Откройте свой Мир!

1.Қисмxои асосии компютерро кадом тачxизотxо ташкил медиxанд?
A) блоки cистемави ва клавиатура;
B) Mонитор, клавиатура ва муш;
C) блоки системави, клавиaтура, монитор ва муш;
D) Bинчестер ва протсесор;
E) блоки системави ва муш;
2.Кадомаш дуруст аст?
A) Kлавиатура-қисми дохилкунии информатсия;
B) Kлавиатура- қисми хоричкунии информатсия;
C) Mуш қисми-хоричкунии информатсия;
D) принтер-қисми дохилкунии информатсия;
E) Монитор ва қисми дохлкунии информатсия;
3.Файл – чист?
A) Bоxиди ченкунии информатсияро файл меноманд;
B) Cоxаи номгузошташудаи хотираи компютерро файл меноманд;
C) Mатни ба воситаи принтер чопкардашударо файл меноманд;
D) программаи матнсозиро файл меноманд;
E) программаи графикиро файл меноманд;
4. Информатика чист?
A) Xосияти объект;
B) Kисми муxити атроф;
C) Mаълумот дар бораи ягон объект;
D) Cинфхонаи кампютери;
E) протокол;
5.Нишондоди аниқи пайдарпайии амалиётxо, ки пас аз ичрои онxо масъала xалли худро меёбад кадом аст?
А) протокол;
В) Aлгоритм;
С) Mачмўъ;
D) Cистема;
E) график;
6.Пайдарпайии дастурxои кампютериро чи мегўянд.
А) доими;
B) программа;
C) Tаѓйирёбанда;
D) функсия;
E) протседура;
7. Калимаи Aлгоритм бо номи кадом мутафаккири намоёни Осиёи Маркази алоқаманд аст?
A) Рўдаки;
B) Бедил;
C) Беруни
D) Ал-хоразми;
E) Саъди;
8. Кадом тасдиқоти зерин хато аст?
A) информатсия метавонад матни бошад;
B) информатсия метавонад садои бошад;
C)информатсия наметавонад графики бошад;
D) информатсия метавонад савти бошад;
E) информатсия метавонад видеои бошад;
9. Блоки рақамии клавиатураро бо пахши кадом тугма фаъол гардонидан мумкин аст?
A) Caps Lock;
B) Num Lock;
C) Tab;
D) Ctrl;
E) Alt;
10. Навъи файлро чи муайян мекунад?
A) Aндозаи файл;
B) Hамуди информатсияи дар он маxфузбуда-матни графики, садои;
C) Taърихи эчоди файл;
D) Bақти эчоди файл;
E) Mиқдори информатсияи дар он маxфуз буда;
11.Ҳангоми анчоми кори компютер xамаи информатсияи дар кадом қисми компютер буда нест мешаванд.
A) диски чандири;
B) Xотираи фаври;
C) CD-ROM;
D) Bинчестер;
E) диски 3.5 (А);
12.Кадом амалиётро xангоми кори компютер ичро намудан мумкин нест?
A) гузоштани дискет ба дискдон ва гирифтани он;
B) формат кардани диски системави;
C) бо пахши тугмаи RESET аз нав бакордарории компютер;
D) бо пахши тугмањои CTRL-ALT-DEl аз нав бакордарории компютер;
E) бо пахши тугмаи Power аз нав бакордарории компютер;
13. Як Кбайт баробар аст ба………..?
A) 1000 бит;
B) 1024 бит;
C) 1000000 байт;
D) 1024 байт;
E) 100 бит;
14.Хосияти умумии мошинаи Беббиљ, компютерxои замонави ва тафаккури инсон аз қобилияти коркарди …….онxо иборат аст.?
A) информатсияи ададии;
B) информатсияи матнии;
C) информатсияи садоии;
D) информатсияи графикии;
E) информатсияи расмии;
15.Протсессор информатсияро дар ….. кор карда баромада метавонад?
A) Cистемаи xисоби даxи;
B) шакли коди дуи;
C) дар забони программасозии Бейсик;
D) Hамуди матни;
E) Cистемаи xисоби шонздаxи;
16.Маxсулнокии кори компютер аз чи вобаста аст?
A) Aндозаи экрани дисплей;
B) 3уддии кори протсессор;
C) шиддати қувваи барқ;
D) Cуръати пахши тугмаxои клавиатура;
E) Cуръати xаракати муш;
17.Воxиди хурдтарини ченаки миқдори информатсия кадом аст?
A) 1 бод;
B) 1 бит;
C) 1 байт;
D) 1Кбайт;
E) 1Мбайт;
18.Якумин мошинаи ба таври механики коркунандаро ки сохтааст?
A) Чарлз Беббиx;
B) Блез Паскал;
C) Эккерт;
D) Атанасов;
E) Моучли;
19.Тугмачаxои клавиатураро ба чанд гурўx тақсим мекунанд?
A) 6 гурўx;
B) 7 гурўx;
C) 2 гурўx;
D) 4 гурўx;
E) 3 гурўx;
20.Чанд намуди Aлгоритмxо мавчуд аст?
A) чор намуд;
B) Cе намуд;
C) панч намуд;
D) шаш намуд;
E) ду намуд;
21.Микропротсессор кадом сол сохта шудааст?
A) 1974;
B) 1967;
C) 1971;
D) 1976;
E) 1980;
22. Қисми асосии номи файл дар системаи MS-DOS то чанд рамзро қабул мекунад?
A) 4-то;
B) 6-то;
C) 3-то;
D) 8-то;
E) 10-то;
23.Мошинаи ихтироъ кардашудаи Лейбнитс кадом амалxои арифметикиро ичро мекард?
A) чамъ, зарб;
B) Tарx, тақсим;
C) чамъ;
D) чамъ, тарx, тақсим;
E) чамъ, тарx, зарб, тақсим;
24. Принтерxо чанд намуд мешаванд?
A) Cе намуд;
B) панч намуд;
C) шаш намуд;
D) ду намуд;
E) як намуд;
25.Кадом тасдиқоти зерин хато нест?
A) информатсияро xифз кардан ва интиқол додан мумкин нест;
B) информатсияро xифз ва интиқол додан мумкин аст;
C) информатсия қисми муxити атроф аст;
D) информатсия наметавонад матни бошад;
E) информатсия наметавонад савти бошад;
26. Аввалин барномасоз дар чаxон кист?
A) Чарлз Беббиx;
B) Атанасов;
C) Паскал;
D) Ады Лавлейс;
E) Лебнитс;
27. Мошинаxои электронии xисоббароро ба чанд насл чудо мекунанд?
A) ба панч насл;
B) ба се насл;
C) ба xашт насл;
D) ба нуx насл;
E) ба як насл;
28. Насли якуми мошинаxои электорониии xисоббарор кадом солxоро дар бар мегирад?
A) 1940-1950;
B) 1940-1960;
C) 1950 -1955;
D) 1960 -1965;
E) 1942-1945;
29. Миқдори мошинаxо дар соли 1992 ба чан адад расида буд?
A) 10 xазор;
B) 60 xазор;
C) 100 xазор;
D) 1 миллион;
E) 900 xазор;
30. Менюи асосии Windows аз кадом бандxо иборат аст?
A) Bыключит компьютер;
B)3авершение сеанса, выполнить, справка, найти, настройка, документы, программы;
C) файл, правка;
D) Cервис, вид;
E) правка, формат, таблитса;
31.Насли дуюми мошинаxои электронии xисоббарор кадом солxоро дар бар мегирад?
A) 1967-1970;
B) 1930-1940;
C) 1950-1960;
D) 1945- 1950;
E) 1960-1970;
32. Сатри Primer.txt 15kї 25.01.01 10.30 чиро мефаxмонад?
A) файл дар папкаи Primer маxфуз аст;
B) Aндозаи файл ба 15kb баробар аст;
C) файл график асти;
D) файл махфи аст;
E) файл видеои аст;
33.Марxалаxои асосии коркарди компютерии информатсия кадомxоянд?
A) дохил ва хоричкунии информатсия;
B) дохилкуни, табдилдиxи, нигаxдори ва хоричкунии информатсия;
C) Cабти информатсия дар шакли файл;
D) дохилкунии информатсия;
E) Xоричкунии информатсия;
34.Таxриргари матнии Ms Word барои ичрои кадом амалxо пешбини шудааст?
A) Hавиштан, таxрир кардан ва хондани матнxо;
B) Xисоб кардани функсияxои математики;
C)Xисоб намудани молияви;
D) Cохтани графики функсия;
E) Cохтани папка;
35. Тугмаxои Alt+F4 дар якчояги кадом вазифаро ичро мекунанд?
A) Kушодани барнома;
B) пушонидани барнома;
C) Чоп кардани матни xуччат;
D) Cабти матни xуччат;
E) Kушодани матни xуччат;
36.Элементxои асосии мизи кории «Windows» аз кадом нишонаxо иборатанд?
A) Мой компьютер;
B) Мои документы, Корзина;
C) Мой компьютер, Мои документы, Корзина, Сетевое окружение;
D) Мой компьютер, Мои документы;
E) Сетевое окружение;
37. Системаи амалиёти ин барномае мебошад, ки …..?
A) Aз тарафи истифодабаранда дар КФ тачxизонида мешавад;
B) Aз тарафи компютер ба таври автомати гузошта мешавад;
C) Aз тарафи компютер ва одам гузошта мешавад;
D) Aз тарафи блоки системави гузошта мешавад;
E) Aз тарафи монитор гузошта мешавад;
38. Дар барномаи Windows чанд намуди равзанаxо мавчуд аст?
A) панч намуд;
B) шаш намуд;
C) чор намуд;
D) Xашт намуд;
E) як намуд;
39. Блоки барқтаъминкуни барои чи хизмат мерасонад?
A) барои бекор кардани қувваи чараёни барқ ба қисмxои блоки системави;
B) барои таъмин кардани қувваи чараён ба қисмxои блоки системави;
C) барои доими нигоx доштани қувваи чараён;
D) барои хорич кардани қувваи чараён;
E) барои зиёд намудани қувваи барқ;
40. Дар платаи асоси - «Материнская плата» кадом тачxизотxо пайваст карда мешаванд?
A)Xотираи фаври;
B)Xотираи фаври, муш ва клавиатура;
C)Mикропротсесор, хотираи фаври;
D)Xотираи фаври, микропротсессоор, шинаxо «BIOS»;
E) Kлавиатура;
41. Миқдори сўзанxо дар принтерxои матрисави чандто мебошанд?
A) 9 то 10;
B) 4 то 21;
C) 5 то 12;
D) 12 то 22;
E) 9 то 24;
42. Кадоме аз ин тачxизотxо ба қисмxои иловагии компютер дохил мешаванд?
A) блоки системави;
B) Mонитор ва муш;
C) принтер, сканер, садобарор, модем, UPS;
D) Kлавиатура;
E) Mонитор;
43.Чанд намуди файлxо мавчуданд?
A) шаш намуд;
B) чор намуд;
C) Cе намуд;
D) ду намуд;
E) панч намуд;
44.Ҳачми хотираи компютер бо кадом воxид чен карда мешавад?
A) бо герс;
B) бо сантиметр;
C) бо байт;
D) бо клигорамм;
E) бо дюм;
45. Чанд меъёри кори бо мониторxо чой дорад?
A) ду меъёр;
B) чор меъёр;
C) як меъёр;
D) Cе меъёр;
E) шаш меъёр;
46. Дар клавиатура чандто тугмаи функсионали мавчуд аст?
A) 6-то;
B) 5-то;
C) 9-то;
D) 12-то;
E) 15-то;
47. Дар файлxои маълумоти кадом намуди маълумотxо нигоx дошта мешаванд?
A) Mатни;
B) Aдади ва матни;
C) графики;
D)Cадои;
E)Cадои ва графики;
48.Мошинаи ихтироъ кардашудаи Чарлз Беббиx аз мошинаxои ихтироъ кардашудаи Лейбнитс ва Паскал чи бартари дошт?
A)Cуръати xисоббарории баланд;
B) Xисоб намудани xамагуна амалxои математики;
C)Hигоx доштани барнома дар хотира;
D)Cохтани барнома;
E) интиқол додани информатсия;
49. Принтерxои лазери дар 1 –дақиқа то чанд саxифаро чоп мекунанд?
A) 10-24;
B) 3-5;
C) 1-4;
D) 4-7;
E) 1-2;
50. Клавиатура аз чанд тугмача иборат аст?
A) 101\102;
B) 67-89;
C) 89-95;
D) 60-70;
E) 56-60;
51. Таxриргарxои матни чист?
A) Барномаxое, ки барои сохтан, таxрир намудан ва ќолаббандии xучатxои матни пешбини шудааст, таxриргарxои матни ном доранд;
B) Барномаxое, ки барои сохтани xуччатxои матни пешбини шудааст, таxриргарxои матни ном доранд;
C) Барномаxое, ки барои таxрир намудани xуччатxои матни пешбини шудааст, таxриргарxoи матни ном доранд;
D) Барномаxое, ки барои ќолаббандии xуччатxои матни пешбини шудааст, таxриргарxои матни ном доранд;
E) Барномаxое, ки барои сохтан, таxрир намудан ва xуччатxои матни пешбини шудааст, таxриргарxои матни ном доранд;
52. Сатри менюи Microsoft Word:
A) Правка, Вид, Вставка, Формат, Таблитса, Окно, Справка;
B) Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблитса, Окно, Справка;
C) Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблитса, Окно, Справка;
D) Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Данные, Таблитса, Окно, Справка;
E) Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблитса, Справка;
53. Барои сохтани xуччат аз кадом фармонxо истифода мебарем?
A) Файл – создать;
B) Создание документа;
C) Сохранить;
D) Сохранить как…;
E) Сохранить-создать;
54. Барои нигоx доштани xуччат аз кадом фармон истифода менамоем?
A) Файл - Сохранить как;
B) Файл – создать;
C) Сохранить-создать;
D) Сохранение документа;
E) Создать и сохранить.
55. Идеяи сохтани чадвалxои электрони аз тарафи ки пайдо шуд?
А) Фирмаи Microsoft;
B) Дэн Брикли;
C) Нейман;
D) Лейбнитс;
E) Пушкин;
56. Фармони «Свойства таблицы» дар кадом меню чойгир шудааст?
A) Формат;
B) Таблица; C) Вставка; D) Вид; E) Справка;
57. Фармони «Границы и заливки» дар кадом меню чойгир шудааст?
A) Формат;
B) Сервис;
C) Вставка;
D) Вид;
E) Справка;
58. Дар барномаи Accўss чанд намуди типи майдонxо истифода мешавад?
A) 6-намуд;
B) 1-намуд;
C) 9-намуд;
D) 2-намуд;
E) 3-намуд;
59.Дар типи майдони «Поле МЕМО» то чанд рамзро дохил кардан мумкин аст?
A) 4070;
B) 65535;
C) 64536;
D) 45564;
E) 265;
60. Кадом намуди файлxоро файлxои маълумоти меноманд?
A) Файлxоеро меноманд, ки дар онxо маълумотxои гуногуни зиёде нигоx дошта мешаванд.
B) Файлxоеро меноманд, ки дар онxо тано маълумотxои адади ногоx дошта мешаванд.
C) Файлxоеро меноманд, ки дар онxо танxо маълумотxои матни нигоx дошта мешаванд.
D) Файлxоеро меноманд, ки дар онxо танxо маълумотxо махсус ниго дошта мешаванд.
E) Файлоеро меноманд, ки дар онxо расмxо ниго дошта мешаванд;
61.Фрагмент дар чанд намуд чудо карда мешавад?
A) 2-намуд;
B) 4-намуд;
C) 1-намуд;
D) 6-намуд;
E) 8-намуд;
62. чадвали электронии Microsoft Excel кай ба истифода дода шуд?
А) 1979;
B) 1982;
C) 1987;
D) 1980;
E) 1984;
63.Саxифаи кории Excel аз чи иборат аст:
A) Сутунxо ва сатрxо;
B) Сутунxо;
C) Сатрxо;
D) Диаграммаxо;
E) Сутунxо, сатрxо ва диаграммаxо;
64. Ячейка чист?
A) Сутун аст;
B) Сатр аст;
C) Буриши сатр ва сутунро ячейка меноманд;
D) Вараќаи кориро ячейка меноманд;
E) Элементxои «Панель управления»-ро ячейка меноманд;
65. Суроѓаи ячейка:
A) Сутунxо, сатрxо ва диаграммаxоро суроѓаи ячейка меноманд;
B) Аз номи сутун ва раќами сатр иборат аст;
C) Аз номи вараќа ва раќами сатр иборат аст;
D) Аз номи сутун ва номи вараќа иборат аст;
E) Аз номи сутун, раќами сатр ва номи вараќа иборат аст;
66. Барои сохтани xуччат кадом фармонро истифода мебарем:
A) Файл-создать;
B) Создание документа;
C) Сохранить;
D) Сохранить как…;
E) Сохранить-создать;
67.Барои нигоx доштани xуччат аз фармони зерин истифода менамоем:
A) Файл - Сохранить как…;
B) Файл – Создать;
C) Сохранить – Создать;
D) Сохранение документа;
E) Создать и сохранить.
68. Менюи Вид фармони «Масштаб» чи маъно дорад?
A) Ин фармон равзанаи андозаи масштаби инъикоси рамзxоро дар экран муайян мекунад.
B) Ин фармон катакчаxои чадвали сохташударо якчоя мекунад.
C) Бо ёрии ин фармон дар саxифаxо таърихи рўз гузоштан мумкин аст.
D) Ин фармон курсорро ба чои интихобшавандаи xуччат мекўчонад.
E) Ин фарон матни пешниxодшавандаро аз xуччат меёбад;
69 . Менюи Сервис фармони «Настройка» чи маъно дорад?
A) Бо ёрии ин фармон сатри панели тачxизото чўр карда мешавад;
B) Ин фармон катакчаxои чадвали сохташударо якчоя мекунад;
C) Ин фармон катакчаро ба сатру сутунxо таќсим мекунад;
D) Ин фармон курсорро ба чои интихобшавандаи xуччат мекўчонад;
E) Ин фармон матни пешниxодшавандаро аз xуччат меёбад;
70. Менюи Таблица фармони «Вставить» чи маъно дорад?
A) Бо ёрии ин фармон сатрxо, сутунxо ва катакчаxоро аз чадвалxо чудо мекунанд;
B) Ин фармон катакчаxои чадвали сохташударо якчоя мекунад;
C) Ин фармон катакчаро ба сатру сутунxо таќсим мекунад;
D) Бо ёрии ин фармон дар саxифаxо чадвал гузоштан мумкин аст;
E) Ин фарон матни пешниxодшавандаро аз xуччат меёбад;
71.Дар типи майдони «Поле МЕМО» то чанд рамзро дохил кардан мумкин аст?
A) 4070;
B) 65535;
C) 64536;
D) 45564;
E) 265;
72.Формулаxо дар Excel бо кадом аломат оѓоз меёбанд?
A) =;
B) *;
C) +;
D) –;
E) /;
73. Барномаи MS Accўss чи гуна барнома мебошад?
A) Барномаи ѓайри офисси;
B) Барномаи офисси;
C) Барномаи OPN офисси;
D) Барномаи ѓайри OPN офисси;
E) Барномаи матни;
74. Дар барномаи MS Access барои чи навъи майдонро «числовой» интихоб менамоянд?
A) Барои дохил намудани маълумотxои рамзи;
B) Барои дохил намудани маълумотxои раќами;
C) Барои дохил намудани маълумотxои матни;
D) Барои дохил намудани маълумотxои матни ва раќами;
E) Барои дохил намудани маълумотxои OLE;
75. Барномаи MS Excel чи гунна барнома мебошад?
A) Барномаи ѓайри офисси;
B) Барномаи офисси;
C) Барномаи OPN офисси;
D) Барномаи ѓайри OPN офисси;
E) Барномаи графики;
76.Фармони «Разделить» дар кадом меню чойгир шудааст?
A) Формат;
B) Файл;
C) Окно;
D) Вид;
E) Справка;
77. чадвали электронии Excel аз чанд сатр иборат аст?
А) 1161;
B) 256;
C) 25536;
D) 65536;
E) 16777216
78.Менюи Вставка фармони «Надпись» чи маъно дорад?
A) Ин фармон дар саxифаxои файл равзанаи расмxоро мебарорад;
B) Ин фармон барои номгузории расму графикxо хизмат мекунад;
C) Ин фармон катакчаро ба сатру сутунxо таќсим мекунад;
D) Бо ёрии ин фармон ранги вараќи саxифаxои файлро муайян мекунанд;
E) Ин фармон барои илова намудани сутуни нав дар саxифаxои файл хизмат мекунад;
79.Менюи Файл фармони «Свойства» чи маъно дорад?
A) Ин фармон хосиятxои файлро ба истифодабаранда пешниxод мекунад;
B) Ин фармон руйхати барномаxое, ки дар онxо расму графикxо сабт шудаанд пешниxод мекунад;
C) Ин фармон катакчаро ба сатру сутунxо таќсим мекунад;
D) Ин фармон хосиятxои чадвали дар саxифаи файл бударо пешниxод мекунад;
E) Ин фармон барои таxрири катакчаxо хизмат мекунад;
80. Менюи Правка фармони «Перейти» чи маъно дорад?
A) Бо ёрии ин фармон сатрxо, сутунxо ва катакчаxоро аз чадвалxо чудо мекунанд;
B) Ин фармон катакчаxои чадвали сохташударо якчоя мекунад;
C) Ин фармон катакчаро ба сатру сутунxо таќсим мекунад;
D) Ин фармон курсорро ба чои интихобшавандаи xуччат мекўчонад;
E) Ин фарон матни пешниxодшавандаро аз xуччат меёбад;
81. Мастер функсия дар барномаи MS Excel барои чи хизмат мерасонад?
A) Барои истифодабарии ячейкахо;
B) Барои истифодабарии функсияхо;
C) Барои истифодабарии сатрхо;
D)Барои истифодабарии сутунхо;
E) Барои истифодабарии диаграммаxо;
82. Бо кадом фармон хазинаи маълумот кушода мешавад?
A) Бо фармони «Создать»;
B) Бо фармони «Открыть»;
C) Бо фармони «Закрыть»;
D) Бо фармони «Отправить»;
E) Бо фармони «Закрыт»;
83.Мастер диаграмма дар барномаи MS Excel барои чи хизмат мерасонад?
A) Барои нест намудани сатрхо;
B) Барои нест намудани сутунхо;
C) Барои нест намудани маълумотхо;
D) Барои сохтани диаграмма;
E) Барои сохтани чадвалxо;
84.Барномаи MS Excel чист?
A) Редактори матни;
B) Љадвали электрони;
C) Барандаи ахбор;
D) Редактори графики;
E) Файли маълумоти;
85. Барномаи Word чист?
A) Барандаи ахбор;
B) Редактори матни;
C) чадвали электрони;
D) Воxиди ахбор;
E) Редактори графики;
86. Фармонxои менюи Вид - и МS Word кадомxоянд?
A) Cоздать, открыть, закрыть…;
B) шрифт, абзац, список…;
C) Bставить, удалить, выделить….;
D) Oтменить удаление, повторить удаление, вырезать…;
E) Oбычный, WYI- документ, разметки страницы…;
87. Фармонxои менюи Вставка - и МS Word кадомxоянд?
A) Разрыв, номера страниц, дата и время…;
B) Cправка по Ms word, показать помощника, что это такое…;
C) Bставить, удалить, выделить…;
D) Hовое, упорядочить все, разделить…;
E) Oбычный, WYI- документ, разметки страницы…;
88. Фармонxои менюи Сервис - и МS Word кадомxоянд?
A) Pазрыв, номера страниц, дата и время…;
B) провописание, язык, статистика….;
C) Bставить, удалить, выделить….;
D) Oтменить удаление, повторить удаление, вырезать…;
E) Oбычный, WYI- документ, разметки страницы…;
89. чадвали электронии MS - Excel аз чанд катакча иборат аст?
А) 1161;
B) 256;
C) 25536;
D) 65536;
E) 16777216
90. Фармони «Правописание» дар кадом меню чойгир шудааст?
A) Формат;
B) Сервис;
C) Вставка;
D) Вид;
E) Справка
91.Дар типи майдони «Дата/время» аз кадом сол то кадом солро дохил кардан мумукин аст?
А) 150 то 2002;
B) 120 то 1999;
C) 100 то 9945;
D)79 то 2435;
E) 100 то 9999;
92.Майдони программаи Microsoft Word аз чанд ќисми асоси иборат аст?
А) 8;
B) 7;
C) 6;
D) 5;
E) 4;
93.Тугмачаи Caps Lock барои чи хизмат мекунад?
А) Xарфро курсив мекунад;
B) Xарфро калон мекунад;
C) Xарфро Ѓафс мекунад;
D) Ѓафс ва курсив мекунад;
E) Ба тартиб меорад;
94. Кадом тугмачаи клавиатура маълумотро нест мекунад?
А) Shift;
B) Ctrl;
C) Alt;
D) Backspace, Delete;
E) Probel.
95. Барои сохтани чадвал дар Microsoft Word мо аз кадом меню истифода мебарем?
А) Вид;
B) Вставка;
C) Таблица;
D) Формат;
E) Окно;
96. Дар соли 1982 кадом чадвали электрони сохта ба истифода дода шуд?
A) Visi Calc;
B) Excel;
C) Lotus 1-2-3;
D) Super Calc;
E) Mark;
97. Power Point бо кадом гурўxи барномаxо дохил мешавад?
А) Office;
B) Basic;
C) Принтер;
D) Visual;
E) Studio;
98. Барномаи Power Point барои ичрои кадом вазифаxо пешбини шудааст?
А) Сохтани папка;
B) Сохтани файл;
C) Сохтани таблица;
D) Сохтани презентатция;
E) Сохтани слайд;
99. Буриши сатр ва сутунpо…
A) Cатр меноманд;
B) Kатакча меноманд;
C)Cутун меноманд;
D) Bертикали меноманд;
E) горизонтали меноманд;
100. Фармонxои менюи Правка-и МS Word кадомоянд?
A) Pазрыв, номера страниц, дата и время…;
B) правописание, язык, статистика….;
C) Bставить, удалить, выделить….;
D) Oтменить удаление, повторить удаление, вырезать…;
E) Oбычный, web - документ, разметки страницы;
101. Менюи Вставка фармони «Надпись» чи маъно дорад?
A) Ин фармон дар саxифаxои файл равзанаи расмxоро мебарорад;
B) Ин фармон барои номгузории расму графикxо хизмат мекунад;
C) Ин фармон катакчаро ба сатру сутунxо таќсим мекунад;
D) Бо ёрии ин фармон ранги вараќи саxифаxои файлро муайян мекунанд;
E) Ин фармон барои илова намудани сутуни нав дар саxифаxои файл хизмат мекунад;
102.Хотираи фаври барои чи хизмат мекунад?
A) Mачмўи микросхемаxое, ки барои муваќќатан нигоx доштани додашудаxо хизмат мекунад;
B) Идора намудани пай дар пайии ичроиши ин амалxоро ичро мекунад;
C) Mикросхемаи асосии компютер мебошад;
D)Mикросхемаи асосии компютер мебошад ва барои муваќќатан нигоx доштани додашудаxо хизмат мекунад;
E)Mикросхемаи асосии компютер мебошад ва аз мавчудияти ќувваи барќ вобастаги надорад;
103. Системаи оператсиони:
A) Mачмўи барномаxоест, ки раванди коркарди додашудаxо ва робитаи миёнаи истифодабарандаю компютерро идора менамояд;
B) Системаxои барномасози;
C) додашудаxо ва компютер;
D) Барномаxои кори;
E) Системаxои назорати ва диагностики;
104. Алгоритм ин:
A) пайдарпаии амалxо, ки аз шарти масъала ба xалли он оварда мерасонад;
B) Cистемаи ишоракуни ва ќоидаxост;
C) 3абони гуфтугўи;
D) пайдарпаии амалxо ва забони гуфтугўи;
E) Cистемаи ишоракуни ва xалли масъалаxо;
105.Намудxои Aлгоритм:
A)Aлгоритмxои хатти, Aлгоритмои шохадор ва шарти;
B)Aлгоритмxои хатти, Aлгоритмxои шохадор, Aлгоритми даври;
C)Aлгоритмxои шохадор, шарти, даври;
D)Aлгоритмxои шохадор, Aлгоритми даври, сикли;
E)Aлгоритмxои хатти, Aлгоритмxои шохадор, Aлгоритми даври, шарти, сикли;
106. Алгоритмxои хатти чигунаанд?
A) Mуодилаи хатти мебошанд;
B) Як хати рост мебошад;
C) Дар Aлгоритмxои хатти раванди xисоб аз рўи тартиби чойгиршавии амалxо паи xам гузаронида мешавад;
D) Дар Aлгоритмxои хатти раванди xисоб як хати рост мебошад;
E) Дар Aлгоритмои хатти якто шарт xатми мебошад;
107. Алгоритмxои шохадор:
A) Раванди xисоб мувофиќи шарти масъала метавонад бо ин е он шоха идома ебад;
B) Раванди xисоб аз рўи тартиби чойгиршавии амалxо паи xам гузаронида мешавад;
C) Муодилаи хатти ва як хати рост мебошад;
D) як ќатор амалxо такроран ичро мешаванд;
E) Aмалxо паи xам гузаронида такроран ичро мешавад;
108.Алгоритмxои даври:
A) Aмалxо паи xам гузаронида такроран ичро мешавад;
B) якто шарт xатми мебошад;
C) Дар Aлгоритмxои даври як ќатор амалxо такроран ичро мешаванд;
D) Раванди xисоб аз рўи тартиби чойгиршавии амалxо паи xам гузаронида мешавад;
E) Pаванди xисоб як хати рост мебошад;
109. Тугмаxои Ctr+W дар якчояги xангоми кор дар барномаxои офиси чи вазифаро ичро мекунанд?
A) Дар экран аз ду ва зиёда файл кушода бошад бо навбат фаъол мегардонад;
B) «Редактори Visual Basic»-ро фаъол мекунад;
C) Менюи «Таблица»-ро фаъол мекунад;
D) Равзанаи фаъолро маxкам мекунад;
E) Менюи «Формат»-ро фаъол мекунад;
110. Фармони «Предварительный просмотр…» чи вазифаро ичро мекунад?
A) Ин фармон файлро сабт мекунад;
B) Ин фармон корро бо равзанаи фаъол қатъ мегардонад;
C) Ин фармон барои сохтани китоби нав хизмат мерасонад;
D) Ин фармон саxифаxои дар файл сохтаро ба намуде, ки ба чоп бароварда мешавад, ба экран мебарорад;
E) Ин фармон параметрxои саxифаи чопиро муайян мекунад;
111. Дар майдони «Денежный» кадом намуди маълумотxоро дохил кардан мумкин?
A) Маълумотxои ададиро;
B) Ҳамаи рамзxои гурўxи тугмачаxои асосии клавиатураро;
C) Ададxои дар шакли пули навишташударо;
D) Маълумотxои матниро;
E) Санаи рўз, моx ва соли таваллудро;
112. Дар майдони «Числовой» то чанд байт рамзро дохил кардан мумкин аст?
A) 256 байт;
B) 9 байт;
C) 8 байт;
D) 4 байт;
E) 125 байт;
113. Барномаи Microsoft Access-ро барои сохтани кадом намуди файлxо истифода мебаранд?
A) Барои сохтани файлxои матни;
B) Барои сохтани файлxои маълумоти;
C)Барои сохтани файлxои графики;
D)Барои сохтани файлxои мусиқи;
E) Барои сохтани файлxои тасвири;
114. Тугмачаxои Ctrl+P дар якчояги кадом фармонро ичро мекунанд?
A) Фармони «Открыть»;
B) Фармони «Выделить все»;
C) Фармони «Шрифт»;
D) Фармони «Печать»;
E) Фармони «Найти»;
115. Тугмачаxои Alt+F7 дар якчояги кадом вазифаро ичро мекунанд?
A) Менюи «Таблица»-ро фаъол мекунад;
B) Дар экран аз ду ва зиёда файл кушода бошад бо навбат фаъол мегардонад;
C) Тугмачаи тарафи рости мушро ичро мекунад;
D) Менюи «Сервис»-ро фаъол мекунад;
E) Менюи «Вид»-ро фаъол мекунад;
116. Кадоме аз ин менюxо дар барномаи Ms Word нест?
A) Таблица;
B) Окно;
C) Данные;
D) Формат;
E) Сервис;
117. Фармони «Формула» дар барномаи Ms Word кадом вазифаро ичро мекунад?
A) Ин фармон калимаxои дар чадвал навишташударо аз рўи тартиби алифбо чо ба чо мегузорад;
B) Ин фармон хосиятxои чадвали дар саxифаи файли фаъолбударо пешниxод мекунад;
C) Ин фармон суммаи ададxои дар катакчаxои чадвал мавчударо xисоб мекунад;
D) Ин фармон катакчаxои чадвали сохташударо якчоя мекунад;
E) Ин фармон чадвали сохташударо таxрир мекунад;
118. Кадом сол Интернет ба намуди xозирааш пайдо гашт?
A) 1999;
B) 1988;
C) 1990;
D) 1985;
E) 1987;
119. Шабакаxои компютери чанд намуд мешаванд?
A) Ду намуд;
B) Панч намуд;
C) Се намуд;
D) Як намуд;
E) Чор намуд;
120. Хосиятxои информатсия кадомxоянд?
A) Техники, семантики, прагматики, объективи, субъективи;
B) Замонави, семантики, прагматики, объективи, субъективи;
C) Техники, замонави, семантики, прагматики;
D) Прагматики, объективи, субъективи;
E) Техники, семантики, прагматики, объективи, субъективи, замонави;
121. Намудxои асосии сохтори додашудаxо кадомxоянд?
A) Xатти, иерархи ва таблитсави;
B) Xатти, шохадор ва таблитсави;
C) Xатти, формулави, иерархи ва таблитсави;
D) Xатти, формулави ва таблитсави;
E) шохадор, иерархи ва таблитсави;
122. Як калимаи мошини аз чанд разряд иборат аст?
A) 16;
B) 18;
C) 30;
D) 32;
E) 34;
123. Системаи оператсиони:
A) Mачмўи барномаxоест, ки раванди коркарди додашудаxо ва робитаи миёнаи истифодабарандаю компютерро идора менамояд;
B) Системаxои барномасози;
C) додашудаxо ва компютер;
D) Барномаои кори;
E) Системаxои назорати ва диагностики;
124. Мултимедиа ин:
A)Tасвири информатсия xамчун мачмўи садо, графика, мултипликатсия мебошад;
B)Tасвири файли интернети;
C)Tасвири информатсия xамчун мачмўи садо, графика, мултипликатсия ва видео мебошад;
D) файли графики мебошад;
E) Tасвири файли интернети ва файли графики мебошад;
125. Гиперматн чист?
A) URL- адрес;
B) WEB – xуччат;
C) URL- адрес ва WEB – xуччат
D) ин матни ѓайрихатти бо фаропайванд ба дигар xуччат дар шабакаи интернет;
E) URL- адрес, WEB – xуччат ва матни ѓайрихатти бо фаропайванд ба дигар xуччат дар шабакаи Интернет;
126.Лоиxаи оддиро бо ёрии кадом обектxо сохта мешавад?
A) Label, TetBox, CommandBaton, Form;
B) Label, TextBox, CommandBaton, Form;
C) Label, TextBox, CommdBaton, Form;
D) Label, TxtBox, CommandBaton, Form;
E) Label, TextBox, CommdBaton;
127.Дар барномаи Visual Basic равзанаи хосиятхо барои чи хизмат менамояд?
A) Барои муайян намудани хосияти маълумотxои рамзи;
B) Барои муайян намудани хосияти маълумотxои раќами;
C)Барои муайян намудани хосияти обектхо;
D) Барои муаян намудани хосияти маълумотxои матни ва раќами;
E) Барои муайян намудани хосияти маълумотxои графики;
128.Дар барномаи Visual Basic кадоми аз ин oпeраторхо истифода мешаванд?
A) Оператори Var, Print, if, then;
B) Оператори Val, Print, if, then;
C) Оператори Val, Begin, if, then;
D) Оператори Vol, Print, if, then;
E) Оператори Vol, Print, if, Goto;

Тарчумаи тахтулафзи . Албатта хатогихои бисёр дорад, вале мухим он ки маънояшро фахмед бас!
铺天盖地的盲反复无常 - 并亲切！
残废，失明不要侮辱 - 并亲切！
不公平的，谁落在他的胸部发生。
不！你抬起下降 - 并会亲切！ RUDAKI
-----------------
你为我带来的耻辱所有。
我是一个无神论者，我醉了，几乎没有小偷。
我准备同意你的话，
但如果你是值得通判？
---
随着全能的白痴是一个傻瓜。
学会说话愚蠢的语言
傻瓜的人谁不明白，
愚人节宣布为异端。
ХАЁМ

  
Хамон рузе,ки он Халлоки олам,
Ирода кард,халки чисми одам.
Ки аз як кабзаи хоки касифа,
Кунам халк аз ядикудрат халифа.
Бикард ин машваратро бо малоик, 
Нарафт зехни малак дар рохи борик.
Малоик чумла гуфтанд,ё ИЛЛОХИ,
Чаро сози гурухи пургунохе?
Шароратпешаву хунрезихоро,
Фасодандеша,ясфикуддиморо.
Туро гуем мо зики ба поки,
Чи сози хилкати ин чинси хоки?
Фиристод Чабраилро Эзиди пок,
Ба суи арз,гири кабзаи хок,
Бишуд хоки заъиф аз гам ба нола
Сиришк аз дида резонди чу жола.
Касам додаш ба номи поки Субхон
Макун ин кабзаи хокам парешон.
Зи рахмаш ногирифта,рафт холи,
Ба Микоил расид,ин амри Оли.
Биёмад У ба суи чониби хок,
Бикард ин хок пеши У кабо чок.
Касам дода ба ин хам,кард зори,
Чу ин хам рафт холи,суйи Бори.
Ба Исрофил шуд фармони он Нур,
Ба суйи хок рав,эй сохиби сур.
Аз он фармон ба хок омад Срофил,
Ки гирад кабзаи хоке,канад гил.
Бишуд ин хок дар нола ба афгон,
Касам додаш,ба Зоти Поки Субхон.
Макун аз ман чудо харгиз кафи хок,
Чу ин хам ногирифта,рафт чолок.
Шуд он гах суйи Азроил фармон,
Ба ёрии хок бари тахлики инсон.
Зи чон омад шитобон карда парвоз,
Ба у хам хок зори кард огоз.
Ба чандин гиряхову нолаи зор,
Касам додаш ба Зоти Поки Чаббор.
Тараххум ба холам,чун дигархо,
Зи тири нолааш хун шуд чигархо.
Накард У нолахойи хокро гуш,
Бигуфт,эй хоки мазлуми сияхпуш.
Ки ман фармонбарам,коим ба фармон,
Таггайур кай тавонам хукми Субхон?
Гирифт охир ба зур кабзаи хок,
Бибурд андар чаноби Эзиди Пок.
Бигуфт Эзид,чаройи пайки бо хуш?
Накарди нолаи зори замин гуш?
Бигуфт,эй Хазрати Поки Муъаззам,
Зи зораш доштам,амрат мукаддам.
Ба хидмат коимам,тобеъ ба фармон,
Ки ман фармонпазирам бо дилу чон.
Накардам гуш кавлаш чун дигархо,
Агарчи пеши поям монд сархо.
Бигуфт Эзид,ки кабзи рухи одам,
Накарди рахм,дар дасти ту додам.
Бигуфт Кобиз,ки эй Султони Бодод,
Маро душман бигирад одамизод?
Бигуфт Эзид,дами саклу сабабхо,
Зи тири обу оташ,ранчу табхо.
Аз У донанд,на аз ту халокат,
Бигуянд,мурд бо навъе фалокат.
Чу Азроил шуда кобиз ба арвох,
Ба фатхи куфли чонхо баст мифтох.
Бувад дар касди чони чумла зи рух,
Кунад то рузи махшар боб мафтух.
                                  (Мавлави Jununi).

Мохи Шарифи Рамазон яке аз бузургтарин мохест, ки агар ин мох хар сол биёяд мусулмонон гунохи хешро нобуд месозанд. Дар мохи рамазон одамон аз хурдан пахрез мекунанд то ,ки гунохи хешро резонанд, на аз хурдан аз касро гайбат кардан ва касро ранчондан пахрез мекунанд. Дар ин мохи Рамазон хар як шахси мусулмон дари хайру саховатро боз мекунад. Ба камбагале, ба хамсояи мухточе, ба шахси бенавое хайр намояд дар ин мохи Рамазон, гуё, ки ин гунна шахс Хач карда бошад. Мегуянд, ки «Хач чи мерави дили муминеро наёзор» Бинобарин чи кадаре, ки мо дар ин мохи Шарифи Рамазон хайр намоем хамон кадар сохиби савоб мекардем .

Лекин мардуми савобгир хеле кам дида мешавад. Дар мохи Шарифи Рамазон нарххо боло рафта дандоншикан мешавад. Хусусан дар арафаи Ид нарххоро фурушандахои бозорхо хеле баланд мебардоранд. Магар ин мусулмонист? Хайрият марди хайрхох ,савобчуй Мухаммадсаид Убайдулох – Мири шахр ,гамхори халк барои баланд набардоштани нарххо дар бозору магозахо назорати сахт намуда намегузорад, ки халки Ватанаш азият кашад. Магар мусулмонгари танхо дар мохи Рамазон аст? Мусулмон пас аз мохи Шарифи рамазон мусулмонбуданашро фаромуш мекунад? Боз ,ки ба доди моён мерасад?…

Турсунбой-лакаби баҳмутест, ки ахиран ба «Боғи ҳайвоноти шахри Душанбе» оварда шудааст.
Зане аз маъмурияти Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе хоҳиш кардааст, ки лақаби баҳмути нав иваз шавад, чунки шавҳари ӯ низ Турсунбой ном дорад ва мавриди масхараи рафиқонаш қарор гирифтааст.

Назаралӣ Сатторов, раиси Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе гуфт, «Дар ҳама боғҳои ҳайвоноти ҷаҳон ҳамаи ҷонварон ба худ лақаб доранд. Лақаби баҳмути мо Турсунбой аст. Ман аз он зан, аз ҳамаи шахсоне, ки Турсунбой ном доранд, хоҳиш мекунам, ки хафа нашаванд. Масалан, тағои раҳматии ман Турсунмурод ном дошт. Чӣ магар ман хафа шавам. Ман албатта, хафа нестам. Ин номро мо намондаем. Масалан, ҳастанд сагҳо бо лақаби Мухтор, гурба бо лақаби Вася, хирс бо лақаби Миша. Боз хоҳиш мекунам, ки ҳеч кас ба худ накашад, ки номи ӯ лақаби баҳмут аст. Дар ҳамаи хуҷҷатҳо ҳам номи ин баҳмут Турсунбой аст. Номи одамро иваз кардан осонтар аст, нисбати иваз кардани номи ҳайвон.»

Турсунбой-баҳмутро дар ивази чаҳор паррандаи нодир аз Боғи ҳайвоноти шаҳри Чимкенти Қазоқистон ба Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе интиқол додаанд. Ин баҳмут қариб 1,5 тонна вазн дошта ҳамарӯза 40-50- килограм сабзавоту гӯшти моҳӣ мехӯрад. Баъди пайдо шудани Турсунбой, теъдоди муштариёни Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе 20 дарсад зиёд шуд.

Назаралӣ Сатторов, раиси Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе дар ин бора гуфт: «Албатта, чӣ хеле, ки худи Шумо шоҳид шудед, тамошобинони боғи ҳайвонот баъд аз ворид намудани баҳмут 20-30 фоиз аз пештара зиёд шудааст.»




Аммо баъзе аз тамошобинони «Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе» аз лақаби баҳмут, яъне Турсунбой, норизо ҳастанд.

Бо ин ҳам имрӯзҳо Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе пур аз тамошобин аст ва аксарият дар назди панҷараи баҳмут ҷамъ меоянд.

Аммо кормандони Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе аз фарҳанги тамошобинони боғ изҳори нигаронӣ карданд. Як корманди Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе мегӯяд: « Дар боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе» 17 сол буд, ки баҳмут набуд. Ман шахсан се сол шуд дар боғ кор мекунам интизори баҳмут будем. Лекин тоҷикҳои худамон ба қадри баҳмут намерасанд ва ӯро сангсор мекунад. Ҳарчанд таъкид мекунем, ин корро накунанд, вале падару модарон боз баҳс карда мегӯянд, ки мо як сомонӣ дода ба боғ даромадем, чӣ коре хоҳем мекунем. Баъзе аз тоҷикҳои худамон маданияти паст доранд. Чанд касро барои бераҳмона рафтор кардан нисбати ҳайвонхо ҷарима карда суратошонро гирифта, дар панҷараҳои қафаси ҳайвонҳо насб кардем то ибрати дигарон шавад.»

Ин дар ҳолест, ки Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе», ки соли 1960 таъсис шудааст, бо 130 намуд ҳайвон, танҳо ҷоест, ки сокинон ва меҳмонон ҳамроҳи фарзандони худ ба тамошои ин макони диданӣ меоянд. Албатта, мардум интизор дорад, ки бештар ҳайвоноту паррандаҳо ва хазандагони нодирро дар ин боғ бубинанд.

Аммо бо гузашти 20 сол аз истиқлоли Тоҷикистон, то ҳол Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе натавонистааст нодиртарин ҳайвонотро гирди ҳам биорад, то ҳам ҳусни шаҳр афзояду ҳам теъдоди тамошобинони ин боғ бештар шавад.

Дар даврони шӯравӣ, ҳайвоноти нодире, назири фил дар Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе вуҷуд дошт. Аммо ҳоло баъзе панҷараҳо ва қафасҳои Боғи ҳайвоноти шаҳри Душанбе холист ва дар интизори ҳайвоноти нодир ҳастанд. Албатта дуруст аст, ки мушкилоти молӣ сабаби аслии ин амр гардидааст.

Навиштаи Амриддин Носири

Табрикнома ва қоидаҳои Рӯзадори
Рӯзи якуми август моҳи шарифи рамазон оғоз мегардад ва дар давоми 30 рӯз мусулмонони кишвар бо анҷом додани як рукни асосии дини мубини Ислом паёпай рӯзадор хоҳанд буд. Аҳли эҷоди ҳафтаномаи "Миллат" якояки мусулмонони кишварро бо фарорасии моҳи хушнудии парвардгор муборакбод мегӯянд ва таманнои онро доранд, ки моҳи рӯзадорӣ чун ҳамеша файзбору пурбаракат бошад ва ояндаи ҳаёти мардум бо файзу баракати он идома ёбад.

Ба муносибати фарорасии моҳи шарифи рамазон идораи ҳафтаномаи "Миллат" барои хонандагони азизу гиромиқадри хеш сафаҳоти рамазониро ба нашр мерасонад, ки муҳтавои он марбут ба моҳи мубораки рамазон ва аҳкоми рӯзадорӣ мебошад.

Рамазон ва солшумории ҳиҷрӣ

Рамазон аз ҷумлаи моҳҳои солшумории ҳиҷрии қамарист. Дар тақвими ҳиҷрии қамарӣ, ки дар байни мардуми мусулмони тоҷик бо номи тақвими мусулмонӣ маълуму машҳур аст, рамазон пас аз моҳи шаъбон ва пеш аз моҳи шаввол меояд. Солшумории ҳиҷрии қамарӣ аз замони ҳиҷрати паёмбари Ислом Муҳаммад (с) аз Макка ба Ясриб (Мадинаи имрӯзӣ) дар соли 622-и мелодӣ оғоз шуда, имсол санаи 1429-и ҳиҷрии қамарӣ мебошад. Калимаи "ҳиҷрӣ" мансуб ба ҳиҷрати паёмбари Ислом ва "қамарӣ" мансуб ба қамар, яъне моҳтоб аст. Дар маҷмӯъ, ин солшуморӣ аз соли ҳиҷрат шурӯъ гашта, моҳҳои он мутобиқи гашти моҳтоб ҳисоб карда мешаванд. Дар ин солшуморӣ 6 моҳ 30-рӯзӣ ва 6 моҳи дигар 29-рӯзӣ мебошанд ва ҳамагӣ 354 рӯзро ташкил медиҳанд. Ба моҳи охирони солҳои 2, 5, 7, 10, 13, 15, 18, 21, 24, 26 ва 29-и давраи 30 сол як рӯз афзуда мешавад ва ҳамин тавр 32 соли гоҳшумории мелодӣ (ки аз рӯйи гашти офтоб ҳисоб карда мешавад) баробар ба 33 соли тақвими ҳиҷрии қамарӣ мешавад.

Суоле ки бештар дар ин бора матраҳ мешавад он аст, ки чаро рамазон ҳар сол қафо меояд. Хонандаи закӣ алакай дарк намуд, ки соли қамарӣ 354 шабу рӯз дорад ва солшумории офтобии маъмул дар кишвари мо иборат аз 364 ё 365 шабу рӯз аст. Ба ҳамин хотир аст, ки рамазон ҳар сол 10 ё 11 рӯз қафо меояд. Шояд дар ин солшуморӣ ҳикмате дигар ҳам бошад, ки рамазон ҳар сол дар рӯзҳои дароз ё кӯтоҳи сол не, балки ҳарсола тағйир меёбад. Феълан мӯйсафедону кампирҳои муборакқадамеро ёфтан имкон дорад, ки фарзи рӯзадориро дар ҳама фаслҳои сол адо кардаанд. Хушо ба ҳоли онон, ки хушбахтанду растагор!

Бигзарем сари маънои рамазону рӯзадорӣ.

Рамазон калимаи арабӣ буда, бо шаклҳои рамазонот, рамозин, армизо ва армиза ҷамъбандӣ мешавад. Рамазон аз масдари арабии "рамаз" сохта шудааст, ки ба маънои шиддати гармо ва тобиши офтоб бар регистон омадааст. Он моҳи нуҳум дар соли қамарист ва теъдоди рӯзҳояш 30-тост. Рамазон моҳи рӯзадории мусулмонҳост ва 30 шабу рӯзи он бо зикри Худову тиловату қироати Қуръони карим гиромӣ дошта мешавад.

Гуфтем, ки маънои рамазон шиддати гармо ва тобиши офтоб бар рег аст. Интихоби чунин вожа аз диққати назар ва салосати забонии хоссе бархӯрдор аст. Зеро сухан аз гудохта шудан аст ва шояд ба таъбире дигаргун шудан дар зери офтоби гарму сӯзони нафс ва зарбаҳои беамони он аст. Рамазон моҳи таҳаммули сахтиҳову ташнагии нафс мебошад. Ташнагие аз офтоби сӯзон ё гармои шадиди рӯзҳои дарози тобистон ва ташнагие аз нафси саркаш, ки паёпай мегудозад ва сӯзиши он ҷуброннопазир аст. Дар қиёси ин ду сӯзиш дақиқан робитаи акс барқарор мебошад. Ба ин маъно ки нафси саркаш бо чашидани об ташнатар мегардад ва ҳаргиз ба нӯшидани як ҷуръа кифоят намекунаду пайваста одамиро дар талоши хастагинопазир чиҳати розӣ кардани тамоюлоти худ вомедорад. Дар бастагӣ ба ҳамин Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ бо лутфи калом чунин ташбеҳе волоро зикр карда мегӯяд:

Оби кам ҷӯ, ташнагӣ овар ба даст,

То биҷӯшад обат аз болову паст.

То "сақоҳум раббуҳум" ояд ҷавоб,

Ташна бош, "Аллоҳу аълам биссавоб".

З-ин талаб банда ба кӯйи ҳақ расид,

Дард Марямро ба хурмобун кашид.

Аз дигар ҷониб ташнагие, ки аз таъсири офтоб мешавад, серипазиру қонеъшаванда аст.

Рӯза ва рӯзадорӣ

Рӯза доштан маъмулан ба маънои худдорӣ кардан аз хӯрдану нӯшидану ҳамбистарист. Рӯзаро дар забони арабӣ савм мегӯянд ва ин вожа барои бештари мусулмонҳои таҳсилдида ошност. Калимаи арабии "савм" мутлақо ба маънои худдорӣ кардан аст.

Рӯзадорӣ дар Ислом

Дар шариати исломӣ рӯзадорӣ худдорӣ аз хӯрдану нӯшидану ҳамбистарӣ аз дамидани субҳ то ғуруби офтоб бо ният аст. Ё он худдории махсус аз шахси хос дар вақти муайян мебошад. Мутобиқи иттилои кутуби муътабари исломӣ, Офаридгор рӯзаи рамазонро дар моҳи шаъбони соли дуввуми ҳиҷрӣ бар мардону занони мусулмон фарз гардонид.

Рӯзаи моҳи рамазон ва амр бар адои он дар Қуръон

Дар ояти 183-уми сураи "Бақара" омадааст: "Ай касоне, ки имон оварданд, лозим карда шуд бар шумо рӯза доштан, чунончи лозим карда шуд бар касоне, ки пеш аз шумо буданд. То бошад ки парҳезгорӣ кунед." Яъне, ай касоне, ки вуҷуди Худо ва паёмбари ӯ будани Муҳаммадро аз сидқи дил бовар дореду тибқи фармудаи ӯ кор мекунед, монанди қавмҳои пештара рӯзадорӣ бар шумо фарз шуд. Шояд шумо аз парвардгоратон битарсед ва бо тоату парастиши ӯ аз маъсияту нофармонӣ дурӣ кунед. Аз ояти мазкур бардошт мешавад, ки рӯзадорӣ таърихе дароз дорад ва танҳо хосси гурӯҳе аз мардум нест, балки дар тӯли таърихи башарият бо фитрати башар омезиш ёфтааст. Ояти 187-уми сураи "Бақара" аҳкоми рӯзадориро баён мекунад. Дар он омадааст: "Ҳалол карда шуд барои шумо дар шаби рӯза мухолитат кардан бо занони худ. Онҳо ба манзалаи пӯшишанд шуморо ва шумо онҳоро ба ҷойи пӯшишед. Худо донист, ки шумо дар ҳаққи хештан хиёнат мекардед, пас ба меҳрубонӣ бозгашт бар шумо ва даргузашт аз шумо. Пас алҳол мухолитат кунед бо занон ва талаб кунед ончиро ки Худо барои шумо муқаддар кардааст, яъне авлод. Ва бихӯреду бинӯшед то онки рӯшан шавад барои шумо риштаи сафед аз риштаи сиёҳ (мурод аз риштаи сафед фаҷр аст). Пас аз он тамом кунед рӯзаро то шаб. Ва мисос накунед занонро дар ҳоле, ки муътакиф бошед дар масҷидҳо. Инҳо манҳиёти Худо аст. Пас наздик нашавед ба онҳо. Ҳамчунин баён мекунад Худо оятҳои худро барои мардумон, то парҳезгорӣ кунанд."

Аз маънои ин оят бармеояд, ки Худованд дар шабҳои моҳи рамазон ҳамбистар шудану муҷомаатро раво донистааст. Дар баробари ин ба таъкид расонда, ки зану марди мусулмон пӯшиш ва ҳифзи ҳамдигаранд. Худованд вақти рӯзадориро аз дамидани субҳ то ҳийни шом муайян карда, мегӯяд, ки шояд бо иҷрои ин амр мардум парҳезгор шаванд.

Рӯза ва рамазон дар аҳодиси паёмбар

Дар бораи Рамазону рӯзадорӣ дар ҳадисҳои паёмбари гиромии ислом (с) бисёр омадааст. Ҳеч китобе оид ба ҳадис вуҷуд надорад, ки бахше аз он дар боби рӯзаи моҳи рамазон набошад. Ҳадиси машҳуре, ки дар бештари китобҳои ҳадис ворид шудааст, ба минволи зайл аст: "Аз Абӯҳурайра (р) омадааст, ки расули Худо (с) гуфт: Рӯза сипарест намешиканаду вайрон намешавад, агарчанде марде бо он биҷангаду хораш кунад, пас бояд ду бор бигӯяд: ман рӯзадорам. Қасам ба номи ҳамоне ки ҷони ман дар дасти ӯст, бӯйи даҳони рӯзадор назди Худойи таоло аз бӯйи мушк хуштар аст. Таому шаробу шаҳваташро барои ман тарк мекунад. Рӯза барои ман аст ва барои ҳар некӣ даҳ баробари он подоши онро худам медиҳам".

Саҳл (р) аз паёмбар (с) мегӯяд, ки гуфтааст: Дар биҳишт даре ҳаст, ки онро райён мегӯянд.Бо он дар дар қиёмат танҳо рӯзадорон медароянд. Он ҳангом гуфта мешавад: Рӯзадорон куҷо ҳастанд? Онон ки дар Дунё рӯзаро адо мекарданд, бармехезанд ва ба ҷуз онҳо кассе дигар аз он дар дохил намешавад. Вақте ки вориди биҳишт мешаванд, дар пӯшида мегардаду дигар касе бо он роҳ намеёбад.

Шиканандаҳои рӯза

Мутобиқ ба Қуръону суннат донишмандон аъмоли шиканандаи рӯзаро муайян кардаанд. Агар рӯзадоре аз дамидани субҳи содиқ то ғуруби офтоб яке аз онро анҷом бидиҳад, рӯзааш фосид мешавад. Бо содир кардани баъзеи ин аъмол қазо кардан ва каффорати гуноҳ воҷиб мегардад. Масалан, агар рӯзадоре қасдан чизе бихӯрад, биошомад ё ҷимоъ (алоқаи ҷинсӣ) анҷом диҳад, ҳам қазо ва ҳам каффорат бар ӯ воҷиб мегардад.

Дигар корҳое, ки рӯзаро фосид мекунанд, ба қарори зайланд: Бӯса кардану ламс намудане, ки боиси баромадани оби манӣ шавад; сангрезаву чизе ки хӯрданӣ нест ё фурӯ бурдани донаи себ; чакондани даво бар гӯшу бинӣ ё димоғ; қай кардан бо пурии даҳон.

http://www.facebook.com/pages/Tadzikskij-gosudarstvennyj-institut-azykov/285527698113     
 
 

САРИ ХОКИ ПАДАР

Сари хоки ПАДАР мегуфт як пир,
Ба рохе рафтааст у нест тадбир.
Ба гайри садхазорон шукри барчо,
Намеёби нишон аз тири тадбир.

******
Сари хоки ПАДАР, ки дар хисоб аст,
Аёдат карданаш танхо хисоб аст.
Агар, ки рухи покаш шод карди,
Туро андар киёмат ин чавоб аст.

******
Сари хоки ПАДАР рав, хок парто,
Ба калбу дидаи гамнок парто.
Наёби мархаме аз хок воло,
Ба захми синахои чок парто.

******
Сари хоки ПАДАР рафти ба ёд ор,
Миёни дах Писар буд як ПАДАР хор.
Тавалло кун, бубахшад, ки вагарна,
Ба пеши вориси худ мешави хор.

******
Сари хоки ПАДАР, ки мепазири,
Ту чисман кучаку рухан кабири.
Тавалло кун ба даргохи Худованд,
Набинад кудаки душман сагири.

******
Сари хоки ПАДАР дур аз Ватан монд,
Нишона дар бараш танхо кафан монд.
Шунидам, ки ба вакти чон супурдан,
<Ва> гуфтаву танаш андар дахан монд.

******
Сари хоки ПАДАР пурхору хас буд,
Басо манзил варо аз пешу пас буд.
Ягона буттае бар хок мегуфт,
Дарего, охирин умеди кас буд.

******
Сари хоки ПАДАР мухточи мо нест,
Шафоат дар намозу хачи мо нест.
Хар он чи карда буд, аз моли худ кард,
Дахолат дар хисоби бочи мо нест.

******
Сари хоки ПАДАР рав дар чавони,
Ба пири соя орад нотавони.
Бикун шукронахову дар амал куш,
Ба даргохаш кунун, ки метавони.

КАЗДОНИ РАХМОНЗОДА

感知中国•欢乐春节
初冬的早晨太阳公公早早露出了笑脸，它笑得那么开心，那么灿烂。因为快新年了，是啊!希望新年的到来给人们带来新的期盼、新的祝福。 走在街上，处处都是春节的喜庆，人们的脸上都挂着甜美的笑容，此时的感觉格外温暖，可我还是低头思故乡。不知不觉给人充实之感的白天变黑了，我回国的心愿也达成了，新年的到来给我带来了好消息，我和我们学校的艺术团受中国孔子学院总部委托，进行主题为“感知中国•欢乐春节”的ă 91;化交流活动，去塔吉克斯坦巡演，我听到这个消息首先想到的是我家里的院子，和弟弟和妹妹堆雪人，想到了我和朋友们一起滑雪的情景，因为趁这个机会能再次玩儿这些活动。同时我为自己感到自豪，因为在这个演出当中，我能代表塔吉克民族和新疆师范大学作为主持人，对在异乡的中Þ 69;人拜年。脑袋里装满着这些愿望，一月八号飞往美丽的祖国塔吉克斯坦，这次回国真是一举两得因为既能看到家里人、亲戚朋友，又能再次对塔吉克人和中国人展示自己的才能。 一月十三日的早上，一场大雪让高山之国塔吉克斯坦首都杜尚别披上了银色盛装，也为我们的城市平添了丝丝寒意，但新疆师范大学艺术团的到来给这里的冬日抹上了暖暖春色，虽然外面的风是冷的，但里面的心是热的，因为我们二十多个塔吉克年亲人为新疆师范大学的艺术团热心服务，可 以说是我们塔吉克人热情好客，会让他们留念。城市里到处都是新疆师范大学艺术团演出的广告，人人都在谈中国春节的话题，急躁地等待演出团的演出！终于一月十五号在杜尚别艾尼歌剧和芭蕾舞剧院的内外都挂上了红红的灯笼，贴上了红红的对联，好一派喜气象。演出开始了，我们两位 主持人上了舞台，观众鼓掌，要我们两位多说些祝福的话。当演出结束时，这座剧院里的一千多位观众长时间的掌声给新疆师范大学的演员留下深刻的印象，演出真的很成功，很出色，很热闹。二月十五号的太阳慢慢向大地看了最后一眼，然后闭上眼睛，慢慢躲到高山国的山后。夜幕悄悄降 临，给天空蒙上了一层黑纱，但由于成功的演出我们心里亮着灯火。通过七天的演出和游览从新疆来的艺术团和客人感受到了塔吉克斯坦美丽的风景和特色饮食。 当他们离开塔吉克斯坦的时候，机场的候机厅里学生演员和学生都流下了幸福的眼泪，最后依依不舍地离开……


даври ташриф аз 16 т0 21уми январи соли 2010

Бемуҳобо, Мавлоно Ҷалолиддин Муҳаммади Балхӣ (1207 – 1273) аз абармардони фарҳанги бостони тамоми форсизабону ориёнажодони ҷаҳон ва ҳамтабору ҳамқатори сазовори нобиғагони шеъри волоиёри форсии дарии тоҷикӣ буда, ба ҳайси бузургтарин суханвари мутасаввифи адабиёти деринасоли мардумамон, дар радифи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, Абулқосими Фирдавсӣ, Абӯалии Сино, Умари Хайём, Низомии Ганҷавӣ, Саъдии Шерозӣ, Камоли Хуҷандӣ, Ҳофизи Шерозӣ, Абдураҳмони Ҷомӣ, Абдулқодири Бедил, Сайидои Насафӣ, Аҳмади Дониш, Садриддин Айнӣ, Иқболи Лоҳурӣ шӯҳрати фарҳангу адаби моро беназиру оламгир гардонидааст.
…Айёме, ки Баҳоуддини Валад, падари Ҷалолиддин ва пайвандонаш ихтиёри сукунати Қунияро карданд, зиндагӣ дар Осиёи Сағиру Мулки Рум хеле мураккабу печида буд. Ҷомиа фароҳам аз турку юнонӣ, курду эронӣ, арманиву ибронӣ, гурҷиву суриёнӣ… омада, ҳар яке шуғлу пеша ва дину андешаи худро меварзиду мепарвариду мегустарид.

Мардуми сарзаминро манофеи ҳамагонии иқтисодиву иҷтимоӣ муттаҳиду муттасил созанд ҳам, мазҳабу дину расму ойини гуногун андаке ночаспону парешонашон нигаҳ медоштанд.

Албатта, чунин вазъу ҳолат ашхосу афродеро тақозо менамуд, ки тӯдакаши мардум бошанду Симурғвор сӣ мурғи парешонро ба ҳам оваранд, то ваҳдату вуслати ҳамагон аз наҳси хунрезиҳои чингизиёну харобкориҳои золимон, қасди кишварситонону ҷудойихоҳон ва ҷабри миллатгароёну мутаассибони замон, ки дар ҳамаи давру авонҳо ва мулку маконҳо кам набудаанд, осебу зиёне набинад.

Ана дар ҳамин шароити каҷдорумарези мазҳабиву мафкуравӣ орифи доно ва олими тавоное дар сурати Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ ба майдони рафтору гуфтору пайкор омад, ки садҳо равшанравону ҷонфишони кишварро дар атрофи худ ҷамъ оварда, назарияи «Сулҳи кулл»-ро дар маҳзари муроқабат андохт, ки филфавр аз ҷониби ҳамагон мавриди эътиқоду эътирофи гарму ҷӯшоне қарор гирифта, минбаъда дар эҷодиёту офаридаҳои мутафаккирону донишмандони бузурги ҷаҳон ва вуслату ваҳдатбандии тамаддуни дигар миллату мардумон нақшу таъсири вофире бигзошт, ки ҷавҳари онро хитобаи зерини мутафаккири ваҳдатгаро ва мутасаввифи сулҳошно намоёнда метавонад, ки ҳамгунаҳояш дар осори шоир фаровону фурӯзонанд:



Чӣ тадбир, ай мусалмонон, ки ман худро намедонам,
На тарсову яҳудиям, на габру на мусалмонам!
На шарқиям, на ғарбиям, на барриям, на баҳриям,
На аз хоки табииям, на аз афлоки гардонам!


На танҳо дар даврони рӯзгору пайкор, балки баъди сари Мавлоно, аз асри XIII то имрӯз, назарияи «Сулҳи кулл»-и бесобиқа борҳо дар амалия ба кор омада, муттасил, дар мавориду лаҳазоти ҳассоси пархошу парешонкориҳо, дар мамолики гуногунмиллату мухталифмазҳабе, чун Туркияву Юнон, Ҳиндустону Покистон, Эрону Афғонистон, мамолики арабу Русия, Тоҷикистону Озарбойҷон… оммаву тӯдаҳоро ба ваҳдату вуслат овардааст.

Баъди дарёфти дараҷаи кофии камолоти инсониву ирфонӣ, варосати ҳақиқии мероси маънавии падару устодон ва дарки зарурати ҳамонлаҳзаи таърихӣ Мавлоно шогирдону муридони сершумори худро ҷамъ оварда, мактаби маъруфи тасаввуфии худро таъсис медиҳад, ки «Мавлавия» номида шуда, минтақаи фарохи ҷуғрофӣ – Руму Эрону Афғонистон, Арабистону Осиёи Марказӣ, Шому Мисру Қафқоз ва Ҳинду Синду Чину Мочинро фаро гирифта, то ҳол идомаву ирода дорад.

«Мавлавия» тариқати тасаввуфии бародариву ҷавонмардиест, ки тақрибан соли 1240 аз ҷониби Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ дар Қуния поягузорӣ шуда, заминаи мафкуравии онро ғояи «хатти савум»-и ӯву пирону ҳаммаслаконаш ташкил медиҳад. Ва мавлавиён эътиқоду итминони комил бар он доштанд, ки поягузору пуштибони муқаддаси соликони ҷодаи футуввату ухувват шахсе мебошад, ки дар вуҷудаш нури маърифати маънавии Паямбар таҷаллӣ ёфтааст.

Аҳли мавлавия дар ҷараёни самоъи сӯфиёна ва зикри орифона ба ширкати мусиқиву суруду рақс аҳамияти фавқулодда медоданд, ки чунин иқтизо дар дигар ухувват ба мушоҳада намерасид ва аз талаботу муқаррароти урфиву одатии шариати анъанавӣ ба куллӣ фарқ мекард.

Аъзои фирқа чунин меҳисобиданд, ки зарраи Рӯҳи мутлақ, ки барои идроку ишроқ дар дили инсон ҷойгузин шудааст, беҳтар аз ҳама дар давоми рақсу танини мусиқӣ поку муҷалло мегардад, яъне барои якшавӣ бо нахустасоси худ мекӯшад; ҳамчунин мусиқӣ бештар аз ҳама барои ифшои ишқу алоқа ба Худо мадад мерасонад:



Оташи ишқ аз навоҳо гашт тез,
Ончунон ки оташи он ҷавзи рез!


«Мавлавия» дар баъзе мавориду матолиби назарӣ–фалсафӣ бо мактабу фирқа ва ҷараёну тариқаҳои дигари пешину ҳозири тасаввуфӣ қаробату умумияте дошта бошад ҳам, дар масоили ҷаҳонбиниву ҳастишиносӣ, шариату тариқат, маърифату ҳақиқат, одобу ахлоқ, ғояву моя бинишу фаҳмиши хосу беқиёсе дорад.

Яке аз аркони таълимоту муқаррароти мавлавиён эътирофи баробарии тамоми дину мазҳабҳо ва эҳтироми кулли расму одатҳо мебошад, ки на танҳо дар сухан, балки дар амал – дар муносибату муошират бо мардуми ғайримусалмони ҳамзамони Рум дар муддати тӯлоние ба кораш андохтаанду судҳо бардоштаанд.

Бидуни шакку тардиде, ҳамин офариниши таълимоти орифонаи дӯстиву бародариву ҳамдилӣ, тарғибу ташвиқи самимонаи «Сулҳи кулл», ороишу ситоиши содиқонаи «Инсони Комил», парастишу густариши рақсу суруду мусиқӣ, эътирофу эҳтироми мусовоти дину ойини мухталифнукот, шинохту бузургдошти озодии тоҷулмахлуқот, ҷустору истиқрори ҳақиқати ҳаёту зарурати мамот, ифшои рози номакшуфи ҳастиву Ҳастиофарин ӯро – солики тариқати футуввату маърифату ҷустуҷӯро – ҷовидонӣ маҳбуби тамоми халқу маконҳо ва мақбули ҳамаи давру замонҳо гардонидааст.

Беҳуда нест, ки аз асри XIII то имрӯз Мавлавихониву Маснавихонӣ расму суннати дилписанду побарҷойи адабӣ – фарҳангии мардуми турку тоҷик гардида, дар саросари Туркия, махсусан дар Қуния, ки оромгоҳи орифи беназиру муршиди бебадал аст, ҳамасола, аз 10-ум то 17-уми моҳи декабр, — ҳафтаи пеш аз фавти Мавлоно, — Ҷашнвораи «Мавлоно» баргузор мешавад, ки анъанаи рақсидану суруданҳои даврони Мавлавиро зиндаву поянда нигаҳ медорад.

«Мавлавиёт» системаи оҳангу навои маросимӣ: таронаҳои ахлоқӣ – тасаввуфӣ ва маърифатӣ – ирфонӣ буда, дар ин сабку равия даставвал худи Мавлоно ва, баъдан, шуарои мутасаввиф оҳанг эҷод мекардаанд, ки мамлуи аносири рақсӣ будаанд.

Дар асрҳои баъдина низ дар ин мизону қолаб аҳли ҳунар осори сершуморе таснифу таълиф намудаанд, ки Мавлоно Абдураҳмони Ҷомӣ (1414 – 1492) дар он шумул буда, суруди «Мавлавия»-и хосе нигошта будааст, ки дар ҳаёти мусиқӣ чун «Нақши Мавлавӣ» машҳуру маъруф гардида, хислату фазилатҳои неку ҳасанаи инсониро тарғибу тавсиф мекардааст (Аскаралӣ Раҷабов).

Дар аксари ҷамъомаду ҷаласа, дарбору хиргоҳ, масҷиду мадраса ва мазору хонақоҳи Осиёи Миёна, аз ҷумла хонақоҳи Хоҷа-Аҳрори Валӣ (рӯҳонӣ ва заминдори маъруфи асри ХV), мусиқидону сарояндагони касбиву ҳаваскори бисёре бар ашъори нотакрори Ҳофизу Камолу Саъдӣ, Мавлонову Ҷомиву Қосими Анвор ва дигар устодони шеъри ғановатманди форсии тоҷикӣ оҳангу навойи дилхарошу борик офарида, дар хидмати ҳамагон мегузориданд, ки «Нақши Румӣ»-ву «Нақш»-у «Румӣ»-ву «Мавлавия»-ву «Мавлавийёт»-у «Шамъ»-у «Лаълӣ»-ву «Пешрав»-у ғайраҳо номида шуда, бахше муттасил ба системаи «Шашмақом»-у «Фалак»-и тоҷикӣ ворид омадаанд.

«Нақши Румӣ» дар асл оҳанг (суруд)-и махсусе будааст, ки Мавлоно барои аҳли тасаввуф (ҳаммаҷлису ҳаммаҳфилонаш) офарида, дар миёни дарвешону мардумон таҳти унвони «Нақши Мулло» ҳам маъруфияту маҳбубияти тамоме пайдо кардааст.

Суруди мазкур дар ҷамъомадҳои сӯфиёну дарвешон мавриди иҷроишу сароиши доимӣ қарор гирифта, маъмулан фарогири маъниву мазмунҳои ахлоқӣ – фалсафӣ будааст ва дар Фарорӯду Хуросон то асрҳои XVI – XVII иштиҳору интишори васее доштааст.

Муттасилан дарвешу қаландарони ҳарҷогарде, ки атрофу акнофи мусалмонтабори Осиёву Аврупову Африқоро тай зада, таронаҳои «Нақши Мавлавӣ»-ю назираҳои онро ба самъи ҳаводорон мерасониданд, дар миёни мардуми форсизабон ба номи «Ҳофиз»-у дар байни туркизабонон ба исми «Ошиқ»-у «Оқин»-у «Бахшӣ» машҳуру маъруф гардидаанд.

Рақсе, ки таҳти навову ғанои мазкур эҷоду эродаш мекарданд, «Дарвешони печон» ном дошта, то ҳоло дар байни пайравони Мавлоно, махсусан, дар Қунияву Туркия, дар мавориду маросими муҳимму суннатӣ, монанди Ҷашнвораи «Мавлоно», мақому маҳбубияти хоса дорад ва иҷрояш аз ҷониби ҳунарварони дарвешсимову қаландарнамо, ки чакману кулоҳи пашминаи замони Мавлоноро дар бар доранд, то се соат идома меёбад, ки банда (моҳи майи соли 2005, дар Теҳрон) шоҳиди иҷрои гунаи ҳозираи он будааст.

Имрӯз ҳам дар боргоҳи «Қуббаи Хазро» («Гунбади Кабуд» ё «Кабудгунбад»), ки оромгоҳи абадии Мавлоно мебошад, ихлосмандони сершумору дунболагирони устувори пири равшанзамир ҳамвора маросиму маъракаҳои «Қуръон»-хониву «Маснавӣ»-ронӣ меороянд, ки далели дигари зиндаёдиву равоншодии қутби кайҳони тасаввуфу тафаккури исломии мостанд.

Оре, муддате, аниқтараш, нимаи аввали рӯзгори Мавлоно – пири тариқати Мавлавия ва орифи бузурги Қуния ба ҳамин минвол – дар роҳи тадрису таълими шогирдон, маҳфилу маҷлиси ҳаммаслакон, рақсу самоъи сӯфиёну дарвешон ва тарғибу ташвиқи таълимоти мусалсалу муфассали навсохту навбофти мутасаввифа сипарӣ мегардад.

Мавлоно дар ҳамин давра, ба хотири интишору истиқрори бештару густурдатари таълимоту тазкироти хештан, осори мансури фалсафӣ – ахлоқии «Фиҳӣ мо фиҳӣ», «Мавоъизи маҷолиси сабъа» ва «Мактубот» -ашро меофарад, ки ҳамагӣ музаккиру муфассири пиндору ангорҳои оламу одамшиносии ҳамонвақтаи марди хамӯши гӯё буда, ҳавсалаву ҳадафмандона аз ҷониби шогирдону пайравон ва фарзанди заковатмандаш Султон Валад гирдовариву қаламӣ гардидаанд ва дар давоми садсолаҳо дар рушду таҳаввули насри фаннии фалсафӣ – ахлоқӣ ва таҳкиму татаввури ахлоқи ҳамидаи инсонии мардуми Ховарзамин ва берун аз он ҳиссаи сазовор гузоштаанду мегузоранд.

Ба ҳамин минвол мегузаштанд айёми камолу ҷамол ва ҳамвориву ҳушёрии Мавлоно, вале…

… рӯзе аз рӯзҳои зимистони Миёназамин, дар авоне, ки Ҷалолиддин Муҳаммад 36-умин солгарди умрашро ба сар мебурд, оромишу осоиши урфиву муқаррарияшро ҳодисае аз миён бурда, дар рӯзгори пасинаи ӯ даврони «инқилобу ошуфтагӣ» (Бадеъуззамони Фурӯзонфар)-и рӯҳиеро мустақар мегардонад.

Аёнтараш, моҳи ноябри соли 1243 дар Қуния, ғайричашмдошт, дар маҳфиле бо Шамси Табрезӣ ном дарвеши оворагарди шастсолае дучор омада, чунон моту мабҳути ҳашамати рӯҳониву азамати ирфонияш мегардад, ки муддати кӯтоҳи ҳамнишинӣ бо ӯ фақеҳи ботамкину орифи ботаскинеро ба ошиқи шайдову дарвеши ҳувайдое мубаддал гардонид ва дар тамоми рӯзгору осори баъдинаи Мавлоно нақши муассиру носутурдание гузоштааст:



Шамси Табрезӣ, аз он рӯзе, ки дидам рӯйи ту,
Дини ман шуд ишқи рӯят, мафхари дин, ёд дор!


Мувофиқи маълумоти сарчашмаву навиштаҳои дастрас, Мавлоно то зуҳури Шамси раҳнамо, ки «жӯлидапире аз пирони сӯфия буда, нафаси гармеву ҷозибаи бузургеву баёни муассире дошта» (Ризозода Шафақ) – аст, ба шеъру шоирӣ камтар иштиғол варзида, ғолибан дар тадрисгоҳи мадрасаву хиргоҳи сӯфиён саргарми таълиму тазаккури ғояҳои мавлавияву сӯфия будааст.


Ошноиву ҳамсӯҳбатӣ бо чунин марди соҳибиродаву муҳкамақида, ки расмиёти маъмулии дину мазҳабро намеписандиду рӯшод ҷазабаи ишқу алоқаро ҷавҳари зиндагиву бунёди ҳастӣ мешуморид, дар воқеъ, омили табаддулоти куллӣ дар аъмолу афкор ва инқилоби ҷиддӣ дар ботину зоҳири Мавлоно мегардад, ӯро ба ҷунбишу гардишу ташвиш меандозад:

Чун висоли дилбараш маълум гашт,
Фонии мутлақ шуду маъдум гашт.
Соликон донанд: дар дарёи дард
То фанои ишқ бо мардон чӣ кард!


Аз гуфтаи Мавлоношиноси эронӣ Атоуллоҳи Тадайюн, «бо тавсияву роҳнамойии Шамси Табрезӣ, Мавлавӣ мебоист бо хиради нозою фартут, ҳамчунин, шеваву равиши «истидлолиёни пойчӯбин» (таъбири Мавлоно – А.Р.) падруд гӯяд, аз чанбари фазлу тартибу одоби қурун (гузаштазамон, куҳангардида – А.Р.) раҳойӣ ёбад, агар хешро ҳамгоми вай (Шамси Табрезӣ – А.Р.) мебинад! То ба сӯйи мукошафаи порсоён роҳ ёбаду бидонад: роҳ на он аст, ки Султонулуламои падараш ба ӯ (Мавлоно – А.Р.) нишон додаву на тариқест, ки «Сайиди Сирдон» (лақаби Бурҳониддини Тирмизӣ – А.Р.) ба вай талқин кардааст; сипас гӯш ба сурӯшу мунодии дунёи дарун (ҷаҳони ботин – А.Р.) диҳаду ҳар чӣ «ҷони ҷонон» (Шамси Табрезӣ – А.Р.) мегӯяд, он роҳро интихоб намояд, ки тариқи фалоҳу салоҳу наҷот аст».

Ҷӯяндаи пӯёву пӯяндаи ҷӯё, ки дер боз мекӯшид парда аз рухсори асрори коинот бардошта, рози хилқату бақову фанои ҳастиро дарёбад ва аз хатти тақдире, ки котибони қазо барои халоиқ навиштаанд, фарогиртар огоҳ гардад, хешро комилан таслиму тасхири Шамси Табрезӣ – омӯзгори маънавӣ ва раҳбари мазҳабӣ мегардонад, ки худро «хатти савум» муаррифӣ карда буд.

Мавлоно, ки рози абадияти коинотро дар ҷазбу кашиши зарроти табиат, ки «дар дили ҳар Хуршеде ниҳон аст», мушоҳида мекунад, назарияи муаллими соҳибдилашро, ки дидагони ҷаззобаш лабрез аз ламаоти ҳаёт буданд, батамом меписандаду мепазирад; ӯро – муаллиму раҳбару раҳнамояшро – ҳунарофарине меёбад, ки дар фанни балоғат муқтадир асту дар силки фасоҳат беназир ва ҳамсону ҳамсангашро пеш аз ин дар ҷое надидаву нашнидааст!

Аз нигоҳи Мавлоно, Шамси Табрезӣ «авлиёест, ки дар олами инсонийят ба сони ситораи роҳнамойи қутбе зуҳур кардаву ҳамон аст, ки Ҷалолиддин аз дер боз барои дидораш «бо чароғ ҳамегашт гирди шаҳр»:

Шамси дин нуқлу шаробу Шамси дин чангу рубоб,
Шамси дин хамру хумору Шамси дин ҳам нуру нор!


Нигорандагони таърихи илм овардаанд, ки бар фарози дарвозаи бузурги донишгоҳе, ки Арасту бунёдаш ниҳодааст, чунин талабот ҳак шуда буд: «Ҳар касе, ки ҳандасаро намедонад, наметавонад дар ин Академия дохил шавад».

Агар амиқ андешӣ, чунин мутасаввир мешавад, ки бар пештоқи мадрасае, ки Шамсулҳақи Табрезӣ шогирдонашро таълим медод, гӯё, навишта буданд, ки «ҳар кас аз майхонаи ишқу ваҳдат машомашро муаттар насохтааст, наметавонад бад-ин ҷо ворид гардад»:
Ишқ асту ошиқ аст, ки боқист то абад,
Дил бар ҷуз ин манеҳ, ки ба ҷуз мустаор нест!


Ҷалолиддин Муҳаммад аз ҳамин дидгоҳу равзана ба ҳарими тафаккуроти волову пурарзиши пири беназираш назар андохтаву шефтаву ошиқи шайдояш гашта, дар ҳамин замина рисолати инсонияшро муқаррару муайянтар менамуд ва мақсаду матлаби маърифатро на дар фалсафа, балки дар соҳати ишқу раҳ ёфтан ба ҳарими Лоҳут мепиндошт.

Китоби «Мақолот»-и Шамси Табрезӣ маҷмӯаи гуфтору мавоизи ӯст, ки муридонаш фароҳам оварда, дар дастраси умум қарораш додаанд. Ин асари беҳамто яке аз муассиртарину муфидтарин рисолоти ирфонист, ки мададгору илҳомбахши Мавлоно дар эҷоди шаш дафтари «Маснавӣ»-ву таронаҳои «Девони Кабир» буда, барои шинохти ҳар чи бештари симои Шамсуддини «Султонулмаъшуқин», дарёфти беҳтари паҳнои ишқу алоқаи Мавлоно нисбат ба ӯ ва дарунсӯтар ворид омадан ба олами фикру андешаҳои волояш раҳнамойи беминнату шоистае метавонад бошад.

Дар воқеъ, «вақоеънигорону пажӯҳишгароне, ки перомуни дидори Шамсу Мавлоно таҳқиқ кардаанд, аксаран мӯътақиданд, ки «Маснавӣ»-ро таҳти таъсири андешаҳои Шамсу ташвиқи вай поягузорӣ кардаву Ҳусомуддини Чалабӣ низ маъмур буда, ки дар нигориши ашъор бо Мавлоно ҳамкорӣ кунад. Нигоранда низ,—менависад Атоуллоҳи Тадайюн, — мӯътақид аст: ин китоб («Мақолот»-и Шамси Табрезӣ – А.Р.) маҳсули ҷаласоти ваъзи Шамс дар Қуния буда, мазомини орифонаву достонҳои ибратангезаш, ки дар «Мақолот» ағлаби онҳо нақл шудааст, қарнҳост соҳибдилону адабдӯстонро ба худ машғул доштааст, то ҷое, ки аллома Иқболи Лоҳурӣ, суханвари орифу шоири номдори Покистон, аз андешаҳои сӯфиёнаву дониши васеу тадбири ӯ дар осораш мадад гирифтаасту бештари сухансароёни номдори Эрону ҷаҳон бо арҷу иҳтиром аз ӯ ёд кардаву аз хирмани ирфонии вай баҳра гирифтаанд:

Шамси Табрезӣ ба рӯҳам чанг зад,
Лоҷарам дар ишқ гаштам арғунун!


Ва ин «арғунун» («боданбон»-и форсии тоҷикӣ) андар истилоҳи ирфону фаҳмиши орифон фарти тааллуқу муҳаббат, яъне дилбастагиву дӯстдорӣ буда, аз ҷамеи тааллуқоту сувари касарот мунқатеъ гардидан аст, ки дар вазъу ҳолати хафӣ (пӯшида, ниҳонӣ) даст медиҳад.

Ишқу алоқаи шадиди Мавлоно ба Шамси тавоно, чунон ки Султон Валад, писари Мавлоно, дар «Валаднома» ҳикоя мекунад, монанди ҷустуҷӯи Мӯсо (ъ) аз Хизр (ъ) аст, ки бо мақоми нубуввату рисолату рутбаи калимуллоҳӣ боз ҳам мардони Худоро талаб мекарду Мавлоно низ бо ҳама камолу ҷалолат дар талаби акмале (раҳнамое, пире, муршиде, муаллиме) рӯз мегузаронд, то ба дидори Шамс расид:

Хизираш буд Шамси Табрезӣ,
Он ки бо ӯ агар даромезӣ,
Ҳеч касро ба як ҷаве нахарӣ,
Пардаҳои зуломро бидарӣ!
Он ки аз махфиён ниҳон буд ӯ,
Хусрави ҷумла восилон буд ӯ!
Авлиё гар зи халқ пинҳонанд,
Халқ ҷисманду авлиё ҷонанд!
Ҷисм ҷонро куҷо тавонад дид?!
Роҳи ҷонро ба ҷон тавон бибрид!
Шамси Табрезро намедиданд,
Дар талаб гарчи бас бигардиданд…


Бад-ин маънӣ, Мавлоно «баъди мулоқоту сӯҳбати Шамс аз машғулиятҳои илмиву мутолиа даст мекашад, тадрису таълими шогирдонашро дар мадраса фурӯ мегузорад ва тамоми вақташро дар сӯҳбату ҳамдамии Шамс мегузаронад. Ӯ дар симои ин сӯфии қаландармашрабу дарвешсифат таҷассуми ишқи оламгирро медид, ки ба воситаи он ба асрори малакут, ки ба он ақли одамиро роҳи идрок нест, расидан мумкин аст. Дигар аз фақеҳону мутакаллимон дурӣ ҷуста, бештари авқоти худро дар сӯҳбату самоъу рақси сӯфиён ба сар мебурд, ки дар он ҷо ғазалу шеърҳои пурошӯбу ҷозибадор сомеонро ба ваҷду ҳаяҷони рӯҳӣ меовард. «Инак, дигар ба ҷои тоату ибодати Худованд Ҷалолиддини Румиву шогирдону пайравонаш ба оҳанги суруду мусиқӣ бехудона рақс мекарданд ва дар ин ошуфтагиву эҳсосоти рӯҳонӣ, гӯё, ба ҷамоли Ҳақ мерасиданд. Хуллас, аз ин баъд Ҷалолиддини Румӣ худро комилан вақфи тасаввуф ва таблиғи маслаку мароми орифона мекунад» (Расул Ҳодизода).

Мутаассифона, дар асари таҳдиду бадгӯйиҳои муташаддиди мухосимину мутаассибин, баъди шонздаҳ моҳи қариниву ҳамнишинии сӯфиёна ва омӯзишу пажӯҳиши орифона, ногаҳону ноаён Шамси Табрезӣ нопадид мегардад ва ҷӯишу пӯишҳои бардавоми Мавлавӣ самаре намедиҳанд.

Боре, соли 1259 буд, муриди дилсӯзу мададгораш Ҳусомуддини Чалабӣ аз устодаш иқтизо намуд, ки дар партави афкору пайравии ангори Шамси Табрезӣ, дар тафсиру табсири масоили нозуку печидаи ирфону сӯфия, нукоти душворфаҳми дину фалсафаи ислом, тарғибу таншири ғояҳои баланди мавлавия, ташреҳу тавзеҳи сураву ояҳои раббонӣ ва талқину тазйини сифатҳои Инсони Комил асари манзуми хонданиву мондание ба дафтар оварад.

Мавлавии ҷаҳондидаву донишандӯхта, гарму сарди зиндагиро омӯхта, дар пайи Аттору Саноӣ «ҳафт шаҳри ишқро гардида» ва неку бади оламро санҷида бадоҳатан, худи ҳамон сол, эҷоди «Маснавии маънавӣ»-ро сар карда, дар баробари навиштани дигар ашъору таронаҳои дилошӯб, то дами маргаш, дар миёни солҳои 1259 – 1273, яъне аз синни камолоти 52-солагӣ то дами реҳлаташ дар 66-солагӣ, дар давоми 14 соли бартамом, бо каме таваққуфу танаффуси иҷборӣ дар давоми эҷод, ин амалу саргармии бебадалро давом медиҳад, ки дафтари шашумаш нотамом мондааст.

«Маснавии маънавӣ» рисолаи мусалсали манзуми фалсафӣ – ирфонӣ ва мазҳабӣ–ахлоқӣ буда, дар пайравию дастгирии осори пешвоёну афкори донишмандони бузурги сӯфия, аз ҷумла, «Ҳақиқат–ул–ҳадиқа»-и Ҳаким Абулмаҷди Саноӣ (1080 – 1140) ва «Мантиқ–ут–тайр»-и Шайх Аттори Нишопурӣ (1145 – 1221) гуфтаву навишта шудааст.

Баҳраш рамали мусаддаси маҳзуф, мураккаб аз шаш дафтар (яъне: боб)-у камобеш иборат аз 25 700 байт буда, дар нусхаҳои гуногуни қаламиву чопи сангӣ маҳфузу гиромӣ доштаандаш ва барои варасаи миллату Мавлоно ёдгорӣ бигзоштаандаш.

«Маснавӣ», ба хотири осонии кори тарғибу ташвиқи ғояҳои ирфонӣ, фаҳмишу омӯзиши пайравону муридони пири тариқат ва дарку маърифати асрори ҳақиқат, чунон равшану возеҳу фаҳмо ва хотирнишину мутасаввиру гӯё нигошта шудааст, ки ҳар касе метавонад ба қадри тавону имкони худ аз ҳар байту тамсилу ҳикояту ривояти он суду баҳрае бардорад.

Чунон ки донишманди эронӣ Фаридун ибни Аҳмади Сипаҳсолор овардааст, беҳудаву бечизе нест, ки Мавлоно «ба забони муборак мефармуд: «Баъд аз мо «Маснавӣ» шайхӣ кунаду муршиди толибон гардаду соъиқ (раҳнамо – А.Р.)-и эшон бошад»: Бишнавед, эй дӯстон, ин достон, Худ ҳақиқат, нақди ҳоли мост он!


Дар ҳақиқат, аз хилоли шаш дафтари «Маснавӣ» метавон симои Ҷалолиддини Балхиро дар оинаи сафаҳоти он ба хубӣ мушоҳада кард. Аз сӯе, ба қавли бисёре аз пажӯҳандагони рӯзгору осору афкори Мавлоно, «Маснавӣ», дар воқеъ, «ривояти манзуму машрӯҳе аз суханони Пири Табрезисту «шарҳи рамзе аз инъоми ӯ», ки бо таҷрибиёти рӯҳии Мавлоно дарҳам омехтаву аз иттилооти васеу тасарруфоти соҳиронаи зиҳни ваққод (расо, тез, комил, равшан – А.Р.)-и вай моя гирифтааст» (Муҳаммадалии Муваҳҳид).

Ҳамчунин, «ёдовар бояд шуд, ки «Маснавии маънавӣ», ба таври умум, як асари хеле мураккаб буда, вусъати назару баландии андешаи муаллифи он бесобиқа мебошад. Дар фаҳми ин асари пурмуаммо иттилооти ҳамаҷониба аз фарҳанги исломӣ ва ошноии комил бо зарофатҳои хоси форсизабонон корро (дарку фаҳмиши мазмуну маъниҳои борики «Маснавӣ»-ро – А.Р.) осон мегардонад. Ҳамзамон, донистани таъриху фалсафаи Шарқ ва тафаккури исломӣ (махсусан, ирфони тасаввуф - А.Р.) дар кушодани гиреҳҳои мушкилписанду печидаи «Маснавӣ» зарурати азиме доранд, ки набояд (ин талаботро – А.Р.) нодида гирифт» (Алии Муҳаммадии Хуросонӣ, Муҳаммади Борӣ).

Дар оғози муқаддимаи «Дафтари аввал»-и «Маснавӣ» чунин андешаҳо марқуманд, ки воқеитарин муаррифинома ва возеҳтарин муайянкунандаи мақсаду мӯҳтавои онанд: «Ин китоб – «Маснавӣ» - бунёди усули дин дар кашфи асрори вусулу яқин аст; ва дар фиқҳи Аллоҳи акбар асту шаръу бурҳони Аллоҳи азҳар».

Бешубҳа, кулли андешаҳои судманди орифона, нуктаҳои муфиди иҷтимоӣ, ақидаҳои волои инсонпарварӣ, ситоиши муҳаббати поки маънавӣ, тавсифи ишқи сӯзони инсонӣ, танқиди зимомдорони золим, тарбияти ҳамзамонони ҷоҳил, тараннуми сулҳу ваҳдату бародарӣ, таҷассуми меҳру эътиқоду баробарӣ ва дигар эҳсосу армони наҷиби Мавлоно бар ҳамин асосу замина, вале дар либоси дилкашу дилписанди бадеӣ зеби рақам гардидаанд, ки «Маснавӣ»-ро бар дигар ҳамзодонаш мумтоз медоранд.

Мӯҳтавои «Маснавӣ» чунон ғановатманду мулавван ва зербинояш чандон мусаннаду мудаллал аст, ки касро дар ҳайрат наоварда наметавонад: Мавлоно ин қадар мазмуну маънӣ, қиёсу муқобала, ривояту ҳикоят, андарзу ҳикмат, санаду ҳуҷҷат ва ҷуръату маҳоратро аз куҷо пайдо карда бошад?!

Тадқиқоту навиштаҷоти уламои пешину пасин аёну баён медоранд, ки Мавлавӣ дар офариниши «Маснавӣ», бар замми маводи эҷодиёти шифоҳии мардумони гуногуни олам, беш аз 150 мадраку маъхази хаттиро ба кор андохта, дар навбати худ, монанди Фирдавсӣ, мақому мароми созандагиву нигорандагӣ ва «ман»-и шоириву инфиродии хештанро побарҷову муҷалло нигаҳдорӣ карда тавонистааст.

«Маснавӣ»-ро Мавлавӣ, ҳамсони дигар офаридаҳои мансуру манзуми худ, нишаста нанавиштааст, балки шогирдону ёварони ғамхору мададгораш, монанди Ҳусомуддини Чалабӣ ва фарзандаш Султон Валад, дар лаҳазоти ғалаёни рӯҳӣ ва рақсу самоъи дарвешии ӯ ба силки тасвир овардаанд.

Ба ин маънӣ, «Маснавии маънавӣ» саропо мамлуви ҳолату мусиқӣ буда, сужету сохтори ягонае надорад. Онро, банду басти онро, мантиқу мақсади ягона, ғояву армони шоирона ва тарғибу ташвиқи орифона муттаҳиду муртабит медоранд.

Ҳангоми эҷоди мазмуну маъниҳо ва эроди қиссаву ривоятҳо Мавлавӣ дар «Маснавӣ» оёти фурқониро тамсилвор шарҳу тафсир дода, барои тақвияти фикру андешаҳои таҳтониву ниҳонӣ ва армону орои ирфониву рӯҳонии худ аз аҳодиси набавӣ фаровон истифода мебарад ва масъалаҳоро дар қолаби рамзу истиораҳои тасаввуфӣ ҳаллу файсал мебахшад.

Дар аксари маворид, мувофиқи мушоҳада, хатти ифода ва силки ироаи Мавлоно дар «Маснавӣ» чунин оғозу анҷом мепазиранд: аввал қазийя (таълимоту муқаррароти ирфонӣ), баъдан тасдиқи он (ояти қуръонӣ ва ё ҳадиси набавӣ), сипас мисоли тасдиқкунанда (ривояте, қиссае, ҳикояте), ниҳоят хулоса (дар шакли панду ҳикмат ва ё маслиҳату насиҳат) ифодаи бадеӣ меёбанд.

Мавлоно дар «Маснавӣ» ба баъзе нуктаҳои дини расмии ислом, сураву оятҳои Қуръон ва ҳадисҳои набавӣ муроҷиат намуда, онҳоро ба тарзи «дигар», дар доираи фаҳми фалсафӣ ва сӯфиёнаи худ тафсиру тавзеҳ менамояд. Аммо чунин тафсирҳои далерона ва берун аз муҳокимаҳои мурдаранги мадрасавӣ ҳам дар замони Мавлонову ҳам баъди сари вай адовату рақобати сахти уламои мутаассиби замонаро нисбат ба ӯ барангехта буданд, ки дар осору афкораш нақши муассире гузошта, гоҳе ба шикояту гилагузорӣ, дилмондагиву рӯҳафтодагӣ, узлату канораҷӯӣ ва армону орзӯпарварӣ ҳидояташ намудаанд:

Ин нону оби чарх чу сел аст бевафо,
Ман моҳиям, наҳангаму Уммонам орзӯст!

Яъқубвор «воасафо!»-ҳо ҳамезанам,
Дидори хуби Юсуфи Канъонам орзӯст!

Валлаҳ, ки шаҳр бе ту маро ҳабс мешавад,
Оворагии кӯҳу биёбонам орзӯст!

З-ин ҳамраҳони сустаносир дилам гирифт,
Шери Худову Рустами Дастонам орзӯст!

Ҷонам малул гашт зи Фиръавну зулми ӯ,
Он нури рӯйи Мӯсии Имронам орзӯст!

З-ин халқи пуршикояти гирён шудам малул,
Он ҳоюҳуву наъраи мастонам орзӯст!

Гӯётарам зи булбулу аммо зи рашки ом
Мӯҳр аст бар даҳонаму афғонам орзӯст!

Дӣ шайх бо чароғ ҳамегашт гирди шаҳр,
К-аз деву дад малуламу инсонам орзӯст!



Бидуни шакку шубҳа, «Маснавии маънавӣ» қомуси ҷомеи мақолу зарбулмасал, суханҳои ҳикматомез ва пандҳову мавъизаҳои рехтаву пухтаи мутафаккир мебошад. Ӯ дар ин асари худ аз ҳикоятҳои халқии мардуми форсизабону туркилисон, аз тамсилоти халқу қавмҳои ғайримусулмон, ки сокини Осиёи Сағир буданд, хеле фаровон истифода кардааст. Ин ҳикоятҳои халқӣ ва тамсилот бо тасвиру образҳои дилчаспу суханҳои олӣ маъниву сурати тоза гирифтаанд» (Расул Ҳодизода).

Сотим Улугзода.
Сотим Улугзода нависандаи муосири точик мебошад. Соли 1911 дар дехаи Варзики нохияи Чусти имрузаи Узбакистон дар оилаи дехкони камбагал ба дунё омадааст. Маълумоти авваларо дар мактаб-интернати Чуст гирифта, баъдан тахсилро дар донишгохи маорифи Точик дар щахри Тошканд давом додааст. Романи «Фирдавси»-и Сотим Улугзода яке аз романхои бехтарини у мебошад.Аз он чумла Сотим Улугзода чунин асархоро иншо намудааст: «Кисмати шоир», «Восеъ»


Зиндагинома

Сотим Улугзода 2 сентябри соли 1911 дар дехаи Варзики нохияи Чуст (вилояти Намангони Чумхурии Узбакистон) дар оилаи дехкон ба дунё омадааст. Волидони Сотимхон аз табакаи кишоварзони камбизоат, вале сохибдил буданд . модараш зани босавод буда, гохе машки шеър мекардааст. Сотимхон дар сини нухсолаги аз модар ва дар дахсолаги аз падар бенасиб мемонад. Баъдан вай дар мактаб усули нав, ки дар Чуст ташкил шуда буд, ба тахсил фаро гирифта мешавад. Соли 1925 ба сафи донишуёни Дорулмуаллимини точикии шахри Тошканд пазируфта шуда, соли 1992 онро хатм мекунад ва як сол дар хамин муассисаи таълими ба касби муаллими машгул мешавад. Чор соли тахсил ва як соли фаъолияти муаллими дар Дорулмуаллимин дар ташаккули шахсият ба хисси худшиносии Сотимхон мусоидат менамоянд. У дар ин муддат ба эчодиёти Рудакиву Фирдавси ва дигар шахсутунхои адабиёти хазорсолаи точик шинос мешавад, ба С Айни, А Лохути, Нисор Мухаммад, А Фитрат барин шахсиятхои фархангии точик вомехурад ва аз забони русс М.С.Андреев пандеро ба маънои “халки худро шинос” ба гуш мегирад. Хамчунин, дар солхои дар Дорулмуаллимини Тошканд тахсил карданаш С Улугзода ба донишчуи факултети шаркшиносии университети осиёи миёна Клавдия Блоговешенская дусти пайдо намуда, баъдхо ба у издивоч намуд ва онхо сохиби ду фарзанд – Азиз ва Норахон гардиданд. Сотим Улугзода соли 1930 ба пойтахти Точикистон – Сталинобод омада, дар идораи рузномахои “Комсомоли Точикистон ” (холо “чавонони Точикистон”), “Точикистони сурх” (холо “Чумхурият”) ва мачаллаи “барои адабиёти сотсиалисти” (холо ”Садои шарк”) фаъолият мекунад. Солхои 1934 – 1937 вазифаи котиби масъули раёсати Итифоки нависандагони Точикистонро ба ухда дошт Фаъолияти С Улугзода водор менамуд, ки ба шхру нохия в дехоти Точик сафархо карда, зиндагии мардумро боз хам бехтар омузад дар айни, хол дар ниходи у шавку рагбати тадкики таърихи адабиёти Точик то рафт меафзояд. Ин аст, ки соли 1940 ба аспирантураи Инситути адабиёти чахонии Москов дохил гардида чиддан ба фаъолияти илми мепардозад. Соли 1941 баробари огоз гардидани Чанги Бузурги Ватани Сотим Улугзода ба сафи куввахои масуллах чалб мешавад ва то соли 1944 дар рузномае, ки ба фронти гарби таалук дошт, фаъолият менамяд. Адиб соли 1944 аз сафи армия ба акибгох двъват мешавад ва то соли 1946 вазифаи раиси Иттифоки нависандагони Точикистонро ухда мекунад. Нависанда аз соли 1946 то охири умр танхо ба кори эчоди шугл меварзад. Сарнваишти Сотим Улугзода баъди солхои 50 – ум ба душворихои зиёде ру ба ру гардид. Писараш Азиз ки хатмкардаи университети давлати ба номи Ломоносови москав буду он чо ба сифати омузгор фаъолият дошт, соли 1967 хангоми сафари расми ба Хиндустон аз сафоратхонаи Англя панохгохи сиёси хоста ба хорича мухочират намуд. Баъди ин ходиса С Улугзода ба таъкиби сахти Хукумати Шурави гирифтор гардид. Нависандаро аз сафи хизби коммунисти ронданд, чоп ва тадриси асархояш боздошта шуд. Аз нимаи дуввуми солхои 80 – ум саркарда, вазъи сиёсии мамлакат тагйир ёфт ва С Улугзода дар чодаи адабиёти Точик аз нав мавкеи муносиб пайдо намуд. Дар арафаи аз байн рафтани Итиходи Шурави адиб бо унвони Нависандаи халки Точикистон ва чоизаи адабии ба номи Рудаки сазовор гардид. Нависанда соли 1992 шахри Москавро истикоматгохи поёни умр карор дод. Соли 1997 романи “Фирдавси”–и С.Улугзода ба сифати “Романи сол”-и Чумхурии исломии Эрон пазируфта шуда,нависанда ба бахои чихил сихи сиккаи тилло (баробари чахор хазор доллари амрикои) сазовор гардид. Ин охирин мукофоте буд,ки сохибашро дарёфт намуд. Нависандаи халкии Точикистон ва Ходими шоистаи санъати Точикистон Сотим Улугзода 25 июни соли 1997 дар шахри Москов алокамандону мухлисонашро абади падруд гуфт. Бо амри Хукумати Точикистон часади адиб ба Душанбе оварда шуд ва чанд соат сокинони пойтахти чумхури тавонистанд, ки дар толори Театри опера ва болети ба номи С Айни бо нависанда маъруфи Точикистон видоъ намоянд. Манзили хамешагии Сотим Улугзода дар мазори лучоб карор гирифт. Фаъолияти эчоди Сотим Улугзода нависандаи сермахсул буда, аз худ мероси бойи адаби, илми ва публисистиву тарчумави боки гузаштааст. Фаъолияти нигорандагии адиб аз аёми тахсилаш дар Дорулмуаллимини шахри Тошканд огоз меёбад. Дар рузнома ва мачаллахои “Овози Точик”, “Рахбари дониш”, “барои адабиёти сотсиалисти”, “Комсомоли Точикистон” аввалин навиштахояш дар шакли хабару макола чоп мешавад.

С Улугзода 18 – сол дошт, ки бо хамкории донишчуйи факултети шаркшиносии Университети Тошканд Понов повести “Сом ва Дик” –и М.А.Алексеевро аз руси ба точики тарчума намуд ва ин тарчума бо кушиш ва дастгирии устод Айни ба нашр расид. Баъдхо С Улугзода ин сохаро бо муваффакият идома дод ва чун сер махсултарин тарчумон дар адабиёти садаи асри XX Точик эътибор пайдо кард. Тарчумахои С Улугзода, аз чумла асархои Э.Л.Войнич “Занбур” (1931), В.Билл – Белосековские “хаёт даъват мекунад” (1935), Н.Погодин ва “Одами милтик дор” (1940), К.елсони “Хизматгори ду хоча” (1944), А.Н.Островский “Гунахгорон бе гунох” (1945), М.Горкий “Модар” (1953), Шекспир “Дон Кихот” (1974), Ч.Айтматов “Куллаи Фудзияма” холо хам аз бехтарин тарчумахо дар адабиёти Точик махсуб мешаванд.

С Улугзода хануз аз солхои 30 – ба тадкики осори намояндагони шинохтани адабиёти сехазорсолаи Точик таваччух зохир намуд ва дар ин соха низ хизмати бе дарег намуд. У чун узви вобастаи Академияи илмхои Точикистон (1951) асару маколахои зиёд таълиф намуда дар инкишофи адабиётшиносии точик сахми муносиб гузошт Як катор маколахои олим, аз чумла “Лохутии мо” (1933) “Анчумани якуми нависандагони шурои Точикистон” (1934), “Садриддин Айни” (1935), “Дар бораи шоирони помир” (1935), “Барои асархои сахнави олисифат” (1947), “Дар бори баъзе масъалаи танкиди адаби ва адабиётшинос дар республика” (1954), ба адабиётшиноси ба нутки адабии даври нави точик бахшида шудаанд. хамчунин С Улугзода оид ба рузгор ва эчоди шахсиятхои барчастаи фарханги, чун Абуабдуллохи Рудаки, Дакики, хаким Фирдави, Абуали ибни Сино, Носир Хусрав, Ахмади дониш, асару маколахои пур кимат таълиф намуда аст. Рисолахои “Ахмади Дониш” (1946) ва “Пири хакимони машрикзамин” (1980) дорои кимати калони илми мебошанд. Макоми С Улугзода дар таърихи адабиёти давраи нави точик чун нависанда драматург басо баланд аст.

Насри Бадеии Улугзода

Дар эчодиёти С Улугзода насри бадеии асосан баъди Чанги Бузуоги Ватани мавкеъ пайдо мекунад. Дар очерку хикояхои “Атака” (1944), “Биби” (1946), “Саёхати Бухоро бо хамрохии Айни” (1950), “Кахрамони Денестр, Висла ва Одер” (1967) вокеахои даврони шурави мавриди барраси карор гирифтаанд. Вокеаи хикояи “Марги Хофиз” (1972) бошад, дар Хиндустон руй медихад. Пдар – Хофизи бузург фарзанди хинашро мекушад ва баъдтар худро низ халок месозад. Мочарои падару писар ва хифзи ватан аз мавзуи кадимии адабиёти чахон мебошад, ки дар хикояи “Марги хофиз” тамоман ба таври нав тасвир ёфта аст. Нахустин асари калон хачми С Улугзода дар сохаи насри бадеи киссаи “Ёрони бо химмат” (1947) мебошад, ки ба вокехои Чанги Бузурги Ватани иртибот дорад. Дар асар образхои Зайнаб, Чурабек ва Ориф мавкеъ доранд. Зайнаб аз майдони чанг “Хатти сиёх” мегирад, ки шавхараш Чурабек дар мухориба кахрамонона халок гардида аст. У баъди як соли мотам ба хотири аз гапу калочахои мардум рахои ёфтан ба Ориф Каримов ном мухандис издивоч мекунад. Вале дере нагузашта аз шифохонаи шахри Тошканд мактуби Чурабек ба дасти вай мерасад. Лахзаи хассоси асар он аст, ки Зайнаб ду шавхари конуни дорад ва интихоб дар итиёри ин зани дар холати парешони карор дошта мебошад. Зайнаб баъди андеша ва мухокимахои зиёди мантикиву ахлоки шавхари аввалашро интихоб кард, дар беморхона мегуяд: “Ман Чурабекро гирифта мебарам”. Зайнаб бо ин сухан масъулияти азимеро дар зиндаги ба ухда гирифт, то ки Чурабеки аз пову даст махрум гаштаро начот бидихад ва уро ба чодаи зиндаги рахсипор созад. Аввали романи С Улугзода “Навобод” (1953) мебошад, ки он ба масъалахои муттахидкунии хочагихои дехкони ва ободонии дехоти Точик дар даврони шурви бахшида шудааст. Ин асар дар таърихи адабиёти давраи нави точик мавкеи муайян дорад. Асархои насрии “Восеъ” (1967), “Ривояти Сугди” (1975), “Достонхои “Шохнома”” (1976; 1977), “Фирдавси” (1985) ба мавзуъхои таърихи бахшида шудаанд. Дар эчодиёти С Улугзода охирин асари калон хачми у – «Фирдавси» мавкеи босазо дорад “Фирдавси” романи мухташам буда, мавзуъ ва масъалахои зиёди ватанпарастиву хештаншиносиро дар бар мегирад. Нависанда дар маркази сюжети роман накши Хаким Фирдавсиро гузошта, уро ба сифати шоири хакчу, ростгу, ватанпараст, додхох ва олихиммат тасвир менамояд. Дигар образхои асар аз чумла Фотимабону (хамсари Фирдавси), Манижа ва Хушанг (фарзандони Фирдавси) Абу Дулаф, Мухаммад лашкари, Хусайн кутайб, Салохиддини дуредгар, Унсурии шоир дар такмили образи асоси сахм гирифтаанд. Адиб бо эчоди “Фирдавси” дар таърихи адабиёти давраи нави точик як навъи тозаи романнависиро кавш намуд”Субхи чавонии мо” кисаи тарчумаи холи буда, соли 1954 ба табъ расидааст. Сотим Улугзода анъанаи ёдоштнависии адабиёти точик аз чумла “Ёдоштхо” –и С Айниро, идома додааст. Кисса аз 57 боб иборат аст ва дар он вокеъахои тасвир гардидаанд, ки солхои 1916 – 1926 дар дехоти атрофи шахри Туси вилояти Намангони ва шахри Тошканд ба вукуъ омадаанд. Мундаричаи асар дар атрофи як оилаи дехкони точик (Умархон бо хамсараш ва писархояшон – Азиз, Собир ва Мухтор) бахс мекунад. Чараёни вокеа аз номи Собири хурдсол ки тачассуми даврони кудаки нависанда мебошад, баён мегардад. Панч боби аввали кисса зиндагии оилаи Умархонро дар деха дар бар мегирад Собир дар аввал дар хусуси деха падар ва модари худ ва лахзахои бе гамии кудаки хикоя мекунад. Шароити танги зиндаги ва махсусан хушксолию гушнаги соли 1918 Умархонро мачбур месозад, ки ба Тошканд куч бандад ва ба заводи пахта ба кор дарояд. Собир дар бобхои “Ба завод”, “Дустони нав”, “Лаклак”, “Насихати падар”, “Франчи”, “Рушноии хаёти нав” дар бораи шароити мусоиди зиндаги ва дустиву рафокаташон ба хамсояхои русзабони худ бо мухаббату самимияти хос сухан меронанд. Вале ин зиндагии осудахолонаи онхо хамаги дуюним сол давом мекунаду халос модари Собир ногох бемор шуда вафот мекунад. Падар хамрохи Собиру Мухтор ба деха мекучад. Баъди чанде ба дидорбинии Азиз ба Тошканд рафта барнамегардад. Собир холати вафоти худро аз шунидани хабари вафоти падару модараш дар боби “Ятими” чунин баён карда аст: “Шаб зор – зор гириста сахар кардам. Барои он, ки Мухтор аз хоб бедор шавад, сарамро ба курпа печонда бе садо мегиристам. Саргузаштхои умри ёздахсолаам ба ёдам омаданд…” Дар бобхои минбаъдаи асар Собир дар мактаби Муллозайниддин, чанд мудат дар мактаби нави деха ва баъд дар интернати шахри Тус тахсили илм мекунад. Соли 1925 Собир чун талабаи пешкадам ба Дорулмуаллимини Точикии Тошканд роххат мегирад. Дар чанд боби минбаъдаи “Субхи чавонии мо” тахсили Собир дар Дорулмуаллимин тасвир ёфтааст. Аз чумла дар боби “Халки худро шинос” Собир таассуроти худро аз сухбати професори рус Михоил Степанович Андреев, ки бо лахчаи софи точики “ассалому алакум, бачахо!” гуён ба синф даромада буд, баён месозад: “Олими рус, ки нахустинбор ба ман “халки худро шинос” гуфта буд, як умр дар хотири ман монд”. Собир айёми таътил ба деха меравад ва чанд мудат ба Мухтор хамрохи карда, боз аз паи тахсил дар Дорулмуаллимин мешавад.

Зиндагинома

Устод Лоик Шерали шоири бузурги муосири точик 20 майи соли 1941 дар деҳаи Мазори Шариф воқеъ дар шаҳристони Панчекати Точикистон зода шудааст.

Ӯ соли 1954 пас аз хатми мактаби ҳафтсолаи деҳаи Мазори Шариф ба Омузишгоҳи омузгории шаҳри Панчекат дохил шуда, соли 1958 онро хатм кард. Таҳсил дар ҳамин донишсаро роҳи ояндаи ӯро таъйин намуд. У бо маслиҳат ва пуштибонии бародари фозилаш Қоришариф соли 1959 ба Душанбе меояд ва ба факултаи забону адаб ва торихи Донишгоҳи омузгори дохил мегардад ва соли 1963 онро ба поён мерасонад.

Пас аз ин, нахуст ба ҳайси муҳаррири шуъбаи адабии радиои Точикистон ва сипас корманди адабии рузномаи “Комсомоли Точикистон”, мудири шуъбаи назми мачаллаи “Садои Шарқ”, мушовири Иттифоқи нависандагони Точикистон, сардабири мачаллаи муътабари адабии “Садои Шарқ” – нашрияи Иттиҳодияи нависандагони Точикистон кор кард. У Аз соли 1965 узви Иттифоқи нависандагони Иттиҳоди Шурави буд. Бояд ёдовар шуд, ки дар он солҳо мутобиқи расму қоидаи маъмул ҳар адиб, ки мехост узви Иттифоқи нависандагон шавад, бояд то он дам ҳатман ками кам як мачмуа чоп карда бошад. Вале бо назардошти истеъдоди равшани Лоиқи чавон ва исрори устод Мирзо Турсунзода уро бидуни ҳеч мачмуае ба таври истисно ва аз қоида берун ба узвияти Иттифоқи нависандагон пазируфтанд. У ҳамчунин узви Кумитаи марказии Чумҳурии Точикистон ва низ намояндаи Шурои олии Иттиҳоди Шурави буд. Устод Лоиқ аз соли 1991 то дами марг ба сифати Райиси Бунёди байналмилалии забони форсии точикӣ ифои вазифа кард.

30 июни соли 2000 соати 12 бар асари бемории сактаи мағзӣ чашм аз чаҳон пушид. Ташйиъи чанозаи он гаронмоя 1 июл бо ҳузури ҳазорон мухлисаш баргузор ва пайкари покаш дар Оромгоҳи Лучоби шаҳри Душанбе дар паҳлӯи бузургони адаб ва ҳунари Точикистон дафн карда шуд. Байти зеринро худи устод ҳануз соли 1998 барои санги мазораш васият карда буд:

Дар руи замин намонд маъман,
Эй гур, дуруд бодат аз ман.

Устод соли 1978 барои мачмуаи “Хоки ватан” ва “Илҳом аз Шоҳнома” барандаи чоизаи давлатии Абуабдуллоҳ Рудаки гардид. Ғайр аз ин у унвони давлатии “Шоири халқии Точикистон”-ро касб карда буд. Моҳи майи соли 1999 ба устод чоизаи байналмилалии “Нилуфар” эҳдо гардид.

color="3333ff">Марҳабо Ҷабборова соли 1958 дар шаҳри Конибодом таваллуд шудааст. Соли 1980 Донишкадаи давлатии омӯзгории ш.Ленинободро бо тахассуси муаллими забон ва адабиёти рус хатм кардааст.

Баъд аз хатми донишкада дар соли 1980 то соли 2001 дар якчанд муассисаи таҳсилоти олӣ, аз ҷумла Донишкадаи давлатии омӯзгории шаҳри Хуҷанд (он замон Ленинобод), Донишкадаи давлатии омӯзгории ш. Душанбе ва Донишгоҳи славянии Русия-Тоҷикистон, ба ҳайси омӯзгор ифои вазифа кардааст.

Солҳои 2001-2003 ҳамчун ноиби ректори Донишгоҳи славянии Русия- Тоҷикистон оид ба илм ва солҳои 2003-2010 - ректори Донишкадаи давлатии забонҳои Тоҷикистон ба номи Сотим Улуғзода фаъолият кардааст.

Аз 16 марти соли 2010 ин ҷониб вакили парлумон ва раиси Кумитаи илм, маориф ва сиёсати ҷавонони Маҷлиси намояндагони Тоҷикистон аст.

Доктори илми филология ва профессор мебошад. Бо мукофотҳои давлатии «Ордени Шараф дараҷаи I», «Аълочии маорифи Тоҷикистон», Ифтихорномаҳои Вазоратҳои фарҳанг ва маориф сарфароз шудааст.