Откройте свой Мир!

● Пословицы кратки, а ума в них целые книги.

● Хлеб питает тело, а книга питает разум.

● Хорошую книгу читать не в тягость, а в радость.

● Книга для ума - что тёплый дождь для всходов.

● Ум без книги, как птица без крыльев.

● Напрасный труд - удить без крючка и учиться без книги.

● Книга в счастье украшает, а в несчастье утешает.

● Книга подобна воде - дорогу пробьёт везде.

● Книга не пряник, а к себе манит.

● Книга в суме - в пути тягость, книга в уме - в пути облегчение.

● Книгу читаешь, как на крыльях летаешь.

● Книга не самолёт, а за тридевять земель унесёт.

● Сказанное слово - было да нет, а написанное живёт век.

● Неграмотный - как слепой, а книга глаза открывает.

● Не на пользу книги читать, коли только вершки в них хватать.

● Много прочёл, да мало учёл.

● Ленивому Микишке всё не до книжки.

● Недочитанная книга - не пройденный до конца путь.

● Велико ли перо, а большие книги пишет.

● Аз да Буки избавляют нас от скуки.

● Книги читай, а дела не забывай.

● Не красна книга письмом, красна умом.

● Книги книгой, да и своим умом двигай.

● Испокон века книги растит человека.

● Книга поможет в труде, выручит в беде.

● Кто работает без книг, решетом воду черпает.

● Кто много читает, тот много знает.

● С книгой поведешься – ума наберешься.

● Книга – зеркало жизни.

● Книга для ума – что теплый дождик для всходов.

● Кто много читает, тот много знает.

● Прочел книгу – встретился с другом.

● Хорошая книга – лучший друг.

● Книга – твой друг, без нее как без рук.

● Береги книгу – она поможет тебе жить.

● Грамотею и книга в руки.

● Недочитанная книга – не пройденный до конца путь.

● Ему и книги в руки.

● Книги не говорят, а правду сказывают.

● Книги читать – не в ладушки играть.

● Кто знает Аз до Буки, тому и книги в руки.

● Золото добывают из земли, а знания из книги.

● Ум без книги, как птица без крыльев.

● Напрасный труд удить рыбу без крючка и учиться без книги.

● Не на пользу книги читать, коли только вершки в них хватать.

● Испокон века книга растит человека.

● Читай, книгочей, не жалей очей.

● Книга - это сосуд, который нас наполняет, но сам не пустеет.
(А. Декурсель)

● Ни о чем не думает лишь тот, кто ничего не читает.
(Д. Дидро)

● Произведение, которое читают, имеет настоящее; произведение, которое перечитывают, имеет будущее.
(А. Дюма-сын)

● Можно определить достоинство народа по количеству книг, которые он поглощает.
(Э. Лабуле)

● Я сужу о городе по количеству имеющихся в нем книжных магазинов.
(А.Г. Рубинштейн)

● Нет шедевров, погибших в забвении.
(О. Бальзак)

● Книга, которая не стоит, чтобы ее прочли два раза, не стоит также того, чтобы ее прочли и один раз.
(К. Вебер)

● Чем более читаете, не размышляя, тем более уверяетесь, что много знаете, а чем более размышляете, читая, тем яснее видите, что знаете очень мало.
(Вольтер)

● Так называемые парадоксы автора, шокирующие читателя, находятся часто не в книге автора, а в голове читателя
(Ф. Ницше)

● Поэзия - самая величественная форма, в которую может облечься человеческая мысль.
(А. Ламартин)

● Глаголом жги сердца людей.
(А.С. Пушкин)

● Стиль - это соответственные слова в соответственном месте.
(Д. Свифт)

● Когда я перестал пить чай с калачом, то говорю: аппетита нет! Когда же перестал читать стихи или романы, то говорю: не то, не то!
(А.П. Чехов)

● Чтение сделало Дон Кихота рыцарем, а вера в прочитанное сделала его сумасшедшим.
(Джордж Бернард Шоу)

● Люди перестают мыслить, когда перестают читать.

(Д. Дидро)



● В поезде читают, потому что скучно, в трамвае - потому что интересно.

(Илья Ильф.)


● Книга так захватила его, что он захватил книгу.

(Эмиль Кроткий.)


● Никому не давайте своих книг, иначе вы их уже не увидите. В моей библиотеке остались лишь те книги, которые я взял почитать у других.

(Анатоль Франс.)


● Книги - дети разума.

(Джонатан Свифт.)


● Библиотеки - это сокровищницы всех богатств человеческого духа.

(Готфрид Вильгельм Лейбниц.)


● Каждую книгу нужно уметь читать.

(Блез Паскаль.)


● Книги - это переплетенные люди.

(Антон Семенович Макаренко.)


● Страданиями и горем определено нам добывать крупицы мудрости, не приобретаемой в книгах. (Николай Васильевич Гоголь.)


● То, что не стоит прочтения более одного раза, совершенно не заслуживает прочтения.

(Карл Мария Вебер.)


● Две самые полезные книги для девушки - кухонная книга матери и чековая книжка отца. (Американское изречение.)


● Действие человека мгновенно и одно; действие книги множественно и повсеместно.

(Александр Сергеевич Пушкин.)


● Книги — корабли мысли, странствующие по волнам времени и бережно несущие свой драгоценный груз от поколения к поколению.

(Фрэнсис Бэкон.)

● Уединение с книгами лучше общества с глупцами.

(Пьер Буаст.)


● Вовремя прочитанная книга - огромная удача. Она способна изменить жизнь, как не изменит ее лучший друг или наставник.

(Петр Андреевич Павленко.)


● Хорошая книга - точно беседа с умным человеком.

(Лев Николаевич Толстой.)

Целлюлит, как избавиться от целлюлита

Специально для женщин, которые хотят избавиться от целлюлита, в разделе собраны самые популярные способы борьбы с целлюлитом.

Современное лечение целлюлита предусматривает комплексный подход, потому что лечение целлюлита каким-то одним способом малоэффективно. Поэтому, чтобы лечение целлюлита принесло желаемый и видимый результат, применять следует несколько разноплановых методик.
Средства против целлюлита можно разделить на домашние и салонные, каждое средство против целлюлита хорошо по своему. Смотрите, какой способ избавиться от целлюлита вам наиболее подходит, выбирайте наиболее эффективные средства и способы лечения целлюлита.
Целлюлит и диета - еще один важный момент для избавления от целлюлита, ведь правильно выбрать диету, питание при целлюлите очень важно. Какое питание при целлюлите наиболее эффективно, мы расскажем на страницах нашего раздела. Еще одна интересная тема - упражнения при целлюлите, какие физические упражнения и методики позволяют быстро убрать целлюлит.

Бриджи для похудения и против целлюлита

Имя твоего ангела (отрывок из романа)

Женщины – божественны. Женщины – творения. Женщины даруют счастье. О, Богиня, все, что есть в этом мире, пребывает в форме женщины. Каждая женщина должна почитаться всем миром.
Шактисангама-тантре Кали-кханда 3.142-143

Ид не терпит неудовлетворения. Ид всегда ощущает напряжение нереализованного желания.
Зигмунд Фрейд

Сначала это было выдумкой, потом суеверием, а потом непоколебимой верой. Это была… блуждающая фантазия. Но кончилось все это плохо. Очень плохо…
Стивен Кинг

I. Пригласительный билет

Казань. Татарстан

Старушка Фатима привычным движением положила монетки в карман и принялась читать молитву:
- Раббана фатина хасанатан…
Вдруг краем глаза увидела его. На какое-то мгновение, забыв обо всем, старушка повернулась в его сторону. Да, это был он. Как и прежде, в черной кожаной куртке и джинсах. Коротко остриженные волосы зачесаны вперед, черные очки. Движения спокойны, мужественны, весь его облик напоминает льва, готового в любую минуту броситься на врага. Мужчина остановился. И, встав у газетного киоска, стал тихонько наблюдать за старушкой.
- Пусть Всевышний дарует тебе здоровье и долголетие, - продолжила Фатима свою молитву. - Пусть доведется тебе жить, радуя родителей и чувствуя заботу своих детей. Аминь!
Сделав привычное движение руками по лицу, она снова взглянула в сторону киоска, но мужчины там уже не было.
- Боже, неужели мне уже мерещится,- пробормотала старуха и поморгала глазами.
В это время какая-то женщина подала ей деньги.
- Спасибо, дочка, живи, окруженная вниманием детей,- сказала она, но молитву читать не стала. Сама, не замечая того, она глазами искала мужчину, даже несколько раз повернулась на месте, но его нигде не было.
Неожиданно в ее руки положили еще деньги. Старушка застыла в оцепенении: деньги были бумажные. Фатима не верила своим глазам: ей подали целых тысячу рублей! Не зная, что сказать, она повернулась в сторону подавшего. Однако рядом никого не было. Старушка увидела лишь спину отдалявшегося от нее мужчины. Черная кожаная куртка. Это был он.
Выйдя из оцепенения, Фатима метнулась за ним. Но догнать было невозможно.
- Сынок, подожди… Давай я прочитаю тебе молитву, - обратилась она к нему. Но голос ее был очень тих. Мужчина все больше отдалялся. Фатима долго всматривалась, стараясь найти в нем знакомые черты. Даже тогда, когда тот скрылся за углом дома, она мысленно продолжала искать в нем что-то родное. Но все было бесполезно. Среднего роста, с красивой мужской осанкой, в черных очках, в такого же цвета кожаной куртке он ей был совершенно незнаком. Он был не тот, кого она так долго ждала.
Старушка опять посмотрела на деньги. Этого мужчину Фатима заметила неделю назад. Тогда он не дал ей денег, но наблюдал за ней с какой-то осторожностью и упрямством. Она вначале не обратила на это внимания: что ни говори, в Казани много любопытных. Возможно, некоторые из них находят удовлетворение, наблюдая за теми, кто просит подаяния. Но когда мужчина появился на второй и третий день, старушка не на шутку испугалась. Ведь, говорят, есть бандиты, которые грабят даже бедных. Как бы этот не оказался одним из тех злодеев. Не зря же, наверное, этот здоровяк бродит по улицам? Современная молодежь ничего не делает просто так. Даже первое произнесенное ими слово сейчас - «деньги».
Но то, что мужчина подал ей тысячу рублей, в корне уничтожило все ее подозрения. Разве может человек, желающий тебя ограбить, подать столько?! Как бы не так! Если он, конечно, не твой родственник. Но Фатима не признала в нем своего. Он не мог быть ее родственником. Это был совершенно чужой ей человек.
Не первый день просит старуха милостыню. Одной пенсии не хватает, вот она и подалась просить на улицу. Второй год уже пошел. Некоторые стали узнавать ее, кого-то знает она. Есть и такие, кто здоровается с ней, расспрашивает о житье-бытье. Так как она здесь единственная татарка, просящая милостыню, все татары подходят именно к ней. Некоторые приходят в день зарплаты и подают ей даже по 100 рублей. Фатима не ленится посвятить каждому молитву. Все этому только рады. «Бабушка, если я перед гастролями прихожу к тебе, - говорит приноровившаяся ходить к ней известная артистка,- они всегда проходят удачно.» Но до сих пор никто из них ни разу не подал ей тысячу, хотя за день набирается немало: на хлеб-молоко хватает.
Если б она жила одна, то подаяния ей хватало бы на все: и на еду, и на одежду, и на оплату комнаты общежития. Хватало бы!
Но у нее есть непутевый сын - Радик. Из-за него она не выходит из долгов. Целый год уже не платила и за комнату в общежитии. Комендант каждый раз грозится выселить ее. Вот только в последнее время почему-то молчит.
Старуха положила в карман тысячу и поспешила на остановку. На сегодня хватит. Пока есть деньги, надо расплатиться с долгами. Благо вчера и пенсию принесли. Небольшая, но все же прибавка. Только долг за комнату достиг уже двадцати тысяч. Как расплатиться?
В трамвае было немноголюдно. Старушка села на свободное место у двери. Она не любила ездить в трамвае. Но на маршрутку уходит много денег, поэтому выбирать не приходится.
Если уж на то пошло, Фатима и городскую жизнь недолюбливает. Казань не для тех, кто родился и прожил всю жизнь в деревне. Даже воздух здесь другой. Единственная причина ее переезда сюда - это желание помочь Радику. В последние годы младшенький стал много пить. Из-за зеленого змия забыл обо всем. Жена его сначала терпела, но потом, не выдержав, забрала детей и ушла. Но обвинять ее грех. Немало пришлось пережить невестке, сколько водила она Радика по врачам. Пыталась и по-хорошему, и по-плохому, но когда поняла, что все бесполезно, ушла. Ничего хорошего от мужа она не видела: под глазом у нее никогда не сходил синяк. Сколько можно терпеть такие издевательства?! Ведь она еще женщина во цвете лет. Да и детей надо поднимать. Нет, никак не может она обвинять невестку. Слышала, вроде та уехала в Набережные Челны, вышла замуж. Пусть будет счастлива.
Когда сына бросила жена, Фатима привезла его в деревню. Ровно неделю выдержал здесь Радик. Не пил. Правда, и на работу не пошел, но это уже были мелочи. Водкой и в деревне не брезгуют. «Если выйдет на работу, опять начнет пить»,- думала она, поэтому и не торопила его. Но однажды сын заявил о своем нежелании жить в деревне.
- Уеду в город и устроюсь на работу, - сказал он. - И денег здесь мало, и не всем я пришелся ко двору.
Конечно, были и в деревне те, кто жил очень хорошо. Держали в большом количестве домашний скот, продавали мясо, молоко, пополняя тем самым семейный бюджет. Имели личные трактора, грузовые машины. О легковых автомобилях и говорить нечего. И об этом пыталась говорить сыну Фатима, но все бесполезно.
- Нет, мама, Казань – это Казань, привычное место.
Фатима думала, что сын получил урок из пережитого, поумнел. Ведь нелегко терять семью, детей. Хотя и не подает вида, но в душе у него, наверное, кошки скребут. Возможно, в Казани хочет возобновить свои отношения с женой. Не плохой ведь парень, если бросит пить. Да и жена, наверное, не будет против начать жизнь сначала. Так думала старушка, поэтому не стала сильно перечить желанию сына. Но Радик, вернувшись в знакомые места, возобновил старые привычки. И старуха, желая все же поставить сына на правильный путь, сама переехала в Казань. Главное, заставить его бросить пить. А если он бросит …
Перепробовала все: заговоры, кодирование, уколы. Но тщетно. В конце – концов, она была вынуждена пойти на улицу просить милостыню. Да и те деньги Радик то воровал у нее, то отбирал. Короче… Врагу не пожелаешь такой жизни.
Трамвай остановился. Фатима посмотрела в окно и оцепенела от неожиданности, однако, быстро взяв себя в руки, бросилась к дверям. Она сразу узнала человека на остановке. Это был он. Спотыкаясь на ходу, Фатима подошла к киоску и остановилась перевести дыхание.
- Спасибо, - мужчина в черной куртке положил сдачу в карман и собрался уже уходить.
- Постой, сынок!
- А-а-а, и Вы здесь, - улыбнулся мужчина.
Старушка ожидала, что он растеряется или хотя бы удивится. Но, заметив спокойствие мужчины, пришла в замешательство сама. Что же ему сказать?
- Сынок, ты почему за мной следишь? - Она говорила шутливо, но в то же время с укором. И, поблагодарив в душе Всевышнего, что помог ей найти слова, продолжила, - уж не приглянулась ли я тебе?
Старуха надеялась, что он улыбнется, а, может, даже засмеется. Однако мужчина оставался серьезным.
- Я, бабушка, за вами не слежу, - он не сказал ей ни одного грубого слова, не изменился в лице. Но то ли в облике, то ли в его голосе чувствовалась какая-то неудовлетворенность. - Вы меня с кем-то путаете.
Старуха растерялась. Голос мужчины был способен убедить даже мертвого.
- Но эти деньги дали мне Вы, - сказала она, показывая ему 1000 рублей.
- Извините меня, я не хотел Вас обидеть.
- Ты меня не обидел, но мне хотелось бы прочитать молитву за упокой души твоих близких.
- У меня нет близких.
- Но родители-то у тебя есть?
- Я детдомовец.
- Но ты…
- Извините меня…- Мужчина поспешил к автомобилю, что стоял неподалеку. Не успела старуха сделать и двух шагов в его сторону, как он сел, и машина тронулась с места. В ушах осталась звучать только песня, которая звучала из магнитолы машины:
Вернетесь однажды,
вернетесь все равно,
Если у вас есть сердце
И не каменное оно…
С какой стороны ни возьми, но выходило, что мужчина не имел дурных мыслей. В этом не осталось сомнений. Во всяком случае, следил за ней не с целью ограбления. Но тогда зачем? С какой целью? Почему дал столько денег? До самых дверей общежития Фатима искала ответы на эти вопросы.
Дверь в комнату коменданта была открыта. Стараясь не попасться ему на глаза, старушка прошмыгнула мимо. И со стариком – вахтером поздоровалась только кивком. «Сейчас, даст Бог, принесу деньги, - думала она, поднимаясь по лестнице. - Хоть ненамного, но долг уменьшится».
Войдя в комнату, Фатима сразу же сморщилась от неприятного запаха, ударившего в нос. Посмотрев по сторонам, прошла в глубь комнаты и потянулась к старым книгам в шкафу. Радик спал. Он опять пьян. Деньги должны быть на месте. Сын не имел привычки трогать книги. Он мог перетрясти все: карманы, посуду, даже обувь, но к книгам не притрагивался никогда. Но сегодня Фатима не нашла своих денег. Исчезла и вчерашняя пенсия и около трех тысяч, собранных ею. Она не верила своим глазам. Еще раз перебрала все книги. Затем взглянула на храпевшего во сне сына. Ей захотелось избить и даже убить его. Оторвать бы ему голову. Но она сумела только промолвить: «Сволочь», и бессильно опустилась на стул. Перед глазами промелькнули картины одна страшнее другой. Немного успокоившись, она выложила на стол из кармана мелочь и принялась их считать. Слава Всевышнему, набралось 180 рублей! Плюс тысяча. Пока они не попали в руки этому окаянному, надо расплатиться с комендантом.
Старушка еще раз перелистала книги и пошла к коменданту. Хотя она и была довольна сегодняшней выручкой, но очень переживала за потерянные деньги:
- И почему я сразу не отдала их коменданту, ведь знала, что сын непутевый. Поздно! Сама виновата…
- Фатима, забыл тебе сказать,- встретил ее вахтер, - тут письмо есть.
Старушка была погружена в свои мысли и поэтому не придала его словам значения и лишь в комнате коменданта вздрогнула: письмо?! Много лет назад письма она ждала с нетерпением. Каждый день выходила навстречу почтальону:
- Дочка, нет ли мне письма?
- К сожалению, апа , нет.
- И сегодня нет, да?
- Нет.
- Ну почему никто не пишет хотя бы строчку?
Если случалось, что не видела почтальона с утра, не ленилась, шла к ней домой. Иногда ей даже казалось, что дети ей пишут, а вот девушка-почтальон забывает отдать ей письма или делает это нарочно. Даже иногда ругалась с ней из-за этого.
Но со временем Фатима потеряла всякую надежду. «Наверное, сыновей уже нет в живых, - думала она. - Были бы живы, неужели бы не подали весточки? Только бессердечные могут так поступать. Нет, их нет в живых». Вот младший так ее не мучил. Писал ей из армии. А когда женился и стал жить в Казани, регулярно приезжал, интересовался ее здоровьем, невестка раз в неделю обязательно звонила, хотя бы раз в месяц писала. Да, невестка у нее была очень хорошая. Жаль, сын не сумел оценить ее. Как только она уехала, некому стало писать ей, интересоваться ее здоровьем. И она, как прежде, уже не ждала писем. Да и не от кого было их ждать!
Только сейчас, когда дошел до нее смысл слов вахтера, ее сердце вздрогнуло. Письмо! От кого оно может быть? А, может, от детей? Нет… Наверное, нет…
- Вот хочу часть долга заплатить, остальную верну попозже.
Но комендант почему-то не торопился брать у нее деньги, а лишь загадочно улыбнулся. Старуха не на шутку испугалась. Неужели решили ее выселить?
- Не волнуйтесь, за вас уже заплатили, - сказал он, улыбнувшись. – Позавчера еще заплатили. Вы можете еще полгода жить и не платить ни копейки.
У нее подкосились ноги. Она буквально рухнула на стул, стоявший поблизости и, думая, не шутит ли, пристально посмотрела на коменданта.
- Ты правду говоришь, сынок?
- Конечно, правду, разве этим шутят?
- Да как же это, кто мог заплатить?
- Не знаю, имени не сказал.
- Мужчина или женщина спрашиваю?
- Мужчина.
- Кто это интересно? А он ничего не сказал?
- Нет.
- Какой хоть он? Как хоть выглядит?
- Как сказать, мужчина лет сорока.
- Ты встречал его раньше?
Комендант пожал плечами.
- Похож он чем-нибудь на Радика?
- На Радика,- усмехнулся комендант. - Нет, на него совсем не похож.
Старуха встала и без слов направилась к двери. Зря она задала последний вопрос. Комендант Радика за человека не считал. Вон ведь как усмехнулся. Ей вдруг стало стыдно. Стыдно, а ведь она просто хотела узнать, не ищет ли ее кто-нибудь из детей. И хотя Фатима давно уже смирилась с мыслью, что сыновей нет в живых, но сейчас почему-то вспомнила именно о них. Она ведь не видела их мертвые тела, не знает их могил. А такие большие деньги могут перевести только свои дети. Он ведь не только долг заплатил, но еще и рассчитался за предстоящий год. А это почти 30 тысяч! Сказать только легко.
- Фатима, тебе письмо.
- А?
- Тебе пришло письмо.
- От кого?
- Адрес непонятен. Сама прочитаешь.
Старуха взяла письмо и, по пути разглядывая его, направилась в свою комнату. У нее перепутались все мысли. Может, и вправду жив кто-то из сыновей? И деньги, наверное, он перечислил, и письмо написал. Войдя в комнату и посмотрев по сторонам, она разорвала уголок письма. Но вдруг резко остановилась. Ей было хорошо. Она захотела продлить это ощущение. Ей показалось, что она вскроет письмо и столкнется с какой-то неожиданной плохой вестью. Но любопытство оказалось сильнее.
- Радик! Сынок!
Однако пьяница ее не услышал. Старушка дрожащими руками начала открывать конверт. Взглянув на письмо, поняла, что это не то, что ждала. Оно написано не от руки. Это был печатный текст.
Немного сморщив брови, она прочитала его и поморгала глазами. Сначала Фатима не поняла, что прочитала. А когда поняла, не могла поверить. Письмо было на имя Радика. Она еще раз взглянула на строчки, заставившие учащенно биться сердце:
- Приняв участие в розыгрыше лотереи, проведенной спиртзаводом «Золотые колосья», Вы выиграли 100 тысяч рублей.
100 тысяч! До сих пор даже в руках таких денег не держали. Да и сейчас не хочется верить, что все это правда. Но ведь черным по белому написано. Указано, куда нужно подойти и за выигрышем. В Петербург! Сказано, что дорога, проживание и питание оплачиваются за счет завода. Если то, что написано, правда, это огромное счастье, но сердце Фатимы пронзило какое-то чувство зависти. Она всю жизнь работала в поте лица, но не заработала столько, а тут какой-то пьяница… Нет, нельзя так думать: ведь это ее сын.
Старушка снова обратилась к спящему сыну:
- Радик, сынок!.. Просыпайся!.. Вставай!
Радик не просыпался. Старуха погрузилась в свои мысли. Одного его отправлять нельзя, все деньги пропьет. Кого же отправить с ним?

Автор: Эльвира Барякина

>>Скачать бестселлеры, самые продаваемые книги на Webkitap.us >>

Перед каждым автором рано или поздно встает вопрос: а ради чего он, собственно, пишет? Чтобы потешить тщеславие? Ради денег? Ради возможности делиться с читателями важными идеями? Есть писатели, которые утверждают, что их не интересует все вышеперечисленное. Но для большинства авторов книга — не только повод поговорить с самим собой; ему надо достучаться до максимального количества читателей, то есть создать бестселлер. Слово С.В. Прангишвили, много лет проработавшему главным редактором в издательстве «Рипол-Классик»:

Понятие “бестселлер” очень аморфное. В Великобритании и Франции это 4 тысячи экземпляров, реализованных в течение одной недели. В США и Канаде — 5-10 тысяч. У нас подобные показатели практически недостижимы, поэтому бестселлерами в России называют все что угодно.

О миллионных тиражах отдельной книги отдельного автора тоже говорить не приходится, поэтому 40-50 тысяч проданных экземпляров (не за неделю, а всего) — это уже очень хорошо, а все, что больше 100 тысяч — хорошо и подавно. Иногда бестселлерами у нас называют книги, отпечатанные большими тиражами, хотя цифры в выходных данных далеко не всегда указываются корректно. Но от перестановки слагаемых сумма, как известно, не меняется.

Совершенно иная ситуация с бестселлерами мировыми. В последние годы появилось не менее двадцати писателей, реализованные тиражи которых за период с 2000 по 2009 г. превысили 10 миллионов экземпляров. К примеру можем взять Дэна Брауна, чей роман “Код да Винчи” с 2003 года разошелся тиражом более 80 миллионов.

Понятно, что эти цифры в России совершенно недостижимы (ну не говорит 1 миллиард человек на русском!), но никаких комплексов это вызывать не должно. Важнейшим для России является не только контент и личность автора, которые чрезвычайно, первостепенно важны, но и готовность, умение и желание издательства работать с книгой.

Бестселлером книга может стать в двух случаях: а) сотрудники издательства делают ставку на то или иное произведение, продвигают его по своим каналам, и в результате оно успешно распродается; б) книга «выстреливает» сама по себе (такое тоже бывает — но крайне редко).

Рукопись с потенциалом бестселлера обладает следующими свойствами:
• Тема должна быть востребованной;
• Уровень исполнения — достойным;
• Целевая аудитория — понятной.
Наличие козыря, который позволит выделить книгу из числа других, строго обязательно.

За качественным текстом должен стоять интересный автор. Пусть он будет политиком, путешественником, известным блоггером... Быть медиа-персоной желательно, но необязательно, главное, чтобы в авторе была изюминка.

Созданием своего «я», легенды, позиции в обществе должен заниматься сам автор — причем не после публикации книги, а намного раньше. Он не сможет сразу собрать большую аудиторию и объявить ей: «Завтра выходит мое бессмертное произведение — занимайте очередь». Аудитория писателя нарабатывается месяцами, а чаще — годами.

Книги очень быстро перестают быть новинками: если роман вышел в апреле, то в октябре это уже «старье». А СМИ не освещают выход «старья». Зато сам автор не устаревает. Так что гораздо эффективнее раскручивать не отдельную книгу, а себя как бренд.

Бренд писателя

Чтобы выстроить свой бренд — то есть разобраться, что вы из себя представляете, чего хотите добиться и в каком амплуа будете выступать, — надо ответить на несколько важных вопросов:

1. Опишите, чем именно вы занимаетесь? С каким родом деятельности вас должны ассоциировать окружающие?

2. Для кого вы стараетесь? Кто те люди, кому вы хотите что-то дать?

3. Ради чего вы стараетесь — перечислите то, что вы сами получаете от своей работы.

4. Дайте четкое определение: кто вы? В качестве тренировки можно описать известных людей или персонажей: например, Арнольд Шварцнеггер — крутой парень, Айболит — добрый доктор, Ксюша Собчак — светская львица. Акцент надо делать на профессиональные или личные качества.

5. Вы новатор или консерватор? В зависимости от ответа на этот вопрос будет формироваться вся ваша дальнейшая деятельность: вы будете либо защищать традиции, либо искать новые пути.

6. Какие у вас конкурентные преимущества? Здесь надо указать не положительные качества вроде «добрый», «милый» и «не храплю по ночам», а то, что позволяет вам выделяться из общей массы.

7. Какие у вас недостатки? Что может помешать окружающим воспринимать вас так, как надо?

8. Кто ваши враги? Бренд — это всегда шоу, соревнование, драма, поэтому без врагов не обойтись. Врагом может быть все, что угодно: система, человек, общественные вкусы, политика партии, даже идея «без врагов не обойтись». Главное, чтобы ваше дело было правое: вы сами должны придерживаться этических норм. Исключение: бренд старухи Шапокляк и работа на соответствующую публику.

Совет:

Однажды выбрав образ, не размывайте его без крайней необходимости. Люди выбирают бренд потому, что он минимизирует риск получить «не то».

Что такое «раскрутка книги»?

Раскрутка книги сводится к следующему:

• Реклама — издательство или автор платят за размещение информации о книге в СМИ. Минус рекламы — она стоит очень дорого и чаще всего прибыль от нее не окупает расходов.

• Промоушен — это скидки оптовикам, выкладка в книжных магазинах, а также действия, предпринимаемые торговцами для раскрутки книги за счет издателей. Обычно речь идет о взаимозачете: издательство бесплатно поставляет продукцию на такую-то сумму при условии, что продавцы будут усиленно продвигать того или иного автора. Минусы промоушена — слишком большая конкуренция; к тому же окупить затраты тоже не всегда удается.

• Паблисити — упоминание книги и/или автора в СМИ. Это самый эффективный по результатам, самый дешевый и самый сложный способ раскрутки. Кроме того, он требует колоссальных временных затрат — причем не столько со стороны издательства, сколько со стороны автора. Чтобы успешно заниматься паблисити, нужно присутствовать в интернете (иметь блог и/или сайт с интересным контентом) и регулярно контактировать со СМИ.

Эта фоновая поддержка бренда работает точно так же, как реклама кока-колы на щитах вдоль дороги. Когда мы ее видим, мы не бежим покупать очередную бутылку. Нам просто напоминают, что кока-кола существует и с ней все в порядке. Убери фоновую рекламу и бренд исчезнет: у людей возникнет ощущение, что с фирмой что-то не так. Одним словом, «присутствие» — это очень важно.

Раскрутка за свои деньги

Если средства позволяют, то можно прийти в издательство со своими деньгами на раскрутку.

Формы сотрудничества могут быть такими:

• Издательство оплачивает производство книги, запускает ее в торговые сети, а автор покрывает расходы на рекламу (полностью или частично). Прибыль делится по принципу прогрессирующего роялти: т.е. чем выше тираж, тем больший процент получает автор. Этот вариант применяется, когда текст более-менее приличный, а тема — востребована.

• Автор оплачивает весь проект — от корректуры до рецензий в СМИ. Прибыль идет автору за вычетом издержек на публикацию, логистику и рекламу. Если текст совсем слабый, то крупные издатели вряд ли возьмутся за него даже на таких условиях: для них потеря репутации обойдется дороже. Оптовикам нельзя подсовывать очевидный неликвид — сколько бы ни заплатил тщеславный автор.

Писатель может нанять пиарщиков со стороны, либо воспользоваться услугами PR-отдела издательства. Однако надо помнить, что автору вообще, а богатому автору в особенности, крайне сложно дать адекватную оценку своему произведению. Ведь состоятельный бизнесмен привык думать о себе как о победителе, которому любое дело по плечу. Увы, литературу нахрапом не возьмешь. В раскрутку можно вложить десятки тысяч долларов, повесить плакаты на каждом углу, а книга все равно не пойдет.

Нередко попытки купить писательскую славу заканчиваются так:

Пока идет реклама (т.е. пока автор тратит деньги), книга продается. Вдохновленный «успехом» автор пишет второй роман, но он расходится из рук вон плохо. А все потому, что и первое произведение было не ахти: читателей, которые изначально поверили рекламе, уже не проведешь. Прибыль, полученная от продаж, не покрывает затрат на раскрутку, а автор получает такую "славу", что ему еще долго придется презрительно пожимать плечами: «Да мне плевать на мнение завистников, которые ничего не понимают в искусстве!»

>>Еще статьи>>

За дружбу народов Татарстан – Башкортостан.
http://vkontakte.ru/id12072...

Фәнзаман Баттал

Тукайга тугры булып...


(Фәнзаман Баттал белән әңгәмә. Бу әңгәмә 1992 елның февралендә танылган тәнкыйтьче Мансур Вәли-Барҗылы тарафыннан оештырылып, шул ук елның апрелендә (№ 4) «Казан утлары» журналында басылып чыккан иде.)


- Фәнзаман әфәнде, Сез матбугатта соңгы елларда халкыбызның яратып укыла торган язучысына әйләндегез.Әсәрләрегезнең бик тә үткен темаларга язылган булуы,кешеләрнең үзәгенә үткән нәрсәләрне дөп-дөрес итеп әйтеп бирүегез, сүз һәм җөмләләрегезнең ут уйнатып торуы — кыскасы, ук аткан саен «унлы» очкога тидерүегез һәммәбезнең күз алдында булды. Бу хакта бернинди дә бәхәс юк. Укучы Сезнең әсәрләрне эзләп йөри, көтеп ала,алай гына да түгел — Сезнең язганнарны мактап, редакцияләргә эчкерсез хатлар да юллый. Шул уңайдан барыбызны да кызыксындырган сорау: менә шушылай халыкчан һәм үтемле итеп язу осталыгына тормышның нинди «университетлары» өйрәтте?

- Укучы минем иҗатны ничек бәялидер — аның эше. Әмма шунысы хак, гаделлеккә, милләтемә зыян салырдай фикер язудан сакланырга тырыштым. «Университет» мәсьәләсенә килсәк, шөкер, тормыш мине сабый чактан ук үз башым белән уйларга, нәтиҗә ясарга өйрәтте: ачлыгын һәм ятимлеген дә, бихисап гаделсезлекләрен һәм интегүләрне, җәфа чигүләрне дә китереп кенә торды. Мин аларны гомеремдә күргән сөенеч-шатлыкларга караганда файдалырак дип саныйм. Хәзерге балалар тормышы хакында уйланган саен, аларны кызганып та куям. Иртән торуларына барысы да әзер: җылысы да, ризыгы да, уку әсбаплары да, уенчыклары да, киемнәре дә... Бар белгәннәре — телевизордан... Безнең буын балалары, өйдә җылы булсын өчен, иртәнге караңгыдан, бәләкәй чана тартып, чыбык-чабык, коры-сары, салам юнәтергә чыгып китәләр иде. Язга чыккач, көздән җирдә калган черек бәрәңгеләрне эзләү дисеңме, ашарга яраклы үләннәрнең барысына да җитешү дисеңме... Уенчыкларын да үзебез ясыйбыз, мал-туарны да үзебез карыйбыз, китаплар өчен сумканы да (букчаны да) үзебез тегәбез. Бер уйласаң, бу гамәлләрнең барысы да иҗат, барысы да яшәү өчен ябышып яту, рәхимсез тормышның күзенә туры карап көрәшү. Менә шушы балачагымны мин хәзерге балалар тормышына алыштырмас идем. Хәер, бу әңгәмә балалар журналы өчен түгел.
Тормышны университетка тиңләсәк, аның беренче мөгаллимнәре, әлбәттә, ата-ана булырга тиеш. Бүгенгедәй хәтердә, мәктәп елларымда беренче шигырем басылып чыкты. Совет илендәге бәхетле тормыш турында иде ул:

Никадәр салкын, буранлы
Булса да бу салкын кыш,
Мин тоям һәрбер урында
Язгы хис, язгы сулыш.
Чөнки минем туган илем
Бәхет һәм шатлык иле
Безнең дәртле йөрәкләргә
Үтә алмый кыш җиле, —

дигән строфалар белән тәмамланган бу шигыремне әткәй укып чыкты да: «һы, һы, һы-ы-ы!» — ди-ди озак кына кызарып утырды. Аннары, пионер галстугымның очыннан тартып, тәрәзә янына китерде.
— Әнә, күр, Дүсә (безнең каршыда гына Дуся дигән карт марҗа яши иде) әбиеңнең өе бүген-иртәгә өстенә җимерелеп төшәчәк. Бәхетле ил карчыгымы ул? Әнә тегендәрәк аякларын сугышта өздергән хәерче өй борынча килә. Шулмы шатлык? Ике энең белән ике сеңлең бер атнада ачтан үлде. Бәхетле ил балалары булганга күрә үлделәрмени алар?! Шуннан соң «шып» итеп маңгайга төртте.

— Менә монда рәтең бар икән бит. Сүз җаен, язу тәртибен дә беләсең икән. Шулай булгач, Ходай биргән миеңне дөрес эшләт! Дөресен яз, нәселгә кызыллык китермә штубы!
Әнкәйгә килсәк, анысы ай буе көлеп йөрде. Сүз чыккан саен: «Карале, атасы, бу бәхетле ил баласына нәрсә ашатыйк микән?», «Быелга бүрек алмасак та ярар, аның дәртле йөрәгенә кыш җиле үтми икән бит», — кебегрәк сүзләрне сибә торды. Аның кебек үк төртмә телле кешене бүтән күргәнем юк минем. Тормышның тузга язмаган һәрбер вакыйгасын әллә нинди кызыкларга төреп сөйли белә иде мәрхүмә. Әгәр дә минем сатирик һәм юмористик әсәрләрем кызык табып көләрлек икән, аларның күбесе — әнкәм мирасы... Язганнарымда фәлсәфә, гаделлек һәм хакыйкать булса — алары әткәмнән килә.
Сез, Мансур әфәнде, әле яңа гына: «Матбугатта берничә ел элек кенә күренә башладыгыз», — дигән сүзне дә ычкындырдыгыз. Юк, мин матбугатта 14—15 яшемнән күренәм. Йөзләрчә шигырьләр, хикәяләр, очерклар бастырган кеше мин. Ләкин сәяси калыптагы әйберләрне өстәл астында сакларга туры килде. Сәбәбен үзегез дә беләсез: аларны каядыр тәкъдим итү, басылып чыгар дип өметләнү файдасыз иде. Халыкның күңелендә кайнаган, аны борчып килгән ихлас темаларны бөтен хаклыгы белән күтәрми торган язучы, минемчә, укучыларга газиз түгел. Коммунистик системада исә чын сүзне сөйли алмый иза чигүче мин генә булмадым.

– Безнең бу әңгәмәбез апрель аенда басылып чыгачак. Җиргә, халыкка Тукайны биргән айда... Мәңгелек Яңарыш турында уйландырган яз аенда... Милләтебез уяна башлаган бу чорда без яңадан да Тукай тормышына, Тукай иҗатына әйләнеп киләбез. Кат-кат уйланабыз... Ә Сезне — иҗатта тоткан юлы белән аңа бик тә аваздаш булган әдипне — бүген бу исем нәрсәләр турында уйландыра? Иҗатчы һәм гражданин буларак, Тукайның бигрәк тә нинди сыйфатлары җитми безгә?


- Кыюлык, гаделлек, фидакарьлек җитми. Халык мәнфәгатен барысыннан да югарырак күтәрү җитми!.. Тукай үз тормышының девизын барыбызга да әйтеп калдырган. Аның төп псевдонимы «Шүрәле» бит. Әнә шул «шүрәлинский»
девизында болай ди:

Теләрсәң кемне сүк яки макта,
Берәү берлән дә булма иттифакта.

«Иттифак»ы — союз, бердәмлек, дуслык дигән сүз инде, бусы күпләргә мәгълүм. Халкы, милләте хакына Тукай беркемнең дә хәтерен саклап маташмаган. Дуслары, каләмдәшләре белән бергә кайнап яшәсә дә, аларны яратса да, Тукаебыз вакыты-вакыты белән һәркайсын диярлек «борычлап» торган. Әйтик, Сәгыйть Рәмиев халык мәнфәгатеннән ерак торучы «Бәянел-хак» журналына эшкә керә. Шулчак Тукай, «Кеше-хайваннар» дигән язмасында, Сәгыйть Рәмиевне кем сөяк ташласа, шуңа койрыгын селкүче, рәхмәт әйтүче эткә тиңли. Билгеле, исем-фамилиясен күрсәтеп бетерми, «С.Р.» дип кенә куя. Ләкин һәр зыялы аның кемгә төрттерүен бик яхшы аңлый! Югыйсә, Габдулла белән Сәгыйть — якын дуслар, бер-берсен яратучы, ихтирам итүче шәхесләр бит!.. Тукай халыкка хыянәтне беркемгә дә гафу итмәгән. Ул — салкын канлы хирург сыман. Авыртамы-юкмы, халык тәненә йогу ихтималы булган һәр шешне кисә дә ташлый. Ул милләтне, аның зыялы затларын чеметеп тә, яңаклап та, төрттереп тә, көлеп һәм мыскыллап та айныткан. Тукай — шул чорның ачы даруы, алтын баганасы, кырыс хөкемдары.
Инде хәзер үзебезгә карыйк. Яшерен-батырын түгел, берберебезне әледән-әле кисәтеп торабыз: «Аның турында каты язма инде, хәтере калыр», «Алай ук тәнкыйтьләмә, халык алдында дәрәҗәсе төшәр», «Бу җөмләне алып ташла, үпкәләр»... Әшнәлектә, үзара ялагайлыкта яшәүче язучылары, журналистлары, сәяси эшлеклеләре булган милләтнең берчакта да үсәчәге юк. Тукайны куркыткан нәрсә дә нәкъ шул. Ачынган, тирә-ягындагы бушбугазларны күреп көенгән минутларында:

Бездә байтак зур авызлы, оста телле бәндәләр,
Тик күренми күпне белгән, тук күңелле бәндәләр,—

дип язган. Бездә дә тук, ягъни бай күңелле бәндәләр бармак белән генә санарлык. Зур авызлы тел бистәләре буа буарлык. Тукайлар кирәк, Тукайлар!..
Бүген бездә күп китап чыгаручы каләм ияләре байтак. Орденлы һәм югары исемле әдипләр дә җитәрлек. Әмма күңелдә — һаман Тукай кебек, Җәлил сыман, Исхакый шикелле шәхесләр...
Югары исемнәр да кирәктер, бәлкем. Әдипнең, сәнгать кешесенең иҗат «дәрәҗәсен» белү өчен, Сез күздә тоткан исемнәр белән укучылар да кызыксына кайчак. Әле күптән түгел генә бер очрашуда язмача сорау бирделәр. Ягъни минем дә берәр олы исемем бармы? «Бар! — дидем. — Миңа туган атнамда ук Фәнзаман диген гомерлек исем биргәннәр!» — дидем. Язучы өчен үз исеменнән, фамилиясеннән югарырак, олырак исемне беркем дә бирә алмый. Әйтик, шул ук Габдулла Тукайга, Фатих Әмирханга, Гаяз Исхакыйга, Һади Такташка, бу чоргарак та килсәк, Нәкый Исәнбәткә, Әмирхан Еникигә, Аяз Гыйләҗевкә, Гамил Афзалга, Нурихан Фәттахка, Мөхәммәт Мәһдиевкә тагын бер исем яки дәрәҗә тагудан нәрсә арта? Әсәрләре юньле булса, әдәбият әһелләрен мулла кушкан исемнәре укучы теләгән югарылыкка менгерә дә куя! Азмы бездә халык кемлеген дә белмәгән орденлы, дәрәҗәле әдипләр!.. Әз генә алга — тарихка карыйк. Бездән соң яшәячәк буын: «Туктале, бу язучының СССР Язучылар берлегендәге стажы күпме икән, нинди орденнар, мәртәбәле исемнәр алды микән?» — димәячәк.
Бөтен абруең, сөйкемле сөягең әсәрләреңдә күренәчәк. Күп романнар, томнар чыгарган, үзе исән чакта козырь булып, алланың кашка тәкәсе булып яшәгән әдипләрнең дә онытылуы, ә кайберләренең халык күңеленә хуш килерлек әз генә иҗаты белән дә әдәбият йолдызлыгына берегеп калуы ихтимал. Тарих ул җиз иләк сыман. Ул кирәклеләрен генә сайлый, калганнарын, йомшак кына итеп әйткәндә, югалта.
Хәер, андый язучылар да кирәк. Табигатькә карагыз: әгәр төз наратлар, мәгърур имәннәр янында вак-төяк куаклар үсмәсә, ул имәннәрнең, наратларның зурлыгын белмәс идек. Кәҗә тавышлы җырчылар булмаса, Илһам Шакировның кемлеген аңламас идек. Әдәбият дөньясында да шулай.

— Типик татар совет язучысы ул нинди? Без аннан арына алдыкмы әле?

— Кайберәүләр аннан тиз арынды. Чөнки башка язучылар коммунистик системаны бәхетле тормышка алып баручы бердәнбер система дип ихлас күңелдән алданган чорда да, бу төр әдипләр күңелләре белән икенче дөньяда яшәделәр. Дөресен әйтергә кирәк, андыйларның шактый өлеше иҗатка кул селтәде, байтагы эчүгә сабышты. Гаепләп тә булмый. Тирә-ягыңда бер тормыш кайнасын, ә син шуңа капма-каршы фикерле, сюжетлы әсәр язып ят, имеш. Йөрәгеңә, вөҗданыңа каршы гамәл кылу бик авыр ул. Дөрес, алай да язып була, язганыңны да бастырып була. Хәтта сине беркатлы укучының шагыйрь итеп, әдип итеп тануы да ихтимал. Гонорарга, ягъни акчага да аптырамассың, өстеңдә иман сату исәбенә алынган кием булыр, алдыңда халкыңның тарихына, өметләренә хыянәт итеп тапкан ризык торыр. Димәк, балаларың да хәрам ашап үсәр... Аңлый белгән, уйлана белгән кеше өчен коточкыч бит бу! Нәселең дә пычрана дигән сүз!
Күпләр шулай яшәде. Телне, милләтне корыту, шәхси сәләтләрне сүндерү максатына алып баручы партиягә мәдхия укыган язучылар аз булдымы? Кулак дигән исем тагылган иң тырыш, иң маһир крестьяннарны үтерүгә, сөргенгә сөрүгә куанып иҗат ителгән әсәрләр вагонлап чыгарылмадымыни? Шактый китапларның уңай геройлары да җан кыючылар ләбаса! Аларның авторлары көчләп үтерелүчеләр урынына үзләрен куеп карый беләләрме? Җәлладның балтасы төшәр, пулясы керер мизгелдә кеше нинди халәткә килә, ничек тилмереп карый — шуларны күз алдына китереп, йөрәк аша кичерә алалармы? Маңгаена пистолет төбәлгәч, котылу форсаты калмавын аңлагач, ул нишли?.. Әле монда тавык суярга да кул бармый. Ничек инде минем ашыйсы килгәннән генә бу җан иясенең күзләре кояш күрүдән мәхрүм булырга тиеш, дисең...
Кистереп әйтә алам, әдәпсезлеккә, рәхимсезлеккә, мәрхәмәтсезлеккә өндәүче әсәр адәмчә тормышта җирәнү хисе тудырачак. Ә җирәнгеч нәрсәне беркемнең да кулга аласы килми. Әле күптән түгел генә авылдашым кунак булып китте. Киштә-киштә китапларыма хәйран калып, сокланып утырган җиреннән карашы кинәт кенә сүрелеп куйды моның. Кыяр-кыймас кына Гариф Гобәйнең «Коръән серләре»нә төртеп (бармагын тидермәде): «Үзең юньле генә кеше инде син, ә бу китапны һаман саклыйсың икән әле», — диде. Яхшы аңладым: бу кешенең миңа карата ихтирамы бик нык кимеде... «Миңа Ленин, Сталин томнарын да, Гитлер «иҗатын» да, «Коръән серләре»н дә белергә кирәк, укучыларның күзен чын хакыйкатькә ачканда мисаллар, өзекләр китерү өчен кирәк», — дип тә карадым. Юк, барыбер, күңелендә юшкын калды... «Совет язучылары»ның күп китаплары нәкъ шундый хөкемгә дучар булачак. Ләкин аңа карап әдәбият фәкыйрьләнмәячәк. Ник дигәндә, ялган диңгезендә йөзүгә караганда хакыйкатьнең бәләкәй генә күлендә коену мәслихәтрәк.
«Совет язучысы» дигән төшенчәнең әдәбиятка — гадел һәм вөҗданлы әдәбиятка — биниһая югалтулар китерүен тирән аңлаган хәлдә дә шул юлдан чигенмәскә тартышучыларны күрдек. Алары үткән елда да коммунистик идеяләргә теш-тырнак белән ябышып ятарга маташтылар, чынбарлыкка юл алган әдәбиятны туктатырга тырыштылар. Кабатлап әйтәм: тирән аңлаган хәлдә!.. Мәсәлән, КПССның кешелек тәрәкъкыена иксез-чиксез зыян китерүе, аның һичшиксез бетәчәге турында узган ике-өч елда шактый мәкаләләр яздым. Басылган кадәреләре үзләрен милләтнең акыл ияләре дип санаган кайбер кешеләрдә шашар нәфрәт тудырды. Матбугатта чыккан зур-зур язмаларын хәтерле укучылар онытмаганнардыр әле: бу фәкыйрегезне нинди генә әшәке сүзләр белән күммәделәр! Хәтта барысы да бер сүзне кабатлады: КПССка тел тидергәне өчен Фәнзаман Батталны судка бирергә, төрмәгә тыгарга! Аларның өркетүләреннән куркып калмаган дистәләрчә укучылардан редакцияләргә мине яклап хатлар агылды. Шуннан соң барлык гәҗитләрдә дә «изге» партия турында бәхәс купты. Ахырын күрдегез: партия җимерелде, һәм аны сагынучылар юк диярлек.
Ә бит төрмә белән янаучылар арасында язучылар да бар иде! КПССка гашыйк булганга идеме соң аларның болай тартышулары? Түгел! Хикмәт шунда, аларның бөтен иҗатлары социалистик реализм, коммунистик фәлсәфә, советча яшәү рәвеше белән сугарылган. Күпме китаплары юкка чыгачак... Әнә шул ихтималдан курыктылар «чын совет язучылары».
Ләкин Әмирхан Еники, Нәкый Исәнбәт, Аяз Гыйләҗев, Мөхәммәт Мәһдиев, Батулла кебек әдипләрнең, минемчә, вөҗданнары тыныч. Алар иҗатында коммунистик кибәк тә юк, яки, булган сурәттә дә, бик аз. Анысы да әдәбияттан читләштерелмәү хакына гына кушылган — әз генә җилгәрсәң дә милләтебез аларның әсәрләрен гомер-бакый үзенеке дип санаячак.
Иҗатка карата төп фикерем шушы: кайсы да булса сәясәткә ялагайланып, кечлеләргә тәлинкә тотып язуга караганда, бөтенләй язмавың артыграк.

– Татар милләтенең, азатлык өчен көрәшкә чыгуы... Татар язучысының, роле, урыны... Мәйданнарга чыгу... Кайбер әдипләр моны кирәксенми. Кайсылары актив каләмдәшләрен гаепләп чыга... Ә Сез нинди фикердә?

– Татар халкы кайда — татар язучысының да урыны шунда. Халкы мәйданда икән — мәйданда, милләте азатлык өчен сугыша икән — ул да сугыша, халкы бетә икән — ул да бетә... Язучы бит ул үз халкының тәнендәге бер күзәнәк. Халык аннан башка яши дә аладыр, ә язучы үз халкыннан башка яшәренә исәп тота икән, ул инде язучы да, кеше дә түгел.
Ходайның шактый бәндәләре кебек үк, язучыларның да кайберләре ике урындык уртасында утырырга тырыша. Урыс шовинизмы (фашизмы булмаса ярый әле!) җиңә икән, ялт кына урыс урындыгына шуыша: «Мин сезнең яклы!» Әгәр халкыбыз башка милләтләр кебек үк тулы бәйсезлеккә ирешә икән, алар тиз генә безнең яктагы урындыкка күчеп: «Без дә сезнең белән булдык», — диячәкләр. Әле андыйлар җиңүдән соң чын көрәшчеләрнең башына басып сөйләшүчән булалар.
Көне килер, милләт һәркайсыбызны үлчәп, барлап карар... Тукайның зурлыгы, даһилыгы нәрсәдә? «Мияубикә», «Кәҗә белән Сарык әкияте» кебек әсәрләр иҗат итүендәме? Минемчә, түгел. Тукай халык рухын тәрбияләүче иҗтимагый-сәяси мәкаләләр язып яшәмәсә, милләтенә этлек эшләп торучы кара йөзләрне фаш итеп тормаса, халык аны хәзер яратканча ярата алыр идеме? Юк! Тукайның бөеклеге нәкъ менә «коеп куйган поэт кына» түгел, бәлки «общественный деятель да» булуында.
Мәйданнарга, митингларга мин микрофоннан нотык сөйләү өчен чыкмыйм. Анда чыгыш ясаучылардан өстәмә акыл алырга да өметләнмим. Ник дигәндә, үз башымда да шул ук проблемалар, чишелешләр вә фикерләр кайнап тора. Митингларга чыгуымның максаты — халыкның йөзенә карау, рухын үлчәү. Өмет бармы безнең милләттә? Азатлыкка сусавы ни дәрәҗәдә? Ярты юлда тукталып калырдай түгелме? Мөнбәрләрдән, сәхнәләрдән сөйләү сәләтем юк. Берничә мең кеше алдына чыгып бассам, каушыйм да калам. Ярты фикеремне дә әйтә алмыйм. Ә менә миллион кеше «алдында» җиңел сөйлим. Бу сүзләрем белән мөштәриләрне (подписчикларны) күздә тотам. Чөнки 250.000 данә чыга торган «Татарстан яшьләре»н кимендә миллион кеше укыйдыр, дип фараз кылам. «Социалистик Татарстан» да тернәкләнеп китте. Аның да тиражы зур. Ул «трибуна»дан да кимендә ярты миллион кешенең игътибарын җәлеп итәргә мөмкин* (*Бу әңгәмә оештырылган елда гәҗит-журналларның тиражы берничә мәртәбә зуррак иде. Әмма, сүз иреге кысылу һәм гонорар түләү бөтенләй диярлек бетү сәбәпле, алар укучыларны мавыктырмый башладылар. Тиражларның кимүе шуннан.). Радиодан да чыгышлар ясап торам әле.
Актив һәм көрәшче каләмдәшләрен гаепләүче язучылар турында сөйлисем дә килми. Шулай да сүзсез калу ярамый. Бер сүз белән әйткәндә, көнләшәләр. Ягъни: «Нишләп әле бу Фәүзия Бәйрәмованы (башка шәхесләр исемен дә язарга була) бөтен халык таный, ә мине бар дип тә белмиләр?» Язучыларның узган елның март уртасында үткерелгән зур җыелышында Сез дә булдыгыз кебек, Мансур әфәнде. Хәтерегездәдер, анда СССР Язучылар съездына делегатлар сайладык. Егермеләп кандидат арасында Фәүзия Бәйрәмова да бар иде. Эчтән генә күрәзәлек кылып утырам: «Кемне-кемне, Фәүзияне сайлыйлар инде. Чөнки җөмһүрият, милләт язмышы өчен янып, өзгәләнеп көрәшә, һәм аның изге максатын һәр язучы күреп-аңлап тора. Милләтенә дошман булган язучының гына каршы тавыш бирүе мөмкин моңа. СССР Язучылар съезды трибунасыннан милләтебезнең ашкынулы өметләре, хәрәкәтләре турында сөйләү ихтималы да туса тагын!» Шуннан соң яшерен сайлау мәгълүматлары бәян ителде. Фәүзиябез төшеп калган! Каләмдәшләрем өчен оялдым да, яндым да.
Дөресен әйтим, Фәүзиянең иҗатына сокланганым юк хәзергә. Милли көрәштәге һәр адымын, һәр фикерен хуплау да дәрес үк булмас. Ләкин ул — милләтнең шиксез бәхете. Фәүзия күренмәсә, безнең хатын-кызларыбыз сәясәтне ирләр эше дип кенә белеп, җөмһүрият максатын да аңламыйча яшәрләр иде әле. Шул үрнәге өчен генә дә зур хөрмәткә лаек шәхес ләбаса!
Милли хәрәкәтнең киңәюенә татардан туган урыс телле язучыларның бәхил түгеллеге аеруча күзгә ташлана. Бөтен татар туган телдә сөйләшүгә, укуга күчсә, безнең иҗатның хаҗәте бетәр, дип шүрлиләр. Аларны милләт язмышы борчымый. Монысы — минем фикер генәдер, бәлки...

— Сезне, Фәнзаман әфәнде, үтә милләтче, татар белән урыс арасына ут салучы дип гаепләргә маташучылар да бар. Редакцияләргә килгән хатлардан да сизелгәли бу. Моңа карата нәрсә диярсез?

— Соравыгызны тыңлап бетерүгә үк абайладым: «әгәр», «әйтик» сүзләрен еш кабатларга туры килер миңа...
Әле кичә генә төн уртасы үткәнче эшләп утырырга туры килде. Ял итеп алу максаты белән, телевизорны ачтым. Беренче программада «Пятьдесят на пятьдесят» дигән тапшыру бара, Петербург «На все сто» исемле тапшыру күрсәтә. Икенче программада бер поп вәгазь укый. Ә бу сәгатьтә Татарстан телевидениесе әһелләре йә күптән йокыда, йә үзләре дә балалары белән бергә поптан хәер-фатиха алып утыралар. Хет шунда «Егерме бишкә егерме биш» дигән тапшыру да юк, ичмасам. Гарьлек тә, хурлык та...
Әгәр мин Мәскәү телевидениесенең тәүлек саен 50 — 60 сәгать буе үз сәнгатен, үз сәясәтен, үз динен, үз телен сеңдерүе белән килешеп бетмәсәм, татар телевидениесе дә туган телдә һичьюгы 15 сәгать тапшырулар бирергә тиеш, дисәм, шул буламы үтә милләтчелек?
Әгәр мин, урыслар басып алганчы татарлар хәзерге Татарстаннан ун-унбиш мәртәбә зуррак биләмәнең хуҗасы булганнар, дип язсам, дөресен аңлатсам — шул буламы ике милләт арасына ут салу?
Әйтик, Татарстан Югары Советындагы шовинист депутатлар безнең Ватанны Россиянең чүплеге, сукыр эчәгесе итеп калдырырга тырышалар. Әгәр дә мин шуларга каршы чыксам, татарлар да кешеләр, татарлар да азатлык алырга хаклылар, дип оран салсам — шул булдымы экстремистлык?
Әгәр дә мин, һәр халык үзенә кирәкле ризыкны үзе үстерсен, бер милләт тә башкалары җилкәсендә яшәмәсен, дигәнмен икән — шуның өчен гаепләргә тиешләрме мине?
Әгәр дә безнең сабыйларыбызны дөньяга килгән көннәреннән үк туган телдән мәхрүм итәргә тырышалар икән, мин шуңа көенә-көенә әсәрме, мәкаләме язам икән — шул буламы гаделсезлек?
Татар халкының кимсетелүенә кагылышлы мондый мисалларны йөзләп, меңләп китерә алам. Бөтенләй үк ике аяклы хайванга әйләнмәгән кеше минем таләпләрне, өметләрне дөрес аңларга тиештер. Әле «минем» дип ялгыш ычкындырдым. Болар бит барысы да милләттәшләребезнең уртак таләпләре! Әнә шул изге таләпләрне, омтылышларны кирегә сукалаучы бәндәләргә мин бары тик мыскыл белән карыйм. «И надан, ту яңадан мәгърифәтле анадан», — димен. Бу соңгы җөмлә, әлбәттә, үз сүзләрем түгел...

— Язучылар берлеге инде кирәкми, дигән сүзләр йөри... Ә безнең өчен ничек икән?

— СССР Язучылар берлеге турында сорау түгелдер инде бу. СССР империясе белән бергә, иншалла, анысы да таркалды.
Әмма берлекме ул, иттифакмы, әллә берләшмәме — ниндидер оешма кирәк. Киңәшеп яшисе, бер-беребезгә таянасы, өлкәннәргә хөрмәт күрсәтәсе, яшьләрнең күзен ачасы бар. Кемгәдер матди ярдәмнең дә кирәк булуы мөмкин. Үлем-җитем дә ерак йөрми...
Ләкин бу иттифак китаплар нәшер итүдә үз әгъзаларына өстенлек дауламаска тиеш. Гомумән, кайсы язучының китаплары үтемле, кайсысыннан нәширләргә файда күбрәк керәчәк — китап басучылар үзләре хәл итсен. Бик сәер хәлләр күреп яшибез бит: кайсыдыр шагыйрь китабы өчен 4—5 мең сум (хәзерге чүп акча турында әйтмим) гонорар ала, ә китабыннан тамган керем 100—200 сум... Милләткә файда бармы шуннан? Юк. Тиражы аз икән, димәк, сораучылары да аз. Гомумән, язучылар халык кесәсеннән бушлай бер тиен да алырга тиеш түгелләр. Гонорарны да китап сатылып беткәннән соң гына түләргә тиешләр дип беләм. Ягъни, мәгълүм процентын... Гонорар — китап китергән керемнән һичничек артык булмаска тиеш. Боларын сүз уңаенда әйттем.

— Әйе, Сезнең, сүз дөрес. Ләкин монда кайбер искәрмәләр дә булырга тиештер. Мисал өчен, бүген Сез һәм мин мактаган Тукай шигырьләре дә, Дәрдемәнд һәм Туфан әсәрләре дә нәширләргә табыш бирмәскә мөмкин.
Әмма алар милләткә, һичшиксез, кирәкле китаплар. Димәк, мондый очракларда инде нәширләр бер-бер җаен табарга тиеш булачаклар. Ә болай, тулаем алганда, әлбәттә, Сезнең сүз дөрес. Мин үзем дә күптән инде
шундый фикердә йөрим. Сезгә тагын бер сорау бирәсе килә. Соңгы еллардагы милли хәрәкәт турында нинди фикерләрегез бар?


— Милли хәрәкәтнең бер генә юлы калды — җиңеп чыгу. Бу юлы да җиңмибез икән, соңгы мәртәбә мәтәлдек дигән сүз. Чираттагы упкыннан котылу булмаячак. Күп милләттәшләрнең авызыннан гел бер җөмләне ишетәм: «Йә җиңү, йә үлем!» — диләр. Беренче карашка кайнар кебек, әмма башкача әйтеп булмый хәзер. Рәсәй империясе төрмәсеннән мөмкин кадәр тизрәк котылырга кирәк. Күреп торабыз, бу империянең бер чакта да тотрыклы булганы, адәмчә яшәгәне юк. Кан коюлар, басып алулар, переворотлар... Адәмчә яшиселәре дә юк. Үткән ел ахырында «Татарстан яшьләре» гәҗитендә «Әллә каргыш, әллә язмыш» дигән зур мәкаләмдә бу хакта әфсилләп яздым инде. Игътибар итегез: Рәсәйнең җире зур, әмма иген үстерерлек мәйданнары юк диярлек. Чөнки ул басу-кырларны дистә еллар, гасырлар буе ташландык хәлдә тотты — тәрбия кылмады. Крестьяннары да юк санында — урыслар тулаем диярлек шәһәрләргә күчеп бетте. Шунысы да бар, бу халык гомер-бакый башка дәүләтләрне, халыкларны яулап-талап яшәде. Әгәр кем дә кем гомер буе фатир басып яшәгән икән, картаймыш көнендә генә намуслы хезмәт белән көн итә алмаячак. Бу очракта да шулай... Кабатлап әйтәм: мөмкин кадәр тизрәк котылырга — бәйсезлек алып, Берләшкән Милләтләр Оешмасына сыенырга кирәк! Дөрләп яна торган өй эчендә әкрен кыймылдамыйлар. Ә Рәсәй яна... Аны башка халыкларның каргышы яндыра.
Мин үзем, мәсәлән, үлемгә дә әзер. Милләтең дә калмаслык булгач, яшәүдән ни мәгънә?! Монысын да онытмыйк: Жириновский кебекләрнең идея-сәясәте җиңә икән, бер татарга да рәхим-шәфкать тәтемәячәк. Алдыбызда көтә торган вакыйгалар каршында Явыз Иван китергән һәлакәт уен гына булып тоелачак. Россиянең демократик юл белән яши алачагына өметем юк. Димәк, фашизмның килүе бик ихтимал. Аңлаган кеше аңларлык: ул хәрәкәткә Россия хөкүмәте каршылык күрсәтергә теләми. Фашизм күп халыкларны кырып бетерергә өнди, ә Россиянең Югары судында аның лидерларына карата тиешле статьяны табарга тырышмыйлар. Югыйсә бер кешегә үлем белән янасаң да хөкем итү тәртибе бар. Халыкара законнар да сугышка өндәүне, геноцидны тыя. Россия җитәкчеләренә исә, үз телләре белән әйтсәк, все нипочем!
Кайберәүләрдән: «Россия зур, урыслар күп, милли көрәштә җиңүгә ирешеп булмаячак», — дигән сүзләрне ишетәм. Ишеткән саен балачагымның бер вакыйгасы искә төшә... Ятим чагым. Нибары ун яшь. Йорттан-йортка кунып йөрим. Беркөнне, тамак өзелеп ачкач, күрше авылдагы түтәй ашатмасмы, дип, Кәҗә Байларга киттем. Яз көне бу. Карның шулпаланган вакыты. Аякта сәләмә оек белән чабата икәнен истә тотсак, аяк һәрвакыт су эчендә. Бервакыт, әлеге авылга җитәрәк, күлдәй җәйрәп яткан үзәнлек аркылы бара башладым. Чумып китмәү өчен аска карап атлыйм. Шулчак башымны күтәреп карасам, котым очты: алдымда, мөгезләрен җайлап, муенын җыерып, таудай үгез басып тора. Елыйм, күзләренә тилмереп карыйм — ни сөзми, ни китми. Тик басып торгангадыр, аякларны карлы су ашый. Ниһаять, сабырым бетте, бүрекне салдым да, җилпенә-җилпенә, ачыргаланып кычкыра-кычкыра үгезгә ташландым. Әллә куркып куйды, әллә көтелмәгән сәер хәлгә аптырады хайван — кинәт кенә борылды да китеп барды... Моның белән нәрсә әйтергә теләвем аңлашылгандыр: тәвәккәллек кирәк! Ачыргаланып, өзелеп китәрдәй булып көрәшергә кирәк. Соңга калуыбыз ихтимал... Үз теләге белән бер генә арысланның да майлы калҗаны авызыннан ычкындырасы килмәвен беләбез ләбаса! Демократияле уен оештырып, империя аз санлы халыкларны үлем йокысына талдырмакчы. Максаты берәү генә: бер милләтле — урыс милләтле киләчәгенә бармакчы!..

— Яварыгызга азыкны, чималны ничегрәк табасыз? Иҗади тормышыгыздан берничә эпизодка тукталмассызмы икән?

– Мин — ике «фронтта» иҗат итүче кеше. Бераз шаяртып әйтсәм, көнаралаш хикәяләр язам, көнаралаш публицистикага хезмәт итәм. Публицистик язмаларга «азыкны» ничек табуым турында сөйләп тә торасы юктыр — аларны көндәлек тормыш бөтен муллыгы белән зиһенгә тутырып тора. Тыгызлап, шартларлык итеп тутыра. Республикада сәяси температура нинди — миндә дә шундый.
Инде дә сатирик, юмористик әсәрләр язу өчен «азык» табуга килсәк, тормышыбызда анысы да мулдан, «һәр яхшыда начар якның берсе булгай» дигән сыман: беренче карашка изге булып, табигый булып тоелган хәлләрнең дә көлке яклары, камиллектән ерак сыйфатлары бар. Игътибар белән күзәтә белсәң, дөнья — кәмитләр сәхнәсе кебек. Ә без, кешеләр, шул сәхнәдәге комиклар, һәркайсыбызның бармагы үзенә кәкре: данны да, малны да күбрәк эләктерергә тырышабыз, шуның хакына хәйлә-мәкерләргә керәбез, алдыйбыз, алданабыз. Кайчак бик җитди максатлы кешеләрнең да көлке булуын күрәсең. Әйтик, шушы көннәрдә генә бер танышым тәүбә кылып утыра: «Юк, парин, болай яшәп булмый... Эчүне бөтенләй ташлыйм. Иснәп тә карамаячакмын! Аннан соң өйләнеп җибәрәм. Халидәне алып кайтам». Дикъкать белән тыңлап утыргач: «Ә ни өчен Халидәне?» — дип сорыйсы иттем. Танышым, шуны да аңламыйсыңмыни, дигәндәй, күземә гаҗәпләнеп карады: «Ул бит гармунчы! Эчкән чакларымда бер уйнап җибәрүе дә ни торачак. Күңелең булганчы җырлыйсың, ичмасам!» Кайберәүләр миңа: «Ир — хатын, егет — кыз темаларына күп язасың», — дип киная белдерәләр. Шулаен да шулайдыр. Ләкин мин боларның мәңгелек тема икәнен онытмыйм. Дөньяда сәясәт тә, хезмәт мөнәсәбәтләре дә үзгәреп бетәр, бүгенге күп проблемалар юкка чыгар, ә ир белән хатын калыр, мәхәббәт калыр һәм... хыянәт тә калыр.
Әлбәттә, тормышның башка тарафларына да игътибарсыз яшәп булмый. Укучыларым сизеп торадыр, сәяси хикәяләрем һәм монологларым да күп, көнкүреш кызыклары турында да күп язам. Гомумән, тормышта ни булса, әсәрләремдә дә шулар...
Чираттагы һәр әсәремне матбугатка тапшырганда, күңелгә шик тә керә. Әгәр үзең кызык өчен, күңел ачу өчен дип язган нәрсәңне укыганда укучы ике-өч тапкыр да елмаеп куймаса, хикәямдә үзен, танышларын күрмәсә — эш харап. Әле менә чираттагы хикәямнең беренче җөмләләрен язып куйдым: «Дөньяда иң бәхетсез бәндәләр — хатын аерган ирләр. Ул мескеннәр үзләрен тәгәрмәче төшеп калган күчәр шикелле хис итәләр. Мондый күчәр җиргә дә тиеп сыдырыла, теләсә кемнең коймасына да килеп терәлә. Йомшак дегетле тәгәрмәч эчендә йөргән чакларын сагынмый җае юк...» Язганда көлгән булам, куанам. Ә укучы көләрме? Белүе кыен.

— Иң яраткан әдибегез кем? Ни өчен? Аның Сезнең иҗатка тәэсире булды дип уйлыйсызмы?

— Мин бер генә әдип турында әйтеп чикләнә алмыйм.
Тукай — Тукай инде ул. Канымда да, йөрәгемдә дә, сулый торган һавамда да Тукай бар. Әгәр мин елга мең сәгать буе китап укыйм икән, шул вакытның яртысында Тукайны укыйм. Яттан белсәм дә укыйм. Кыюлыкны да, рухны да, әдәбиятка мәхәббәтне дә шул бирә. Тукай — һәр күзәнәгемә көч өстәп торучы аккумулятор сыман.
Тел байлыгым фәкыйрьләнеп киткән кебек тоелса, Фатих Хөсни белән Мөхәммәт Мәһдиевкә тотынам. Аларны укыганда, туган телнең мөмкинлекләренә, иксез-чиксез байлыгына, бөгелмәле-сыгылмалы булуына сокланып туймыйм. Алар миңа күп еллар буе бармак яныйлар һәм: «Курыкма, тирәнгәрәк кер, син әле ләззәт күленең кырында гына чыпырдыйсын, чын рәхәтне белмисең!» — диләр сыман. Ә инде чын сатира, соклангыч сатира Илья Ильф белән Евгений Петровта.
Тәэсир ягына килсәк, әлбәттә, күпләрнең тәэсире тигәндер. Шикләнмим, Ходай мине дә язучы итеп яраткан. Ләкин дистәләрчә, йөзләрчә әдипләрнең тәэсиреннән, йогынтысыннан башка кайсыбыз гына үсә алды икән? Бу очракта: «Нәкъ менә шул өлкән әдиптән өйрәндем», — дип әйтергә телем бармый. Әле кайчак үземнән шактый яшь язучылар да сокландырып куя. «Әх, сабакы, булдырган бит!» — дигәнемне, куанганымны үзем дә сизми калам. (Минем «сабакы» иң яраткан кешеләремә әйтелә.) Гомумән, әдәбиятта ничә яшьтә булуыңның әһәмияте юк. 30—40 яшьтә да өлкән, үрнәк язучы булырга мөмкин. 60 тан үткән «яшь язучыларны» да беләбез.

- Хәзерге яшьрәк буын сатириклар иҗаты Сездә нинди уйлар уята? Аларда нәрсә яхшы, ә ниләр җитми?


- Бу сорауга җавабым иң кыскасы булыр, мөгаен. Яшьләрдән мин чын сатирага, юморга сәләтле бер генә кешене — Зөлфәт Хәкимне генә беләм. Күпчелек табышларына сөенеп яшим. Иҗатындагы кимчелекләргә килсәк, ул аларны үзе күрәчәк — камилләшү өчен кабилияте җитәрлек. Ходай гомер бирсен дә тыйнаклыктан аермасын — татар әдәбиятына бик өметле сатирик килә. Ник берәү генә дисәгез, үзем дә Сезгә сорау бирәм: кайсы чорда чын сатирикларның ишле булганы бар?


- Безнең байтак кына әдипләр урысчага тәрҗемә ителергә тырыша. Ә сез, нишләптер, алай эшләмисез. Сезгә әллә дөнья күләмендәге дан кирәкмиме?

- Сандугачның үз талында сайравы хәерле, диләр. Үз милләтемә хезмәт итә алсам да бик бәхетле булыр идем. Балачактан ук тәрҗемә әсәрләрне өнәп бетермәдем. Әле урыс телендәге сүзләрнең яртысын да аңламаган үсмер чагымда ук китапханәдән «Давылда туганнар» дигән китапның тәрҗемәсен алып кайттым. Кем тәрҗемә кылгандыр, анысын хәтерләмим. Әмма шунысы истә, һәр җөмләсен укып чыккан саен абынып егылгандай булам. Адым саен түмгәк, адым саен чокыр... Интегә-интегә ике-өч битен укыгач, урысчасын табу өчен (мәктәп программасы буенча аны уку мәҗбүри иде) кабат чыгып киттем. Урысчасын уку — ул телне бик начар белсәм дә — рәхәтрәк булды.
Сатира-юмор әсәрләрен тәрҗемә итү, минемчә, яңа әсәр язуга караганда да четрекледер. Никадәр канатлы кәлимәләр, туган телеңә генә хас гыйбарәләр, мәкальләр, фразеологик тәгъбирләр, әйтемнәр, сүз уйнатулар бит анда. Урысча чыга торган коллектив авторлы китаплар өчен хикәяләремне, фельетон һәм очеркларымны шактый тәрҗемә иттеләр итүен. Әмма, дөресен әйтим, берчакта да канәгать калмадым, үземне таланган итеп хис иттем. Минемчә, һәр сүзнең үзенчә яңгырашы, мәгънәсе генә түгел, үзенчә төсе дә, исе дә бар. Шулар-ның кайсын да булса югалтсаң, нинди тәрҗемә инде ул?! Безнең халыкны җиде миллион (хаклыкта ике мәртәбә күбрәк булуына иманым камил) диләр бит. Әсәрләремне шуның бер миллионы укыса да, миңа бик җитә. Кемнәрдер артыннан үз әйберләремне тәрҗемә иттерүне кайгыртып йөрергә минем вакытым юк. Андый гамьнең башыма да кереп чыкканы юк иде әле. Ярый Сез искә төшердегез... Ә инде дөньякүләм дан турында шаяртып әйтәсез, билгеле. Әле үз халкыңның үз итүен тоя алсаң да, баш күккә тияр иде. Хәер, анысы да кирәкми. Баш әйләнүе бар. Баш әйләнсә — бетте! — иҗат та юк, үзең дә юк.

- Якын арада нинди китапларыгыз дөнья күрәчәк? Безнең китап басу эше турында Сез нинди фикердә? Бу өлкәдә без Тукай чорыннан ерак киттек микән?


- Нәшриятта тоткарлык чыкмаса, китапларымны бастыру юлга салынды кебек. Әле ел ярым элек кенә «Сакалыңа ут капса...» исемле хикәяләр җыентыгым дөнья күргән иде. Кибетләрдән җил-давыл алып китте сыман — берничә атнада сатылып та бетте. Хәтта, укыдыгыз микән, «Татарстан яшьләре»ндә шырпы кабыдай гына укучы хаты басылды. Имеш, 25 тиенлек шул китапчыкны базарда өч тәңкәгә сатып утыручылар да күренгән. Күңел булу өчен күп кирәкмени — валлаһи мәгәр, шуңа да тиле кебек сөенеп йөрдем. Инде менә якын арада «Безнең сурәт» дигән җыентыгым чыгып җитәр. Анысы — публицистика. Татар халкының сурәтен күзаллауга бер омтылыш. Без үз милләттәшләребезне зурлыйбыз бит инде... Ихлас, тырыш, дибез, сабыр һәм батыр, дибез... Куркаклары, аумакайлары да күп түгел микән? Кыскасы, бу китап татарның кемлеге турында. Кәгазь кытлыгы аркасында быелгы планга
керә алмыйча алдагы ел планына калган «Гөнаһ шомлыгы» дигән күләмлерәк китабым нәшриятта ике ел ята. Хәтерем ялгышмаса, йөзгә якын сатирик, юмористик хикәяләр туплаган идем. Дүрт күз белән шуны көтәм. Өстәл тартмамда «Ике эткә бер сөяк» дигән сатирик повестем ята. Күптән әзер. Әмма нәширләргә тапшыру өчен батырлыгым җитми. Сәбәбе — хәзерге дөнья агышының күз иярмәслек тизлеге. Кичәге проблема бүген өчен искерә, бүгенгесе иртәгәгә ярамый. Каләм тыга-тыга йөдәдем инде. Ахыры нәрсә булып бетәр... Аны бирергә җөрьәт итмәсәм, яңа хикәяләремне тәкъдим итәрмен. «Азгын ирне ничек үтерергә?» дип исемләрмен, ахры, ул
җыентыкны. Уңышлырак исем табуым да ихтимал. Публицистик язмаларым көндәлек матбугатта әледән-әле басылып торса да, киләчәктә публицистикадан торган китап чыгара чагыма шикләнәм. Сәбәбе шул ук: вакыйгалар тиз үзгәрә, республиканың, милләтнең максатлары да яңарып тора. Публицистика өчен көндәлек матбугат отышлырак.
Китаплар басуга, ягъни нәширләр хезмәтенә булган мөнәсәбәтемне бая әйтеп үттем инде бераз. Җилкендереп торучы өметем дә бар: киләчәктә шәхси басмаханәләр* (*Хәзер шәхси басмаханәләр йөздән дә арта.) ачыла башлар кебек. Барыбызга да мәгълүм, хәзергә, теге яки бу китабын дөньяга чыгарту өчен, язучылар нәширләр алдында тезләнә. Баш иябез, ялварабыз. Алдагы елларда, мөгаен, куласа икенче якка әйләнер: үтемле китабың булса, китап басучылар язучылар артыннан үзләре йөрер: «Зинһар, бүтән нәширгә бирмә, әфәндем, миңа бир. Әҗерен дә яхшы түләрмен, затлы итеп бастыру чарасын да күрермен», — диярләр. Түләү мәсьәләсе дә кызыктырмый түгел. Әле әйтеп үттем: «Безнең сурәт» дигән биш табаклык китабым чыга... Исәпләп карасаң, андагы язмаларны иҗат итү өчен айлар сарыф ителгән. Никадәр уйланулар, борчылулар, йокысыз төннәр! Әҗере хакында тел әрәм итеп әйтәсе дә килми — күп булса, кулга 1000—1100 сум тиячәк. Элек ул ярап тора иде. Ә хәзер? Бер сарык бәясе бит, ходавәндә! Анысы да эләкми бугай әле. Мин андый акчаны радиога бер сәгатьлек тапшыру ясап та алам. Анысына киткән хезмәт 2—3 көннән артмый. Тик шунысы кызганыч: радио тапшыруы морҗадан чыккан төтен сыман — тарала да бетә, онытыла... Килешү белән рәссамлык итсәм (андый һөнәрем дә бар), хәзерге 1000 сумны эшләү өчен бер көн җитә.

- «Үтемле китабың булса» дигән сүзеңә кире кайтыйк әле, Фәнзаман әфәнде...


- Нәрсәсенә кайтып торасың инде аның?! Үтемле китабың юк икән, потың бер тиен. Киләчәк нәширләре, язучылар исемлеге дә күп күренсен, дип кенә биш тиенлек куян урынына ун тиенлек зыян ясап ятмаячаклар. Кимендә 50 мең, 100 мең тиражлы китаплар гына басачаклар алар. Язганың шуны да тартмый икән, «әнә юлың, кодагый» кебегрәк сүз белән озатачаклар һәм дөрес эшләячәкләр! Сез искәрткән Тукай чоры кире кайтырга тиеш, Мансур әфәнде. Иртәгә макулатурага әйләнәчәк китаплар басылмаячак. Шул чорны ашкынып көтәм.


- Хәзер бездә тыюлар да юк шикелле. Әмма сатира һаман әлләни тернәкләнеп китә алмый әле... Сәбәпләре нидә икән? Тормыштамы, язучыдамы?

— Тыюларның берчакта да бетәсе юк, ахры. Җиңелчә юмор гына тоткарлыксыз үтә. Күпчелек мөхәррирләр, кул асларына кискенрәк язма яки хикәя килеп керсә, әле хәзер дә сагаеп калалар. Хәер, нишлисең бит, алар да 440 ел буе башка бер халыкның колы булып яшәгән татарның балалары. Республикабыз мөстәкыйль дип рухланып сөйләшкән чакта барчасы да батыр кебек, милләтпәрвәр кебек... Иллә дә мәгәр шул минутта алларына көтелмәгән, исәп ителмәгән бер мәкалә салсаң, шомланып калалар. Маңгай күзләре сиңа карый, күңел күзләре — Мәскәүгә.
Соңгы биш-алты елда фикерләремне үткәрү өчен җан-фәрман килүемне үзем беләм дә, Ходай белә. Моннан дүрт ел чамасы элек, Татарстанның союздаш булырга тиешлеген куәтләп яздым. «Юләр сатма инде», — дип, шул абзацларны сызып ташладылар. Дүрт ел элек «Вечерняя Казань» гәҗите кебек үк татарча гәҗит кирәклеген күтәрдем. «Синең башка гына килә инде тузга язмаган фикерләр», — дип, бик озак киреләнделәр. Тарткалаша торгач, анысын үткәрә алдым. 1990 ел язында: «Иртәме-соңмы, империяләр барыбер таркала» дигән җөмләмне «артык зур кабиләләр барыбер таркала» дип төзәттеләр. Ленин сүзләрен китерә-китерә, Татарстанның Союздан, Россиядән аерылып чыгу хокукы барлыгын исбатлаган идем, мәкаләмнең ул өлеше юкка чыкты. КПССны фаш итеп язган мәкаләләрем, памфлетларымның күбесе басылмады... Ул чакта карап торганыбыз ике генә гәҗит иде бит әле. Бигрәк тә — «Социалистик Татарстан» редакциясе бәгырьне корытты. (Хәзергесенә артык үпкәм юк, халыклашып бара.) Әле ярый «Татарстан яшьләре» юл бирә килде. «Шәһри Казан» да чыга башлагач, хәл тагын җиңеләйде. Югыйсә, кычкырып елыйсы килгән, үртәлүдән ми кабарган, кан кайнаган чаклар күп булды. Шунысына сөенәм: Татарстан, әкренрәк кыймылдаса да, минем кебекләр хыялланган юл белән бара. Әгәр дә матбугатта тоткарлыклар, тыюлар булмаса, бүгенге проблемаларның хәл ителгәнлеген күрәсе кешеләр идек инде. Яхшы беләбез бит: беренче фикерне, нигездә, язучылар, галимнәр, журналистлар күтәрә. Аннан соң ул халык фикеренә әверелә, тора-бара тормыш таләбе дәрәҗәсенә күтәрелә. Минемчә, фикерне тыю — халыкның тәрәкъкыена аяк чалуга тиң.
Сораудагы темадан читләштем кебек. Әмма боларны әйтмичә ярамый. Сатираның язмышы да матбугатның ни дәрәҗәдә ирекле булуына бәйле ләбаса! Ә ул кәнфит тә, майлы калҗа да түгел. Тормышның бөтен «кәкре-бөкресен», гөнаһларын, киртәләрен өзәргә, яндырырга тиеш ул. Аның үзенә киртә куйдыңмы, сатирик жанрларга йөз тоткан каләм ияләре чигенүне хуп күрә. Ансат бит: майлы-җайлы мәкаләләр, хикәяләр яз, хезмәт алдынгылары турында очерклар сырлап утыр — бәхәс тә юк, талашу да кирәкми, ә тормыш йоклаган көе утыра бирә, милләтең дә айнымыйча эри бара... Сатирикның дөньясы зарарлы цех кебек ул. Тукайны ни өчен яшьли янып үлгән дисез? Туберкулез гына түгел аның сәбәбе! Түгел!..

— Иң соңыннан бер кызыграк сорау: Тукай кебек мәшһүр булырдай, олы дан алырлык әдип татар тарихында тагын туа алырмы икән киләчәктә?

— Туа алмаячак. Иманым камил — беркемгә дә: «Мин инде Тукай дәрәҗәсенә җиттем!» — дияргә туры килмәячәк. Аның иҗаты, шәхесе хакында уйланган саен, бер нәтиҗәгә килеп төртеләм: безнең кебек ике аяклы, ике куллы адәм сурәтендә яшәсә дә, Тукай ул кеше булмаган, татар дөньясын кузгату, айныту, сискәндерү өчен Ходай тарафыннан җибәрелгән пәйгамбәр булган! Зинһар, көлмәгез, бу фикеремнең раслыгын тарих үзе исбатлаячак. Күрмисезмени, 27 яшьлек язучыларыбыз акыл да утыртып өлгерми әле. Ә ул аксакалларыбыз да хәйран калырлык гамәлләр кылып өлгергән. Тукайның олуглыгын аңлап, бәяләп бетерерлек кешеләр тууына да шикләнәм.
Ләкин үз замандашларын аның сыман чеметәчәк, кытыклаячак, сөендерәчәк, күзләрне яңа максатларга юнәлдертәчәк әдипнең туарына ышанам. Гамил Афзал дәрәҗәсендә булырмы ул, югарыракмы — анысын әйтүе кыен, әмма туачак. Аның мөһим бер шарты бар: Татарстан азат һәм бәйсез булырга тиеш. Читлектә ваемсыз кенәриләр, тутый кошлар гына үсә ала, киң канатлы бөркетләр өчен иркен дөнья һәм хөррият кирәк. Онытмыйк, Тукайның иҗат еллары демократияле чорга туры килгән. Алай да цензура барыбер тынгылык бирмәгән — кискән, төзәткән, бозган... Хак булса, үләр көннәрендә дә: «Аһ, шушы цензура бәгырьне таламаса!...» — дигән сүзләрне тәкърарлап яткан. Бәлки, ул. «Таламаса, озаграк яши алган булыр идем», — дип әйтергә теләгәндер.
Тукайның бердәнбер булуы хәерле, һәркайсыбыз яшүсмер чакта Тукайга тигезләнергә өмет баглый. Яши-яши аңлыйбыз — булмый! Көчебез дә, сәләтебез дә җитми... Ә шул арада халыкка азмы-күпме файда китереп калабыз. Тукай ул үлемебезне дә җиңеләйтә. Соңгы сулышта: «Гомерем иртә өзелә, шуңа күрә иҗатым да кыска булды», — дип үкенә алмаячакбыз. Шулай дисәк, Тукай көләчәк...




(Чыганак: Фәнзаман Баттал. Юлын белгән адашмас. - Казан: Идел, 2000. – 367 б.)

В ближайшие 10 лет физический облик книги кардинально изменится. С ней произойдет то же, что и с магнитофонной кассетой. Сейчас почти никто не снимает на аналоговую пленку, виниловые пластинки покупает только узкий круг коллекционеров, а массовый потребитель скачивает музыку в электронном виде. Люди мигрируют в электронную среду, потому что она обладает рядом неоспоримых преимуществ.

Что будет с книгами

Несмотря на то что уже существует технология электронных чернил, большинство электронных устройств для чтения пока довольно дороги и при этом имеют маленький монохромный экран. У них нет прямого подключения к единому хранилищу книг (кроме Kindle от Amazon). Кроме того, идет война форматов — у Amazon Kindle и Sony они разные. Думаю, через несколько лет мы придем к единому стандарту устройств. Возможно, это будет гаджет — потомок Apple iPad или Kindle.

Переломным моментом станет переход школ на электронные учебники. При закупке большой партии такой учебник, рассчитанный на 5 лет службы, может уже сегодня стоить $100. Правда, в России это произойдет не скоро: слишком сильны группы, занимающиеся выпуском учебников.

Для окончательного вытеснения бумажных книг электронными должна появиться единая платформа для закачки и продвижения контента — по образцу музыкального магазина iStore. Судя по всему, Amazon создает похожую платформу для продажи электронных книг. Правда, пока ни Amazon, ни iStore не решили проблему с международными правами. Например, сейчас в России или во Франции нельзя легально купить электронные книги и музыку из iStore. Но решение этого вопроса — дело времени.

iStore или другой портал станет платформой, на которую независимые производители и сами авторы будут закачивать книги.

Что будет с писателями

Издательства потеряют монопольное право доносить книги до читателей. Авторы смогут напрямую заключать договоры с платформой и получать 20–80% выручки от продажи своих книг вместо теперешних 10%. Они сами будут продвигать книги, контролировать продажи.

Чтобы закачать книгу в систему, будет достаточно завести аккаунт и заполнить требуемые формы. Система будет полностью автоматизирована на манер Google AdWords. Авторы будут самостоятельно заказывать услуги по редактуре, корректуре, верстке у специализированных агентств в странах с низкой стоимостью труда. Подготовленная профессионалами рукопись будет иметь определенный гриф. Возможно, платформа будет требовать такой подготовки и даже сама предоставлять такие услуги — чтобы отсечь «макулатуру».

Между писателями и читателями установится более тесная связь. Для продвижения книг авторы будут вести свои блоги, закачивать на них видео и отвечать на вопросы читателей. Все это уже реализует Amazon, создавая полноценное сообщество читателей. На мой взгляд, именно этим обусловлена покупка этой компанией сайта Goodtoreads.

Пираты, безусловно, никуда не уйдут, но с ними бороться невозможно. Есть категория людей, которые никогда не будут платить за контент, сколько бы он ни стоил — 10 или даже 5 рублей. Но если появится удобная система, при которой ваша кредитная карточка привязана к вашему счету на определенной платформе и можно в один клик заплатить за книгу, большинство людей будет платить.

Что будет с издателями

Самый большой удар получат типографии — большая часть закроется. Издательства в их нынешнем виде тоже станут не нужны. В них будет работать меньше людей. Они сильно поменяют свою структуру. Сейчас издатели просматривают сотни рукописей и выбирают то, что им нравится. Они инвестируют в книгу свои деньги, точно не зная, станет ли она хитом. Ее надо хорошо перевести, отредактировать, напечатать тиражом не менее 3000 экземпляров. Это обходится минимум в $15 000, и издатель может потерять эти деньги.

В будущем из своего рода инвестиционных фондов издательства превратятся в поставщиков услуг. Они не будут платить авторам роялти, а наоборот, станут получать деньги за свои услуги. Книги все равно нужно будет редактировать, верстать, создавать обложки и мультимедийные иллюстрации, продвигать их на рынке. Издательство станет похоже на рекламное агентство.

Возможно, появятся несколько уровней качества книг — какие-то из них будут подготовлены профессиональными издательствами, какие-то нет. Возможно, стоит принять минимальные требования к оформлению контента, иначе он захлестнет рынок и читателю станет трудно выбирать.

У бумажных книг останется всего две ниши. Во-первых, дорогие подарочные издания. Во-вторых, книги для дошкольников и детей младшего и среднего школьного возраста.

Автор - Михаил Иванов, генеральный директор издательства «Манн, Иванов и Фербер»

Электронные книги на татарском языке

Китап кешелэр очен рухи азык, э азыксыз яшэве момкин тугел...

КИТАПНЫҢ КАДЕРЕ БАРМЫ?

Заманында китап хакында шагыйрь, язучы һәм фәлсәфәчеләр тарафыннан бик күп купшы сүзләр әйтелгән. Китап – белем чишмәсе, дип укытучыларыбыз күпме “тукыган”. Бүген яшь буынга мондый сүзләр сөйләү бик беркатлы булып тоелырга да мөмкин. Дөньяга күзне хәзер интернет ача дип кенә җибәрә күпләр.

Китап кибете шүрлекләрендә татар язучыларының (хәттә классикларының да) басмаларына бәяләрне күргәч, күңелдә ризасызлык туган чаклар еш була. Алар бик арзан бәяләрдән сатыла. Кибетчеләр: ”Татар китапларын алучы юк! Шуңа күрә аларны кайтартырга тырышмыйбыз. Булганнары да сатылмый”, - дигән сүзләрен еш ишетергә туры килә. Ә шул ук вакытта Татарстан китап нәшриятен гел тәнкыйть утына тотарга ашыгучылар да очрап куя. Татар басмалары, балалар китаплары нишләп сатуда юк, нигә аларны нәшер итмисез, имеш?

Матбугат һәм массакүләм мәгълүмат чаралары агентлыгында “Танылган татар язучыларының күптомлыклары” сериясен тәкъдим итү кичәсендә бер төркем татар зыялылары милли китап язмышы турында фикер алышты. Татарстан китап нәшриятендә 2002 елдан алып халык язучылары һәм танылган әдипләрнең күп томлыклары нәшер ителеп килә. Матбугат проекты нигезендә биредә 32 татар язучысының 150дән артык китабы дөнья күрергә өлгергән. Алар арасында Каюм Насыйри, Габдулла Тукай, Галиәсгар Камал, Таҗи Гыйззәт, Һади Такташ, Хәсән Туфан, Гариф Ахунов, Гомәр Бәширов, Мөхәммәт Мәһдиев, Илдар Юзеев, Хисам Камалов, шулай ук хәзерге вакытта да иҗат итүче күренекле каләм әһелләре: Туфан Миңнуллин, Роберт Миңнуллин, Ренат Харис, Фәнис Яруллин, Рабит Батулла, Равил Фәйзуллин, Әхсән Баян, Шәүкәт Галиев, Разил Вәлиев, Марсель Галиев, Рәдиф Гаташ, Гәрәй Рәхим кебек иҗатчыларыбыз да бар.

Очрашуга килүчеләрнең күбесе бу көнне бәйрәм дип атады. Татар китабының роле, аның дәрәҗәсе, сыйфаты үсүе хакында сөйләде. Татарстан китап нәшрияты директоры Дамир Шакиров: “Бүгенге көндә без Россиядә иң эре нәшриятләрнең берсе. Элеккеге традицияләрне дәвам итеп, яңалары белән тулыландырып торабыз. Үзебездә чыккан басмаларны Татарстан районнарына һәм татарлар күпләп яшәгән төбәкләргә җиткерергә тырышабыз. Татарстан нәшриятендә чыккан китаплар Халыкара күргәзмәләрдә дә катнаша. Алмания, Кытай, Һиндстан, Төрекмәнстан һәм иң күренеклесе Мисырда (Каһирә шәһәрендә) булды,“ - диде.

Чыннан да, Татарстан китап нәшрияты артистлар кебек бик еш сәфәргә чыга. Әле күптән түгел генә татар язучылары белән Башкортстан якларында булып кайттылар. Татарстан китап нәшрияты белән Башкортстан китап нәшрияты арасында килешү төзелгән иде. Шуның нигезендә Татарстанда да, Башкортстанда да 30 язучының китабы тәрҗемә ителде.

Татарстан Россия төбәкләре арасында беренчеләрдән булып электрон китапханә системасы булдырган республика да әле ул. “Таткнигофонд” электрон китапханә системасында бүгенге көндә 1144 басма урын алган. Анда классик, фәнни-популяр, тарихи әсәрләр һәм балалар әдәбияты урнаштырылган. Һәр атна саен электрон китапханәгә 44 илдән 3000 кулланучы “керә” икән. Россия, Төркия, Казахстан, Украина Алмания, Америка, Литва, Эстония, Канада, Япония кулланучылары иң активлардан санала. Тик шулай да, электрон вариант чын китапны алыштыра аламы соң?

Татарстанның кайсыбер район, авыл китапханәләренә татар китаплары барып җитми дигән фикерне еш ишетәбез. Язучыларны да борчый торган мәсьәлә бу. Хөкүмәт яклавы астында эшләнелә торган гамәл бу диючеләр дә булды. “Язучыларыбызның китапларын бастыру һәм аларны укучыга тарату, дәүләт кайгыртучанлыгы астында барсын иде,” диде үз чыгышында Татарстан Язучылар берлеге рәисе Илфак Ибраһимов.

Миңа калса, зиһенле, китап укыган, китап яраткан кеше өчен хәзерге вакытта китап табу зур проблема түгел. Андый кешене китап үзе эзләп таба. Ә инде “татар басмалары сатуда юк, таба алмыйбыз, кайтармыйлар” дигән сылтауны нәкъ менә китаптан читләшкән кеше генә әйтә торгандыр.

“Танылган татар язучыларының күп томлыклары” дигән тәкъдим итү чарасына Тел, әдәбият һәм сәнгать институты җитәкчесе Ким Миңнуллин да килгән иде. Ул үз чыгышында китап бастыручыларга бер-ике тәнкыйть сүзе дә җиткерде: “Еш кына китапларда язучының үзе хакында мәгълүмат бирелми кала. Киләчәктә фәннилектән бик үк ераклашмаска иде”.

“Идел-Пресс”ның генераль директоры Ислам Әхмәтҗанов: ”Тиздән Казанда Универсиада уздырырга җыенабыз, димәк безгә дөньяның төрле почмакларыннан кунаклар киләчәк. Алар, әлбәттә, безнең тарих һәм мәдәни-әдәби мирасыбыз белән дә кызыксыначак. Шуңа күрә татар язучылары әсәрләрен инглиз теленә тәрҗемә итеп чыгару да зарур. Бәлкем 2012 елны “Китап елы” дип игълан итәргәдер”, - дигән теләген дә белдерде ул.

Китапның (бигрәк тә, татар китабының) абруен күтәрергә безгә күптән вакыт. Югыйсә, китап уку культурасы онытылып бара. Моннан 10-15 ел элек югары уку йортын тәмамлаганнар арасында кулларына бер тапкыр да әдәби китап тотмаганнарны очратырга мөмкин. Җитәсә, алар әле синең китап укыганыңны белсә, көлеп куярга да тартынмый...