Откройте свой Мир!

Қараменде Шахаұлы.

Қараменде Шахаұлы жас кезінен-ақ билікке араласып, қара-қылды қақ жарған әділдігімен, шешен сөз, тапқыр шешіммен көптің көзіне іліккен. Қарамендеге Әнет бабаның да ықыласы ерте түсіпті. Одан зор деме етіп:

-              Үй баласы ма деуші едім, ел баласы боларсың. Халқының таңы бол, маңдайдағы бағы бол! – деп мейірлене бата берген ғұлама атасына өсиет, өнегесі мен ұлағат-тәлімін бой тұмардай сақтап келе-келе өзі де «Баба».

Ел аузында Қараменде бабамыздың Қалмақтарға тұтқын болған, Абылайды құтқаруға қазақтың атақты батырлары мен көрнекті билерімен барғандағы тапқырлығы, «Жеті жарғыға» енген жер дауы, жесір дауын шешудегі айыппұл, құн кесу жөніндегі тұжырымдары бүкіл қазақ даласына тараған тарихи деректер.

Тарихи шежірелерге жақсы қанық, атақты ақын Нарманбет Орманбетұлының мынау өлеңі Қаракенің Абылай заманында қандай рөлц мен беделі болғанын растай түседі.

Әнет бабам басы боп

Қапталдасып Қаракем

Қанжығалап айқасып

Үлгі шашып «Үш жүзге»

Құлағын сал бұл сөзге

Ханға басшы Қаракем

Дінге басшы Құнекем (Құнанбай)

Жеті момын тегім бар

Бізден артық кім екен?

Қазақтың Әнет бабасы

Қараменде бабамыз

«Үш жүзге» өрнек үлгі айтқан

Осындай артық затымды

Ойлап тұрсам өзіме

Айтпағаным мін екен!

Бір ғасырға жуық өмір сүріп, халқына қыруар еңбек еткен Қараменде бабамыз Дадан Тобықты жұртын өздерінің арманы болған екінші дария Балқаш өлкесіне, Тоқырауын бойына әкеліп қоныстандырған. Артына қалдырған даналық үлгісі, асыл сөзі көп кемеңгер. Бұл арада Дадан Тобықтылар Шыңғыстан ағайын ағайын арасында бастары сыймай билікке таласып, жер-суларын бөлісе алмай, барымталасып, араздасып кеткен деген көңілге түйткіл, ел арасына жарықшақ келтіретін әңгімелердің аракідік айтылып келгені де рас...

Ал, шындығына жүгінсек, бұл бабаларымыздың алдарын болжап, келешек ұрпақтың қамы үшін келісіп жасаған айла-әрекет, іс-қимыл деп түсіну керек. Өйткені, тобықтылар Шыңғыс өңірін ата-бабамның қонысы деп баса-көктеп келгенмен, аз уақыт болса да олардан ертерек келген Арғын, Найман, Уақ, Керей елдерінің ағайын-жұрты қоныс тепкен еді. Онымен бірге ойдағы орыстар бұл кезде қазақ даласына бойлай еніп, нулы-сулы жерді иемденіп, бекіністер салып, тұрғылықты халықты ығыстыра бастаған кез болатын. Келген бетте бос жатқан Шыңғыстың бөктеріндегі азғана өлкеге Тобықтының сыя алмайтындығынан жер үшін үлген қақтығыстарға баруға елінің бүтіндігін, ұрпағының келешегін ойлаған Қараменде би інісі Кенгірбай биге сәлеммен жолдаған өлеңдерінде дәл суреттеп бейнелейді:

«Басында Сырдан шығып Орға келдік,

Табан тиіп жүре алмай зорға келдік.

«Құл алдынан құрулы талқы» деген,

Бұл жаққа баққа емес, сорға келдік.

Сәлем де Кеңгірбайға, кел кетелік,

Мықты сабаз атанды терлетелік.

Мұсылманның жұртына маңдай қойып,

Аты жақсы дариядан әрі өтелік», - деп сәлем жолдайды. Бұл сәлемді естіген Кеңгірбай би билермен, батырлармен кеңесіп көп толғанып, ақыры:

«Атынан айналайын Қараменде,

Сендей алып туар ма кейінгі елге?!

Керегедей Шыңғысты қыя алмадым

Не де болса қаламын ос ы жерде», - деп жауап береді.

Екі дарияның арасын бұрынғы Жеті момын жерін еркін иемденіп Балқаш пен Ертістен су ішіп, Шыңғыстауды еркін билеуді інісіне қалдырып, алдын болжай білген Тобықтының кемеңгер биі Қараменде өзіне қараған Дадан тобықты жұртын ертіп Шыңғысты асып, Балқаш бойына, Тоқырауын өзенінің төменгі сағасына барып, «ойы балық, қыры киік, нағыз кедейдің жан сақтайтын жері екен» деп тоқтапты. Содан бері Дадан тобықты ұрпақтары Балқаш, Тоқырауын өлкесінен қоныс тепкенінен екі ғасырдан артық уақыт болды.

(«Тобықты-Шыңғыстау шежіресі» материалдарынан)