Батырбек Урустембеков,
02-06-2021 16:27
(ссылка)
Жаңа термин ҰҒЫМДАР қажет
Иә,
бір қарағанда, қазақ тілі – көпшілік үшін сонау бала кезден бері үйреншікті
және (әсіресе, өз ана тілін жетік білетін адамдар үшін) лексикалық және
орфографиялық тұрғыдан «кәдуілгі» тіл іспеттес болып көрінеді. Рас, қазақ
тіліндегі күрделі және терең фразеологиялық сөз тіркестеріне, өте көп идиомалық
сөз тіркестеріне «көзіміз үйренген». Және қазақ тілін үйреніп жүрген кішкентай
баладан (немесе бұл тілді енді зерттеуге көшкен шетелдік адамнан) басқа
ешкім де келесідей сұрақтарды қоймайды: «Неге «бүйректен сирақ шығарды» деп
айтамыз?», «Неліктен аспанды да «көк», жаңадан шыққан ЖАСЫЛ шөпті де «көк» деп
айтамыз?» және т.б. жүздеген, тіпті мыңдаған сауалдарды біз әдетте қоя
бермейміз, бірақ тілді тереңірек зерттеу мақсатында – қойсақ та болар еді!
Бұндай семантикалық-лексикалық «детальдерге» онша мән бере бермейді екенбіз.
Осындай күрделі тілдің образдылығы, байлығы, тереңдігі, көркемдігі бізді көп
таңқалдыра бермейді – көзіміз үйренген...
Тіл
білімінде лексика ілімі сөздің мағынасын және сол мағынасы бойынша қолданылуын
филологиялық тұрғыдан зерттейді. Бірақ көп адам келесі кейбір лексикалық
парадокстарға онша мән бере бермейді екен...
Бірінші
инновация. Қарапайым мысал, «кінәлі адам өз-өзін растап, ақталумен әлек» деген
сөз тіркесі ҚҰЛАҚҚА ҚОНЫМДЫ естіледі. Ал енді келесі сөйлемге назар аударайық –
«кінәсіз (!) адам өз-өзін растап, ақталумен әлек». Келісесіңдер ме – құлаққа
қонымсыз сөйлем?! Иә, орфографиялық және синтаксистік тұрғыдан қатесіз жазылса
да, МАҒЫНАЛЫҚ тұрғыдан құлаққа аса жағымсыз болып естіледі. Неліктен!? Себебі,
біз екі түрлі статустағы адамға қатысты тура сол бір етістікті заң аясында
демей-ақ қояйын, тіл аясында (!) қолданып отырмыз! Ағылшын тілі немесе неміс
тілі және басқа да тілдерде бұндай ебедейсіз сөз тіркестерінің болуы мүмкін
емес! Себебі, олар кінәсіз адамның «өз-өзін ақтап сөйлеуін» - justify деген
сөзбен білдірсе, ал кінәлі – тек кінәлі адамның «өз-өзін ақтап сөйлеуін» –
vindicate деген мүлде басқа сөзбен айтады екен. Демек, оларда СӨЗ жүзінде
ешқандай заңдық-мағыналық шатасу орын алмайды екен. Енді неге біздің да қазақ
тіліне де сондай лингвистикалық арнайы ереже ойлап таппасқа!? Орыс тілінде де
біздің тілдік мәселеге ұқсас парадокс бар – «он же оправдывается» деген сөзді
олар кінәліге де, кінәсізге де қатысты қолдана береді екен. Менің жеке
түсінігім бойынша, адам немесе КІНӘЛІ, немесе КІНӘСІЗ – немесе ШЫНДЫҚ айтып
немесе ӨТІРІК айтып отыр!!! Үшінші нұсқа мүмкін емес!!! Және екі түрлі
адамдарға қатысты дәл ағылшындар сияқты ЕКІ ТҮРЛІ етістік-сөздерді қолдануымыз
керек!!! Мысалы, «кінәсіз адам ақталып отыр», ал «кінәлі адам «жалтарып»,
«әулиемсіп» (немесе басқа бір нақтырақ әрі сауаттырақ етістік-сөзді алсақ та
болады) отыр» деп нақтылап, бөліп-бөліп айтпасқа!? Сонда ТІЛ деңгейінде
тұрмыста да, заң аясында қазақша сөйлем мағынасы кез келген жағдайда әрі нақты,
әрі әділетті болар еді...
Екінші
инновация. Заманауи цифрлік-техникалық терминдерді ӘДЕБИ-ТАЗА қазақ тіліне
тікелей тәржімалау қиындығы. Айтпақшы, «цифрлік» дегеніміз дұрыс па, «сандық»
дегеніміз жөн бе, әлде «есептеуіш» дегеніміз орынды ма?! Бұл да сауал. Әрине,
әрқалай тәржімалауға болады – бірақ қысқа да нұсқа аударманың орнына біз ұзын АНЫҚТАМАНЫ
аламыз. Мәселен, «виртуальная реальность» деген сөзді қазақ тіліне, әсіресе
ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ қалай тікелей аударсақ болады? Мүмкін емес! Жарайды,
аударып көрелік, бірақ біз екі сөзден тұратын дайын аударманы емес, сол ұғымның
анықтамасын аламыз – «виртуальная реальность – «БҰЛ жалған дүниенің одан да
бетер ЖАЛҒАН дүниесі». Көрдіңіз бе, сондай күрделі ғылыми-техникалық
терминдерді тікелей қазақ тіліне, әсіресе КӨРКЕМ-ӘДЕБИ классикалық қазақ тіліне
аудару өте-мөте қиын, тіпті мүмкін емес. Бірақ бұл мәселені біздің тіл
мамандары шешеді деп сенемін. Және де сан-алуан «гаджет, виджет, аккаунт, сайт»
және т.б. жүздеген жаңа кірме сөздердің тура баламаларын табу тіпті орыс
тілінде де, испан тілінде де, тіпті түрік тілінде де қиындық тудырады. Әлбетте,
ауыр замана тақырыбын алсақ, пандемияны –жаһан індеті деп, локдаунды –
сақтанар-уақыт деп, вакцинаны – екпе дәрі деп, ал санитайзерді – сеппе-сабын
деп биыл айтпасақ та, біз мына күрең-вирусты сәтті жеңіп келе жатырмыз. Иә, иә,
күрең-вирусты(!), біріншіден, соңғы биологиялық зерттеулер бойынша ол вирустың
белогының түсі шынымен де күрең-қоңыр реңкті келеді, ал екіншіден, күллі
адамзатқа ауыр тиген сол жаман ауруды коронавирус (ТӘЖ-вирусы) деп айтпайық! Ол
нәубет «тәж» деген «ақсүйек» анықтауышқа лайық емес, бірақ күллі әлемге аса
қауіпті екені рас. Немесе ковид немесе күрең-вирус дейік. Және де бұл
көпшілігіміз үшін өте ауыр тақырып туралы айтпай, жеңілірек тақырыптарға
көшейін. Сонымен, нарық туралы айтсақ, «маркетолог» деген сөзді «базартанушы»
деп, «фрилансер» деген сөзді «кезбе-маман» деп, «челлендж» деген сөзді
«тәуекел» деп, «флеш-моб» деген сөзді «сауық-науқан» деп, ал «онлайнды» -
«іштемін» деп, «офф-лайнды» - «сырттамын» деп жайлап-жайлап ауызекі деңгейде
болсын, жастар деңгейінде де болсын аудара берсек те, артық етпес еді.
Лингвисттер мен аудармашылардың қиялдарының дамуына – әрине ерік бар, тек жаңа
сөздердің мағыналық қисыны және сауаттылығы СТАНДАРТТЫ ҚАЗАҚ ТІЛІ ФИЛОЛОГИЯСЫ
тұрғысынан дұрыс болса болғаны... Жаңа сөздіктер керек, 21-ші ғасырдың 20-шы
жылдары басталып кетті емес пе! Ал біздің ӨЗ ғылыми терминдеріміз әзірше аздау
боп тұр.
Үшінші
инновация. Қысқаша айтайын. Тарихи термин бар бізде – «тәуелсіздік дәуірі,
кезеңі» деген (1991-ші жылдан басталған жаңа заман). Мағынасы өте дұрыс. Бірақ «тәуелсіз
республика» – ол тафтология, cебебі «RESPUBLICA» онсыз да «ТӘУЕЛСІЗ ҚҰРЫЛЫМ»
деген лексикалық мағынаны береді емес пе!? Сондықтан, мен соңғы отыз жылдық
тарихты – Елбасы 1991 жылы бастап берген – Республикалық Дәуір немесе Отаншыл
демократия кезеңі деп айтар едім. Иә, оның алдында, «кеңестік республика» деп
аталсақ та, де-факто біз «Ресейдің облысы» іспеттес еріксіз күйді бірнеше ғасыр
бойы кешуге мәжбүр болдық. Бірақ тіпті 250 жыл бұрын біз сол кездің өзінде көп
ғасырлық тарихы бар азат ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ болған едік! Ол да сол заманға тән өзге
патшалдықтардан егемен мемлекеттің өмір сүру формасы болған тұғын. Қазақ
мемлекеттігі көне, қазақ тілі көне. Сондықтан, жеріміз кең әрі сан-алуан,
тіліміз де бай және ерекше боп дамып келе жатыр. Тіліміз бен жерімізді
қастерлейік!
бір қарағанда, қазақ тілі – көпшілік үшін сонау бала кезден бері үйреншікті
және (әсіресе, өз ана тілін жетік білетін адамдар үшін) лексикалық және
орфографиялық тұрғыдан «кәдуілгі» тіл іспеттес болып көрінеді. Рас, қазақ
тіліндегі күрделі және терең фразеологиялық сөз тіркестеріне, өте көп идиомалық
сөз тіркестеріне «көзіміз үйренген». Және қазақ тілін үйреніп жүрген кішкентай
баладан (немесе бұл тілді енді зерттеуге көшкен шетелдік адамнан) басқа
ешкім де келесідей сұрақтарды қоймайды: «Неге «бүйректен сирақ шығарды» деп
айтамыз?», «Неліктен аспанды да «көк», жаңадан шыққан ЖАСЫЛ шөпті де «көк» деп
айтамыз?» және т.б. жүздеген, тіпті мыңдаған сауалдарды біз әдетте қоя
бермейміз, бірақ тілді тереңірек зерттеу мақсатында – қойсақ та болар еді!
Бұндай семантикалық-лексикалық «детальдерге» онша мән бере бермейді екенбіз.
Осындай күрделі тілдің образдылығы, байлығы, тереңдігі, көркемдігі бізді көп
таңқалдыра бермейді – көзіміз үйренген...
Тіл
білімінде лексика ілімі сөздің мағынасын және сол мағынасы бойынша қолданылуын
филологиялық тұрғыдан зерттейді. Бірақ көп адам келесі кейбір лексикалық
парадокстарға онша мән бере бермейді екен...
Бірінші
инновация. Қарапайым мысал, «кінәлі адам өз-өзін растап, ақталумен әлек» деген
сөз тіркесі ҚҰЛАҚҚА ҚОНЫМДЫ естіледі. Ал енді келесі сөйлемге назар аударайық –
«кінәсіз (!) адам өз-өзін растап, ақталумен әлек». Келісесіңдер ме – құлаққа
қонымсыз сөйлем?! Иә, орфографиялық және синтаксистік тұрғыдан қатесіз жазылса
да, МАҒЫНАЛЫҚ тұрғыдан құлаққа аса жағымсыз болып естіледі. Неліктен!? Себебі,
біз екі түрлі статустағы адамға қатысты тура сол бір етістікті заң аясында
демей-ақ қояйын, тіл аясында (!) қолданып отырмыз! Ағылшын тілі немесе неміс
тілі және басқа да тілдерде бұндай ебедейсіз сөз тіркестерінің болуы мүмкін
емес! Себебі, олар кінәсіз адамның «өз-өзін ақтап сөйлеуін» - justify деген
сөзбен білдірсе, ал кінәлі – тек кінәлі адамның «өз-өзін ақтап сөйлеуін» –
vindicate деген мүлде басқа сөзбен айтады екен. Демек, оларда СӨЗ жүзінде
ешқандай заңдық-мағыналық шатасу орын алмайды екен. Енді неге біздің да қазақ
тіліне де сондай лингвистикалық арнайы ереже ойлап таппасқа!? Орыс тілінде де
біздің тілдік мәселеге ұқсас парадокс бар – «он же оправдывается» деген сөзді
олар кінәліге де, кінәсізге де қатысты қолдана береді екен. Менің жеке
түсінігім бойынша, адам немесе КІНӘЛІ, немесе КІНӘСІЗ – немесе ШЫНДЫҚ айтып
немесе ӨТІРІК айтып отыр!!! Үшінші нұсқа мүмкін емес!!! Және екі түрлі
адамдарға қатысты дәл ағылшындар сияқты ЕКІ ТҮРЛІ етістік-сөздерді қолдануымыз
керек!!! Мысалы, «кінәсіз адам ақталып отыр», ал «кінәлі адам «жалтарып»,
«әулиемсіп» (немесе басқа бір нақтырақ әрі сауаттырақ етістік-сөзді алсақ та
болады) отыр» деп нақтылап, бөліп-бөліп айтпасқа!? Сонда ТІЛ деңгейінде
тұрмыста да, заң аясында қазақша сөйлем мағынасы кез келген жағдайда әрі нақты,
әрі әділетті болар еді...
Екінші
инновация. Заманауи цифрлік-техникалық терминдерді ӘДЕБИ-ТАЗА қазақ тіліне
тікелей тәржімалау қиындығы. Айтпақшы, «цифрлік» дегеніміз дұрыс па, «сандық»
дегеніміз жөн бе, әлде «есептеуіш» дегеніміз орынды ма?! Бұл да сауал. Әрине,
әрқалай тәржімалауға болады – бірақ қысқа да нұсқа аударманың орнына біз ұзын АНЫҚТАМАНЫ
аламыз. Мәселен, «виртуальная реальность» деген сөзді қазақ тіліне, әсіресе
ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ қалай тікелей аударсақ болады? Мүмкін емес! Жарайды,
аударып көрелік, бірақ біз екі сөзден тұратын дайын аударманы емес, сол ұғымның
анықтамасын аламыз – «виртуальная реальность – «БҰЛ жалған дүниенің одан да
бетер ЖАЛҒАН дүниесі». Көрдіңіз бе, сондай күрделі ғылыми-техникалық
терминдерді тікелей қазақ тіліне, әсіресе КӨРКЕМ-ӘДЕБИ классикалық қазақ тіліне
аудару өте-мөте қиын, тіпті мүмкін емес. Бірақ бұл мәселені біздің тіл
мамандары шешеді деп сенемін. Және де сан-алуан «гаджет, виджет, аккаунт, сайт»
және т.б. жүздеген жаңа кірме сөздердің тура баламаларын табу тіпті орыс
тілінде де, испан тілінде де, тіпті түрік тілінде де қиындық тудырады. Әлбетте,
ауыр замана тақырыбын алсақ, пандемияны –жаһан індеті деп, локдаунды –
сақтанар-уақыт деп, вакцинаны – екпе дәрі деп, ал санитайзерді – сеппе-сабын
деп биыл айтпасақ та, біз мына күрең-вирусты сәтті жеңіп келе жатырмыз. Иә, иә,
күрең-вирусты(!), біріншіден, соңғы биологиялық зерттеулер бойынша ол вирустың
белогының түсі шынымен де күрең-қоңыр реңкті келеді, ал екіншіден, күллі
адамзатқа ауыр тиген сол жаман ауруды коронавирус (ТӘЖ-вирусы) деп айтпайық! Ол
нәубет «тәж» деген «ақсүйек» анықтауышқа лайық емес, бірақ күллі әлемге аса
қауіпті екені рас. Немесе ковид немесе күрең-вирус дейік. Және де бұл
көпшілігіміз үшін өте ауыр тақырып туралы айтпай, жеңілірек тақырыптарға
көшейін. Сонымен, нарық туралы айтсақ, «маркетолог» деген сөзді «базартанушы»
деп, «фрилансер» деген сөзді «кезбе-маман» деп, «челлендж» деген сөзді
«тәуекел» деп, «флеш-моб» деген сөзді «сауық-науқан» деп, ал «онлайнды» -
«іштемін» деп, «офф-лайнды» - «сырттамын» деп жайлап-жайлап ауызекі деңгейде
болсын, жастар деңгейінде де болсын аудара берсек те, артық етпес еді.
Лингвисттер мен аудармашылардың қиялдарының дамуына – әрине ерік бар, тек жаңа
сөздердің мағыналық қисыны және сауаттылығы СТАНДАРТТЫ ҚАЗАҚ ТІЛІ ФИЛОЛОГИЯСЫ
тұрғысынан дұрыс болса болғаны... Жаңа сөздіктер керек, 21-ші ғасырдың 20-шы
жылдары басталып кетті емес пе! Ал біздің ӨЗ ғылыми терминдеріміз әзірше аздау
боп тұр.
Үшінші
инновация. Қысқаша айтайын. Тарихи термин бар бізде – «тәуелсіздік дәуірі,
кезеңі» деген (1991-ші жылдан басталған жаңа заман). Мағынасы өте дұрыс. Бірақ «тәуелсіз
республика» – ол тафтология, cебебі «RESPUBLICA» онсыз да «ТӘУЕЛСІЗ ҚҰРЫЛЫМ»
деген лексикалық мағынаны береді емес пе!? Сондықтан, мен соңғы отыз жылдық
тарихты – Елбасы 1991 жылы бастап берген – Республикалық Дәуір немесе Отаншыл
демократия кезеңі деп айтар едім. Иә, оның алдында, «кеңестік республика» деп
аталсақ та, де-факто біз «Ресейдің облысы» іспеттес еріксіз күйді бірнеше ғасыр
бойы кешуге мәжбүр болдық. Бірақ тіпті 250 жыл бұрын біз сол кездің өзінде көп
ғасырлық тарихы бар азат ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ болған едік! Ол да сол заманға тән өзге
патшалдықтардан егемен мемлекеттің өмір сүру формасы болған тұғын. Қазақ
мемлекеттігі көне, қазақ тілі көне. Сондықтан, жеріміз кең әрі сан-алуан,
тіліміз де бай және ерекше боп дамып келе жатыр. Тіліміз бен жерімізді
қастерлейік!
Метки: лингвистика, филология, публицистика
Батырбек Урустембеков,
13-09-2020 08:12
(ссылка)
Каким был наш «интерфейс» 20 лет тому назад?
Я на днях взглянув на экранный
интерфейс своего смартфона, задумался о том – каким же мог бы быть мой этот
«интерфейс» 20 лет тому назад?! Давайте поразмышляем...
Значок «Телефонная трубка» на экране
смартфона. Ещё относительно недавно вместо того, чтобы просто ткнуть пальцем на
этот значок, нужно было подойти к дисковому домашнему стационарному телефону и
набрать нужный номер – глядя на «Контакты», то есть на бумажный блокнот, старую
– добрую телефонную книжку.
Значок «Камера» (наполовину фотоаппарат,
наполовину видеокамера). Раньше для этого нужно было иметь дома пленочный
фотоаппарат или аналоговую видеокамеру (недешёвую). Подобную роскошь могли себе
позволить либо любитель (или профессиональный) фотограф/кинооператор. А вместо
значка «Галерея», стало быть, были обычные фотоальбомы и коробки с
видеокассетами (если у вас, конечно, был видеомагнитофон!).
Значок «СМС». Вместо этого была целая институция
– Почта, бумажное письмо, железные почтовые ящики и т.д. «Часы» и «Календари»
были на столах, на полках, не стенах. Кто помнит настоящие громогласные
металлические будильники?!
Далее, значок «Радио» (без
наушников не работает). Были радиоприёмники, которые стояли в домах, даже во
дворах. И малое число радиостанции компенсировалось их высокими рейтингами.
Значок «Ютуб» - раньше это мог бы быть телевизор и видеомагнитофон. Кстати, 5-6
телеканалов по ламповому ТВ мы смотрели с огромным интересом, чего нельзя
сказать о современных 500 телеканалах по «цифровой плазме» на всю стену!
Значок «Мои файлы». А что там? Говоря нарочито
«по-старому», там лежат и фотоальбомы, и видеокассеты, и музыкальные
аудиокассеты (был такой гаджет – знак Эпохи 2000-ых годов!). А вот «документы»
в своё время хранились только в шкафах или сейфах. «Загрузки» - а это стало
возможной опцией только с появлением (вполне себе ПРОВОДНОГО) Интернета в
старых компьютерах с квадратными (даже «кубическими») экранами!
Что ещё? Термины, которые поймут
либо роботы, либо лучшие программисты - «драйв», «карта памяти», «хранилище»,
«установочные файлы». Таких слов 20 лет тому назад вряд ли поняли! Вместо
«драйва» в мозгу человека был процесс мышления, вместо «карты памяти» - пока
ещё хорошо развитая память, а вместо «сетевого хранилища» был фольклор, была
культура, были знания. А термин «установочные файлы» были известны разве что
ещё совсем молодым (и не таким известным) Джобсу и Гейтсу где-то в США. Вообще,
вместо Интернета ведь были многочисленные и весьма популярные «бумажные»
библиотеки, книжные магазины, газеты, журналы и т.д.
Значок «Калькулятор». Ранее – это
был обычный кнопочный пластмассовый калькюлятор. Да и вообще, люди могли и в
уме считать! Далее, «Диктофон». Крупные экземпляры были у журналистов, а мелкие
– может быть – у разведчиков. Электронная почта – это некогда ЕЖЕДНЕВНЫЙ ХЛЕБ
сотен живых почтальонов. Вместо «Вай-фая» мог быть только телефонный провод...
Вместо значка «Банк» на экране смартфона – была обычная стеклянная касса
ближайшего банка, но там всегда была жуткая очередь.
Вот – пока ещё неизвестная «Антивирусная
программа», которую тогда какой-нибудь там «Касперский» только-только начал
изобретать... Вместо «Плей Маркета» были обычные «Маркеты», то есть рынки,
базары, магазины, универмаги, киоски и т.д.
Далее идут уже безумно сложные термины, так и хочется нарочно спросить у
разработчиков – мол – этот вот «Клауд-хром» («Облако кислотного дождя» что ли?!),
«Эмоджи» (Эмоция – была только людской!), «Андроид-Галакси» (это могли понять
только фантасты, пишущие о роботах и космосе!). Только лишь слово «Самсунг» когда-то
был только обычным цветным телевизором!
А что же в «Настройках»?! «Мелодия
звонка» - это был только звонок домашнего телефона. дейді. «Уведомление» - приходило
разве что от автоинспекторов... «Дисплей» - мог быть на калькуляторе или
«Тетрисе», или на самых первых мобильных телефонных аппаратах первых
бизнесменов! «Обои» были только на стенах квартир! «Темы» на страницах газет!
«Карты» только в бумажном виде и только на экскурсиях! «Погоду» узнавали, в
основном, по телевизору или по радио! А вот «Учетные записи» можно были найти
только в городском архиве... «Игры» - это настольные деревянные шахматы или
дворовой футбол на свежем воздухе! Значки «Заказ пиццы» или «Заказ такси» были
возможны только для «блатных»... Даже вместо «Кю-Ар кода» был старый-добрый
«Артикул с каким-то там номером» на товарах.
Да, наша Эпоха уже
цифровизирована. А тогда, 20 лет тому назад, не то чтобы смартфонов, даже
обычных стационарных компьютеров было не так много. Вот «Социальная сеть» (не
буду рекламировать название), а вместо неё ведь были непосредственное живое
общение между людьми, бумажное письмо, школьная тетрадная «анкета», обычная
дружба, любовь, родственные связи, добрососедство и другие (как тогда казалось)
естественные ценности, нормальные культурно-гуманитарные связи между людьми! Но
подрастающее поколение с рождения умеет и хочет взаимодействовать друг с другом
только в режиме «онлайн»...
интерфейс своего смартфона, задумался о том – каким же мог бы быть мой этот
«интерфейс» 20 лет тому назад?! Давайте поразмышляем...
Значок «Телефонная трубка» на экране
смартфона. Ещё относительно недавно вместо того, чтобы просто ткнуть пальцем на
этот значок, нужно было подойти к дисковому домашнему стационарному телефону и
набрать нужный номер – глядя на «Контакты», то есть на бумажный блокнот, старую
– добрую телефонную книжку.
Значок «Камера» (наполовину фотоаппарат,
наполовину видеокамера). Раньше для этого нужно было иметь дома пленочный
фотоаппарат или аналоговую видеокамеру (недешёвую). Подобную роскошь могли себе
позволить либо любитель (или профессиональный) фотограф/кинооператор. А вместо
значка «Галерея», стало быть, были обычные фотоальбомы и коробки с
видеокассетами (если у вас, конечно, был видеомагнитофон!).
Значок «СМС». Вместо этого была целая институция
– Почта, бумажное письмо, железные почтовые ящики и т.д. «Часы» и «Календари»
были на столах, на полках, не стенах. Кто помнит настоящие громогласные
металлические будильники?!
Далее, значок «Радио» (без
наушников не работает). Были радиоприёмники, которые стояли в домах, даже во
дворах. И малое число радиостанции компенсировалось их высокими рейтингами.
Значок «Ютуб» - раньше это мог бы быть телевизор и видеомагнитофон. Кстати, 5-6
телеканалов по ламповому ТВ мы смотрели с огромным интересом, чего нельзя
сказать о современных 500 телеканалах по «цифровой плазме» на всю стену!
Значок «Мои файлы». А что там? Говоря нарочито
«по-старому», там лежат и фотоальбомы, и видеокассеты, и музыкальные
аудиокассеты (был такой гаджет – знак Эпохи 2000-ых годов!). А вот «документы»
в своё время хранились только в шкафах или сейфах. «Загрузки» - а это стало
возможной опцией только с появлением (вполне себе ПРОВОДНОГО) Интернета в
старых компьютерах с квадратными (даже «кубическими») экранами!
Что ещё? Термины, которые поймут
либо роботы, либо лучшие программисты - «драйв», «карта памяти», «хранилище»,
«установочные файлы». Таких слов 20 лет тому назад вряд ли поняли! Вместо
«драйва» в мозгу человека был процесс мышления, вместо «карты памяти» - пока
ещё хорошо развитая память, а вместо «сетевого хранилища» был фольклор, была
культура, были знания. А термин «установочные файлы» были известны разве что
ещё совсем молодым (и не таким известным) Джобсу и Гейтсу где-то в США. Вообще,
вместо Интернета ведь были многочисленные и весьма популярные «бумажные»
библиотеки, книжные магазины, газеты, журналы и т.д.
Значок «Калькулятор». Ранее – это
был обычный кнопочный пластмассовый калькюлятор. Да и вообще, люди могли и в
уме считать! Далее, «Диктофон». Крупные экземпляры были у журналистов, а мелкие
– может быть – у разведчиков. Электронная почта – это некогда ЕЖЕДНЕВНЫЙ ХЛЕБ
сотен живых почтальонов. Вместо «Вай-фая» мог быть только телефонный провод...
Вместо значка «Банк» на экране смартфона – была обычная стеклянная касса
ближайшего банка, но там всегда была жуткая очередь.
Вот – пока ещё неизвестная «Антивирусная
программа», которую тогда какой-нибудь там «Касперский» только-только начал
изобретать... Вместо «Плей Маркета» были обычные «Маркеты», то есть рынки,
базары, магазины, универмаги, киоски и т.д.
Далее идут уже безумно сложные термины, так и хочется нарочно спросить у
разработчиков – мол – этот вот «Клауд-хром» («Облако кислотного дождя» что ли?!),
«Эмоджи» (Эмоция – была только людской!), «Андроид-Галакси» (это могли понять
только фантасты, пишущие о роботах и космосе!). Только лишь слово «Самсунг» когда-то
был только обычным цветным телевизором!
А что же в «Настройках»?! «Мелодия
звонка» - это был только звонок домашнего телефона. дейді. «Уведомление» - приходило
разве что от автоинспекторов... «Дисплей» - мог быть на калькуляторе или
«Тетрисе», или на самых первых мобильных телефонных аппаратах первых
бизнесменов! «Обои» были только на стенах квартир! «Темы» на страницах газет!
«Карты» только в бумажном виде и только на экскурсиях! «Погоду» узнавали, в
основном, по телевизору или по радио! А вот «Учетные записи» можно были найти
только в городском архиве... «Игры» - это настольные деревянные шахматы или
дворовой футбол на свежем воздухе! Значки «Заказ пиццы» или «Заказ такси» были
возможны только для «блатных»... Даже вместо «Кю-Ар кода» был старый-добрый
«Артикул с каким-то там номером» на товарах.
Да, наша Эпоха уже
цифровизирована. А тогда, 20 лет тому назад, не то чтобы смартфонов, даже
обычных стационарных компьютеров было не так много. Вот «Социальная сеть» (не
буду рекламировать название), а вместо неё ведь были непосредственное живое
общение между людьми, бумажное письмо, школьная тетрадная «анкета», обычная
дружба, любовь, родственные связи, добрососедство и другие (как тогда казалось)
естественные ценности, нормальные культурно-гуманитарные связи между людьми! Но
подрастающее поколение с рождения умеет и хочет взаимодействовать друг с другом
только в режиме «онлайн»...
Метки: сатира, юмор, публицистика
Батырбек Урустембеков,
10-09-2020 10:23
(ссылка)
20 жыл бұрын біздің «интерфейс» қандай еді?
Біз бүгін кез-келген ұялы телефонның, смартфонның, планшеттің
интерфейсін, яғни экрандағы көптеген саналауан құрал-саймандар пернесін басып,
осы «опциялар» жиырма жыл бұрын болды ма – деп ойламаймыз да. Мен әдейі өз ұялы
телефонымды қолыма алдым да, ойландым – осыдан жиырма жыл бұрын менің
«интерфейсім» қандай болар еді?!
Міне – телефон экранында –
телефон тұтқасының бейнесі тұр. Баяғы заманда (дәлірек айтсақ шамамен 12-13 жыл
бұрын) ол телефон дегенің – дәлізде немесе үстелдің үстінде тұратын жеке құрал
болған еді. «Домашний стационарный дисковый(!) телефонный аппарат», кімнің
есінде болса. Ал мына «Контакты» деген перненің орнына қағаздан жасалған жеке
блокнот арналып, оның ішінде телефондардың тізімі тұрған-ды. Келесі, «Камера»
(қазір ол жартылай фотоаппарат – жартылай бейнекамера) – ол құрал бұрын екінің
бірінде болмады. Тек мүмкіндігің болса, жеке таспалы бейнекамераны немесе
пленкалы фотоаппаратты сатып алған едің, көбінесе ол құралдар кәсіби немесе
әуесқой фотограф әлде операторларда болды. Жиырма жыл бұрын, яғни 2000-шы
жылдардың басында, СМС-тің орнына қағаз хатты поштаға алып бару «опциясы» болған
тұғын. Келесі, «Галерея» дейді, ол бұрынғының тілімен айтқанда, кәдімші
фотоальбом немесе бейнетаспалар қорабы іспеттес папка.
Келесі – сағат пен күнтізбе.
Оларың қабырғада, үстел үстінде, шкаф сөресінде болатын, қолсағат деген түсінік
сән еді. Ал темір «будильникті» механикалық түрде кешке бұрап-бұрап, таң ертең
оның қоңырауын әзер сөндіруші едік. Одан басқа, пластмасса будильниктер де
болды. Ол да бір дәуір. Келесі – радио (құлаққаппен тыңдайтын), бұрын ол
кәдімгі магнитафон сияқты құрал болып, үйдің ішінде, ауладағы тапшанда –
көршілерге естіліп тұрған еді. Қазір радионы адамдар онша тыңдамайды, оның
үстінде ұйытып тыңдатар станциялар да сиреп кетті емес пе! Келесі экранда
қандай пернеміз тұр екен?! «Мои файлы» деп тұр. Оның ішінде не бар екен?
Ескінің тілімен айтсақ, оның ішінде фотоальбом да бар, бейнетаспалар да бар,
музыка тыңдайтын аудиокассеталар (кезінде сән еді – естеріңде болса) да бар,
тағы «документы» дейді – оларың тек қағаз күйінде қалтада әлде шабаданда ғана
жүруші еді! Тағы – «загрузки» дейді. Ол «загрузкиің» тек ғана Ғаламтор кеңінен
пайда болған соң, жеке компьютерлердің іштерінде болушы еді. Ол компьютерлердің
монторлары ескі теледидарлар сияқты болып еді.
Сосын не бар? Экранға қайта қарап
едім, адам түсінбес (роботтар немесе ең ақылды программисттер ғана түсінер)
«драйв», «карта памяти», «хранилище», «установочные файлы» деп тұр. Құдай-ай,
ондай «опциялар» жиырма дыл бұрын тек ғана ең озық шетелдік компьютерлерде
болған шығар! «Память» - ол кәдімгі адамның өз есте сақтау қабілеті емес пе?!
Сол кезде бұл қабілет әлі бар болыпты деймін де, «драйв» дегенің, бәлкім,
адамның қиялдау немесе ойлану қабілеті шығар – мағына бойынша қарасақ. Ал мына
«сетевое хранилище» деген түсінік о баста ары кетсе халықтың жадындағы ортақ
мәдени-рухани білімдік құндылықтар еді... «Ютубтің» орнына көбінесе кәдүілгі
теледидар, кімде бар болса – «видеомагнитафон» еді. Жалпы, Ғаламтордың
(поискавая система) орнына қалалық кітапханалар (қағаз кітаптармен – әрине),
қағаз газет-журналдар, кітап дүкендері баршылық еді (әрі өзекті, әрі сән еді,
шіркін!).
Келесі перне – «калькулятор»
дейді. Бұрын ол жеке бір пластмасса құрал еді, кнопкалары бар. Одан қалса,
адамдар ойша оп-оңай есептей салушы еді... Келесі, «диктофон» дейді, ондай
заттың үлкені – тек тілшілерде, ал кішісі – тек айбарлы тыңшыларда ғана болушы
еді. Электронды пошта – тек темір пошта жәшіктеріне тасталатын қағаз
конверт-хаттар арқылы таралған-ды, бар жоғы 15-20 жыл бұрын! Және ол үшін
«вай-фай» емес, шын пошта қызметкерлері керек еді. Банктің сайты емес, ол кезде
банк терезесі ғана болған. Және ол терезеге жету үшін үйден шығып ғана қоймай,
ұзық кезекте тұру керек едің. «Антивирусная программа» дейді... Ол термин,
мүмкін, жиырма жыл бұрын тек шалғай мегаполистегі алғашқы программисттерге ғана
белгілі болған шығар... «Плей маркет» деп тұр, оның орныны, әрине, қарапайым
дүкендер, дүңгіршектер, базарлар (тіпті көше базары), үлкен қалалық дүкендер
болды. Одан бөлек, мына бір жерде ағылшын тілінде жазылған «Клауд-хром»
(«Кислотный дождь» жауатын химиялық бұлт па, не?!), «Эмоджи» (Эмоция – әр
адамның ішіндегі дүние еді-ау!), «Андроид-мандроид» (тек фантастикалық
кітаптағы немесе фильмдегі робот-андроид па, не?!), «Галакси-малакси»
(астрономдардың зерттеу объектісі ме, не?!) және т.б. адам ұқпас нәрселер
дегендерің атымен жоқ еді! Тек ғана мына бір «Самсунг» деген жеке бір сөз
теледидардың маркасы еді – соны білемін!
Енді, «Настройки» дегенге
кірейін. «Вай-фай» деп тұр. Оның орнына ары кетсе телефон сымы бар тұғын.
«Мелодия звонка» дейді. Ол кезде тек ескі телефонның қоңыраудың қою шырылы еді. «Уведомление» - ол
кезде көбінесе автоинспекторлардан ғана келген-ді, сірә... «Дисплей» тек ескі
теледидардың төртбұрыш (лампалы) экраны ретінде бар болған. Ары кетсе, «Тетрис»
ойынының дисплейі болмаса! Теледидар демекші, ол кезде айналдырған 5 телеарна
болса да, оның барлығын да көруші едік, ал қазіргі 500 телеарнаның біреуін де
көрмейміз де... «Обои» деп тұр, ол кезде пәтерлердің төрт қабырғасындағы
тұсқағаз ғана болды. «Темы» - ол кезде тек газет беттерінде. «Карты» - қала
картасын біз тек бөткен қалада экскурсияда жүргенде ғана қолданыппыз. «Погода»
дегенді теледидар мен радиодан айтушы еді. Ал мына «Учетные записи» тек қала
архивінде ғана болған шығар. Одан бөлек, «Игры» - ол кезде әлде ауладағы таза
ауадағы футбол ойыны, әлде ағаштан жасалған үйдегі шахмат ойыны болған еді. Ал
мына электронды түрде «пицца шақырту» немесе «такси шақырту» деген функциялар –
ол кезде тек таныс аспазың немесе таныс таксистің болса ғана МҮМКІН «опция»
еді. Және мына «Кю-Ар код»-тың орнына – кәдімгі «Артикул 145» сияқты жай ғана
қағаз жазулар ғана болушы еді – кез-келген тауарларда...
Иә, қазіргі заман цифрланды. Ал
ол кезде, жиырма жыл бұрын, бізде айфондар тұрмақ, тіпті кеңсе компьютерлерінің
өздері онша көп емес еді! «Әлеуметтік желі» дейді (атын жарналамай-ақ қояйын), оның
орнына кәдмргі күнделікті адам мен адам арасындағы тікелей қарым-қатынастар,
достық, махаббат, туысқаншылдық, араласу, таныстық, көршілестік іспеттес
дәстүрлі құндылықтар бар еді! Ары кетсе, мектепте оқушылар бір-бірімен қағаз(!)
хат алысып-берісіп, «анкета» деген ойын ойнаушы еді... Қазіргі ұрпақ соның
бәрін туылғалы тек «онлайн» ғана көріп жатқан сыңайлы. Біз де жиырма жыл бұрынғы
өмірдің «интерфейсін» ұмытқан сияқтымыз.
интерфейсін, яғни экрандағы көптеген саналауан құрал-саймандар пернесін басып,
осы «опциялар» жиырма жыл бұрын болды ма – деп ойламаймыз да. Мен әдейі өз ұялы
телефонымды қолыма алдым да, ойландым – осыдан жиырма жыл бұрын менің
«интерфейсім» қандай болар еді?!
Міне – телефон экранында –
телефон тұтқасының бейнесі тұр. Баяғы заманда (дәлірек айтсақ шамамен 12-13 жыл
бұрын) ол телефон дегенің – дәлізде немесе үстелдің үстінде тұратын жеке құрал
болған еді. «Домашний стационарный дисковый(!) телефонный аппарат», кімнің
есінде болса. Ал мына «Контакты» деген перненің орнына қағаздан жасалған жеке
блокнот арналып, оның ішінде телефондардың тізімі тұрған-ды. Келесі, «Камера»
(қазір ол жартылай фотоаппарат – жартылай бейнекамера) – ол құрал бұрын екінің
бірінде болмады. Тек мүмкіндігің болса, жеке таспалы бейнекамераны немесе
пленкалы фотоаппаратты сатып алған едің, көбінесе ол құралдар кәсіби немесе
әуесқой фотограф әлде операторларда болды. Жиырма жыл бұрын, яғни 2000-шы
жылдардың басында, СМС-тің орнына қағаз хатты поштаға алып бару «опциясы» болған
тұғын. Келесі, «Галерея» дейді, ол бұрынғының тілімен айтқанда, кәдімші
фотоальбом немесе бейнетаспалар қорабы іспеттес папка.
Келесі – сағат пен күнтізбе.
Оларың қабырғада, үстел үстінде, шкаф сөресінде болатын, қолсағат деген түсінік
сән еді. Ал темір «будильникті» механикалық түрде кешке бұрап-бұрап, таң ертең
оның қоңырауын әзер сөндіруші едік. Одан басқа, пластмасса будильниктер де
болды. Ол да бір дәуір. Келесі – радио (құлаққаппен тыңдайтын), бұрын ол
кәдімгі магнитафон сияқты құрал болып, үйдің ішінде, ауладағы тапшанда –
көршілерге естіліп тұрған еді. Қазір радионы адамдар онша тыңдамайды, оның
үстінде ұйытып тыңдатар станциялар да сиреп кетті емес пе! Келесі экранда
қандай пернеміз тұр екен?! «Мои файлы» деп тұр. Оның ішінде не бар екен?
Ескінің тілімен айтсақ, оның ішінде фотоальбом да бар, бейнетаспалар да бар,
музыка тыңдайтын аудиокассеталар (кезінде сән еді – естеріңде болса) да бар,
тағы «документы» дейді – оларың тек қағаз күйінде қалтада әлде шабаданда ғана
жүруші еді! Тағы – «загрузки» дейді. Ол «загрузкиің» тек ғана Ғаламтор кеңінен
пайда болған соң, жеке компьютерлердің іштерінде болушы еді. Ол компьютерлердің
монторлары ескі теледидарлар сияқты болып еді.
Сосын не бар? Экранға қайта қарап
едім, адам түсінбес (роботтар немесе ең ақылды программисттер ғана түсінер)
«драйв», «карта памяти», «хранилище», «установочные файлы» деп тұр. Құдай-ай,
ондай «опциялар» жиырма дыл бұрын тек ғана ең озық шетелдік компьютерлерде
болған шығар! «Память» - ол кәдімгі адамның өз есте сақтау қабілеті емес пе?!
Сол кезде бұл қабілет әлі бар болыпты деймін де, «драйв» дегенің, бәлкім,
адамның қиялдау немесе ойлану қабілеті шығар – мағына бойынша қарасақ. Ал мына
«сетевое хранилище» деген түсінік о баста ары кетсе халықтың жадындағы ортақ
мәдени-рухани білімдік құндылықтар еді... «Ютубтің» орнына көбінесе кәдүілгі
теледидар, кімде бар болса – «видеомагнитафон» еді. Жалпы, Ғаламтордың
(поискавая система) орнына қалалық кітапханалар (қағаз кітаптармен – әрине),
қағаз газет-журналдар, кітап дүкендері баршылық еді (әрі өзекті, әрі сән еді,
шіркін!).
Келесі перне – «калькулятор»
дейді. Бұрын ол жеке бір пластмасса құрал еді, кнопкалары бар. Одан қалса,
адамдар ойша оп-оңай есептей салушы еді... Келесі, «диктофон» дейді, ондай
заттың үлкені – тек тілшілерде, ал кішісі – тек айбарлы тыңшыларда ғана болушы
еді. Электронды пошта – тек темір пошта жәшіктеріне тасталатын қағаз
конверт-хаттар арқылы таралған-ды, бар жоғы 15-20 жыл бұрын! Және ол үшін
«вай-фай» емес, шын пошта қызметкерлері керек еді. Банктің сайты емес, ол кезде
банк терезесі ғана болған. Және ол терезеге жету үшін үйден шығып ғана қоймай,
ұзық кезекте тұру керек едің. «Антивирусная программа» дейді... Ол термин,
мүмкін, жиырма жыл бұрын тек шалғай мегаполистегі алғашқы программисттерге ғана
белгілі болған шығар... «Плей маркет» деп тұр, оның орныны, әрине, қарапайым
дүкендер, дүңгіршектер, базарлар (тіпті көше базары), үлкен қалалық дүкендер
болды. Одан бөлек, мына бір жерде ағылшын тілінде жазылған «Клауд-хром»
(«Кислотный дождь» жауатын химиялық бұлт па, не?!), «Эмоджи» (Эмоция – әр
адамның ішіндегі дүние еді-ау!), «Андроид-мандроид» (тек фантастикалық
кітаптағы немесе фильмдегі робот-андроид па, не?!), «Галакси-малакси»
(астрономдардың зерттеу объектісі ме, не?!) және т.б. адам ұқпас нәрселер
дегендерің атымен жоқ еді! Тек ғана мына бір «Самсунг» деген жеке бір сөз
теледидардың маркасы еді – соны білемін!
Енді, «Настройки» дегенге
кірейін. «Вай-фай» деп тұр. Оның орнына ары кетсе телефон сымы бар тұғын.
«Мелодия звонка» дейді. Ол кезде тек ескі телефонның қоңыраудың қою шырылы еді. «Уведомление» - ол
кезде көбінесе автоинспекторлардан ғана келген-ді, сірә... «Дисплей» тек ескі
теледидардың төртбұрыш (лампалы) экраны ретінде бар болған. Ары кетсе, «Тетрис»
ойынының дисплейі болмаса! Теледидар демекші, ол кезде айналдырған 5 телеарна
болса да, оның барлығын да көруші едік, ал қазіргі 500 телеарнаның біреуін де
көрмейміз де... «Обои» деп тұр, ол кезде пәтерлердің төрт қабырғасындағы
тұсқағаз ғана болды. «Темы» - ол кезде тек газет беттерінде. «Карты» - қала
картасын біз тек бөткен қалада экскурсияда жүргенде ғана қолданыппыз. «Погода»
дегенді теледидар мен радиодан айтушы еді. Ал мына «Учетные записи» тек қала
архивінде ғана болған шығар. Одан бөлек, «Игры» - ол кезде әлде ауладағы таза
ауадағы футбол ойыны, әлде ағаштан жасалған үйдегі шахмат ойыны болған еді. Ал
мына электронды түрде «пицца шақырту» немесе «такси шақырту» деген функциялар –
ол кезде тек таныс аспазың немесе таныс таксистің болса ғана МҮМКІН «опция»
еді. Және мына «Кю-Ар код»-тың орнына – кәдімгі «Артикул 145» сияқты жай ғана
қағаз жазулар ғана болушы еді – кез-келген тауарларда...
Иә, қазіргі заман цифрланды. Ал
ол кезде, жиырма жыл бұрын, бізде айфондар тұрмақ, тіпті кеңсе компьютерлерінің
өздері онша көп емес еді! «Әлеуметтік желі» дейді (атын жарналамай-ақ қояйын), оның
орнына кәдмргі күнделікті адам мен адам арасындағы тікелей қарым-қатынастар,
достық, махаббат, туысқаншылдық, араласу, таныстық, көршілестік іспеттес
дәстүрлі құндылықтар бар еді! Ары кетсе, мектепте оқушылар бір-бірімен қағаз(!)
хат алысып-берісіп, «анкета» деген ойын ойнаушы еді... Қазіргі ұрпақ соның
бәрін туылғалы тек «онлайн» ғана көріп жатқан сыңайлы. Біз де жиырма жыл бұрынғы
өмірдің «интерфейсін» ұмытқан сияқтымыз.
Метки: сатира, юмор, публицистика
Батырбек Урустембеков,
04-12-2019 10:22
(ссылка)
Мой вариант алфавита:
Метки: латиница, кириллица, алфавит, казахстан, казахский алфавит
Батырбек Урустембеков,
04-12-2019 10:18
(ссылка)
Тәуелсіздік кезеңін де өнеріміз жырласын!
Қашан біз
бүгінгі кейбір жастардың санасынан «1990-шы
жылдары тек рэкетирлер ғана болды!» деген тым біржақты және зиянды ЖАҢСАҚ пікірді алып тастаймыз?! Расында да,
неге бүгінгі қазақ көркем киносында немее биік
театр сахнасында Еліміздің
Тәуелсіздік алу Ұлы Тарихи Оқиғаcының және Азаттықтың алғашқы жылдарының әрі
үлкен, әрі жоғары көркем БЕЙНЕЛЕРІ әлі де көрініс тапқан жоқ?! Жалпы сол Тәуелсіздік алу жылдары немесе жеке тақырып
ретінде 1990-шы жылдар туралы фильмдер өте аз, бұл бүгінгі қазақ
мәдениеттануындағы, өнертануындағы өте таңқаларлық және түсініксіз,
парадоксалді факт. Өнер кешегі қазақ хандығын көрсете береді де, ал бүгінгі дамушы заманауи
Қазақстанның БАР жетістіктерін көрсетуге асықпайды. Неге?! Білмеймін, барды бар
деу керек емес пе?!
Былай
қараса, Егемен Қазақстан Республикасы үшін ең күрделі, ең жауапты және ең
маңызды кезең 1990-шы жылдар болды. Дегенмен, бұл алып тарихи әлеуметтік, тіпті
ұлттық тақырыптағы фильмдер жоқтың қасы. Бұл дұрыс емес. Біз еліміздің Тәуелсіз
статусын дәріптеу керекпіз, біз еліміздің Егемендігін, Мемлекеттігін, Ата Заңын
және дамушы елдердің қатарында келе жатқанымызды қастерлеу керекпіз!!!
Оның орнына
бүгінгі қазақ киносы не ұсынып отыр?! Жиырма жыл бұрын жағдай (сол кездегі
қиындықтар мен қауіптерді ұмытпасақ та) әлдеқайда ЖАҢА әрі ЖАРҚЫН еді. Ол кезде
біздің ел үшін барлық Әлемдік процесстер мен құбылыстар өте жаңа еді. Енді ғана
жаһандық нарықтық экономика басталды, енді ғана демократиялық зайырлы қоғамға
өту басталды, енді ғана технологиялық және ақпараттық даму басталды, керек
десеңіз Елордамыз ол кезде енді Әлемге таныла бастаған еді. Егер сол кезде шын
орын алған үлкен қиындықтар, күрделіліктер мен мәселелерді ескермесек,
Қазақстанның Әлем картасында өз бейнесі, өз мәдениеті және өз ұлттық
құндылықтары мен өз бағыты бар заманауи РЕСПУБЛИКА ретінде ЖАҢАЛЫҚ болып, ЖАҢА
ҮЛГІ болып, енді пайда болу, қалыптасу кезі деп айтуға болады. Бұл ұлттық тарих
ғылымы үшін ғана емес, бүгінгі ӨНЕР үшін де өте маңызды, өте позитивті (саяси
егемендікке және халықаралық абыройға қол жеткізу) ДӘУІР емес пе?! Былай
қараса, сол кез туралы өте үлкен көркем фильмдер пайда болу керек еді. Өте
жақсы әндер, терең сараптамалық және әдеби кітаптар, өте мықты деректі фильмдер
мен телебағдарламалар бар, алайда биік шоқтық боларлық көркем фильмдер
(пьесалар) әлі де аз.
Бір мысал келтірейін. Кез-келген
әлеуметтің ішінде өте көп ұжымдар (бұл сөзді саяси емес, макросоциологиялық(!)
ғылыми термин ретінде алып отырмын) бар, сол ұжымдардың барлығы үйлесімде өмір
кешуге тырысып бір мемлекетте, бір қоғамда орын алады, дамиды, қалыптасады. Әр
қоғамда экономиканың және әлеуметтік өмірдің барлық салалары, барлық тармақтары
бірлікте және бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Дәл сондай ЖАҒДАЙ уақытша
едәуір қиын экономикалық жағдайда, 1990-шы жылдарда да болды, әрине. Алайда,
«Рекетир» көркем фильмі біздің назарға тек бір ғана жеке әлеуметтік топты
негізгі тақырып ретінде көрсетіп берді. Кешіріңіз, ал қалған көптеген
әлеуметтік топтар, ұжымдар сол фильмде қайда?! Иә, заңды сақтау ол кезде
қиындау болғаны рас. Оны ешкім жоққа шығарып жатқан жоқ. Бұл ащы болса да,
даусыз тарихи факт. Дегенмен, кәдімгі мұғалімдер, дәрігерлер, экологтар,
тілшілер, жазушылар, ақындар, әншілер және қатардағы кеңсе қызметкерлері БАР
болмақ түгілі, өз күнделікті тірлігін көріп, өз жеке бас мәселелерімен
айналысып, кәдімгідей өмір сүріп жатты, көбісі жаңа заманға шамасы жеткенше
заңды(!) түрде бейімделуге үнемі тырысты. Керек десеңіз, зиялы қауымның біраз
бөлігі өз тарапынан жаңа ұлттық мәдениетті, өнерді, ғылымды, жаңа ұлттық
қоғамдық этиканы дамытуға, жақсартуға, дағдарыстан алып шығуға, сақтап қалуға
барша үлесін де қосуға тырысты. Енді сол қарапайым (бандит емес), керісінше
еңбекқор, қайраткер ЖАҢА РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ бүгінгі жаңа сатыға көтеруі
атсалысқан қатардағы адамдар, көпшілік, халық бейнесі қайда, неге жоқ?!
Фильмнің басты кейіпкері – рэкетир.
Алайда 1990-шы жылдары рэкетирлер бар болса да, ықпалды болса да, олардың «ең
ірілері» бүкіл халықтың тек 5% ғана құрады. Егер 1990-шы жылдары криминалды
фильм түссе, бұл адам ретінде белгілі бір деңгейде түсінікті жағдай болар еді.
Алайда «Рэкетир» фильмі түскен жыл – 2007 жылы, ал екінші бөлімі тіпті 2010-шы
жылдары шықты. Біз білетініміздей, тіпті 2000 жылдың өзіне қарай құқықтық
жағдай әлдеқайда түзелді, ЗАҢ әлдеқайда күшейді! Бұның кинодағы көрсеткіштері
«Саранча» сериалы (басты кейіпкері – киллер емес, полиция қызметкері!), «Кто
вы, господин Ка?» көркем фильмі және т.б. осы бағыттағы отаншыл фильмдер. Бұл
біріншіден. Екіншіден, заң аясынан шықпауға тырысқан, заң аясынан әлі де
шықпаған 95% халық бүгін көрермен ретінде ӨЗІН экраннан көргісі келеді, оның
үстіне өзінің жастық шағындағы дәуірді (бірақ тым көп артық атыс-шабыссыз, тым
көп детективті сюжеттерсіз!!!) бір еске алуға қарсы болмас еді. Оның үстіне, ол
кезде адамдар ешқандай электронды құралдарсыз (айфон, планшет, ноутбук және
т.б.) және Ғаламторсыз, спутниктік теледидарсыз және әлеуметтік желілерсіз
бір-бірімен тікелей қарым-қатынасқа түскен, достасқан, сырласқан, сөйлескен,
күнделікті өмір сүрген, жоғары білім, заманауи ғылым, ақпарат пен мәдениетті
тұтынған. Ғаламтор мүлде жоқ болғандықтан, ол кезде Ғаламторға тікелей немесе
жанама қатысы бар соншама көбейіп кеткен сан жетпес өткір әлеуметтік және
психологиялық күрделі мәселелер мен жағдаяттар да ЖОҚ болды емес пе!? Шектен
тыс ақпараттық әлем ол кезде әлі жоқ еді! Тым болмаса дәл осы тұрғыдан, біз
1990-шы жылдар мен 2000-шы жылдардың бірінші бөлігін әлдеқайда САЛАУАТТЫ,
әлдеқайда ТЫНЫШ және әлдеқайда АДАМИ ПСИХИКАҒА ЫҢҒАЙЛЫ деп айта аламыз. Иә,
тұрмыс қиын болды, алайда адам мен адам арасында миллиондаған экрандардан,
мониторлардан, ватсаптардан және вклардан өрілген «ЖЕЛІ» болмаған еді!!! Ол
қиын, алайда әлі асығыс емес заманда барлық қарым-қатынас тікелей, әңгімелесу
тікелей, ақпарат алмасу тікелей (ары кетсе, үй телефоны немесе қағаз хат
арқылы), білім алу қағаз кітаптар, қағаз газет-журналдар, арналары тым көп емес
теледидар арқылы жүзеге асты. Және бұл жағдай катастрофа болмаған еді, адамзат
ғасырлар бойы өмір сүрген қалыпты, кәдімгі ЖАҒДАЯТ, өте ТҮСІНІКТІ адами өмір
сүру салты еді!!!
Айтпақшы,
жиырма жыл бұрынғы өмірмен салыстырғанда қазіргі тым күрделі ақпараттық цифрлік
ЗАМАНДЫ да кинода, өнерде толыққанды және кеңінен бейнелеу керек, тек көне
батырлар дәуірі тақырыбымен шектеліп қалу түсініксіз құбылыс.
1990-шы
жылдары ұлы тарихи жетістіктер КӨП болды. Егемендікті алу, Елтаңба мен Тудың пайда болуы,
Алғашқы Қазақ Парламентінің сайлануы, Құрбан Айт пен Наурыз іспеттес
мерекелердің оралуы, ТЕҢГЕ атты төл валютамыздың пайда болуы, Ата Заңның
қабылдануы, қандастарымыздың оралуы, Астананың құрылуы, бір сөзбен айтқанда
Бүгінгі Тәуелсіз Қазақ елінің заманауи мемлекеттігі сол кезде басталды. Неге
осы жарқын оқиғалар туралы жоғары деңгейлі КӨРКЕМ ФИЛЬМДЕР әлі жоқ?!
Ал сол кезде танымал болған
гуманитарлы саладағы жетістіктер мен өте жарқын бейнелер, есімдер қаншама?!
Талғат Мұсабаев пен Тоқтар Әубәкіровтің Ғарышқа ұшуы! Қазақстан Ұлттық Банкі
пайда болды, Қарулы Күштер құрылды, «Егемен Қазақстан мен Казахстанская правда»
негізгі басылымдары шыға бастады, ең негізгі саяси тірегіміз «Нұр Отан»
партиясы сол кезде құрылды (1999 жылы), Семипалатинск – Семей, Джамбул – Тараз,
Гурьев – Ақтау, Кокчетав – Көкшетау және Целиноград облысы – Ақмола облысы тарихи
ТӨЛ атауларын қайтарды. Ал мәдени сала – тұнған жаңалық еді! Мұхтар Шаханов пен Бекболат Тілеухан,
ал Әдебиетте Роза Мұқанованың «Мәңгілік бала бейнесі», Әбіш Кекілбаевтың
«Аблайханы», Ғафу Қайырбеков пен Дулат Исабеков, Кеңес Дүйсекеев пен Сәкен
Қалымов. Нұрқанат Жақыпбай мен Тюлькин, Тимур Бекмамбетов пен Серік Апрымов
іспеттес театр және кино режиссерлері, МузАРТ тобы мен Батырхан Шүкенов,
«Үркер» рок группасы және «Адай» тобы. Алматыда «Бауыржан Шоу» театры,
Шымкентте «Шаншар» театры, «Хабар» телеарнасында жарық көрген
«Перекресток» атты алғашқы қазақ телесериалы көп жыл бойы экраннан
кетпеді. Ал КИНО әлемінде тіпті «Жаңа толқын» пайда болды, режиссерлер өте көп
келді Талғат Теменовтен бастап, Сатыбалды Нарымбетовке дейін! Қазақ
Ұлттық өнер университеті және Айман Мұсақожаева, Нұрлан Өнербаевтің
«Қарағым-ай!» әні, Марат Омаровтің «Биле, жастар, биле» әні, Роза Рымбаеваның
«Түркістан» мен «Наурыз» әндері қазіргі тілмен айтқанда «МЕЙНСТРИМ ХИТІ» болған
еді. Және осы тізімді өте ұзақ жалғастыра беруге болар еді... Неге бүгінгі
таңда біз Тәуелсіздігіміздің алғаш тәй-тәй басқан әрі балғын, әрі өте рухани
ұлттық ояна бастаған заманды КӨРКЕМ фильмдерден әлі көрмейміз?!
Иә, 1990-шы
жылдары қуаныш та болды, мұң да болды, жақсылық та болды, жамандық та болды. Сол кезде түскен кейбір фильмдер өте
ауыр «Кардиограмма», «Отырар», «Ақсуат» және т.б. Дегенмен, қайталап айтамын,
ҚУАНЫШ та болды, ЖАҚСЫЛЫҚ та болды деп тұрмын!!! Бұл да тарихи факт!!! Жаңа
режиссерлерге, жаңа сценаристтерге, жаңа авторларға және жаңа жазушыларға осы
шындыққа да мән беруге уақыт келді деп ойлаймын.
бүгінгі кейбір жастардың санасынан «1990-шы
жылдары тек рэкетирлер ғана болды!» деген тым біржақты және зиянды ЖАҢСАҚ пікірді алып тастаймыз?! Расында да,
неге бүгінгі қазақ көркем киносында немее биік
театр сахнасында Еліміздің
Тәуелсіздік алу Ұлы Тарихи Оқиғаcының және Азаттықтың алғашқы жылдарының әрі
үлкен, әрі жоғары көркем БЕЙНЕЛЕРІ әлі де көрініс тапқан жоқ?! Жалпы сол Тәуелсіздік алу жылдары немесе жеке тақырып
ретінде 1990-шы жылдар туралы фильмдер өте аз, бұл бүгінгі қазақ
мәдениеттануындағы, өнертануындағы өте таңқаларлық және түсініксіз,
парадоксалді факт. Өнер кешегі қазақ хандығын көрсете береді де, ал бүгінгі дамушы заманауи
Қазақстанның БАР жетістіктерін көрсетуге асықпайды. Неге?! Білмеймін, барды бар
деу керек емес пе?!
Былай
қараса, Егемен Қазақстан Республикасы үшін ең күрделі, ең жауапты және ең
маңызды кезең 1990-шы жылдар болды. Дегенмен, бұл алып тарихи әлеуметтік, тіпті
ұлттық тақырыптағы фильмдер жоқтың қасы. Бұл дұрыс емес. Біз еліміздің Тәуелсіз
статусын дәріптеу керекпіз, біз еліміздің Егемендігін, Мемлекеттігін, Ата Заңын
және дамушы елдердің қатарында келе жатқанымызды қастерлеу керекпіз!!!
Оның орнына
бүгінгі қазақ киносы не ұсынып отыр?! Жиырма жыл бұрын жағдай (сол кездегі
қиындықтар мен қауіптерді ұмытпасақ та) әлдеқайда ЖАҢА әрі ЖАРҚЫН еді. Ол кезде
біздің ел үшін барлық Әлемдік процесстер мен құбылыстар өте жаңа еді. Енді ғана
жаһандық нарықтық экономика басталды, енді ғана демократиялық зайырлы қоғамға
өту басталды, енді ғана технологиялық және ақпараттық даму басталды, керек
десеңіз Елордамыз ол кезде енді Әлемге таныла бастаған еді. Егер сол кезде шын
орын алған үлкен қиындықтар, күрделіліктер мен мәселелерді ескермесек,
Қазақстанның Әлем картасында өз бейнесі, өз мәдениеті және өз ұлттық
құндылықтары мен өз бағыты бар заманауи РЕСПУБЛИКА ретінде ЖАҢАЛЫҚ болып, ЖАҢА
ҮЛГІ болып, енді пайда болу, қалыптасу кезі деп айтуға болады. Бұл ұлттық тарих
ғылымы үшін ғана емес, бүгінгі ӨНЕР үшін де өте маңызды, өте позитивті (саяси
егемендікке және халықаралық абыройға қол жеткізу) ДӘУІР емес пе?! Былай
қараса, сол кез туралы өте үлкен көркем фильмдер пайда болу керек еді. Өте
жақсы әндер, терең сараптамалық және әдеби кітаптар, өте мықты деректі фильмдер
мен телебағдарламалар бар, алайда биік шоқтық боларлық көркем фильмдер
(пьесалар) әлі де аз.
Бір мысал келтірейін. Кез-келген
әлеуметтің ішінде өте көп ұжымдар (бұл сөзді саяси емес, макросоциологиялық(!)
ғылыми термин ретінде алып отырмын) бар, сол ұжымдардың барлығы үйлесімде өмір
кешуге тырысып бір мемлекетте, бір қоғамда орын алады, дамиды, қалыптасады. Әр
қоғамда экономиканың және әлеуметтік өмірдің барлық салалары, барлық тармақтары
бірлікте және бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Дәл сондай ЖАҒДАЙ уақытша
едәуір қиын экономикалық жағдайда, 1990-шы жылдарда да болды, әрине. Алайда,
«Рекетир» көркем фильмі біздің назарға тек бір ғана жеке әлеуметтік топты
негізгі тақырып ретінде көрсетіп берді. Кешіріңіз, ал қалған көптеген
әлеуметтік топтар, ұжымдар сол фильмде қайда?! Иә, заңды сақтау ол кезде
қиындау болғаны рас. Оны ешкім жоққа шығарып жатқан жоқ. Бұл ащы болса да,
даусыз тарихи факт. Дегенмен, кәдімгі мұғалімдер, дәрігерлер, экологтар,
тілшілер, жазушылар, ақындар, әншілер және қатардағы кеңсе қызметкерлері БАР
болмақ түгілі, өз күнделікті тірлігін көріп, өз жеке бас мәселелерімен
айналысып, кәдімгідей өмір сүріп жатты, көбісі жаңа заманға шамасы жеткенше
заңды(!) түрде бейімделуге үнемі тырысты. Керек десеңіз, зиялы қауымның біраз
бөлігі өз тарапынан жаңа ұлттық мәдениетті, өнерді, ғылымды, жаңа ұлттық
қоғамдық этиканы дамытуға, жақсартуға, дағдарыстан алып шығуға, сақтап қалуға
барша үлесін де қосуға тырысты. Енді сол қарапайым (бандит емес), керісінше
еңбекқор, қайраткер ЖАҢА РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ бүгінгі жаңа сатыға көтеруі
атсалысқан қатардағы адамдар, көпшілік, халық бейнесі қайда, неге жоқ?!
Фильмнің басты кейіпкері – рэкетир.
Алайда 1990-шы жылдары рэкетирлер бар болса да, ықпалды болса да, олардың «ең
ірілері» бүкіл халықтың тек 5% ғана құрады. Егер 1990-шы жылдары криминалды
фильм түссе, бұл адам ретінде белгілі бір деңгейде түсінікті жағдай болар еді.
Алайда «Рэкетир» фильмі түскен жыл – 2007 жылы, ал екінші бөлімі тіпті 2010-шы
жылдары шықты. Біз білетініміздей, тіпті 2000 жылдың өзіне қарай құқықтық
жағдай әлдеқайда түзелді, ЗАҢ әлдеқайда күшейді! Бұның кинодағы көрсеткіштері
«Саранча» сериалы (басты кейіпкері – киллер емес, полиция қызметкері!), «Кто
вы, господин Ка?» көркем фильмі және т.б. осы бағыттағы отаншыл фильмдер. Бұл
біріншіден. Екіншіден, заң аясынан шықпауға тырысқан, заң аясынан әлі де
шықпаған 95% халық бүгін көрермен ретінде ӨЗІН экраннан көргісі келеді, оның
үстіне өзінің жастық шағындағы дәуірді (бірақ тым көп артық атыс-шабыссыз, тым
көп детективті сюжеттерсіз!!!) бір еске алуға қарсы болмас еді. Оның үстіне, ол
кезде адамдар ешқандай электронды құралдарсыз (айфон, планшет, ноутбук және
т.б.) және Ғаламторсыз, спутниктік теледидарсыз және әлеуметтік желілерсіз
бір-бірімен тікелей қарым-қатынасқа түскен, достасқан, сырласқан, сөйлескен,
күнделікті өмір сүрген, жоғары білім, заманауи ғылым, ақпарат пен мәдениетті
тұтынған. Ғаламтор мүлде жоқ болғандықтан, ол кезде Ғаламторға тікелей немесе
жанама қатысы бар соншама көбейіп кеткен сан жетпес өткір әлеуметтік және
психологиялық күрделі мәселелер мен жағдаяттар да ЖОҚ болды емес пе!? Шектен
тыс ақпараттық әлем ол кезде әлі жоқ еді! Тым болмаса дәл осы тұрғыдан, біз
1990-шы жылдар мен 2000-шы жылдардың бірінші бөлігін әлдеқайда САЛАУАТТЫ,
әлдеқайда ТЫНЫШ және әлдеқайда АДАМИ ПСИХИКАҒА ЫҢҒАЙЛЫ деп айта аламыз. Иә,
тұрмыс қиын болды, алайда адам мен адам арасында миллиондаған экрандардан,
мониторлардан, ватсаптардан және вклардан өрілген «ЖЕЛІ» болмаған еді!!! Ол
қиын, алайда әлі асығыс емес заманда барлық қарым-қатынас тікелей, әңгімелесу
тікелей, ақпарат алмасу тікелей (ары кетсе, үй телефоны немесе қағаз хат
арқылы), білім алу қағаз кітаптар, қағаз газет-журналдар, арналары тым көп емес
теледидар арқылы жүзеге асты. Және бұл жағдай катастрофа болмаған еді, адамзат
ғасырлар бойы өмір сүрген қалыпты, кәдімгі ЖАҒДАЯТ, өте ТҮСІНІКТІ адами өмір
сүру салты еді!!!
Айтпақшы,
жиырма жыл бұрынғы өмірмен салыстырғанда қазіргі тым күрделі ақпараттық цифрлік
ЗАМАНДЫ да кинода, өнерде толыққанды және кеңінен бейнелеу керек, тек көне
батырлар дәуірі тақырыбымен шектеліп қалу түсініксіз құбылыс.
1990-шы
жылдары ұлы тарихи жетістіктер КӨП болды. Егемендікті алу, Елтаңба мен Тудың пайда болуы,
Алғашқы Қазақ Парламентінің сайлануы, Құрбан Айт пен Наурыз іспеттес
мерекелердің оралуы, ТЕҢГЕ атты төл валютамыздың пайда болуы, Ата Заңның
қабылдануы, қандастарымыздың оралуы, Астананың құрылуы, бір сөзбен айтқанда
Бүгінгі Тәуелсіз Қазақ елінің заманауи мемлекеттігі сол кезде басталды. Неге
осы жарқын оқиғалар туралы жоғары деңгейлі КӨРКЕМ ФИЛЬМДЕР әлі жоқ?!
Ал сол кезде танымал болған
гуманитарлы саладағы жетістіктер мен өте жарқын бейнелер, есімдер қаншама?!
Талғат Мұсабаев пен Тоқтар Әубәкіровтің Ғарышқа ұшуы! Қазақстан Ұлттық Банкі
пайда болды, Қарулы Күштер құрылды, «Егемен Қазақстан мен Казахстанская правда»
негізгі басылымдары шыға бастады, ең негізгі саяси тірегіміз «Нұр Отан»
партиясы сол кезде құрылды (1999 жылы), Семипалатинск – Семей, Джамбул – Тараз,
Гурьев – Ақтау, Кокчетав – Көкшетау және Целиноград облысы – Ақмола облысы тарихи
ТӨЛ атауларын қайтарды. Ал мәдени сала – тұнған жаңалық еді! Мұхтар Шаханов пен Бекболат Тілеухан,
ал Әдебиетте Роза Мұқанованың «Мәңгілік бала бейнесі», Әбіш Кекілбаевтың
«Аблайханы», Ғафу Қайырбеков пен Дулат Исабеков, Кеңес Дүйсекеев пен Сәкен
Қалымов. Нұрқанат Жақыпбай мен Тюлькин, Тимур Бекмамбетов пен Серік Апрымов
іспеттес театр және кино режиссерлері, МузАРТ тобы мен Батырхан Шүкенов,
«Үркер» рок группасы және «Адай» тобы. Алматыда «Бауыржан Шоу» театры,
Шымкентте «Шаншар» театры, «Хабар» телеарнасында жарық көрген
«Перекресток» атты алғашқы қазақ телесериалы көп жыл бойы экраннан
кетпеді. Ал КИНО әлемінде тіпті «Жаңа толқын» пайда болды, режиссерлер өте көп
келді Талғат Теменовтен бастап, Сатыбалды Нарымбетовке дейін! Қазақ
Ұлттық өнер университеті және Айман Мұсақожаева, Нұрлан Өнербаевтің
«Қарағым-ай!» әні, Марат Омаровтің «Биле, жастар, биле» әні, Роза Рымбаеваның
«Түркістан» мен «Наурыз» әндері қазіргі тілмен айтқанда «МЕЙНСТРИМ ХИТІ» болған
еді. Және осы тізімді өте ұзақ жалғастыра беруге болар еді... Неге бүгінгі
таңда біз Тәуелсіздігіміздің алғаш тәй-тәй басқан әрі балғын, әрі өте рухани
ұлттық ояна бастаған заманды КӨРКЕМ фильмдерден әлі көрмейміз?!
Иә, 1990-шы
жылдары қуаныш та болды, мұң да болды, жақсылық та болды, жамандық та болды. Сол кезде түскен кейбір фильмдер өте
ауыр «Кардиограмма», «Отырар», «Ақсуат» және т.б. Дегенмен, қайталап айтамын,
ҚУАНЫШ та болды, ЖАҚСЫЛЫҚ та болды деп тұрмын!!! Бұл да тарихи факт!!! Жаңа
режиссерлерге, жаңа сценаристтерге, жаңа авторларға және жаңа жазушыларға осы
шындыққа да мән беруге уақыт келді деп ойлаймын.
Метки: ностальгия, кино, искусство, современность
Батырбек Урустембеков,
24-08-2019 09:12
(ссылка)
Қазақстанның екі басты тарихи-географиялық ерекшелігі
Біз
білетініміздей, Қазақстан Әлемдегі жер көлемі бойынша ең ірі елдердің алғашқы
ондығына кіреді. Осы мақалада сол тізімдегі Қазақстаннан бөлек тағы тоғыз елмен
салыстыра отырып, Қазақ елінің географиялық жағынан екі басты ерекшеліктерін
байқауға болады.
Бірінші
ерекшелік – мемлекеттің унитарлы формасы. Ең алдымен, Қазақстан Республикасы саяси
тұрғыдан унитарлы біртұтас республика, ал халық құрамы бойынша көпұлтты ел.
Салыстырмалы түрде алсақ, жер көлемі бойынша 10 ең үлкен елдер арасында
унитарлы Аргентина, Қытай, Аустралия және Алжир. Ал Ресей, АҚШ, Бразилия және
Үндістан – федеративті республикалар, демек олар өз тарихи даму барысында түрлі
штаттар, провинциялар және автономды республикалар бірлестігінен құрылып дамып,
қалыптасты. Және сол елдердің халықтарын заңнан бөлек, мемлекеттік тіл және
мәдениет ұғымы да біріктіреді. Мысалы, АҚШ-та мексикалық адам болсын, қара
нәсілді адам болсын және ирландық және т.б. болсын, олардың барлығы да өздерінің ұлтын
«американдық» деп атайды және «American english» тілінде сөйлеп, бала кезден
американдық мәдениетті бойларына сіңіріп өседі. Үндістандағы адамның туған тілі
урду тілі болсын, бенгал тілі болсын, кашмир тілі болсын, непал тілі болсын және т.б. – барлығы да хинди тілінде сөйлей
алады. Қытайда моңғол да, ұйғыр да, тибеттік те, вьетнамдық та, және т.б. - барлығы да хань
тілін, яғни қытай тілін жақсы меңгерген. Тіпті Ресейдің өзінде мәдени және
азаматтық тұрғыдан өздерін «россиянин» ретінде сезініп, чукчалар, татарлар,
башқұрттар, шешендіктер, якуттар, чуваштықтар және т.б. бәрі де - орыс тілінде емін-еркін сөйлей алады,
әлбетте олар өз жергілікті ана тілдері мен мәдениеттерін де ұмытпайды. Ал
Қазақстанда негізгі тіл қазақ тілі, ресми тіл орыс тілі және халықаралық
қатынас тілі ағылшын тілі. Тек, өкінішке орай, кейбір азаматтар, әсіресе қазақ
азаматтардың өздері мемлекеттік тілді (яғни, өз ана тілін!) әлі «владение в
совершенстве» деп аталатын деңгейге дейін үйрене қойған жоқ, дегенмен бүгінгі қазақстандық
қоғам тіл мәселесін жылдан жылға баяу болса да, шешуде.
Екінші ерекшелік – негізгі мемлекеттік тілдің (қазақ
тілінің) көнелігі. Әлбетте, Қазақстандағы қазақ
тілінен бөлек, Ресейдегі орыс тілі, Қытайдағы қытай(хань) тілі және
Үндістандағы хинди тілі – өте көне тілдер. Сол тілдердің табиғи лингвистикалық қалыптасу
тарихтары 700 жыл, тіпті 1000 жылдан да көп уақытты құрайды. Тілдің даму
ерекшелігі географиялық жағдайға да байланысты, мәселен Канада мен Аустралия
мәдени тұрғыдан Ұлыбританияға қанша жақын болса да, аустралиялық ағылшын тілі
мен канадалық ағылшын тілі британиялық ағылшын тілінен белгілі бір дәрежеде
ерекшелінеді. Біз білетініміздей, қазіргі таңда Канаданың негізгі тілі француз
тілі, тура сол Канаданың, АҚШ пен Аустралияның, жаңа ғана меңзегендей, негізгі
тілдері ағылшын тілі, Бразилия мен Аргентинаның негізгі тілдері португаль және
испан тілдері. Дегенмен, дәл сол аталған географиялық өңірлер үшін нақты бұл
тілдер салыстырмалы түрде «жаңа лингвистикалық жүйелер» деп айтуға болады, себебі
бар жоғы 700 жыл бұрын француз тілінде тек Франция, ағылшын тілінде тек
Ұлыбритания, португаль тілінде тек Португалия, испан тілінде тек Испания
сөйледі. Тіпті Алжир бербер және басқалай қара нәсілді тайпалардың жергілікті
көне тілінде сөйлеп, ал араб тілінде, яғни бұрынғы көне классикалық араб
тілінде бастапқыда тек Аравия түбегі ғана емін-еркін сөйлегені белгілі. Ал жоғарыда
атап өткен Америка құрлығының елдерінде бұрынғы ғасырларда тілдер болмаған ба?
Әрине, болған! Мысалы, Канадада гурон және чероки тілдері, АҚШ аймағында апачи
және ирокез тілдері, Бразилияда гаранни және инк тілдері, тіпті Аустралияда
абориген тайпаларының тілдері, Аргентинада мапуче және туельче тілдері, ал
Алжирде бербер және қара нәсілді тайпалардың тілдері болған. Шамамен, сол
заманда Қазақстан аумағында Көне Түркі Қыпшақ тілі (бүгінгі қазақ және басқа да
түркітілдес елдер тілдерінің тікелей арғы тегі) кең таралған еді. Осы шежіре
күні бүгінге дейін үзілмегендігі қуантады.
Әлем бойынша жер көлемі бойынша ең ірі он елдің ішіне
кіретін, жер көлемі бойынша 9-шы орындағы Қазақстанның негізгі ерекшеліктерін
тағы атап өтейік. Біріншіден, сол он ең ірі елдің ішінде унитарлы республика,
демек мемлекеттік ұлттық бірлікті сақтау стратегиялық тұрғыдан жеңілірек. Оның
үстіне, Қазақстан әрі толерантты, әрі көпұлтты бейбіт ел. Екіншіден, біздің мемлекеттік
тіл – әдеби қазақ тілі – көне Түркі тілінің көп «перзенттерінің» бірі ретінде –
жер көлемі бойынша он ең ірі мемлекеттер арасында қолданылатын тілдердің
ішіндегі ең көне тілдердің төрттігіне кіреді (хинди тілі – көне үнді тілінің
ізбасары, қытай тілі – көне қытай тілінің ізбасары және орыс тілі – көне славян
тілінің ізбасары). Әрине, араб тілі де көне тіл, дегенмен ол тілдің классикалық
түрі тек Ислам діні пайда болғаннан соң (біздің дәуіріміздің 7-ші ғасырынан
кейін ғана) барынша қарқынды дамып, әсіресе жоғары деңгейде өркендеп, гүлдене
бастады. Мәселен, ағылшын тілі, француз тілі, испан тілі және португаль тілі
кезінде католицизм және протестантизм конфессияларының барынша кемелденген
тұсында (17-ші ғасыр мен 19-шы ғасыр аралығы) мәдени-лингвистикалық тұрғыдан
өте жоғары деңгейде дамыған еді. Көріп тұрғанымыздай, он ең үлкен мемлекет
қатарында тоғызыншы орында болып ғана қоймай, Құдайға шүкір – бірлігі басым біртұтас
унитарлы республикамыз бар, мемлекеттік тіліміз – қуанышқа орай – көне тарихы
бар қазақ тілі (және төл ұлттық салт-дәстүр мен үлкен төл мәдениет те!) күні
бүгінге дейін сақталып ғана қоймай, одан әрі дамып, байып келе жатыр. Сонымен
қатар, бүгінгі тыныш емес Әлемде, мазасыз заманда бізідң көпұлтты еліміз
толеранттылықтың, бейбітшіліктің және келісімнің сирек үлгісі болып отыр.
Осының барлығын бағалап, қадірлесек, сақтап, келесі ұрпақтарға жеткізсек
болғаны. Лайым солай болғай!
Батырбек Үрістембеков
білетініміздей, Қазақстан Әлемдегі жер көлемі бойынша ең ірі елдердің алғашқы
ондығына кіреді. Осы мақалада сол тізімдегі Қазақстаннан бөлек тағы тоғыз елмен
салыстыра отырып, Қазақ елінің географиялық жағынан екі басты ерекшеліктерін
байқауға болады.
Бірінші
ерекшелік – мемлекеттің унитарлы формасы. Ең алдымен, Қазақстан Республикасы саяси
тұрғыдан унитарлы біртұтас республика, ал халық құрамы бойынша көпұлтты ел.
Салыстырмалы түрде алсақ, жер көлемі бойынша 10 ең үлкен елдер арасында
унитарлы Аргентина, Қытай, Аустралия және Алжир. Ал Ресей, АҚШ, Бразилия және
Үндістан – федеративті республикалар, демек олар өз тарихи даму барысында түрлі
штаттар, провинциялар және автономды республикалар бірлестігінен құрылып дамып,
қалыптасты. Және сол елдердің халықтарын заңнан бөлек, мемлекеттік тіл және
мәдениет ұғымы да біріктіреді. Мысалы, АҚШ-та мексикалық адам болсын, қара
нәсілді адам болсын және ирландық және т.б. болсын, олардың барлығы да өздерінің ұлтын
«американдық» деп атайды және «American english» тілінде сөйлеп, бала кезден
американдық мәдениетті бойларына сіңіріп өседі. Үндістандағы адамның туған тілі
урду тілі болсын, бенгал тілі болсын, кашмир тілі болсын, непал тілі болсын және т.б. – барлығы да хинди тілінде сөйлей
алады. Қытайда моңғол да, ұйғыр да, тибеттік те, вьетнамдық та, және т.б. - барлығы да хань
тілін, яғни қытай тілін жақсы меңгерген. Тіпті Ресейдің өзінде мәдени және
азаматтық тұрғыдан өздерін «россиянин» ретінде сезініп, чукчалар, татарлар,
башқұрттар, шешендіктер, якуттар, чуваштықтар және т.б. бәрі де - орыс тілінде емін-еркін сөйлей алады,
әлбетте олар өз жергілікті ана тілдері мен мәдениеттерін де ұмытпайды. Ал
Қазақстанда негізгі тіл қазақ тілі, ресми тіл орыс тілі және халықаралық
қатынас тілі ағылшын тілі. Тек, өкінішке орай, кейбір азаматтар, әсіресе қазақ
азаматтардың өздері мемлекеттік тілді (яғни, өз ана тілін!) әлі «владение в
совершенстве» деп аталатын деңгейге дейін үйрене қойған жоқ, дегенмен бүгінгі қазақстандық
қоғам тіл мәселесін жылдан жылға баяу болса да, шешуде.
Екінші ерекшелік – негізгі мемлекеттік тілдің (қазақ
тілінің) көнелігі. Әлбетте, Қазақстандағы қазақ
тілінен бөлек, Ресейдегі орыс тілі, Қытайдағы қытай(хань) тілі және
Үндістандағы хинди тілі – өте көне тілдер. Сол тілдердің табиғи лингвистикалық қалыптасу
тарихтары 700 жыл, тіпті 1000 жылдан да көп уақытты құрайды. Тілдің даму
ерекшелігі географиялық жағдайға да байланысты, мәселен Канада мен Аустралия
мәдени тұрғыдан Ұлыбританияға қанша жақын болса да, аустралиялық ағылшын тілі
мен канадалық ағылшын тілі британиялық ағылшын тілінен белгілі бір дәрежеде
ерекшелінеді. Біз білетініміздей, қазіргі таңда Канаданың негізгі тілі француз
тілі, тура сол Канаданың, АҚШ пен Аустралияның, жаңа ғана меңзегендей, негізгі
тілдері ағылшын тілі, Бразилия мен Аргентинаның негізгі тілдері португаль және
испан тілдері. Дегенмен, дәл сол аталған географиялық өңірлер үшін нақты бұл
тілдер салыстырмалы түрде «жаңа лингвистикалық жүйелер» деп айтуға болады, себебі
бар жоғы 700 жыл бұрын француз тілінде тек Франция, ағылшын тілінде тек
Ұлыбритания, португаль тілінде тек Португалия, испан тілінде тек Испания
сөйледі. Тіпті Алжир бербер және басқалай қара нәсілді тайпалардың жергілікті
көне тілінде сөйлеп, ал араб тілінде, яғни бұрынғы көне классикалық араб
тілінде бастапқыда тек Аравия түбегі ғана емін-еркін сөйлегені белгілі. Ал жоғарыда
атап өткен Америка құрлығының елдерінде бұрынғы ғасырларда тілдер болмаған ба?
Әрине, болған! Мысалы, Канадада гурон және чероки тілдері, АҚШ аймағында апачи
және ирокез тілдері, Бразилияда гаранни және инк тілдері, тіпті Аустралияда
абориген тайпаларының тілдері, Аргентинада мапуче және туельче тілдері, ал
Алжирде бербер және қара нәсілді тайпалардың тілдері болған. Шамамен, сол
заманда Қазақстан аумағында Көне Түркі Қыпшақ тілі (бүгінгі қазақ және басқа да
түркітілдес елдер тілдерінің тікелей арғы тегі) кең таралған еді. Осы шежіре
күні бүгінге дейін үзілмегендігі қуантады.
Әлем бойынша жер көлемі бойынша ең ірі он елдің ішіне
кіретін, жер көлемі бойынша 9-шы орындағы Қазақстанның негізгі ерекшеліктерін
тағы атап өтейік. Біріншіден, сол он ең ірі елдің ішінде унитарлы республика,
демек мемлекеттік ұлттық бірлікті сақтау стратегиялық тұрғыдан жеңілірек. Оның
үстіне, Қазақстан әрі толерантты, әрі көпұлтты бейбіт ел. Екіншіден, біздің мемлекеттік
тіл – әдеби қазақ тілі – көне Түркі тілінің көп «перзенттерінің» бірі ретінде –
жер көлемі бойынша он ең ірі мемлекеттер арасында қолданылатын тілдердің
ішіндегі ең көне тілдердің төрттігіне кіреді (хинди тілі – көне үнді тілінің
ізбасары, қытай тілі – көне қытай тілінің ізбасары және орыс тілі – көне славян
тілінің ізбасары). Әрине, араб тілі де көне тіл, дегенмен ол тілдің классикалық
түрі тек Ислам діні пайда болғаннан соң (біздің дәуіріміздің 7-ші ғасырынан
кейін ғана) барынша қарқынды дамып, әсіресе жоғары деңгейде өркендеп, гүлдене
бастады. Мәселен, ағылшын тілі, француз тілі, испан тілі және португаль тілі
кезінде католицизм және протестантизм конфессияларының барынша кемелденген
тұсында (17-ші ғасыр мен 19-шы ғасыр аралығы) мәдени-лингвистикалық тұрғыдан
өте жоғары деңгейде дамыған еді. Көріп тұрғанымыздай, он ең үлкен мемлекет
қатарында тоғызыншы орында болып ғана қоймай, Құдайға шүкір – бірлігі басым біртұтас
унитарлы республикамыз бар, мемлекеттік тіліміз – қуанышқа орай – көне тарихы
бар қазақ тілі (және төл ұлттық салт-дәстүр мен үлкен төл мәдениет те!) күні
бүгінге дейін сақталып ғана қоймай, одан әрі дамып, байып келе жатыр. Сонымен
қатар, бүгінгі тыныш емес Әлемде, мазасыз заманда бізідң көпұлтты еліміз
толеранттылықтың, бейбітшіліктің және келісімнің сирек үлгісі болып отыр.
Осының барлығын бағалап, қадірлесек, сақтап, келесі ұрпақтарға жеткізсек
болғаны. Лайым солай болғай!
Батырбек Үрістембеков
настроение: Бодрое
Метки: батырбек, урустембеков, казахстан, география, история, лингвистика
Батырбек Урустембеков,
20-08-2019 12:07
(ссылка)
НОСТАЛЬГИЯ ПО НУЛЕВЫМ
Бір секундтың ішінде аязды көше жарқ етті. Қарасам, мен 10 жыл бұрын толықтай қиратылған үйдің жылы бөлмесінде тұр екенмін. Бөлме де, үй де бүтін. Мен таңқалып, ұзақ сазарып тұрдым. Бөлме дәл 13 жыл бұрынғы кейіпінде, ешқандай уақыт өтпегендей, тура сол қалпындағы бұйымдармен, заттармен өзгеріссіз екен. Бұл не ғажап?! Адам бір секунд ішінде Астанадан Таразға тап болуы мүмкін емес, алайда, мен шынымен де Тараздамын. Терезеден қарасам: өзіміздің Көшеней көшесі, 2-ші бұрылысы ап-айқын көрініп тұр. Оның үстіне, жаз мезгілі екен. Сайраған құстар үні, көрші иттердің үргені естіліп тұр. Мен лезде бас киім мен күртемді шештім – терлеп кетіппін.
Мен не істерімді білмей, күрең-қоңып түсті кілемге отыра кеттім. Үздіксіз жан-жағыма қарай бердім. Үстел, шкаф, кресло, кітаптар – бәрі де шын, бәрі де өз орнындарында. Мен әлі де өз көзіме сенер емеспін, жаңа ғана қысқы Астана көшесін бойлап келе жатыр едім... Енді... айналамда мүлде басқа кеңістік, сол кеңістіктің түр-сипатына және қабырғада ілінген «25.05.1999» деген жазуы бар жап-жаңа күнтізбеге қарағанда, мүлде басқа уақыт... Бұл ғажайыпты мен бір емес, жеті жыл бойы армандаған болатынмын. Міне, арманым орындалыпты – мен қайтадан жер үйімдемін! Жоқ, есімнен адасқаным жоқ, бәрі де өңім. Өңім екенімді тескеру үшін мен артымда тұрған жүк жиналған сандықты ұстап көрдім. Кәдімгі, нағыз ескі сандық. Орнымнан тұрып, шкафтың шиқылдаған есігін есігін ашып-жаптым – ол да нағыз шкаф екен. Бұл ғажапты ғылым мен логикамен тұрмақ, тіпті ешқандай қиялмен де түсіндіруге мүмкін емес.
Таң ертең ғана «екі айдан кейін 2015-ші жыл»-деген жағдай еді. Енді «алты айдан кейін 2000-ші жыл, 21-ші ғасыр, 3-ші мыңжылдық»-деген жағдай... Мен орындыққа отырып, оң жақтағы ағаш стенкадағы айнаға қарап, ойлана бастадым: егер мен, 23 жасарлық кейіпімде, осында болсам, онда 8 жасар Нұрлыбек қайда?! Мектепте ме?! Онда, бір адам бір уақытта бірдей екі жерде қалай болуы мүмкін?! Ал егер қазір бөлмеге біреу кірсе – онда не болар?!.. Осындай ойлар бір сәтке де тауысылар емес... Мен бір сәтке алақсу үшін ескі теледидарды қостым. Бар жоғы 5 телеарна. Жаңалықтар емес – архив: ескі студия, ескі диктор, ескі мағлұмат және дата: 25.05.1999...
Мен дереу үйден қашып, жасыл ағаш қақпаны ашып, көшеге шықтым. 15 жыл бұрынғы сәнге сай киінген екі-ақ жолаушы бойжеткен шүйіркелесе келе жатыр. Мен олардан «Қазір қай жыл?» деп сұрап едім, олар таңырқап: «1999-жыл емес пе!? Білмейсің бе, не?»-деп күлісіп, өз жолдарын жалғастыра кетті. Біреуі артынан қарап: «Псих что ли?»-деп кекетіп үлгерді. Мен жақын жақтағы дүкенге кіріп, аса арзан бағалары бар «ескі» тауарларға тола сөрелерді көрдім. Қораптарды реттеп отырған сатушыға: «Қазір қай жыл? Ой, сізде биылғы күнтізбелер бар ма?»-деп сұрадым. Сатушы түрлі пішіндегі «1999» деген жазуы бар және қоянның суреті бар күнтізбелерді маған көрсетіп: «Қайсысын аласың?»-деп жымиды. Мен ойша өз-өзіме: «Осының барлығы рас болса, онда менің университетімнің іргесі тек 9 жылдан кейін ғана қаланбақ...»-деп, үнсіз көшеге қарай бет алдым.
Ол көшені қаз-қатар тізілген биік саялы ағаштар мен ескі үйлер бойлап тұр. Кең жолды арлы-берлі ескі маркалы көліктер кезуде. Қайтадан ойға шомып кеттім: енді не істейін? Қайда баруым керек? Ешкімге ешқашан берілмеген бұ мүмкіндікті қалай пайдалануыма болады?.. Осындай ойлар үздіксіз туа берді, туа берді. Әйтсе де, «Қалай ораламын?» деген сұрақ туған жоқ. Оралғанда, қайда оралмақшымын?! 2014-ші жылға ма?! Бұл – күлкілі. Қазір тек ғана 1999-шы жыл емес пе?! Оның үстіне, ол «болашақтың» не керегі бар енді? Қайта, бұл дәуір мың есе жақсы емес пе?! Сенің жеке жан тыныштығың мен ми тыныштығыңды ешқандай электронды-ақпараттық орта бұзып жатқан жоқ. Жалпы, бұл өңірде ол жайлы әлі ешкім естіген де жоқ сияқты. Иә, адам боласы үшін аса қолайлы әрі салауатты кезең дәл осы. Ешкімде айфон немесе планшет тұрмақ, тіпті ұялы телефон да жоқ деуге болады. Ғаламтор мен әлеуметтік желілер тұрмақ, тіпті компьютер де жоқ деуге болар. Ал спутниктік телевизия жайлы айтудың да керегі жоқ! Тек ғана тұрмыстық мәселелері ғана бар адам сияқты «таза гуманитарлы орта» баршылық. Ал одан басқа адамға қандай бақыт керек?!..
Мен көршілес орналасқан зауыттың қасындағы өзеннің қасына қалай келгенімді байқамай да қалыппын. Жасыл шалғынға бай жағаға отыра қалдым. Иә, бұл заманды әлі де экологиясы бар «табиғат қорығы» деуге жарасады. 2014-пен салыстырғанда бұнда әлдеқайда таза ауа, таза су және таза жер бар сияқты...
Бір қарасам, таныс біреулер келе жатыр екен. Өз әкем екен, тек 15 жылға жасарған. Және де кішкентай бала. Мұқият қарасам, тура менің 8 жасар бейнем! Осы сәтте мен не істерімді білмей қимылсыз тұра қалдым. Олар, менің «туғандарым», мені мүлде көрмейтіндігін бірден байқадым. Бірін-бірі көреді, айналасын көреді... ал мен, тікелей мағынада, жоқ сияқтымын. Нақтырақ айтсақ, жай ғана «болашақтың елесі» сияқтымын. Мен шошып, оларға «Мені көрмей тұрсыңдар ма?!»-деп үн қаттым. Олар естіген жоқ. Бейне бір соқыр әрі саңырау жандар сияқты. Алдарына тұра қалып едім, олар мені түтінді әлде бұлтты тесіп өткендей өтті. Дым да сезілмеді, мен өз қолымды ұстап көрсем, кәдімгі тірі адамның қолындай материалды және бүтін өз қолым. Бұл не сиқыр сонда?! Мен қайтадан олардың алдына тұра қалып едім, олар мені тағы оп-оңай тесіп өтті де, адамша қақпаны кілтпен ашып, аулаға кірді... Мен адаммын ба, жынмын ба?!-деп көшеде қала бердім.
Үйдің әппақ қабырғасынан, жабық қақпадан өтейін десем – өте алмаймын. Түсінікті. Қоңырауды бассам, бала-елес ашып, жан-жағына қарады. Мені көрген жоқ. Мен ашық есікке кіріп кетіп, бақшаның аяғына барып, отырдым. Қасыма сары ит жүгіріп келді, мені естіп-көріп тұр. Мен оның дәл 5 жылдан кейін өлерін дәл білгендіктен, басынан сипалап, бір күрсіндім. Ол ит мені, бәлкім, «көріпкел» деп ойлауы мүмкін. Алайда, ол ит мен үшін «өткен шақтың елесі» ғана сияқты. Сонда, мен кіммін, қайдамын және кімдердің қасындамын?!.. Мен өзімді бұл сағым «мұражай әлемде» бөтен сезінсем де, тіпті өзімді «тірі елес» сезінсем де... бұл дәуірдің бар қадірін білетін тек мен екенмін. Жан тыныштығы, ми тыныштығы және адам мен адам арасындағы тікелей ғана қарым-қатынас. Бәрі табиғи, бәрінің санасы да табиғи... дұрыс.
Материалды көшіріп жариялау үшін редакцияның немесе автордың жазбаша, ауызша рұқсаты қажет және «Әдебиет порталына» гиперсілтеме берілуі тиіс. Авторлық құқық сақталмаған жағдайда ҚР Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңымен қорғалады. Эл. пошта: Adebiportal@gmail.com 8 (7172) 79 82 06 (ішкі – 112) © adebiportal.kz
https://adebiportal.kz/kz/blogs/view/1354
настроение: Бодрое
Метки: батырбек, урустембеков, багышбекович, Тараз, ностальгия, 2000-ые годы, лирика, эссе, проза, өнер
Курастасым
Сана
мұз болып, ал кейде жанғанда,
Оқып
ізденіп, арманды сен құштың,
Дана
апайдың батасын алғанда,
Түлек
болып енді қалықтап ұштың!
Курстасым,
жансың бақытқа жететін,
Ешқашан да
дұшпандық қылмадық,
Біз ортақ тіл
таппадық сыр шертетін.
Өкініш
бар: жандостар болмадық.
Өмір
шыңына шығасың, білемін,
Мына
Жалғанда табасың Рөл мәнді!
Алда
Сәтті
Жол күткенін тілеймін,
Жанкүйер
Елді сен ұмытпа мәңгі!
мұз болып, ал кейде жанғанда,
Оқып
ізденіп, арманды сен құштың,
Дана
апайдың батасын алғанда,
Түлек
болып енді қалықтап ұштың!
Курстасым,
жансың бақытқа жететін,
Ешқашан да
дұшпандық қылмадық,
Біз ортақ тіл
таппадық сыр шертетін.
Өкініш
бар: жандостар болмадық.
Өмір
шыңына шығасың, білемін,
Мына
Жалғанда табасың Рөл мәнді!
Алда
Сәтті
Жол күткенін тілеймін,
Жанкүйер
Елді сен ұмытпа мәңгі!
Метки: батырбек, урустембеков, стих
Новость, обогащающая нашу группу.
в вк у меня есть группа "Довиртуальный мир", прямо как наша группа, там у меня есть одна новая пьеса-комедия, называется "Құпия". Пьеса на тему клоунов и цирка. Очень смешная.
Метки: пьеса, батырбек, урустембеков
Ауылды сағыну
Қалада бүркіттер ұшпайды
Ал жылқы үйір боп баспайды
Ғимараттар тау жотаны ашпайды
Табиғатың – гүл-гәршөктен аспайды
Құлақтар наушниктармен бітелген,
Ал көздер экрандармен тартылған
Қарттар үйлер «туған үйің» етілген
Сәбилер «казиноларында» жабылған
Бензин болып ауасы мен суаты
Аулалар автокөліктің тұрағы,
Автокөлік ашкөз жігіттің мұраты,
Ақша боп өнерпаздардың сұрағы.
Құлдырап иман тұрмақ, теңгең,
Зұлымдыққа әлдидің өзі көнген,
Қатты сиреп дәстүр білген жеңгең,
Тұтынуға үйреніп, көз оты сөнген.
Ал жылқы үйір боп баспайды
Ғимараттар тау жотаны ашпайды
Табиғатың – гүл-гәршөктен аспайды
Құлақтар наушниктармен бітелген,
Ал көздер экрандармен тартылған
Қарттар үйлер «туған үйің» етілген
Сәбилер «казиноларында» жабылған
Бензин болып ауасы мен суаты
Аулалар автокөліктің тұрағы,
Автокөлік ашкөз жігіттің мұраты,
Ақша боп өнерпаздардың сұрағы.
Құлдырап иман тұрмақ, теңгең,
Зұлымдыққа әлдидің өзі көнген,
Қатты сиреп дәстүр білген жеңгең,
Тұтынуға үйреніп, көз оты сөнген.
Метки: стих
ТУМАН
22.03.2016 год. Туманное утро. Алматы. Идут съемки фильма на тему «лихих 90-ых». Молодой актер Бекзат спорит с режиссером: - мне сценарий не нравится, слишком однобокий! - пойми, это – коммерческий фильм! Иди гримируйся! - ну, хоть другую роль дайте! - нельзя, это – коммерческий проект! Главная роль – занята. Все!
Неподалек стоит участковый (друг Бекзата): - Бекзат, думаешь мне нравится – моя работа!? Я тоже не хочу мелких воров ловить… Хочу крупных. Но пока рано.
Гримерша (в возрасте) закуривая гриммирует Бекзата и говорит: - Да, соглашайся с ним! Да, сценарий – чернуха, но у тебя же на шее ипотека. Ее ж закрыть надо! - И вы туда же, Индира Даулетовна!
Бекзат закуривает идет в туман, и… исчезает.
22.03.1996 год. Туманный вечер. То же место. Другой режиссер снимает мелодраму. Неподалеку, за деревьями, появляется Бекзат и удивленно наблюдает. К съемочной площадке подъезжает «Мерседес», оттуда выходят братки и Ержан (молодой рэкетир, точь-в-точь и лицом, и одеждой похож на Бекзата). Он берет у режиссера деньги за «аренду локации» и передает их одному из братков. Ержан режиссеру:
- Всегда хотел сниматься… Эх! Да, времена круто свернули с рельсов… (видит юную Индиру, гриммершу)
Ержан идет за Индирой в туман, где исчезает. Индира с пистолетом сразу выбегает и кричит: «Он растворился в воздухе! Честное слово! А это обронил.»
2016 год. То же самое утро. Режиссер ругает всех, все ищут Бекзата, у которого по словам режиссера «мания величия и он от этого убежал». И тут из тумана выходит удивленный Ержан. Он видит Индиру и не может понять почему она выглядит старой. Режиссер: - не придуривайся, Бекзат! - я – Ержан, ты че попутал! Ты кто!? - я же сказал, что он с ума сошел!
Тут Ержан ударяет режиссера в лицо. Выбегает учатстковый: - Ты че, Бекзат!? Нельзя так! - Отпусти, актер дебильный! - Я ж сержант, ты что, шутишь!? Узнаешь меня! - да, пошел ты, пес позорный! (ударяет его) Участковый: (режиссеру) Дико извиняюсь, я с ним поговорю… (надевает на Ержана наручники и уводит к машине) Ержан: - Я не Бекзат, мать вашу!!! Где мой пистолет!? (участковому в ухо) Я Цыгану расскажу! - А он давно умер же!. (смеется) Ты бы из живых назвал, артист! (машина уезжает)
1996 год. Вся съемочноая группа ищет Ержана. Индиру братки привязали и угрожают. Режиссер пъет валидол и умоляет бандитов отпустить ее, обещает все свои деньги. Тут появляется Бекзат. (Он прятался за декорациями) – Пацаны, я просто пошутил!
Братки: - Повезло вам всем! Идем, Ержан, мы к Цыгану опаздываем!
Мерседес уезжает.
2016 год. Над Ержаном (который, якобы, потерял память и не помнит последние 20 лет) проводят медэкспертизу. Но следователи и врачи так и не поняв как он по документам и по отпечаткам пальцев будучи 45 летним, выглядит на 25 лет, отправляют его к сумашедшему профессору-психиатру Есуасову (на опыты по возвращению памяти) по просьбе местного олигарха (сына того профессора).
1996 год. Бекзат (чтобы не выплачивать долг Цыгану вместо Ержана) инсценировав свое самоубийство (у речки), тайно убегает в ауыл своей бабушки (по материнской линии). Он там притворяется младшим братом своего отца, который решил погостить.
2016 год. Ержан кое-как убегает от дома профессора. Но убежать ему некуда: кто-то из бывших братков – умер, кто-то за границей, кто-то поменяли деятельность (предали бывший клан). И только один Лекарь (бывший вор) ставший после аварии экстрасенсом, поверив рассказу Ержана, спрятал его у себя в ауыле. Там Ержан, наклеив усы, вынужден «тяжело поработать» учителем «по имени Аскар ағай». «Слишком умные» ученики его не слушают, они заморочены гаджетами. В это время, в городе, ведется его розыск.
1996 год. Бекзат пожив неделю в ауыле. Понимает (по ходу фильма) что, здесь (в эту эпоху) люди сплоченее, проще, добрее. Здесь нет разъединяющих и морочащих голову мобильников, айфонов, Интернета, спутникового ТВ и т. д. Он встречает здесь девушку-сироту – Камшат и влюбляется в нее. Но он вынужден бежать, так как приезжает отец Бекзата, который может разоблачить его. Камшат бежит с ним в Джамбул. Там он случайно встречает человека (из клана Цыгана) и убегает от него. Но тот успевает поймать Камшат и берет ее в заложники. Последний шанс Бекзата – сыйграть в новом казино чтобы вернуть долг и спасти Камшат.
2016 год. После недели работы в школе, Ержан хочет тайно убежать за границу. Но при пересечении границы, его в самый последний момент ловят и возвращает в полицию. Он там умоляет не возвращать его к профессору на опыты, грозится рассказать обо всем.
Туманное утро. Бекзат и Камшат автоматически перемещаются в 22.03.2016 год, в Алмату, на ту самую съемочную площадку. Бекзат отказывается от съемок и уезжает в Астану работать в новом театре и показать Камшат (уже невесте) 21-ый век.
Ержан и профессор Есуасов автоматически перемещаются в 22.03.1996 год, на съемочную площадку. После чего Ержан заплатив долг Цыгану сразу же становится учителем в школе. (так как он уже точно знает, что в этом времени дети еще не заморочены гаджетами, виртуальными играми и соцсетями). А профессора увозят в психлечебницу.
Неподалек стоит участковый (друг Бекзата): - Бекзат, думаешь мне нравится – моя работа!? Я тоже не хочу мелких воров ловить… Хочу крупных. Но пока рано.
Гримерша (в возрасте) закуривая гриммирует Бекзата и говорит: - Да, соглашайся с ним! Да, сценарий – чернуха, но у тебя же на шее ипотека. Ее ж закрыть надо! - И вы туда же, Индира Даулетовна!
Бекзат закуривает идет в туман, и… исчезает.
22.03.1996 год. Туманный вечер. То же место. Другой режиссер снимает мелодраму. Неподалеку, за деревьями, появляется Бекзат и удивленно наблюдает. К съемочной площадке подъезжает «Мерседес», оттуда выходят братки и Ержан (молодой рэкетир, точь-в-точь и лицом, и одеждой похож на Бекзата). Он берет у режиссера деньги за «аренду локации» и передает их одному из братков. Ержан режиссеру:
- Всегда хотел сниматься… Эх! Да, времена круто свернули с рельсов… (видит юную Индиру, гриммершу)
Ержан идет за Индирой в туман, где исчезает. Индира с пистолетом сразу выбегает и кричит: «Он растворился в воздухе! Честное слово! А это обронил.»
2016 год. То же самое утро. Режиссер ругает всех, все ищут Бекзата, у которого по словам режиссера «мания величия и он от этого убежал». И тут из тумана выходит удивленный Ержан. Он видит Индиру и не может понять почему она выглядит старой. Режиссер: - не придуривайся, Бекзат! - я – Ержан, ты че попутал! Ты кто!? - я же сказал, что он с ума сошел!
Тут Ержан ударяет режиссера в лицо. Выбегает учатстковый: - Ты че, Бекзат!? Нельзя так! - Отпусти, актер дебильный! - Я ж сержант, ты что, шутишь!? Узнаешь меня! - да, пошел ты, пес позорный! (ударяет его) Участковый: (режиссеру) Дико извиняюсь, я с ним поговорю… (надевает на Ержана наручники и уводит к машине) Ержан: - Я не Бекзат, мать вашу!!! Где мой пистолет!? (участковому в ухо) Я Цыгану расскажу! - А он давно умер же!. (смеется) Ты бы из живых назвал, артист! (машина уезжает)
1996 год. Вся съемочноая группа ищет Ержана. Индиру братки привязали и угрожают. Режиссер пъет валидол и умоляет бандитов отпустить ее, обещает все свои деньги. Тут появляется Бекзат. (Он прятался за декорациями) – Пацаны, я просто пошутил!
Братки: - Повезло вам всем! Идем, Ержан, мы к Цыгану опаздываем!
Мерседес уезжает.
2016 год. Над Ержаном (который, якобы, потерял память и не помнит последние 20 лет) проводят медэкспертизу. Но следователи и врачи так и не поняв как он по документам и по отпечаткам пальцев будучи 45 летним, выглядит на 25 лет, отправляют его к сумашедшему профессору-психиатру Есуасову (на опыты по возвращению памяти) по просьбе местного олигарха (сына того профессора).
1996 год. Бекзат (чтобы не выплачивать долг Цыгану вместо Ержана) инсценировав свое самоубийство (у речки), тайно убегает в ауыл своей бабушки (по материнской линии). Он там притворяется младшим братом своего отца, который решил погостить.
2016 год. Ержан кое-как убегает от дома профессора. Но убежать ему некуда: кто-то из бывших братков – умер, кто-то за границей, кто-то поменяли деятельность (предали бывший клан). И только один Лекарь (бывший вор) ставший после аварии экстрасенсом, поверив рассказу Ержана, спрятал его у себя в ауыле. Там Ержан, наклеив усы, вынужден «тяжело поработать» учителем «по имени Аскар ағай». «Слишком умные» ученики его не слушают, они заморочены гаджетами. В это время, в городе, ведется его розыск.
1996 год. Бекзат пожив неделю в ауыле. Понимает (по ходу фильма) что, здесь (в эту эпоху) люди сплоченее, проще, добрее. Здесь нет разъединяющих и морочащих голову мобильников, айфонов, Интернета, спутникового ТВ и т. д. Он встречает здесь девушку-сироту – Камшат и влюбляется в нее. Но он вынужден бежать, так как приезжает отец Бекзата, который может разоблачить его. Камшат бежит с ним в Джамбул. Там он случайно встречает человека (из клана Цыгана) и убегает от него. Но тот успевает поймать Камшат и берет ее в заложники. Последний шанс Бекзата – сыйграть в новом казино чтобы вернуть долг и спасти Камшат.
2016 год. После недели работы в школе, Ержан хочет тайно убежать за границу. Но при пересечении границы, его в самый последний момент ловят и возвращает в полицию. Он там умоляет не возвращать его к профессору на опыты, грозится рассказать обо всем.
Туманное утро. Бекзат и Камшат автоматически перемещаются в 22.03.2016 год, в Алмату, на ту самую съемочную площадку. Бекзат отказывается от съемок и уезжает в Астану работать в новом театре и показать Камшат (уже невесте) 21-ый век.
Ержан и профессор Есуасов автоматически перемещаются в 22.03.1996 год, на съемочную площадку. После чего Ержан заплатив долг Цыгану сразу же становится учителем в школе. (так как он уже точно знает, что в этом времени дети еще не заморочены гаджетами, виртуальными играми и соцсетями). А профессора увозят в психлечебницу.
Метки: проза
Қонақ
КАТЫСУШЫЛАРЫ:
Асқар Ақшабаев, отағасы, заңгер. 46 жас шамасындағы толықтау мұртты кісі.
Әмина Ақшабаева, оның әйелі, жеке кәсіпкер.
Аcылжан Санабек, Асқардың бұрынғы досы, үнқағаздың редакторы.
Ақылбек, оның ұлы, жас аудармашы.
Сұлушаш пен Нұрила, Асқардың қыздары, колледждің студенттері.
Гүлжан Ескібаева, Әминаның анасы, зейнеткер. Өзін көбінесе салмақты ұстайды.
Етікхан Ескібаев, оның күйеуі, зейнеткер. Кеңес дәуірінде полковник қызметін атқарған шал.
Серік Ақшабаев, Асқардың ағасы, бизнесмен. Іштей мақтаншақ, мансапқор. Іші толық.
Берік, Серіктің ұлы, жас ақын.
Жәмила Жамағатова, Әминаның құрбысы, аспаз.
Айдос Жамағатов, оның күйеуі, қарауыл.
Сергей Иванов, Ақшабаевтардың мейірімді көршісі, дәрігер.
Жандос, Ақшабаевтардың көршісі, қаланың бұзақы жігіттерінің біреуі.
1 бөлім
Сахна салтанатты әуенмен ашылды. Ақшабаевтардың кең және берекелі пәтері. Ортадағы үстелдің қасындағы, екі креслодан өзге бұйымдар жаңа үлгіде жасалған. Бірінші болып, сахнаға қариялар шықты: көп әшекей таққан, Гүлжан Ескібаева орысша бір әнді әндетіп, шәйнек пен шыны стақандармен кіріп, ескі креслосына жайғасты. Оның артынан ерген, Етікхан Ескібаев, бетін және көзілдірігін сүлгімен сүртіп отырды, таққан ордендерін де қоса сүртті.
Гүлжан Ескібаева. Етікхан, сахар подай, пожалуйста!
Етікхан Ескібаев. Алсашы сызылмай-ақ, мә. (қант салғышты алдына қойды)
Гүлжан Ескібаева. Ой, ты что-то сегодня опять без настроения. (күлімдеп) Все-таки сен элитный пенсионерсің и сидишь не в доме престарелых, слава Богу. (шайын жұтты)
Етікхан Ескібаев. Гүлжан, елу жылда ел жаңа дейді, ал сен әлі орысша сайрайсың. Қызың да өзің сияқты, ал байғұс Асқар шұбартып жатыр. Ертең немерелермен не болады екен?.. (шайын жұтты)
Гүлжан Ескібаева. Полковник Ескібаев, меньше слушай всяких таза казахов. Двадцать лет они только и морочат свои головы. А у нас все было в жизни хорошо. Да и сейчас не плохо! (кәмпиттерді алдына қойды)
Осы сәтте Асқар Ақшабаев кіріп, шашын тарап жатып, сыңғырлаған ұялы телефонын алды.
Асқар Ақшабаев. (қуанып) Ой, Аcылжан-ау, қалың қалай? Соншама жыл за границей жүріп қалай қазақшаны ұмытпадың? Оралдым де! Как?! Бүгін ұлыңмен келесің бе?! Қашан? Күтемін сені, досым! Блин, единицам тауысылды! (өз бөлмесіне кіріп кетті, осы сәтте бөлмеге Нұрила мен Сұлушаш екі соткадағы шетелдің шулы музыкасымен күліп кірді, бірақ Сұлушаш лезде екеуін де өшірді )
Нұрила. Ты чего?! Телик включить хочешь, Сулушашка!
Сұлушаш. Нурила, здесь… вот кто! (Нұриланың артына тығылды)
Гүлжан Ескібаева. (орнынан тұрып, қатал және байсалды дауыспен) Какой телевизор? Мы чай пьем, а вы идете в колледж. Поэтому оденьте цивилизованные юбки, а не эти дикарские лоскутки! (отырды)
Нұрила мен Сұлушаш. (бір дауыспен) Бабушка, это – мини!
Етікхан Ескібаев. Слава Богу, что не микро. (шайға сүт қатты, екеуі шай ішуді жалғастырды)
Нұрила мен Сұлушаш. (есіктің қасына барып, бір-біріне) Опять придираются.
Әмина Ақшабаева көзін бояп шығып, екі қызға соғысайын деп қалды.
Әмина Ақшабаева. Ой, дочки, доброе утро, что без настроения?
Нұрила. Мама, апашка вообще не врубается ни в телик, ни в моду.
Әмина Ақшабаева. Слушайте бабушку, а то вы на всю громкость врубаетесь.
Асқар Ақшабаев көп галстуктарды таңдап кірді де, диванға отырды.
Асқар Ақшабаев. Пока я на работе, все должно быть готово для гостей. Амина, кофе приготовила или нет еще?!
Әмина Ақшабаева. Нұрила, принеси из кухни. (Нұрила ас бөлмесіне кетті)
Сұлушаш. Папа, если мы поедем в США или Китай, можно мне остаться там навсегда?
Етікхан Ескібаев. Әй, ұяттарың қайда? А как Родина?!
Гүлжан Ескібаева. А Родина всегда будет с тобой, патриот наш!
Асқар Ақшабаев. Там высокую должность с вашими знаниями точно не дадут.
Нұрила. (кіріп, Асқарға кофені берді) Папа, проблема. Училка нам не хочет пятерки ставить… Можно взять чуть-чуть из твоей полки?
Етікхан Ескібаев. Жоқ, алдымен менен сұраңдар, сендерге дұрыс беруді үйретейін. Мұнда өте абай болу керек…
Әмина Ақшабаева. Папа, они и так знают как работать. Девочки, уже время, накрастесь и оденьте джинсы. (гүлдерге су құйды)
Қыздар басты есік жаққа барып, аяқ киімдерін кие бастады.
Сұлушаш. (Нұрилаға соткасын көрсетті) Нюра, это же тот который на дискотеке был. Фото – супер!
Нұрила. Ой, он же ботаник. В хип-хоп танцы не врубается. Найдешь другого!
Қыздар үйден шыққанда, Асқар Ақшабаев сыртқы есікті жауып алды.
Гүлжан Ескібаева. Какие общительные внучки…
Етікхан Ескібаев. Ойпырмай, баяғыда комсомол қыздар ешқашан өздерін соншалықты бәдік етіп ұстамаған еді. Қазір ғой наглый болып жатқан…
Әмина Ақшабаева. Папа, хватит может уже?! Достал уже со своим ностальгическим магнитафоном! (ұялы телефоны сыңғыр етті) Не могу, сегодня у нас гости! С евро все в порядке, Женя? (өз бөлмесіне кіріп кетті)
Асқар Ақшабаев. (таңқалып) Какой еще Женя? Я же не знаю его.
Гүлжан Ескібаева. (тұрып, Асқардың галстугын кигізді) Женя – бизнесвумен, қазақша айтсақ, еркек емес. Может быть ее паспорт показать, бюрократ?! (күліп, галстугын қаттырақ тартты )
Асқар Ақшабаев. Если бы не я, (басқа галстукты киді) то вас бы здесь не было бы. Вы почти что, законно прописаны и я вам не мешаю, ене. (үйдің телефоны сыңғыр етті) Алло! (сыбырлап) Айгүлжан, мен саған келемін! Люблю очень.
Гүлжан Ескібаева. Кто звонит тебе, күйеубалам? (Асқар телефонды қойды )
Асқар Ақшабаев. Атам сияқты директор! (үйден дипломатпен шығып кетті)
Гүлжан Ескібаева. Нервные люди пошли. Помнишь как прекрасно все было?
Етікхан Ескібаев. Да… И ты была красивее в сто раз. (шайын жұтты)
Гүлжан Ескібаева. Да и ты комсомолом был! Кстати, мою газету купил?
Етікхан Ескібаев. Иә, ала ғой. Но там кажется что-то ұятсыз есть.
Гүлжан Ескібаева. Почему ты до сих пор такой отсталый?! Это же просто..медицин…. ой! (үнқағазды еденге құлатты) Ты не ту купил!
Етікхан Ескібаев. (едендегі үнқағазға қарап) Неден шошып кеттің? (күлді) Әй, егер мен болмасам, сен тоқсаныншы жылдары аштан қатар едің ғой, мен красный икраң үшін еш шатаспай валютаны тауып бердім. Құдайдың өзі кешірсін! А газету сейчас выкину. (үнқағазды алып, шығып кетті )
Гүлжан Ескібаева. Подожди, подожди-ка, я должна быть в этом полностью уверенна. (шалдын артынан кетті) Ты куда пошел?
Етікхан Ескібаев. (басқа есіктен кіріп) Таяғымды ұмытып кетіппін.
Гүлжан Ескібаева. (қайта келді) И в конце концов перестань говорить по-казахски! Это действует мне на нервы. (шал үнқағазды қойып кетіп қалды)
Кемпірі үнқағазды алып, жыртты да орнына отырып, шалының артына жұдырығын көрсетті. Сахна көңілді әуенмен жабылды.
2 бөлім
Сахна ашылды. Ақшабаевтар үйінің кең есік алы. Ауа райы жақсы, көгалда гүлдер өсуде. Артқы планда төрт-бес жолаушы кезек-кезекпен өтіп жатыр. Сергей Иванов дүкеннен қораптармен шығып, орындыққа отырып, терлеп шляпасын шешті. Серік Ақшабаев джибінен шығып, қасына отырды.
Серік Ақшабаев. Папаша, закурить не найдется?
Сергей Иванов. Что вы, я пока вам в отцы не гожусь. Извините, я не курю. Но у меня в коробке одна спичка есть. Берите! Хотя я Вам не советую, это вредит как Минздрав говорит. А вы не брат Аскара?!
Серік Ақшабаев. Да, а что надо? (шірене қарады)
Сергей Иванов. Я его знакомый врач. Передайте ему, пожалуйста, что бы он меньше пил и курил. (Серіктің темекісін тұтатты да подьезге кіріп кетті)
Серік Ақшабаев. (өз өзіне) Он же и так здоровый… как я! (ішін ұстады)
Осы сәтте Жәмила Жамағатова көше жақтан келіп, Серікті көре салсымен шашын жөндеп-жөндеп, қасына келді.
Жәмила Жамағатова. Кешіріңіз, сағат қанша болды?
Серік Ақшабаев. О, сұлу қарындас, қалыңыз қалай? Менде хата, тачка, коттедж бәрі де бар! Сонымен… атыңыз кім болады екен?
Жәмила Жамағатова. Жәмила Жамағатова, высококлассный повар. Менде салат, первое, второе, десерт, бәрі де бар! Ал сағатты айта аласыз ба?
Серік Ақшабаев. Сіздің фигураңыз сондай…
Жәмила Жамағатова. Қойыңызшы… (шашын жөндеді) Менің күйеуім келіп қалады. Айтпақшы, Ақшабаев Асқар осында тұрады ма?
Серік Ақшабаев. Мен оның ағасы Серікпін, жүріңіз жол көрсетейін.
Екеуі сөйлесіп, подьезге кіріп кетті. Осы сәтте Айдос Жамағатов арағын ұстап, өзінің әйелін ашулана іздеп келді.
Айдос Жамағатов. Түй, менің қатыным қайда кетті екен?! Алдымда жүр еді.
Сергей Иванов. (поьезден шықты) Здравствуйте, Вам кто нужен?
Айдос Жамағатов. Тағы бір орыс шықты! Әттең, олар қалаларда топырлап жүреді. Мен здешний Әминаның знакомыймын. Понимать етесің бе?!
Сергей Иванов. Вполне, журиниз сизди ертип алып барайын.
Айдос Жамағатов. Мә, саған! (мәз болды) Қазақша знаешь что ли?!… Молодец!
Екеуі подьезге кіріп кетті. Берік көше жақтан келіп, соткасын алды.
Берік. (өз өзіне) В какой же квартире дядя Асқар? Сейчас позвоню папе…
Жандос. (бұрыштан шықты) Слышь, твоя мобила? Дай позвонить на минутку.
Берік. (шошып) Здраствуй… а, алып қоймақшысың ба?!
Жандос. Гони сотку! А то уши вырву, и твоей матери на нос приклею!
Жандос Берікті ұрайын деген сәтте, Берік артқа қадам басты. Осы секундта Нұрила колледжден келіп қалды.
Нұрила. Жандос, ты что псих?! Знаешь кто его пахан? (Жандостың құлағына бір-нәрсе деді)
Жандос. (таңқалып) Предупреждать надо! (Көшеге қашып кетті).
Нұрила. Расслабься, Берик! Идем, расскажи как в Алмате, пацаны живут! Я твоя двоюродная сестра, Нурила, помнишь?..
Екеуі подьезге бірге кірді. Сахна жабылды.
3 бөлім
Сахна көңілді халық әуенмен ашылды. Ақшабаевтардың пәтерінің ортасында кең үстел тұр. Серік Ақшабаев пен Асқар Ақшабаев екеуі сол жақтағы диванда жайғасып отыр. Жәмила Жамағатова мен Әмина Ақшабаева өзара сыбырласып үстелге соңғы астарды тасып жатты. Гүлжан Ескібаева мен Етікхан Ескібаев екеуі өздерінің креслоларында шайларын ішуде. Сол жақта Нұрила, орындықтарды көтеріскен, Берікке ақыл айтып жүр.
Серік Ақшабаев. Асқар, у тебя на работе все в порядке?! Если что у тебя есть связи в моем лице, брат. Помнишь красавицу Жанну?
Асқар Ақшабаев. (сыбырлап) Тихо! А то жена услышит! Они у меня на сотке, для конфиденциальности, записаны как Иван Петрович и КСК. А как твоя банда?
Серік Ақшабаев. (сыбырлап, жұдырығын көрсетті) Да тише ты, никто не должен знать, а то крышка будет, и тебе. Моя компания типа по закону, так как ты все подписывал, не забыл?! (Сосын тұрып, дауыстап) Кстати, мой сын Берік – талантливый молодой поэт! Ну-ка, прочти что нибудь, давай!
Берік. (қобалжып, кішкентай кітапшасын шығарды, елдің бәрі тыңдауға дайындалды) Это моя книга «Беріктау», а тут моя подпись, а вот здесь мое фото.
Астана – сверкающая столица,
Счастливы здесь все-все лица,
И страна наша вечно веселая,
С городами и всеми селами! (бәрі шапалақтады, Берік мақтанып еңкейді. Әкесі қуанып, мақтап құшақтады)
Әмина Ақшабаева. Как все точно и правдиво!
Гүлжан Ескібаева. Түфәй-түфәй! Внучок, у тебя талант, просто огромный!
Айдос Жамағатов. Какой тут таланта?! (арағын қағып ішті) Бұл өлең – балабақшадағы тақпақ сияқты жеңіл!
Етікхан Ескібаев. Маған да мүлдем ұнаған жоқ! Ең басынан үйренсін.
Жәмила Жамағатова. (шашын жөндеп қойып, Серік Ақшабаевтың алдына қантты әкелгенсіп) Кешіріңіз, Айдос поэтизмді түсінбейді.
Әмина Ақшабаева. (Серік Ақшабаевтың алдына тұз қойғансып) Увы, мой отец совсем алжыған…
Жәмила Жамағатова. (күйеуіне жеке) Әрине, менің аспаздық өнерім, ас бәріне керек болғандықтан, нағыз өнер. Ал санамақтар қазір ешкімге керек жоқ. Бірақ Беріктің әкесінің аспазы болсақ, өлмейміз. саған да қарауыл орыны табылып қалар! Так что үндемей отыр. (шашын жөндеп, жұмысын жалғастырды)
Гүлжан Ескібаева. (шалына жеке) Не позорь, айналайын. Сколько раз тебе говорить, это сын нужного нам родственника. Я знаю как ты любишь поэзию, да, это был стих не ради вечности, а ради прибыли. Но я думаю, это вполне нормально, мой полковник. (шампанскийді ішті) Тем более, что я и в правду веселая в нашей стране. (күлді)
Берік. (Нұрилаға жеке)Ну как?!
Нұрила. Ничего… прикольно… а есть про любовь?!
Берік. Будет, если заплатете. (Асқар Ақшабаевқа келді) Сіз не дейсіз, Асқар аға?
Асқар Ақшабаев. (ойланып) Әпкең мен әжеңе ұнаса – өте дұрыс!
Жәмила шашын жөндеп, келісті. Сахна көңілді әуенмен жабылды.
4 көрініс
Сахна ашылды, сәл кеш кірген есік алдың бейнесі көрінді. Сыйлықты ұстаған Асылжан Санабек пен домбырасын ұстаған ұлы қонаққа келе жатыр.
Асылжан Санабек. Ақылбек, біз Асқар ағаңмен көп жыл бұрын бірге Мәскеуде оқыдық. Тек мен журфакты, ол болса юрфакты аяқтаған еді. Тоқсаныншы жылдар басталғанда, анаң екеуіміз қиналып, шетелге кетуге мәжбүр болдық. Ал енді, Аллаға шүкір, елге оралдық. Астананың көркін өз көзімізбен көрдік-ау!..
Ақылбек. Иә, әке. Ал ол кісі қазір қай жерде жұмыс істейді екен?
Асылжан Санабек. Оны өзім де білгім келеді. Тоқтай тұр, күте тұр осы жерде. Мен көлікте тағы да бір сыйлықты ұмытып кетіппін. Сен осында осыны қарап отыр, жарайды ма?
Әкесі асығып кетіп қалды. Ұлын орындыққа отырды. Осы сәтте Жандос бұрыштан шығып, Ақылбекке жақындады.
Жандос. Салам, ты тоже какой-то родственник Нюрки?
Ақылбек. Нет, а кто это?!
Жандос. Аха, ну ты хотя бы местный?!
Ақылбек. Нет, а зачем тебе?!
Жандос сыйлықты күшпен тартып, Ақылбекті ұрмақшы болды. Ақылбек оны оңай жеңіп, жерге жатқызды. Әкесі де келіп қалды. Жандос итеріп, жұлынып қашып кетті. Сергей Иhttp://qazaq.kz/wp-admin/po... шуға шықты.
Ақылбек. Анау ұрыны ұстаған едім. Аз болмағанда, затымызды алып кетер еді.
Асылжан Санабек. Әй, әттәңәлеттіңкі десе, бәлесін қарай гөр, а!
Сергей Иванов. Бул бузык Жандос қой тағы. Тағы учаскелікке айтамыз.
Асылжан Санабек. Ой, сіз қазақша білесіз бе?! Қайдан үйрендіңіз? Жарайсыз!
Сергей Иванов. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде деп Президент айтқан еді гой.
Үшеуі сөйлесіп подьезге кірді. Сол сәтте Сұлушаш оқудан келіп, әуен шығарған соткасын алып, орындыққа отырды.
Сұлушаш. Да, Айдана, училка типа никаких взяток не берет! Тормознутая, точно! Ну, говорит что бабки ничего не значат, анау-мынау! Лохушку нашла! Сейчас деньги – это же престиж. Вот найду себе олигарха на белом лимузине! (есік алда тұрған көлікке бір қарады) Уау, или на таком как в нашем дворе стоит! Что?! Какая чистая любовь?! Вот, дура! Пока я в жизни эту сказку найду… А вообще, уеду в Америку и не вернусь! Куплю себе какой-то железный диплом. Что?! Иди ты со своей честью, знаешь кто родные знакомых моих далеких родственников?!..
Гүлжан Ескібаева. (балконға шықты) Сулушаш! Домой! Золотце мое, к нам уже гости пришли!
Сұлушаш. Сейчас! Иду! (соткаға) Так что я не зря люблю свою семью. Кроме дедушки, а он такой отстой. Хочет что бы мы были какими-то военными патриотками. (күлді) Ну разве не прикол?! Пока!
Осы сәтте Сұлушаштың қасына Жандос келіп амандасты. Жастардың заманауи рэп музыкасы ойнады, түрлі-түсті жарық сахнада жарқылдады. Екеуі кішкене брейк биледі. Сахна жабылғанда, Сұлушаш үй жаққа, ал Жандос көше жаққа кетіп қалды.
5 көрініс.
Сахна халық әуенімен ашылды. Бәрі дастархан алдында жайғасып, Серік Ақшабаевты тыңдап отыр. Тек ғана Айдос Жамағатов пен Етікхан Ескібаев өзара сырласып отыр.
Серік Ақшабаев. Я сам воспитал такого послушного сына. Он знает почти три языка, которые надо знать. Среди них и свой родной! Начинай Берікжан!
Берік. Ата, менде қазақша да бар! (диванның қасындағы орындықтың үстіне шығып кетті)
Ордендері жарқылдаған бар атам,
Келбеті жарқын болған бар апам,
Оның қызы болмайды ғой есерсоқ,
Жалпы біздің зейнеткерлеріміз тоқ!
Есіктің қоңырауы естілді. Асқар Ақшабаев асығып тұрып, есікті ашуға бара жатып, Беріктің орындығына байқамай тиіп кетті. Ол шошып, жамбасымен артындағы пуфикке құлап түсті. Әжесі мен әкесі аздап шошып кетті. Ал қыздар тырқылдап күлді. Асқар Ақшабаев Асылжан Санабек пен оның ұлын, өзінің ескі достарындай, қуана қарсы алып, сыйлықтарын алды. Қал-жағдайын сұрастырып, бөлмеге ертіп келді.
Асқар Ақшабаев. Это мой давний друг, Санабек Асылжан с сыном. Мы с ним вместе учились в России. Недавно он вернулся на Родину из заграницы, где прожил 20 лет! (Асылжан Санабектің ұлын жастардың қасына жайғастырып, өзін төрге отырғызып, қасына жайғасты)
Асылжан Санабек. Иә, көп уақыт өтті. Өз туған жерімді сағынып, Отандық үнқағаздың редакторы болып келдім. Енді өз ұлтым жайлы жазамын. Ал сен кім болып істеп жатырсың?
Асқар Ақшабаев. Председатель коллегии адвокатов. Жауапты жұмыс екендігін білетін шығарсың?! Енді, Құдай қаласа, тағы жоғарырақ көтерілмекшімін…
Асылжан Санабек. Иншалла, солай болғи. Ал сенің ағаң нарықта сәтті қызмет ететіндігін естідім. Бұл шын ба?
Асқар Ақшабаев. Әрине, шын. Адал бизнеспен болғалы жиырма жыл болды…
Серік Ақшабаев. Сенімді «АртфулСерик» компаниясы бар. Егер біреуге пәтер керек болса, хабарлас… Айтпақшы, отбасың бар ма?
Асылжан Санабек. Аллаға шүкір, бар. Әйелім оқытушы эколог. Менімен келген, Ақылбек, жас аудармашы. Ал үйдегі екіншісі, Әділбек, иншалла, хирург болмақ.
Сұлушаш пен Нұрила. (Ақылбекке) А можно спросить? Уот ис йо нейм?!
Ақылбек. (қолын алды) Май нейм ис Акылбек.
Нұрила. Уау, ай эм Нурилоу энд ши ис май систе Сулишауш.
Ақылбек. Ю кэн ноу ол ленгуичес, бат ю маст респект йо оун!
Берік. Тілді онша білмеймін. Сен танысып болған соң, не дедің?
Ақылбек. Мен бикештерге өз ана тілін құрметтеу керектігін айттым.
Берік пен Ақылбек танысып жатқан кезде, Нұрила мен Сұлушаш өзара «кажется он отстой, как наш дед!» деп сыбырласты да, күлмекші болды.
Әмина Ақшабаева. (Асылжан Санабекке) У нашего отца этого воспитания хватает! Если честно, я не пойму, вот зачем все эти древние обряды, традиции?! Правда, Жәмила? (Жәмила шашын түзеп, басын изеді) Сейчас другое, деловое время.
Етікхан Ескібаев. Ешкім өз түп-тамырларын ұмытпасын, Дұрыс па, Айдос? (Айдос түрін «әлбетте» дегендей қылып, басын изеді) өз ұлтын білсін, өздерінің келбеті болсын.
Гүлжан Ескібаева. У внучек есть келбет. У них самая дорогая косметика.
Серік Ақшабаев. (Ақылжанның алдына арақты қойды) Айтпақшы, қонақ, неге арақты ішпей отырмыз? Әлде шарап құйып берейін бе?
Асылжан Санабек. Жоқ рахмет, маған болмайды. Мен намаз оқимын және астымда көлігім бар еді.
Асқар Ақшабаев. Дұрыс енді, а мы пока сами выпьем за Конституцию!
Әмина Ақшабаева. А я за бизнес!
Серік Ақшабаев. Да, особенно за… честный бизнес!
Жәмила Жамағатова. И за ресторанный тоже! (күліп, шашын жөндеді)
Бәрі өздерінің бокалдарын соғыстырды. Асылжан ішімдікті ішпеді.
Айдос Жамағатов. (Жәмилаға жеке) Қойшы осыңды, шашыңа тиіспеші.
Нұрила мен Сұлушаш. Шоу-бизнес форэве! (қыздар өзара соғыстырып ішті)
Ақылбек. Казакстаным мәңгі жасасын! (ішімдікті тек Берік ішті)
Жәмила Жамағатова. (шашын жөндеді)Айтпақшы, қымбатты қонақ, шетелдегі жағдай қалай екен?
Асылжан Санабек. Қазіргі кезде Еуропаның техника саласы өте жоғары деңгейде дамыған, ал руханият болса мүлдем назарсыз қалды деп айтуға болады.
Әмина Ақшабаева Извините, господин Асылжан, а там женщины как-бы еркін жүреді, да?!
Асылжан Санабек. Өкінішке орай, еркін болғандығы соншалықты, (шайын жұтты) кейбіреулері ар-ұят жайлы ұмытып кеткен. Және ол жақтың демографиясы нашарлауда, себебі мансапқор әйелдері отбасы құрғысы келмейді. Тұрғындар саны тек шеттен келген адамдармен толықтырылуда.
Жәмила мен Әмина өзара «какой он странный» деп сыбырласты.
Сұлушаш. (Ақылбекке) Можно у вас спросить про это… ну как его там… ну как, блин, сказать… ну… короче, девушка у тебя есть?!
Ақылбек. Айтыңызшы, бұл сізге не үшін керек екен?
Сұлушаш. Да так, ты настолько необычный парень… (екі қыз тырқылдады)
Берік. Қойшы оларды, Ақылбек. Одан гөрі домбыраңды тартып берші!
Берік тұрып, Ақылбектің домбырасын тартқанын бәріне тыңдауды сұрады. Сосын Ақылбек керемет «Қара Жорға» әнінен үзіндіні орындап бергенде Етікхан пен Айдос билеуге тырысты, Шашын жөндеген Жәмила мен шіренген Серік тек ұялғаннан ғана қимылдады. Ал Айдос пен Етікхан қуанды.
Айдос Жамағатов. Жарайсың, жігіт! Ақылбек – міне нағыз дарын!
Етікхан Ескібаев. Уа, рахмет, нағыз қазақ, тасың өрге домаласың! Аумин!
Асылжан ең жақсы биледі. Берік одан озып, мақтанамын деп, құлап түсті. Қыздар оған көмектесті. Әжесі оған барып, суды құйып берді. Ән аяқталып, билегендер шапалақтады, сахна жабылды.
6 бөлім
Сахна халық күйімен ашылды. Тура сол сәт. Әйелдер қызып, өзара өсек соғуда. Етікхан, Айдос пен Асылжан жайлап әңгімелесіп отыр. Берік ойланып отыр, ал қыздар оны күлдіртпек болып жатыр. Серік пен Асқар мас болды.
Серік Ақшабаев. (Асқарға) Отойдем, на минутку. (екеуі дәлізге шықты) Этот гость точно не легавый? Че он про наши работы вынюхивал?!
Асқар Ақшабаев. Просто так! Он просто менеджер какой-то «қазақтілской» газеты. Он про мелочи ничего не знает, похоже… он с ума сошел от продолженного образования! (саусағын шошайтты) Увы, он нам не крыша?! А давай-ка мы его вылечим перемешав вино, водку, спирт и коньяк?! (күлді)
Серік Ақшабаев. Глупости! Он вообще не пьет. А сына его так хвалили, вот ему-то и надо дать. Молодой – выпьет. А Берікжан загрустил. Если меня уважаешь – идем! Добавим все это в Кока-Колу. (екеуі ас бөлмесіне кіріп кетті)
Асылжан Санабек. Әдемі қыздарыңыз қалай оқиды екен?
Әмина Ақшабаева. Они образованны и знают все что надо. Вот вам «золотая» молодежь. Им надо вообще зарубежом жить. (Берік келіп отырды)
Берік. Ваш сын такой умный. (Әмина кетті)А правда что вы редактор?! А вы не могли бы взять мои стихи? Мен қазақша жақсы жазамын…
Асылжан Санабек. Шындықты айтшы, сен өз ұлтыңды сүйесің бе?
Берік. Ол не дегеніңіз, аға!? Сондықтан ғой мен тура сіздің ұлыңызға ұқсап, намысшыл және шығармашыл тұлға болғым келіп жатқандығым!
Асылжан Санабек. Ақын рухани жағынан бай болуы керек.
Етікхан Ескібаев. Ал мылжыңмен табыс іздеу ақынға жараспас. (Айдос келісті)
Берік ұялып кетіп, қыздарға барды. Оның орнына көңілді Гүлжан Ескібаева өзінің бокалымен отырды.
Гүлжан Ескібаева. Можно к вам, господа? (шампанскийді жұтты) Етікхан, ты много не выпил?! Вот я помню раньше везде была советская культура. А сейчас какая-то казахбайская…
Асылжан Санабек. (түсінбей) Сіз қалайша ондай сөзді айтасыз?! Что вы знаете о нашей настояшей великой культуре?! Сіз тіпті өз ана тіліңізді әлі де менсінбейсіз. Германиядағы қазақ диаспорасы өзінің ұлттық бет-бейнесін сақтап қалған ғой, ән неміс, әр азамат өзара немісше сөйлейді.
Етікхан Ескібаев. Ойбай, рас, рас, балам! Гүлжан ханым тек Батыстың влияниясына еліктеген шоулар туралы айтты. Әйтпесе, өзі де беті қазақ ғой.
Гүлжан Ескібаева намыстанып, Әйелдерге барып қонақты сыбырлап өсектеді. Айдос Асылжанның сөздерін қостап қойды да арағын қағып ішті.
Нұрила мен Сұлушаш. Берік, сейчас везде ходят девушки с паранжами. Нас это нервирует, это светская страна или Арабия?!
Ақылбек. О, Алла, біздің хақ дініміз несімен жазықты болып қалыпты, қыздар?!
Берік. Ақылбек, сабыр ет, олар жай секталарды айтып жатқан шығар.
Осы сәтте Асқар Ақшабаев келіп, Асылжанның қасына отырды. Ал Серік Ақшабаев жастарға көп стақандармен келді.
Серік Ақшабаев. Эх, молодежь, как сидим? Қыздарға безалкагольное пиво, а тебе, ақын-Ақылбек, ең үлкен Кока-Кола! Берікжан, сен яблочный сокты іше ғой,
Серік Ақшабаев мәз болып, шашын жөндеген Жәмиланың қасына отыра кетті. Қыздар өздерінің стақандарын сылқ етіп жұтып жіберді.
Берік. Ақылбек, маған соктар мүлдем ұнамайды. Анам күнде бере беруші еді.
Ақылбек. Ал маған керісінше шырындар өте ұнайды.
Берік «Рахмет» деп, Ақылбектің стақанын қағып ішті де орнынан тұрды. Рэптің музыкасы ойнап, жарықтар жарқылдады. Қыздар қуанды, ел таңқалды. Берік хип-хоп билеп, әнін бастады.
Дәу Асқар аға парасын алады,
Пәк жүрегім соған таңқалады!
Менің әкем айлакер болған,
Доллар ақшасы солай толған,
Осы сәтте Серік Ақшабаев ашуланып, «Ой, иттің баласы!» деп, пистолетін төбеге атты. Музыка өшті. Гүлжан, Әмина, қыздар қатты шошып, бір сәтте үстелдің астына лезде кіріп кетті. Берік перденің артына тығылды. Шашын жөндеген, Жәмила қорқпай, Айдос пен Етікханды құшақтап, «ақымақтар, прячтесь!» деп өзімен бірге қоса тықты. Асқар Ақшабаев Серіктің пистолетін таласа бастады.
Асқар Ақшабаев. Ты столько лет меня пугал, бандит! Но я не трус! Ты хату своровал и меня заставил оформить, гад!
Асылжан Санабек. Ұста жақсылап! (жүгіріп келіп, Серікті қабырғаға тақап, қолын бұрайын дегенде, ол пситолетін терезеге тастап үлгерді )
Әмина Ақшабаева. (лезде соткасын алып, тез дауыспен) Алло, это полиция?! Немедленно приезжайте! Тут пьяный преступник, Пушкина, 15, квартира 33!
Асқар Ақшабаев. Дура, зачем мусоров зовешь?! Ведь я, идиот, тоже замешан!
Асқар Асылжанды итеріп, Серікті босатып, Әминадан чердактын кілтін сұрап алып, екеуі үйден қашып кетті. Әмина жылады, Етікхан жұбатты.
Әмина Ақшабаева. Я им нарочно дала не тот ключ, ведь я уже все знаю о его верности, и про Жанну, и про Айгулку. Боже мой, кто во всем этом виноват?!
Асылжан Санабеков. Сіз кім кінәлі деп жатырсыз ба? Өз Отаныма оралғанымда, жерлестерімнен орысша сөйлеп, харамды ішетіндігін күтпедім. Руханияттан гөрі ақшаны құрметтейтін орта, ұлтынан гөрі заман сәнін ойлайтын орта. Сіздің күпірлігіңіз мен соқырлығыңыз кінәлі, астахафураллах! Жүр Ақыл!
Ұлымен қосылып, тым-тырыс пәтерден шығып кетіп қалды.
Гүлжан Ескібаева Не слушайте его внучки, он просто ненормальный.
Есік алдан полиция көлігінің дабылы естіліп, полиция сержанты кіріп келді.
Сержант Мұнда не болып жатыр?! Сіздер ме шақырған?!
Жәмила Жамағатова. Мен бәрін айтып беремін! Бандиты наверх побежали!
Сұлушаш пен Нұрила. Позвоните скорую, она спьяну вас вызвала!
Осы сәтте есіктен екінші сержант жүгіріп, кіріп келіп, жоғарғы қабатта қылмыскерлердің ұсталғандығын айтып, бәрін астына түсулерін сұрады. Барша әйелдер бір сәтте «ах» деп, әртістерон секундтке қимылдамай қалды: Сұлушаш пен Нұрила, көздері бадырайып, Гүлжан Ескібаеваның артына тығылды. Етікхан Ескібаев жүрегін ұстап, тік тұр. Жәмила Жамағатова терезеден қашпақ болған Берікті ұстап тұр. Айдос сержанттарға қуана қарап, қолын екі жаққа жазып тұр.
Сахна патриоттық әнмен жабылды.
Метки: пьеса
Эссе
Я иду по зимней астанинской улице. Вдруг, вместо этой улицы я оказываюсь в летнем таразском огороде, где я уже семь лет не был. Моему удивлению нет предела, я стою и не могу даже шевельнуться. Так как, я действительно вижу вокруг себя самые настоящие деревья, кусты, траву... в общем, тот самый знакомый сад! Тот самый, где я жил девять лет, когда учился в школе. Я снял с себя куртку, шапку... и присел на траву. Я ничего не мог понять, хотя именно об этом и мечтал. Произошло Чудо — я мгновенно телепортировался в пространстве и времени!!! Я понимал, что сейчас я нахожусь в прошлом, так как дом, на который я пристально смотрел, не мог существовать, так как был разрушен еще в 2009-ом году. Но дом стоял, стоял совершенно точно в том же виде в котором был. Через какое-то время я встал и пошел в сторону времянки. Я чувствовал себя будто бы нахожусь внутри своих воспоминании! По пути я успел заметить, что в курятнике не было кур. Даже одного цыпленка не было. Странно, ведь они должны были быть, так как мы продали их только после того, как спилили гнилое абрикосовое дерево. Но абрикосовое дерево все же стояло на своем месте.
Я зашел в уютную и прохладную кухню. Никого нет. Тишина. Только часы на стене неспешно тикают. Возле них висит календарь с датой «1999» год. Я не мог в это поверить, я не знал что делать... Но я действительно переместился во времени!!! Я залез в карман, достал оттуда свое удостоверение. На нем дата выдачи «2011» год. И формат новый. Было ясно, что мне ни один здравомыслящий человек не поверит. Тут я заметил на столе что-то блестит. Подойдя ближе — я заметил удостоверение старого формата... Не может быть! На нем были мои имя, фамилия и отчество. И дата выдачи — «1996» год. Я не мог ничего понять, ведь у меня не могло быть никакого документа в 1999-ом году — ведь мне же было тогда всего лишь 8 лет! И тут... я обратил внимание, что на полу лежит еще одна бумага. Это был документ подтверждающий, что я купил этот дом в прошлом году и прописан в этом доме. То есть я — хозяин. Но как же так!? И тут я смекнул, что нахожусь не в настоящем прошлом, а в параллельном прошлом. То есть, здесь мне не 8 лет, а 23 года. Из записей в телефонной книжке я узнал, что мои родители живут в ауле. А брата у меня... нет. То есть 7-ого сентября 1998-ого года никто не рождался в нашей семье!!!
Никак не мог я понять ситуацию: если я, гость из параллельного мира и пришелец из 2014-ого года, нахожусь здесь... то где же мой двойник!? Что будет если он придет и увидит меня?! Не знаю... Ну, ладно, будь что будет! Так даже интересней! Я включил телевизор. Может быть здесь в этом измерении все по-другому и история другая?! Но нет, телевидение и радио вещало те же самые новости и передачи, что и 16 лет назад. История и вся планета те же!
Я долго сидел на диване и молча смотрел на свои здешние документы. Я оказывается еще и дипломированный журналист, работающий в местной газете. думал о том, что только утром вокруг меня была Астана и декабрь 2014-ого года. А сейчас... Сейчас потрясающее время!!! Да! Ведь пока еще нет массовой психической зависимости от мобильной связи, спутникового и кабельного телевещания, Интернета и любой цифровой техники: от компьютеров до самых новых айфонов! То есть нет еще переизбытка информации, и вездесущих мониторов разного формата! То есть самое основное пока что, все же, сами люди и живое общение между ними. Я об этом же только утром мог только мечтать!!! При одной только этой мысли, я понял, что мне невероятно повезло!
Так ведь тот факт, что сейчас весьма замечательное ВРЕМЯ по сравнению с тем, что начнется примерно через 6 лет — могу знать только я и... редчайшие провидцы, которых может и не существуют вовсе. Люди, естественно, и не догадываются, что пока еще актуальны только проблемы всего лишь социально-бытового уровня!!! Нет еще социально-психологических проблем! Счастливая жизнь! Цифровая техника никому не мешает. И это главное! По крайней мере, для меня, для живого гостя из будущего. Правда, из параллельного мира... но все же. Да, эпоха общего национального ренессанса!
Я решил попить чай. Вновь попробовать ретро-вкус, но уже в подобающей атмосфере! Я уже почти совсем забыл, что по сути здесь чужой. Я об этом уже не думал вообще. Я достал из холодильника докторскую колбасу, поставил чайник и стал есть южные лепешки с вишневым вареньем. Вкус как в детстве! Нет, даже лучше! Так как, я уже знал истинную цену не только этим натуральным продуктам, но и жизни в этой эпохе, в котором я нахожусь сейчас. Мой «двойник» не пришел, я стал жить.
Я зашел в уютную и прохладную кухню. Никого нет. Тишина. Только часы на стене неспешно тикают. Возле них висит календарь с датой «1999» год. Я не мог в это поверить, я не знал что делать... Но я действительно переместился во времени!!! Я залез в карман, достал оттуда свое удостоверение. На нем дата выдачи «2011» год. И формат новый. Было ясно, что мне ни один здравомыслящий человек не поверит. Тут я заметил на столе что-то блестит. Подойдя ближе — я заметил удостоверение старого формата... Не может быть! На нем были мои имя, фамилия и отчество. И дата выдачи — «1996» год. Я не мог ничего понять, ведь у меня не могло быть никакого документа в 1999-ом году — ведь мне же было тогда всего лишь 8 лет! И тут... я обратил внимание, что на полу лежит еще одна бумага. Это был документ подтверждающий, что я купил этот дом в прошлом году и прописан в этом доме. То есть я — хозяин. Но как же так!? И тут я смекнул, что нахожусь не в настоящем прошлом, а в параллельном прошлом. То есть, здесь мне не 8 лет, а 23 года. Из записей в телефонной книжке я узнал, что мои родители живут в ауле. А брата у меня... нет. То есть 7-ого сентября 1998-ого года никто не рождался в нашей семье!!!
Никак не мог я понять ситуацию: если я, гость из параллельного мира и пришелец из 2014-ого года, нахожусь здесь... то где же мой двойник!? Что будет если он придет и увидит меня?! Не знаю... Ну, ладно, будь что будет! Так даже интересней! Я включил телевизор. Может быть здесь в этом измерении все по-другому и история другая?! Но нет, телевидение и радио вещало те же самые новости и передачи, что и 16 лет назад. История и вся планета те же!
Я долго сидел на диване и молча смотрел на свои здешние документы. Я оказывается еще и дипломированный журналист, работающий в местной газете. думал о том, что только утром вокруг меня была Астана и декабрь 2014-ого года. А сейчас... Сейчас потрясающее время!!! Да! Ведь пока еще нет массовой психической зависимости от мобильной связи, спутникового и кабельного телевещания, Интернета и любой цифровой техники: от компьютеров до самых новых айфонов! То есть нет еще переизбытка информации, и вездесущих мониторов разного формата! То есть самое основное пока что, все же, сами люди и живое общение между ними. Я об этом же только утром мог только мечтать!!! При одной только этой мысли, я понял, что мне невероятно повезло!
Так ведь тот факт, что сейчас весьма замечательное ВРЕМЯ по сравнению с тем, что начнется примерно через 6 лет — могу знать только я и... редчайшие провидцы, которых может и не существуют вовсе. Люди, естественно, и не догадываются, что пока еще актуальны только проблемы всего лишь социально-бытового уровня!!! Нет еще социально-психологических проблем! Счастливая жизнь! Цифровая техника никому не мешает. И это главное! По крайней мере, для меня, для живого гостя из будущего. Правда, из параллельного мира... но все же. Да, эпоха общего национального ренессанса!
Я решил попить чай. Вновь попробовать ретро-вкус, но уже в подобающей атмосфере! Я уже почти совсем забыл, что по сути здесь чужой. Я об этом уже не думал вообще. Я достал из холодильника докторскую колбасу, поставил чайник и стал есть южные лепешки с вишневым вареньем. Вкус как в детстве! Нет, даже лучше! Так как, я уже знал истинную цену не только этим натуральным продуктам, но и жизни в этой эпохе, в котором я нахожусь сейчас. Мой «двойник» не пришел, я стал жить.
Метки: проза
Люди
1. На нашей одной
планете,
Во
всех странах и городах,
Не
должны взрослые и дети:
Ощущать
печаль или страх!
Припев:
Люди, люди, люди,
Хорошие существа,
Других
любить не забудьте, А я люблю вас всегда!
2. Ты себе тайну
откроешь,
Есть ли сердце
твое с тобой,
В сердце любовь
раскроешь,
О счастье всем
людям ты спой!
Припев:
Люди, люди, люди,
Хорошие существа,
Других
любить не забудьте, А я люблю вас всегда!
Адамдарды өте
сүю! Кісі, жан мен пенделер,
Бәрін бәрін жақсы
көру! Жақсы көріңдер сендер!
3.
Все
народы ведь из людей,
Все веры учат
дарить теплоту,
Поэтому, весь мир
поскорей
Пускай внедряет
лишь доброту!
Припев:
Люди, люди,
люди,Хорошие существа,
Других любить
не забудьте, А я люблю вас всегда!
Адамдарды өте
сүю! Кісі, жан мен пенделер,
Бәрін бәрін жақсы
көру! Жақсы көріңдер сендер!
I love you everyday All
People in the World!
I wish you happy way And
say you so kind
Метки: поэзия
Адамдар
Таң атқанда терезеге қараймын
Бар Әлемге жақсы ниет ойлаймын
Адам-адам-адамдар,
Жақсы көрсе бір бірін,
Бақытқа толар жандар
Жайнап төге жан нұрын,
Кісі-кісі-кісілер
Жүректерін тыңдаса,
Бірін-бірі түсінер
Менмендікті тастаса!
Бар адамға жақсылықты жасаймын,
Глобусты да қуанышпен ұстаймын.
Адам-адам-адамдар,
Жақсы көрсе бір бірін,
Бақытқа толар жандар
Жайнап төге жан нұрын,
Кісі-кісі-кісілер
Жүректерін тыңдаса,
Бірін-бірі түсінер
Менмендікті тастаса!
Кеш батқанда көңілдене қайтамын
Еш шаршамай жақсы сөздер айтамын!
Адам-адам-адамдар,
Жақсы көрсе бір бірін,
Бақытқа толар жандар
Жайнап төге жан нұрын,
Кісі-кісі-кісілер
Жүректерін тыңдаса,
Бірін-бірі түсінер
Менмендікті тастаса!
Бар Әлемге жақсы ниет ойлаймын
Адам-адам-адамдар,
Жақсы көрсе бір бірін,
Бақытқа толар жандар
Жайнап төге жан нұрын,
Кісі-кісі-кісілер
Жүректерін тыңдаса,
Бірін-бірі түсінер
Менмендікті тастаса!
Бар адамға жақсылықты жасаймын,
Глобусты да қуанышпен ұстаймын.
Адам-адам-адамдар,
Жақсы көрсе бір бірін,
Бақытқа толар жандар
Жайнап төге жан нұрын,
Кісі-кісі-кісілер
Жүректерін тыңдаса,
Бірін-бірі түсінер
Менмендікті тастаса!
Кеш батқанда көңілдене қайтамын
Еш шаршамай жақсы сөздер айтамын!
Адам-адам-адамдар,
Жақсы көрсе бір бірін,
Бақытқа толар жандар
Жайнап төге жан нұрын,
Кісі-кісі-кісілер
Жүректерін тыңдаса,
Бірін-бірі түсінер
Менмендікті тастаса!
Метки: стих
ПЬЕСА 21
Көрініс 1.
Айдостың
«жеке және аса құпия зертхана» деп
аталатын кәдімгі жер төлесі. Уақытта
саяхаттайтын қондырғы кәдімгі көнетоз
тоңазытқышқа ұқсас екен. Тек іші кең.
Ермектің күлкісі келді. Жұмыссыз қалған
физик, досы Айдос өз-өзіне аса сенімді
дауыспен сөйлеп тұр. Оның айтуы бойынша,
бұл әлемдегі тұңғыш «машина времени»
бізді дәл 20 жыл артқа алып бара алады-мыс.
Ермек, әлбетте, бір де бір сөзіне сенбей,
ол бейшараның есінен адасқандығында
еш күмәні болмады. Алайда, Айдос сол
«тоңазытқыштың» есігін ашып, өзі ішіне
еніп, Ермекті кіруге шақырды. Ермек есі
ауысқан жанды ренжіткім келмей, қасына
келіп жайғасты. Жарық жанып, есік жабылып,
кабина бір сәтке селк кеткендей болды.
Көрініс 2.
Айдос
есікті ашса, жан жақта жазық жап-жасыл
дала. Шалғайдағы көл жағалай өскен
ағаштардан басқа еш нәрсе де жоқ. Ермек
аң-таң. Не істерін білмей, ауызы ашылып
қалыпты.
Айдос: «Қазір
біз 1995 жылдың ортасындамыз!»
Ермек:
«Бұл таңғажайып фокус, әрине. Бірақ, мен
сенің сөзіңнің рас-өтірігін тексерсем
болады ма?» (Не
қуанарын, не алаңдарын білмей, мен көл
жаққа қарай жүрді).
Айдос:
(артынан
қалмай) «Тексеретін
несі бар!? Жүр, оралайық! Машина, әйтеуір,
жұмыс істейді екен ғой... Мен Нобель
сыйлығын алайын да!»
Ермек:
(оны
естімегендей боп, көлдің жағасына келіп
отырды).
Айдос:
(ентігіп,
қасыма отырып):
«Не істемекшісің? Сенің осы кезеңде
қалғың келе ме?»
Ермек:
(суға
қолын тигізіп, ағаштардың төбелеріне
сазарып қарап тұр. Біраздан кейін есін
жиып, Айдосқа қарап) «Бұл
1995 жыл екендігіне сенейік... Сонда... Мен
осында қалсам болады ма?»
Айдос: «Біз
бірінші рет уақытта саяхаттап тұрмыз.
Ал сен болсаң, сондай сеніммен осында
қала салғың келеді! Сен емес, мынау мен
– ғалымның өзі – дәл не істерімді білмей
тұрмын, не боларын да дым түсінбеспін.
Ал сен болсаң – уверенно – осында өмір
сүргің келеді. Жүр, оралайық!»
Ермек:
«Ақыры келдім – адам сияқты қалайын!
Өз қондырғыңа отырып, өзің бара бер! Қай
кезге барсаң – сол кезге бара бер! Ал
мен бәрібір осында қаламын. Сен өзің
айттың «бұл 1995 жыл»-деп, ендеше мен
өмірімде бірінші рет саған сенейін.»
Айдос (шамданып):
«Ермек! Сенің басың істейді ме!? Мен жай
ғана біздің қондырғыны бір тексердім.
Жұмыс істейді екен! Ал енді тып-тыныш
ғана артқа оралайық.»
Ермек
(кері
бұрылып): «Өзің
2015-ке оралсаң орал... Маған ешқандай
дауылы басылмас ақпараттық мұхиты бар,
мониторға тесіліп қадалған заманға
бармаймын.»
Айдос:
«Бәрібір, 15 жылдан кейін соны бәрі келеді
емес пе?! Одан гөрі мен сені одан да
бұрынғы ғасырға алып кетейін де!»
Ермек: «Ол
жақты мен білмеймін. Ал бұл кез аз болса
да, таныс...»
Айдос: «Мен
сені тастай алмаймын. Бұл жақтың
қауіптілігі былай тұрсын, не істейсің?
Қалай өмір сүресің? Не ақшаң, не құжатың
жоқ.»
Ермек:
«Бәрібір!»
Айдос:
«Сандырақтамай, жүр! (ары-бері
жүрді) Соңғы
рет айтамын, шынымен, қаласың ба? Қазір
қондырғы өзі оралады! Мен бұнда қалғым
келмейді.»
Ермек: «Бара
бер. Сатқын деп есептемеймін...»
Айдос: «Сен,
расында, жиырма бірінші ғасырдан соншама
шаршадың ба?»
Ермек: «Иә,
шаршадым.»
Айдос: «Сол
үшін қауіпсіздіктен айырылуға дайынсың
ба?»
Ермек: «Иә.»
Айдос: «Сені
қалдыра берейін бе?»
Ермек: «Иә,
кете бер. Өзіңнің жындыханаңа... Маған
адам сияқты адамдар, бір-бірімен адам
сияқты сөйлесетін адамдар керек. Адам
сияқты! Ешқандай смартфон немесе
айфонсыз!!! Ғалаторсыз! Жай, нағыз қоғам
керек!»
Айдос:
«Ендеше, мен сені танымаймын, сен де
мені танымайсың... Қала бер! Өз обалың
өзіңде!.. Ой, анау қондырғы жоқ болып
кететін болды ғой! Қарғыс атқыр физика!
Қарғыс атқыр тоқсаныншы жылдар!» (кеткісі
келмей, кетіп қалды)
Көрініс 3.
Аула. Дүкеннің
алдындағы орындықта екі адам сыра ішіп,
карта ойнап отыр. Ермек ең шеткі орындыққа
отырып, темекі шеге бастады.
Бірінші
еркек: «Осы... ертең не болар екен?!»
Екінші еркек:
«Не болса да, біздің союз қайта оралып
келмес...»
Бірінші
еркек: «2000 жылы ақырзаман болмаса болды.»
Ермек:
«Ақырзаман 2000 жылы тұмақ 2012 жылы да
келмес!»
Екінші еркек:
«Ей, бұл кім тағы?»
Бірінші
еркек: «Сен, боқмұрын, бұны қайдан
білесің? Көріпкелсің бе, не? (күлді)»
Ермек: «Иә,
марқұм әжем Қызылсуат ауылының көріпкелі
болған еді... Содан бір нәрсе қалған болу
керек...»
Екінші еркек:
«Әне – жастар! Шет шетінен аферист болып
кеткен...»
Бірінші
еркек: «Алдасаң, ақылдырақ өтірік ойлап
тапсаң қайтеді!? Біз кішкентай бала-шаға
емеспіз...»
Ермек:
«Сенсеңдер сеніңдер, сенбесеңдер
қойыңдар. Мен не көріп тұрмын, соны ғана
айттым.»
Екінші еркек:
«Әйтеуір, ақырзаман жақын арада болмаса
бопты.»
Бірінші
еркек: «Ей, алдар көсе, бір сұрағыма
жауап берші. 10 жылдан кейін үшінші
дүниежүзілік соғыс болады ма?»
Ермек: «10
жылдан кейін тұрмақ, 20 жылдан кейін де
болмас.»
Екінші еркек:
«Менің де сұрағым бар. Мынау қиын заман
қашан бітеді?»
Ермек: «2005
жылға қарай дәл қазіргі материалды
қиындықтар аяқталып, психикалық
қиындықтар басталмақ».
Екінші
еркек: «Сонда қалай?! Бәрі тоқ, алайда
жынды болады ма?» (екі
еркек күлді)
Ермек: «Солай
деуге де болады. Тек емханаға алып
кететіндей жынды болмаса да, жынды
сияқты электронды байланыс құралдарына
тәуелді болады.»
Бірінші
еркек: «Е, мынау бала фантастикалық
кітаптарды оқып-оқып, өзі есінен ауысқан
ғой!» (екі
еркек қатты күлді)
Ермек:
«Кітап демекші. Жастар мен бала-шаға
кітаптарды тұрмақ, сәнді журналдардың
өздерін оқымай, тек топас компьютерлі
ойындар мен виртуалды хат алмасумен
ғана әлек болады.» (кетіп
бара жатыр)
Екінші еркек:
«Әй, тоқта! Бері кел! Ванганың немересі!»
Ермек: «Тағы
сұрақ па? Тағы тегін жауап табылар.»
Екінші
еркек: «Сен біздің көңіл күйімізді
көтердің. Нағыз әртіс екенсің! Молодец-бала!
Мә, ал! (ақшаны
созды) Мына
күлкі қалмаған заманда – сен сияқты
сайқымазақтар өте керек екен!»
Ермек: «Рахмет,
әрине, тек ақша сіздің өзіңізге керек
болар.»
Бірінші
еркек: «Әне, айттым ғой, бұл көріпкел
емес деп! Әйтпесе, біздің кім екендігімізді
білер еді! (мылтықты
шығарып) Бала,
рэ-ке-тир деген жаңа мамандық бар. Ендеше,
Дәлөктің тілін ал.»
Ермек:
«Жарайды... Рамет, ағалар!» (басын
изеп, ақшаны алып кетті)
Екінші еркек:
«Ол әпендінің кім екендігінде шаруам
жоқ. Тек нағыз адам болады екен!»
Бірінші
еркек: «О, сіз енді нағыз көріпкелсіз
ғой, авторитет мырза!»
Екінші еркек:
«Сен айтшы, неге қазіргі жастар келешекке
оптимизммен қарамайды?»
Бірінші
еркек: «Білмеймін... Балалық шақтары
мүлде басқа әлемде өткендіктен болу
керек.»
Екінші еркек:
«Оның рас! Біз де төрт жыл бұрын есеңгіре
жаздап едік.»
Көрініс 4.
Айдос
өз жер төлесінде «тоңазытқышынан»
шықты. Қондырғыдан қара түтін шығып,
бұзылды. Айдос «Қош бол, Ермек! Енді біз
ешқашан көріспейтін шығармыз... Қарғыс
атқыр, Нобель сыйлығы!» деп, қондырғысын
бір тепті де, көз жасын сүртіп кетіп
қалды.
Көрініс 5
Кеш.
Бақша. Шай жасалған дастарханы бар
тапшанда бір кемпір тоқып отыр. Шарбақтың
арғы жағында, киімін ауыстырған, Ермек
келіп, өзін «Сіздің күйеубалаңыздың
інісімін. Осында қонсам болады ма?»-деп
өз-өзін өтірік таныстырып, аңғал кемпірдің
қасына келіп, сөйлесіп отырып алды.
Кемпір: «Әй,
сен, расында, менің немеремнен аумайды
екенсің! Ол ата-анасымен Алматыға бір
айға кетіп еді.»
Ермек: «Оның
есімі Ермек. Ол қазір бесте.»
Кемпір: «Дәл
айтасың! Өзің сияқты жуас. Туыстармен
арласып тұрғаның дұрыс екен... Шай
ішсеңші!»
Ермек: «Неткен
тыныш уақыт!»
Кемпір: «Ау?»
Ермек: «Неткен
тыныш бақша деймін.»
Кемпір: «Е,
оның рас! Мынау ағаштарды менің марқұм
шалым еккен.»
Ермек: «Ертай
ата ма?»
Кемпір: «Иә.
Ал сен оны қайдан білесің?»
Ермек: «Сіздің
қызыңыз... ой, яғни, Айгүл жеңге айтып
берген еді. Біздің ауылға келгенде.»
Кемпір: «Ә,
онда жөн! Қараймын, сен біз жайлы көп
естіпсің. Сол... есімің кім еді?»
Ермек:
«Нұрболат.»
Кемпір:
«Нұрболат, шай ішсеңші!»
Ермек:
«Рахмет! (мұңайды)
Апа...»
Кемпір: «Ау?»
Ермек:
«Тағы 10 жыл...»
(күрсінді)
Кемпір: «Не
дейсің? Құлағым естімейді, шырағым.»
Ермек: «Шай
дәмді!»
Кемпір: «А,
иә, иә. Өзім қайнаттым. Ас болсын, тағы
тоқаштан ал!»
Ермек:
«Кефсиден әлдеқайда пайдалы...»
Кемпір: «Ау?!»
Ермек: «Тоқаш
дәмді!»
Кемпір:
«Тағы ауыз ти, мә!» (пакеттен
тағы тоқаштарды шығарды)
Ермек: «Апа,
сіздің көршіңіз құжат жасайды ма?»
Кемпір: «Иә.
Сен бәрін біледі екенсің ғой!»
Ермек: «Ол
кісіден маған құжатты тегін жасатуды
сұрай аласыз ба? Әйтпесе, менің ақшам
жетпейді.»
Кемпір:
(күлді)
«Ойбай,
бір ғана арақ болса болды ғой оған! Ол
менде табылар!»
Ермек: «Рахмет,
апа!»
Кемпір:
«Балам, егер тағы жұмыс керек болса,
онда менің сіңілім Гүлзираның дүкені
бар.»
Ермек: «2002
жылы құрылатын «Гүлзира и ко» супермаркеті
ме?! Сол Гүлзира ма?!»
Кемпір: «Ау?!»
Ермек: «Гүлзира
Қаратаева ма?!»
Кемпір: «Иә!
Ойбай-ау, менің күйеубалам саған барлық
туысқандарың жайлы айтып беріпті ғой!»
Ермек:
«Қиын-қиын заман дейді, қайта рахат
заман екен ғой...»
Кемпір: «Ау!?»
Ермек: «Сіз
өте мейірімді, өте жақсы адамсыз!»
Кемпір: «Ой,
рахмет, қарағым, мә, тағы пішней де бар!»
Көрініс 6.
Ермек теңіздің
жағасында отыр.
Ермек: «Амал
қанша!? Гүлзира әпкемді тонауға тура
келді. Балхашқа көшуге де мәжбүр болдым...
Бәріне де Айдос кінәлі. Егер ол сиқыршы,
сатқын болмағанда, мен мынау әлі заңы
жоқ кезеңге тап болмас едім! Тоқта,
тоқта, Ермек, ашуланба! Ешнәрсе де
бүлінген жоқ... Қайта, аздап болса да,
миым шексіз ақпараттан тынығар, тынығар...
Жасыл уақыт!!! Тыныш уақыт!!! Тек адами
қарым-қатынастар уақыты!»-деп, күліп,
жатты.
Метки: фантастика, пьеса
Байланыс аясынан тыс жер
2015
жыл. Үлкен қала. Аязды кеш. Армат
пен Бауыржан
(кәдімгі студенттер) көшеде келе жатыр.
Олар жылынуға «Қағанат»-қа кірді. Сорпа
ішіп отырып, балалық шақ жайлы әңгімелесіп,
дауласа бастады. Дауды аяқтамай, шығатын
есіктен өтті.
1995
жыл. Кішкентай қала. Жазғы таң. Үйлер
ескі (алайда, түрлері жаңа ғана толыққанды
қайта жөндеуден өткендей), жаңа ғимараттар
мүлде жоқ. Көліктер аз және ескі маркалы
(алайда, түрлері зауыттан жаңа шыққандай).
Армат пен Бауыржан қысқы киімдерімен
қалалық асханадан шықты. Жан-жағына
қарап, аң-таң болып, асханаға қайта
кірді. Бөтен зал, ескіше киінген бөтен
жұрт (алайда киімдері тозбаған). Ешнәрсе
түсінбеген, қатты таңырқаған және сәл
шошыған Армат пен Бауыржан көшелерді
бойлап, бет алды зымырай жөнелді... Жол
жөнекей жүгіріп бара жатып, ыстықтағандықтан
курткаларын тастап кетті.
Армат
пен Бауыржан ағаштардың арасына
жасырынып, ұялы телефондары мен
айфондарына жарыса телефон шала бастады.
Алайда, кімнің нөмірін терсе, операторге
запрос жасаса да екеулерінде «байланыс
аясынан тыс» бола береді. Ұялы телефондағы
күнтізбелеріне қараса: «25.05.1995»-деген
сан екеуінде де жазылып тұр. Осы сәтте
Армат ғажайыптың орын алғандығын
түсініп, «Қазір әлі электронданбаған
заман!!!»-деп қатты қуана бастады. Бауыржан
сескеніп, оның ауызын алақанымен басып:
«Вот именно! Енді біз 2015-ші жыл тұрмақ,
тіпті 2005 жыл туралы да ешнәрсе білмейтіндей
жүруіміз керек!»-деп ескертті де, - «Ал
бұл почти «инопланетянский» заттарды
жоюымыз керек... »-деп, ол өз ұялы телефоны
мен Арматтың айфонын (жұлып алып) жақын
маңдағы мусорканың қасында өртеніп
жатқан қоқыстар арасына лақтырып
жіберді. Армат: «Иә, тем более, бұнда ол
байғұстардың зарядкалары да, Интернеті
де, тіпті сотовый операторы да вообще
жоқ!» Бауыржан: «Өткен дәуір...»
Армат
пен Бауыржан жақын жақтағы дүкеннен
сол дәуір үшін «сәнді» жазғы киімдерді
ұрылап киіп, бұрынғы мекен-жайларын
іздеп, адасып қалады. Осы кезде, бұзақы
студент Марат (20 жылдан кейінгі Арматтың
Марат Еркінжанұлы есімді ұстазы) олардың
жолдарын өзінің автомобилімен бөгейді.
Армат сасқанынан «көріпкелдік» қасиет
танытып жібереді. (Мараттың кешегісі
мен ертеңгісін айтып қояды) Оны естіген
Марат таңқалып, «Мені қарғамасаң болды,
енді! Әкең... Ванганың немересі!» деп,
Арматқа ақша беріп, іздеген мекен-жайына
дейін жеткізіп, кетіп қалады. (Марат
кетіп бара жатып: «2000-ші жылы ақырзаман
болады ма?»-деген кезде, Армат: «Тіпті
2012-ші жылы да болмайды!»-деді. Марат: «Ал
әйелім сұлу болады ма?» Армат: «Айзада
апай ма!? Ой, иә, Айзада былай жаман емес
кісі...» Марат: «Пәлесінен аулақ! Аты-жөніне
дейін біледі екен...»-деп, дереу кетіп
қалады.) Сосын, Бауыржан Арматты «Тілің
ұзын! Бұл жерде артық сөз айтпа енді,
нострадамус! Бізге артық назар керек
жоқ. Бізді шетелдің аса құпия шпиондары
немесе шынымен бақсылар деп қалуы
мүмкін.»-деп табалайды. Армат: «Немесе
жай ғана алаяқтар немесе есінен адасқандар
деп...» Бауыржан: «Особенно, сені!»
Армат
пен Бауыржан ескі үйді (Арматтың әжесінің
үйі) тауып алды. Арматтың әжесі әлдеқайда
жас екен. Пысық Бауыржан: «Біз сіздің
күйеу балаңыздың інілеріміз!»-деп өтірік
айтқан кезде, әже: «Бәсе, бәсе, мынау
бала (Арматқа көрсетіп) менің немеремнен
аумайды екен! Дәл өзі сияқты!»-деп оларды
қонақжайлықпен қарсы алады. Үстелдің
алдында отырып, әже: «Мынау теледидарды
көрмеймін... миымды шаршатады!» Армат:
«Бес-ақ телеканал сізді шаршата ма!?»-деп
таңқалған кезде, Бауыржан Арматтың
аяғын үстелдің астында бір тепті де,
әжеге: «Одан гөрі бар кітапты оқыған
орынды емес пе!? Иә, апа?»-деп жымиды.
Бауыржан Арматтың құлағына: «Құдай
үшін, тек әркімде айфон пайда болады
деп айтушы болмашы енді! Ертең біз
болашаққа оралу үшін анау асханаға
қайтадан кіруіміз керек! Қазір қонайық
осында – кеш болды». Шайдан соң, Армат
ескі жихаздар мен заттарды, тұрмыс
приборларын мұқият қарауда. Әсіресе,
ойыншықтар мен кітаптарға назар аударды.
Бауыржан болса, түні бойы бар тапқан
ғылыми кітаптарға қарап, физикалық
формулаларды жазумен әлек болды.
(Розенберг-Эйнштейннің «уақыт пен
кеңістік» жайлы теориясын тексеремін
деп жан далбастады)
Таң.
Армат пен Бауыржан әжемен қоштасып
«Ауылдарына кеткенсіп» үйден шықты.
Кең аулаға шықса, бала-шаға лық толы
(30-дан астам түрлі жастағы ұл-қыздар) –
бәрі доп ойнауда. Орындықтардағы әжелер
шүйіркелесуде. Ауланың кеңістігінде
жеті-ақ автокөлік ғана тұр. Олардың
біреуі ғана «Мерседес 600», ал қалғандары
ескі «Жигули». Армат пен Бауыржан
асханаға келсе, ол асхана кеше кешке
өртеніп кеткен екен. Күйген кірпіштерді
жұмыссыз адамдар жан-жаққа тасуда. Армат
пен Бауыржан келешекке орала алмайтындығын
түсініп, әженің үйіне: «Поезға
кешігіппіз...»-деп алдап оралды.
Әже
пенсия алуға кетті. Бауыржан мұңайып
күрсініп отыр. Асхат: «Енді не істейік?
Не болса да, басқа құжат жасатып... Жаңа
өмір бастауымыз керек!» Бауыржан: «Жоқ!»
Асхат: «Несі бар!? Бұл жақта ешқандай
ақпарат құлағыңды мазаламайды, ешқандай
монитор көзіңді шаршатпайды...» Бауыржан:
«Оны айтпаймын! Бұның бәрі бір сандырақ
сияқты... Түсінбеймін, біз қазір 4 жаста
болуымыз керек. Ал біз 24-теміз. Естен
адасуға болады!!!» Осы кезде үйге әже
оралып жылайды: «Көршімнің үйіне барсам,
қызым Алматыдан звандады. Менде телефон
жоқ. Қызымның айтқаны менің Армат деген
кішкентай немерем және тағы оның Бауыржан
деген досы кешегіден бері жоғалып
кетіпті!»-деді. Бауыржан: «Сағат нешеде?»
Әже: «Кешкі жетіде» Бауыржан Арматтың
құлағына: «Кеше біз кешкі сағат жетіде
осында тап болдық!» Армат: «Демек, олардың
орнына енді біз осындамыз...»-деп құлайын
деп қалды. Армат пен Бауыржан әжені
жұбатып, оған шай берді.
Армат
пен Бауыржан балконға шықты. Бауыржан:
«Енді біз точно орала алмаспыз!» Армат:
«Қайда?! 2015-ке дейін 200 емес, 20 жыл бар
ғой...» Бауыржан: «Басың істейді ме!? Оған
дейін біз аман-есен жете аламыз ба!?
Талай қиын-қыстаудан өте алармыз ба?»
Армат: «Неге өтпеске? Тем более, сен кеше
айтқандай, біздің идеальный көріпкелдігіміз
2 емес, 20 жылға дейін жетеді!» Бауыржан:
«Жоқ, жоқ, мен өзімнің Астанадағы офисіме
оралмасам болмайды! Ай-Ти технологиядан
басқа қолымнан дым да келмейді...» Армат:
«Ой, бұл заманда жалғыз сен ғана үш
жылдан кейін қай қала столица боларын
тұрмақ, тіпті Ай-Ти технология деген
сөздің өзін білесің!!! Сен бұндай біліммен
шетелге барып миллиардер болып кетуің
мүмкін ғой!» Бауыржан: «Жоқ, жоқ! Олай
істеуге болмайды! Бәрі бұрынғыша қалуы
тиіс...» Асхат: «Неге!? Стив Джобс емес,
сен бірінші болсаңшы!» Бауыржан:
«Далбасалама! Егер біз осы заманға
сондай оңайлықпен келсек, демек біз осы
заманнан дәл сондай оңайлықпен кете
аламыз!» Асхат: «Неге кетуге құмарсың!?
Бұл жерде компьютерлер емес – адамдар,
ақпараттық орта емес – адамдардың
білімі және байланыс құралдары емес –
адамдардың тілі әлдеқайда маңызды!
Яғни, виртуалды әлемнен гөрі шын адамдар,
шын әлем маңызды!» Бауыржан: «Болды,
мылжыңдама!!! Бізді ешкім естіп қоймасын!
Сен қалсаң қал осы көне колхозда, ал мен
қандай болмасын өз үйіме, 21-ші ғасырға
ораламын! Ертең міндетті түрде бір нәрсе
ойлап табайық! Ал қазір ертерек
ұйықтайық...»
Бауыржан
таң ертең тұрып, Арматты оятып: «Армат,
бүгін бұл үйге әженің туыстары келеді
екен... Біздің «құданың бала-шағасы»
емес екенімізді білмей тұрғанда, дереу
қашайық!»-деді де, екеуі заттарды жинай
бастады. Бауыржан тоңазытқыштан
азық-түлікті алып жатып: «Ценниктеріне
қарашы! Судай тегін сияқты.»-деп мырс
етті. Армат: «Ұмытпа! Әжем үшін соның
өзі қымбат. Ұрылама, болды!»-деді. Екеуі
үйден тып-тыныш шығып кетті. Олар енді
сапаржайға барып, автобусқа отырып,
Бауыржан тұратын қаладағы таныс
дүкеншінің (болашақта супермаркетке
айналып кететін) дүкеніне жұмысқа тұруға
аттанды. Басты мақсат – уақытша пана
іздеу ғана. Жол бойы олар 2015-тегі өмірді
еске түсіріп дауласумен болды. Армат:
«Бұнда да өмір бар! Притом, әлдеқайда
түсінікті және адам сияқты өмір!»
Бауыржан: «Бір қарағанда ғана солай...
Бұл уақыт біздің уақыт емес! Біздің
оралуымыз керек...» Армат: «Бос сөзді
қой! Біз қалай осында келгенімізді
білмейміз, демек қалай бұл жерден кетуді
де білмейміз. Сондықтан, амал қанша,
әйтеуір осы ортаға сіңісу керек. Несі
бар!? Таза адами орта, ешақандай электронды
қоспасыз...» Бауыржан: «Ну и что!? Айта
бермеші сол туралы, зато қазір вообще
қалыптаспаған бәрі. Ешнәрсе әлі дайын
емес, ешнәрсе! Қалай өмір сүреміз!?
Жарайды, донерді жемей шыдай тұрармыз...
Ал бұндағы шынайы қауіп-қатерді қайда
жібересің!? Криминалды, мысалы.» Армат:
«Бізден ұрылайтын ешнәрсе де жоқ!? Тем
более, біз мынау түрімізбен бұнда тек
айдан түскен жындыларға ұқсап тұрмыз...»
Бауыржан: «Жындыға ұқсасаң да, анау
отырған қыз саған қарай береді екен.»
Армат: «Ол қыз деп отырғаның екі күн
бұрын 40 жасар әпкешка еді! (күлді) Иә,
сұлу екен, бірақ.» Бауыржан: «Қысқасы,
мен бұнда өмір сүре алмаймын.» Армат:
«Неге?!» Бауыржан: «Бұл жақтағы адамдардың
барлығы әлі советский адамдар емес пе!
Қазір олар не істерін білмей жүр,
байғұстар. Мен олардың арасында өмір
сүре алмаймын.» Армат: «Ал сен не істеріңді
білесің бе, сонда!? (күлді)» Бауыржан:
«Не күле бересің!? Одан гөрі, анау қызға
қара – сенен әлі көзін алмады.» Армат:
«Оның жігіті рэкетир болса – бәле ғой.
(күлді)» Бауыржан: «Оның несі күлкілі!?
Бет-алды күле бермеші... Иә, зато ол қыздың
хотя бы айқын советский воспитаниесі
бар! (Арматқа қарап) Көздерінен көрініп
тұр!» Армат: «Ал қазір миы ашыған ғой,
шамасы. (күлді)» Бауыржан: «Есесіне...
понторез емес.» (күлді) Армат: «Точно!»
(күлді)
Автобекет.
Армат жаңағы бойжеткеннің артынан бара
жатыр. Бауыржан жүктерін арқалап, Арматты
артынан қуып жетіп: «Қайда!? Жүрсеңші,
таныс бизнесвуменге жұмысқа тұрайық
та! Қазір дүкені жабылып қалуы мүмкін!»
Армат: «Қойшы сен! Біз сияқты жұмыссыздар
бұнда жеткілікті.» Бауыржан: «Есесіне,
мен болашақта... яғни, шетелде
бизнес-жобаларды қалай жасайтындығын
білемін!» Армат: «Ал сенің оралу туралы
арманың қайда кетті?!» Бауыржан: «Енді...
амал қанша!? Ақша табу керек. Тем более,
дефолтқа дейін әлі 3 жыл бар. Теңгелерді
жинап, оларды долларға айналдырамыз.»
Армат: «Иә, ал 5 жылдан кейін оларды
Евроға айналдырамыз... Сосын, 2008 жылға
дейін оларды Швейцарияға алып барып
үлгереміз, иә!? Бұл тірлік емес! Байлықсыз-ақ
жап-жақсы өмір сүруге болады!» Бауыржан:
«Олигарх болмай-ақ қояйық! Тек бізге
нормальный жұмыс табу керек. Рас! Тоқташы,
қайда бара жатырсың!? Ол қызың артымызда
қалған көшеге бұрылып кетіп еді.» Армат
шаршап шабаданға отырды. Бауыржан қасына
отырды. Армат: «Рас айтасың... Біз қазір,
өкінішке орай, 4 жасар бала емеспіз енді.
Күн көру керек.» Бауыржан: «Документ
жасату керек.» Армат: «Қалай?! Біздің
метрикаларымыз жоқ ғой!» Бауыржан:
«Менде мынау бар.» (қалтасынан орамалға
оралған ақшаларды шығарды) Армат
Бауыржанды қылқындыра бастады: «Сволочьсің
сен! Неге әжемнің жиған-терген ақшасын
ұрыладың!? Жай сұрасаң да, ол кісі берер
еді ғой!» Бауыржан Арматты итеріп
құлатты: «Тыныш! Бізді ешкім естімесін!
(Арматқа тұруға көмектесті) Кешір... Ол
85 жасар әжең әлі 10 жыл күліп-ойнап өмір
сүреді! Ал бізге бұл ортаға сіңіп кету
керек.» Армат: «Бұл ортада бәрі ұры деп
кім айтты!?» Бауыржан: «При чем тут это!?
Мен бұл ақшаны бостан босқа шашпаймын...
Тем более, сатып алатын дым жоқ пока.
Міне, сен документсіз жүрмес үшін!
Қалтаңда қару болмаса да, тым құрымағанда
құжатың болсын да!» Армат: «Оның рас...
(пауза) Анау қызды табайық...» Бауыржан:
«Ұнап қалды ма!? Оның расында да екі метр
бойы бар жігіті бар болса қайтесің!?»
Армат: «Соны алдын ала сұрайық та!»
Бауыржан: «Жарайды, сосын бірден дүкенші
әпкеге жүреміз. Батылын қарай гөр!»
Қақпаның
алдына келіп, Армат тақылдатты. Бауыржан
тығылып тұр. Қақпа ашылып, ішінен майка
киген семіз кісі шықты. Армат: «Кешіріңіз,
шашы ұзын, бойы орташа, көзі көкшіл, сары
қызды танисыз ба? Осында тұрады.» Кісі:
«Ол Мөлдір ғой! Менің қызым... Саған не
керек? Кімсің өзің?» Армат: «Жоқ, оның
есімі Мөлдір емес, Ақмарал еді! Біз оның
группаластырымыз, бүгін университетке
келмепті.» Кісі: «Е, онда танымаймын!
Кетіңдер!»-деп қақпаны жапты. Бауыржан
Арматқа келіп: «Не, қорқтың ба?!» Бауыржан:
«Енді не деп айтамын!? Кездейсоқ автобуста
отырып, сіздің қызыңызды ұнатып қалдым
деп айту керек едім бе?!. Ал өтірікті сен
сияқты қиыннан қиыстырып айта алмадым.»
(күрсінді) Бауыржан: «Жарайды, ертең
келерміз!»
Осы
сәтте, сол көшенің арғы бұрылысынан бір
топ бұзақылар шығып, бері қарай келе
жатыр. Армат пен Бауыржан жаңағы қақпаның
арғы жағына қалай қарғып түскендерін
өздері байқамай қалды. Ол жақта оларға
қарай қабаған ит жақындап келе жатыр.
Бауыржан: «Не істейміз енді? Бұның бәріне
сен кінәлісің! Көрінген қызға ғашық
бола қалдың!» Армат: «Сен пысықсың ғой.
Бәрімен де тіл таба аласың... неге менімен
бірге жасырындың?!» Бауыржан: «О! Қалтамда
бір пакетик котлета қалыпты ғой!»-деп
қақпаның есігін ашып, котлетаның көшеге
қарай лақтырды. Аш ит котлетаға қарай
жүгіргенде, Бауыржан дереу қақпаны
жапты. Сосын олар қожайынның келе
жатқандығын естіп, бұталардың арасына
жасырынды.
Қожайын:
«Мөлдір, ит қалай жабық қақпадан шығып
кеткен!?» Қақпаның есігін ашып, қыңсылаған
итті құшақтап, көшеге шығып, бара жатқан
бұзақыларға: «Сендер ме, қазір ғана
аулама кіріп, итімді шығарып жіберген!?»
-деп ұрысты. Осы кезде, Армат пен Бауыржан
ағаш складқа тығылды.
2015
жыл. Үлкен қала. Аязды кеш. Армат
пен Бауыржан
«Қағанат»-тың сыртқы есігінен шықты.
Үстерінде жаңағы жазғы киімдер. Олар
қайтадан ішке кіріп кетті. Жұрт оларға
қарап – аң-таң. Бауыржан: «Бүгін осында
отырған бір адамның туған күні болады.
Біз нөмір көрсететін актерлерміз! Назар
аудармаңдар...»-деп, ең шеткі орындыққа
отырды. Армат: «Киімсіз болсақ та, Құдайға
шүкір оралдық!!!» Бауыржан: «Анау қызыңнан
айырылып қалдың ба!?» Асхат күрсініп:
«Иә... (пауза) Ал сен қолыңа түсейін-түсейін
деп тұрған оңай олжадан айырылдың.»
Бауыржан: «Олжа демекші... Ескі ақшаны
такси алмайды ғой...»-деп, қалтасынан
ақшаны алса, жап-жаңа теңгелер екен.
Бауыржан: «Жолымыз болды!»-деп орнынан
тұрып, «Кешіріңіздер! Біз кафе шатастырып
алыппыз! Туған күн көрші кафеде өтеді
екен!»-деді. Екеуі шығып кетті. Армат
пен Бауыржан жатақханадағы бөлмеде
айфондарын шұқылап отыр. Бауыржан: «Сен
кешегі складта қалғанда не істер едің?»
Армат: «Ең бастысы... Мөлдірдің қандай
жан екендігін біліп алар едім. Ал сен
өзің не істер едің?» Бауыржан: «Не
істерімді білмеймін... Бірақ, мынау
ВК-дағы өлеңді точно оқымас едім.» Армат:
«Ол не өлең?» Бауыржан: «Міне, тыңдашы!
(осы сәтте кадрда үлкен қала көріністері
көрсетіледі)
Мидың
орнына компьютер қосып,
Сөйлеспей,
тек желілерге ғана кіреміз,
Қауышу
орнына –
смайлик
тосып,
Табиғатты
теледидардан ғана көреміз...
Достар
орнына - суреттері жансыз,
Қыдырмай,
тек сайттарда ғана жүреміз,
Махаббат
емес - виртуалдық мәнсіз,
Сотканы
еш
тастамай өмір сүреміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Құмарлық та өзі, бос уақыт та
өзі...
Қағаз кітаптар, аула ойындар,
мектеп борлар -
"Устарелый"
енді - тек көненің көзі!
Әже
тәлімін мультфильмдер басып,
Тойларда тек туысқанды танып,
білеміз,
Адам
санынан сотка он есе асып,
Кісіге
емес, жарнамаға сеніп, ереміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Ақпарат
мұхиты, Ғалам Тор теңізі...
Соткакүнемдер,
планшетбастар, айфонқорлар!
"Цифровой" ғасыр - электроника
жеңісі!!!»
жыл. Үлкен қала. Аязды кеш. Армат
пен Бауыржан
(кәдімгі студенттер) көшеде келе жатыр.
Олар жылынуға «Қағанат»-қа кірді. Сорпа
ішіп отырып, балалық шақ жайлы әңгімелесіп,
дауласа бастады. Дауды аяқтамай, шығатын
есіктен өтті.
1995
жыл. Кішкентай қала. Жазғы таң. Үйлер
ескі (алайда, түрлері жаңа ғана толыққанды
қайта жөндеуден өткендей), жаңа ғимараттар
мүлде жоқ. Көліктер аз және ескі маркалы
(алайда, түрлері зауыттан жаңа шыққандай).
Армат пен Бауыржан қысқы киімдерімен
қалалық асханадан шықты. Жан-жағына
қарап, аң-таң болып, асханаға қайта
кірді. Бөтен зал, ескіше киінген бөтен
жұрт (алайда киімдері тозбаған). Ешнәрсе
түсінбеген, қатты таңырқаған және сәл
шошыған Армат пен Бауыржан көшелерді
бойлап, бет алды зымырай жөнелді... Жол
жөнекей жүгіріп бара жатып, ыстықтағандықтан
курткаларын тастап кетті.
Армат
пен Бауыржан ағаштардың арасына
жасырынып, ұялы телефондары мен
айфондарына жарыса телефон шала бастады.
Алайда, кімнің нөмірін терсе, операторге
запрос жасаса да екеулерінде «байланыс
аясынан тыс» бола береді. Ұялы телефондағы
күнтізбелеріне қараса: «25.05.1995»-деген
сан екеуінде де жазылып тұр. Осы сәтте
Армат ғажайыптың орын алғандығын
түсініп, «Қазір әлі электронданбаған
заман!!!»-деп қатты қуана бастады. Бауыржан
сескеніп, оның ауызын алақанымен басып:
«Вот именно! Енді біз 2015-ші жыл тұрмақ,
тіпті 2005 жыл туралы да ешнәрсе білмейтіндей
жүруіміз керек!»-деп ескертті де, - «Ал
бұл почти «инопланетянский» заттарды
жоюымыз керек... »-деп, ол өз ұялы телефоны
мен Арматтың айфонын (жұлып алып) жақын
маңдағы мусорканың қасында өртеніп
жатқан қоқыстар арасына лақтырып
жіберді. Армат: «Иә, тем более, бұнда ол
байғұстардың зарядкалары да, Интернеті
де, тіпті сотовый операторы да вообще
жоқ!» Бауыржан: «Өткен дәуір...»
Армат
пен Бауыржан жақын жақтағы дүкеннен
сол дәуір үшін «сәнді» жазғы киімдерді
ұрылап киіп, бұрынғы мекен-жайларын
іздеп, адасып қалады. Осы кезде, бұзақы
студент Марат (20 жылдан кейінгі Арматтың
Марат Еркінжанұлы есімді ұстазы) олардың
жолдарын өзінің автомобилімен бөгейді.
Армат сасқанынан «көріпкелдік» қасиет
танытып жібереді. (Мараттың кешегісі
мен ертеңгісін айтып қояды) Оны естіген
Марат таңқалып, «Мені қарғамасаң болды,
енді! Әкең... Ванганың немересі!» деп,
Арматқа ақша беріп, іздеген мекен-жайына
дейін жеткізіп, кетіп қалады. (Марат
кетіп бара жатып: «2000-ші жылы ақырзаман
болады ма?»-деген кезде, Армат: «Тіпті
2012-ші жылы да болмайды!»-деді. Марат: «Ал
әйелім сұлу болады ма?» Армат: «Айзада
апай ма!? Ой, иә, Айзада былай жаман емес
кісі...» Марат: «Пәлесінен аулақ! Аты-жөніне
дейін біледі екен...»-деп, дереу кетіп
қалады.) Сосын, Бауыржан Арматты «Тілің
ұзын! Бұл жерде артық сөз айтпа енді,
нострадамус! Бізге артық назар керек
жоқ. Бізді шетелдің аса құпия шпиондары
немесе шынымен бақсылар деп қалуы
мүмкін.»-деп табалайды. Армат: «Немесе
жай ғана алаяқтар немесе есінен адасқандар
деп...» Бауыржан: «Особенно, сені!»
Армат
пен Бауыржан ескі үйді (Арматтың әжесінің
үйі) тауып алды. Арматтың әжесі әлдеқайда
жас екен. Пысық Бауыржан: «Біз сіздің
күйеу балаңыздың інілеріміз!»-деп өтірік
айтқан кезде, әже: «Бәсе, бәсе, мынау
бала (Арматқа көрсетіп) менің немеремнен
аумайды екен! Дәл өзі сияқты!»-деп оларды
қонақжайлықпен қарсы алады. Үстелдің
алдында отырып, әже: «Мынау теледидарды
көрмеймін... миымды шаршатады!» Армат:
«Бес-ақ телеканал сізді шаршата ма!?»-деп
таңқалған кезде, Бауыржан Арматтың
аяғын үстелдің астында бір тепті де,
әжеге: «Одан гөрі бар кітапты оқыған
орынды емес пе!? Иә, апа?»-деп жымиды.
Бауыржан Арматтың құлағына: «Құдай
үшін, тек әркімде айфон пайда болады
деп айтушы болмашы енді! Ертең біз
болашаққа оралу үшін анау асханаға
қайтадан кіруіміз керек! Қазір қонайық
осында – кеш болды». Шайдан соң, Армат
ескі жихаздар мен заттарды, тұрмыс
приборларын мұқият қарауда. Әсіресе,
ойыншықтар мен кітаптарға назар аударды.
Бауыржан болса, түні бойы бар тапқан
ғылыми кітаптарға қарап, физикалық
формулаларды жазумен әлек болды.
(Розенберг-Эйнштейннің «уақыт пен
кеңістік» жайлы теориясын тексеремін
деп жан далбастады)
Таң.
Армат пен Бауыржан әжемен қоштасып
«Ауылдарына кеткенсіп» үйден шықты.
Кең аулаға шықса, бала-шаға лық толы
(30-дан астам түрлі жастағы ұл-қыздар) –
бәрі доп ойнауда. Орындықтардағы әжелер
шүйіркелесуде. Ауланың кеңістігінде
жеті-ақ автокөлік ғана тұр. Олардың
біреуі ғана «Мерседес 600», ал қалғандары
ескі «Жигули». Армат пен Бауыржан
асханаға келсе, ол асхана кеше кешке
өртеніп кеткен екен. Күйген кірпіштерді
жұмыссыз адамдар жан-жаққа тасуда. Армат
пен Бауыржан келешекке орала алмайтындығын
түсініп, әженің үйіне: «Поезға
кешігіппіз...»-деп алдап оралды.
Әже
пенсия алуға кетті. Бауыржан мұңайып
күрсініп отыр. Асхат: «Енді не істейік?
Не болса да, басқа құжат жасатып... Жаңа
өмір бастауымыз керек!» Бауыржан: «Жоқ!»
Асхат: «Несі бар!? Бұл жақта ешқандай
ақпарат құлағыңды мазаламайды, ешқандай
монитор көзіңді шаршатпайды...» Бауыржан:
«Оны айтпаймын! Бұның бәрі бір сандырақ
сияқты... Түсінбеймін, біз қазір 4 жаста
болуымыз керек. Ал біз 24-теміз. Естен
адасуға болады!!!» Осы кезде үйге әже
оралып жылайды: «Көршімнің үйіне барсам,
қызым Алматыдан звандады. Менде телефон
жоқ. Қызымның айтқаны менің Армат деген
кішкентай немерем және тағы оның Бауыржан
деген досы кешегіден бері жоғалып
кетіпті!»-деді. Бауыржан: «Сағат нешеде?»
Әже: «Кешкі жетіде» Бауыржан Арматтың
құлағына: «Кеше біз кешкі сағат жетіде
осында тап болдық!» Армат: «Демек, олардың
орнына енді біз осындамыз...»-деп құлайын
деп қалды. Армат пен Бауыржан әжені
жұбатып, оған шай берді.
Армат
пен Бауыржан балконға шықты. Бауыржан:
«Енді біз точно орала алмаспыз!» Армат:
«Қайда?! 2015-ке дейін 200 емес, 20 жыл бар
ғой...» Бауыржан: «Басың істейді ме!? Оған
дейін біз аман-есен жете аламыз ба!?
Талай қиын-қыстаудан өте алармыз ба?»
Армат: «Неге өтпеске? Тем более, сен кеше
айтқандай, біздің идеальный көріпкелдігіміз
2 емес, 20 жылға дейін жетеді!» Бауыржан:
«Жоқ, жоқ, мен өзімнің Астанадағы офисіме
оралмасам болмайды! Ай-Ти технологиядан
басқа қолымнан дым да келмейді...» Армат:
«Ой, бұл заманда жалғыз сен ғана үш
жылдан кейін қай қала столица боларын
тұрмақ, тіпті Ай-Ти технология деген
сөздің өзін білесің!!! Сен бұндай біліммен
шетелге барып миллиардер болып кетуің
мүмкін ғой!» Бауыржан: «Жоқ, жоқ! Олай
істеуге болмайды! Бәрі бұрынғыша қалуы
тиіс...» Асхат: «Неге!? Стив Джобс емес,
сен бірінші болсаңшы!» Бауыржан:
«Далбасалама! Егер біз осы заманға
сондай оңайлықпен келсек, демек біз осы
заманнан дәл сондай оңайлықпен кете
аламыз!» Асхат: «Неге кетуге құмарсың!?
Бұл жерде компьютерлер емес – адамдар,
ақпараттық орта емес – адамдардың
білімі және байланыс құралдары емес –
адамдардың тілі әлдеқайда маңызды!
Яғни, виртуалды әлемнен гөрі шын адамдар,
шын әлем маңызды!» Бауыржан: «Болды,
мылжыңдама!!! Бізді ешкім естіп қоймасын!
Сен қалсаң қал осы көне колхозда, ал мен
қандай болмасын өз үйіме, 21-ші ғасырға
ораламын! Ертең міндетті түрде бір нәрсе
ойлап табайық! Ал қазір ертерек
ұйықтайық...»
Бауыржан
таң ертең тұрып, Арматты оятып: «Армат,
бүгін бұл үйге әженің туыстары келеді
екен... Біздің «құданың бала-шағасы»
емес екенімізді білмей тұрғанда, дереу
қашайық!»-деді де, екеуі заттарды жинай
бастады. Бауыржан тоңазытқыштан
азық-түлікті алып жатып: «Ценниктеріне
қарашы! Судай тегін сияқты.»-деп мырс
етті. Армат: «Ұмытпа! Әжем үшін соның
өзі қымбат. Ұрылама, болды!»-деді. Екеуі
үйден тып-тыныш шығып кетті. Олар енді
сапаржайға барып, автобусқа отырып,
Бауыржан тұратын қаладағы таныс
дүкеншінің (болашақта супермаркетке
айналып кететін) дүкеніне жұмысқа тұруға
аттанды. Басты мақсат – уақытша пана
іздеу ғана. Жол бойы олар 2015-тегі өмірді
еске түсіріп дауласумен болды. Армат:
«Бұнда да өмір бар! Притом, әлдеқайда
түсінікті және адам сияқты өмір!»
Бауыржан: «Бір қарағанда ғана солай...
Бұл уақыт біздің уақыт емес! Біздің
оралуымыз керек...» Армат: «Бос сөзді
қой! Біз қалай осында келгенімізді
білмейміз, демек қалай бұл жерден кетуді
де білмейміз. Сондықтан, амал қанша,
әйтеуір осы ортаға сіңісу керек. Несі
бар!? Таза адами орта, ешақандай электронды
қоспасыз...» Бауыржан: «Ну и что!? Айта
бермеші сол туралы, зато қазір вообще
қалыптаспаған бәрі. Ешнәрсе әлі дайын
емес, ешнәрсе! Қалай өмір сүреміз!?
Жарайды, донерді жемей шыдай тұрармыз...
Ал бұндағы шынайы қауіп-қатерді қайда
жібересің!? Криминалды, мысалы.» Армат:
«Бізден ұрылайтын ешнәрсе де жоқ!? Тем
более, біз мынау түрімізбен бұнда тек
айдан түскен жындыларға ұқсап тұрмыз...»
Бауыржан: «Жындыға ұқсасаң да, анау
отырған қыз саған қарай береді екен.»
Армат: «Ол қыз деп отырғаның екі күн
бұрын 40 жасар әпкешка еді! (күлді) Иә,
сұлу екен, бірақ.» Бауыржан: «Қысқасы,
мен бұнда өмір сүре алмаймын.» Армат:
«Неге?!» Бауыржан: «Бұл жақтағы адамдардың
барлығы әлі советский адамдар емес пе!
Қазір олар не істерін білмей жүр,
байғұстар. Мен олардың арасында өмір
сүре алмаймын.» Армат: «Ал сен не істеріңді
білесің бе, сонда!? (күлді)» Бауыржан:
«Не күле бересің!? Одан гөрі, анау қызға
қара – сенен әлі көзін алмады.» Армат:
«Оның жігіті рэкетир болса – бәле ғой.
(күлді)» Бауыржан: «Оның несі күлкілі!?
Бет-алды күле бермеші... Иә, зато ол қыздың
хотя бы айқын советский воспитаниесі
бар! (Арматқа қарап) Көздерінен көрініп
тұр!» Армат: «Ал қазір миы ашыған ғой,
шамасы. (күлді)» Бауыржан: «Есесіне...
понторез емес.» (күлді) Армат: «Точно!»
(күлді)
Автобекет.
Армат жаңағы бойжеткеннің артынан бара
жатыр. Бауыржан жүктерін арқалап, Арматты
артынан қуып жетіп: «Қайда!? Жүрсеңші,
таныс бизнесвуменге жұмысқа тұрайық
та! Қазір дүкені жабылып қалуы мүмкін!»
Армат: «Қойшы сен! Біз сияқты жұмыссыздар
бұнда жеткілікті.» Бауыржан: «Есесіне,
мен болашақта... яғни, шетелде
бизнес-жобаларды қалай жасайтындығын
білемін!» Армат: «Ал сенің оралу туралы
арманың қайда кетті?!» Бауыржан: «Енді...
амал қанша!? Ақша табу керек. Тем более,
дефолтқа дейін әлі 3 жыл бар. Теңгелерді
жинап, оларды долларға айналдырамыз.»
Армат: «Иә, ал 5 жылдан кейін оларды
Евроға айналдырамыз... Сосын, 2008 жылға
дейін оларды Швейцарияға алып барып
үлгереміз, иә!? Бұл тірлік емес! Байлықсыз-ақ
жап-жақсы өмір сүруге болады!» Бауыржан:
«Олигарх болмай-ақ қояйық! Тек бізге
нормальный жұмыс табу керек. Рас! Тоқташы,
қайда бара жатырсың!? Ол қызың артымызда
қалған көшеге бұрылып кетіп еді.» Армат
шаршап шабаданға отырды. Бауыржан қасына
отырды. Армат: «Рас айтасың... Біз қазір,
өкінішке орай, 4 жасар бала емеспіз енді.
Күн көру керек.» Бауыржан: «Документ
жасату керек.» Армат: «Қалай?! Біздің
метрикаларымыз жоқ ғой!» Бауыржан:
«Менде мынау бар.» (қалтасынан орамалға
оралған ақшаларды шығарды) Армат
Бауыржанды қылқындыра бастады: «Сволочьсің
сен! Неге әжемнің жиған-терген ақшасын
ұрыладың!? Жай сұрасаң да, ол кісі берер
еді ғой!» Бауыржан Арматты итеріп
құлатты: «Тыныш! Бізді ешкім естімесін!
(Арматқа тұруға көмектесті) Кешір... Ол
85 жасар әжең әлі 10 жыл күліп-ойнап өмір
сүреді! Ал бізге бұл ортаға сіңіп кету
керек.» Армат: «Бұл ортада бәрі ұры деп
кім айтты!?» Бауыржан: «При чем тут это!?
Мен бұл ақшаны бостан босқа шашпаймын...
Тем более, сатып алатын дым жоқ пока.
Міне, сен документсіз жүрмес үшін!
Қалтаңда қару болмаса да, тым құрымағанда
құжатың болсын да!» Армат: «Оның рас...
(пауза) Анау қызды табайық...» Бауыржан:
«Ұнап қалды ма!? Оның расында да екі метр
бойы бар жігіті бар болса қайтесің!?»
Армат: «Соны алдын ала сұрайық та!»
Бауыржан: «Жарайды, сосын бірден дүкенші
әпкеге жүреміз. Батылын қарай гөр!»
Қақпаның
алдына келіп, Армат тақылдатты. Бауыржан
тығылып тұр. Қақпа ашылып, ішінен майка
киген семіз кісі шықты. Армат: «Кешіріңіз,
шашы ұзын, бойы орташа, көзі көкшіл, сары
қызды танисыз ба? Осында тұрады.» Кісі:
«Ол Мөлдір ғой! Менің қызым... Саған не
керек? Кімсің өзің?» Армат: «Жоқ, оның
есімі Мөлдір емес, Ақмарал еді! Біз оның
группаластырымыз, бүгін университетке
келмепті.» Кісі: «Е, онда танымаймын!
Кетіңдер!»-деп қақпаны жапты. Бауыржан
Арматқа келіп: «Не, қорқтың ба?!» Бауыржан:
«Енді не деп айтамын!? Кездейсоқ автобуста
отырып, сіздің қызыңызды ұнатып қалдым
деп айту керек едім бе?!. Ал өтірікті сен
сияқты қиыннан қиыстырып айта алмадым.»
(күрсінді) Бауыржан: «Жарайды, ертең
келерміз!»
Осы
сәтте, сол көшенің арғы бұрылысынан бір
топ бұзақылар шығып, бері қарай келе
жатыр. Армат пен Бауыржан жаңағы қақпаның
арғы жағына қалай қарғып түскендерін
өздері байқамай қалды. Ол жақта оларға
қарай қабаған ит жақындап келе жатыр.
Бауыржан: «Не істейміз енді? Бұның бәріне
сен кінәлісің! Көрінген қызға ғашық
бола қалдың!» Армат: «Сен пысықсың ғой.
Бәрімен де тіл таба аласың... неге менімен
бірге жасырындың?!» Бауыржан: «О! Қалтамда
бір пакетик котлета қалыпты ғой!»-деп
қақпаның есігін ашып, котлетаның көшеге
қарай лақтырды. Аш ит котлетаға қарай
жүгіргенде, Бауыржан дереу қақпаны
жапты. Сосын олар қожайынның келе
жатқандығын естіп, бұталардың арасына
жасырынды.
Қожайын:
«Мөлдір, ит қалай жабық қақпадан шығып
кеткен!?» Қақпаның есігін ашып, қыңсылаған
итті құшақтап, көшеге шығып, бара жатқан
бұзақыларға: «Сендер ме, қазір ғана
аулама кіріп, итімді шығарып жіберген!?»
-деп ұрысты. Осы кезде, Армат пен Бауыржан
ағаш складқа тығылды.
2015
жыл. Үлкен қала. Аязды кеш. Армат
пен Бауыржан
«Қағанат»-тың сыртқы есігінен шықты.
Үстерінде жаңағы жазғы киімдер. Олар
қайтадан ішке кіріп кетті. Жұрт оларға
қарап – аң-таң. Бауыржан: «Бүгін осында
отырған бір адамның туған күні болады.
Біз нөмір көрсететін актерлерміз! Назар
аудармаңдар...»-деп, ең шеткі орындыққа
отырды. Армат: «Киімсіз болсақ та, Құдайға
шүкір оралдық!!!» Бауыржан: «Анау қызыңнан
айырылып қалдың ба!?» Асхат күрсініп:
«Иә... (пауза) Ал сен қолыңа түсейін-түсейін
деп тұрған оңай олжадан айырылдың.»
Бауыржан: «Олжа демекші... Ескі ақшаны
такси алмайды ғой...»-деп, қалтасынан
ақшаны алса, жап-жаңа теңгелер екен.
Бауыржан: «Жолымыз болды!»-деп орнынан
тұрып, «Кешіріңіздер! Біз кафе шатастырып
алыппыз! Туған күн көрші кафеде өтеді
екен!»-деді. Екеуі шығып кетті. Армат
пен Бауыржан жатақханадағы бөлмеде
айфондарын шұқылап отыр. Бауыржан: «Сен
кешегі складта қалғанда не істер едің?»
Армат: «Ең бастысы... Мөлдірдің қандай
жан екендігін біліп алар едім. Ал сен
өзің не істер едің?» Бауыржан: «Не
істерімді білмеймін... Бірақ, мынау
ВК-дағы өлеңді точно оқымас едім.» Армат:
«Ол не өлең?» Бауыржан: «Міне, тыңдашы!
(осы сәтте кадрда үлкен қала көріністері
көрсетіледі)
Мидың
орнына компьютер қосып,
Сөйлеспей,
тек желілерге ғана кіреміз,
Қауышу
орнына –
смайлик
тосып,
Табиғатты
теледидардан ғана көреміз...
Достар
орнына - суреттері жансыз,
Қыдырмай,
тек сайттарда ғана жүреміз,
Махаббат
емес - виртуалдық мәнсіз,
Сотканы
еш
тастамай өмір сүреміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Құмарлық та өзі, бос уақыт та
өзі...
Қағаз кітаптар, аула ойындар,
мектеп борлар -
"Устарелый"
енді - тек көненің көзі!
Әже
тәлімін мультфильмдер басып,
Тойларда тек туысқанды танып,
білеміз,
Адам
санынан сотка он есе асып,
Кісіге
емес, жарнамаға сеніп, ереміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Ақпарат
мұхиты, Ғалам Тор теңізі...
Соткакүнемдер,
планшетбастар, айфонқорлар!
"Цифровой" ғасыр - электроника
жеңісі!!!»
Метки: проза
АЩЫ ЩЕРБЕТ
Сахна
салтанатты әуенмен ашылды. Ақшабаевтардың
кең және берекелі пәтері. Ортадағы
үстелдің қасындағы, екі креслодан өзге
бұйымдар жаңа үлгіде жасалған. Бірінші
болып, сахнаға қариялар шықты: көп әшекей
таққан, Гүлжан Ескібаева орысша бір
әнді әндетіп, шәйнек пен шыны стақандармен
кіріп, ескі креслосына жайғасты. Оның
артынан ерген, Етікхан Ескібаев, бетін
және көзілдірігін сүлгімен сүртіп
отырды, таққан ордендерін де қоса сүртті.
Гүлжан
Ескібаева.
Етікхан, сахар подай, пожалуйста!
Етікхан
Ескібаев.
Алсашы сызылмай-ақ, мә. (қант
салғышты алдына қойды)
Гүлжан
Ескібаева.
Ой, ты что-то сегодня опять без настроения.
(күлімдеп)
Все-таки
сен элитный пенсионерсің и сидишь не в
доме престарелых, слава Богу.
(шайын жұтты)
Етікхан
Ескібаев.
Гүлжан, елу жылда ел жаңа дейді, ал сен
әлі орысша сайрайсың. Қызың да өзің
сияқты, ал байғұс Асқар шұбартып жатыр.
Ертең немерелермен не болады екен?..
(шайын жұтты)
Гүлжан
Ескібаева. Полковник
Ескібаев, меньше слушай всяких таза
казахов. Двадцать лет они только и
морочат свои головы. А у нас все было в
жизни хорошо. Да и сейчас не плохо!
(кәмпиттерді
алдына қойды)
Осы
сәтте Асқар Ақшабаев кіріп, шашын тарап
жатып, сыңғырлаған ұялы телефонын алды.
2 көрініс
Асқар
Ақшабаев.
(қуанып) Ой, Аcылжан-ау, қалың қалай?
Соншама жыл за границей жүріп қалай
қазақшаны ұмытпадың? Оралдым де! Как?!
Бүгін ұлыңмен келесің бе?! Қашан? Күтемін
сені, досым! Блин, единицам тауысылды!
(өз бөлмесіне кіріп кетті, осы сәтте
бөлмеге Нұрила мен Сұлушаш екі соткадағы
шетелдің шулы музыкасымен күліп кірді,
бірақ Сұлушаш лезде екеуін де өшірді )
3 көрініс
Нұрила.
Ты чего?! Телик включить хочешь, Сулушашка!
Сұлушаш.
Нурила, здесь… вот кто! (Нұриланың
артына тығылды)
Гүлжан
Ескібаева.
(орнынан
тұрып, қатал және байсалды дауыспен)
Какой
телевизор? Мы чай пьем, а вы идете в
колледж. Поэтому наденьте цивилизованные
юбки, а не эти дикарские лоскутки!
(отырды)
Нұрила
мен Сұлушаш.
(бір дауыспен)
Бабушка,
это – мини!
Етікхан
Ескібаев. Слава
Богу, что не микро.
(шайға сүт қатты, екеуі шай ішуді
жалғастырды)
Нұрила
мен Сұлушаш.
(есіктің
қасына барып, бір-біріне) Опять
придираются.
Әмина
Ақшабаева көзін бояп шығып, екі қызға
соғысайын деп қалды.
4 көрініс
Әмина
Ақшабаева.
Ой, дочки, доброе утро, что без настроения?
Нұрила.
Мама, апашка вообще не врубается ни в
телик, ни в моду.
Әмина
Ақшабаева.
Слушайте бабушку, а то вы на всю громкость
врубаетесь.
Асқар
Ақшабаев көп галстуктарды таңдап кірді
де, диванға отырды.
Асқар
Ақшабаев.
Пока я на работе, все должно быть готово
для гостей. Амина, кофе приготовила или
нет еще?!
Әмина
Ақшабаева.
Нұрила, принеси из кухни. (Нұрила
ас бөлмесіне кетті)
5 көрініс
Сұлушаш.
Папа, если мы поедем в США или Китай,
можно мне остаться там навсегда?
Етікхан
Ескібаев.
Әй, ұяттарың қайда? А как Родина?!
Гүлжан
Ескібаева.
А Родина всегда будет с тобой, патриот
наш!
Асқар
Ақшабаев.
Там высокую должность с вашими знаниями
точно не дадут.
Нұрила.
(кіріп, Асқарға кофені берді) Папа,
проблема. Училка нам не хочет пятерки
ставить… Можно взять чуть-чуть из твоей
полки?
Етікхан
Ескібаев.
Жоқ, алдымен менен сұраңдар, сендерге
дұрыс беруді үйретейін. Мұнда өте абай
болу керек…
Әмина
Ақшабаева.
Папа, они и так знают как работать.
Девочки, уже время, накрастесь и оденьте
джинсы. (гүлдерге
су құйды)
Қыздар
басты есік жаққа барып, аяқ киімдерін
кие бастады.
Сұлушаш.
(Нұрилаға
смартфонын көрсетті) Нюра,
это же тот который на дискотеке был.
Фото – супер!
Нұрила.
Ой, он же ботаник. В хип-хоп танцы не
врубается. Найдешь другого!
Қыздар
үйден шыққанда, Асқар Ақшабаев сыртқы
есікті жауып алды.
6 көрініс
Гүлжан
Ескібаева.
Какие общительные внучки…
Етікхан
Ескібаев.
Ойпырмай, баяғыда комсомол қыздар
ешқашан өздерін соншалықты бәдік етіп
ұстамаған еді. Қазір ғой наглый болып
жатқан…
Әмина
Ақшабаева.
Папа, хватит может уже?! Достал уже со
своим ностальгическим магнитафоном!
(ұялы телефоны сыңғыр етті) Не могу,
сегодня у нас гости! С евро все в порядке,
Женя? (өз бөлмесіне кіріп кетті)
Асқар
Ақшабаев.
(таңқалып) Какой еще Женя? Я же не знаю
его.
Гүлжан
Ескібаева. (тұрып,
Асқардың галстугын кигізді) Женя –
бизнесвумен, қазақша айтсақ, еркек емес.
Может быть ее паспорт показать, бюрократ?!
(күліп, галстугын қаттырақ тартты )
Асқар
Ақшабаев.
Если бы не я, (басқа галстукты киді) то
вас бы здесь не было бы. Вы почти что,
законно прописаны и я вам не мешаю, ене.
(үйдің телефоны сыңғыр етті) Алло!
(сыбырлап) Айгүлжан, мен саған келемін!
Люблю очень.
Гүлжан
Ескібаева.
Кто звонит тебе, күйеубалам? (Асқар
телефонды қойды )
Асқар
Ақшабаев.
Кәрі
директор!
(үйден дипломатпен шығып кетті)
7 көрініс
Гүлжан
Ескібаева.
Нервные люди пошли. Помнишь как прекрасно
все было?
Етікхан
Ескібаев.
Да… И ты была красивее в сто раз. (шайын
жұтты)
Гүлжан
Ескібаева.
Да и ты комсомолом был! Кстати, мою газету
купил?
Етікхан
Ескібаев.
Иә, ала ғой. Но там кажется что-то ұятсыз
есть.
Гүлжан
Ескібаева.
Почему ты до сих пор такой отсталый?!
Это же просто..медицин…. ой! (үнқағазды
еденге құлатты) Ты не ту купил!
Етікхан
Ескібаев.
(едендегі үнқағазға қарап) Неден шошып
кеттің? (күлді) Әй, егер мен болмасам,
сен тоқсаныншы жылдары аштан қатар едің
ғой, мен красный икраң үшін еш шатаспай
валютаны тауып бердім. Құдайдың өзі
кешірсін! А газету сейчас выкину.
(үнқағазды алып, шығып кетті )
8 көрініс
Гүлжан
Ескібаева.
Подожди, подожди-ка, я должна быть в этом
полностью уверенна. (шалдын артынан
кетті) Ты куда пошел?
Етікхан
Ескібаев.
(басқа есіктен кіріп) Таяғымды ұмытып
кетіппін.
Гүлжан
Ескібаева.
(тағы
келді) И в конце концов перестань говорить
по-казахски! Это действует мне на нервы.
(шал үнқағазды қойып кетіп қалды)
Кемпірі
үнқағазды алып, жыртты да орнына отырып,
шалының артына жұдырығын көрсетті.
Сахна көңілді әуенмен жабылды.
9 көрініс
Сахна
ашылды. Ақшабаевтар үйінің кең есік
алы. Ауа райы жақсы, көгалда гүлдер
өсуде. Артқы планда төрт-бес жолаушы
кезек-кезекпен өтіп жатыр. Сергей Иванов
дүкеннен қораптармен шығып, орындыққа
отырып, терлеп шляпасын шешті. Серік
Ақшабаев джибінен шығып, қасына отырды.
Серік
Ақшабаев.
Папаша, закурить не найдется?
Сергей
Иванов.
Что вы, я пока вам в отцы не гожусь.
Извините, я не курю. Но у меня в коробке
одна спичка есть. Берите! Хотя я Вам не
советую, это вредит как Минздрав говорит.
А вы не брат Аскара?!
Серік
Ақшабаев.
Да, а что надо? (шірене қарады)
Сергей
Иванов.
Я его знакомый врач. Передайте ему,
пожалуйста, что бы он меньше пил и курил.
(Серіктің темекісін тұтатты да подьезге
кіріп кетті)
Серік
Ақшабаев.
(өз өзіне) Он же и так здоровый… как я!
(ішін ұстады)
Осы
сәтте Жәмила Жамағатова көше жақтан
келіп, Серікті көре салсымен шашын
жөндеп-жөндеп, қасына келді.
10 көрініс
Жәмила
Жамағатова.
Кешіріңіз, сағат қанша болды?
Серік
Ақшабаев.
О, сұлу қарындас, қалыңыз қалай? Менде
хата, тачка, коттедж бәрі де бар! Сонымен…
атыңыз кім болады екен?
Жәмила
Жамағатова.
Жәмила Жамағатова, высококлассный
повар. Менде салат, первое, второе,
десерт, бәрі де бар! Ал сағатты айта
аласыз ба?
Серік
Ақшабаев.
Сіздің фигураңыз сондай…
Жәмила
Жамағатова.
Қойыңызшы… (шашын жөндеді) Менің күйеуім
келіп қалады. Айтпақшы, Ақшабаев Асқар
осында тұрады ма?
Серік
Ақшабаев.
Мен оның ағасы Серікпін, жүріңіз жол
көрсетейін.
Екеуі
сөйлесіп, подьезге кіріп кетті. Осы
сәтте Айдос Жамағатов арағын ұстап,
өзінің әйелін ашулана іздеп келді.
11 көрініс
Айдос
Жамағатов.
Түй, менің қатыным қайда кетті екен?!
Алдымда жүр еді.
Сергей
Иванов.
(поьезден шықты) Здравствуйте, Вам кто
нужен?
Айдос
Жамағатов.
Тағы бір орыс шықты! Әттең, олар қалаларда
топырлап жүреді. Мен здешний Әминаның
знакомыймын. Понимать етесің бе?!
Сергей
Иванов.
Вполне, журиниз сизди ертип алып барайын.
Айдос
Жамағатов.
Мә, саған! (мәз болды) Қазақша знаешь что
ли?!… Молодец!
Екеуі
подьезге кіріп кетті. Берік көше жақтан
келіп, соткасын алды.
12 көрініс
Берік.
(өз
өзіне) В какой же квартире дядя Асқар?
Сейчас позвоню папе…
Жандос.
(бұрыштан шықты) Слышь, твой
айфон?
Дай позвонить на минутку.
Берік.
(шошып) Здраствуй… а, алып қоймақшысың
ба?!
Жандос.
Гони
планшет... айфон, то есть!
А то уши вырву, и твоей матери на нос
приклею!
Жандос
Берікті ұрайын деген сәтте, Берік артқа
қадам басты. Осы секундта Нұрила
колледжден келіп қалды.
13 көрініс
Нұрила.
Жандос, ты что псих?! Знаешь кто его
пахан? (Жандостың құлағына бір-нәрсе
деді)
Жандос.
(таңқалып) Предупреждать надо! (Көшеге
қашып кетті).
Нұрила.
Расслабься, Берик! Идем, расскажи как в
Алмате, пацаны живут! Я твоя двоюродная
сестра, Нурила, помнишь?..
Екеуі
подьезге бірге кірді. Сахна жабылды.
14 көрініс
Сахна
көңілді халық әуенмен ашылды. Ақшабаевтардың
пәтерінің ортасында кең үстел тұр. Серік
Ақшабаев пен Асқар Ақшабаев екеуі сол
жақтағы диванда жайғасып отыр. Жәмила
Жамағатова мен Әмина Ақшабаева өзара
сыбырласып үстелге соңғы астарды тасып
жатты. Гүлжан Ескібаева мен Етікхан
Ескібаев екеуі өздерінің креслоларында
шайларын ішуде. Сол жақта Нұрила,
орындықтарды көтеріскен, Берікке ақыл
айтып жүр.
Серік
Ақшабаев.
Асқар, у тебя на работе все в порядке?!
Если что у тебя есть связи в моем лице,
брат. Помнишь красавицу Жанну?
Асқар
Ақшабаев.
(сыбырлап) Тихо! А то жена услышит! Они
у меня на сотке, для конфиденциальности,
записаны как Иван Петрович и КСК. А как
твоя банда?
Серік
Ақшабаев.
(сыбырлап, жұдырығын көрсетті) Да тише
ты, никто не должен знать, а то крышка
будет, и тебе. Моя компания типа по
закону, так как ты все подписывал, не
забыл?! (Сосын тұрып, дауыстап) Кстати,
мой сын Берік – талантливый молодой
поэт! Ну-ка, прочти что нибудь, давай!
Берік.
(қобалжып, кішкентай кітапшасын шығарды,
елдің бәрі тыңдауға дайындалды) Это моя
книга «Беріктау», а тут моя подпись, а
вот здесь мое фото.
Астана
– сверкающая столица,
Счастливы
здесь все-все лица,
И
страна наша вечно веселая,
С
городами и всеми селами!
Бәрі
шапалақтады, Берік мақтанып еңкейді.
Әкесі қуанып,
мақтап құшақтады.
Әмина
Ақшабаева.
Как все точно и правдиво!
Гүлжан
Ескібаева.
Түфәй-түфәй! Внучок, у тебя талант, просто
огромный!
Айдос
Жамағатов.
Какой тут тәләнт?!
(арағын қағып ішті) Бұл өлең – балабақшадағы
тақпақ!
Етікхан
Ескібаев. Маған
да мүлдем ұнаған жоқ! Ең басынан үйренсін.
Жәмила
Жамағатова.
(шашын жөндеп қойып, Серік Ақшабаевтың
алдына қантты әкелгенсіп) Кешіріңіз,
Айдос поэтизмді түсінбейді.
Әмина
Ақшабаева.
(Серік Ақшабаевтың алдына тұз қойғансып)
Совсем
алжыған…
Жәмила
Жамағатова.
(күйеуіне жеке) Әрине, менің аспаздық
өнерім, ас бәріне керек болғандықтан,
нағыз өнер. Ал санамақтар қазір ешкімге
керек жоқ. Бірақ Беріктің әкесінің
аспазы болсақ, өлмейміз. саған да қарауыл
орыны табылып қалар! Так что үндемей
отыр. (шашын жөндеп, жұмысын жалғастырды)
Гүлжан
Ескібаева.
(шалына жеке) Не позорь, айналайын.
Сколько раз тебе говорить, это сын
нужного нам родственника. Я знаю как ты
любишь поэзию, да, это был стих не ради
вечности, а ради прибыли. Но я думаю, это
вполне нормально, мой полковник.
(шампанскийді ішті) Тем более, что я и в
правду веселая в нашей стране. (күлді)
Берік.
(Нұрилаға жеке)Ну как?!
Нұрила.
Ничего… прикольно… а есть про любовь?!
Берік.
Будет, если заплатете. (Асқар Ақшабаевқа
келді) Сіз не дейсіз, Асқар аға?
Асқар
Ақшабаев.
(ойланып) Әпкең мен әжеңе ұнаса – өте
дұрыс!
Жәмила
шашын жөндеп, келісті. Сахна көңілді
әуенмен жабылды.
15
көрініс
Сахна
ашылды, сәл кеш кірген есік алдың бейнесі
көрінді. Сыйлықты ұстаған Асылжан
Санабек пен домбырасын ұстаған ұлы
қонаққа келе жатыр.
Асылжан
Санабек.
Ақылбек, біз Асқар ағаңмен көп жыл бұрын
бірге Мәскеуде оқыдық. Тек мен журфакты,
ол болса юрфакты аяқтаған еді. Тоқсаныншы
жылдар басталғанда, анаң екеуіміз
қиналып, шетелге кетуге мәжбүр болдық.
Ал енді, Аллаға шүкір, елге оралдық.
Астананың көркін өз көзімізбен
көрдік-ау!..
Ақылбек.
Иә, әке. Ал ол кісі қазір қай жерде жұмыс
істейді екен?
Асылжан
Санабек.
Оны өзім де білгім келеді. Тоқтай тұр,
күте тұр осы жерде. Мен көлікте тағы да
бір сыйлықты ұмытып кетіппін. Сен осында
осыны қарап отыр, жарайды ма?
Әкесі
асығып кетіп қалды. Ұлын орындыққа
отырды. Осы сәтте Жандос бұрыштан шығып,
Ақылбекке жақындады.
16 көрініс
Жандос.
Салам, ты тоже какой-то родственник
Нюрки?
Ақылбек.
Нет, а кто это?!
Жандос.
Аха, ну ты хотя бы местный?!
Ақылбек.
Нет, а зачем тебе?!
Жандос
сыйлықты күшпен тартып, Ақылбекті
ұрмақшы болды. Ақылбек оны оңай жеңіп,
жерге жатқызды. Әкесі де келіп қалды.
Жандос итеріп, жұлынып қашып кетті.
Сергей Иванов шуға шықты.
17 көрініс
Ақылбек.
Анау ұрыны ұстаған едім. Аз болмағанда,
затымызды алып кетер еді.
Асылжан
Санабек.
Әй, әттәңәлеттіңкі десе, бәлесін қарай
гөр, а!
Сергей
Иванов.
Бул бузык Жандос қой тағы. Тағы учаскелікке
айтамыз.
Асылжан
Санабек.
Ой, сіз қазақша білесіз бе?! Қайдан
үйрендіңіз? Жарайсыз!
Сергей
Иванов.
Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде
деп Президент айтқан еді гой.
Асылжан
Санабек.
Сен депутатсың ба?
Сергей
Иванов.
Жоқ, ағам депутат...
Үшеуі
подьезге кірді. Сол сәтте Сұлушаш оқудан
келіп, әуен шығарған соткасын алып,
орындыққа отырды.
18 көрініс
Сұлушаш.
Да, Айдана, училка типа никаких взяток
не берет! Тормознутая, точно! Ну, говорит
что бабки ничего не значат, анау-мынау!
Лохушку нашла! Сейчас деньги – это же
престиж. Вот найду себе олигарха на
белом лимузине! (есік алда тұрған көлікке
бір қарады) Уау, или на таком как в нашем
дворе стоит! Что?! Какая чистая любовь?!
Вот, дура! Пока я в жизни эту сказку
найду… А вообще, уеду в Америку и не
вернусь! Куплю себе какой-то железный
диплом. Что?! Иди ты со своей честью,
знаешь кто родные знакомых моих далеких
родственников?!..
Гүлжан
Ескібаева. (балконға
шықты) Сулушаш! Домой! Золотце мое, к нам
уже гости пришли!
Сұлушаш.
Сейчас! Иду! (соткаға) Так что я не зря
люблю свою семью. Кроме дедушки, а он
такой отстой. Хочет что бы мы были
какими-то военными патриотками. (күлді)
Ну разве не прикол?! Пока!
Осы
сәтте Сұлушаштың қасына Жандос келіп
амандасты. Жастардың заманауи рэп
музыкасы ойнады, түрлі-түсті жарық
сахнада жарқылдады. Екеуі кішкене брейк
биледі. Сахна жабылғанда, Сұлушаш үй
жаққа, ал Жандос көше жаққа кетіп қалды.
19
көрініс.
Сахна
халық әуенімен ашылды. Бәрі дастархан
алдында жайғасып, Серік Ақшабаевты
тыңдап отыр. Тек ғана Айдос Жамағатов
пен Етікхан Ескібаев өзара сырласып
отыр.
Серік
Ақшабаев.
Я сам воспитал такого послушного сына.
Он знает почти три языка, которые надо
знать. Среди них и свой родной! Начинай
Берікжан!
Берік.
Ата, менде қазақша да бар! (диванның
қасындағы орындықтың үстіне шығып
кетті)
Ордендері
жарқылдаған бар атам,
Келбеті
жарқын болған бар апам,
Оның
қызы болмайды ғой есерсоқ,
Жалпы
біздің зейнеткерлеріміз тоқ!
Есіктің
қоңырауы естілді. Асқар Ақшабаев асығып
тұрып, есікті ашуға бара жатып, Беріктің
орындығына байқамай тиіп кетті. Ол
шошып, жамбасымен артындағы пуфикке
құлап түсті. Әжесі мен әкесі аздап шошып
кетті. Ал қыздар тырқылдап күлді. Асқар
Ақшабаев Асылжан Санабек пен оның ұлын,
өзінің ескі достарындай, қуана қарсы
алып, сыйлықтарын алды. Қал-жағдайын
сұрастырып, бөлмеге ертіп келді.
20 көрініс
Асқар
Ақшабаев. Это
мой давний друг, Санабек Асылжан с сыном.
Мы с ним вместе учились в России. Недавно
он вернулся на Родину из заграницы, где
прожил 20 лет! (Асылжан Санабектің ұлын
жастардың қасына жайғастырып, өзін
төрге отырғызып, қасына жайғасты)
Асылжан
Санабек.
Иә, көп уақыт өтті. Өз туған жерімді
сағынып, Отандық үнқағаздың редакторы
болып келдім. Енді өз ұлтым жайлы жазамын.
Ал сен кім болып істеп жатырсың?
Асқар
Ақшабаев.
Председатель коллегии адвокатов. Жауапты
жұмыс екендігін білетін шығарсың?! Енді,
Құдай қаласа, тағы жоғарырақ көтерілмекшімін…
Асылжан
Санабек.
Иншалла, солай болғи. Ал сенің ағаң
нарықта сәтті қызмет ететіндігін
естідім. Бұл шын ба?
Асқар
Ақшабаев.
Әрине, шын. Адал бизнеспен болғалы жиырма
жыл болды…
Серік
Ақшабаев.
Сенімді «АртфулСерик» корпорациясы
бар. Егер біреуге пәтер керек болса,
хабарлас… Айтпақшы, отбасың бар ма?
Асылжан
Санабек.
Аллаға шүкір, бар. Әйелім оқытушы эколог.
Менімен келген, Ақылбек, жас аудармашы.
Ал үйдегі екіншісі, Әділбек, иншалла,
хирург болмақ.
Сұлушаш
пен Нұрила.
(Ақылбекке) А можно спросить? Уот ис йо
нейм?!
Ақылбек.
(қолын алды) Май нейм ис Акылбек.
Нұрила.
Уау, ай эм Нурилоу энд ши ис май систе
Сулишауч.
Ақылбек.
Ю кэн ноу ол ленгуичес, бат ю маст респект
йо оун!
Берік.
Тілді онша білмеймін. Сен танысып болған
соң, не дедің?
Ақылбек.
Мен бикештерге өз ана тілін құрметтеу
керектігін айттым.
Берік
пен Ақылбек танысып жатқан кезде, Нұрила
мен Сұлушаш өзара «кажется он отстой,
как наш дед!» деп сыбырласты да, күлмекші
болды.
Әмина
Ақшабаева.
(Асылжан Санабекке) У нашего отца этого
воспитания хватает! Если честно, я не
пойму, вот зачем все эти древние обряды,
традиции?! Правда, Жәмила? (Жәмила шашын
түзеп, басын изеді) Сейчас другое, деловое
время.
Етікхан
Ескібаев.
Ешкім өз түп-тамырларын ұмытпасын, Дұрыс
па, Айдос? (Айдос түрін «әлбетте» дегендей
қылып, басын изеді) өз ұлтын білсін,
өздерінің келбеті болсын.
Гүлжан
Ескібаева.
У внучек есть келбет. У них самая дорогая
косметика.
Серік
Ақшабаев.
(Ақылжанның алдына арақты қойды) Айтпақшы,
қонақ, неге арақты ішпей отырмыз? Әлде
шарап құйып берейін бе?
Асылжан
Санабек.
Жоқ рахмет, маған болмайды. Мен намаз
оқимын және астымда көлігім бар еді.
Асқар
Ақшабаев.
Дұрыс енді, а мы пока сами выпьем за
Конституцию!
Әмина
Ақшабаева.
А я за бизнес!
Серік
Ақшабаев.
Да, особенно за… честный бизнес!
Жәмила
Жамағатова.
И за ресторанный тоже! (шашын жөндеді)
Бәрі
өздерінің бокалдарын соғыстырды. Асылжан
ішімдікті ішпеді.
Айдос
Жамағатов.
(Жәмилаға жеке) Қойшы осыңды, шашыңа
тиіспеші.
Өтірік пәрик. Түсіп қалмасын. (Жәмилә
оны бір шымшыды)
Нұрила
мен Сұлушаш.
Шоу-бизнес форэве! (қыздар өзара соғыстырып
ішті)
Ақылбек.
Казакстаным мәңгі жасасын!
(ішімдікті тек Берік ішті)
Жәмила
Жамағатова. (шашын
жөндеді)
Айтпақшы,
қымбатты қонақ, шетелдегі жағдай қалай
екен?
Асылжан
Санабек.
Қазіргі кезде Еуропаның техника саласы
өте жоғары деңгейде дамыған, ал руханият
болса мүлдем назарсыз қалды деп айтуға
болады.
Әмина
Ақшабаева.
Извините, господин Асылжан, а там женщины
как-бы еркін жүреді, да?!
Асылжан
Санабек.
Өкінішке орай, еркін болғандығы
соншалықты, (шайын жұтты) кейбіреулері
ар-ұят жайлы ұмытып кеткен. Және ол
жақтың демографиясы нашарлауда, себебі
мансапқор әйелдері отбасы құрғысы
келмейді. Тұрғындар саны тек шеттен
келген адамдармен толықтырылуда.
Жәмила
мен Әмина өзара «какой он странный» деп
сыбырласты.
Сұлушаш.
(Ақылбекке) Можно у вас спросить про
это… ну как его там… ну как, блин,
сказать… ну… короче, девушка у тебя
есть?!
Ақылбек.
Айтыңызшы, бұл сізге не үшін керек екен?
Сұлушаш.
Да так, ты настолько необычный парень…
(екі қыз тырқылдады)
Берік.
Қойшы оларды, Ақылбек. Одан гөрі домбыраңды
тартып берші!
Берік
тұрып, Ақылбектің домбырасын тартқанын
бәріне тыңдауды сұрады. Сосын Ақылбек
керемет «Қара Жорға» әнінен үзіндіні
орындап бергенде Етікхан пен Айдос
билеуге тырысты, Шашын жөндеген Жәмила
мен шіренген Серік тек ұялғаннан ғана
қимылдады. Ал Айдос пен Етікхан қуанды.
Айдос
Жамағатов.
Жарайсың, жігіт! Ақылбек – міне нағыз
дарын!
Етікхан
Ескібаев.
Уа, рахмет, нағыз қазақ, тасың өрге
домаласың! Аумин!
Асылжан
ең жақсы биледі. Берік одан озып,
мақтанамын деп, құлап түсті. Қыздар оған
көмектесті. Әжесі оған барып, суды құйып
берді. Ән аяқталып, билегендер шапалақтады,
сахна жабылды.
21 көрініс
Сахна
халық күйімен ашылды. Тура сол сәт.
Әйелдер қызып, өзара өсек соғуда. Етікхан,
Айдос пен Асылжан жайлап әңгімелесіп
отыр. Берік ойланып отыр, ал қыздар оны
күлдіртпек болып жатыр. Серік пен Асқар
мас болды.
Серік
Ақшабаев.
(Асқарға) Отойдем, на минутку. (екеуі
дәлізге шықты) Этот гость точно не
легавый? Че он про наши работы вынюхивал?!
Асқар
Ақшабаев.
Просто так! Он просто менеджер какой-то
«қазақтілской» газеты. Он про мелочи
ничего не знает, похоже… он с ума сошел
от продолженного образования! (саусағын
шошайтты) Увы, он нам не крыша?! А давай-ка
мы его вылечим перемешав вино, водку,
спирт и коньяк?! (күлді)
Серік
Ақшабаев.
Глупости! Он вообще не пьет. А сына его
так хвалили, вот ему-то и надо дать.
Молодой – выпьет. А Берікжан загрустил.
Если меня уважаешь – идем! Добавим все
это в Кока-Колу. (екеуі ас бөлмесіне
кіріп кетті)
Асылжан
Санабек.
Әдемі қыздарыңыз қалай оқиды екен?
Әмина
Ақшабаева.
Они образованны и знают все что надо.
Вот вам «золотая» молодежь. Им надо
вообще зарубежом жить. (Берік келіп
отырды)
Берік.
Ваш сын такой умный. (Әмина кетті)
А
правда что вы редактор?! А вы не могли
бы взять мои стихи? Мен қазақша жақсы
жазамын…
Асылжан
Санабек.
Шындықты айтшы, сен өз ұлтыңды сүйесің
бе?
Берік.
Ол не дегеніңіз, аға!? Сондықтан ғой мен
тура сіздің ұлыңызға ұқсап, намысшыл
және шығармашыл тұлға болғым келіп
жатқандығым!
Асылжан
Санабек.
Ақын рухани жағынан бай болуы керек.
Етікхан
Ескібаев.
Ал мылжыңмен табыс іздеу ақынға жараспас.
(Айдос келісті)
Берік.
Заман сондай...
Етікхан
Ескібаев.
Заман емес, заман міні сондай! Ал сен
сол мінді қабылдадың!
Берік ұялып кетіп,
қыздарға барды. Оның орнына көңілді
Гүлжан Ескібаева өзінің бокалымен
отырды.
Гүлжан
Ескібаева.
Можно к вам, господа? (шампанскийді
жұтты) Етікхан, ты много не выпил?! Вот
я помню раньше везде была советская
культура. А сейчас какая-то казахбайская…
Асылжан
Санабек.
(түсінбей) Сіз қалайша ондай сөзді
айтасыз?! Что вы знаете о нашей настояшей
великой культуре?! Сіз тіпті өз ана
тіліңізді әлі де менсінбейсіз. Германиядағы
қазақ диаспорасы өзінің ұлттық
бет-бейнесін сақтап қалған ғой, ән неміс,
әр азамат өзара немісше сөйлейді.
Етікхан
Ескібаев.
Ойбай, рас, рас, балам! Гүлжан ханым тек
Батыстың влияниясына еліктеген шоулар
туралы айтты. Әйтпесе, өзінің
де беті қазақ ғой.
Гүлжан
Ескібаева.
Ну когда же ты войдешь в 21 век!? Я старше
его, но в теме гораздо лучше!
Гүлжан
Ескібаева әйелдерге барып қонақты
сыбырлап өсектеді. Айдос
Асылжанның сөздерін қостап қойды да
арағын қағып ішті.
Нұрила
мен Сұлушаш.
Берік, сейчас везде ходят девушки с
паранжами. Нас это нервирует, это светская
страна или кишләк?!
Ақылбек.
О, Алла, біздің хақ дініміз несімен
жазықты болып қалыпты, қыздар?!
Берік.
Ақылбек, сабыр ет, олар жай секталарды
айтып жатқан шығар.
(Осы
сәтте Асқар Ақшабаев келіп, Асылжанның
қасына отырды. Ал Серік Ақшабаев жастарға
көп стақандармен келді.)
22 көрініс
Серік
Ақшабаев.
Эх, молодежь, как сидим? Қыздарға
безалкагольное пиво, а тебе, ақын-Ақылбек,
ең үлкен Кока-Кола! Берікжан, сен яблочный
сокты іше ғой.
(Серік
Ақшабаев мәз болып, шашын жөндеген
Жәмиланың қасына отыра кетті. Қыздар
өздерінің стақандарын сылқ етіп жұтып
жіберді.)
Берік.
Ақылбек, маған соктар мүлдем ұнамайды.
Анам күнде бере беруші еді.
Ақылбек.
Ал маған керісінше шырындар өте ұнайды.
(Берік
«Рахмет» деп, Ақылбектің стақанын қағып
ішті де орнынан тұрды. Рэптің
музыкасы ойнап, жарықтар жарқылдады.
Қыздар қуанды, ел таңқалды. Берік хип-хоп
билеп, әнін бастады.)
Дәу
Асқар аға парасын алады,
Пәк
жүрегім соған таңқалады!
Менің
әкем айлакер болған,
Доллар
ақшасы солай толған,
Осы
сәтте Серік Ақшабаев ашуланып, «Ой,
иттің баласы!» деп, пистолетін төбеге
атты. Музыка өшті. Гүлжан, Әмина, қыздар
қатты шошып, бір сәтте үстелдің астына
лезде кіріп кетті. Берік перденің артына
тығылды. Шашын жөндеген, Жәмила қорқпай,
Айдос пен Етікханды құшақтап, «ақымақтар,
прячтесь!» деп өзімен бірге қоса тықты.
Асқар Ақшабаев Серіктің пистолетін
таласа бастады.
23 көрініс
Асқар
Ақшабаев.
Ты столько лет меня пугал, бандит! Но я
не трус! Ты хату своровал и меня заставил
оформить, гад!
Асылжан
Санабек.
Ұста жақсылап! (жүгіріп келіп, Серікті
қабырғаға тақап, қолын бұрайын дегенде,
ол пситолетін терезеге тастап үлгерді
)
Әмина
Ақшабаева.
(лезде соткасын алып, тез дауыспен) Алло,
это полиция?! Немедленно приезжайте!
Тут пьяный преступник, Пушкина, 15,
квартира 33!
Асқар
Ақшабаев.
Дура, зачем мусоров зовешь?! Ведь я,
идиот, тоже замешан!
(Асқар
Асылжанды итеріп, Серікті босатып,
Әминадан чердактын кілтін сұрап алып,
екеуі үйден қашып кетті. Әмина
жылады, Етікхан жұбатты.)
Әмина
Ақшабаева.
Я им нарочно дала не тот ключ, ведь я уже
все знаю о его верности, и про Жанну, и
про Айгулку. Боже мой, кто во всем этом
виноват?!
Асылжан
Санабеков.
Сіз кім кінәлі деп жатырсыз ба? Өз Отаныма
оралғанымда, жерлестерімнен орысша
сөйлеп, харамды ішетіндігін күтпедім.
Руханияттан гөрі ақшаны құрметтейтін
орта, ұлтынан гөрі заман сәнін ойлайтын
орта. Сіздің күпірлігіңіз мен соқырлығыңыз
кінәлі, астахафураллах! Жүр Ақыл!
(Ұлымен
қосылып, тым-тырыс пәтерден шығып кетіп
қалды.)
Гүлжан
Ескібаева
Не слушайте его внучки, он просто
ненормальный.
(Есік
алдан полиция көлігінің дабылы естіліп,
полиция сержанты кіріп келді.)
24 көрініс
Сержант.
Мұнда не болып жатыр?! Сіздер ме шақырған?!
Жәмила
Жамағатова. Мен
бәрін айтып беремін! Бандиты наверх
побежали!
Сұлушаш
пен Нұрила.
Позвоните скорую, она спьяну вас вызвала!
Осы
сәтте есіктен екінші сержант жүгіріп,
кіріп келіп, жоғарғы қабатта қылмыскерлердің
ұсталғандығын айтып, бәрін астына
түсулерін сұрады. Барша әйелдер бір
сәтте «ах» деп, әртістерон секундтке
қимылдамай қалды: Сұлушаш пен Нұрила,
көздері бадырайып, Гүлжан Ескібаеваның
артына тығылды. Етікхан Ескібаев жүрегін
ұстап, тік тұр. Жәмила Жамағатова
терезеден қашпақ болған Берікті ұстап
тұр. Айдос сержанттарға қуана қарап,
қолын екі жаққа жазып тұр.
Сахна
патриоттық әнмен жабылды.
салтанатты әуенмен ашылды. Ақшабаевтардың
кең және берекелі пәтері. Ортадағы
үстелдің қасындағы, екі креслодан өзге
бұйымдар жаңа үлгіде жасалған. Бірінші
болып, сахнаға қариялар шықты: көп әшекей
таққан, Гүлжан Ескібаева орысша бір
әнді әндетіп, шәйнек пен шыны стақандармен
кіріп, ескі креслосына жайғасты. Оның
артынан ерген, Етікхан Ескібаев, бетін
және көзілдірігін сүлгімен сүртіп
отырды, таққан ордендерін де қоса сүртті.
Гүлжан
Ескібаева.
Етікхан, сахар подай, пожалуйста!
Етікхан
Ескібаев.
Алсашы сызылмай-ақ, мә. (қант
салғышты алдына қойды)
Гүлжан
Ескібаева.
Ой, ты что-то сегодня опять без настроения.
(күлімдеп)
Все-таки
сен элитный пенсионерсің и сидишь не в
доме престарелых, слава Богу.
(шайын жұтты)
Етікхан
Ескібаев.
Гүлжан, елу жылда ел жаңа дейді, ал сен
әлі орысша сайрайсың. Қызың да өзің
сияқты, ал байғұс Асқар шұбартып жатыр.
Ертең немерелермен не болады екен?..
(шайын жұтты)
Гүлжан
Ескібаева. Полковник
Ескібаев, меньше слушай всяких таза
казахов. Двадцать лет они только и
морочат свои головы. А у нас все было в
жизни хорошо. Да и сейчас не плохо!
(кәмпиттерді
алдына қойды)
Осы
сәтте Асқар Ақшабаев кіріп, шашын тарап
жатып, сыңғырлаған ұялы телефонын алды.
2 көрініс
Асқар
Ақшабаев.
(қуанып) Ой, Аcылжан-ау, қалың қалай?
Соншама жыл за границей жүріп қалай
қазақшаны ұмытпадың? Оралдым де! Как?!
Бүгін ұлыңмен келесің бе?! Қашан? Күтемін
сені, досым! Блин, единицам тауысылды!
(өз бөлмесіне кіріп кетті, осы сәтте
бөлмеге Нұрила мен Сұлушаш екі соткадағы
шетелдің шулы музыкасымен күліп кірді,
бірақ Сұлушаш лезде екеуін де өшірді )
3 көрініс
Нұрила.
Ты чего?! Телик включить хочешь, Сулушашка!
Сұлушаш.
Нурила, здесь… вот кто! (Нұриланың
артына тығылды)
Гүлжан
Ескібаева.
(орнынан
тұрып, қатал және байсалды дауыспен)
Какой
телевизор? Мы чай пьем, а вы идете в
колледж. Поэтому наденьте цивилизованные
юбки, а не эти дикарские лоскутки!
(отырды)
Нұрила
мен Сұлушаш.
(бір дауыспен)
Бабушка,
это – мини!
Етікхан
Ескібаев. Слава
Богу, что не микро.
(шайға сүт қатты, екеуі шай ішуді
жалғастырды)
Нұрила
мен Сұлушаш.
(есіктің
қасына барып, бір-біріне) Опять
придираются.
Әмина
Ақшабаева көзін бояп шығып, екі қызға
соғысайын деп қалды.
4 көрініс
Әмина
Ақшабаева.
Ой, дочки, доброе утро, что без настроения?
Нұрила.
Мама, апашка вообще не врубается ни в
телик, ни в моду.
Әмина
Ақшабаева.
Слушайте бабушку, а то вы на всю громкость
врубаетесь.
Асқар
Ақшабаев көп галстуктарды таңдап кірді
де, диванға отырды.
Асқар
Ақшабаев.
Пока я на работе, все должно быть готово
для гостей. Амина, кофе приготовила или
нет еще?!
Әмина
Ақшабаева.
Нұрила, принеси из кухни. (Нұрила
ас бөлмесіне кетті)
5 көрініс
Сұлушаш.
Папа, если мы поедем в США или Китай,
можно мне остаться там навсегда?
Етікхан
Ескібаев.
Әй, ұяттарың қайда? А как Родина?!
Гүлжан
Ескібаева.
А Родина всегда будет с тобой, патриот
наш!
Асқар
Ақшабаев.
Там высокую должность с вашими знаниями
точно не дадут.
Нұрила.
(кіріп, Асқарға кофені берді) Папа,
проблема. Училка нам не хочет пятерки
ставить… Можно взять чуть-чуть из твоей
полки?
Етікхан
Ескібаев.
Жоқ, алдымен менен сұраңдар, сендерге
дұрыс беруді үйретейін. Мұнда өте абай
болу керек…
Әмина
Ақшабаева.
Папа, они и так знают как работать.
Девочки, уже время, накрастесь и оденьте
джинсы. (гүлдерге
су құйды)
Қыздар
басты есік жаққа барып, аяқ киімдерін
кие бастады.
Сұлушаш.
(Нұрилаға
смартфонын көрсетті) Нюра,
это же тот который на дискотеке был.
Фото – супер!
Нұрила.
Ой, он же ботаник. В хип-хоп танцы не
врубается. Найдешь другого!
Қыздар
үйден шыққанда, Асқар Ақшабаев сыртқы
есікті жауып алды.
6 көрініс
Гүлжан
Ескібаева.
Какие общительные внучки…
Етікхан
Ескібаев.
Ойпырмай, баяғыда комсомол қыздар
ешқашан өздерін соншалықты бәдік етіп
ұстамаған еді. Қазір ғой наглый болып
жатқан…
Әмина
Ақшабаева.
Папа, хватит может уже?! Достал уже со
своим ностальгическим магнитафоном!
(ұялы телефоны сыңғыр етті) Не могу,
сегодня у нас гости! С евро все в порядке,
Женя? (өз бөлмесіне кіріп кетті)
Асқар
Ақшабаев.
(таңқалып) Какой еще Женя? Я же не знаю
его.
Гүлжан
Ескібаева. (тұрып,
Асқардың галстугын кигізді) Женя –
бизнесвумен, қазақша айтсақ, еркек емес.
Может быть ее паспорт показать, бюрократ?!
(күліп, галстугын қаттырақ тартты )
Асқар
Ақшабаев.
Если бы не я, (басқа галстукты киді) то
вас бы здесь не было бы. Вы почти что,
законно прописаны и я вам не мешаю, ене.
(үйдің телефоны сыңғыр етті) Алло!
(сыбырлап) Айгүлжан, мен саған келемін!
Люблю очень.
Гүлжан
Ескібаева.
Кто звонит тебе, күйеубалам? (Асқар
телефонды қойды )
Асқар
Ақшабаев.
Кәрі
директор!
(үйден дипломатпен шығып кетті)
7 көрініс
Гүлжан
Ескібаева.
Нервные люди пошли. Помнишь как прекрасно
все было?
Етікхан
Ескібаев.
Да… И ты была красивее в сто раз. (шайын
жұтты)
Гүлжан
Ескібаева.
Да и ты комсомолом был! Кстати, мою газету
купил?
Етікхан
Ескібаев.
Иә, ала ғой. Но там кажется что-то ұятсыз
есть.
Гүлжан
Ескібаева.
Почему ты до сих пор такой отсталый?!
Это же просто..медицин…. ой! (үнқағазды
еденге құлатты) Ты не ту купил!
Етікхан
Ескібаев.
(едендегі үнқағазға қарап) Неден шошып
кеттің? (күлді) Әй, егер мен болмасам,
сен тоқсаныншы жылдары аштан қатар едің
ғой, мен красный икраң үшін еш шатаспай
валютаны тауып бердім. Құдайдың өзі
кешірсін! А газету сейчас выкину.
(үнқағазды алып, шығып кетті )
8 көрініс
Гүлжан
Ескібаева.
Подожди, подожди-ка, я должна быть в этом
полностью уверенна. (шалдын артынан
кетті) Ты куда пошел?
Етікхан
Ескібаев.
(басқа есіктен кіріп) Таяғымды ұмытып
кетіппін.
Гүлжан
Ескібаева.
(тағы
келді) И в конце концов перестань говорить
по-казахски! Это действует мне на нервы.
(шал үнқағазды қойып кетіп қалды)
Кемпірі
үнқағазды алып, жыртты да орнына отырып,
шалының артына жұдырығын көрсетті.
Сахна көңілді әуенмен жабылды.
9 көрініс
Сахна
ашылды. Ақшабаевтар үйінің кең есік
алы. Ауа райы жақсы, көгалда гүлдер
өсуде. Артқы планда төрт-бес жолаушы
кезек-кезекпен өтіп жатыр. Сергей Иванов
дүкеннен қораптармен шығып, орындыққа
отырып, терлеп шляпасын шешті. Серік
Ақшабаев джибінен шығып, қасына отырды.
Серік
Ақшабаев.
Папаша, закурить не найдется?
Сергей
Иванов.
Что вы, я пока вам в отцы не гожусь.
Извините, я не курю. Но у меня в коробке
одна спичка есть. Берите! Хотя я Вам не
советую, это вредит как Минздрав говорит.
А вы не брат Аскара?!
Серік
Ақшабаев.
Да, а что надо? (шірене қарады)
Сергей
Иванов.
Я его знакомый врач. Передайте ему,
пожалуйста, что бы он меньше пил и курил.
(Серіктің темекісін тұтатты да подьезге
кіріп кетті)
Серік
Ақшабаев.
(өз өзіне) Он же и так здоровый… как я!
(ішін ұстады)
Осы
сәтте Жәмила Жамағатова көше жақтан
келіп, Серікті көре салсымен шашын
жөндеп-жөндеп, қасына келді.
10 көрініс
Жәмила
Жамағатова.
Кешіріңіз, сағат қанша болды?
Серік
Ақшабаев.
О, сұлу қарындас, қалыңыз қалай? Менде
хата, тачка, коттедж бәрі де бар! Сонымен…
атыңыз кім болады екен?
Жәмила
Жамағатова.
Жәмила Жамағатова, высококлассный
повар. Менде салат, первое, второе,
десерт, бәрі де бар! Ал сағатты айта
аласыз ба?
Серік
Ақшабаев.
Сіздің фигураңыз сондай…
Жәмила
Жамағатова.
Қойыңызшы… (шашын жөндеді) Менің күйеуім
келіп қалады. Айтпақшы, Ақшабаев Асқар
осында тұрады ма?
Серік
Ақшабаев.
Мен оның ағасы Серікпін, жүріңіз жол
көрсетейін.
Екеуі
сөйлесіп, подьезге кіріп кетті. Осы
сәтте Айдос Жамағатов арағын ұстап,
өзінің әйелін ашулана іздеп келді.
11 көрініс
Айдос
Жамағатов.
Түй, менің қатыным қайда кетті екен?!
Алдымда жүр еді.
Сергей
Иванов.
(поьезден шықты) Здравствуйте, Вам кто
нужен?
Айдос
Жамағатов.
Тағы бір орыс шықты! Әттең, олар қалаларда
топырлап жүреді. Мен здешний Әминаның
знакомыймын. Понимать етесің бе?!
Сергей
Иванов.
Вполне, журиниз сизди ертип алып барайын.
Айдос
Жамағатов.
Мә, саған! (мәз болды) Қазақша знаешь что
ли?!… Молодец!
Екеуі
подьезге кіріп кетті. Берік көше жақтан
келіп, соткасын алды.
12 көрініс
Берік.
(өз
өзіне) В какой же квартире дядя Асқар?
Сейчас позвоню папе…
Жандос.
(бұрыштан шықты) Слышь, твой
айфон?
Дай позвонить на минутку.
Берік.
(шошып) Здраствуй… а, алып қоймақшысың
ба?!
Жандос.
Гони
планшет... айфон, то есть!
А то уши вырву, и твоей матери на нос
приклею!
Жандос
Берікті ұрайын деген сәтте, Берік артқа
қадам басты. Осы секундта Нұрила
колледжден келіп қалды.
13 көрініс
Нұрила.
Жандос, ты что псих?! Знаешь кто его
пахан? (Жандостың құлағына бір-нәрсе
деді)
Жандос.
(таңқалып) Предупреждать надо! (Көшеге
қашып кетті).
Нұрила.
Расслабься, Берик! Идем, расскажи как в
Алмате, пацаны живут! Я твоя двоюродная
сестра, Нурила, помнишь?..
Екеуі
подьезге бірге кірді. Сахна жабылды.
14 көрініс
Сахна
көңілді халық әуенмен ашылды. Ақшабаевтардың
пәтерінің ортасында кең үстел тұр. Серік
Ақшабаев пен Асқар Ақшабаев екеуі сол
жақтағы диванда жайғасып отыр. Жәмила
Жамағатова мен Әмина Ақшабаева өзара
сыбырласып үстелге соңғы астарды тасып
жатты. Гүлжан Ескібаева мен Етікхан
Ескібаев екеуі өздерінің креслоларында
шайларын ішуде. Сол жақта Нұрила,
орындықтарды көтеріскен, Берікке ақыл
айтып жүр.
Серік
Ақшабаев.
Асқар, у тебя на работе все в порядке?!
Если что у тебя есть связи в моем лице,
брат. Помнишь красавицу Жанну?
Асқар
Ақшабаев.
(сыбырлап) Тихо! А то жена услышит! Они
у меня на сотке, для конфиденциальности,
записаны как Иван Петрович и КСК. А как
твоя банда?
Серік
Ақшабаев.
(сыбырлап, жұдырығын көрсетті) Да тише
ты, никто не должен знать, а то крышка
будет, и тебе. Моя компания типа по
закону, так как ты все подписывал, не
забыл?! (Сосын тұрып, дауыстап) Кстати,
мой сын Берік – талантливый молодой
поэт! Ну-ка, прочти что нибудь, давай!
Берік.
(қобалжып, кішкентай кітапшасын шығарды,
елдің бәрі тыңдауға дайындалды) Это моя
книга «Беріктау», а тут моя подпись, а
вот здесь мое фото.
Астана
– сверкающая столица,
Счастливы
здесь все-все лица,
И
страна наша вечно веселая,
С
городами и всеми селами!
Бәрі
шапалақтады, Берік мақтанып еңкейді.
Әкесі қуанып,
мақтап құшақтады.
Әмина
Ақшабаева.
Как все точно и правдиво!
Гүлжан
Ескібаева.
Түфәй-түфәй! Внучок, у тебя талант, просто
огромный!
Айдос
Жамағатов.
Какой тут тәләнт?!
(арағын қағып ішті) Бұл өлең – балабақшадағы
тақпақ!
Етікхан
Ескібаев. Маған
да мүлдем ұнаған жоқ! Ең басынан үйренсін.
Жәмила
Жамағатова.
(шашын жөндеп қойып, Серік Ақшабаевтың
алдына қантты әкелгенсіп) Кешіріңіз,
Айдос поэтизмді түсінбейді.
Әмина
Ақшабаева.
(Серік Ақшабаевтың алдына тұз қойғансып)
Совсем
алжыған…
Жәмила
Жамағатова.
(күйеуіне жеке) Әрине, менің аспаздық
өнерім, ас бәріне керек болғандықтан,
нағыз өнер. Ал санамақтар қазір ешкімге
керек жоқ. Бірақ Беріктің әкесінің
аспазы болсақ, өлмейміз. саған да қарауыл
орыны табылып қалар! Так что үндемей
отыр. (шашын жөндеп, жұмысын жалғастырды)
Гүлжан
Ескібаева.
(шалына жеке) Не позорь, айналайын.
Сколько раз тебе говорить, это сын
нужного нам родственника. Я знаю как ты
любишь поэзию, да, это был стих не ради
вечности, а ради прибыли. Но я думаю, это
вполне нормально, мой полковник.
(шампанскийді ішті) Тем более, что я и в
правду веселая в нашей стране. (күлді)
Берік.
(Нұрилаға жеке)Ну как?!
Нұрила.
Ничего… прикольно… а есть про любовь?!
Берік.
Будет, если заплатете. (Асқар Ақшабаевқа
келді) Сіз не дейсіз, Асқар аға?
Асқар
Ақшабаев.
(ойланып) Әпкең мен әжеңе ұнаса – өте
дұрыс!
Жәмила
шашын жөндеп, келісті. Сахна көңілді
әуенмен жабылды.
15
көрініс
Сахна
ашылды, сәл кеш кірген есік алдың бейнесі
көрінді. Сыйлықты ұстаған Асылжан
Санабек пен домбырасын ұстаған ұлы
қонаққа келе жатыр.
Асылжан
Санабек.
Ақылбек, біз Асқар ағаңмен көп жыл бұрын
бірге Мәскеуде оқыдық. Тек мен журфакты,
ол болса юрфакты аяқтаған еді. Тоқсаныншы
жылдар басталғанда, анаң екеуіміз
қиналып, шетелге кетуге мәжбүр болдық.
Ал енді, Аллаға шүкір, елге оралдық.
Астананың көркін өз көзімізбен
көрдік-ау!..
Ақылбек.
Иә, әке. Ал ол кісі қазір қай жерде жұмыс
істейді екен?
Асылжан
Санабек.
Оны өзім де білгім келеді. Тоқтай тұр,
күте тұр осы жерде. Мен көлікте тағы да
бір сыйлықты ұмытып кетіппін. Сен осында
осыны қарап отыр, жарайды ма?
Әкесі
асығып кетіп қалды. Ұлын орындыққа
отырды. Осы сәтте Жандос бұрыштан шығып,
Ақылбекке жақындады.
16 көрініс
Жандос.
Салам, ты тоже какой-то родственник
Нюрки?
Ақылбек.
Нет, а кто это?!
Жандос.
Аха, ну ты хотя бы местный?!
Ақылбек.
Нет, а зачем тебе?!
Жандос
сыйлықты күшпен тартып, Ақылбекті
ұрмақшы болды. Ақылбек оны оңай жеңіп,
жерге жатқызды. Әкесі де келіп қалды.
Жандос итеріп, жұлынып қашып кетті.
Сергей Иванов шуға шықты.
17 көрініс
Ақылбек.
Анау ұрыны ұстаған едім. Аз болмағанда,
затымызды алып кетер еді.
Асылжан
Санабек.
Әй, әттәңәлеттіңкі десе, бәлесін қарай
гөр, а!
Сергей
Иванов.
Бул бузык Жандос қой тағы. Тағы учаскелікке
айтамыз.
Асылжан
Санабек.
Ой, сіз қазақша білесіз бе?! Қайдан
үйрендіңіз? Жарайсыз!
Сергей
Иванов.
Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде
деп Президент айтқан еді гой.
Асылжан
Санабек.
Сен депутатсың ба?
Сергей
Иванов.
Жоқ, ағам депутат...
Үшеуі
подьезге кірді. Сол сәтте Сұлушаш оқудан
келіп, әуен шығарған соткасын алып,
орындыққа отырды.
18 көрініс
Сұлушаш.
Да, Айдана, училка типа никаких взяток
не берет! Тормознутая, точно! Ну, говорит
что бабки ничего не значат, анау-мынау!
Лохушку нашла! Сейчас деньги – это же
престиж. Вот найду себе олигарха на
белом лимузине! (есік алда тұрған көлікке
бір қарады) Уау, или на таком как в нашем
дворе стоит! Что?! Какая чистая любовь?!
Вот, дура! Пока я в жизни эту сказку
найду… А вообще, уеду в Америку и не
вернусь! Куплю себе какой-то железный
диплом. Что?! Иди ты со своей честью,
знаешь кто родные знакомых моих далеких
родственников?!..
Гүлжан
Ескібаева. (балконға
шықты) Сулушаш! Домой! Золотце мое, к нам
уже гости пришли!
Сұлушаш.
Сейчас! Иду! (соткаға) Так что я не зря
люблю свою семью. Кроме дедушки, а он
такой отстой. Хочет что бы мы были
какими-то военными патриотками. (күлді)
Ну разве не прикол?! Пока!
Осы
сәтте Сұлушаштың қасына Жандос келіп
амандасты. Жастардың заманауи рэп
музыкасы ойнады, түрлі-түсті жарық
сахнада жарқылдады. Екеуі кішкене брейк
биледі. Сахна жабылғанда, Сұлушаш үй
жаққа, ал Жандос көше жаққа кетіп қалды.
19
көрініс.
Сахна
халық әуенімен ашылды. Бәрі дастархан
алдында жайғасып, Серік Ақшабаевты
тыңдап отыр. Тек ғана Айдос Жамағатов
пен Етікхан Ескібаев өзара сырласып
отыр.
Серік
Ақшабаев.
Я сам воспитал такого послушного сына.
Он знает почти три языка, которые надо
знать. Среди них и свой родной! Начинай
Берікжан!
Берік.
Ата, менде қазақша да бар! (диванның
қасындағы орындықтың үстіне шығып
кетті)
Ордендері
жарқылдаған бар атам,
Келбеті
жарқын болған бар апам,
Оның
қызы болмайды ғой есерсоқ,
Жалпы
біздің зейнеткерлеріміз тоқ!
Есіктің
қоңырауы естілді. Асқар Ақшабаев асығып
тұрып, есікті ашуға бара жатып, Беріктің
орындығына байқамай тиіп кетті. Ол
шошып, жамбасымен артындағы пуфикке
құлап түсті. Әжесі мен әкесі аздап шошып
кетті. Ал қыздар тырқылдап күлді. Асқар
Ақшабаев Асылжан Санабек пен оның ұлын,
өзінің ескі достарындай, қуана қарсы
алып, сыйлықтарын алды. Қал-жағдайын
сұрастырып, бөлмеге ертіп келді.
20 көрініс
Асқар
Ақшабаев. Это
мой давний друг, Санабек Асылжан с сыном.
Мы с ним вместе учились в России. Недавно
он вернулся на Родину из заграницы, где
прожил 20 лет! (Асылжан Санабектің ұлын
жастардың қасына жайғастырып, өзін
төрге отырғызып, қасына жайғасты)
Асылжан
Санабек.
Иә, көп уақыт өтті. Өз туған жерімді
сағынып, Отандық үнқағаздың редакторы
болып келдім. Енді өз ұлтым жайлы жазамын.
Ал сен кім болып істеп жатырсың?
Асқар
Ақшабаев.
Председатель коллегии адвокатов. Жауапты
жұмыс екендігін білетін шығарсың?! Енді,
Құдай қаласа, тағы жоғарырақ көтерілмекшімін…
Асылжан
Санабек.
Иншалла, солай болғи. Ал сенің ағаң
нарықта сәтті қызмет ететіндігін
естідім. Бұл шын ба?
Асқар
Ақшабаев.
Әрине, шын. Адал бизнеспен болғалы жиырма
жыл болды…
Серік
Ақшабаев.
Сенімді «АртфулСерик» корпорациясы
бар. Егер біреуге пәтер керек болса,
хабарлас… Айтпақшы, отбасың бар ма?
Асылжан
Санабек.
Аллаға шүкір, бар. Әйелім оқытушы эколог.
Менімен келген, Ақылбек, жас аудармашы.
Ал үйдегі екіншісі, Әділбек, иншалла,
хирург болмақ.
Сұлушаш
пен Нұрила.
(Ақылбекке) А можно спросить? Уот ис йо
нейм?!
Ақылбек.
(қолын алды) Май нейм ис Акылбек.
Нұрила.
Уау, ай эм Нурилоу энд ши ис май систе
Сулишауч.
Ақылбек.
Ю кэн ноу ол ленгуичес, бат ю маст респект
йо оун!
Берік.
Тілді онша білмеймін. Сен танысып болған
соң, не дедің?
Ақылбек.
Мен бикештерге өз ана тілін құрметтеу
керектігін айттым.
Берік
пен Ақылбек танысып жатқан кезде, Нұрила
мен Сұлушаш өзара «кажется он отстой,
как наш дед!» деп сыбырласты да, күлмекші
болды.
Әмина
Ақшабаева.
(Асылжан Санабекке) У нашего отца этого
воспитания хватает! Если честно, я не
пойму, вот зачем все эти древние обряды,
традиции?! Правда, Жәмила? (Жәмила шашын
түзеп, басын изеді) Сейчас другое, деловое
время.
Етікхан
Ескібаев.
Ешкім өз түп-тамырларын ұмытпасын, Дұрыс
па, Айдос? (Айдос түрін «әлбетте» дегендей
қылып, басын изеді) өз ұлтын білсін,
өздерінің келбеті болсын.
Гүлжан
Ескібаева.
У внучек есть келбет. У них самая дорогая
косметика.
Серік
Ақшабаев.
(Ақылжанның алдына арақты қойды) Айтпақшы,
қонақ, неге арақты ішпей отырмыз? Әлде
шарап құйып берейін бе?
Асылжан
Санабек.
Жоқ рахмет, маған болмайды. Мен намаз
оқимын және астымда көлігім бар еді.
Асқар
Ақшабаев.
Дұрыс енді, а мы пока сами выпьем за
Конституцию!
Әмина
Ақшабаева.
А я за бизнес!
Серік
Ақшабаев.
Да, особенно за… честный бизнес!
Жәмила
Жамағатова.
И за ресторанный тоже! (шашын жөндеді)
Бәрі
өздерінің бокалдарын соғыстырды. Асылжан
ішімдікті ішпеді.
Айдос
Жамағатов.
(Жәмилаға жеке) Қойшы осыңды, шашыңа
тиіспеші.
Өтірік пәрик. Түсіп қалмасын. (Жәмилә
оны бір шымшыды)
Нұрила
мен Сұлушаш.
Шоу-бизнес форэве! (қыздар өзара соғыстырып
ішті)
Ақылбек.
Казакстаным мәңгі жасасын!
(ішімдікті тек Берік ішті)
Жәмила
Жамағатова. (шашын
жөндеді)
Айтпақшы,
қымбатты қонақ, шетелдегі жағдай қалай
екен?
Асылжан
Санабек.
Қазіргі кезде Еуропаның техника саласы
өте жоғары деңгейде дамыған, ал руханият
болса мүлдем назарсыз қалды деп айтуға
болады.
Әмина
Ақшабаева.
Извините, господин Асылжан, а там женщины
как-бы еркін жүреді, да?!
Асылжан
Санабек.
Өкінішке орай, еркін болғандығы
соншалықты, (шайын жұтты) кейбіреулері
ар-ұят жайлы ұмытып кеткен. Және ол
жақтың демографиясы нашарлауда, себебі
мансапқор әйелдері отбасы құрғысы
келмейді. Тұрғындар саны тек шеттен
келген адамдармен толықтырылуда.
Жәмила
мен Әмина өзара «какой он странный» деп
сыбырласты.
Сұлушаш.
(Ақылбекке) Можно у вас спросить про
это… ну как его там… ну как, блин,
сказать… ну… короче, девушка у тебя
есть?!
Ақылбек.
Айтыңызшы, бұл сізге не үшін керек екен?
Сұлушаш.
Да так, ты настолько необычный парень…
(екі қыз тырқылдады)
Берік.
Қойшы оларды, Ақылбек. Одан гөрі домбыраңды
тартып берші!
Берік
тұрып, Ақылбектің домбырасын тартқанын
бәріне тыңдауды сұрады. Сосын Ақылбек
керемет «Қара Жорға» әнінен үзіндіні
орындап бергенде Етікхан пен Айдос
билеуге тырысты, Шашын жөндеген Жәмила
мен шіренген Серік тек ұялғаннан ғана
қимылдады. Ал Айдос пен Етікхан қуанды.
Айдос
Жамағатов.
Жарайсың, жігіт! Ақылбек – міне нағыз
дарын!
Етікхан
Ескібаев.
Уа, рахмет, нағыз қазақ, тасың өрге
домаласың! Аумин!
Асылжан
ең жақсы биледі. Берік одан озып,
мақтанамын деп, құлап түсті. Қыздар оған
көмектесті. Әжесі оған барып, суды құйып
берді. Ән аяқталып, билегендер шапалақтады,
сахна жабылды.
21 көрініс
Сахна
халық күйімен ашылды. Тура сол сәт.
Әйелдер қызып, өзара өсек соғуда. Етікхан,
Айдос пен Асылжан жайлап әңгімелесіп
отыр. Берік ойланып отыр, ал қыздар оны
күлдіртпек болып жатыр. Серік пен Асқар
мас болды.
Серік
Ақшабаев.
(Асқарға) Отойдем, на минутку. (екеуі
дәлізге шықты) Этот гость точно не
легавый? Че он про наши работы вынюхивал?!
Асқар
Ақшабаев.
Просто так! Он просто менеджер какой-то
«қазақтілской» газеты. Он про мелочи
ничего не знает, похоже… он с ума сошел
от продолженного образования! (саусағын
шошайтты) Увы, он нам не крыша?! А давай-ка
мы его вылечим перемешав вино, водку,
спирт и коньяк?! (күлді)
Серік
Ақшабаев.
Глупости! Он вообще не пьет. А сына его
так хвалили, вот ему-то и надо дать.
Молодой – выпьет. А Берікжан загрустил.
Если меня уважаешь – идем! Добавим все
это в Кока-Колу. (екеуі ас бөлмесіне
кіріп кетті)
Асылжан
Санабек.
Әдемі қыздарыңыз қалай оқиды екен?
Әмина
Ақшабаева.
Они образованны и знают все что надо.
Вот вам «золотая» молодежь. Им надо
вообще зарубежом жить. (Берік келіп
отырды)
Берік.
Ваш сын такой умный. (Әмина кетті)
А
правда что вы редактор?! А вы не могли
бы взять мои стихи? Мен қазақша жақсы
жазамын…
Асылжан
Санабек.
Шындықты айтшы, сен өз ұлтыңды сүйесің
бе?
Берік.
Ол не дегеніңіз, аға!? Сондықтан ғой мен
тура сіздің ұлыңызға ұқсап, намысшыл
және шығармашыл тұлға болғым келіп
жатқандығым!
Асылжан
Санабек.
Ақын рухани жағынан бай болуы керек.
Етікхан
Ескібаев.
Ал мылжыңмен табыс іздеу ақынға жараспас.
(Айдос келісті)
Берік.
Заман сондай...
Етікхан
Ескібаев.
Заман емес, заман міні сондай! Ал сен
сол мінді қабылдадың!
Берік ұялып кетіп,
қыздарға барды. Оның орнына көңілді
Гүлжан Ескібаева өзінің бокалымен
отырды.
Гүлжан
Ескібаева.
Можно к вам, господа? (шампанскийді
жұтты) Етікхан, ты много не выпил?! Вот
я помню раньше везде была советская
культура. А сейчас какая-то казахбайская…
Асылжан
Санабек.
(түсінбей) Сіз қалайша ондай сөзді
айтасыз?! Что вы знаете о нашей настояшей
великой культуре?! Сіз тіпті өз ана
тіліңізді әлі де менсінбейсіз. Германиядағы
қазақ диаспорасы өзінің ұлттық
бет-бейнесін сақтап қалған ғой, ән неміс,
әр азамат өзара немісше сөйлейді.
Етікхан
Ескібаев.
Ойбай, рас, рас, балам! Гүлжан ханым тек
Батыстың влияниясына еліктеген шоулар
туралы айтты. Әйтпесе, өзінің
де беті қазақ ғой.
Гүлжан
Ескібаева.
Ну когда же ты войдешь в 21 век!? Я старше
его, но в теме гораздо лучше!
Гүлжан
Ескібаева әйелдерге барып қонақты
сыбырлап өсектеді. Айдос
Асылжанның сөздерін қостап қойды да
арағын қағып ішті.
Нұрила
мен Сұлушаш.
Берік, сейчас везде ходят девушки с
паранжами. Нас это нервирует, это светская
страна или кишләк?!
Ақылбек.
О, Алла, біздің хақ дініміз несімен
жазықты болып қалыпты, қыздар?!
Берік.
Ақылбек, сабыр ет, олар жай секталарды
айтып жатқан шығар.
(Осы
сәтте Асқар Ақшабаев келіп, Асылжанның
қасына отырды. Ал Серік Ақшабаев жастарға
көп стақандармен келді.)
22 көрініс
Серік
Ақшабаев.
Эх, молодежь, как сидим? Қыздарға
безалкагольное пиво, а тебе, ақын-Ақылбек,
ең үлкен Кока-Кола! Берікжан, сен яблочный
сокты іше ғой.
(Серік
Ақшабаев мәз болып, шашын жөндеген
Жәмиланың қасына отыра кетті. Қыздар
өздерінің стақандарын сылқ етіп жұтып
жіберді.)
Берік.
Ақылбек, маған соктар мүлдем ұнамайды.
Анам күнде бере беруші еді.
Ақылбек.
Ал маған керісінше шырындар өте ұнайды.
(Берік
«Рахмет» деп, Ақылбектің стақанын қағып
ішті де орнынан тұрды. Рэптің
музыкасы ойнап, жарықтар жарқылдады.
Қыздар қуанды, ел таңқалды. Берік хип-хоп
билеп, әнін бастады.)
Дәу
Асқар аға парасын алады,
Пәк
жүрегім соған таңқалады!
Менің
әкем айлакер болған,
Доллар
ақшасы солай толған,
Осы
сәтте Серік Ақшабаев ашуланып, «Ой,
иттің баласы!» деп, пистолетін төбеге
атты. Музыка өшті. Гүлжан, Әмина, қыздар
қатты шошып, бір сәтте үстелдің астына
лезде кіріп кетті. Берік перденің артына
тығылды. Шашын жөндеген, Жәмила қорқпай,
Айдос пен Етікханды құшақтап, «ақымақтар,
прячтесь!» деп өзімен бірге қоса тықты.
Асқар Ақшабаев Серіктің пистолетін
таласа бастады.
23 көрініс
Асқар
Ақшабаев.
Ты столько лет меня пугал, бандит! Но я
не трус! Ты хату своровал и меня заставил
оформить, гад!
Асылжан
Санабек.
Ұста жақсылап! (жүгіріп келіп, Серікті
қабырғаға тақап, қолын бұрайын дегенде,
ол пситолетін терезеге тастап үлгерді
)
Әмина
Ақшабаева.
(лезде соткасын алып, тез дауыспен) Алло,
это полиция?! Немедленно приезжайте!
Тут пьяный преступник, Пушкина, 15,
квартира 33!
Асқар
Ақшабаев.
Дура, зачем мусоров зовешь?! Ведь я,
идиот, тоже замешан!
(Асқар
Асылжанды итеріп, Серікті босатып,
Әминадан чердактын кілтін сұрап алып,
екеуі үйден қашып кетті. Әмина
жылады, Етікхан жұбатты.)
Әмина
Ақшабаева.
Я им нарочно дала не тот ключ, ведь я уже
все знаю о его верности, и про Жанну, и
про Айгулку. Боже мой, кто во всем этом
виноват?!
Асылжан
Санабеков.
Сіз кім кінәлі деп жатырсыз ба? Өз Отаныма
оралғанымда, жерлестерімнен орысша
сөйлеп, харамды ішетіндігін күтпедім.
Руханияттан гөрі ақшаны құрметтейтін
орта, ұлтынан гөрі заман сәнін ойлайтын
орта. Сіздің күпірлігіңіз мен соқырлығыңыз
кінәлі, астахафураллах! Жүр Ақыл!
(Ұлымен
қосылып, тым-тырыс пәтерден шығып кетіп
қалды.)
Гүлжан
Ескібаева
Не слушайте его внучки, он просто
ненормальный.
(Есік
алдан полиция көлігінің дабылы естіліп,
полиция сержанты кіріп келді.)
24 көрініс
Сержант.
Мұнда не болып жатыр?! Сіздер ме шақырған?!
Жәмила
Жамағатова. Мен
бәрін айтып беремін! Бандиты наверх
побежали!
Сұлушаш
пен Нұрила.
Позвоните скорую, она спьяну вас вызвала!
Осы
сәтте есіктен екінші сержант жүгіріп,
кіріп келіп, жоғарғы қабатта қылмыскерлердің
ұсталғандығын айтып, бәрін астына
түсулерін сұрады. Барша әйелдер бір
сәтте «ах» деп, әртістерон секундтке
қимылдамай қалды: Сұлушаш пен Нұрила,
көздері бадырайып, Гүлжан Ескібаеваның
артына тығылды. Етікхан Ескібаев жүрегін
ұстап, тік тұр. Жәмила Жамағатова
терезеден қашпақ болған Берікті ұстап
тұр. Айдос сержанттарға қуана қарап,
қолын екі жаққа жазып тұр.
Сахна
патриоттық әнмен жабылды.
Метки: пьеса
Прошлый отпуск
2015
год. Ранее
поссорившиеся и решившиеся расстатья,
Ақыл и Роза молча едут по трассе. Роза
смотрит в свой айфон, Ақыл на горизонт.
Общения нет. По пути они заезжают в
придорожную дешевую и старую гостиницу.
На ресепшне звучит современная музыка.
Тетка-ресепшн сидит и смотрит телевизор,
рядом тетка-уборщица молча подметает.
Роза и Ақыл здороваются, платят за
комнату и так же молча идут в номер.
Заходят туда и каждый садится в свой
угол: Роза молча погружается в айфон, а
Ақыл вытаскивает ноутбук и молча входит
в интернет. Какое-то время они так сидят.
На стене календарь «2015».
В это время в подвале соседнего здания
одинокий ученый-физик решает включить
свой прибор дающий «экологическую
энергию». (для этого он должен направить
лазерный луч на генератор) Но он роняет
штатив и луч случайно направляется и
просто светит из окна подвала в окно,
где отдыхают Ақыл и Роза. Ученый успевает
отключить прибор, который уже перегорел.
Ученый решает уже навсегда бросить это
якобы «неудавшееся» дело всей своей
жизни и уходит из подвала возвращая его
дворнику.
Ақыл
и Роза исчезают. Уборщица взглянув в
комнату пугается. Ведь они не выходили
из комнаты, да и машина на месте. Она
ничего не понимает.
1995
год. Та
же комната той же гостиницы. Только что
появившиеся Ақыл и Роза не могут ничего
понять: ноутбук и сотка куда-то исчезли,
коврик и кровать другие, старомодные.
Люстры нет. На стене календарь «1995». Из
корридора слышна уже другая музыка
(ретро). Смотрят из окна а там вместо их
автомобиля стоят два жигули. Растерянные
Роза и Ақыл выходят в корридор, а там
помолодевшая уборщица (в старомодной
одежде) вешает шторы. Она не узнает и
удивляется Ақылу и Розе и отводит их на
ресепшн. На ресепшне сидит помолодевшая
(в старомодной одежде) тетка-ресепшн и
вытаскивает из коробки старый телевизор.
Она тоже не узнает Ақыла и Розу (не
понимет как они попали в комнату) и
просит заплатить за номер. Сердитые
Ақыл и Роза обвиняют уборщицу и ресепшн
в «розыгрыше», краже сотки, ноутбука и
авто. После короткой перепалки
тетка-ресепшн заставляет «сумашедших»
Ақыла и Розу покинуть помещение, либо
она из старого домашнего телефона
вызывает «милицию» или «писхушку». Роза
и Ақыл считают персонал гостиницы
«чекнутыми» и уходят.
Роза
и Ақыл направляются в ближайший пункт
полиции, где стоит уазик и мерседес 600.
Рядом останавливается жигули. Оттуда
выходит человек и заходит в магазин.
Почти одновременно Ақыл и Роза заходят
в полицейский пункт и видят рэкетира,
который вымогает у полицейского деньги.
Полицейский гордо отказывается, рэкетир
хочет его убить. Ақыл и Роза уже без
сомнении понимают что они в прошлом. Но
уже поздно. Рэкетир заметив их хочет
убить и их. Но Ақыл дает рэкетиру «какие-то
неправильные банкноты». На вопрос
удивленного рэкетира «Это чья валюта!?»
Ақыл успевает произнести: «Наша, но
через 15 лет!», после чего Ақыл и Роза
быстро убегают через забор ближайшего
частного дома. В этот момент человек
как раз выезжает на жигули. Рэкетир
подумав что там Ақыл и Роза, начинает
преследовать тот жигули.
А
в это время, спрятавшиеся в кустах Ақыл
и Роза шепотом спорят меж собой на тему
«как они сюда попали и как вернуться».
Недалеко играют дети меж собой. (так они
незаметно для себя уже помирились и
забыли о всяком конфликте) Тут кто-то
сзади направил на них пистолет и велит
встать. Это оказался тот самый полицейский
(которого они нечаяно спасли). А сад этот
принадлежал ему. И играющие дети были
его детьми, а жены у него не было.
Полицейский поблагодарив Ақыла и Розу,
спросил «что бы сделать в благодарность».
Предприимчивая Роза попросила сделать
новые документы (но, разумеется, уже с
другой датой рождения). Полицейский
позвал своего соседа-нотариуса, тот (в
качестве единственного исключения!) за
один вечер сделал новые документы, а
также, на всякий случай, дипломы «учителя
английского языка» (Роза) и «архитектора»
(Ақыл), до этого они были «менеджер»
(Роза) и «бизнесмен» (Ақыл). Ақыл был даже
рад, так как всегда мечтал об этом. Но
Роза (прекрасно владела английским)
была внутренне огорчена, так как всегда
считала «педагогику» не престижной.
Утром младший брат полицейского, местный
шофер, отвез Ақыла и Розу на своей ниве
к своей однокласснице Гүлнар в Жамбыл
(Тараз). По дороге они слушали хорошую
музыку. Шофер сказал: «Вы слышали эту
песню? Совсем новая!» Ақыл и Роза
хихикнули. Шофер: «Вам не нравится? Вы
наверное, только старую культуру любите!»
Роза: «Теперь уже... придется!» Ақыл:
«Видимо, еще лет 20» Шофер: «Да, нет, через
20 минут уже приедем в город!»
(в
городе оператор этого фильма всегда
аккуратно снимает лишь старые здания
ез машин, либо только со старыми машинами)
Молодой
ученый-физик, тот самый из-за которого
в 2015-ом и началась эта история, только
начинает работать над своим аппаратом.
(При этом он отказывается уезжать за
границу со своим коллегой, который долго
его уговаривал, но уехал сам.) Он живет
по-соседству с Ақылом и Розой. На верхнем
этаже. По ходу фильма он все пытается
собрать свой прибор.
Ақыл
и Роза сняли квартиру у Гүлнар (понятно,
что цена смешная не только потому что
«по блату» и не только потому что
«провинция»). Вечером Ақыл и Роза (уже
в других одеждах) вечером приходят с
работ. Роза удивлена «какие здесь дети
образованные и воспитанные». Ақыл
отрицает: «нет, это просто у тебя талант
учителя. Я же говорил тебе учи детей, а
ты все рвалась в менеджеры.» Роза:
«Возможно... А у тебя как? Без бизнеса.»
Ақыл: «Я тоже понял... лично для меня нет
ничего лучше чем, придумывать что-то
для всех, а не для себя! И еще я думал без
ноутбука чертежа не сделаю» Роза: «Ты
прав. А я думала, что без своего айфона
и дня не проживу. (показывает книгу) А
что это ты грустишь?» Ақыл: «Не должно
было быть так» Роза: «Ты о легко взятых
дипломах!?» Ақыл: «Нет, я о нашем перемещении
во времени! Не должно было быть так по
законам физики.» Роза: «Во-первых, так
уже случилось. Во-вторых, я думаю, что
здесь даже проще быть живым человеком
среди других живых людей.» Ақыл: «Проще!?
Нас ведь чуть не убили?! А про то что
роскоши нет я молчу.» Роза: «Зато...»
Ақыл: «Да, да, да! Знаю, что здесь мозг
ничем лишним не перегружен и времени
на тебя больше и все такое! Но...» Роза:
«Что «но»?! Ну, скажи-ка, если сможешь!»(тут
отключили свет) Ақыл: «А вот это вот!»
Роза (спокойно зажигая масляную лампу)
«Не нервничай! Скажи честно, ведь если
бы свет не отключили – ты бы не нашел
что ответить» Ақыл: «Я хочу кушать...
хотя бы, гамбургер!» Роза: «Он вреден!
А вот это – полезно! (ставит на стол хлеб
на котором ломтики помидора и кусок
петрушки.) Ақыл: «А где хотя бы роллтон!?»
Роза (ставит поднос с бешбармаком): «Он
тоже вреден. Ешь!» Ақыл: «Откуда!?» Роза:
«Айзат апа с первого этажа приготовила!
(достает бауырсаки) Нұрзинат әпке со
второго. (достает манты) Шухрат ака из
четвертого. Недавно из Ташкента привез!
А дядя Жора из пятого в Алмату уехал, а
иначе бы у нас и вино было бы! (смеется)
Ну... а ты кого из соседей знаешь из
нашего бывшего 15-этажного дома?!» Ақыл:
«А там не было нужды знакомиться!» Роза:
«Если ты с людьми знакмишься только по
нужде. Значит, ты со мной тоже по нужде
познакомился?» Ақыл: «Сдаюсь, пока «1:0»
в пользу тебя!»
В
это самое время на верхнем этаже
Физик-сосед уже заканчивает свой прибор.
Но оказывается что Жора с пятого этажа
забыл выключить воду. Струйка текла
тоненькая и поэтому лишь сейчас вода
начала стекать из краев ванны. А в нижнем
этаже физик нажимает на свой прибор.
Но поскальзывается об (накапавшейся из
потолка) лужу и роняет из окна прибор.
Прибор падает на балкон квартиры Ақыла
и Розы и лампочка в нем зажигается.
2015 год. Ақыл
и Роза, которые уже хотят поцеловаться
исчезают и оказываются вновь в придорожной
гостинице, в той же одежде в котором они
исчезли. Вновь висит календарь «2015».
Вновь тәте уборщица молча подметает,
вновь ресепшн-әпке молча смотрит тв.
Вновь звучит современная музыка. Ақыл
и Роза уже общительные и веселые, радуются
сотке, ноутбуку и автомобилю за окном.
Садятся в машину и едут. Ақыл звонит на
работу и все-все спрашивает. Спросив,
успокоился. Ақыл: «Этот сон нас многому
научил. Надо менять профессию!» Роза
смотрит в окно и говорит: «Да... Наверное,
и правда бывают такие супер-реалистичные
и супер-долгие сны как в кино. А тебя не
смущает, что один и тот же сон приснился
и тебе, и мне?» Ақыл: «Значит, такое
бывает!» Роза отключила сотку и сказала:
«А мы сможем уделять друг другу столько
же внимания как в том сне!? Или ты опять
будешь занят своим ноутбуком?» Машина
едет в закат.
год. Ранее
поссорившиеся и решившиеся расстатья,
Ақыл и Роза молча едут по трассе. Роза
смотрит в свой айфон, Ақыл на горизонт.
Общения нет. По пути они заезжают в
придорожную дешевую и старую гостиницу.
На ресепшне звучит современная музыка.
Тетка-ресепшн сидит и смотрит телевизор,
рядом тетка-уборщица молча подметает.
Роза и Ақыл здороваются, платят за
комнату и так же молча идут в номер.
Заходят туда и каждый садится в свой
угол: Роза молча погружается в айфон, а
Ақыл вытаскивает ноутбук и молча входит
в интернет. Какое-то время они так сидят.
На стене календарь «2015».
В это время в подвале соседнего здания
одинокий ученый-физик решает включить
свой прибор дающий «экологическую
энергию». (для этого он должен направить
лазерный луч на генератор) Но он роняет
штатив и луч случайно направляется и
просто светит из окна подвала в окно,
где отдыхают Ақыл и Роза. Ученый успевает
отключить прибор, который уже перегорел.
Ученый решает уже навсегда бросить это
якобы «неудавшееся» дело всей своей
жизни и уходит из подвала возвращая его
дворнику.
Ақыл
и Роза исчезают. Уборщица взглянув в
комнату пугается. Ведь они не выходили
из комнаты, да и машина на месте. Она
ничего не понимает.
1995
год. Та
же комната той же гостиницы. Только что
появившиеся Ақыл и Роза не могут ничего
понять: ноутбук и сотка куда-то исчезли,
коврик и кровать другие, старомодные.
Люстры нет. На стене календарь «1995». Из
корридора слышна уже другая музыка
(ретро). Смотрят из окна а там вместо их
автомобиля стоят два жигули. Растерянные
Роза и Ақыл выходят в корридор, а там
помолодевшая уборщица (в старомодной
одежде) вешает шторы. Она не узнает и
удивляется Ақылу и Розе и отводит их на
ресепшн. На ресепшне сидит помолодевшая
(в старомодной одежде) тетка-ресепшн и
вытаскивает из коробки старый телевизор.
Она тоже не узнает Ақыла и Розу (не
понимет как они попали в комнату) и
просит заплатить за номер. Сердитые
Ақыл и Роза обвиняют уборщицу и ресепшн
в «розыгрыше», краже сотки, ноутбука и
авто. После короткой перепалки
тетка-ресепшн заставляет «сумашедших»
Ақыла и Розу покинуть помещение, либо
она из старого домашнего телефона
вызывает «милицию» или «писхушку». Роза
и Ақыл считают персонал гостиницы
«чекнутыми» и уходят.
Роза
и Ақыл направляются в ближайший пункт
полиции, где стоит уазик и мерседес 600.
Рядом останавливается жигули. Оттуда
выходит человек и заходит в магазин.
Почти одновременно Ақыл и Роза заходят
в полицейский пункт и видят рэкетира,
который вымогает у полицейского деньги.
Полицейский гордо отказывается, рэкетир
хочет его убить. Ақыл и Роза уже без
сомнении понимают что они в прошлом. Но
уже поздно. Рэкетир заметив их хочет
убить и их. Но Ақыл дает рэкетиру «какие-то
неправильные банкноты». На вопрос
удивленного рэкетира «Это чья валюта!?»
Ақыл успевает произнести: «Наша, но
через 15 лет!», после чего Ақыл и Роза
быстро убегают через забор ближайшего
частного дома. В этот момент человек
как раз выезжает на жигули. Рэкетир
подумав что там Ақыл и Роза, начинает
преследовать тот жигули.
А
в это время, спрятавшиеся в кустах Ақыл
и Роза шепотом спорят меж собой на тему
«как они сюда попали и как вернуться».
Недалеко играют дети меж собой. (так они
незаметно для себя уже помирились и
забыли о всяком конфликте) Тут кто-то
сзади направил на них пистолет и велит
встать. Это оказался тот самый полицейский
(которого они нечаяно спасли). А сад этот
принадлежал ему. И играющие дети были
его детьми, а жены у него не было.
Полицейский поблагодарив Ақыла и Розу,
спросил «что бы сделать в благодарность».
Предприимчивая Роза попросила сделать
новые документы (но, разумеется, уже с
другой датой рождения). Полицейский
позвал своего соседа-нотариуса, тот (в
качестве единственного исключения!) за
один вечер сделал новые документы, а
также, на всякий случай, дипломы «учителя
английского языка» (Роза) и «архитектора»
(Ақыл), до этого они были «менеджер»
(Роза) и «бизнесмен» (Ақыл). Ақыл был даже
рад, так как всегда мечтал об этом. Но
Роза (прекрасно владела английским)
была внутренне огорчена, так как всегда
считала «педагогику» не престижной.
Утром младший брат полицейского, местный
шофер, отвез Ақыла и Розу на своей ниве
к своей однокласснице Гүлнар в Жамбыл
(Тараз). По дороге они слушали хорошую
музыку. Шофер сказал: «Вы слышали эту
песню? Совсем новая!» Ақыл и Роза
хихикнули. Шофер: «Вам не нравится? Вы
наверное, только старую культуру любите!»
Роза: «Теперь уже... придется!» Ақыл:
«Видимо, еще лет 20» Шофер: «Да, нет, через
20 минут уже приедем в город!»
(в
городе оператор этого фильма всегда
аккуратно снимает лишь старые здания
ез машин, либо только со старыми машинами)
Молодой
ученый-физик, тот самый из-за которого
в 2015-ом и началась эта история, только
начинает работать над своим аппаратом.
(При этом он отказывается уезжать за
границу со своим коллегой, который долго
его уговаривал, но уехал сам.) Он живет
по-соседству с Ақылом и Розой. На верхнем
этаже. По ходу фильма он все пытается
собрать свой прибор.
Ақыл
и Роза сняли квартиру у Гүлнар (понятно,
что цена смешная не только потому что
«по блату» и не только потому что
«провинция»). Вечером Ақыл и Роза (уже
в других одеждах) вечером приходят с
работ. Роза удивлена «какие здесь дети
образованные и воспитанные». Ақыл
отрицает: «нет, это просто у тебя талант
учителя. Я же говорил тебе учи детей, а
ты все рвалась в менеджеры.» Роза:
«Возможно... А у тебя как? Без бизнеса.»
Ақыл: «Я тоже понял... лично для меня нет
ничего лучше чем, придумывать что-то
для всех, а не для себя! И еще я думал без
ноутбука чертежа не сделаю» Роза: «Ты
прав. А я думала, что без своего айфона
и дня не проживу. (показывает книгу) А
что это ты грустишь?» Ақыл: «Не должно
было быть так» Роза: «Ты о легко взятых
дипломах!?» Ақыл: «Нет, я о нашем перемещении
во времени! Не должно было быть так по
законам физики.» Роза: «Во-первых, так
уже случилось. Во-вторых, я думаю, что
здесь даже проще быть живым человеком
среди других живых людей.» Ақыл: «Проще!?
Нас ведь чуть не убили?! А про то что
роскоши нет я молчу.» Роза: «Зато...»
Ақыл: «Да, да, да! Знаю, что здесь мозг
ничем лишним не перегружен и времени
на тебя больше и все такое! Но...» Роза:
«Что «но»?! Ну, скажи-ка, если сможешь!»(тут
отключили свет) Ақыл: «А вот это вот!»
Роза (спокойно зажигая масляную лампу)
«Не нервничай! Скажи честно, ведь если
бы свет не отключили – ты бы не нашел
что ответить» Ақыл: «Я хочу кушать...
хотя бы, гамбургер!» Роза: «Он вреден!
А вот это – полезно! (ставит на стол хлеб
на котором ломтики помидора и кусок
петрушки.) Ақыл: «А где хотя бы роллтон!?»
Роза (ставит поднос с бешбармаком): «Он
тоже вреден. Ешь!» Ақыл: «Откуда!?» Роза:
«Айзат апа с первого этажа приготовила!
(достает бауырсаки) Нұрзинат әпке со
второго. (достает манты) Шухрат ака из
четвертого. Недавно из Ташкента привез!
А дядя Жора из пятого в Алмату уехал, а
иначе бы у нас и вино было бы! (смеется)
Ну... а ты кого из соседей знаешь из
нашего бывшего 15-этажного дома?!» Ақыл:
«А там не было нужды знакомиться!» Роза:
«Если ты с людьми знакмишься только по
нужде. Значит, ты со мной тоже по нужде
познакомился?» Ақыл: «Сдаюсь, пока «1:0»
в пользу тебя!»
В
это самое время на верхнем этаже
Физик-сосед уже заканчивает свой прибор.
Но оказывается что Жора с пятого этажа
забыл выключить воду. Струйка текла
тоненькая и поэтому лишь сейчас вода
начала стекать из краев ванны. А в нижнем
этаже физик нажимает на свой прибор.
Но поскальзывается об (накапавшейся из
потолка) лужу и роняет из окна прибор.
Прибор падает на балкон квартиры Ақыла
и Розы и лампочка в нем зажигается.
2015 год. Ақыл
и Роза, которые уже хотят поцеловаться
исчезают и оказываются вновь в придорожной
гостинице, в той же одежде в котором они
исчезли. Вновь висит календарь «2015».
Вновь тәте уборщица молча подметает,
вновь ресепшн-әпке молча смотрит тв.
Вновь звучит современная музыка. Ақыл
и Роза уже общительные и веселые, радуются
сотке, ноутбуку и автомобилю за окном.
Садятся в машину и едут. Ақыл звонит на
работу и все-все спрашивает. Спросив,
успокоился. Ақыл: «Этот сон нас многому
научил. Надо менять профессию!» Роза
смотрит в окно и говорит: «Да... Наверное,
и правда бывают такие супер-реалистичные
и супер-долгие сны как в кино. А тебя не
смущает, что один и тот же сон приснился
и тебе, и мне?» Ақыл: «Значит, такое
бывает!» Роза отключила сотку и сказала:
«А мы сможем уделять друг другу столько
же внимания как в том сне!? Или ты опять
будешь занят своим ноутбуком?» Машина
едет в закат.
Метки: фантастика
Оралмас Балалық.
Балалық қамсыздығың есімде,
Тазалық табиғатың түсімде,
Қуанышың табылмастай
Дүние жүзінде!
Шіркін, монитор алдамас,
Ақпарат қаптамас - уақытты ұрламас!
Мектепте сезбегенбіз еш уайым,
Асықпас өмір болып күн сайын,
Тек тікелей сөйлескенбіз
Достармен әрдайым!
Шіркін, монитор алдамас,
Ақпарат қаптамас - уақытты ұрламас!
Тазалық табиғатың түсімде,
Қуанышың табылмастай
Дүние жүзінде!
Шіркін, монитор алдамас,
Ақпарат қаптамас - уақытты ұрламас!
Мектепте сезбегенбіз еш уайым,
Асықпас өмір болып күн сайын,
Тек тікелей сөйлескенбіз
Достармен әрдайым!
Шіркін, монитор алдамас,
Ақпарат қаптамас - уақытты ұрламас!
Метки: поэзия
Грушевый Сад
Я иду по зимней астанинской улице. Вдруг, вместо этой улицы я оказываюсь в летнем таразском огороде, где я уже семь лет не был.
Моему удивлению нет предела, я стою и не могу даже шевельнуться. Так
как, я действительно вижу вокруг себя самые настоящие деревья, кусты, траву... в общем, тот самый знакомый сад! Тот самый, где я жил девять лет, когда учился в школе. Я снял с себя куртку, шапку... и присел на траву. Я ничего не мог понять, хотя именно об этом и мечтал. Произошло
Чудо – я мгновенно телепортировался в пространстве и времени!!!
Я понимал, что сейчас я нахожусь в прошлом, так как дом, на который я пристально смотрел, не мог существовать, так как был разрушен
еще в 2009-ом году. Но дом стоял, стоял совершенно точно в том же виде в котором был. Через какое-то время я встал и пошел в сторону времянки.
Я чувствовал себя будто бы нахожусь внутри своих воспоминании! По пути я успел заметить, что в курятнике не было кур. Даже одного цыпленка не было. Странно, ведь они должны были быть, так как мы продали их только после того, как спилили гнилое абрикосовое дерево. Но абрикосовое дерево все же стояло на своем месте.
Я зашел в уютную и прохладную кухню. Никого нет. Тишина. Только часы на стене неспешно тикают. Возле них висит календарь с датой «1999» год. Я не мог в это поверить, я не знал что делать... Но я действительно переместился во времени!!! Я залез в карман, достал оттуда свое удостоверение. На нем дата выдачи «2011» год. И формат новый. Было ясно, что мне ни один здравомыслящий человек не поверит. Тут
я заметил на столе что-то блестит. Подойдя ближе – я заметил удостоверение старого формата... Не может быть! На нем были мои имя, фамилия и отчество. И дата выдачи - «1996» год. Я не мог ничего понять, ведь у меня не могло быть никакого документа в 1999-ом году – ведь мне же было тогда всего лишь 8 лет! И тут... я обратил внимание, что на полу лежит еще одна бумага. Это был документ подтверждающий, что я купил этот дом в прошлом году и прописан в этом доме. То есть я – хозяин.
Но как же так!? И тут я смекнул, что нахожусь не в настоящем прошлом, а в параллельном прошлом. То есть, здесь мне не 8 лет, а 23 года. Из записей в телефонной книжке я узнал, что мои родители живут в ауле.
А брата у меня... нет. То есть 7-ого сентября 1998-ого года никто не рождался в нашей семье!!!
Никак не мог я понять ситуацию: если я, гость из параллельного мира и пришелец из 2014-ого года, нахожусь здесь... то где же мой двойник!? Что будет если он придет и увидит меня?! Не знаю... Ну, ладно, будь
что будет! Так даже интересней! Я включил телевизор. Может быть здесь в этом измерении все по-другому и история другая?! Но нет, телевидение и радио вещало те же самые новости и передачи, что и 16 лет назад. История и вся планета те же! Я долго сидел на диване и молча смотрел
на свои здешние документы. Я оказывается еще и дипломированный журналист, работающий в местной газете. Я думал о том, что только утром вокруг меня была Астана и декабрь 2014-ого года. А сейчас... Сейчас потрясающее время!!! Да! Ведь пока еще нет массовой психической зависимости от мобильной связи, спутникового и
кабельного телевещания, Интернета и любой цифровой техники: от компьютеров до самых новых айфонов! То есть нет еще переизбытка информации, и вездесущих мониторов разного формата! То есть самое
основное пока что, все же, сами люди и живое общение между ними. Я об этом же только утром мог только мечтать!!! При одной только этой
мысли, я понял, что мне невероятно повезло!
Так ведь тот факт, что сейчас весьма замечательное ВРЕМЯ по сравнению с тем, что начнется примерно через 6 лет – могу знать только я и... редчайшие провидцы, которых может и не существуют вовсе. Люди, естественно, и не догадываются, что пока еще актуальны только проблемы
всего лишь социально-бытового уровня!!! Нет еще социально-психологических проблем! Свобода! Счастливая жизнь! Цифровая техника никому не мешает. И это главное! По крайней мере, для меня,
для живого гостя из будущего. Правда, из параллельного мира... но все же. Да, эпоха общего национального ренессанса!
Я решил попить чай. Вновь попробовать ретро-вкус, но уже в подобающей атмосфере! Я уже почти совсем забыл, что по сути здесь чужой. Я об этом уже не думал вообще. Я достал из холодильника
докторскую колбасу, поставил чайник и стал есть южные лепешки с вишневым вареньем. Вкус как в детстве! Нет, даже лучше! Так как, я уже знал истинную цену не только этим натуральным продуктам, но и жизни в этой эпохе, в котором я нахожусь сейчас.
Моему удивлению нет предела, я стою и не могу даже шевельнуться. Так
как, я действительно вижу вокруг себя самые настоящие деревья, кусты, траву... в общем, тот самый знакомый сад! Тот самый, где я жил девять лет, когда учился в школе. Я снял с себя куртку, шапку... и присел на траву. Я ничего не мог понять, хотя именно об этом и мечтал. Произошло
Чудо – я мгновенно телепортировался в пространстве и времени!!!
Я понимал, что сейчас я нахожусь в прошлом, так как дом, на который я пристально смотрел, не мог существовать, так как был разрушен
еще в 2009-ом году. Но дом стоял, стоял совершенно точно в том же виде в котором был. Через какое-то время я встал и пошел в сторону времянки.
Я чувствовал себя будто бы нахожусь внутри своих воспоминании! По пути я успел заметить, что в курятнике не было кур. Даже одного цыпленка не было. Странно, ведь они должны были быть, так как мы продали их только после того, как спилили гнилое абрикосовое дерево. Но абрикосовое дерево все же стояло на своем месте.
Я зашел в уютную и прохладную кухню. Никого нет. Тишина. Только часы на стене неспешно тикают. Возле них висит календарь с датой «1999» год. Я не мог в это поверить, я не знал что делать... Но я действительно переместился во времени!!! Я залез в карман, достал оттуда свое удостоверение. На нем дата выдачи «2011» год. И формат новый. Было ясно, что мне ни один здравомыслящий человек не поверит. Тут
я заметил на столе что-то блестит. Подойдя ближе – я заметил удостоверение старого формата... Не может быть! На нем были мои имя, фамилия и отчество. И дата выдачи - «1996» год. Я не мог ничего понять, ведь у меня не могло быть никакого документа в 1999-ом году – ведь мне же было тогда всего лишь 8 лет! И тут... я обратил внимание, что на полу лежит еще одна бумага. Это был документ подтверждающий, что я купил этот дом в прошлом году и прописан в этом доме. То есть я – хозяин.
Но как же так!? И тут я смекнул, что нахожусь не в настоящем прошлом, а в параллельном прошлом. То есть, здесь мне не 8 лет, а 23 года. Из записей в телефонной книжке я узнал, что мои родители живут в ауле.
А брата у меня... нет. То есть 7-ого сентября 1998-ого года никто не рождался в нашей семье!!!
Никак не мог я понять ситуацию: если я, гость из параллельного мира и пришелец из 2014-ого года, нахожусь здесь... то где же мой двойник!? Что будет если он придет и увидит меня?! Не знаю... Ну, ладно, будь
что будет! Так даже интересней! Я включил телевизор. Может быть здесь в этом измерении все по-другому и история другая?! Но нет, телевидение и радио вещало те же самые новости и передачи, что и 16 лет назад. История и вся планета те же! Я долго сидел на диване и молча смотрел
на свои здешние документы. Я оказывается еще и дипломированный журналист, работающий в местной газете. Я думал о том, что только утром вокруг меня была Астана и декабрь 2014-ого года. А сейчас... Сейчас потрясающее время!!! Да! Ведь пока еще нет массовой психической зависимости от мобильной связи, спутникового и
кабельного телевещания, Интернета и любой цифровой техники: от компьютеров до самых новых айфонов! То есть нет еще переизбытка информации, и вездесущих мониторов разного формата! То есть самое
основное пока что, все же, сами люди и живое общение между ними. Я об этом же только утром мог только мечтать!!! При одной только этой
мысли, я понял, что мне невероятно повезло!
Так ведь тот факт, что сейчас весьма замечательное ВРЕМЯ по сравнению с тем, что начнется примерно через 6 лет – могу знать только я и... редчайшие провидцы, которых может и не существуют вовсе. Люди, естественно, и не догадываются, что пока еще актуальны только проблемы
всего лишь социально-бытового уровня!!! Нет еще социально-психологических проблем! Свобода! Счастливая жизнь! Цифровая техника никому не мешает. И это главное! По крайней мере, для меня,
для живого гостя из будущего. Правда, из параллельного мира... но все же. Да, эпоха общего национального ренессанса!
Я решил попить чай. Вновь попробовать ретро-вкус, но уже в подобающей атмосфере! Я уже почти совсем забыл, что по сути здесь чужой. Я об этом уже не думал вообще. Я достал из холодильника
докторскую колбасу, поставил чайник и стал есть южные лепешки с вишневым вареньем. Вкус как в детстве! Нет, даже лучше! Так как, я уже знал истинную цену не только этим натуральным продуктам, но и жизни в этой эпохе, в котором я нахожусь сейчас.
Метки: проза
21-ші ғасыр Толғауы (САТИРА - ӘЗІЛ)
Мидың орнына компьютер қосып,
Сөйлеспей тек желілерге ғана кіреміз,
Қауышу орнына смайлик тосып,
Табиғатты теледидардан ғана көреміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Ақпарат мұхиты, Ғалам Тор теңізі...
Соткакүнемдер, планшетбастар, айфонқорлар!
"Цифровой" ғасыр - электроника жеңісі!!!
Достар орнына - суреттері жансыз,
Қыдырмай тек сайттарда ғана жүреміз,
Махаббат емес - виртуалдық мәнсіз,
Сотканы еш тастамай өмір сүреміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Құмарлық та өзі, бос уақыт та өзі...
Қағаз кітаптар, аула ойындар, мектеп борлар -
"Устарелый" енді - тек көненің көзі!
Әже тәлімін мультфильмдер басып,
Тойларда тек туысқанды танып, білеміз,
Адам санынан сотка он есе асып,
Кісіге емес, жарнамаға сеніп, ереміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Ақпарат мұхиты, Ғалам Тор теңізі...
Соткакүнемдер, планшетбастар, айфонқорлар!
"Цифровой" ғасыр - электроника жеңісі!!!
Сөйлеспей тек желілерге ғана кіреміз,
Қауышу орнына смайлик тосып,
Табиғатты теледидардан ғана көреміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Ақпарат мұхиты, Ғалам Тор теңізі...
Соткакүнемдер, планшетбастар, айфонқорлар!
"Цифровой" ғасыр - электроника жеңісі!!!
Достар орнына - суреттері жансыз,
Қыдырмай тек сайттарда ғана жүреміз,
Махаббат емес - виртуалдық мәнсіз,
Сотканы еш тастамай өмір сүреміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Құмарлық та өзі, бос уақыт та өзі...
Қағаз кітаптар, аула ойындар, мектеп борлар -
"Устарелый" енді - тек көненің көзі!
Әже тәлімін мультфильмдер басып,
Тойларда тек туысқанды танып, білеміз,
Адам санынан сотка он есе асып,
Кісіге емес, жарнамаға сеніп, ереміз...
Мониторлар, мониторлар, мониторлар!
Ақпарат мұхиты, Ғалам Тор теңізі...
Соткакүнемдер, планшетбастар, айфонқорлар!
"Цифровой" ғасыр - электроника жеңісі!!!
Метки: поэзия
Ностальгия
Бір секундтың ішінде аязды көше жарқ етті. Қарасам, мен 5 жыл бұрын толықтай қиратылған үйдің жылы бөлмесінде тұр екенмін. Бөлме де, үй де бүтін. Мен таңқалып, ұзақ сазарып тұрдым. Бөлме дәл 15 жыл
бұрынғы кейіпінде, ешқандай уақыт өтпегендей, тура сол қалпындағы бұйымдармен, заттармен өзгеріссіз екен. Бұл не ғажап?! Адам бір секунд ішінде Астанадан Таразға тап болуы мүмкін емес, алайда, мен шынымен
де Тараздамын. Терезеден қарасам: өзіміздің Көшеней көшесі, 2-ші бұрылысы ап-айқын көрініп тұр. Оның үстіне, жаз мезгілі екен. Сайраған құстар үні, көрші иттердің үргені естіліп тұр. Мен лезде бас киім мен күртемді
шештім – терлеп кетіппін.
Мен не істерімді білмей, күрең-қоңып түсті кілемге отыра кеттім. Үздіксіз жан-жағыма қарай бердім. Үстел, шкаф, кресло, кітаптар – бәрі де шын, бәрі де өз орнындарында. Мен әлі де өз көзіме сенер емеспін, жаңа ғана қысқы
Астана көшесін бойлап келе жатыр едім... Енді... айналамда мүлде басқа кеңістік, сол кеңістіктің түр-сипатына және қабырғада ілінген «25.05.1999» деген жазуы бар жап-жаңа күнтізбеге қарағанда, мүлде басқа уақыт... Бұл ғажайыпты
мен бір емес, жеті жыл бойы армандаған болатынмын. Міне, арманым орындалыпты – мен қайтадан жер үйімдемін! Жоқ, есімнен адасқаным жоқ, бәрі де өңім. Өңім екенімді тескеру үшін мен артымда тұрған жүк жиналған сандықты
ұстап көрдім. Кәдімгі, нағыз ескі сандық. Орнымнан тұрып, шкафтың шиқылдаған есігін есігін ашып-жаптым – ол да нағыз шкаф екен. Бұл ғажапты ғылым мен логикамен тұрмақ, тіпті ешқандай қиялмен де түсіндіруге мүмкін емес.
Таң ертең ғана «екі айдан кейін 2015-ші жыл»-деген жағдай еді. Енді «алты айдан кейін 2000-ші жыл, 21-ші ғасыр, 3-ші мыңжылдық»-деген жағдай... Мен орындыққа отырып, оң жақтағы ағаш стенкадағы айнаға қарап, ойлана бастадым:
егер мен, 23 жасарлық кейіпімде, осында болсам, онда 8 жасар Нұрлыбек қайда?! Мектепте ме?! Онда, бір адам бір уақытта бірдей екі жерде қалай болуы мүмкін?! Ал егер қазір бөлмеге біреу кірсе – онда не болар?!.. Осындай ойлар бір
сәтке де тауысылар емес... Мен бір сәтке алақсу үшін ескі теледидарды қостым. Бар жоғы 5 телеарна. Жаңалықтар емес – архив: ескі студия, ескі диктор, ескі мағлұмат және дата: 25.05.1999...
Мен дереу үйден қашып, жасыл ағаш қақпаны ашып, көшеге шықтым. 15 жыл бұрынғы сәнге сай киінген екі-ақ жолаушы бойжеткен шүйіркелесе келе жатыр. Мен олардан «Қазір қай жыл?» деп сұрап едім, олар таңырқап: «1999-жыл емес пе!?
Білмейсің бе, не?»-деп күлісіп, өз жолдарын жалғастыра кетті. Біреуі артынан қарап: «Псих что ли?»-деп кекетіп үлгерді. Мен жақын жақтағы дүкенге кіріп, аса арзан бағалары бар «ескі» тауарларға тола сөрелерді көрдім. Қораптарды реттеп отырған
сатушыға: «Қазір қай жыл? Ой, сізде биылғы күнтізбелер бар ма?»-деп сұрадым. Сатушы түрлі пішіндегі «1999» деген жазуы бар және қоянның суреті бар күнтізбелерді маған көрсетіп: «Қайсысын аласың?»-деп жымиды. Мен ойша өз-өзіме: «Осының
барлығы рас болса, онда менің университетімнің іргесі тек 9 жылдан кейін ғана қаланбақ...»-деп, үнсіз көшеге қарай бет алдым.
Ол көшені қаз-қатар тізілген биік саялы ағаштар мен ескі үйлер бойлап тұр. Кең жолды арлы-берлі ескі маркалы көліктер кезуде. Қайтадан ойға шомып кеттім: енді не істейін? Қайда баруым керек? Ешкімге ешқашан берілмеген бұ мүмкіндікті қалай
пайдалануыма болады?.. Осындай ойлар үздіксіз туа берді, туа берді. Әйтсе де, «Қалай ораламын?» деген сұрақ туған жоқ. Оралғанда, қайда оралмақшымын?! 2014-ші жылға ма?! Бұл – күлкілі. Қазір тек ғана 1999-шы жыл емес пе?! Оның үстіне, ол
«болашақтың» не керегі бар енді? Қайта, бұл дәуір мың есе жақсы емес пе?! Сенің жеке жан тыныштығың мен ми тыныштығыңды ешқандай электронды-ақпараттық орта бұзып жатқан жоқ. Жалпы, бұл өңірде ол жайлы әлі ешкім естіген де жоқ сияқты.
Иә, адам боласы үшін аса қолайлы әрі салауатты кезең дәл осы. Ешкімде айфон немесе планшет тұрмақ, тіпті ұялы телефон да жоқ деуге болады. Ғаламтор мен әлеуметтік желілер тұрмақ, тіпті компьютер де жоқ деуге болар. Ал спутниктік телевизия жайлы
айтудың да керегі жоқ! Тек ғана тұрмыстық мәселелері ғана бар адам сияқты «таза гуманитарлы орта» баршылық. Ал одан басқа адамға қандай бақыт керек?!..
Мен көршілес орналасқан зауыттың қасындағы өзеннің қасына қалай келгенімді байқамай да қалыппын. Жасыл шалғынға бай жағаға отыра қалдым. Иә, бұл заманды әлі де экологиясы бар «табиғат қорығы» деуге жарасады. 2014-пен салыстырғанда бұнда
әлдеқайда таза ауа, таза су және таза жер бар сияқты... Бір қарасам, таныс біреулер келе жатыр екен. Өз әкем екен, тек 15 жылға жасарған. Және де кішкентай бала. Мұқият қарасам, тура менің 8 жасар бейнем! Осы сәтте мен не істерімді білмей қимылсыз тұра қалдым.
Олар, менің «туғандарым», мені мүлде көрмейтіндігін бірден байқадым. Бірін-бірі көреді, айналасын көреді... ал мен, тікелей мағынада, жоқ сияқтымын. Нақтырақ айтсақ, жай ғана «болашақтың елесі» сияқтымын. Мен шошып, оларға «Мені көрмей тұрсыңдар ма?!»-деп
үн қаттым. Олар естіген жоқ. Бейне бір соқыр әрі саңырау жандар сияқты. Алдарына тұра қалып едім, олар мені түтінді әлде бұлтты тесіп өткендей өтті. Дым да сезілмеді, мен өз қолымды ұстап көрсем, кәдімгі тірі адамның қолындай материалды және бүтін өз қолым.
Бұл не сиқыр сонда?! Мен қайтадан олардың алдына тұра қалып едім, олар мені тағы оп-оңай тесіп өтті де, адамша қақпаны кілтпен ашып, аулаға кірді... Мен адаммын ба, жынмын ба?!-деп көшеде қала бердім.
Үйдің әппақ қабырғасынан, жабық қақпадан өтейін десем – өте алмаймын. Түсінікті. Қоңырауды бассам, бала-елес ашып, жан-жағына қарады. Мені көрген жоқ. Мен ашық есікке кіріп кетіп, бақшаның аяғына барып, отырдым. Қасыма сары ит жүгіріп келді, мені естіп-көріп тұр.
Мен оның дәл 5 жылдан кейін өлерін дәл білгендіктен, басынан сипалап, бір күрсіндім. Ол ит мені, бәлкім, «көріпкел» деп ойлауы мүмкін. Алайда, ол ит мен үшін «өткен шақтың елесі» ғана сияқты. Сонда, мен кіммін, қайдамын және кімдердің қасындамын?!.. Мен өзімді бұл
cағым «мұражай әлемде» бөтен сезінсем де, тіпті өзімді «тірі елес» сезінсем де... бұл дәуірдің бар қадірін білетін тек мен екенмін. Жан тыныштығы, ми тыныштығы және адам мен адам арасындағы тікелей ғана қарым-қатынас. Бәрі табиғи, бәрінің санасы да табиғи... дұрыс.
Сондықтан, ешқайда оралмаспын.
бұрынғы кейіпінде, ешқандай уақыт өтпегендей, тура сол қалпындағы бұйымдармен, заттармен өзгеріссіз екен. Бұл не ғажап?! Адам бір секунд ішінде Астанадан Таразға тап болуы мүмкін емес, алайда, мен шынымен
де Тараздамын. Терезеден қарасам: өзіміздің Көшеней көшесі, 2-ші бұрылысы ап-айқын көрініп тұр. Оның үстіне, жаз мезгілі екен. Сайраған құстар үні, көрші иттердің үргені естіліп тұр. Мен лезде бас киім мен күртемді
шештім – терлеп кетіппін.
Мен не істерімді білмей, күрең-қоңып түсті кілемге отыра кеттім. Үздіксіз жан-жағыма қарай бердім. Үстел, шкаф, кресло, кітаптар – бәрі де шын, бәрі де өз орнындарында. Мен әлі де өз көзіме сенер емеспін, жаңа ғана қысқы
Астана көшесін бойлап келе жатыр едім... Енді... айналамда мүлде басқа кеңістік, сол кеңістіктің түр-сипатына және қабырғада ілінген «25.05.1999» деген жазуы бар жап-жаңа күнтізбеге қарағанда, мүлде басқа уақыт... Бұл ғажайыпты
мен бір емес, жеті жыл бойы армандаған болатынмын. Міне, арманым орындалыпты – мен қайтадан жер үйімдемін! Жоқ, есімнен адасқаным жоқ, бәрі де өңім. Өңім екенімді тескеру үшін мен артымда тұрған жүк жиналған сандықты
ұстап көрдім. Кәдімгі, нағыз ескі сандық. Орнымнан тұрып, шкафтың шиқылдаған есігін есігін ашып-жаптым – ол да нағыз шкаф екен. Бұл ғажапты ғылым мен логикамен тұрмақ, тіпті ешқандай қиялмен де түсіндіруге мүмкін емес.
Таң ертең ғана «екі айдан кейін 2015-ші жыл»-деген жағдай еді. Енді «алты айдан кейін 2000-ші жыл, 21-ші ғасыр, 3-ші мыңжылдық»-деген жағдай... Мен орындыққа отырып, оң жақтағы ағаш стенкадағы айнаға қарап, ойлана бастадым:
егер мен, 23 жасарлық кейіпімде, осында болсам, онда 8 жасар Нұрлыбек қайда?! Мектепте ме?! Онда, бір адам бір уақытта бірдей екі жерде қалай болуы мүмкін?! Ал егер қазір бөлмеге біреу кірсе – онда не болар?!.. Осындай ойлар бір
сәтке де тауысылар емес... Мен бір сәтке алақсу үшін ескі теледидарды қостым. Бар жоғы 5 телеарна. Жаңалықтар емес – архив: ескі студия, ескі диктор, ескі мағлұмат және дата: 25.05.1999...
Мен дереу үйден қашып, жасыл ағаш қақпаны ашып, көшеге шықтым. 15 жыл бұрынғы сәнге сай киінген екі-ақ жолаушы бойжеткен шүйіркелесе келе жатыр. Мен олардан «Қазір қай жыл?» деп сұрап едім, олар таңырқап: «1999-жыл емес пе!?
Білмейсің бе, не?»-деп күлісіп, өз жолдарын жалғастыра кетті. Біреуі артынан қарап: «Псих что ли?»-деп кекетіп үлгерді. Мен жақын жақтағы дүкенге кіріп, аса арзан бағалары бар «ескі» тауарларға тола сөрелерді көрдім. Қораптарды реттеп отырған
сатушыға: «Қазір қай жыл? Ой, сізде биылғы күнтізбелер бар ма?»-деп сұрадым. Сатушы түрлі пішіндегі «1999» деген жазуы бар және қоянның суреті бар күнтізбелерді маған көрсетіп: «Қайсысын аласың?»-деп жымиды. Мен ойша өз-өзіме: «Осының
барлығы рас болса, онда менің университетімнің іргесі тек 9 жылдан кейін ғана қаланбақ...»-деп, үнсіз көшеге қарай бет алдым.
Ол көшені қаз-қатар тізілген биік саялы ағаштар мен ескі үйлер бойлап тұр. Кең жолды арлы-берлі ескі маркалы көліктер кезуде. Қайтадан ойға шомып кеттім: енді не істейін? Қайда баруым керек? Ешкімге ешқашан берілмеген бұ мүмкіндікті қалай
пайдалануыма болады?.. Осындай ойлар үздіксіз туа берді, туа берді. Әйтсе де, «Қалай ораламын?» деген сұрақ туған жоқ. Оралғанда, қайда оралмақшымын?! 2014-ші жылға ма?! Бұл – күлкілі. Қазір тек ғана 1999-шы жыл емес пе?! Оның үстіне, ол
«болашақтың» не керегі бар енді? Қайта, бұл дәуір мың есе жақсы емес пе?! Сенің жеке жан тыныштығың мен ми тыныштығыңды ешқандай электронды-ақпараттық орта бұзып жатқан жоқ. Жалпы, бұл өңірде ол жайлы әлі ешкім естіген де жоқ сияқты.
Иә, адам боласы үшін аса қолайлы әрі салауатты кезең дәл осы. Ешкімде айфон немесе планшет тұрмақ, тіпті ұялы телефон да жоқ деуге болады. Ғаламтор мен әлеуметтік желілер тұрмақ, тіпті компьютер де жоқ деуге болар. Ал спутниктік телевизия жайлы
айтудың да керегі жоқ! Тек ғана тұрмыстық мәселелері ғана бар адам сияқты «таза гуманитарлы орта» баршылық. Ал одан басқа адамға қандай бақыт керек?!..
Мен көршілес орналасқан зауыттың қасындағы өзеннің қасына қалай келгенімді байқамай да қалыппын. Жасыл шалғынға бай жағаға отыра қалдым. Иә, бұл заманды әлі де экологиясы бар «табиғат қорығы» деуге жарасады. 2014-пен салыстырғанда бұнда
әлдеқайда таза ауа, таза су және таза жер бар сияқты... Бір қарасам, таныс біреулер келе жатыр екен. Өз әкем екен, тек 15 жылға жасарған. Және де кішкентай бала. Мұқият қарасам, тура менің 8 жасар бейнем! Осы сәтте мен не істерімді білмей қимылсыз тұра қалдым.
Олар, менің «туғандарым», мені мүлде көрмейтіндігін бірден байқадым. Бірін-бірі көреді, айналасын көреді... ал мен, тікелей мағынада, жоқ сияқтымын. Нақтырақ айтсақ, жай ғана «болашақтың елесі» сияқтымын. Мен шошып, оларға «Мені көрмей тұрсыңдар ма?!»-деп
үн қаттым. Олар естіген жоқ. Бейне бір соқыр әрі саңырау жандар сияқты. Алдарына тұра қалып едім, олар мені түтінді әлде бұлтты тесіп өткендей өтті. Дым да сезілмеді, мен өз қолымды ұстап көрсем, кәдімгі тірі адамның қолындай материалды және бүтін өз қолым.
Бұл не сиқыр сонда?! Мен қайтадан олардың алдына тұра қалып едім, олар мені тағы оп-оңай тесіп өтті де, адамша қақпаны кілтпен ашып, аулаға кірді... Мен адаммын ба, жынмын ба?!-деп көшеде қала бердім.
Үйдің әппақ қабырғасынан, жабық қақпадан өтейін десем – өте алмаймын. Түсінікті. Қоңырауды бассам, бала-елес ашып, жан-жағына қарады. Мені көрген жоқ. Мен ашық есікке кіріп кетіп, бақшаның аяғына барып, отырдым. Қасыма сары ит жүгіріп келді, мені естіп-көріп тұр.
Мен оның дәл 5 жылдан кейін өлерін дәл білгендіктен, басынан сипалап, бір күрсіндім. Ол ит мені, бәлкім, «көріпкел» деп ойлауы мүмкін. Алайда, ол ит мен үшін «өткен шақтың елесі» ғана сияқты. Сонда, мен кіммін, қайдамын және кімдердің қасындамын?!.. Мен өзімді бұл
cағым «мұражай әлемде» бөтен сезінсем де, тіпті өзімді «тірі елес» сезінсем де... бұл дәуірдің бар қадірін білетін тек мен екенмін. Жан тыныштығы, ми тыныштығы және адам мен адам арасындағы тікелей ғана қарым-қатынас. Бәрі табиғи, бәрінің санасы да табиғи... дұрыс.
Сондықтан, ешқайда оралмаспын.
Метки: фантастика
АЙНАЛМА ЖОЛ (Ертегі - комедия)
2015 жыл. 12 шілде.
Дала трассасы. МАИ қызметкері жүйткіп келе жатқан джипті тоқтатты. Алдыңғы терезеден семіз қол құжатты көрсетіп еді, жол сақшысы жүруге рұқсат берді. Көлік жоғары жылдамдықпен өз жолын жалғастырған соң, гаишник рациясына: "Қара "Камри 220", нөмірі "567АТА". Өткізіп жібердім! Ол - Асқар Майқараевтің ұлы!"-деп, терін сүртті.
Дала трассасы. МАИ қызметкері жүйткіп келе жатқан джипті тоқтатты. Алдыңғы терезеден семіз қол құжатты көрсетіп еді, жол сақшысы жүруге рұқсат берді. Көлік жоғары жылдамдықпен өз жолын жалғастырған соң, гаишник рациясына: "Қара "Камри 220", нөмірі "567АТА". Өткізіп жібердім! Ол - Асқар Майқараевтің ұлы!"-деп, терін сүртті.
Джиптің салоны. Рульдің алдында - Болат Майқараев. Сәнді костюм-шалбар киген, 40 жасар семіз шенеунік. Қасында терезеге қарап, темекі шегіп жайғасқан жұбайы - Айзада. Артқы орындықта планшетпен ойнап отырған - 15 жасар Азат, олардың ұлы. Болат (ұялы телефонына): "Иә, әке, Айзадамен ажырасып, Азатты сізге қалдырмақпын...
Иә, Айзадамен ажырасамын. Құдай үшін, тек мораль оқымаңызшы! Сіздің жетінші фермаңыз Жетітау жақта ма?" (осы кезде көлік құм басқан, қаңырап-қираған бес қабатты үйлердің қасынан кедір-бұдыр жолмен өтіп жатыр) "Иә, әке, біз жақындап қалдық! Алло! Алло! Блин, сеть не ловит!" Азат: "Я не хочу к скучному деду, я с мамой останусь!" Болат: "Он из тебя самостоятельного человека сделает. Твой дед еще 20 лет назад имел приличный капитал! Да, как же тогда было все-таки здорово! Эх, я сейчас готов отдать все, лишь бы еще раз увидеть свою юность!"-деп күрсінді.
Кенет, жолдың қақ ортасында жұпыны киінген кемпір пайда болды. Болат тормоз басып, машинаны әзер тоқтатып үлгерді. Ызалана қарияға төніп: "Ты что, слепая?! Я же семью везу, что если авария!?"-деп айқай салды. Кемпір жымиып: "Сен ашуланба. Шамаң келсе, 100 теңге берші!"-деп сыпайы үн қатты. Болат: "Қайдағы 100 теңге!? Лучше дорогу освободи, времени нет!"-деп, бір сәтке машина жаққа қарап еді, кемпір - жоқ. Болат айналасына әбден көз жүгіртті. Темекісін тұтатып, орнына отырды. Айзада: "Ты это видел?! Она же исчезла!" Азат: "А, вдруг, она призрак?!" Болат: "Бред! Никаких призраков, инопланетян и другой мистики не существует!"-дей бергенде, аспан бірден бұлттанып, жауын басталып, найзағай жарқ етті. Азат: "Прямо как в ужастике!" Болат: "Не болтай ерунды!"-деп, көлігінің газын басып, жалғыз төбе жаққа бұрылған жолға қарай бет алды.
Айзада: "Болат, что же она тебе сказала?" Болат: "Ай, попрашайка какая-то! Не волнуйтесь, через 10 минут мы будем у аташки!" Нөсер күшейіп, жел үдеп, бір найзағай джиптің төбесіне тиді. Сол секундте Болат, Айзада мен Азат жоқ болып кетті. Бос қалған көлік жол жиегіндегі МАИ автокөлігімен соғысты. Ағаштар арасынан радармен жүгіріп шыққан орыс жол сақшы: "Вся импортная аппаратура пропала! Не ценят вещей, зачем же я не стал ветеринаром!.."-деп, джиптің сынған терезесіне үңіліп: "А где люди-то!?"-деп шоқынды.
1995 жыл. 12 шілде.
Иә, Айзадамен ажырасамын. Құдай үшін, тек мораль оқымаңызшы! Сіздің жетінші фермаңыз Жетітау жақта ма?" (осы кезде көлік құм басқан, қаңырап-қираған бес қабатты үйлердің қасынан кедір-бұдыр жолмен өтіп жатыр) "Иә, әке, біз жақындап қалдық! Алло! Алло! Блин, сеть не ловит!" Азат: "Я не хочу к скучному деду, я с мамой останусь!" Болат: "Он из тебя самостоятельного человека сделает. Твой дед еще 20 лет назад имел приличный капитал! Да, как же тогда было все-таки здорово! Эх, я сейчас готов отдать все, лишь бы еще раз увидеть свою юность!"-деп күрсінді.
Кенет, жолдың қақ ортасында жұпыны киінген кемпір пайда болды. Болат тормоз басып, машинаны әзер тоқтатып үлгерді. Ызалана қарияға төніп: "Ты что, слепая?! Я же семью везу, что если авария!?"-деп айқай салды. Кемпір жымиып: "Сен ашуланба. Шамаң келсе, 100 теңге берші!"-деп сыпайы үн қатты. Болат: "Қайдағы 100 теңге!? Лучше дорогу освободи, времени нет!"-деп, бір сәтке машина жаққа қарап еді, кемпір - жоқ. Болат айналасына әбден көз жүгіртті. Темекісін тұтатып, орнына отырды. Айзада: "Ты это видел?! Она же исчезла!" Азат: "А, вдруг, она призрак?!" Болат: "Бред! Никаких призраков, инопланетян и другой мистики не существует!"-дей бергенде, аспан бірден бұлттанып, жауын басталып, найзағай жарқ етті. Азат: "Прямо как в ужастике!" Болат: "Не болтай ерунды!"-деп, көлігінің газын басып, жалғыз төбе жаққа бұрылған жолға қарай бет алды.
Айзада: "Болат, что же она тебе сказала?" Болат: "Ай, попрашайка какая-то! Не волнуйтесь, через 10 минут мы будем у аташки!" Нөсер күшейіп, жел үдеп, бір найзағай джиптің төбесіне тиді. Сол секундте Болат, Айзада мен Азат жоқ болып кетті. Бос қалған көлік жол жиегіндегі МАИ автокөлігімен соғысты. Ағаштар арасынан радармен жүгіріп шыққан орыс жол сақшы: "Вся импортная аппаратура пропала! Не ценят вещей, зачем же я не стал ветеринаром!.."-деп, джиптің сынған терезесіне үңіліп: "А где люди-то!?"-деп шоқынды.
1995 жыл. 12 шілде.
Бір-бірінен аумайтын бес қабатты үйлер мен қалың ағаштарға толы кең аулалар шуақты күн астында бой көтеріп тұр. Шатырлы ағаш орындықта еркектер сыра ішіп, домино ойнап отыр. Жақын маңдағы терезеден музыка естіліп тұр. 1-ші еркек: "Мен кітапханада істегенімде, барлық кітаптар соғыстан кейінгі жылдар жайлы болатын." 2-ші еркек: "Айтпақшы, біздің уақыт туралы не жазар екен!?" 3-ші еркек: "Білмеймін. Әйтеуір, қазіргі жастар қартайғанда жазар!" 1-ші еркек: "Қартайғанда бәрін де ұмытып қалмаса болды!" (күлді) 2-ші еркек: "Иә, ол кезде барлық жұмыстарды роботтар атқаратын
шығар!?" 3-ші еркек: "Біз оған дейін жетпеспіз..." 2-ші еркек: "20 жылдан кейін Қытайлар ол роботтарыңды миллиондап шығарып үлгеретін шығар!?" 1-ші еркек: "Иә, оларда зауыттар жұмыс істеп тұр..."
шығар!?" 3-ші еркек: "Біз оған дейін жетпеспіз..." 2-ші еркек: "20 жылдан кейін Қытайлар ол роботтарыңды миллиондап шығарып үлгеретін шығар!?" 1-ші еркек: "Иә, оларда зауыттар жұмыс істеп тұр..."
Балконнан бір әйел: "Әсет! Тамаққа кел!"-деп ащы дауыспен айқайлады. Кілем қағып жүрген қатындар мылжыңдасып жүр. 1-ші қатын: "Екі жыл бұрын... ақша ауысқанда, менде бір де бір тиін қалмапты." 2-ші қатын: "Мынау әлі де қарыз сұрап жүр! Одан гөрі, базарға бар да, фарцовщик бол!" 1-ші қатын: "Мен спекулянт болғым келмейді..." 3-ші қатын: "Онда бізден енді ақша сұраушы болма!" 1-ші қатын: "Сенің ішің тар! Өзің тек байыңның арқасында ғана бухгалтер болдың, блотная!" 3-ші қатын: "Онда сенің шаруаң болмасын, бейшара!"-деп шаңқаққышты көтере бергенде, 2-ші қатын: "Қыздар, қыздар, ұят емес пе!? Бала-шаға қарап тұр ғой!"-деді. 3-ші қатын: "Ал, сен, маған ақыл үйретпе, оралманка!"-деп, кішкентай алашасын жинап алып, подьезге кіріп кетті. 1-қатын: "Сен оған ренжімеші!" 2-ші қатын: "Қайдағы!? Мен өз еліме жеткендігіме бақыттымын!" ("ескі" теңгелерді ұстатты)
Подъез алдында көп кемпір пісте, сағыз, темекі мен арақ сатып отыр. 1-ші кемпір: "Союз кезінде болған мықты неміс врачтар Германияға көшіп кетті." 2-ші кемпір: "Коммунисттер оларды жібермес еді!" 1-ші кемпір: "Қайта, қазақ врачтар дамитын болды!" 2-ші кемпір: "Қалай дамиды!? Шетелден дипломдарды сатып алып па?!" 1-ші кемпір: "Шетелде қызылдар жоқ!" 3-ші кемпір: "Болды, ұрыспайық! Менен сатып алады, менен! Халық біздің шуымыздан қорқып, бір пістешкені де алған жоқ!"Сүт сатушы әйел үйдің артынан: "Молоко!"-деп айқайлап, бедон сүйретіп келді. Бос банка ұстаған бойжеткендер кезекке тұра қалды. Жигули"-ін сүртіп жүрген қою көк спортивка киген жігіт қыздың біреуіне көзін қысты. Аулада өте көп бала-шаға асыр салып ойнап жүргендіктен, бір доп сол жігіттің басына тиді. Жігіт ашуланып, допты екінші қабаттың балконына лақтырып жіберді.
Көрші балабақшаның тас қоршауының алдындағы көгалда Болат, Айзада және Азат естерінен танып жатыр. Қастарынан өтіп бара жатқан ақсақал: "Семьямен ішетін болған ба?!"-деп мырс етті. Болат есін жиып, айналасына аң-таң болып қарап, Айзада мен Азатты оятты. Айзада: "Где мы?! Где наша машина? Что за отсталое место!?" Болат: "Похоже на Жетітау. Вон - универмаг "Айтолқын", вон - белая "Волга" Нартая! Я номер узнал." Айзада: "Нартая... Жумаханова!? Так... его же машину вместе с ним еще 20 лет
Подъез алдында көп кемпір пісте, сағыз, темекі мен арақ сатып отыр. 1-ші кемпір: "Союз кезінде болған мықты неміс врачтар Германияға көшіп кетті." 2-ші кемпір: "Коммунисттер оларды жібермес еді!" 1-ші кемпір: "Қайта, қазақ врачтар дамитын болды!" 2-ші кемпір: "Қалай дамиды!? Шетелден дипломдарды сатып алып па?!" 1-ші кемпір: "Шетелде қызылдар жоқ!" 3-ші кемпір: "Болды, ұрыспайық! Менен сатып алады, менен! Халық біздің шуымыздан қорқып, бір пістешкені де алған жоқ!"Сүт сатушы әйел үйдің артынан: "Молоко!"-деп айқайлап, бедон сүйретіп келді. Бос банка ұстаған бойжеткендер кезекке тұра қалды. Жигули"-ін сүртіп жүрген қою көк спортивка киген жігіт қыздың біреуіне көзін қысты. Аулада өте көп бала-шаға асыр салып ойнап жүргендіктен, бір доп сол жігіттің басына тиді. Жігіт ашуланып, допты екінші қабаттың балконына лақтырып жіберді.
Көрші балабақшаның тас қоршауының алдындағы көгалда Болат, Айзада және Азат естерінен танып жатыр. Қастарынан өтіп бара жатқан ақсақал: "Семьямен ішетін болған ба?!"-деп мырс етті. Болат есін жиып, айналасына аң-таң болып қарап, Айзада мен Азатты оятты. Айзада: "Где мы?! Где наша машина? Что за отсталое место!?" Болат: "Похоже на Жетітау. Вон - универмаг "Айтолқын", вон - белая "Волга" Нартая! Я номер узнал." Айзада: "Нартая... Жумаханова!? Так... его же машину вместе с ним еще 20 лет
назад взорвали." Азат: "Как мы здесь оказались?" Айзада: "Да! И который час? У меня часы остановились." Болат: "И у меня. Еще мобильник сел." Айзада: "Это что, розыгрыш!? Моя сотка тоже сдохла!" Азат: "А мой планшет вообще сломался..." Болат: "Главное, мы живы. Только... машину угнали. Надо идти в полицию." Азат: "Папа, а ты уверен, что это именно Жетітау?" Болат: "Сейчас, узнаем."-деп, жақын маңдағы орындықта отырған ақсақалға келді.
Болат: "Ассалаумалейкум, бұл қай қала екен?" Ақсақал: "Жетітау ғой!" Болат: "Шын ба?" Ақсақал: "Әрине, шын! Сұрағың қызық!" Болат: "Таң ертең ғана бұл жақта ешкім де тұрған жоқ еді ғой! Қашан көшіп келгенсіздер?" Ақсақал: "Массың ба?! Биыл бұл қалаға 30 жыл. Мен қала салынғалы осында тұрамын, миымды ашытпа!" Болат Айзадаға: "Не понимаю... Жетітау уже 50 лет" Айзада: "Да, все люди уехали отсюда еще 17 лет назад!" Азат: "Смотрите сюда!"-деп, қарапайым бояумен жазылған плакаттарға көрсетті. Ол жақта: "Ұлы Жеңіске - 50 жыл!", "Абайдың 150 жылдығы!"-деп жазылып тұрды. Айзада: "Ясно! Здесь кино снимают. Там - массовка, старик - актер, а тот, наверное, режиссер!"-деп, газета оқып отырған мұртты орыс еркекке жақындап келіп: "Здравствуйте, здесь кино снимают?" Еркек: "Где?! (жан-жағына қарады) Нет, вроде бы... А вы кто?" Болат: "Не важно, вы режиссер?" Еркек: "Я - учитель." Азат: "Какой сейчас год?" Еркек: "Ну, 1995-ый! А что, вам собственно надо?" Айзада: "Какой-какой год?!" Еркек: "Говорю же, 12 июля 1995-ого года. Что вы пристали?! Психи развелись..."-деп асыға кетіп қалды. Азат: "Похоже, мы переместились во времени." Болат: "Быть этого не может!" Айзада: "Я сама проверю!"-деп, бұйра шашты жолаушы әйелді тоқтатып: "Здравствуйте, скажите честно, какой сейчас год?" Әйел: "Қазақша айтыңызшы!" Болат: "Қазір қай жыл?" Әйел: "Доңыз жылы... Иә, 1995-ші жыл! Сіз білмейсіз бе, не!?" Айзада: "Мы что, во дворе психбольницы?!" Әйел: "Өздеріңізге қараңыздар! Топас сұрақ қойып жүр!"-деп, жұлқынып кетіп қалды.
Болат: "Ассалаумалейкум, бұл қай қала екен?" Ақсақал: "Жетітау ғой!" Болат: "Шын ба?" Ақсақал: "Әрине, шын! Сұрағың қызық!" Болат: "Таң ертең ғана бұл жақта ешкім де тұрған жоқ еді ғой! Қашан көшіп келгенсіздер?" Ақсақал: "Массың ба?! Биыл бұл қалаға 30 жыл. Мен қала салынғалы осында тұрамын, миымды ашытпа!" Болат Айзадаға: "Не понимаю... Жетітау уже 50 лет" Айзада: "Да, все люди уехали отсюда еще 17 лет назад!" Азат: "Смотрите сюда!"-деп, қарапайым бояумен жазылған плакаттарға көрсетті. Ол жақта: "Ұлы Жеңіске - 50 жыл!", "Абайдың 150 жылдығы!"-деп жазылып тұрды. Айзада: "Ясно! Здесь кино снимают. Там - массовка, старик - актер, а тот, наверное, режиссер!"-деп, газета оқып отырған мұртты орыс еркекке жақындап келіп: "Здравствуйте, здесь кино снимают?" Еркек: "Где?! (жан-жағына қарады) Нет, вроде бы... А вы кто?" Болат: "Не важно, вы режиссер?" Еркек: "Я - учитель." Азат: "Какой сейчас год?" Еркек: "Ну, 1995-ый! А что, вам собственно надо?" Айзада: "Какой-какой год?!" Еркек: "Говорю же, 12 июля 1995-ого года. Что вы пристали?! Психи развелись..."-деп асыға кетіп қалды. Азат: "Похоже, мы переместились во времени." Болат: "Быть этого не может!" Айзада: "Я сама проверю!"-деп, бұйра шашты жолаушы әйелді тоқтатып: "Здравствуйте, скажите честно, какой сейчас год?" Әйел: "Қазақша айтыңызшы!" Болат: "Қазір қай жыл?" Әйел: "Доңыз жылы... Иә, 1995-ші жыл! Сіз білмейсіз бе, не!?" Айзада: "Мы что, во дворе психбольницы?!" Әйел: "Өздеріңізге қараңыздар! Топас сұрақ қойып жүр!"-деп, жұлқынып кетіп қалды.
Болат: "Я предлагаю выяснить точную дату в последний раз!"-деп, гантель көтеріп тұрған қою көк спортивка киген жігітке келіп: "Салам, інішек! Бүгінгі числоны толық айтшы!" Жігіт: "Толық?" Болат: "Иә." Жігіт: "12 шілде 1995 жыл. Азаттыққа жеткендігімізге 4 жыл толыпты!"-деп, жауап берген сәтте, Айзада талайын деп қалды. Оны Болат пен Азат сүйеп қалды. Жігіт: "Врач шақырайын ба?!" Болат: "Рахмет, керек жоқ!" Балконнан бір әйел: "Айдар, тағы да су ағатын труба жарылды!" Жігіт: "Келе жатырмын!"-деп жүгіріп кетті. Азат: "Папа, помнишь ту старушку на дороге... Может, она колдунья?! И она нас сюда переместила!?" Болат: "Я в чудеса не верю!" Айзада: "Это страшный сон какой-то! Ничего не понимаю..." Азат: "Это же значит, что пока еще нет ни мобильной связи, ни Интернета и даже спутникового телевидения." Айзада: "А еще тепла, света, газа и воды!" Болат: "По крайней мере, бутылированную воду не продают! Знаете, мне здесь нравится! Экология чище, ритм жизни спокойней и, самое главное, люди горазде проще." Азат: "Мы как-будто внутри виртуального ретро-мира! Класс!"
Айзада: "Стоп! Я поверю во все это, только после того, когда вместо Астаны увижу Акмолу!"-деп өтіп бара жатқан "Жигули"-ді тоқтатты. Айзада жүргізушіге қараса, Нартай Жұмахановтың өзі екен. Айзада шошып: "Ты Нартай Жумаханов!?" Нартай: "Иә. Сіз мені қайдан білесіз?" Айзада: "Покажи правую руку!" Нартай екі қалы бар қолын көрсеткен сәтте, Айзада шыңғырып, Болатты құшақтай қалып: "Он - призрак!" Болат: "Похоже, что это мы здесь призраки... будущего." Нартай машинадан шықты. Нартай: "Не болды?! Бұл кісі қал көрмеген бе?! А! Сіз Асқар Майқараевсіз ғой! Саламатсызба, мен Нартаймын ғой! Болаттың бұрынғы класстасы. Бұл кісі неден шошыды екен?" Болат: (ойша) "Не деп айтсам екен!? Шындықты айтуға болмайды ғой! (Нартайға) Бұл - менің қарындасым Жазира. Оның агрофобиясы бар. Ол - қалдардан қорқатын ауру. Ал мынау - Болаттың жиені!" Нартай: "Түсінікті, қайда барасыздар? Тегін-ақ жеткізіп тастайын!" Айзада: "Как сейчас называется наша столица?" Нартай: "Алматы, әрине!" Болат: "Нартай, айтпақшы, біздің Ленин көшесіндегі үйді білесің ғой. Сол жаққа жеткізе салшы!" Айзада мен Болат абайлап, көліктің артына отырды. Азат алдыңғы орындыққа жайғасты. "Жигули" тор сөмке ұстап келе жатқан өте көп саудагер-әйелдердің қасынан жылжып өтіп, кең саялы көшеге қарай жол тартты.
"Жигули" салоны. Радио сөйлеп тұр: "Тәуелсіздікке жеткен еліміздің үкіметі республикамызда тарихи сананы қалыптастыру тұжырымдамасын мақұлдады. 30-шы тамыз күні Қазақстанның Конституциясы референдум арқылы қабылданбақ." (патриоттық ән басталды) Болат Айзадаға сыбырлап: "Как ты думаешь, что будет, если я спасу Нартаю жизнь?" Айзада: "Каким образом?" Болат: "Заплачу за него долг Артықбаеву." Айзада: "Он же рэкетир!" Болат: "Ну и что!? Артықбаев хоть и бандит, но свое слово держит. После возвращения денег, он Нартая не тронет." Айзада: "Ты собираешься изменить его судьбу?!" Болат: "Вдруг, это шанс!?" Айзада: "Надо ли что-то менять..." Болат: "Попробуем!"
Нартай Азатқа: "Сен қай класста оқисың?" Азат: "Онға көштім." Нартай: "Мұхтар Шахановты оқыдың ба?" Азат: "Кішкене." Нартай: "Ахмет Байтұрсыновты ше?" Азат: "Кішкене." Нартай: "Сонда Мұқағали Мақатаевті де кішкене ғана оқыдың ба!?" Азат: "Мен әдебиеттанушы болмаймын!" Нартай: "Бастауыш мектепте бізге әдебиетті те, математиканы да жілігін шағып оқытушы еді." Азат: "Папа үнемі солай айта береді!" Нартай: "О, ол кісілер айтпағанда! Жарайды, жаңа музыка тыңдайық!"-деп шетелдің әнін қосты. Азат аяғының астында тұрған қораптан "Терминатор", "Махаббат бекеті"
"Жигули" салоны. Радио сөйлеп тұр: "Тәуелсіздікке жеткен еліміздің үкіметі республикамызда тарихи сананы қалыптастыру тұжырымдамасын мақұлдады. 30-шы тамыз күні Қазақстанның Конституциясы референдум арқылы қабылданбақ." (патриоттық ән басталды) Болат Айзадаға сыбырлап: "Как ты думаешь, что будет, если я спасу Нартаю жизнь?" Айзада: "Каким образом?" Болат: "Заплачу за него долг Артықбаеву." Айзада: "Он же рэкетир!" Болат: "Ну и что!? Артықбаев хоть и бандит, но свое слово держит. После возвращения денег, он Нартая не тронет." Айзада: "Ты собираешься изменить его судьбу?!" Болат: "Вдруг, это шанс!?" Айзада: "Надо ли что-то менять..." Болат: "Попробуем!"
Нартай Азатқа: "Сен қай класста оқисың?" Азат: "Онға көштім." Нартай: "Мұхтар Шахановты оқыдың ба?" Азат: "Кішкене." Нартай: "Ахмет Байтұрсыновты ше?" Азат: "Кішкене." Нартай: "Сонда Мұқағали Мақатаевті де кішкене ғана оқыдың ба!?" Азат: "Мен әдебиеттанушы болмаймын!" Нартай: "Бастауыш мектепте бізге әдебиетті те, математиканы да жілігін шағып оқытушы еді." Азат: "Папа үнемі солай айта береді!" Нартай: "О, ол кісілер айтпағанда! Жарайды, жаңа музыка тыңдайық!"-деп шетелдің әнін қосты. Азат аяғының астында тұрған қораптан "Терминатор", "Махаббат бекеті"
және "Игла" деген жазулары бар видеокассеталарды көріп: "Бұл не?"-деп сұрады. Нартай: "Кино. Сатып аласың ба? Арзан!" Азат: "Жоқ". Нартай: "Тағы 70 жж. советский фильмдер бар!" Азат: "Жо-жоқ!" Нартай Болатқа: "Асқар аға, бұл бала мүлде кино көрмейді ме?!"
Болат: "Ол "3D"-ға үйренген... ой, яғни, "Сега" деген ойынға үйренген. Өте жаман үйренген." (Азат бұртиды. Айзада күлді) Нартай: "Ал мен 15 жаста болғанымда, тетристің өзі де болмаған еді!" Болат: "Нартай, осы жерден тоқтатшы!" Айзада мен Азат көліктен түскенде, Болат "Бір минут!"-деп, Нартайдың қасына келіп отырды.
Болат: "Ол "3D"-ға үйренген... ой, яғни, "Сега" деген ойынға үйренген. Өте жаман үйренген." (Азат бұртиды. Айзада күлді) Нартай: "Ал мен 15 жаста болғанымда, тетристің өзі де болмаған еді!" Болат: "Нартай, осы жерден тоқтатшы!" Айзада мен Азат көліктен түскенде, Болат "Бір минут!"-деп, Нартайдың қасына келіп отырды.
Болат Нартайға: "Айтпақшы, сен еш жерден үлкен қара джипті көрмедің бе?" Нартай: "Жоқ, аға." Болат: "Сен менің... яғни, менің ұлымның жан досысың. Қарызыңды қайтаруға көмектесейін."-деп, бірнеше долларды созды. Нартай: "Асқар аға, керек жоқ!" Болат:
"Артықбаев сені өлтіреді. Оның үстіне, сенің журналист болуың керек. Алматыда, КазНУ-дағы Санжар Санабековке барып, "Мен Майқараевтанмын!"-деп, оқуға түс!" Нартай: "Сіз мен туралы соншама қайдан білесіз!? Сіз КНБ-де істейсіз бе?" Болат: "Жоқ. Мені Болат сұраған еді. Ендеше... Қош!" Нартай: "Асқар аға, алғысымда шек жоқ! Болатқа рахмет айтыңыз! Сау болыңыз!"
Болат кетіп бара жатқан "Жигули"-ге ұзақ қарап, күрсінді. Айзада: "Ты дал ему денег?!" Болат басын изеді. Азат: "Папа, кстати, где твой дом?" Болат: "Вот! Красная крыша, зеленые ворота. Как новый! Надо же! Ой, ворота открываются - прячемся!"-деп, Майқараевтар бұталар арасына жасырына қалды. Қақпа ашылып, бақшалы ауланың ішінен "Нива" көлігі шығып, үлкен трассаға қарай бұрылып кете берді. Болат: "Это же наша машина! А в ней, только что, был я." Азат: "Вот это парадокс! Наш папа в двух местах одновременно!" Айзада: "Как такое возможно!? Это как-то неправильно... Что мы будем делать?! Надо снова проехаться по той дороге и найти ту колдунью. Мы ведь не можем здесь оставаться! Нам надо вернуться в 2015-ый год!" Азат: "Наверное, там думают, что мы пропали без вести." Болат: "Что вам не нравится?! Нормальная жизнь!" Айзада: "Здесь же бардак, дикий капитализм и... ничего нет!" Азат: "Да!" Болат: "А вы не с той стороны смотрите! Вы, просто, сильно привыкли к благоустроенной скорлупе. Привыкли к дурдому из 100-канального вещания и аморальным соцсетям из Интернета! А я устал, устал от этих мониторов, мониторов, мониторов! Пошлые шоу, тупое веселье, ложные ценности и ожирение мозга от информации! Да, здесь же пока большинство людей не испорчены деньгами, не зомбированы глобализацией и абсолютно свободны от электроники и мировых кризисов!" Азат: "Папа, но в 2015-ом году ты можешь уехать хоть на необитаемый остров." Болат: "Как всегда, издеваешься! Такая возможность 10 лет пожить по-человечески! Короче, я здесь отсаюсь!" Айзада: "И оставайся! Мы сами вернемся домой. Считай, что мы уже развелись!" Болат: "Азату здесь лучше будет. Сделаю новые имена, документы... Уедем подальше, начнем новую жизнь. Азат сбросит вес, начнет пахать! По ходу избавиться от фальшивых понтов и получит адекватное образование без ваших ЕНТ." Айзада: "Болат, признайся, ты ведь бежишь от финпола и ипотеки, правда?" Болат: "И от стрессов и депрессии тоже!" Айзада: "Я с сыном все равно найду дорогу в 2015-ый год. Мы там - элита, а здесь мы - никто и ниоткуда." Азат: "Да! Оставайся сам в музее!" Айзада мен Азат трасса жаққа кетіп қалды.
Болат: "Возвращайтесь в свое время, если получится! А я отдохну!"-деп, шөпке жата кетіп, - "Я не провидец, не аферист и не сумашедший... Я просто гость из будущего!" (ұзақ күлді) Болат ағаш жапырақтарының арасынан көрінген көкке ойлана қарап, біраз жатты. Болат демалып жатқан жердің қасына "Мерседес 600" келіп тоқтады. Машинаның ішінен "шансон" жанрындағы орыс ән естіліп тұр. Есіктер ашылып, қызыл пиджак киген, алтын шынжыр таққан, еңгезердей екі "жаңа қазақ" шықты. Қолдарында автомат. Биіктеуі Болтақа: "Тұр орныңнан! О, Асқар Майқараев! В натуре, бомж сияқты не жатырсың?" Болат: "Сендер кімсіңдер?" Аласалауы: "Сен бізді, конкретно, танымай тұрсың ба?! Біз пионерлерміз. Гони бабло!" Болат қалтасынан бірнеше долларды алып, дірілдеген қолымен созды. Биіктеу: "Байып қалыпсың! Ендеше, бір аптадан кейін тағы осынша жинап қой!" Аласалауы: "Алкаш!"-деп күлді. Екеуі көлікке отырып, жолды шаңға борап кетті.
"Мерседес" ресторанның қасынан бұрыла бергенде, Асқар Майқараевтің өзін мас күйде келе жатқанын байқап, кілт тоқтады. Биіктеуі атып шығып: "Асқар!? Бұл не фокус!? Сен бұл жаққа бізден бұрын қашан келіп үлгердің? Киімің де өзгеріп кетіпті. Бұл, в натуре, мүмкін емес ғой!" Асқар: "Қанішерлер! Мен сендерден қорықпаймын!" Аласалауы: "Бұл бізді, конкретно, мазақ қылыпты!" Асқар: "Артықбаев - ол құтырған ит!" Биіктеуі: "Е, за базаром следи!"-деп, Асқарды бір ұрып, көлігіне салып алды да, көрші кафенің
орындығын қағып кете жолдарын жалғастырды.
Болат қақпаның ақ ағаш оюларына алақанын тигізіп: "20 жыл өтпеген де сияқты!"-деп жымиып тұр. Кенет, қақпа ашылып, ішінен Асқардың жұбайы - Гүлнар көрінді. Болат: "Мама?! Сенсің бе?!"-деп, артына шегіне сүрініп қалды. Гүлнар: "Өзің "мама"! Асқар, тағы іштің бе? Мынау рубашканы қайдан алдың?" Болат: "Мен... мен..." Гүлнар: "Ұрылап алдың ба?" Болат: "Жоқ... Шетелден алдым." Гүлнар: "Ал маған жаулықты да алмапсың. Кір үйге!"-деп, итеріп, Болатты үйге кіргізді.
Кең бөлме. Гүлнар мен Болат шай ішіп отыр. Төрде кілем. Ортада диван, сандық. Бір бұрышта: кітаптарға лық толы биік шкаф, теледидар және видеомагнитафон. Екінші бұрышта: тоңазытқыш, магнитафон мен аудиокассеталар қорабы және дискілі үй телефоны. Теледидардан диктор: "АҚШ пен Вьетнам арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнатылды. Ал Ресей мен Шешенстан арасындағы соғыс уақытша тоқтатылды"-деп сөйлеп тұр. Болат өз-өзіне: "Дежавю" деп осыны айт! Нағыз архив деген осы! Тура киноның ішінде жүргендеймін..."-деп, сыбырлады. Гүлнар теледидарды сөндіріп: "Асқар, бізге сөйлесу керек. Сен шіріген коммерцияңды тастамасаң, мен Болатпен Алматыға көшемін. Артықбаевтан құтылайық, Асқар! Әйтпесе, ұлымыз наркоман болып кетуі мүмкін."-деді. Болат: "Болатпен ешнәрсе де болмас. Ол керісінше шенеунік болады!" Гүлнар: "Қайдан білесің!? Бұл қаланың болашағы жоқ!" Болат: "Онымен келісуге болады." Гүлнар: "Ендеше, бизесіңді таста! Көшейік." (осы кезде сыртқы есіктің қоңырауы естілді) "Ой, Болат та складтан нан әкелді! Жарайды, сосын әңгімелесерміз!"-деп бөлмеден шықты. Жалғыз қалған Болат лезде орнынан тұрып: "Өз-өзімді тірідей көрсем, артық боп кетер... Мама, рахмет саған, қош бол!"-деп сыбырлап, сөредегі альбомның бір суретін суырып ала терезеден секіріп, қаша жөнелді.
Бөлмеге жас Болат келді: "Мама, папа қайда?! Ешкім жоқ!"-деп, дастарханнан бір үзім нанды алып жеп, шкафтан қара былғары күртесін алып, кие бастады. Гүлнар кіріп: "Қап, тағы да айтпай бір жаққа кетіп қалыпты! Сен қайда барасың? Отыр, шай іш!" Жас Болат айнаға қарап, шашын тарап: "Керек жоқ! Дискотекаға кешіксем, достарым ренжиді."-деп, магнитафонды асынып, -"Мама, құдай үшін, тек мораль оқымашы!"-деп, асығып кетті.
Гүлнар күрсініп, диванға отырды. Қабырғада асықпай тықылдап тұрған сағатқа бір қарап:"Жалғыз отыру қорқынышты. Көрші Айғанымды шақырайын!"-деді. Телефонның тұтқасына қолын жақындата бергенде, біреу терезені тақылдатқанын естіп, селк ете қалды. Гүлнар жүрегін ұстап, терезеден қараса - темір жүк ойыншық-машинасын сүйреткен ұл бала мен ойыншық қонжықты құшақтаған қыз бала тұр екен. Ұл бала: "Саламатсызба, Гүлнар әпке! Айғаным әпке, өзім сізге келемін деп айтты. Ол магазинде!" Гүлнар: "Үйде кім бар?" Қыз бала: "Ата мен апа жылап, "Сантабалбала" деген селиал көліп отыл!"-деді. Гүлнар күліп, дастархан үстінен кәмпиттерді алып, балаларға
берді. Балалар шуласып, қуанысып, алғысын айтысып, үйлеріне билеп кетті.
Кеш. Дала трассасының бойымен Болат мұңайып келе жатыр. Жан-жақтағы төбелер батып бара жатқан күннің қызыл сәулесіне малынған. Бөке жол шетіндегі бір тасқа отырып: "Не болып кетті өзі?! Айзада мен Азат қайда кетті?! Анау мыстанды тапты ма таппады ма?! Олар қазір не істеп жүр екен?!.. Басым ауырып кетті..." Өтіп бара жатқан кірпіш тасыған "КамАЗ" тоқтады. Кабинадан бір молда шықты да, абайлап жақындады. Молда: "Ассалаумалейкум, бауырым, көмек керек пе?" Болат: "Көмек!? Сізден бе? (күлді) Маған, мысалы, 20 жыл алға бару керек дейік. Сонда, сіз қалай көмектесер едіңіз, а?!" Молда: "Бейбақ, далбасаламай айтсаңшы, қайда бара жатыр едің?" Болат: "Астанаға!" Молда: "Жолың болды, мен де Алматыға қарай бара жатыр едім. Ауылдың мешітін соғу керек еді. Отыр!"-деп, Болатты кабинаға отырғызды. Жүк көлігі төбелерден асып, алыстай берді...
Таң. Болат жүріп бара жатқан "КамАЗ"-дың ішінде көздерін күнге сығырайта оянды. Молда: "Жақсы ұйықтадың ба, бейбақ?" Болат: "Біз қайда бара жатырмыз?" Молда: "Қаласаң Алматыға, қаласаң біздің ауылға жүр. Мешіт соғуға жәрдем бер." Болат: "Қазір... сонда, әлі 1995 жыл ма!?" Молда үндемей тұрып: "Астафралла, әрине! Неге сұрадың?" Болат: "Менің түсіме аян кіріп, мен 2015 жылға дейінгі тарихты көрген сияқтымын." Молда: "Болашақты тек Алла ғана біледі. (пауза) Не көрдің?" Болат: "Көп нәрсе... Ең бастысы, ақырзаман 2000 жылы тұрмақ 2012 жылы да болмайды екен... Ал... қалғаны есімде онша қалмапты..." Молда: "Алла сақтасын! Қазір Ванга сияқты көріпкелсмақтар мен Чумак сияқты емшісмақтар көбейіп кетті. Сен солардың бірі емессің бе?" Болат: "Білмеймін... Жалғыз білетінім, елді ыдыратушы секталармен күресу керек." Молда: "Дұрыс айтасың, бейбақ! Бұрын кәпір комунисттерден қорқып едік, енді түрлі экстремисттерден үркетін болдық. Сонымен, қалаға ма, ауылға ма?" Болат: (ойша) "Ауылда, әрине, тыныш. Бірақ, қалада... мен биржаның болашағын біле тұра... миллиардер болар едім. (молдаға) Қалаға барамын!" Молда: "Айтқаның болсын!"-деп, радиодан халық әнін қосты. Болат шалқайып, қалғып кетті.
Алматы. Болат даңғылмен келе жатыр. Бұрылыстан бір топ шашы ұзын, гитара ұстаған жастар Цойдың "Перемен!" әнін шырқап шығып, Болатты құлата жаздады. Болат
өз-өзіне: "Әзірше, тым жылауық-заржақ әндер жоқ. Қаптаған жарнама да, сығылысқан көлік те, биік ғимараттар да, тіпті гастарбайтерлер де жоқ сияқты. Асфальт та тазарақ..."-дей бергенде, бос шелекке сүрінді. Арықта жатқан бір маскүнем: "Кто мой стакан уронил!?"-деп, аяқ киімін лақтырып жіберді. Аяқ киім Болатқа тимеді. Дүкеннің алдында ұзын-сонар кезек. Құлаған кемпірге екі адам бірдей көмектесті. Болат: "Иә, заттық дефицит болса да, адамгершілік дефициті әлі жоқ екен!"-деп еді, қасында тұрған бір қария: "Ой, бұл ма!? Біздің кезімізде екі емес, жиырма адам жабылып көмектесер еді!"-деді. Болат мырс етіп, квас сатып тұрған бойжеткенге жымиып келді. Картонға жазылған бағаларды оқып, Болат: "Неткен арзаншылық!"-деді. Бойжеткен: "Арзан болса, сіз үшін арзан шығар!"-деп, жақтырмай бір қарады. Болат: "Ой, мен үшін бе?! Мен үшін орталықтағы үш бөлмелі пәтер де арзан!" Бойжеткен: "Конечно, бәрін де приватизация қылған шығарсыз?!"
Болаттың қасына костюм-шалбар киген орыс азамат асықпай, жымиып келді. Болат (ойша): "Кім бұл? Егер КНБ болса, онда мен қандай құжатымды көрсетпекпін!? Не
демекпін!?" Орыс: "Добрый день, наша финансовая пирамида самая лучшая!"-деген сәтте, Болат: "Атаңның басы!"-деп, бетіне квас шашып, қаша жөнелді. Орыс: "Тоже мне
Болат кетіп бара жатқан "Жигули"-ге ұзақ қарап, күрсінді. Айзада: "Ты дал ему денег?!" Болат басын изеді. Азат: "Папа, кстати, где твой дом?" Болат: "Вот! Красная крыша, зеленые ворота. Как новый! Надо же! Ой, ворота открываются - прячемся!"-деп, Майқараевтар бұталар арасына жасырына қалды. Қақпа ашылып, бақшалы ауланың ішінен "Нива" көлігі шығып, үлкен трассаға қарай бұрылып кете берді. Болат: "Это же наша машина! А в ней, только что, был я." Азат: "Вот это парадокс! Наш папа в двух местах одновременно!" Айзада: "Как такое возможно!? Это как-то неправильно... Что мы будем делать?! Надо снова проехаться по той дороге и найти ту колдунью. Мы ведь не можем здесь оставаться! Нам надо вернуться в 2015-ый год!" Азат: "Наверное, там думают, что мы пропали без вести." Болат: "Что вам не нравится?! Нормальная жизнь!" Айзада: "Здесь же бардак, дикий капитализм и... ничего нет!" Азат: "Да!" Болат: "А вы не с той стороны смотрите! Вы, просто, сильно привыкли к благоустроенной скорлупе. Привыкли к дурдому из 100-канального вещания и аморальным соцсетям из Интернета! А я устал, устал от этих мониторов, мониторов, мониторов! Пошлые шоу, тупое веселье, ложные ценности и ожирение мозга от информации! Да, здесь же пока большинство людей не испорчены деньгами, не зомбированы глобализацией и абсолютно свободны от электроники и мировых кризисов!" Азат: "Папа, но в 2015-ом году ты можешь уехать хоть на необитаемый остров." Болат: "Как всегда, издеваешься! Такая возможность 10 лет пожить по-человечески! Короче, я здесь отсаюсь!" Айзада: "И оставайся! Мы сами вернемся домой. Считай, что мы уже развелись!" Болат: "Азату здесь лучше будет. Сделаю новые имена, документы... Уедем подальше, начнем новую жизнь. Азат сбросит вес, начнет пахать! По ходу избавиться от фальшивых понтов и получит адекватное образование без ваших ЕНТ." Айзада: "Болат, признайся, ты ведь бежишь от финпола и ипотеки, правда?" Болат: "И от стрессов и депрессии тоже!" Айзада: "Я с сыном все равно найду дорогу в 2015-ый год. Мы там - элита, а здесь мы - никто и ниоткуда." Азат: "Да! Оставайся сам в музее!" Айзада мен Азат трасса жаққа кетіп қалды.
Болат: "Возвращайтесь в свое время, если получится! А я отдохну!"-деп, шөпке жата кетіп, - "Я не провидец, не аферист и не сумашедший... Я просто гость из будущего!" (ұзақ күлді) Болат ағаш жапырақтарының арасынан көрінген көкке ойлана қарап, біраз жатты. Болат демалып жатқан жердің қасына "Мерседес 600" келіп тоқтады. Машинаның ішінен "шансон" жанрындағы орыс ән естіліп тұр. Есіктер ашылып, қызыл пиджак киген, алтын шынжыр таққан, еңгезердей екі "жаңа қазақ" шықты. Қолдарында автомат. Биіктеуі Болтақа: "Тұр орныңнан! О, Асқар Майқараев! В натуре, бомж сияқты не жатырсың?" Болат: "Сендер кімсіңдер?" Аласалауы: "Сен бізді, конкретно, танымай тұрсың ба?! Біз пионерлерміз. Гони бабло!" Болат қалтасынан бірнеше долларды алып, дірілдеген қолымен созды. Биіктеу: "Байып қалыпсың! Ендеше, бір аптадан кейін тағы осынша жинап қой!" Аласалауы: "Алкаш!"-деп күлді. Екеуі көлікке отырып, жолды шаңға борап кетті.
"Мерседес" ресторанның қасынан бұрыла бергенде, Асқар Майқараевтің өзін мас күйде келе жатқанын байқап, кілт тоқтады. Биіктеуі атып шығып: "Асқар!? Бұл не фокус!? Сен бұл жаққа бізден бұрын қашан келіп үлгердің? Киімің де өзгеріп кетіпті. Бұл, в натуре, мүмкін емес ғой!" Асқар: "Қанішерлер! Мен сендерден қорықпаймын!" Аласалауы: "Бұл бізді, конкретно, мазақ қылыпты!" Асқар: "Артықбаев - ол құтырған ит!" Биіктеуі: "Е, за базаром следи!"-деп, Асқарды бір ұрып, көлігіне салып алды да, көрші кафенің
орындығын қағып кете жолдарын жалғастырды.
Болат қақпаның ақ ағаш оюларына алақанын тигізіп: "20 жыл өтпеген де сияқты!"-деп жымиып тұр. Кенет, қақпа ашылып, ішінен Асқардың жұбайы - Гүлнар көрінді. Болат: "Мама?! Сенсің бе?!"-деп, артына шегіне сүрініп қалды. Гүлнар: "Өзің "мама"! Асқар, тағы іштің бе? Мынау рубашканы қайдан алдың?" Болат: "Мен... мен..." Гүлнар: "Ұрылап алдың ба?" Болат: "Жоқ... Шетелден алдым." Гүлнар: "Ал маған жаулықты да алмапсың. Кір үйге!"-деп, итеріп, Болатты үйге кіргізді.
Кең бөлме. Гүлнар мен Болат шай ішіп отыр. Төрде кілем. Ортада диван, сандық. Бір бұрышта: кітаптарға лық толы биік шкаф, теледидар және видеомагнитафон. Екінші бұрышта: тоңазытқыш, магнитафон мен аудиокассеталар қорабы және дискілі үй телефоны. Теледидардан диктор: "АҚШ пен Вьетнам арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнатылды. Ал Ресей мен Шешенстан арасындағы соғыс уақытша тоқтатылды"-деп сөйлеп тұр. Болат өз-өзіне: "Дежавю" деп осыны айт! Нағыз архив деген осы! Тура киноның ішінде жүргендеймін..."-деп, сыбырлады. Гүлнар теледидарды сөндіріп: "Асқар, бізге сөйлесу керек. Сен шіріген коммерцияңды тастамасаң, мен Болатпен Алматыға көшемін. Артықбаевтан құтылайық, Асқар! Әйтпесе, ұлымыз наркоман болып кетуі мүмкін."-деді. Болат: "Болатпен ешнәрсе де болмас. Ол керісінше шенеунік болады!" Гүлнар: "Қайдан білесің!? Бұл қаланың болашағы жоқ!" Болат: "Онымен келісуге болады." Гүлнар: "Ендеше, бизесіңді таста! Көшейік." (осы кезде сыртқы есіктің қоңырауы естілді) "Ой, Болат та складтан нан әкелді! Жарайды, сосын әңгімелесерміз!"-деп бөлмеден шықты. Жалғыз қалған Болат лезде орнынан тұрып: "Өз-өзімді тірідей көрсем, артық боп кетер... Мама, рахмет саған, қош бол!"-деп сыбырлап, сөредегі альбомның бір суретін суырып ала терезеден секіріп, қаша жөнелді.
Бөлмеге жас Болат келді: "Мама, папа қайда?! Ешкім жоқ!"-деп, дастарханнан бір үзім нанды алып жеп, шкафтан қара былғары күртесін алып, кие бастады. Гүлнар кіріп: "Қап, тағы да айтпай бір жаққа кетіп қалыпты! Сен қайда барасың? Отыр, шай іш!" Жас Болат айнаға қарап, шашын тарап: "Керек жоқ! Дискотекаға кешіксем, достарым ренжиді."-деп, магнитафонды асынып, -"Мама, құдай үшін, тек мораль оқымашы!"-деп, асығып кетті.
Гүлнар күрсініп, диванға отырды. Қабырғада асықпай тықылдап тұрған сағатқа бір қарап:"Жалғыз отыру қорқынышты. Көрші Айғанымды шақырайын!"-деді. Телефонның тұтқасына қолын жақындата бергенде, біреу терезені тақылдатқанын естіп, селк ете қалды. Гүлнар жүрегін ұстап, терезеден қараса - темір жүк ойыншық-машинасын сүйреткен ұл бала мен ойыншық қонжықты құшақтаған қыз бала тұр екен. Ұл бала: "Саламатсызба, Гүлнар әпке! Айғаным әпке, өзім сізге келемін деп айтты. Ол магазинде!" Гүлнар: "Үйде кім бар?" Қыз бала: "Ата мен апа жылап, "Сантабалбала" деген селиал көліп отыл!"-деді. Гүлнар күліп, дастархан үстінен кәмпиттерді алып, балаларға
берді. Балалар шуласып, қуанысып, алғысын айтысып, үйлеріне билеп кетті.
Кеш. Дала трассасының бойымен Болат мұңайып келе жатыр. Жан-жақтағы төбелер батып бара жатқан күннің қызыл сәулесіне малынған. Бөке жол шетіндегі бір тасқа отырып: "Не болып кетті өзі?! Айзада мен Азат қайда кетті?! Анау мыстанды тапты ма таппады ма?! Олар қазір не істеп жүр екен?!.. Басым ауырып кетті..." Өтіп бара жатқан кірпіш тасыған "КамАЗ" тоқтады. Кабинадан бір молда шықты да, абайлап жақындады. Молда: "Ассалаумалейкум, бауырым, көмек керек пе?" Болат: "Көмек!? Сізден бе? (күлді) Маған, мысалы, 20 жыл алға бару керек дейік. Сонда, сіз қалай көмектесер едіңіз, а?!" Молда: "Бейбақ, далбасаламай айтсаңшы, қайда бара жатыр едің?" Болат: "Астанаға!" Молда: "Жолың болды, мен де Алматыға қарай бара жатыр едім. Ауылдың мешітін соғу керек еді. Отыр!"-деп, Болатты кабинаға отырғызды. Жүк көлігі төбелерден асып, алыстай берді...
Таң. Болат жүріп бара жатқан "КамАЗ"-дың ішінде көздерін күнге сығырайта оянды. Молда: "Жақсы ұйықтадың ба, бейбақ?" Болат: "Біз қайда бара жатырмыз?" Молда: "Қаласаң Алматыға, қаласаң біздің ауылға жүр. Мешіт соғуға жәрдем бер." Болат: "Қазір... сонда, әлі 1995 жыл ма!?" Молда үндемей тұрып: "Астафралла, әрине! Неге сұрадың?" Болат: "Менің түсіме аян кіріп, мен 2015 жылға дейінгі тарихты көрген сияқтымын." Молда: "Болашақты тек Алла ғана біледі. (пауза) Не көрдің?" Болат: "Көп нәрсе... Ең бастысы, ақырзаман 2000 жылы тұрмақ 2012 жылы да болмайды екен... Ал... қалғаны есімде онша қалмапты..." Молда: "Алла сақтасын! Қазір Ванга сияқты көріпкелсмақтар мен Чумак сияқты емшісмақтар көбейіп кетті. Сен солардың бірі емессің бе?" Болат: "Білмеймін... Жалғыз білетінім, елді ыдыратушы секталармен күресу керек." Молда: "Дұрыс айтасың, бейбақ! Бұрын кәпір комунисттерден қорқып едік, енді түрлі экстремисттерден үркетін болдық. Сонымен, қалаға ма, ауылға ма?" Болат: (ойша) "Ауылда, әрине, тыныш. Бірақ, қалада... мен биржаның болашағын біле тұра... миллиардер болар едім. (молдаға) Қалаға барамын!" Молда: "Айтқаның болсын!"-деп, радиодан халық әнін қосты. Болат шалқайып, қалғып кетті.
Алматы. Болат даңғылмен келе жатыр. Бұрылыстан бір топ шашы ұзын, гитара ұстаған жастар Цойдың "Перемен!" әнін шырқап шығып, Болатты құлата жаздады. Болат
өз-өзіне: "Әзірше, тым жылауық-заржақ әндер жоқ. Қаптаған жарнама да, сығылысқан көлік те, биік ғимараттар да, тіпті гастарбайтерлер де жоқ сияқты. Асфальт та тазарақ..."-дей бергенде, бос шелекке сүрінді. Арықта жатқан бір маскүнем: "Кто мой стакан уронил!?"-деп, аяқ киімін лақтырып жіберді. Аяқ киім Болатқа тимеді. Дүкеннің алдында ұзын-сонар кезек. Құлаған кемпірге екі адам бірдей көмектесті. Болат: "Иә, заттық дефицит болса да, адамгершілік дефициті әлі жоқ екен!"-деп еді, қасында тұрған бір қария: "Ой, бұл ма!? Біздің кезімізде екі емес, жиырма адам жабылып көмектесер еді!"-деді. Болат мырс етіп, квас сатып тұрған бойжеткенге жымиып келді. Картонға жазылған бағаларды оқып, Болат: "Неткен арзаншылық!"-деді. Бойжеткен: "Арзан болса, сіз үшін арзан шығар!"-деп, жақтырмай бір қарады. Болат: "Ой, мен үшін бе?! Мен үшін орталықтағы үш бөлмелі пәтер де арзан!" Бойжеткен: "Конечно, бәрін де приватизация қылған шығарсыз?!"
Болаттың қасына костюм-шалбар киген орыс азамат асықпай, жымиып келді. Болат (ойша): "Кім бұл? Егер КНБ болса, онда мен қандай құжатымды көрсетпекпін!? Не
демекпін!?" Орыс: "Добрый день, наша финансовая пирамида самая лучшая!"-деген сәтте, Болат: "Атаңның басы!"-деп, бетіне квас шашып, қаша жөнелді. Орыс: "Тоже мне
разоблачитель! Псих! Мамбет!"-деп айқай салды. Бойжеткен ішек-сілесі қатып күлді.
Орталық базар. Құжынаған жұрт. Алыстан музыка естіледі. Көкөніс, қарбыз-қауынға толы қатарларда көбінесе өзбек, кәріс саудагерлері. Шеткі ағаш шарбақ жақта
қайыршылар қаз-қатар тізіліп отыр. Ашық-шашық киінген, темекі шеккен қыздар оларға тиіндар тастап, мұрындарын шүйіре өте шықты. 1-ші қайыршы: "Олар бұрын дарынды актрисалар болатын. Қазір бейшаралар қонақ үйде жұмыс істеп жүр..." 2-ші қайыршы: "Кім болып?" 1-ші қайыршы: "Айтпай-ақ қояйын!" 2-ші қайыршы: "Онда мен олардың лас тиіндарын алмаймын! Сен де лақтыр!" 1-ші қайыршы: "Өзің лақтыр! Маған төрт баланы асырау керек!" 3-ші қайыршы: "Тыныш! Милиция келгенше, жинап қояйық."-дей бергенде, бір топ бұзық балалар шеткі қорапты алып, зымырай жөнелді. Қайыршылар бір-бірін кінәласа бастады.
Орталық базар. Құжынаған жұрт. Алыстан музыка естіледі. Көкөніс, қарбыз-қауынға толы қатарларда көбінесе өзбек, кәріс саудагерлері. Шеткі ағаш шарбақ жақта
қайыршылар қаз-қатар тізіліп отыр. Ашық-шашық киінген, темекі шеккен қыздар оларға тиіндар тастап, мұрындарын шүйіре өте шықты. 1-ші қайыршы: "Олар бұрын дарынды актрисалар болатын. Қазір бейшаралар қонақ үйде жұмыс істеп жүр..." 2-ші қайыршы: "Кім болып?" 1-ші қайыршы: "Айтпай-ақ қояйын!" 2-ші қайыршы: "Онда мен олардың лас тиіндарын алмаймын! Сен де лақтыр!" 1-ші қайыршы: "Өзің лақтыр! Маған төрт баланы асырау керек!" 3-ші қайыршы: "Тыныш! Милиция келгенше, жинап қояйық."-дей бергенде, бір топ бұзық балалар шеткі қорапты алып, зымырай жөнелді. Қайыршылар бір-бірін кінәласа бастады.
1997 жыл. 15 қараша.
Қырау басқан көшені бойлап сары, үлкен, төбесі жұмыр автобус баяу өтіп бара жатыр. Ішінде Нартай мен жас Болат отыр. Нартай: "Марқұм Асқар аға болмағанда, мен қазір жас тілшілер жүлдесін алмақ түгілі, тіпті аман жүрем едім де! Иә, жақсы адам еді..."-деп күрсінді. Жас Болат: "Сол кезден бері анам екеуіміз осында тұрамыз... Содан бері, мен Айзаданы көрген емеспін." Нартай: "Сен енді... кім боламын деп ойлайсың?" Жас Болат:
"Мүмкін... жазушы." Нартай күліп еді, жас Болат оны түртіп қалды. Нартай: "Ол өнер қолыңнан келсе де, адам сияқты заңгер немесе экономист болмайсың ба!?" Жас Болат: "Әйтеуір, өнер - ең сенімді жол сияқты. " Радионың үні естілді: "Биылғы жетістіктер: Джамбул қаласына "Тараз" деген көне атауы қайтарылды. Астана - жаңа ел ордамызда "Бәйтерек" монументі тұрғызылды. Ұлт рухын біріктіретін күш болып, "Қазақстан 2030" стратегиясы қабылданды." Автобус асықпай лай шалшықты кешіп, дөңгелегін қишылдата бара жатыр. Жауын басталып, жел басталды. Бұлтты аспанда тыраулап тырналар қайтуда.
1999 жыл. 31 желтоқсан.
"Мүмкін... жазушы." Нартай күліп еді, жас Болат оны түртіп қалды. Нартай: "Ол өнер қолыңнан келсе де, адам сияқты заңгер немесе экономист болмайсың ба!?" Жас Болат: "Әйтеуір, өнер - ең сенімді жол сияқты. " Радионың үні естілді: "Биылғы жетістіктер: Джамбул қаласына "Тараз" деген көне атауы қайтарылды. Астана - жаңа ел ордамызда "Бәйтерек" монументі тұрғызылды. Ұлт рухын біріктіретін күш болып, "Қазақстан 2030" стратегиясы қабылданды." Автобус асықпай лай шалшықты кешіп, дөңгелегін қишылдата бара жатыр. Жауын басталып, жел басталды. Бұлтты аспанда тыраулап тырналар қайтуда.
1999 жыл. 31 желтоқсан.
Түн. Жапалақтап қар жауып тұр. Болат жаңа джибімен әуежай жаққа бет алған. Күтпеген жерден, көліктің дәл алдында жұпыны киінген кемпір пайда бола қалды. Қымбат тон киген Болат бір қара шабаданды ұстап, кемпірдің алдына тізерлеп отырды. Болат: "Мен сізге 2015 жылы 100 теңге бермегенім үшін кешіріңіз! Мынау сізге..."-деп шабаданын созды. Кемпір: "Сенің биржадан өтірік ұтқан ақшаларың керек емес." Болат: "Өтінемін, Айзада мен Азат қай жақта екендігін айтыңызшы! Оларсыз өмірімнің мәні қалмады!" Кемпір: "Олар бақытты болып, 2019 жылда өмір сүруде." Болат: "Мені де, мені де болашаққа алып барыңызшы!" Кемпір: "20-шы ғасырдың 90-шы жылдарында қалғың келгең өзіңсің. Дәл 12 болды! Сенің уақытың мәңгілікке аяқталды, Майқараев!"-деп еді, екеуі ауада жоқ болып кетті. Бір полиция қызметкері бос джипті көріп: "Тағы да ақымақ біреу дұрыс емес жерге тоқтапты!"-деп бұрқылдады. Шалғайдан көрінген Алатауды күміс ұлпадай төселген тұман жайлап орап жатыр. Биікте түрлі-түсті салюттар жарқырап, күн күркірегендей тарсылдап, атылып жатыр...
Метки: Проза, Батырбек Үрістембек
Өнер елемей жатқан Шындық
Қазір қандай өнер саласында болмасын, «жаңа тақырып жоқтың қасы…» сынды пікірлер көбейіп кеткені рас. Мен бұнымен толық келіспеймін. Біздің бүгінгі күнделікті
өмірімізде үлкен орын алып жатса да, тиісті дәрежесінде не бұқаралық ақпарат
құралдарында, не шығармашылық өрісте көрініс таппай жатқан тақырып баршылық.
Солардың бірнешеуін мен өзіміздің «Шабыт» шаңырағында оқып жүрген болашақ
драматургтер мен режиссерларға ұсынбақпын.
Шамамен 15 жыл бұрын «электроника кезеңі» деп атауға келетін ғасыр да емес, тұтастай бір мыңжылдық, бүтін бір дәуір басталған болатын. Бүгінгі «Нетбук» сынды ықшам компьютерден бастап, ең жаңа планшетке дейін қаншама ақпараттық-техникалық
жаңалықтар бізді өз саналуандығымен жылдан жылға қуантып келуде. Тіпті, кеше
жақын ғана таңсық болған «интернет» деген ұғым бүгінде «микротолқынды пеш»
немесе «теледидар» сияқты үйреншікті заттардың біріне айналып кетті. Қазіргі
таңда, осындай өмір сүрудің формасының, көбінесе жағымды жақтарын атайды. Ол,
ең алдымен, жылдамдық пен ыңғайлылылық. Алайда, бұл біз ойлағаннан немесе
ойлағымыз келгеннен әлдеқайда терең әрі нәзік мәселенің екінші тұсы да бар.
Кез-келген құрал (әсіресе бүгінгі жаһандану аясындағы қуатты
ақпараттық-электронды жүйе) өткір пышақ іспеттес. Оны сақ
пайдаланбаса қауіп туғызуы мүмкін.
Менің айтқым келгені, өнерде болсын, баспада болсын әділетсіз түрде назардан тыс қалып жатқан бір тарихи ақиқат бар. Ол 90-шы жж. бірінші жартысында Қазақстанда
туылған ұрпақтың (жаһандық үрдіске ілескен елдер арасындағы)
«электронды емес»
дәуірді көріп үлгерген «соңғы буын» екендігі. Неліктен осы маңызды жайт өнер
саласында оригиналды шығармалар мен тың идеялар ретінде көрініс таппай жатыр?
Сюжеттердің көбісі таза мелодрамалық немесе «батыстық» үлгідегі «экшн» сарынына
еліктеу бағытында болып тұр.
Құрдастарым еске түсірсе, біздің балалық шақ әлдеқайда табиғи және баяндырақ еді. Осыдан 15-20 жыл бұрын ауланы саябақ немесе балабақша алаңқайына көбірек ұқсас болатын. Ал қазір жас буын ауланы тек автотұрақ ретінде қабылдауға мәжбүр. Жастар
қазіргідегідей ғаламтордағы дайын өнімді ойланбастан көшіре салмай, қажетті
ақпаратты сөредегі оқулықтардан зейін сала іздеуші еді. Ал рухани азықты
100-ден астам «коммерциялық» арнасы бар теледидардан емес, көбінесе ата-анасы
сақтаған көркем әдебиеттен іздеуші еді. Жалқылыққа және «қанішерлікке» баулыған
виртуалды ойындардың орнына таза ауадағы салауатты ойындар мен үстелде ойнайтын
интеллектуалды ойындар пайдалы да қызықты еді. Әрі ұжымда қарым-қатынас жасауға
және достыққа тәрбиелеуші еді. Уақыт-сағатымен ғана бағдарламалар көрсететін
бар-жоғы 5 арнада бір күнде бір рет кеңестік болса да, «мейірімді» мультфильм
көрсетуші еді. Ешқандай «ұсқынсыз әрі ақымақ теңіз өсімдіктерін» кейіпкер етіп
алған шетелдің 24 сағаттық арналары жоқ болатын. Бос уақытта және мерекелерде
ата-әжесіне, туыстарына және барлық көршілерге қонаққа бару немесе солармен
бірге қыдыру сияқты жақсы «дәстүрлер» болатын. Міне, бұған дейін осындай
«виртуалды емес» өмір болған. Неге!? Осы уақытқа дейін біздің суреткерлеріміз
осы мәселені көрмейді, неге сезінбейді, бұл тақырыпты өз деңгейінде неге
көтермейді?
Ең бастысы, ол кезде адамның (әсіресе, жастар мен балалардың) жеке уақыты мен
кеңістігі, жеке назары мен қызығушылығы өзінің ғана «меншігі» іспеттес болатын.
Ал қазір сол «меншіктің» көп бөлігін электрондық-ақпараттық техникалық құралдар: ұялы
телефондар, интернет, әлеуметтік желілер, спутниктің телеарналар, айфондар және
т.б. «ұрылауда». Бұл үрдіс күшеюде. Демек, біздің замандас адамның бейнесі 15
немесе 20 жыл бұрынғы адам бейнесінен гөрі ой-санасы, психикалық (тіпті
физикалық) және ақпараттық иммунитет жағынан әлдеқайда әлсіз және қорғансыз
болып шығатыны түсінікті. Осының барлығы болашақ әдеби, драматургия, театр
немесе кино сюжеттері үшін аса маңызды, әрі құнарлы өріс.
Сонымен, тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: әзірше бұл мәселені шеше алмасақ
та, уақытты артқа жылжыта алмасақ та, лажы болмаса осы шындықтарды негізге ала
отырып, тақырып ете отырып, өнер туындыларын неге жасамасқа!? Ерекше, неғұрлым
қызықты, нақты жағынан неге осы ойды жеткізбеске!? Тілшілер айтса… ұмытылар.
Саясаткерлер айтса… ұмытылар. Өнер адамдары айтса… мәңгі бақи ел есінде
қалар!!!
ПРАВДА о которой молчит ИСКУССТВО
Сейчас в любом направлении искусства ощущается своеобразный дефицит
новых тем и идей. Говорят, «кризисный период». Я и согласен с этим. Но лишь отчасти.
Ведь есть интересные темы имеющие место быть в нашей реальности, но не рассматриваемые
искусством на должном уровне.
Уважаемые драматурги, режиссеры, я хотел бы заострить ваше внимание на следующих проблемах.
Вот уже почти 15 лет мы живем в новом веке, а точнее в новом тысячелетии,
которое можно было бы назвать «эпохой цифровой электроники». Начиная с современных
«нетбуков», эргономичных видов компьютеров, и заканчивая самыми новыми планшетами,
нас не перестают радовать и удивлять новшества в области информационной техники.
Кажется, что только недавно ставшее неологизмом слово «Интернет» уже воспринимается
нами так же привычно, как нечто вроде «микроволновой печи» или даже «телевизора». Стало
модно озвучивать в основном положительную сторону подобной формы или стиля жизни.
В первую очередь, это скорость и удобство.
Тем не менее, эта тема гораздо тоньше и деликатнее чем мы думаем или привыкли
думать. Любое средство (а уж тем более наша мощная информационно-электронная
система в условиях глобализации) является подобием острого ножа. Неосторожно
его использовать – очень опасно!
Я желаю озвучить следующий несправедливо игнорируемый, в большинстве случаев,
исторический факт. Дело в том, что наше поколение, рожденное на территории
Казахстана в первой половине 90-ых годов, имело честь быть последним поколением
детей своими глазами, видевших «до-виртуальный мир» среди стран подключившихся в мировой глобальный информационный процесс. Так почему столь занимательное обстоятельство пока не удостоилась возможности стать основой для новых идей и оригинальных творении в сфере искусства!? Почему в нашем современном кино преобладают чисто мелодраматические или «прозападные» (или еще имитирующие какие-то другие течения) направления экшна!?
Если вспомнят мои ровесники, наше детство и вправду все было гораздо
естественнее и во многом содержательнее. 15-20 лет назад дворы домов напоминали
скорее аллеи парков или площадки детских садов, нежели тесные автостоянки
какими, увы, представляются сейчас. Молодежь тех лет внимательно искала нужную
информацию в учебниках на библиотечных полках ВУЗов, а не бездумно копировала
готовую работу из интернета. Духовная пища, по представлениям тех времен, имела
место быть в художественной литературе, а не в отдельных каналах 100-канального
«коммерческого» телевидения. Не было разобщающей и пропагандирующей «насилии»
компьютерной игры. Но были здоровые дворовые и интеллектуальные настольные
игры, которые воспитывали общению в команде и ненавязчиво учили дружить. К тому
же, они были интересными и полезными. (Удивительно, речь идет о всего лишь
15-летней давности, но я уже чувствую себя историком!) Пусть и советские, но
все же «добрые» мультфильмы показывались согласно расписанию в телепрограмме,
напечатанной в газете. Да, тогда все телевизионные каналы (всего-то их было не
больше 5) работали по своему суточному режиму. То есть, пока еще не существовало
у нас современной вакханалии с 200 круглосуточными зарубежными каналами, где
преобладают «страхо-мультики» с «глупыми губками» и «злыми подгузниками». А в
свободное или праздничное время у нас была хорошая традиция – ходить в гости к
бабушке или дедушке, другим родственникам, соседям или же гулять вместе по
городу либо на лоне природы. Вот такая была «до-виртуальная» жизнь! Вот такие
были «до-цифровые» люди! Так почему же наши художники (в большинстве случаев)
обо всем этом умалчивают и не касаются этой темы (на должном уровне)?!
Самое главное, тогда человек (в частности, молодежь и дети) в достойной мере
был хозяином своего личного времени и пространства, личного внимания и интересов.
То есть, все это было его «собственностью».А сейчас очень многое из
этой «собственности» «крадут» электронно-информационные технические средства:
мобильная связь, интернет, социальные сети, спутниковое ТВ, айфоны и др. Мы
стали «техно-зависимыми»! И этот вопрос со временем становится только острее.
Стало быть, что образ нашего современника должен выглядеть весьма слабо и
беззащитно по сравнению с человеком 90-ых, в плане контроля над своим разумом,
уровнем психо-физического состояния и информационного иммунитета. Эти
обстоятельства могли бы быть богатой почвой для будущих литературных и
драматургических сюжетов, пьес и киносценариев, справедливо поднимающие столь
важную и интересную историческую данность.
Подведем итоги, даже если мы не сможем полностью разрешить вышеизложенные
проблемы, даже если не сможем повернуть время вспять, то хотя бы должно
получится поднятие этой темы в области культуры с самой оригинальной и глубокой
стороны. А это уже, вполне, возможно!
Журналисты скажут истину – потомки могут забыть,
политики скажут истину – потомки тоже могут и не вспомнить.
Но то, что люди искусства увековечат и запечатлеют в своих произведениях – останется на века!
новых тем и идей. Говорят, «кризисный период». Я и согласен с этим. Но лишь отчасти.
Ведь есть интересные темы имеющие место быть в нашей реальности, но не рассматриваемые
искусством на должном уровне.
Уважаемые драматурги, режиссеры, я хотел бы заострить ваше внимание на следующих проблемах.
Вот уже почти 15 лет мы живем в новом веке, а точнее в новом тысячелетии,
которое можно было бы назвать «эпохой цифровой электроники». Начиная с современных
«нетбуков», эргономичных видов компьютеров, и заканчивая самыми новыми планшетами,
нас не перестают радовать и удивлять новшества в области информационной техники.
Кажется, что только недавно ставшее неологизмом слово «Интернет» уже воспринимается
нами так же привычно, как нечто вроде «микроволновой печи» или даже «телевизора». Стало
модно озвучивать в основном положительную сторону подобной формы или стиля жизни.
В первую очередь, это скорость и удобство.
Тем не менее, эта тема гораздо тоньше и деликатнее чем мы думаем или привыкли
думать. Любое средство (а уж тем более наша мощная информационно-электронная
система в условиях глобализации) является подобием острого ножа. Неосторожно
его использовать – очень опасно!
Я желаю озвучить следующий несправедливо игнорируемый, в большинстве случаев,
исторический факт. Дело в том, что наше поколение, рожденное на территории
Казахстана в первой половине 90-ых годов, имело честь быть последним поколением
детей своими глазами, видевших «до-виртуальный мир» среди стран подключившихся в мировой глобальный информационный процесс. Так почему столь занимательное обстоятельство пока не удостоилась возможности стать основой для новых идей и оригинальных творении в сфере искусства!? Почему в нашем современном кино преобладают чисто мелодраматические или «прозападные» (или еще имитирующие какие-то другие течения) направления экшна!?
Если вспомнят мои ровесники, наше детство и вправду все было гораздо
естественнее и во многом содержательнее. 15-20 лет назад дворы домов напоминали
скорее аллеи парков или площадки детских садов, нежели тесные автостоянки
какими, увы, представляются сейчас. Молодежь тех лет внимательно искала нужную
информацию в учебниках на библиотечных полках ВУЗов, а не бездумно копировала
готовую работу из интернета. Духовная пища, по представлениям тех времен, имела
место быть в художественной литературе, а не в отдельных каналах 100-канального
«коммерческого» телевидения. Не было разобщающей и пропагандирующей «насилии»
компьютерной игры. Но были здоровые дворовые и интеллектуальные настольные
игры, которые воспитывали общению в команде и ненавязчиво учили дружить. К тому
же, они были интересными и полезными. (Удивительно, речь идет о всего лишь
15-летней давности, но я уже чувствую себя историком!) Пусть и советские, но
все же «добрые» мультфильмы показывались согласно расписанию в телепрограмме,
напечатанной в газете. Да, тогда все телевизионные каналы (всего-то их было не
больше 5) работали по своему суточному режиму. То есть, пока еще не существовало
у нас современной вакханалии с 200 круглосуточными зарубежными каналами, где
преобладают «страхо-мультики» с «глупыми губками» и «злыми подгузниками». А в
свободное или праздничное время у нас была хорошая традиция – ходить в гости к
бабушке или дедушке, другим родственникам, соседям или же гулять вместе по
городу либо на лоне природы. Вот такая была «до-виртуальная» жизнь! Вот такие
были «до-цифровые» люди! Так почему же наши художники (в большинстве случаев)
обо всем этом умалчивают и не касаются этой темы (на должном уровне)?!
Самое главное, тогда человек (в частности, молодежь и дети) в достойной мере
был хозяином своего личного времени и пространства, личного внимания и интересов.
То есть, все это было его «собственностью».А сейчас очень многое из
этой «собственности» «крадут» электронно-информационные технические средства:
мобильная связь, интернет, социальные сети, спутниковое ТВ, айфоны и др. Мы
стали «техно-зависимыми»! И этот вопрос со временем становится только острее.
Стало быть, что образ нашего современника должен выглядеть весьма слабо и
беззащитно по сравнению с человеком 90-ых, в плане контроля над своим разумом,
уровнем психо-физического состояния и информационного иммунитета. Эти
обстоятельства могли бы быть богатой почвой для будущих литературных и
драматургических сюжетов, пьес и киносценариев, справедливо поднимающие столь
важную и интересную историческую данность.
Подведем итоги, даже если мы не сможем полностью разрешить вышеизложенные
проблемы, даже если не сможем повернуть время вспять, то хотя бы должно
получится поднятие этой темы в области культуры с самой оригинальной и глубокой
стороны. А это уже, вполне, возможно!
Журналисты скажут истину – потомки могут забыть,
политики скажут истину – потомки тоже могут и не вспомнить.
Но то, что люди искусства увековечат и запечатлеют в своих произведениях – останется на века!
Метки: философия, история, искусство, кино, литература, театр
В этой группе, возможно, есть записи, доступные только её участникам.
Чтобы их читать, Вам нужно вступить в группу
Чтобы их читать, Вам нужно вступить в группу
