвир, тахайюл ва диди шоирона дар сабки зулол таваҷҷӯҳ кардем ва вижагиҳои қолабии он мавриди омӯзиши аҳли таҳқиқанд, аммо  фикр мекунем ба ҳар ҳол сабки зулол ба адабиёти муосир ворид шуд ва чӣ гуна қабул шудани ин сабк аз ҷониби ҳаводорон, пеш аз ҳама, ба маҳорати ҳунарии шоирони мо иртиботи ногусастанӣ дорад.
Сурайё ҲАКИМОВА,
номзади илмҳои филологӣ

Нигор мерасад

Нигори бовикор мерасад

Дилам барои у бахоначу намешавад

Дубора он карор мерасад

Хумор мерасад

Дар бораи сабки чадиди Зулол ки чанде кабл вориди адабиёт шуд чи медонед ва оё онро  ба унвони сабки чадид кабул доред? Лутфан назару андешаатонро бинависед!

(Дар посух ба навишатахои беимзо, ки маро аз зулол бархазар медоранд)

Гахе зулол гуфтаам
Гахе каломи лоубол гуфтаам
Гахе газал, гахе "сафед", гахе таронахои дил
Хама зи рамзу рози зиндагй, ба ёди Хофизу Камол гуфтаам
Зи хеш рафтаам бурун, ки бар худии худ расам,
Ва аз фироку аз висол гуфтаам
На килу кол гуфтаам

Azam Khujasta

Нихоли ман. 
Шукуфти дар хаели ман. 
Агар панду насихат рад намуди. 
Зи ту бошад малоли ман. 
Камоли ман.