Откройте свой Мир!

Только армяне могут........
Только армяне, могут любить русских, и при этом плескать серную кислоту в Мисс России.

Только армяне могут говорить о культуре, и при этом расстреливать свой парламент.

Только армяне могли избрать своим президентом гражданина Азербайджана.

Только армяне могут гордится Шарлем Азнавуром и при этом воровать его деньги, которые он пожертвовал на восстановление Спитака.

Только армяне могут обожать певицу Шер, с которой не спал только ленивый.

Только армяне могут говорить, что у них самая высокая в мире зарплата, при этом умолять о кредитах другие страны.

Только армяне могут гордиться вооружёнными силами, не своей страны.

Только армяне могут обожать свою страну и при этом уезжать из неё.

Только армяне могут считать, что те кто продаёт коньяк выше уровня продавцов фруктов

Только армяне могут считать, своим коньяком, тот который придумал русский граф Шустов.

Только армяне, могут каждый день просыпаться и бежать к компу для того, что бы зайти на азербайджанские сайты, что бы их облили грязью.

Только армяне могут получать удовольствие, когда описывают, что их соплеменников насиловали 86 лет назад.

Только армяне могут, претендовать на все земли своих соседей.

Только армяне могут говорить о христианском милосердии и при этом претендовать на Земли христиан-грузин.

Только армяне могут ненавидеть турков и при этом выдавать за них замуж своих женщин.

Только армяне могут называть своих самых любимых людей ласковыми словами тюркскоги происхождения

Только армяне могут презирать турков, но при этом носить фамилии с тюркскими корнями.

Только армяне могут быть христианами и носить фамилии Аллахвердян.

Только армяне могут ради 100 тысяч армян Карабаха пожертвовать 300 тысячами армянами Баку.

Только армяне могут для того что бы уехать в Голландию, причислять себя к сексуальным меньшинствам.

Только армяне могут лизать русский сапог, а при этом говорить, что полроссии принадлежала тюркам

Только армяне могут говорить о форпосте христианства,а сами дружить с иранскими,ливанскими,сирийскими террористами.

Только армяне могут, говорить на языке где 3 тысячи тюркских слов, а говорить, что они армянские.

Только армяне могут носить фамилии с персидским окончанием ян.

Только армяне могут носить такие носы и утверждать, что они греческие

Только армяне могут утверждать, что Чингисхан их не смог захватить, хотя Чингисхан не захватывал мессопомии.

Только армяне могут говорить, что Ереван их столица когда по данным Эфрона и Брогепузена в начале века азербайджанцев жило там 90 процентов.

Только армяне могут утверждать,что Низами не азербайджанец,Шота Руставели не грузин,Ефим Копелян не молдаванин и.т.д.

Только армяне могут говорить,что нам 1600 лет,а потом говорить,что мы появились в 1923 году

Только армяне могут называть всё Араратом,хотя Арарат турецкая территории


И Я добавлю от себя ......Только армяне могут говорить, что слова "Can" это их слова и не знать перевода !!!

Azərbaycan xalqının qürur ünvanına çevrilmiş 20 Yanvar hadisələrindən 20 il ötür. Hadisənin başvermə səbəbləri ilə bağlı zaman-zaman müxtəlif fikirlərə, rəylərə rast gəlinsə də, bütün əks mövqelər bir nöqtədə kəsişir: bu tarixi gündə Azərbaycan xalqı əsrlər boyu qəlbində yaşatdığı milli azadlıq və istiqlal istəyindən geri çəkilməyəcəyini, bu müqəddəs amal uğrunda hətta canından belə, keçməyə hazır olduğunu bütün dünyaya nümayiş etdirdi.

1990-cı il yanvarın 20-də baş verən faciəli hadisələr süquta uğrumaqda olan sovet imperiyasının mənfur repressiya maşınının xalqımıza qarşı törətdiyi amansız cinayət idi. Həmin gün 130-dan çox dinc insanın xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilməsi, 1000-ə yaxın insanın yaralanması, şübhəsiz, xalqımız üçün böyük dərd, faciə idi. Lakin eyni zamanda, bu hadisə xalqımızın milli azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizəsinin kulminasiya nöqtəsi olmaqla, çağdaş tariximizə qürur və şərəf mübarizəsi kimi daxil oldu.

Tarixi prizmadan yanaşdıqda, aydın olur ki, 20 Yanvara aparan yol 1988-ci ilin ziddiyyətli hadisələrindən başlanır. Keçmiş imperiya rəhbərliyinin xeyir-duası ilə Ermənistanın Azərbaycana qarşı başladığı ərazi iddiaları nəticə etibarilə xalqımızın milli müstəqillik və istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsinə impulslar verdi. Xalqımız ölkəmizin ərazi bütövlüyünu qoruyub saxlamaq üçün 1988-ci ildə öz iradəsini ortaya qoydu. Respublika vətəndaşları İttifaq mərkəzinin Azərbaycana qarşı məqsədli şəkildə həyata keçirdiyi məkrli plana etiraz edir, Dağlıq Qarabağdakı ermənilərin separatçı və ekstremist hərəkətlərinin qarşısının alınmasını, haqq-ədalətin bərpa olunmasını istəyirdi. Ərazisinin ilhaq edilməsi cəhdlərinə qarşı qətiyyətlə çıxan xalqımızın milli ruhu, özünüdərk hissi yüksəlmiş, müqavimət əzmi artmışdı. Həmin dövrdən başlanan ümumxalq hərəkatı meydan epopeyası kimi yüksək zirvəyə yüksəlmişdi. Rejimin həyata keçirdiyi repressiv tədbirlər Azərbaycanda meydan hərəkatının qarsını müəyyən qədər alsa da, xalqın içində olan narazılığı qətiyyən boğa bilmədi.

1989-cu ildən etibarən ümumxalq etirazları yenidən bütün respublikanı bürüdü və avqust ayından bu proses idarəolunmaz müstəviyə keçməyə başladı. İlin sonunda xalq hərəkatını idarə etməyi üzərinə götürmüş Azərbaycan Xalq Cəbhəsində parçalanma baş verdi. 1990-cı ilin əvvəllərində təşkilat tamamilə iflic vəziyyətinə düşdü. AXC-nin yeni idarə heyəti və məclisi formalaşsa da, təşkilatın rəhbərliyində respublikada baş verən hadisələrə münasibətdə ziddiyyətlər üzə çıxdı. 20 Yanvar faciəsi ərəfəsində AXC faktiki olaraq iki yerə parçalanmışdı, belə bir vəziyyətdə onun hadisələrə nüfuz etmək imkanları yox idi.

Yanvarın 16-dan başlayaraq Bakıda xaotik proseslər baş verir, AXC fəallarının təkidi ilə insanlar müxtəlif yerlərdə istehkamlar qururdular. Hətta paytaxtda imperiyaya məxsus hərbi texnikanın yerdəyişməsinə və hərəkətinə də rast gəlinirdi. Belə bir ağır vəziyyətdə AXC-nin yerləşdiyi qərargahda ikitirəlik hökm sürürdü. Bir hissə xalqı sovet ordusu ilə üz-üzə qoymağa çalışır, digər qrup isə hadisələrə biganə yanaşmaqda davam edirdi. AXC fəalları insanlar arasında təbliğat işi aparmaq, əliyalın vətəndaşları silahlı ordu ilə üz-üzə gəlməkdən çəkindirmək əvəzinə, "azadlıq yalnız qanla alınmalıdır" kimi populist şüarlar irəli sürürdülər. Bunun isə nətiəcəsi çox ağır oldu.

Yanvarın 19-da Azərbaycanda fövqəladə vəziyyətin elan edilməsinə 7 saat qalmış 11 minlik sovet ordusu respublikamızın paytaxtı Bakı şəhərinə yeridilərkən insan hüquqlarına dair beynəlxalq sənədlər, o cümlədən "İnsan hüquqlarının ümumi Bəyannaməsi", "Vətəndaş və siyasi hüquqlar haqqında" və "İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında" beynəlxalq paktlar, habelə keçmiş SSRİ və Azərbaycan SSR-nin konstitusiyaları kobudcasına pozuldu. Sovet Ordusunun böyük kontingentinin, xüsusi təyinatlı bölmələrin və daxili qoşunların Bakıya yeridilməsi xüsusi qəddarlıq və görünməmiş vəhşiliklə müşayiət edildi. Kommunist diktaturası Çexoslovakiyaya, Macarıstana, Əfqanıstana qarşı həyata keçirdiyi hərbi müdaxiləni hətta o zamankı Sovet İttifaqının müttəfiq respublikalarından biri olan Azərbaycanda da təkrarlamaqdan çəkinmədi. Azərbaycana yeridilən ordu hissələrinin tərkibinə Stavropol, Krasnodar və Rostovdan səfərbərliyə alınan erməni əsgər və zabitləri, sovet hərbi hissələrində xidmət edən ermənilər, erməni kursantlar da daxil edilmişdi.

SSRİ DTK-nın "Alfa" qrupu yanvarın 19-da saat 19.27-də Azərbaycan televiziyasının enerji blokunu partlatdı, respublikada televiziya verilişləri dayandırıldı. Gecə isə qoşun fövqəladə vəziyyət elan edilməsindən xəbərsiz olan şəhərə daxil oldu və əhaliyə divan tutmağa başladı. M.Qorbaçovun fərmanı qüvvəyə minənədək - yanvarın 20-də gecə 1-dək artıq xeyli insan öldürülmüşdü. Bakıda fövqəladə vəziyyətin elan olunması haqqında məlumat isə əhaliyə yalnız yanvarın 20-də səhər saat 7-də respublika radiosu ilə çatdırıldı. Həmin vaxt öldürülənlərin sayı artıq 100 nəfərə çatmışdı. Halbuki, Qorbaçovun Azərbaycana ezam etdiyi yüksək vəzifəli emissarlar həyasızcasına bəyan edirdilər ki, Bakıda fövqəladə vəziyyət elan olunmayacaqdır.
Azərbaycanın informasiya blokadasına alındığı bir şəraitdə baş vermiş həqiqətləri operativ surətdə dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq zərurəti yaranmışdı. Dəhşətli faciəyə kəskin etiraz olaraq 1990-cı il yanvarın 21-də ailəsi ilə birgə Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək mətbuat konfransı keçirən ümummilli liderimiz Heydər Əliyev hadisəyə operativ və düzgün qiymət verən ilk vətənpərvər siyasi xadimlərdən idi. Ulu öndərin qətiyyətli mövqeyi respublikamızın informasiya blokadasına alındığı ağır günlərdə totalitar rejimə ağır və sarsıdıcı zərbə oldu. Heydər Əliyev çıxışında kommunist rejiminin gerçək simasını açmış, xalqımızın suveren hüquqlarına qəsd olunduğunu bildirmiş, anneksiya siyasətinə qəti etirazını ifadə etmişdi. Böyük öndər üzləşdiyi təzyiqlərə məhəl qoymadan, öz cəsarəti, yenilməzliyi ilə Azərbaycana sədaqətini göstərmişdi. Psixoloji və ruhi sarsıntı içərisində yaşayan azərbaycanlılar 1990-cı il yanvarın 21-də onun Moskva nümayəndəliyinin binasında qəzəbli və qətiyyətli bəyanatının doğurduğu əks-sədanı eşitdilər. Heydər Əliyev bütün təzyiqlərə və təhdidlərə baxmayaraq, mənsub olduğu xalqın faciəsinə məsuliyyət daşıyanları Kremlin bir addımlığında, həm də bütün dünyanın gözü qarşısında ittiham edirdi.

Bu gün Azərbaycanın sabiq prezidenti Heydər Əliyevin vəfatından 6 il ötür
Heydər Əliyev 1923-cü il mayın 10-da Naxçıvanda dünyaya gəlib. 1939-cu ildə Naxçıvan pedaqoji texnikumunu bitirdikdən sonra Azərbaycan sənaye institutunun memarlıq fakültəsində təhsil alıb. 1941-ci ildə artıq Naxçıvan muxtar respublikasının xalq komissarları sovetində şöbə müdiri vəzifəsində, 1944-cü ildən isə dövlət təhlükəsizlik orqanlarında çalışıb. 20 il sonra o Azərbaycan SSR nazirlər soveti yanında dövlət təhlükəsizliyi komitəsinin sədr müavini,1967-ci ildən isə sədri vəzifəsində çalışaraq, general-mayor rütbəsinədək yüksəlmişdi. Beləliklə Heydər Əliyev o vaxtkı dövlət təhlükəsizlik komitəsində general rütbəsi almış ilk azərbaycanlı olur.

1969-cu ildən isə Heydər Əliyev Azərbaycan kommunist partiyası mərkəzi komitəsinin birinci katibi seçilərək, respublikaya rəhbərlik etməyə başlayır. Onun rəhbərliyi dövründə, qısa vaxt ərzində Azərbaycan, SSRİ-nin ən inkişaf etmiş və perspektivli respublikalarından birinə çevrilir. İqtisadiyyat, sənaye, kənd təsərrüfatı sahələri sürətlə inkişaf edir. Heydər Əliyevin köməyi ilə yüzlərlə azərbaycanlı gənc xaricə, dünyanın ən inkişaf etmiş və sanballı ali təhsil ocaqlarına oxumağa göndərilir. Bakı kondisionerlər zavodu, indi onun adını daşıyan keçmiş respublika sarayı, neft emalı zavodu, Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi akademiya və daha onlarla təhsil ocağı bilavasitə Heydər Əliyevin göstərişi əsasında inşa edilir.

1982-ci ilin dekabrında sovet ittifaqı kommunist partiyası mərkəzi komitəsi siyasi bürosunun üzvü seçilmiş Heydər Əliyev eyni zamanda SSRİ nazirlər soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin edilir. 1987-ci ilin oktyabrında isə tutduğu vəzifədən istefa verir. Heydər Əliyev 20 yanvar hadisələri ilə bağlı Moskvada bəyanatla çıxış edərək cinayətin təşkilatçıları və icraçılarının cəzalandırılmasını tələb edir və sonradan kommunist partiyasından çıxır. 1990-cı ildə Heydər Əliyev Azərbaycana qayıdır və ali sovetin deputatı seçilir. 1991-93-cü ilərdə Naxçıvan muxtar respublikası ali məclisinin sədri, Azərbaycan respublikası ali soveti sədrinin müavini vəzifəsində çalışır. 1992-ci ildə Yeni Azərbaycan partiyasının (YAP) sədri seçilir. 1993-cü ilin may-iyun aylarında hökumət böhranının son dərəcə kəskinləşməsi ilə ölkədə vətəndaş müharibəsi təhlükəsi yarananda Heydər Əliyev bakıya dəvət edilir.

İyunun 15-də o Azərbaycan ali sovetinin sədri seçilir, iyulun 24-dən isə prezidentin səlahiyyətlərini icra etməyə başlayır. 1993-cü il oktyabrın 3-də birinci, 1998-ci ilin oktyabrın 11-də isə ikinci dəfə böyük səs çoxluğu ilə Heydər Əliyev Azərbaycan respublikasının prezidenti seçilir. Xatırladaq ki, Heydər Əliyev səhhətindəki problemlərlə əlaqədar 1998-ci ildə Gülhanə hərbi tibb akademiyası, sonrakı illərdə isə Birləşmiş Ştatların Klivlend klinikasına bir neçə dəfə müalicə alır. Son dəfə isə Heydər Əliyevin vəziyyəti 2003-ci ilin avqust ayında pisləşir. O yenidən əvvəlcə Gülhanə hərbi tibb akademiyasında, daha sonra isə Klivlend klinikasında müalicə olunur. 2003-ci il dekabrın 12-də o Klivlenddə ürək çatışmazlığından vəfat edir.Allah qəni-qəni rəhmət eləsin!
ANS TV-Şirəli Məmmədov

Bugün Moldova’nın güneyinde yaşayan ve sayıları yaklaşık 200.0000 olan Gagauz Türkleri, Türkçe konuşuyor ve Ortodoks Hıristiyan. Gagauz Yeri Özerk Cumhuriyeti’nde, yine bir Türk gibi yaşıyorlar ve bugünkü ortamı yaratmak için de türlü mücadelelerden geçtiler.





Soydaşlarımızın milliyetçilik hareketleri, 1988’e kadar daha çok aydın hareketi olarak kaldı, ancak daha sonra bağımsızlık hareketine dönüştü. İlk önce 19 Ağustos 1990’da Komrat’da Gagauz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni ilan ettiler. Ancak bu gelişme Moldova Yüksek Sovyeti tarafından geçersiz sayıldı. Buna rağmen, 28 Ekim 1990’da seçilen Gagauz SSC Yüksek Sovyeti, Kasım 1990 tarihinde Gagauz Hareketi Başkanı Stepan Topal’ı Yüksek Sovyet Başkanlığı’na seçti. Bu gelişmelere paralel olarak Moldova Yönetimi ile Gagauz Türkleri arasında yaşanan gerginlik, yer yer çatışmalara dahi döndü. Bundan sonra, dönemin Devlet Başkanı Snegur ile Stepan Topal başkanlığındaki heyetler arasında sürdürülen görüşmeler sonucunda, Özel Hukuki Statü Yasası’nın kabul edilmesiyle, Mart 1995 tarihinde Gagauz Yeri’nin sınırları belirlendi.





Yani Türklerin bir başka “Kurtuluş Savaşı” verildi. Ve bu savaşın Komutanı Stepan Topal’ dı.





Stepan Topal bugün ne yapıyor?





Cumhurbaşkanlığı görevinin sona ermesi ile birlikte hak kazandığı 100 ABD doları emekli aylığı, Cumhurbaşkanı Georgi Tabunschik tarafından uygulanan kesinti neticesinde 20 ABD dolara iniyor! Yani O’nun için yeni bir savaş dönemi başlıyor. Hayatta kalma savaşı! Ne yazık ki; bu haksız uygulamalara mahkemede dava açan ve her platformda da hakkını arayan Topal’ın çabaları müspet bir sonuç vermiyor.





Topal’ın başına gelenler bununla da kalmıyor. Bir zamanlar Moldova’da Türk’ün sesi konumunda olan ve Cumhurbaşkanlığı gibi yüksek bir makamda bulunan bir şahsiyet, uzun süreli bir iş de bulamıyor. Zira işadamları, önce kendisine danışmanlık, yönetim kurulu üyeliği gibi iş imkanı sağlıyor, bilahare ilişkilerini kesiyor. Ya da kesmek zorunda bırakılıyor!





Bu ara akıllara şu soru geliyor; Acaba işadamlarının “kulağını çeken” birileri mi var?





Bir Cumhurbaşkanının bugün en zaruri gereksinimlerini dahi karşılayamaz duruma “getirilmesine”, her fırsatta Türkiye’ye insan hakları dersi verme konusunda kendini görevli hisseden Avrupa ve ABD’nin ne düşündüğünü keşke öğrenebilseydik!





Ömrünün büyük bir kısmını Türk Dünyası için olumlu işler yapmaya adamış bir şahsiyetin hedef haline gelmesi ve haksız uygulamalar neticesinde zaruret içerisine düşmesi, bir insanlık ayıbı olarak tarihte yerini alacak

Pantürkizm ideologiyası bir əsrdən çox tarixə malikdir. Öz kökləri ilə o "Tərcüman" qəzetinə gedib çıxır ki, bu qəzet 1883-cü ildə böyük krım yazıçısı və publisisti İsmayıl Qaspiralı tərəfindən çıxarılırdı. O, ilk dəfə olaraq bütün türk xalqlarının vahid konsolidasiya halında birləşməyi fikrini irəli sürüb. Bu fikir digər krım-tatar, volqo-tatar və azərbaycan inteleqensiyasında böyük səda doğurdu. İsmayıl Qaspiralı həmçinin Vahid Türk Dilinin unitifikasiyasında ilk addım atıb. O Vahid Türk Dilini, orada olan fars və ərəb mənşəli sözlərdən təmizləməsi ilə başlayıb. Onun fikrincə bu dil bütün dünyada türk xalqlarının dili olmalı idi. Türk xalqlarının konsolidasiyası yolunda sonrakı addım 1902-ci ildə Qahirədə buraxılan "Türk" jurnalı oldu. Jurnalın səhifələrində Pantürkizm ideologiyasının, digər iki Qərbləşmə və İslamlaşma fikirlərinə alternativ kimi göstərilirdi. Bunun ən mükəmməl seçim olduğu duyulurdu. Pantürkizm haqda ən birinci elmi-teorotik fikir Yusuf Akçurunun 1904-cü ildə işıq üzü görən "Üç Tərzi Siyasət" məqaləsidir. Bu Pantürkizmin ideoloji və elmi cəhətdən mükəmməl olduğu haqdadır. Dörd il sonra 1908-ci ildə azərbaycanlı filosof Əli bəy Hüseynzadənin "Türkləşmək, İslamlaşmaq, Zamanlaşmaq" əsərində bu ideologiyanın davamlı təzahüri hiss olunur. Bir İdeologiya kimi Pantürkizm XIX əsrdə Panislamizm və Panqərbləşməyə güclü alternativ olaraq formalaşmışdır. Və məhz Osmanlı İmperiyasının "gənctürk" adlandırılan hökumətinin Pantürkizm siyasəti nəticəsində 1917-20-ci illərdə Azərbaycana Türklər böyük yardımlar edirlər. "Kəmal İnqilabı" adlandırılan Mustafa Kamal Atatürkün etdiyi inqilabdan sonra "Pantürkizm" və ya "Panturanizm" ideyası Türkiyənin rəsmi ideologiyası kimi uzun illərə yaddan çıxır. Bu M.K.Atatürkün Qərb yönümlü siyasətinə görə olmuşdur. Pantürkizm ideologiyasının yenidən cücərməsi Atatürkün 1938-ci ildə ölümündündən sonra başlayır. Türkiyənin NATO-ya daxil olduğundan sonra bu ideologiya yenidən aktuallaşır ki, bu da SSRİ-dən Azərbaycanı və digər Orta Asiya Türk Dövlətlərini qoparıb, müstəqil etmək üçün edilir. Bu əlbəttə ki, Pantürkizmi yeni mərhələyə qədəm qoymağa vadar edir.
[redaktə / تحریر] Bu gün Pantürkizm

SSRİ-nin dağılması Türkiyədə və yeni müstəqillik əldə etmiş türk dövlətlərində pantürkizm ideologiyasının inkişafına səbəb olur. Bu yöndə Türkiyənin yardımları olmuşdur. Beləki müstəqil ölkələrdə Türk mədəniyyətini və siyasətini möhkəmləndirmək üçün Türkiyə dövləti maarifləndirmə siyasətinə başlayır. Müstəqil Türk dövlətlərində müxtəlif litseylər açılır, yeni türk ölkələrindən Türkiyəyə oxumağa tələbələrin göndərilməsinə şərait yaradır. Ancaq bu addım müəyyən mənada uğur qazanmır. Belə ki Özbəkistanda adı çəkilən Türk litseylərinə qadağa qoyulur, iddiaya görə onların İslamçı təbliğatları üzündən. Həmçinin Tatarıstanda "Türk-Tatar litseyləri" öz adını sadəcə "Litsey"ə dəyişmiş və direktorlar yalnız Rusiya vətəndaşlarından olması qanunlaşmışdır.Ancaq yenə də bu gün Pantürkizm ideologiyası yaşayır və bu rəsmən Türkiyənin siyasətidir.Report

Xaçın xaç daşları

Xaçın alban knyazlığı dövründən yadigar qalmış xaç daşları əsasən Kəlbəcər rayonu ərazisində tədqiq edilmişdir. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D.A.Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M.D.Axundov aparmışdır.

Kəlbəcər rayonu ərazisində Cahartağ (dördtağlı kompozisiya) şəklində həll olunmuş və tağbəndli hündür stilobat üzərində qaldırılmış qədim bütxananın yaxınlığında tapılmış stelalarda iki dinin - xristian və çox güman ki, mitraizm dinlərinin incəsənəti müşahidə olunur. Həmçinin ayrı-ayrı yerli dini təriqətlərin də təsiri ehtimal olunur. D.A.Axundov Kəlbəcərdəki bir xaç daşı bu cür təsvir edir: "İkiqat düzbucaqlı çərçivə içərisində antropomorf tanrı təsvir olunmuşdur. Onun başında üz əvəzinə çevrə daxilində ulduz-günəş, kosmik işıq-cənnət sferası (haqqında bəhs edilən stelanın ölçüləri, basma şəkilləri 1980-ci ildə memar Abdullayev Tofiq Ələkbər oğlu tərəfindən götürülmüş, fotoşəkilləri çəkilmişdir) rəmzi verilmişdir; əlində dairə şəklində girdə ay-məhsuldarlıq rəmzi vardır, qarnından aşağıda isə başındakına nisbətən bir qədər kiçik dairə daxilində, həmçinin ulduz – yeraltı dünya və ya ona giriş təsvir olunmuşdur". Bunlar qədim albanların şüurunda dünyanın aydın üçpilləli modelidir. İnsan fiqurunun özü isə göstərilən bütün dünyaları bir-biri ilə birləşdirən dünya oxudur.

D.A.Axundov qeyd edir ki, bu xatirə daşından bir qədər kənarda xristianlıqdan əvvəlki dövrə aid digər bir stela tapılmışdır. Bu stelada düzbucaqlı çərçivə içərisində cızma texnikasında qadın, güman ki, Ay ilahəsi Selena, yaxud Anahid təsvir olunmuşdur. Təsvir olunan iki xaçdaşdan əlavə Kəlbəcərdə daha dörd xatirə daşı aşkarlanmışdır. Onlardan dövrümüzə yaxşı çatanı cahartağda qoyulmuşdur. Dörd xaçdaşın hər biri kompozisiya baxımından dərin oyulmuş hamar fondan, əsas və əlavə xaçları həcmli verilməyən ikinci dekorativ müstəvidən ibarətdir. Üçünün naxışlı haşiyəsi, birinin isə xaçla bir səviyyədə həll olunmuş saya çərçivəsi vardır. İki xaçdaşın hər birində ikinci dərəcəli kiçik, həm də dərinə batırılmış dörd xaç (güman ki, dörd cəhətin rəmzləri) vardır. Əsas xaçlar yeraltı səltənətə girişi təmsil edən bir neçə çevrədən ibarət, zəngin naxışlı, aşağıdakı xonça ilə ahəngdar bir şəkildə çarpazlaşmış simvolik dağdan (bir-birinin daxilinə yerləşdirilmiş pilləli üçbucaqlardan yaranıb) yuxarı qalxan qollu-budaqlı həyat ağacı şəklində təsvir olunmuşdur.

Xotavəng alban monastrında yan-yana qoyulmuş iki xaç daş da olduqca maraqlıdır. Bir-birinin üstündə iki dairəvi xonça olan birinci xaçdaş öz orijinallığı ilə tədqiqatçıların diqqətini cəlb etmişdir. Aşağıdakı böyük xonça yeraltı səltənətin və ya oraya girişin rəmzidir, yuxarıda isə onun içində meridional şəkildə əlavə dörd kiçik xonça yerləşir. Çox güman ki, bu səmanın dörd səmtinin-cənnət sferasının rəmzidir və yaxud planetlərin əbədi hərəkəti ilə hüdudsuz işıq fəzasını təcəssüm etdirir. Onların üstündə həyat ağacı şəklində xaç təsvir olunmuşdur. Xaçdaşın bədii simvolik traktovkası incə işlənmiş qurşaqla tamamlanır, onun mərkəzində, xaçdan yuxarıda üçləçəkli tağın içərisində bürcləri, səmanın möhkəmliyini, göy cismlərini – cənnət sferasını təcəssüm etdirən üç çarpazlaşmış xonça yerləşir.

Soldakı xaç daş da siluetinə görə sağ tərəfdəki xatirə daşına oxşar şəkildə həll olunmuşdur. Onun aşağı hissəsində şəbəkəli dairələrdən toxunmuş və ustalıqla naxışlanmış böyük xonça yerləşir. Yuxarıda yanlarda iki kiçik xonça yerləşir ki, onlar da birlikdə ilahi üçlüyü təşkil edir. İki xonçanın arasındakı üçbucağın təpəsində bir-birinin içərisində yerləşən iki kiçik dairə vardır. Üçbucaq və dairə günəşi təmsil edir, ondan həyat ağacı-məhsuldarlıq rəmzi şəklində xaç yüksəlir. Bu xaç daş birinci xaç daşa anoloji olaraq işlənmiş qurşaqla tamamlanır. Onun üçləçəkli tağında taxtda oturmuş tanrı təsvir edilmişdir. Hər iki xaç daş tam orijinal və təkrarsız tamamlanır. Xaçın yuxarı budağından qanadlı dairədə kiçik haça çıxır. Xristian simvolikası ilə ağlasığmaz tərzdə birləşmiş cüt Ahur-Mitra tanrılarının aşkar rəmzidir ki, bu da yalnız Qafqaz Albaniyasının stelalarında müşahidə olunur.

Arsak xaç daşları

Tarixi Artsak (Artsak qədim türkcə "art"-dağlıq ərazi, yüksəklik sözü və sak etnonimindən ibarət olmaqla "Sak yüksəkliyi" anlamını verir) vilayətinin ərazisində də orijinal alban xaçdaşları dövrümüzə çatmışdır. Onlardan ən məşhuru və elmi ədəbiyyatda böyük marağa səbəb olanı xaçvari Artsak xaçdaşıdır. Xaçvari şəkilli Artsak xaçdaşı (1633-cü il) olduqca maraqlı və orijinaldır, o Qafqaz Albaniyasının hər yerində qəbul olunmuş kanonlar çərçivəsində həll olunmuşdur (haqqında danışılan xaçdaş hələ SSRİ dövründə Üçmüədzinə aparılmış və bu gün də dünyaya erməni təfəkkürünün bədii nümunəsi kimi təqdim edilməkdədir). Onun forması daş xaç şəkilli olmasına baxmayaraq, stelanın obrazında əsas bədii və simvolik dominantı xaçın ortasındakı üç dairədən ibarət böyük xonça təşkil edir. Orta dairə səkkiz bərabər hissəyə bölünmüş həndəsi hörmə şəklində həll olunmuşdur.

Xonçanın mərkəzində bərabər yanlı xaç təsviri vardır və onun da kəsişmə nöqtəsində kiçik dairəvi xonça yerləşdirilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, erməni tədqiqatçılarının özlərinin də etiraf etdiyi kimi heç bir erməni xatirə abidələrində (onların əksər hissəsi Şərqi Anadoludadır) bərabəryanlı xaç təsviri yoxdur. Tanınmış albanşünas K.V.Trever "Alban tarixi və mədəniyyətinə dair oçerklər" adlı kitabında yazır ki, "Erkən xristianlıq tarixində bərabər yanlı xaçlar olduqca nadirdir. Qafqazda isə bu cür xaçlar qafqaz albanları arasında geniş yayılmışdı və güman ki, bu günəşə ibadətin qalıqları idi".

Xaçvari Artsak xaçdaşında bütün kompozisiyası xristian qəbir daşının sintezləşdirilmiş obrazında birləşən günəş, işıq və məhsuldarlıq simvolu kimi həll olunmuşdur. Günəş emblemi arxasındakı həyat ağacı - xaç, həmçinin günəşi təmsil edən simvolik pilləli dağdan yüksəlir, bu isə qədim Azərbaycan ərazisində əzəldən bəri tətbiq olunan səciyyəvi üslubdur.

XIV əsrə aid edilən digər bir Artsak xaçdaşı isə tamamilə başqa üslubda həll olunmuşdur. Stelanın bütün səthi çoxlu tematik təsvirlərlə bəzədilmişdir. Dekor prinsipi onu Cuğa xaçdaşları ilə, xaçın şəkli və hörmə naxışları isə Kəlbəcərdəki Xaçın xaçdaşları ilə birləşdirir. Stelanın yuxarısında qanadlı dairədə (qanadllı dairə tanrı Ahuramazdanın əbədi simvoludur) tanrının dini-simvolik təsvirləri verilmişdir. Onun hər iki yanında üç mələk, aşağısında isə biri çox sınmış iki şeytan sifəti təsvir olunmuşdur. Stelanın yuxarı üçdə birində, hər iki yanda enli çərçivədə iki atlı - solda nizəylə əjdahanı öldürən Müqəddəs Georgi, sağda isə yuxarı qaldırılmış əlində məşəl tutmuş atlı təsvir olunmuşdur. Xaçın hər iki tərəfində iki uçan insan fiquru çəkilmişdir, onlar pis qaldığından kimləri təsvir etdikləri aydınlaşdırıla bilinməmişdir.

Təsvir olunan heykəllər kompozisiyası xristian və mitraist - zərdüşt simvolikasının birləşdiyinə parlaq sübutdur. Stelanın aşağı hissəsində yastı fəza şəklində zəngin ornamentli xonça-günəş təsviri verilmişdir. Günəş dairəyə alınmışdır, ondan budaqlanmış həyat ağacı - xaç qalxır (təəssüflə qeyd edilməlidir ki, xalqımızın yüksək mədəni və fəlsəfi dünya görüşünü əks etdirən bu abidəmiz də ermənilər tərəfindən oğurlanaraq Üçmüədzinə aparılmışdır).

Gəncəsər məbədində memar F.Miralayev tərəfindən aşkar edilmiş xaç daşı isə Azərbaycanın o dövr tarixinin canlı şahididir. Belə ki, monqolların Azərbaycana gəlişindən sonra Xaçın knyazı Həsən Cəlal monqollarla müttəfiq olur. Gəncəsərdəki xaçdaşın aşağı sağ tərəfində səciyyəvi xələt və papaq geymiş, əlində nizə tutmuş, iki hörüklü monqol süvarisinin təsviri vardır. Əlində nizə tutmuş monqol süvarisi təsvir olunan digər xaç daş da (üzərindəki yazıya görə) 1274-cü ildə Gəncəsər məbədinin təmiri şərəfinə yaradılmışdır. Qazan xan tərəfindən İslam qəbul edildikdən sonra Gəncəsərdəki birinci xaç daş sındırılmış, ikincisi isə monastr yeməkxanası tikilərkən atma kimi istifadə olunmuşdur və indi də çevrilmiş vəziyyətdə orada durur. D.A.Axundov qeyd edir ki, güman ki, həmin xaç daşında təsvir edilmiş monqol döyüşçüsü Həsən Cəlalın qızı Ruzukanı ərə verdiyi Carmaqan Bora-Noyonun oğludur.

Xalqın inamı ilə bağlı olan mənəvi mədəniyyət sahəsi təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada böyük maraq doğurur. Ona görə də ermənilər məhz bu tip tarixi memarlıq abidələrimizin özününküləşdirilməsinə daha çox diqqət verir və bu haqda cildlərlə kitablar yazırlar. Bütün Albaniyada olduğu kimi Artsak-Xaçında da xristianlığa qədərki inamların və dünya görüşünün təsiri olmuşdur.

Cuğa xaç daşları

Bu tip xaçdaşlar əsasən Güney Azərbaycanla sərhəddə, Araz çayı sahilindədir. Maraqlı və özümlülü həllə malik Cuğa xaçdaşlarının əksəriyyətində eyni bir təsvir olunur: qarşı-qarşıya durmuş iki qanadlı əjdahanın bədəni buynuz zirehlə örtülmüşdür, onların adətən açıq ağızları yana çevrilmişdir. İki əjdaha arasında qanadlı halə, yaxud da haləyəbənzər saçı olan kişi başı təsvir olunmuşdur. İkonaqrafik əlamətlərinə görə o, İsanın başına oxşayır: bəs onda iki əjdaha nəyi təmsil edir? D.A.Axundov qeyd edir ki, bu mürəkkəb təsvirdə bir neçə din və etiqadın (zərdüştlük, mitraizm, xristianlıq, islam) birləşməsindən yaranan simvolik qrup alban sənətkarları tərəfindən təsvir edilmişdir. Təsvirlər xristian qəbir daşlarında – xaçdaşlarda yerləşdirilib - bir xaç və ya xaçlar bunu təsdiq edir. Bu təsvirdə İsanı əvvəlki dinlərin qalığı olan əjdahalar mühafizə edirlər. Dişlərini qıcamadan ağızlarını bir qədər açmış əjdaha başlarının İsanın başına tərəf çevrildiyi təsvirlər buna sübutdur. Bu xristian-bütpərəst kompozisiyalar bir xalq içərisində müxtəlif dinlərin mövcud olması nəticəsində yaranmışdır. Cənubi Qafqazda yeganə belə xalq Qafqaz albanları idi.

Yenivəng xaç daşları

Yenivəng xaçdaşları da kompozisiya həll baxımından Cuğa xaçdaşlarına oxşayır. Bu daşların əksərində birinci planda tanrı fiquru yerləşir. Lakin bu qabarıq təsvirlərin demək olar ki, üz hissəsi tamamilə sınmışdır. Bu xaçdaşlardan birinin təsvirini M.D.Axundov vermişdir: Tanrı təsvirinin yalnız sıx saçları, halə və başın arxasına doğru gedən üç yastı zolaq görünür. Bu yastı zolaqlar başın arxasında xaç fiquru təşkil edirdi. Tanrının başından çıxan üç enli şüadan, üç kürdədən yaranan xaç nə qədər xristian dininin simvolu olsa da, müəyyən qədər də mitraist dini yükü daşıyırdı. Xaçdaş tamamilə Azərbaycan naxış şəbəkəsi ilə örtülmüşdür. Yenivəng (ermənilər hazırda bu məbədi Noravəng adı ilə dünyaya qədim erməni məbədi kimi təqdim edirlər) xaçdaşlarının əsas səciyyəvi və fərqləndirici cəhəti xaçın təpəsində və əsasında kişi (güman ki İsa) sifətinin təsviridir. Bu təsvirlərin başı üzərində ay, çox güman ki, mitraist haçalar yerləşir. Xristian simvolikası baxımından ən son və kamil Yenivəng xaç daşları XIII əsrə aiddir. Əksərinin üzərində alban yazıları olan bu xaçdaşları əraziyə ermənilərin köçürülməsindən sonra ya tamamilə məhv edilmiş, ya da alban yazıları sındırılaraq daşların tarixi əhəmiyyəti öldürülmüşdür. Bu xaç daşlarından görünür ki, erkən orta əsrlərdə Qafqaz Albaniyasında səcdə edilən xristian tanrısı və Mitra vahid dini-bədii obrazda birləşən eyni bir tanrının törəmələridir. Qeyd edilməlidir ki, haqqında bəhs etdiyimiz bu alban stelalarının mühüm bədii sənət nümunəsi və tarixi əhəmiyyəti olanları hələ SSRİ dövründə xüsusi canfəşanlıqla Ermənistana (Qərbi Azərbaycan torpaqları) daşınmışdı. Xırda bir faktı nəzərə çatdırmağımız yetər. Tədqiqatçı memarlarımız Gədəbəy rayonundakı Həmşivəng məbədinin ərazisində Artsak xaçdaşına bənzər xaçdaşı aşkarlamışdılar. Lakin daş hətta tədqiq belə edilmədən Ermənistan rəhbərliyinin göstərişi ilə gecəylə vertolyotla bizim alimlərin gözü qabağında oğurlanaraq Ermənistana aparılmışdır. Son dövrlərdə isə Qarabağdakı bu tip abidələrimizin mənimsənilməsi faktları dəfələrlə mətbuat səhifələrində özünə yer tapmışdır. Saxtakarlıqla özlərinə mədəniyyət və tarix yaratmağa can atan ermənilər alban sənətkarlarının əl işlərini mənimsəyərək Ermənistanın hər yerini bu tip saxta əl işləriylə bəzəməkdədirlər. Lakin bütün bunların bir nəticə verdiyini düşünmək əbəsdir, çünki tarix özü hər kəsə və hər şeyə layiq olduğu qiyməti verir.

ULU TANRI !
GÖZƏL TANRI !
GÖY TANRI !


Sən Türkü Türk yurdlarını qoru !..

Düşmən şərindən saxla ! TÜRKÜ igidlikdə daim et ! TÜRKÜ ərlik iddiasıyla yaşat ! TÜRKÜ gərçəkçi et ! TÜRKÜN könülünə hər şeydən əvvəl, hətta əlinə çörək qoymadan əvvəl TÜRKlÜK sevgisini qoy ! TÜRKÜ idea ilə yaşat və ideanı həqiqət etməyə çalışsınlar ! Adətlərini canları kimi saxla! TÜRKƏ zövq və keyf vermə ! Əksinə zəhmətə alışdır ! Zəhmətlə ürəkləri, bədənləri dəmir olsun !
Bu sayədə onlara yüksək iş qüdrəti verərsən ! TÜRKÜ fəal, edərsən. TÜRKə dəyişməz bir səviyyə ver ! Zamanla səviyyəsi dəyişməsin, sadə təkəmmülle işlər görsün !

ULU TANRI !.
Milli qüvvət, namus, əxlaq, əzm , stabillik, ideal, TÜRKÇÜLÜK ruhu, vətənpərvərlik, elm, sənət təşkilatı, intizam, bədən qüvvəti və zənginlik , TÜRKƏbunları ver ! TÜRKDƏN oğru, namuzsuz törəsə dərhal qəhr et ! TÜRKƏ mənlik, həm də yüksək bir mənlik ver ! TÜRK nəfsinə sahibi olsun ! TÜRKÜ mühakiməli, ciddi adam olaraq yarat ! Hissiyyatına qapılıb,hirs ilə birdən barıt kimi partlamasın ! Daim soyuq qanlı olsun ! TÜRKÜ hər millətdən cəsur yarat ! Qisas almağı TÜRK əsla unutmasın !!!

ULU TANRI !.

Namuzsuz bir tək TÜRK yaradacağına, dünyanı yıx daha yaxşı !!! Nə qədər qorxaq TÜRK varsa hamısını həlak et ! TÜRK hər şeyi müqayisə etsin ! Tək ağıl və məntiq deyilən şeylərə buraxma onu ! Səbrli, dərdə dayanıqlı olsun ! İradəsi polad kimi olsun ! Dönmə TÜRK yaratma !!! TÜRKLƏRİ meymun iştahlı etmə ! TÜRK daim ehtiyatla addım atsın !
Kimsənin şirin dilinə inanmasın !!!Kimsəyə təhlükəsizlik olmasın ! İş zəkadan üstün bir qiymət olduğundan, TANRI, sən TÜRKÜ çalışqan et! TÜRKÜN ömürü iş ilə keçsin ! Ona daim iş eşqi ver ! Elbirliyi ilə işi əl atsın etsin ! Tənbəl TÜRKÜ dərhal öldür !TÜRKə hər millətinkindən üstün zəka ver!!! Zəka və iş; ikisi bir arada olunca TÜRKÜn qarşısında heçkim dayana bilməz! Milli böyüklüyün tək şərti yüksək ideal, buna alışmaq üçün də yüksək əxlaq, fədakarlıq və stabillik lazım olduğundan TÜRKLƏRİ əxlaqlı, təmkinli və fədai et!!! TANRI, TÜRKLƏRİ sən öz əlinlə birləşdir və hər şeydən əvvəl ruhları birləşsin! Onları tək bir baş kimi birləşdirici mədəniyyət sahibi et!

ULU TANRI !.
Türk millətini sözçü deyil, əlindən iş gəlir insanlar et! Bir şey söyləmək vəzifə etmək deyil. Onu həqiqətən etmək və etdirmənin vəzifə olduğunu beyinlərə sox !

GÖZƏL TANRI !.
Sənə hamısından çox yalvardığım budur : TÜRKÜ yaltaqlıqdan qurtar !!! Yaltaqlıq və bənzəri vasitələrə zəngin olmaqdan qoru ! TÜRKə pis pul ehtirası vermə ! !!Yaltaqları yox et !!!

AMAN TANRI !.
TÜRK ailə, adət və intizamını hər şeydən əvvəl qoru!!! TÜRK torpağında azad yaşasın. Ədalətdən başqa bir şey hökm sürməsin! Sən TÜRKƏ təbii şeylərə təbiətə qarşı sevgi ver! TÜRK yurdunda yoxsulluq o qədər azalsın ki kasıblıq cinayət sayılsın!
Dünyanı Yaradan Uca Tanrı !. TÜRKƏ insaniyyətdən əvvəl TÜRK millətini düşündür!!! İnsanların insaniyyət dedikləri şey, göz rəngləmək üçün icad edilmiş bir boyadır. İnsaniyyət maskası daşıyan elə millətlər vardır ki maskalarının altında vəhşilik yaşar. İnsaniyyəti görən olmadı. TANRI, TÜRKƏ möhkəm, davamlı iradə ver! Çətinliklərdə, səbrini, dözümünü eyni zamanda səyini artır! Ona əsas seviyye olaraq vəzifə söhbəti və
məsuliyyət duyğusu ver! Məsuliyyəti TÜRK yurdundan əskik etmə! Ən böyük kuvvetinTÜRKLÜK olduğunu TÜRKə öyrət!
TANRI !.
TÜRKCƏ danışılan, TÜRKƏ yurdluq etmiş olan yerləri qiyamətə qədər TÜRKÜN hökmü altında burax !

OĞUZ XAQAN BABAMIZIN RUHU ŞAD OLSUN!!! ALLAH RƏHMƏT ETSİN .!!!

Alban xaçını digər xristian xaçlarından fərqləndirən özəlliklər mövcuddur. Bunlardan biri ənənəvi xristian xaçlarından fərqli olaraq, alban xaçının dörd tərəfinin də bərabər uzunluqda olmasıdır. Alimlər bu cəhəti müxtəlif şəkildə izah edirlər. Bəzi alimlərin fikrincə, bu, albanların sülhpərvər olduğunu göstərir. Simvolikada isə bərabərtərəfli xaç tarazlıq rəmzidir. Alban xaçını fərqləndirən digər cəhət onun tərəflərinin ucunun sonda üç tərəfə şaxələnməsidir ki, bu da onu qriqoryan xaçından fərqləndirir və qarışıq salınma ehtimalını sıfıra endirir. Bəzi məbəd və qəbir daşlarının üzərindəki xaçların tərəfləri arasında günəş şüalarına bənzər xətlər də təsvir olunmuşdur. Bu cür xaçlar xristianlığın erkən dövrünə aid edilir. Tədqiqatçılar bu xaçların albanların xristianlıqdan əvvəl günəşə və oda sitayiş etdiyini göstərdiyini qeyd edirlər. Alban məbədlərinin üstünə həkk olunmuş bu xaçlar onların əsl sahibindən - albanlardan xəbər verir. Lakin ermənilər zaman-zaman məbədlərdəki bu cür xaçları məhv etməyə və albanların izini itirməyə çalışıblar.
Qafqaz Albaniyasının xatirə stellalarının memarlıq-kompozisiya, konstruktiv və dekorativ-plastik həlli onların məna və simvolik özümlülüyündən ayrılmazdır. Qafqaz Albaniyasının erkən və yetkin orta əsr xatirə plastikasında xristianlıqdan əvvəlki müəyyən dünya görüşü və simvolik təsəvvürlər əks olunmuşdur. Alban xaç daşlarnın obrazları bir çox əsrlər ərzində, əvvəlcə dini simvolika stellalarının obrazlarında üzvi şəkildə çarpazlaşmış iki, sonra üç dinin təsiri altında təşəkül etmişdi. Xaç daşlarının bütün özümlülüyü, orijinallığı və erməni xaçkarlarından əsaslı fərqi də bundan irəli gəlir. Alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaç daşlarının yaranmasında, göstərildiyi kimi, üzərində dünyanın quruluşu haqqında təsəvvürlər və bütpərəstlik simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynamışdır. Əvvəllər günəş, məhsuldarlıq, həyat ağacı simvolu olan xaç onların yeni xristian dininə aid olduğunu təsdiq edir.

Əgər erməni xaçlarında simvolik və bədii traktovkanın əsasında bütün kompozisiyanın və bəzək tərtibatının tabe olduğu xaç təsviri durursa, alban xaç daşlarında xaç obrazı adətən dərinlik və hündürlük üzrə ümumi, çoxpilləli traktovkada əriyib itən bir neçə - 2, 4, 6 kiçik xaçlara xırdalanaraq sanki bəzək tərtibatına qarışır və bu tip xaçlar özündən əvvəlki həyat ağaclarının təsvirlərinə yaxınlaşır. Alban xaç daşlarında xaç əsas deyil, əksinə stellanın tam, bitkin həll olunmuş obrazıdır.

Əgər xaçın adətən çatma tağlı taxçada, bir növ stilizə olunmuş müsəlman mehrabında yerləşdiyini, onun yuxarısında və aşağısında təmiz bütpərəstliyə məxsus mövzuda təsvirlərin olduğunu nəzərə alsaq, alban xaç daşlarının erməni xaçkarlarından əsas fərqini görərik. Erməni xaçkarlarının hamısının obrazı bir qayda olaraq xristian dininin bədii kanonlarına tabe olurdu.

Alban xaç daşları plastikliyi, fikir dərinliyi və əsrlər ərzində formalaşmış xalq etiqadı və ənənələri əsasında yaranmış memarlıq, inəsənət və dini simvolikanın üzvi sintezi nəticəsində meydana çıxan memarlıq-bədii məsələlərin həllindəki cəsarətliliyi ilə heyrət doğurur.

Son dövrlərdə ermənilər albanlara məxsus xaç daşlarını və xaç nümunələrini də mənimsəməyə çalışırlar. Onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Alban dövrünə qədər Qafqazda heç bir dini qrupa və ya cərəyana aid olan xaçlara rast gəlinmir. Xaç rəsmlərinin meydana gəlməsinin tarixi xristianlıqdan çox-çox qabaqkı dövrlərə aid edilir. Xaçların yaranması qədim türk əsatirlərində göstərildiyi kimi, insanların oda, günəşə etiqadından irəli gəlirdi. İnsanlar yeri, kainatı qızdıran, torpağa, suya hərarət və can verən böyük möcüzə sahibi günəşin obrazını daş, qaya üzərində həkk edərək ona sitayiş edirdilər. Oda, günəşə etiqad Azərbaycan ərazisində o qədər güclü olmuşdur ki, hətta indi də xalq arasında günəşə və oda and içirlər. İnsanlar arasında günəşin möcüzəsinə olan bu inam artdıqca onların daş üzərində ifadə etdikləri günəşin müxtəlif obrazlarının bədii forması da zaman-zaman insanların təfəkkürünə uyğun olaraq dəyişir, mürəkkəbləşir və daha da inkişaf edirdi.

Qəbir daşında alban xaçı

Araşdırmalar göstərir ki, xaçların yaranmasında hələ xristianlıqdan çox-çox qabaq qədim türk tayfalarının böyük rolu olmuşdur. O zamankı insanların günəş obrazını yerdə, torpaq üzərində yaradaraq, ağac, daş üzərində yüksəyə qaldıraraq yenidən göylərə qovuşdurmaq istəyi xaçların indiki formasının meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur.

Məhz bu səbəbdəndir ki, alban xaçları özünün daha çox klasshik ənənələrinə uyğunlaşdırılırdı. Belə ki, alban xaçları xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır.

Xaç obrazı, alban xaç daşlarında sanki müxtəlif bir-birinə aidiyyatı olmayan dekorativ tərtibatları qovuşdurur. Alban xaçı dünyada yeganə xaçdır ki, xristianlığaqədərki inamların və kainatı dərketmənin əlamətlərini özündə cəmləşdirən işarələrə malikdir. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş, işıq, nur və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunmuşdur.

Qazax rayonu ərazisində alban məzarlığı

Tədqiqatlar sübut edir ki, Qafqaz Albaniyasının erkən xristianlıq incəsənətinin meydana çıxması və inkişafı tamamilə orijinal, özünəməxsus yolla getmişdir. Bütün alban yazılı daşlarının üzərindəki xristianlığa qədərki inamların və kainat qüvvələrinin qanunauyğun şəkildə yerləşməsi ilə dini-bədii qanunlara tabe edilmiş özünəməxsus təsvirlər təşkil edir ki, bu da başqa xalqların xaç təsvirlərində yoxdur. Odur ki, alban daş yazı nümunələrinin (xaç daşlarının, baş daşlarının və nişan daşlarının) bu cür orijinallığı və özünəməxsusluğu onu digər xalqların daş yazı nümunələrindən köklü surətdə fərqləndirir.

XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazda kök salmış ermənilər özlərinin "böyük fəlsəfi təfəkkürə malik xalq" və digər millətlərdən üstün olduqlarını göstərmək üçün son zamanlar öz dini rəmzlərinin, xaçlarının təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olurlar. Onlar sadə, heç bir bədii məna kəsb etməyən erməni xaçlarının bu cür yeniləşməsində alban xaç daşlarının bədii nümunələrindən və ornamentlərindən istifadə edirlər. Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, erməni dini simvolları və rəmzləri, xüsusilə xaç təsvirləri sadə formada olduqlarından, özünün bədii üslubuna və xarakterinə görə heç bir məna və əhəmiyyət kəsb etmir. Çünki erməni-qriqoryan xaçları hazırlanarkən onların təsvirlərində, dekorativ sənət nümunələrindən, müxtəlif ornamentlərdən və digər bəzək nümunələrindən istifadə edilməmişdir. Ona görə də erməni-qriqoryan xaçlarının dövrümüzə qədər olan bütün nümunələri sadə formada olub, öz xüsusiyyətlərinə görə bədii sənət əsərləri sayılmırlar. Bu xaçlar sadəcə olaraq kilsələrdə dini ayinlərin icrasında istifadə olunan adi bir dini vasitədən başqa bir şey deyildir.

Эмил Балтагулов - 16 жыл

Клип о генециде КЫРГЫЗОВ в 1916 году

КазахиСамоназвание "казах"; устаревшее название "киргиз-казаки", "киргиз-кайсаки". Состоят из трех объединений - Старшего жуза, Среднего жуза и Младшего жуза. Народ общей численностью 9420 тыс. чел., основное население Казахстана (6540 тыс. чел.). Другие страны расселения: Китай - 1150 тыс. чел., Узбекистан - 807 тыс. чел., Российская Федерация - 636 тыс. чел., Монголия - 125 тыс. чел., Туркмения - 88 тыс. чел., Киргизия - 37 тыс. чел., Таджикистан - 11 тыс. чел. Язык - казахский. Религиозная принадлежность верующих: мусульмане-сунниты.

Киргиз-кайсаки. Тюркское племя, в России свыше 3 милл. душ. К.-кайсаки сохранили кочевой и родовой быт. Образовались из разных тюркских племен в XV в. и ныне занимают обширную степную область Ср. Азии, начиная от озера Балхаша и предгорий Тянь-Шаня на В. до Каспийского м. и низовья Волги на З. С начала XVIII в. делятся на 4 орды: Большая орда, кочует между реками Караталом и Или и Сырдарьей, их св. 600 т. Средняя орда, в Семиреченский, Семипалатинской, Акмолинской и отчасти в Сырдарьинской и Тургайской обл. Малая орда, самая многочисленная, в запад. частях Азии, и Букеевская орда в Астраханск. губ. К.-кайсаки мусульмане. В Китае сравнительно немного.

Hanı məni gül qoynunda doğuran,
Xəmirimi göz yaşıyla yoğuran,
Beşiyimdə layla balam çağıran...
Azərbaycan,mənim baxtsız anam oy...
Neçə ildir həsrətinlə yanam oy...

Salam desəm,rüzgar alıb götürsə,
Ağrı dağdan Alağözə ötürsə,
Gur səsimi göy Xəzərə yetirsə,
Xəzər coşub zəncirini qırsa oy...
Hökm etsə bu sərsəm gediş dursa oy...

Xəbər alsam Muğanımdan,Milimdən,
Nazlı Bakım,o neft qoxan gülümdən,
Kim demiş ki,düşmüş adın dilimdən...
Azərbaycan mənim eşqsiz yurdum oy...
Ölməz eşqim.içimdəki dərdim oy...

Könlümə tək Kəbə etdim səni mən,
Sənsiz neylim qürbət eldə günü mən,
Sənsiz neylim Allahı mən,dini mən...
Azərbaycan mənim taxtım,tacım oy...
Oyanmazmı kor olası baxtım oy...


ALMAS ILDIRIM

Babek mene verdi can,
Memmedemin qehreman,
Şeyx Mehemmed,Settarxan,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Atatürküm, Pişever,
Ölümsüz Elçibeyler,
Bir getse minler geler,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Ildırım, Mahmıdalı,
Hüseyin, Ehmed Obalı,
Bele qurur duymalı,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Dağların Bozqurduyuq.
Milyon-milyon orduyuq.
Durdurmaz isti-soyuq,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Başqırdam, Kerkükem men,
Ozbek, Qırgız, Türkmen,
Qazax, Tataram, Çeçen,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Yaponiyadan gün doğar
Öncesi mene baxar,
Günün Turanda sovar,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM

Men qorxmam, men utanmam,
Yalanlara aldanmam,
Gerçek menim tek röyam,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Andım Azerbaycana,
Qayılam men Qurana,
Bax ürekde imana,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Oğuz, Bilge xaqanam,
Asina Tomris anam,
Yatmamışdım oyanam,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Altayda endim yere,
Hemen mindim yehere,
Xaqan oldum ellere,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Erqenekondan qopdum,
Dağlar başına hopdum,
Zülmün bayrağın qırdım,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Çingiz kimi dalğalı,
Dedem Qurqud masalı,
Dilimden süzdüm balı,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

Düşmanları qorxudan
Rumda Atilla xaqan,
Alpar Tonqa, Teymur xan,
Azerbaycandır ölkem,
HARAY HARAY MEN TÜRKEM!

İnsanlari yücelten iki büyük meziyet vardır: Erkeğin cesur kadının namuslu olması. Bu iki meziyetin yanında hem erkeği, hem kadını şereflendiren bir meziyet vardır. İcabında tereddütsüz canını feda edebilecek kadar vatanına bağlı olmak. İşte Türkler bu meziyetlere ve fazilete sahip kahramanlardır. Bundan dolayıdır ki Türkler öldürülebilir, lakin mağlup edilemezler"
Napoleon Bonaparte - Fransız İmparatoru

"Türklerden bahsediyorum... Düşmanına saldırırken amansız bir kasırgaya, korkunç bir denize ve insafsız bir yıldırıma benzeyen Türk; dost yanında ve silahsız düşman karşısında bir seher yelidir, berrak bir göldür. Gönül açan bu yeli yıldırma, göz kamaştıran bu gölü coşkun bir denize çevirmek tabiatıda inciten bir gaflet olur."
Tasso - İtalyan Şair

"Bütün milletler arasında en namuslu ve dostluk kurmada tereddüt edilmeyecek olan yalnızca Türklerdir. Henüz yabancı tesiri altında kalmamış olan bir köye gidecek olursanız; gerçek misafirperverliğin ne demek olduğunu orada görüp öğrenirsiniz."
William Martin

"Irk ve millet olarak Türkler, bence genişimparatorluklar içinde yaşayan kavimlerin en asili ve başta gelenedir. Dini, sosyal ve örfi faziletleri,tarafsız kimseler için birer takdir ve hayranlık kaynağıdır."
Lamartine-Fransız Yazar, şair ve Devlet adamı.

"Poltava'da esir oluyordum. Bu benim için bir ölümdü, kurtuldum. Buğ nehri önünde tehlike daha kuvvetli olarak belirdi; önümde su, ardımda düşman, tepemde cehennemler püsküren güneş... Su beni boğmak, düşman beni parçalamak, güneş beni eritmek istiyordu; yine kurtuldum. Fakat bugün esirim, Türklerin esiriyim. Demirin, ateşin ve suyun yapamadığını onlar bana yaptılar, esir ettiler. Yalnız ayağımda zincir yok, zindanda da değilim; istediğimi yapıyorum. Fakat bu defa da şefkatin, asaletin, nezaketin esiriyim. Türkler beni işte bu elmas bağa sardılar. Bu kadar alicenap, bu kadar asil, bu kadar nazik bir milletin arasında hür bir esir olarak yaşamak, bilsen ne kadar tatlı."
Demirbaş Şarl -İsveç Kralı (Ruslardan kaçıp Osmanlıya sığınmıştır)

"Türkler ölmeyi biliyorlar, hem de iyi biliyorlar. Ben de ölmeyi bilen bir milletin yenilmeyeceğini bilecek kadar tecrübeliyim. Burada hiç yoktan ordular kurmak ve bu orduları ölüme sürüklemek mümkün. Bu imkanlardan bol bol faydalanıyorum. Fakat, meydana getirdiğim orduları sendeleten bir engel var: Türklerin yaşayan hatıraları!
Üç-dört yüzyıl önce her kudreti ve her milleti yenen Türkler, şimdi de silinmez hatıralarıyla her teşebbüsü sendeletiyorlar. Hemen her yürekte bu korkuyu seziyorum. Demek ki yalnız Türkleri değil, onların tarihini de yenmek lazım. Bu durumda ben, Türklerin düzinelerle milleti idare etmelerindeki sırrı da anlıyorum. Onlar milletleri bir kere yeniyor fakat kazandıkları zaferleri ruhlara ve nesillere nakşedebiliyorlar."
M. Montecuccoli (Avusturyalı Komutan)

"Seceat ve cesaret bakımından Türklerden üstün; büyük hedeflere ulaşmak bakımından da onlardan dirayetli hiç bir kavim yoktur.
Cenab-ı Hak onları aslan sıfatında yaratmıştır."
İbn-i Hassul

Türk, asillerin asilidir. yapma olmayan, gösterişi bulunmayan bu pek yüce asalet ona tabiatın hediyesidir.
Pierre Loti

Türklerin yalnız sonsuz bir cesareti değil, iradeleri sersemleştiren bir sihirbaz zekası vardır. İşte Türk, bu zekasıyla zafer kazanır, uygarlıklar yaratır ve insanlık dünyasında en şerefli hizmeti başarır. Zaten Avrupa'nın yarısını yüzyıllarca boyunduruk altına almak başka türlü mümkün olamazdı.
Çarnayev(Rus Komutan)

Silahlı milletin en canlı örneği Türklerdir. Bu diyar köylüsünün orak, katibinin kalem ve hatta kadınlarının etek tutuşunda silaha sarılmış bir pençe kıvraklığı vardır. Türk ata biner gibi oturur, keşfe yollanan asker gibi uyanık yürür.
Moltke

Türkler bir ırk ve bir millet olarak yeryüzünün en şerefli insanlarıdır.
La Martine

Savaşın zevkini almak isteyen herkes Türklerle savaşmalıdır.
Towsend (İngiliz Komutan)

Doğulu önderler, milletlerinin başından ayrılmayarak her hükümetin temeli olan şu iki kanunu hakkıyla yapıyorlar: iyi yola götürmek ve kötülüklerden korumak. Bu asil hareket Ruslardan fazla özellikle Türklerde göze çarpıyor.
Auguste Comte

Türk kadınlarının en büyük süsü Türk oluşlarıdır. Onlar süslenmek için elmas veya zümrüt takınmıyorlar, belki üzerlerinde taşıdıkları o taşları süslemiş ve kıymetlendirmiş oluyorlar. Çünkü her Türk
kadını canlı bir inci ve paha biçilmez bir pırlantadır.
Lady Mary Wortley Montagu

Türk'ün güzel yüzünü, kuvvetli endamını, pırıltılı kostümünü, zarif tavırlarını, kibar gülüşünü, aslanca kükreyişini fırçayla göstermek mümkündür. Fakat pek güç olan, Türk'ün özünü göstermektir. Bu öz, ayışığı gibi görülür fakat gösterilemez.
Decamps (fransız ressam)

Türkler yaman binicidirler. Türkler hücumunda düşmanı bir yaprak gibi çevirip bozarlar.
Câhiz (Arap Bilgini)

Türklerin yürekleri temizdir. Onlarda batıl fikirler, basit düşünceler yoktur.
Semame İbn-i Eşreş (Arap Bilgini)

Türkler kahramandırlar. Dostlarına zarar vermezler. Fakat kazanç getirirler.
Comenius (Çek Bilgini)

Türklerin biricik sevdikleri şey hak ve hakikattir. Ve hiçbir haksızlık yapmadıkları halde
haksızlığa uğramışlardır.
William Pitt (İngiliz Devlet Adamı)

Türk, Heredot'tan, Tevrat'tan çok eski yüzyılların tanıdığı bir ulustur.
Sadelik içinde görkemi, sükunet içinde ihtişamı, tahakküm kabul etmeyen bir
yüreklilik, alabildiğine geniş bir fetih aşkı, sonsuz bir teşebbüs kabiliyeti, bölgelere uymaktan çok bölgeleri kendine uydurma zevki ve alışkanlığı Türk milletinin asırlar dolduran tarihinde açıkça görülür.
(Ünlü Tarihçi) Hammer

Türkler kahramadırlar, dostlarına zarar vermezler. Yüce Türk milleti tuttuğu eli bırakmaz, sözünden dönmez, iyi ve kötü
günlerde dostundan ayrılmaz. Böyle bir ulusla el ele vermek yeryüzünde her zorluğu yenmek için sonsuz bir güç ve yetenek kazanmak demektir.
Comenius (Çek Bilgini)

Türkler muhakkak ki Avrupa tarihinin ve yakın Asya tarihinin bildiği en halis efendi millettir.
Kayzerling

Her Türk'ün bakışında silahın ruha verdiği güveni görmek mümkündür. O hayata ve olaylara güvenle bakmayı öğrenmiştir.
Molkte

Kılıcı insafsız bir beceriyle kullanan Türk'ün eli, yendiği insanların yarasını sarmakta da ustadır.
Lord Byron

Türk korkmaz, korkutur. Bir şey isterse onu yapmadıkça vazgeçmez. Hangi işe el atarsa başarır.
Semame İbn-i Eşreş

Türkçeyi öğrenmek benim için büyük bir mutluluk oldu. Çünkü Türk'ü anlamak için kendisiyle mutlaka tercümansız konuşmalıdır. Tercüman, ışığı örten zevksiz bir perde oluyor.
Gelland (Fransız Bilgini)

Türk askeri cesurdur. Anavatanını sever ve onun için gerekirse çekinmeden canını feda eder.
Albert Einstein

Artık Türklerle savaşmam. Onlar çok cesur ve iyi insanlar.
Andreas Phitiades

Dünyada iki bilinmeyen vardır. Biri kutuplar, diğeri Türkler.
Albert Sorel

Bozkurt Türk milletinin sembolüdür. Birbirini takip etmis olan Türk nesillerinin ortak malı olan millî destan parçalarimizda, Türklere yol göstericilik yapan, Türkleri zaferlere götüren bir sembol...

Artik Bozkurt bir güç, orduya yol gösteren bir kılavuz, darda kalanlarin yardimina kosan bir Hizir, Hakan'a ve orduya ihtiyat, ihtimam ve temkin dersi veren bir hoca sembolüdür... Oğuz Han'la ve ordusu ile beraber savasan, orduya moral veren ve onu zaferden zafere kosturan bir faktördür. Savasçiligin, cesaretin, bir sembolüdür. O kurt olmaktan ziyade, kurda benzetilen bir kurtarici ve bir kahramandir. Bilgin ve akıllı bir Hakan'dır.

Neden Bozkurt?

Bu sualin cevabı herhalde Bozkurt’a ait özelliklerin, Türk’lerde bulunan özelliklerle örtüşmesi olabilir diye düşünülmektedir. Cesareti, esarete tahammül edemeyişi, kıvraklığı,tek eşli oluşu, Aile düzenine sadakati v.b gibi özellikler onun, atalarımız tarafından sembol seçilme nedenleridir. Her milletin tarihinde destanlar önemli yer tutar. Bilindiği gibi halk hikayeleri ve menkıbeler ağızdan ağıza söylenerek, nesilden nesile geçiyordu. Zamanla bu hikayeler yazıya dökülerek en sonunda zamanımıza kadar ulaşan destanları meydana getirdiler. Bu destanlar da Bozkurt’un çok önemli yeri vardı. Íngilizler için Aslan, Ruslar için ayı, Fransızlar için horoz, Íranlilar için Pars, yahut kaplan, Japonlar için ejder ne ise, Türkler için de Bozkurt odur

Bozkurt Destanı

''...Türkler'in ilk ataları Batı Denizi'nin batı kıyısında otururlardı. Türkler, Lin adlı bir ülkenin ordularınca yenilgiye uğratıldılar. Düşman çerileri bütün Türkleri erkek-kadın, küçük-büyük demeden öldürdüler. Bu büyük ve acımasız kıyımdan yalnızca 10 yaşlarında bulunan bir oğlan sağ kaldı geriye. Düşman askerleri bu çocuğu da buldular ama onu öldürmediler; bu yaşayan son Türk'ü acılar içinde can versin diye, kollarını ve bacaklarını keserek bir bataklığa attılar. Düşman hükümdarı, çeri (asker) lerinin son bir Türk'ü sağ olarak bıraktığını öğrendi; hemen buyruk verdi ki bu son Türk de öldürüle ve Türkler'in kökü tümüyle kazına... Düşman çerileri çocuğu bulmak için yola koyuldular. Fakat dişi bir Bozkurt çıktı ve çocuğu dişleriyle ensesinden kavrayarak kaçırdı; Altay dağlarında izi bulunmaz, ıssız ve her tarafı yüksek dağlarla çevrili bir mağaraya götürdü. Mağaranın içinde büyük bir ova vardı. Ova, baştan ayağa ot ve çayırlarla kaplıydı; dörtbir yanı sarp dağlarla çevrili idi. Bozkurt burada çocuğun yaralarını yalayıp tımar etti, iyileştirdi; onu sütüyle, avladığı hayvanların etiyle besledi, büyüttü. Sonunda çocuk büyüdü, ergenlik çağına girdi ve Bozkurt ile yaşayan son Türk eri evlendiler. Bu evlilikten 10 çocuk doğdu. Çocuklar büyüdüler; dışarıdan kızlarla evlenerek ürediler. Türkler çoğaldılar ve çevreye yayıldılar. Ordular kurup Lin ülkesine saldırdılar ve atalarının öcünü aldılar. Yeni bir devlet kurdular, dört bir yana yeniden egemen oldular. Ve Türk kaganları atalarının anısına hürmeten, otağlarının önünde hep kurt başlı bir sancak dalgalandırdılar...''

Bu efsaneden anlaşıldığına göre, Türkler'in ilk yurtları, Orta Asya'nın batısına yakın bir yerlerde idi. Türkler, Turfan'ın kuzey dağlarına daha sonra göçmüşlerdi.

Çin tarihlerinin de yazmış olduğu Bozkurt destanı, burada bitmektedir. Çinliler daha sonra nelerin olduğunu açık olarak yazmıyorlar. Bu efsanenin son bölümü, Ergenekon Destanı'dır. Ergenekon Destanı, Cengiz Han çağında moğollaştırılmıştır. Ancak bu efsanenin kökleri ve ana motifleri, açıkça Kök Türkler ile ilgilidir. Kök Türk Devleti, MS 6.yy.dan itibaren bir cihan imparatorluğu olmuş ve 200 yıl yaşamıştır. Böyle büyük ve güçlü bir devletin, ilkel Moğollar'dan bir efsane alıp kökenlerini ona dayandırması mümkün değildir. Ayrıca, Ergenekon Destanı'nın ana motiflerinden biri, Demirci'dir. Destanda demirci, dağda demir madeni bulur ve Türkler bu demir madenini eriterek Bozkurt'un önderliğinde Ergenekon'dan çıkarlar. Unutmamak gerekir ki, Göktürkler'in ataları da demirci idiler. Onlar en iyi çelikleri işler, başka devletlere silah olarak satarlardı. Göktürkler'in ataları, demir cevherleriyle dolu dağların eteklerinde türemişler, demirleri eriterek yeryüzüne çıkmışlardı. Sonradan kendilerinin de demirci olmaları bundan ileri gelmektedir. Oysa Moğollar, demirciliği bilmezlerdi. Cengiz Han zamanında Moğollar'ın yanına gelen bir Çin elçisi, o çağda bile Moğollar'ın ok uçlarını taştan yaptıklarını, demir işlemeyi bilmediklerini belirtir. Moğollar demir işlemeyi, Cengiz Han zamanında Uygur Türkleri'nden öğrenmişlerdir. Ayrıca Bozkurt, Türkler'in kutsal hayvanıdır. Moğollar'ın kutsal hayvanı köpektir.

Şu ermeni dediğim, moskovanın dölüdür,
Rusya kızıl ateşse, ermeni de külüdür,
Ermeni soyu kırmak, çözümün tek yoludur

ERMENİ DERDİ

Bazı 'araştırmacılar' Ermenilerin Osmanlı Devleti yönetimi altında silahsız olduklarını, Osmanlı'nın Ermenileri 'etnik temizlik' maksadıyla yok etmeye çalıştığını iddia ediyorlar. Oysa belgeler tam tersini söylüyor. Aşağıda yer alan fotoğraf bizzat Ermeniler tarafından çekilmiş ve yine Ermeniler tarafından övünç vesilesi olarak Taşnaklar'ın tarihini anlatan bir kitapta yer alıyor. Fotoğrftan da anlaşılacağı üzere Ermeniler Osmanlı'ya karşı tam teşekküllü hazırlıklılar. Silahlar, kurşunlar ve eğitim aldıkları her hallerinden belli bir Ermeni çetesi görüntüsü. Yıl Temmuz 1897. Meraklısı için kaynağı da verelim: Hratch Dasnabedian,Dashnaktsutiun, 1890-1924, s. 50



ERMENİLERİN ŞEHİT ETTİĞİ DİPLOMATLARIMIZ.

27.01.1973 Santa Barbara / Başkonsolos Mehmet BAYDAR
Konsolos Bahadır DEMİR

22.10.1975 Viyana / Wien / Büyükelçi Daniş TUNALIGİL

24.10.1975 Paris / Büyükelçi İsmail EREZ
Şoför / Driver Talip YENER

16.02.1976 Beyrut / Başkatip Oktar CİRİT



09.06.1977 Vatican City / Büyükelçi Taha CARIM

02.06.1978 Madrid / Büyükelçi / Elçi Necla KUNERALP
Em.Büyükelçi / Retired Ambassador Beşir BALCIOĞLU

12.10.1979 Lahey / Büyükelçi Oğlu / Ambassador's Son Ahmet BENLER

22.12.1979 Paris / Turizm Müşaviri / Tourism Counsellor Yılmaz ÇOLPAN

31.07.1980 Atina / Athens İdari Ataşe Galip ÖZMEN
Athens / İdari Ataşe Kızı Neslihan ÖZMEN

17.12.1980 Sydney / Başkonsolos Şarık ARIYAK
Güvenlik Ataşesi Engin SEVER



04.03.1981
Paris / Çalışma Ataşesi Reşat MORALI
Din Görevlisi Tecelli ARI

09.06.1981 Cenevre/ Sözleşmeli Sek. M. Savaş YERGÜZ

24.09.1981 Paris/ Güvenlik Ataşesi Cemal ÖZEN

28.01.1982 Los Angeles / Başkonsolos Kemal ARIKAN

08.04.1982 Ottava / Ottawa / Ticaret Müşaviri / Counsellor for Commercial Affairs Kani GÜNGÖR

04.05.1982 Boston / Fahri Başkonsolos / Honorary Consul General Orhan GÜNDÜZ

07.06.1982 Lizbon / Lisbon / İdari Ataşe/ Administrative Officer Erkut AKBAY

27.08.1982 Ottawa / Askeri Ataşe Albay / Military Attache Colonel Atilla ALTIKAT

09.09.1982 Burgaz / İdari Ataşe / Administrative Attache Bora SÜELKAN

08.01.1983 Lisbon / İdari Ataşe Eşi / Nadide AKBAY,Administrative Officer's Wife eşi merhum Erkut AKBAY'ın yaşamını yitirdiği 07.06.1982 tarihli saldırıda yaralanmış ve 08.01.1983 tarihinde yaşamını yitirmiştir. Nadide AKBAY

09.03.1983 Belgrad / Büyükelçi / Ambassador Galip BALKAR

14.07.1983 BrükseI / Brussels / İdari Ataşe / Administrative Attache Dursun AKSOY

27.07.1983 Lisbon / Müsteşar Elçi / Wife of the Counsellor Cahide MIHÇIOĞLU

28.04.1984 Tahran / Sözleş.Sek. Elçi / Wife of Secre. Işık YÖNDER

20.06.1984 Viyana / Çalışma Ataşesi Erdoğan ÖZEN

19.11.1984 Viyana / Uluslararası Memur Evner ERGUN

07.10.1991 Atina / Basın Ataşesi Çetin GÖRGÜ

11.12.1993 Bağdat / İdari Ataşe Çağlar YÜCEL

04.07.1994 Atina / Müsteşar Haluk SİPAHİOĞLU

ERMENİ İSYANLARI VE KATLİAMLARI


İstanbul'da örgütlenen ve Avrupa devletlerinin dikkatlerini Ermeni meselesine çekerek Osmanlı Ermenilerini kışkırtmayı hedefleyen Hınçakların başlattığı ayaklanma girişimlerini, aralarında siyasi mücadele başlayan Taşnaklarınki izlemiştir. Bu ayaklanma girişimlerinin ortak özellikleri; Osmanlı ülkesine dışarıdan gelen komitelerce planlanmış ve yönlendirilmiş olmaları ile örgütlenme faaliyetlerinde Anadolu'ya yayılan misyonerlerin büyük katkısının bulunmasıdır.

İlk isyan 1890'daki Erzurum'da gerçekleşmiştir. Bunu, yine aynı yıl meydana gelen Kumkapı gösterisi, 1892-93'te Kayseri, Yozgat, Çorum ve Merzifon olayları, 1894'te Sasun isyanı, Babıali gösterisi ve Zeytun isyanı, 1896'da Van isyanı ve Osmanlı Bankası'nın işgali, 1903'te ikinci Sasun isyanı, 1905'te Sultan Abdülhamid'e suikast girişimi ve nihayet 1909'da gerçekleşen Adana isyanı izlemiştir. 1914'de Zeytun'da 100, 1915 Van olaylarında 3.000 ve 1914-1915 Muş olaylarında 20.000 Türk, Ermeni mezalimi sonucu hayatlarını kaybetmiştir.

İsyanların Osmanlı kuvvetlerince bastırılması, dünya kamuoyuna propaganda maksatlı olarak "Müslümanlar Hıristiyanları katlediyor" mesajıyla yansıtılmış ve Ermeni sorunu giderek uluslararası bir sorun niteliği kazanmıştır. Nitekim, döneme ait İngiliz ve Rus diplomatik temsilciliklerinin raporları, "Ermeni ihtilalcilerin hedefinin karışıklıklar çıkararak Osmanlıların karşılık vermesini ve böylece yabancı ülkelerin duruma müdahalesini sağlamak" olduğunu kaydetmektedir.

Öte yandan sömürgeci devletlerin diplomatik temsilcilikleri Anadolu'ya dağılmış Hıristiyan misyonerler ile birlikte Ermeni propagandasının Batı kamuoyuna iletilmesinde ve benimsetilmesinde büyük rol oynamışlardır.

Ermeniler, Türk halkına en büyük zararı, Birinci Dünya Savaşı sırasında giriştikleri katliamlarla vermişlerdir. Bu dönemde Ermeniler; Ruslar hesabına casusluk yapmış, seferberlik gereği yapılan askere alma çağrısına uymaksızın askerden kaçmış, askere gelip silah altına alınanlar ise silahları ile birlikte Rus ordusu saflarına geçerek, "vatana ihanet" suçunu topluca işlemişlerdir.

Daha seferberliğin başlangıcında, Türk birliklerine karşı saldırıya geçen Ermeni çeteleri, büyük katliamlara girişmiş, Türk köylerine baskınlar düzenlemek suretiyle sivil halka büyük zararlar vermişlerdir. Örneğin Van'ın Zeve Köyü'nün bütün halkı, kadın, çocuk ve yaşlı demeden, Ermeniler tarafından öldürülmüştür.
+

HOCALI KATLİAMI


Elleri bir ağaca arkadan bağlanan hamile bir kadının başına dikilmiş olan iki Ermeni yazı tura atıyordu. Bu kanlı kumarı yaklaşık 100 yıl önce Anadolu toprağında Kars'ta Ağrı'da Van'da Erzurum'da da ataları oynamıştı.Onlardan duymuşlardı. Karnı burnunda çaresiz bir Azeri kadının doğumu oldukça yakın görünüyordu. Çaresiz kadın bir hazan yaprağı gibi titriyordu. Elbiseleri yırtık, ayakları çıplaktı...Ermenilerin uzun boylu olanı elindeki AK-47 model Rus yapımı otomatik tüfeğinin namlusuna monte edilen seyyar kasaturayı çıkartırken, diğeri elindeki demir parayı havaya attı
:-Akçik, manç?..
(Kızmı, oğlan mı?)
-Akçik...
(Kız)
Bu cevap üzerine 'oğlan' diyerek bahse giren Ermeni, elindeki kasatura ile hamile kadının karnını bir hamlede yarıp çocuğu çıkarttı.Kan b! ürülügözleri bebeğin kasıklarına kilitlendi.
-Tun şahetsar,ınger...
(Sen kazandın, yoldaş)
-Yes şahetsapayts ays bubrikı inç bes bidigişdana...
(Ben kazandım ama bu bebek nasıl beslenecek?)
-Mayrigı bedge gişdatsine.
(Annesi besleyecek elbette)
Bunun üzerine daha kısa boylu olan Ermeni, bir hamlede kasaturaya geçirdiği bebeği annesinin göğsüne yapıştırdı:
-Mayrig yerahayin zizdur.
(Çocuğa meme ver)
Aynı dakikalarda Hocalı'nın başka bir semtinde tek kale futbol maçı hazırlığı vardı. İki kesik Azeri kadın başını kale direği yapmışlar, top arayışına girmişlerdi.Başı tıraşlı bir çocuk bulup getirdiklerinde ise Ermeni çeteci sevinçle bağırdı:
-Asixn ma/,çimi yev bızdıge, aveg gındırnadabidi. Gıdıresek...
(Bu hem saçsız hem de küçük, iyi yuvarlanır. Kopartın...)
Aynı anda çocuğun gövdesi bir tarafa,başı da orta yere düşmüştü...
Ermeniler zafer naraları! atarak, kanlı postalları ile kesik çocuk başına vurarak kanlı bir kaleye gol atmaya çalışıyordu.
Bu iki olay Hocalı'da bundan çok değil yalnızca 14 yıl önce yaşandı. Her iki olay da ermeni çetecilerin katliamlarına bizzat şahit olan görgü tanıklarının anlatımlarıdır.
Ne yazık ki 26 Şubat 1992 günü binlerce Azeri türlü yöntemlerle vahşice katledilmiştir. Ajanslar,katliam haberini bütün dünyaya hızla geçerken, arşı titreten ağır bir vahşet yaşanan Hocalı halkından geri kalanlar ise çaresizlik içinde kıvranıyordu.
Türkiye'de büyük bir dehşet uyandıran katliama ilişkin ilk görüntüler ise TRT aracılığı ile duyurulmuştu. Bütün olanları batılı gazeteciler, özellikle de New York Times belgeledi.
26 Şubat'ta güçlü silahlarla donatılmış Ermenistan silahlı kuvvetleri ile Hankendi'nde konuşlanmış bulunan Albay Zarvigarov komutasındaki 366'ncı Rus Motorize Alayı, Hocalı'ya saldırarak tarihin en vahşî katliamlarından birini yaptılar.
26 Şubat! gecesi Rus motorize alayının tanklarından açılan top ve roket saldırıları ile Hocalı Havaalanı kullanılamaz hâle getirilerek kentin dış dünya ile ilişkisi de tamamen kesildi.
Savunmasız kalan kente giren Rus destekli Ermeni askerleri, çocuk, yaşlı, kadın, bebek demeden birçok insanımızı vahşîce katlettiler. ermenilerin işgal ettikleri Hocalı'da dehşet verici olaylar yaşandı.
Canlı canlı insanların kafa derilerini yüzdüler,
Sağ olarak ele geçirdiklerini ise sistematik bir işkenceye ve tıbbî deneylere tâbi tutarak, insanlık dışı muamelelere maruz bıraktılar.
Hızar ve testereler ile diri diri insanların kol ve bacaklarını kestiler.
Genç kızların önce saçlarını,sonra da kafa derilerini yüzdüler.
Babanın gözü önünde evladını, evladın gözü önünde babayı kurşunlara dizdiler.
Kesik kafaları sepetlere doldurdular.



İÇİMİZDEKİ ERMENİLER

Yeni Şafak yazarlarından Hakan Albayrak'ın önceki gün köşesinde (“Beni affet ve benden af dile” 17.10.2007) hatırlattığı, Ermeni lider Ter Petrosyan ile merhum MHP lideri Alparslan Türkeş'in gerçekleştirmek istediği ancak gerçekleştirmeyen o muhteşem düşünceyi, önce buradaki Türkler ve Ermeniler hayata geçirsin. Capitol'un önüne açılacak olan Türk ve Ermeni çadırlarının ortasına, yaşanan trajedinin adına sembolik bir anıt dikilsin elele. Anıtın, Türk çadırına bakan yüzünde Ermenice, Ermeni çadırına yüzünde Türkçe, “Verdiğimiz acılardan dolayı üzgünüz” yazılsın.

Milletin içinden çıkacak olan vatan hainlerinin her fırsat bulduklarında her nedense içlerindeki kinleri bir şekilde kusacaklarından asla ve hiçbir zaman şüphem olmamıştır.
Ermeniye yaptığı Ermenilikler gibi cevap vermeliyiz,
Ermeni soyu kırmak,çözümün tek yoludur
BU TOPRAKTAN SU İÇENİN BİLEKLERİ TUNÇ OLUR

TÜRK'E KEFEN BİÇENİN ÖLÜMÜ KORKUNÇ OLUR

Orhan ÇELTİKCİ
Antalya Akdeniz Universitetinin Müəllimi,
Mədəniyyət Strategiyaları Üzrə Mütəxəssis


Dünyada 20. yüzyıl bir değişim asrı olmuştur. İki büyük dünya savaşının yaşanması, imparatorlukların çöküşü, sömürge sisteminin çağdaş bir boyut kazanması, teknolojinin akıl almaz bir şekilde gelişmesi buna bağlı olarak uzay çağına girilmesi, bölgesel düzeyde milliyetçilik hareketleri ve milli devletlerin oluşumu, devletlerarası politikalara karşılıksızlığın ve acımasızlığın yansıması, SSCB’nin dağılması ile; iki kutuplu dünyanın ABD merkezli dönmeye başlaması özellikle Türk Dünyasının 1/4 inin bu dönemde bağımsız olarak, siyasi ve kültürel sınırları ile ortaya çıkması bu yüzyıla damgasını vuran önemli olaylardır. Bütün bu gelişmelerin sonucu olarak, dünyanın jeopolitik haritası değişmiş, dünya bağımsız devletleri dış politikalarında yeni oluşan şekle göre hüküm vermeye başlamıştır.

Türkler açısından 20. yüzyılın en önemli olayı SSCB’nin dağılmasıdır. Bilindiği gibi 1 Ocak 1991 de SSCB resmen ortadan kalkmıştır. SSCB’nin ortadan kalkması ile 15 yeni Cumhuriyet SSCB toprakları üzerinde kurulup, bağımsız olmuşlardır. Yeni oluşumla dünyada “Küreselleşme” eğilimi başlamış, diğer yandan da etnik ayrıma yönelik bir bölünme ve parçalanmalar dönemi günümüze damgasını vuran önemli bir etken olmuştur. Bu dönem, Türkler açısından bir kendi oluş, kendine geliş dönemi olması açısından önemlidir. O zamana kadar yeryüzünde dünyanın tanıdığı bağımsız Türkiye Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti’nin tanıdığı KKTC’ye Kafkasya’da Azerbaycan; Türkistan’da (Orta Asya) Kırgızistan, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan bağımsız Türk Devletleri eklenmiştir. Yaklaşık dört milyon km2 toprakları ile Türk Dünyası, Türkiye ve Dünya için bir taraftan çok önemli bir etken olurken diğer yandan dünya jeopolitiğini de değiştiren bir olgu olmuş, dünya başat devletleri dış politikalarında Kafkasya, Türkistan ve Türk Cumhuriyetlerini daha fazla önemser hale gelmişlerdir. Dünya başat güçlerinin politikalarında yer verdikleri gibi, Türkiye de dış politika önceliklerini yeni gelişen şartlara göre şekillendirmeye başlamış, dönemin politika ve devlet adamları “21. yüzyıl Türklerin asrı olacaktır” söylemlerini dile getirmeye başlamışlardır.

Günümüz itibari ile dünya Türkleri Anadolu ve Türkistan ağırlıklı olmak üzere yaklaşık 250 milyondur. Nüfus açısından değerlendirildiğinde dünya Türk nüfusu eşi olmayan bir potansiyel güçtür. Ancak, gerek yaşanılan coğrafyanın durumu gerekse tarih derinliğinde Türkler arasında meydana gelen şekillenme ve oluşumlar Türk Dünyasının birleşmesini engellemektedir, engelleyecektir. Bu acıdan değerlendirildiğinde Türk Dünyası Coğrafi birliği bir hayalden öte gidememektedir.

Dünya global bir köy haline gelirken coğrafi birlikteliğin önemi eskiye nazaran ikinci hatta üçüncü plana düşmüş durumdadır. Bu dönüşüm değerlendirildiğinde Türk Dünyasının coğrafi birlikteliğinin dünya şartlarında mümkün olmadığı görülmektedir. Ancak, gerek Türk Dünyasını oluşturan coğrafyanın dünyanın mihenk yerinde olması, gerekse Türklerin yaşamakta oldukları toprakların yer altı ve yerüstü kaynaklar açısından zengin ve çeşitli varliyete sahip olması Türk dünyasının önemini kendiliğinden kat be kat arttırmaktadır. Bu eksende değerlendirildiğinde Türk Dünyasının, bir millet çok devlet şeklinde yaşıyor olan, Türk kültürlü halklarının ortak argümanlarını tespit etmeli bu argümanlar noktasında bir olan yönlerinin tespit edilip buna göre hareket edilmesi gerektiği de açıktır.Nedir Türk dünyasının ortak argümanları? Kuşkusuz bu soruya en iyi cevabı büyük önderimiz Mustafa Kemal ATATÜRK vermiştir. M. Kemal Atatürk, 29 Ekim 1933 yılında yaptığı bir konuşmada:

“Bugün Sovyetler birliği dostumuzdur, komşumuzdur, müttefikimizdir. Bu dostluğa ihtiyacımız vardır. Fakat, yarın ne olacağını kimse bugünden kestiremez. Tıpkı Osmanlı gibi, tıpkı Avusturya-Macaristan gibi parçalanabilir ufalanabilir.

Bugün elinde sımsıkı tuttuğu milletler avuçlarından kaçabilirler. Dünya yeni bir dengeye ulaşabilir. İşte o zaman Türkiye ne yapacağını bilmelidir… Bizim bu dostumuzun idaresinde dili bir, inancı bir, özü bir kardeşlerimiz vardır. Onlara sahip çıkmaya hazır olmalıyız. Hazır olmak yalnız o günü susup beklemek demek değildir. Hazırlanmak lazımdır. Milletler buna nasıl hazırlanır? Manevi köprülerini sağlam tutarak.

Dil bir köprüdür…

İnanç bir köprüdür…

Tarih bir köprüdür…

Köklerimize inmeli olayların böldüğü tarihimizin içinde bütünleşmeliyiz. Onların (Dış Türklerin) bize yaklaşmasını bekleyemeyiz. Bizim onlara yaklaşmamız gereklidir…” demiştir.

O zaman bir millet çok devlet şeklinde yaşamakta olan bir Türk kültürlü halkların var kalabilme adına ellerinde bir çok argümanları bulunmaktadır. Bu argümanların başında kuşkusuz Tarih birliği yatmaktadır. Tarih geçmişte bizim acısıyla tatlısı ile geçirdiğimiz bizim bugünlere ulaşmamızda üstünden geçtiğimiz köprüdür. 5000 yıllık bir derinliğe sahip önemli bir köprüdür. Bu köprü gelecekte güçlenmek adına, kökü beslenilerek yeni nesillere aktarılmalıdır.

Dil de bir köprüdür. İnsan dili ile konuşur, dili ile anlaşılır. Türk Dili kuşkusuz Türk Milletinin kalbidir, zihnidir. Her ne kadar tarih derinliği içinde konuşulan Türkçede ağız ve şive farklılığı meydana gelmiş olsa da Türkçe Türk Kültürlü halkların dil konusunda Gök Kubbedir.

İnanç da bir köprüdür. Günümüz itibari ile yaklaşık 250 milyona yaklaşan Türk Kültürlü halkların nüfusunun ekseriyet çoğunluğunu Müslüman inançlılar oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra Hıristiyan, Musevi, şaman… inançlı Türklerde mevcuttur. Bu bağlamda bizi bağlayan, bizi birbirimize yaklaştıran nokta inançtır, şu yada bu din değildir. Yine Türk Dünyasının en önemli toplumsal birlik argümanlarından biriside Türk Kültürüdür. Kültür toplumu oluşturan fertler arasında çimento vazifesi gördüren en önemli birlik unsurudur. Bu bağlamda değerlendirildiğinde Türk devletlerinin yönetim yapılarında, Türk halklarının temizlik anlayışlarında, Geleneksel Türk Bayramlarında, Türk temizlik anlayışında, Töre, adet, gelenek göreneklerde, halk inançlarının doğum evlenme ölüm ile ilgili safhalarında, Türk Kültüründe renk anlayışında… ana noktalarda büyük oranda ayniliğin olduğu görülmektedir.

Sonuç olarak Türk Dünyasını oluşturan Türk Kültürlü halklar ele alınıp incelendiğinde günümüz itibari ile dünyanın hemen her tarafında yaşıyor olan Türk Kültürlü halk fertlerinin birçok ortak yanlarının olduğu görülmektedir. Bu ortak yanlarımız bizim dünyada var olan kimliğimizi devam ettirmemiz adına sahip çıkmamız gereken hayat damarlarımızdır. Haleflerimize bu zenginlik unsurlarımızı aktarabilmeliyiz ki; haleflerimiz daha güçlü gelecek elde etmede kendilerinde kuvvet bulsunlar. Dünya güçlü milletlerin; nicelik ve nitelik olarak zayıf olan milletleri bünyesine katıp eriterek yok ettiği bir dönemi yaşamaktadır. Bu dönemde de en fazla savaş kültürler üzerinde verilmektedir. Kültür olarak var kalabilmek, kültüre sahip çıkabilmek gelecekte var kalabilmenin olmazsa olmazı olmuştur.

TÜRK XALQLARININ COĞRAFİ KƏŞFLƏRİ
Qədim zamanlardan başlayaraq dünyanın ən böyük materiki olan Avrasiya məkanında formalaşan, onu öyrənən, kəskin təzadlı təbii mühitinə uyğunlaşan, təsərrüfat sahələrini mənimsəyən və ucsuz-bucaqsız bu yerlərə al-əlvan coğrafi adlar verən məhz türk xalqları olmuşdur. Onların formalaşdığı ərazilər qərbdə Aralıq dənizindən başlayaraq şərqdə Sakit okeana, şimalda Buzlu okeandan  cənubda Kərkük-Həmədan istiqamətində keçən 35 şim.e. qədər uzanırdı. Türk xalqlarının  yayıldığı geniş Avrasiya ərazilərində oxşar toponimlərə tez-tez rast gəlinir. Bunun başlıca olaraq iki səbəbi vardır : birinci, müxtəlif ərazilərdə bir dil ailəsinə mənsub dillərlə danışan xalqların məskunlaşması; ikinci, yerin mənfi və müsbət relyef formalarının çalarlarını bildirən sözlərin eyni olmasıdır. B.Ə.Budaqov yazır: «Türk dilli xalqların yayıldığı 10 mln.km2 – ərazilərdə yaşayan xalqlar arasında baş vermiş miqrasiya zamanı onlar ilk növbədə müqəddəs olan coğrafi, eləcə də şəxs adlarını özlərilə apararaq toponimik estafeti nəsildən-nəsilə, ərazidən əraziyə köçürmüş və beləliklə, onları yaşatmışlar».

Mərkəzi Asiyanın tarixinə dərin təsir göstərmiş qüdrətli köçəri xalqlardan biri də türk mənşəli hunlar olmuşlar. Hunların əsas yaşayış yerləri Mərkəzi Monqolustan və Transbaykalda olan hündür düzənliklər idi. Onların başçısı Mete xan e.ə. 209-cü ildə şərqə doğru hərəkət edərək Mancuriyanı, sonra şimala Böyük göl adlanan Baykalın cənubunu, Yenisey çayının yuxarı axınlarında yerləşən Tuva çökəkliyini, qərbdə Altay dağlarını, İrtış vadisini, cənubi Ural çöllərini tutmuşdur.

Sonrakı illərdə hunlar lap Avropanın içərilərinə qədər gedib çıxmışlar. Qərbi hunlar Qara və Azov dənizləri sahillərində məskən salmış və Dunay boyu əraziləri mənimsəmişlər. Bizim eranın beşinci əsrinin əvvəllərində hunlar Dunay sahillərində möhkəm dövlət yaradırlar və Atillanın başçılığı ilə 452-ci ildə hətta İtaliyaya gedib çıxmışlar. Şərqdə isə Çin hunlarla ticarət əlaqələrini genişləndirmək üçün e.ə.156-cı ildə «sərhəd bazarları» açırdı.

Beləliklə, e.ə. II-I əsrlərdə hunlar şərqdə Böyük Xinqana söykənən, qərbdə İrtış vadisinə çatan, şimalda Baykal gölündən başlayıb cənubda Qobi səhrasına qədər uzanan bir imperiya yaratmışlar. Ona görə də bütün əsaslarla deyə bilərik ki, Mərkəzi Asiyanın şimal hissəsini – Monqolustanı, Qərbi Sayanları, Altayı, Transbaykaliya və Baykal gölünün ilk kəşfçiləri məhz hunlar olmuşdur.

VI əsrin ortalarından başlayaraq Asiyanın siyasi səhnəsinə yeni fəal qüvvə kimi Türk xanlığı daxil olur. Göstərilən dövrdə türklər xüsusi Orxon yazı icad edirlər. Daş üzərində həkk olunmuş belə yazılı abidələrdən görünür ki, türklər Şimali Monqolustan, Yenisey vadisi, Baykal ətrafı, Altay, Şərqi Türküstan, Orta Asiya və hətta Avropada Dunaya qədər olan ərazilərdə yayılmışlar.

Artıq 560-cı illərin əvvəllərində türklər Qazaxıstan çöllərini bütövlükdə öz tərkibinə qatırlar. Eyni vaxtda şərqə doğru hərəkət edərək Mərkəzi Tuvaya, Yeniseyin yuxarı axınlarına daxil olurlar. Türklər Anqara çayının  Yeniseylə qovuşduğu yerə çıxaraq ətrafda olan yerli tayfaları özlərinə tabe edirlər. Qərbi Sayanların qarlı aşırımını keçən türklər Minusink çökəkliyinə daxil olurlar, buradakı qırğız tayfalarının torpaqlarını zəbt edirlər və bununla da orta Yeniseyin kəşfinin əsasını qoyurlar.

Şərqdə bilavasitə Çin ərazilərinə söykənən Türk xaqanlığı Mərkəzi Asiyadakı Soqdiyanadan keçib qərbə doğru uzanan ticarət yollarını öz nəzarəti altında saxlayırdı. Həmin yollarda türk, ərəb, iran və b. tacirlər sərbəst fəaliyyət göstərirdilər.

Mərkəzi Asiyadakı türklərin hökmranlığı dövründə soqdiyanalılar nəinki ticarətlə həm də yeni torpaqları məskunlaşdırmaq fəaliyyəti ilə də məşğul olurdular. Yaranmış əlverişli şəraitdən istifadə edən soqdiyanalılar VI əsrin ikinci yarısında böyük məsafə qət edərək Yeddigöl-dən Baykala gəlib çıxırlar və Anqara çayı sahillərində məskunlaşaraq, özləri ilə gətirdikləri yüksək əkinçilik mədəniyyətini yayırlar. Onlar hətta Anqara və Yenisey çayları vasitəsilə lap şimala üzərək hazırkı İqarka şəhərinə qədər gəlib çıxırlar. Mərkəzi Asiyanın müxtəlif cənub malları şimala qədər aparılırdı. Əks istiqamətdə isə qiymətli xəz dərilər gətirilirdi. Deməli, məhz Mərkəzi Asiyanın türk tacirləri belə böyük əraziləri əhatə edən şimal-cənub ticarətinin ilkin əsasını qoyanlardan olmuşlar.

Çingiz xanın sərkərdəliyi altında monqollar böyük imperiya yaradırlar. Onlar Baykal ətrafını, Amur çayının yuxarı axınlarını öz imperiyasına qatdıqdan sonra ucsuz bucaqsız Kulunda, Barabi və İşim çöllərini tuturlar və Orta Urala qədər qalxırlar. Orta Asiyanı tutan Çingizxan Səmərqəndi öz iqamətgahına çevirir. Çingiz xanın dövründə monqollar ilk dəfə  Burkan-Kaldun yaylasının (hazırkı Xanqay) və buradan öz mənbəyini götürən doqquz çayın, o cümlədən Kerulen, Onon (Amurun hövzəsi) və Selenqanın bir sıra qollarının coğrafi səciyyəsini vermişlər.

Monqollar ilk dəfə Kem çayının (Yenisey) böyük hissəsi ilə tanış olurlar, onun Anqaraya töküldüyünü ehtimal edirlər, bu çayın isə Böyük dənizə (Kara d.) axdığını, hər yerdə çoxlu gümüş yayıldığını qeyd edirdilər.

Artıq XIII əsrin birinci yarısında monqol-tatar feodal imperiyası geniş əraziləri: Monqolustanı, Şimali Çini, Koreyanı, Tanqutu, Mərkəzi və Orta Asiyanı, Zaqafqaziyanı, İranı, Əfqanıstanı əhatə edirdi. Rusiya ərazisi Qızıl Ordanın vassalı vəziyyətinə düşmüşdür. Volqa-Kama torpaqları və qıpçaq çölü Qızıl Ordanın tərkibinə qatılır. Monqol-tatarları tutduqları ərazilərdə, o cümlədən Rusiyada ən böyük ziyanı şəhərlərə vururdular, onların çoxunu dağıdırdılar. Belə ki, həmin şəhərləri özləri üçün təhlükəli müqavimət mərkəzi sayırdılar.

Çingiz xanın Səmərqənddə olan iqamətgahına dəvət etdiyi Çan Çunya türk xalqlarının əraziləri haqqında  zəngin materiallar toplamışdır. Pekindən hərəkətə başlayan Çan Çunya Xalxin Qol çayını, Şimali Monqolustanı, Altay dağlarını, Şərqi Tyan-Şanı seyr edir. O, Tyan-Şan dağları haqqında yazırdı: buludlar qədər hündür, qum dənələri qədər ağdır». Tyan-Şanın Cunqariya düzənliyinə baxan şimal yamacından keçərək qərb istiqamətində hərəkət edən Çan (Sayram-Nur duzlu gölün ətrafına fırlanaraq İli, Talas çaylarının vadisinə enir və 1221-ci ildə gəlib Səmərqənd şəhərinə çatır. Çan Çunya keçdiyi ərazilərdəki yayla və dağlar, çaylar, göllər, səhralar haqqında qiymətli məlumatlar verir. Onun sadaladığı coğrafi adların çox böyük əksəriyyəti türk mənşəlidir. Bu da Mərkəzi Asiyanın məskunlaşmasında türk xalqlarının böyük zəhmətinin sayəsində əldə edilmişdir. Mərkəzi Asiyada ticarətin inkişafında, onun yollarının qorunmasında əsrlər boyu bu yerlərin hökmranları olmuş türk xalqlarının rolu  danılmazdır.

Türk xalqlarının yetişdirdiyi bir sıra görkəmli alimlər riyazi coğrafiyanın, astronomiyanın inkişafında Asiyanın və xüsusilə Yaxın və Orta şərqin öyrənilməsində əsas rol oynamışlar. Bu alimlərin bir çoxu öz  yaradıcılığını o dövrün iri elm və mədəniyyət mərkəzlərində, o cümlədən Bağdadda, Səmərqənddə, Marağada davam etdirirdilər.

Böyük türk alimi Əl-Xarəzmin kitabları coğrafiya və astronomiyanın riyazi hesablama məsələlərinə və həmçinin məntəqənin coğrafi enliyi və uzunluğunun dəqiq müəyyən edilməsinə və s. həsr olunmuşdur.

Əl-Xarəzmin «Yerin mənzərəsi kitabı» hətta ərəb coğrafiya Ədəbiyyatının simasını müəyyən edirdi. Onun kitabında Yerin 2402 məntəqəsinin koordinatının müəyyən edilməsinin özü coğrafiya tarixində təqdirə layiq hesab olunurdu.

Xarəzmli böyük ensiklopediyaçı alim Əl-Biruni XI əsrin ən böyük coğrafiyaşünası hesab olunur. Əl-Biruni tarix, etnoqrafiya, təbiətşünaslıq, riyaziyyat, astronomiya, mineralogiya və s. elm sahələrinə aid 150-dən çox əsərin müəllifidir. Özünün  uzun səyahətləri zamanı İran yaylasını, Mərkəzi Asiyanın böyük hissəsini öyrənmişdir. Əl-Biruni Pəncaba etdiyi səyahət zamanı hind elminə və mədəniyyətinə aid topladığı materiallar və özünün empirik müşahidələri əsasında Hindistana həsr olunmuş iri həcmli əsər yazmışdır. Orta Asiyanın topoqrafiyasına dair əsərində Amu-Dərya çayının bir neçə dəfə öz yatağını dəyişməsi barədəki tədqiqatları xüsusilə maraqlıdır. Əl-Biruni Yerin günəş ətrafında hərəkətini Kopernikdən 500 il əvvəl söyləmişdir. Dünyanın bir çox ölkələri, şəhərləri, o cümlədən Azərbaycanın o zaman məlum olan böyük şəhərlərinin enlik və uzunluq dairələrini göstərmişdir. Ömrünün sonuna yaxın yazdığı «Mineralogiya» kitabında müxtəlif mineralların və qiymətli daşların mənşəyi, xarakteri və mədənləri haqqında geniş məlumat vermişdir.
Orta Asiyanın ilk türkşünas-ensiklopediyaçı alimi Mahmud Kaşqari həm də coğrafiyaşünas və səyahətçi olmuşdur: «türklərin bölgələrini, kəndlərini və çöllərini qarış-qarış gəzmişdir. Uzun illər o, türk, oğuz, qırğız şəhərlərini, kəndlərini, düşərgələrini dolaşaraq onların lüğətini yazmışdır». Nəticədə M.Kaşqari Xəzərin şərq sahillərindən başlamış Lobnor gölü meridianına və İli çayı enliyindən Kaşqariyanın cənub sərhədlərinə qədər olan geniş ərazini öyrənmiş, Orta və Mərkəzi Asiyanın bir hissəsinin ilk rayonlaşdırılmasını aparmış və türk xalqları və abidələrinin məskunlaşma sərhədlərini və yerlərini böyük dəqiqliklə müəyyən etmişdir.
Onun məşhur «Divani-lüğət it-türk» (1072-74) əsərində türk qəbilələri, çoxlu dağ, çay, göl, ölkə və dövlətlər haqqında geniş məlumatlar toplanmışdır. Tyan-Şan və Yeddigöllük, İssık-Kul gölü, Balasaqun dağları (Qırğızıstanda), Altay vadisi və İli çayı və s. ən müfəssəl şəkildə səciyyələndirilmişdir. O, Narının yuxarı hövzəsində olmuş, Çatırgöl və Siziç (Songöl) gölünü qeydə almışdır. «Divan»ın sonuna əlavə olunmuş xəritə Mahmud Kaşqari dövründə türkdilli xalqların yaşadığı ərazilərin təsvirini verən ilk xəritədir. O, bir sıra paralel formada düzülmüş Qərbi Tyan-Şan dağ sistemini öz xəritəsində daha düzgün əks etdirmişdir. Kaşqari Manqışlak (Manqıstan) yarımadası ilə də tanış idi – bu yarımadaya ilk dəfə məhz onun xəritəsində rast gəlinir.
Türk xalqlarının tarixi coğrafiyanın formalaşmasında Azərbaycan alimləri də gözəl töhfələr vermişlər. Orta əsrlərin məşhur Azərbaycan astronomu, riyaziyyatçısı, Marağa rəsədxanasının əsasını qoyan Məhəmməd Nəsrəddin Tusi (1201-1274) Yerin fəzada vəziyyətini göstərmiş və dərəcə torunu tərtib etmişdir. Astronomiya və coğrafiyaya aid qiymətli mülahizələr irəli sürmüşdür. Tusinin Təbriz yaxınlığındakı rəsədxanası uzun illər ali tədris mərkəzi kimi fəaliyyət göstərmişdir. M.N.Tusi triqonometriyanın əsasını qoymuşdur. Onun ölkə iqtisadiyyatına, idarəetməyə, şəhər təsərrüfatının təşkilinə aid qiymətli fikirləri olmuşdur.
XV əsrdə yaşamış ərəb və fars dillərində yazmış Azərbaycan alimi Əbdürrəşid İbn-Saleh Bakuvini (1402-1473) coğrafiyaya aid bir sıra qiymətli əsərləri bizə gəlib çatmışdır. Onun «Abidələrin» xülasəsi və qüdrətli hökmdarın möcüzələri kitabı akad. Z.M.Bünyadzadə tərəfindən ərəb dilindən rus və azərbaycan dillərinə tərcümə edilmişdir. Bu kitabda Yer səthi yeddi iqlim qurşağına ayrılmış, bu qurşaqların əhatə etdiyi ölkələr, şəhərlər, iri yaşayış yerləri və tarixi abidələri haqqında müxtəlif məlumatlar verilmişdir.
Bakı haqqındakı məsələlərə geniş yer verilmiş, müəllif barədə qiymətli mülahizələr yazılmışdır. O, Bakıda anadan olmuş və Qahirədə vəfat etmişdir.