Откройте свой Мир!

 

        Адам қиялының жүйріктігінде шек жоқ қой. Қиялмен сонау алыстап қалған балалық шақ, бозбала дәуренге саяхат жасап, бір сәт тарих қойнауына сүңгіп кеткендей болам. Бүкіл өткен өмірің кинолентадай көз алдыңнан тізбектеліп өтіп жатады. Бірақ адам өмірі кинолента емес, қажет жерін қалдырып, қажет емесін, өзіңе ұнамағанын кесіп тастай алмайсың. Жалпы естелік деген көркем туынды емес, мұнда жазушы фантазиясы деген болмайды, оқиға қалай болды солай қағазға түседі. Біз де біразға келдік, үлкендерден естігенім бар, өзімнің көргенім бар көкірегімде ауыл тарихы туралы, өткен күндер жайлы көп нәрсе сайрап тұр.

         Қызылқұм қойнауындағы кішкентай ғана осы бір ауыл біз үшін  қашан да ыстық. Бұл біздің атамекеніміз, дүниенің қай түкпіріне кетсек те айналып табатын біздің алтын қазығымыз секілді. Осы кішкентай ауылдан басталған күре жол бізді үлкен армандарға жетеледі. Балалық шақ, бозбала дәурен осы ауылда біздің әкелеріміздің арқасында алаңсыз өтті. Сол абзал жандардың жанында біз ертеңгі күніміз не болады деп ойланғанымыз жоқ.

Әкелер туралы сөз болғанда көз алдыма көлбеңдеп ескі суреттер келеді. Қандай керемет кісілер бар еді біздің ауылда! Әкемнің замандастары, құрдастарының өзі бір қауым ел еді. Шәйімбет, Мырзабай, Әптіқайыр, Жетес,  Ыдырыс мақсұм, Шотан қожа, Қоштай, Шәріп, Жақсым, Арықбай, Досмахан, Өздембай, Жарылқасын  әкелеріміз, Төлек, Байсейіт, Жанәлі, Қосалы, Бөрібай, Кәрім, Қожағали, Үмбетбай, Жәли, Қостамбай, Райыс, Жолаушы ағаларымыз тағы басқалары бас қосқанда олардың отырған жері үлкен думан, салтанатқа айналатын. Орталарында отырыстың гүлі болып, Байнияз жырау жүретін. Барлығы тұстас, замандас бірі-біріне күйеу, бірі балдыз, нағашылы-жиен болып, әзілдесіп, дуылдап отыратын. Араларында бір орысы болатын, мен ес білгелі сол орыс ауылдағы ағаш өңдеу цехында жұмыс істеді. Біз аты-жөнін де  білмейтінбіз. Аққырлықтар оны «соқыр орыс» дейтін. Бірақ соқыр дейтін соқыр да емес, көзі қитар ма әлде қыли ма сосын айтқан болу керек. Әйтпесе көзі көрмейтін адам ағаш станогында жұмыс істей ала ма.

        Марқұм Тәйімбетов Байсейіт ағамыз ауылдық кеңестің төрағасы, барлық шаралардың ұйымдастырушысы еді. Өзі майдангер жауынгер болғасын ба әсіресе ол кісінің ерекше мән беретіні 9 мамыр мерекесі болатын. Бұл мереке жақындағаннан ардагерлердің басын қосып, біздің үйде кеңес жасайтын. Қалай өткіземіз, қандай деңгейде өткіземіз дегендей мәжіліс болып, қорытындысында мерекені біздің үйде тойлайтын болып шешілетін. Сол күні-ақ жеңгесіне,  менің шешеме тапсырма беретін.

-Ал, Бостанкүл, мәселе шешілді, қарашүйді тік, дайындал, Әдекең бір қойын сояды, бауырсағыңды пісір, қалған ішіп-жемді өзім дайындаймын- дейтін.

Ол кісінің ішіп-жем деп отырғаны арақ-шарап, сыра. «Наркомовский 100 граммен» шабуалға шыққан майдангерлердің мерекесі онсыз бола ма. Айтса айтқандай Байсейіт ағамыз арнайы осы мереке үшін көлікпен қаладан арақ-шарап алдыратын, ең қызығы бір бөшке ашылмаған сыра алдыратын. Ол бөшке дәл сол мереке күні ашылатын. Мереке күні әрине, соның бәрін майдангер-ардагерлер ішпейді, ағаларының арқасында  інілері, қызмет жасап жүрген жігіттер бір шайқап, ырғап-жырғап қалатын. Уақыт деген қандай жүйрік, содан бері де қырық-елу жыл уақыт зымырап өтіп кетті. Жоғарыда айтқан әкелеріміз бен ағаларымыздың қазір біреуі де жоқ.

 

                                                    *    *    *

Мен 1969 жылы  1 сыныпқа бардым. Досболов Сансызбай ағай мектеп директоры, жұбайы Аршагүл апай бастауыш сыныптағы сынып жетекшім болды. Біздің оқыған мектебіміз қазір жоқ, бұзылып кетті. Жанында шопандардың балалары үшін интернат болды.

         Әрине, менің өмірбаяным, қалай оқығаным оқырманды қызықтырмайды, оның қажеті де жоқ. Мен де жұрт қатарлы оқыдым, сол ауылдың тұрғыны ретінде өмір сүрдім. Сондықтан мен өзім туралы емес, ауылдағы ерекше адамдар, ерекше оқиғалар туралы айтқым келеді.

         Жоғарыда айтқандай маған бастауышта Аршагүл апай сынып жетекші болса, бесінші сыныптан бастап жетекшілер ауыса бастайды. 7 сыныпта маған қазіргі елімізге белгілі жазушы, «Ай астындағы Ақмешіт» кітабының авторы Төлегенов Шаймерден ағай сынып жетекші болды. Бұл бір керемет кісі. Оның білімділігі және болашақты болжай білетіндігі бізді таңқалдыратын. Ең бастысы сол кездегі жан-жақтан қыспақталған қоғамда өзі қалай өмір сүргісі келсе солай өмір сүрді, өмір сүріп те келеді. Ол кісі бізге қазақ тілі мен қазақ әдебиетінен сабақ берді. Өз пәнін жетік білетін, сол кездегі қоғамдық саяси өмірге де талдау жасап отыратын. Шашын артқа қайырып тастап, мысқылды күлкімен класқа кіріп келер еді. Ол кісінің сөздері де, бізге айтатын әңгімелері де алғашқыда ерсілеу, тосындау болатын.

Сол жетпісінші жылдары ағай бізге мынадай әңгіме айтатын.

-Әй, балдар, сендер заман осылай болып тұра береді дейсіңдер ме, жоооқ, бұлай болмайды. Ертең дүние төңкеріліп түседі, ақырзаман болады! – дейтін екпіндеп.

- Ағай ол не сонда, не болады, ақырзаман деген қандай болады – деп жамырай сұрақ қоямыз.

    Ол кісі қарқылдап, рахаттана  күліп алады, сосын қою қара шашын салалы саусақтарымен артқа бір қайырып тастап:

 - Ә, балдар-ай, сендерді біраз нәрсе қызықтырады ия, заман өзгереді балдар, ол заңдылық. Мына үкіметің құриды, (Кремльді айтып отыр) мемлекет тарайды, алатопалаң заман болады. Мысалы мына отырған сен - дейді ол, бір нашарлау оқитын баланы нұсқап: – ертең пәленшенің қойын бағасың, жылқысын бағасың. Ал сендер – дейді назарын бізге аударып; - тауық асырайтын боласыңдар ертең, оның жұмыртқасын сататын боласыңдар. Бәс тігіп, ит төбелестіресіңдер, сөйтіп ақша табасыңдар. Үйдегі сиырыңның тезегін де сатасыңдар, тіпті мен айтайын саған су да сатылатын болады. Сондықтан тезек сатып кетпес үшін балдар оқу керек – дейтін.

Дәл сол кезде біз ағай не айтып тұр - деп бұл мәселеге миымыз жетіңкіремей отыратынбыз. Ал, ағай сол уақытта болашақта не болатынын шамалайды екен. Оның айтып тұрғаны осы нарықтық заман екен ғой. Расында да КСРО деген алып мемлекет көзді ашып-жұмғанша тарап, алатопалаң заман болып, 90 жылдардың екінші жартысында жұрттың көбі саудагер, алыпсатар болып кетті ғой.

         Ағай арақ-шарапты  бір адамдай ішетін, темекі шекпейтін, бірақ насыбай ататын. Үйде менің әкемнің көк бұйра насыбайы бар. Әкем насыбайды жазда егетін, сосын ататын насыбайын өзі түйіп алады. Кішкентай темір келісі болушы еді. Өзі үшін өз қолымен істегесін ол базардың насыбайынан әлдеқайда сапалы, қауқарлы болатын. Нағыз  шалжығардың өзі еді.

         Шаймерден ағай осыны біледі. Мені сабақ арасында насыбайға жұмсайды. Мен ешкімге көрсетпей әкемнің насыбайынан ағайдың кішкентай шақшасын толтырып насыбай әкеліп беремін.  Мен алған сайын әрине әкемнің насыбайы азайып қалады.

- Бостанкүл-ау, осы менің насыбайымнан біреу алып жүрген жоқ па, азайып қалыпты- дейді апама әкем.

- Кім алатын еді сіздің насыбайыңызды, өзіңіздің інілеріңіз қосыла атып жүр ғой, азаймай қайтсін,- дейді апам.

         Інілерің деп отырғаны  ауылдағы әкемнің інілері Әтем ағам мен Қуанышбай ағам. Екеуі келіп әкеме  сәлем береді. Бір-екі атым насыбай  атысады, әңгіме айтады. Олар енді арасында, күнде болмағанмен күн аралатып келіп тұрады. Арасында мен де ағайдың шақшасын толтырып аламын. Одан қалды Айғали құда, Әбдір ақсақал, Байнияз ағайлар келеді. Олар да амандық-саулықтан кейін:

-Әдеке, насыбайыңнан әкел бір атым,- деп әкемнің насыбайынан алып, ерінге басып, қауқылдасып отырады. Сонда деймін-ау әкемнің түйген насыбайын бір өзі емес бес-алты адам пайдаланады екенбіз.

         Сонан бір күні ағайдың кезекті тапсырмасын орындау кезінде әкемнің насыбайынан тағы да алып жатсам апам көріп қойды. Маған таңдана қараған ол:

- Балам-ау, мұның не, насыбай атып жүрсіңдер ме, кімге алып жатырсың?- дейді. Амал жоқ шындықты айтуға тура келді.

-  Ой, апа, Шаймерден ағайға ғой, өтініш айтқан, - дедім мен.

-  Е, балам, әкеңнің насыбайы неғып таусылып қала береді десем ататын ауыз көп екен ғой өзі,- деп күлді де қойды. Бұл да бір қызық. Кейін осыны айтып біраз күліп жүрдік.

                                                     *    *    *

            Менің ауылда ерекше құрметтейтін бір адам болды. Ол менің ұстазым, жиырма жылдай қабырғалас көрші болған марқұм Шахмұхтар ағай еді. Шахмұхтар ағай маған бейнебір көненің көзіндей, ескі заманның, сонау Абай дәуірінің сарқытындай болып көрінетін. Басында көк оюлы тақиясы менің әкеме сәлем бере келіп, екеуі ұзақ-ұзақ әңгімелесетін. Өзі тіл әдебиеті маманы Абайды, оның өмір сүрген дәуірін, Сұлтанмахмұтты айтып отыратын. Сәкен, Мағжан, Міржақыпты олардың шығармаларын шұрайлы тілмен әңгімелейтін. Ол кісінің әңгімесін тыңдап отырғанда  өзің де сол ғасырларда Абаймен, Көкбаймен бірге жүргендей болатынсың. Әкем екеуінің әңгімесі жарасатын.

Өз саласын жетік білетін маман еді. Мектептің ұзын  дәлізінде ағай көрінсе балалар тым-тырақай қашатынбыз. Ол кісінің көзіне түспеуге тырысатынбыз. Ағай бізді ұрмайды, соқпайды, бірақ әйтеуір ол кісіні көргенде балалар қақайып тұра қалушы едік немесе көзіне түспей класқа кіріп кететінбіз. Соншалықты қатты да адам емес, бірақ бізді сұсы,  мысы басып тұратын. Сабақты да миыңа құйып беретін. Нағыз мұғалімдер еді солар.

         Біз Шахмұхтар ағаймен 20 жылдай көрші тұрдық, туысқандай болып кеттік. Ағайдың балаларымен әлі туысқандай қатысамыз.

 



       Ауылда бізбен көрші Какбала деген әжеміз болды. Біз әжеміздің атының неге Какбала екенін білмей-ақ кеттік. Бұл әжеміз ауылда ат қойғыштығымен аты қалған кісі еді. Әжеміз кез-келген кісіге атты дөп тауып қоятын. Менің нағашы әжем Сәулені «Лаққан қой», Қосалы деген ағамызды «Балбыраған», көрші Шәукімбай ағайды «Сүгіретші орыс», Әбдір ағамызды «Үріккен» бір ағамызды «Құйрығымен ойнаған бала мысық», тағы бір ағамызды «Арам сары», домаланған бір апамызды «Мәлшік қатын», тағы біреуге «Сыпырған қырман» тағы басқа деп ат қойып жіберетін. Ол аттар сол күні-ақ ауылға тарап, сол адам солай аталып кететін және сол қойылған аттары әлгі кісілерге жарасып-ақ тұратын.

 


          Келесі сөз менің  1957 жылғы апаларым мен ағаларым туралы. Мектепті 1974 жылы бітірген  түлектер туралы менің ерекше есімде қалатын себебі сол кездегі саясатқа байланысты мектеп бітірушілер Семей облысындағы Шұбартаулықтардың бастамасын қолдап, екі жыл мал шаруашылығында қалып, қой бағатын болды. Сөйтіп біздің ауылда облыста бірінші рет болуы керек «Жалын»  комсомол жастар бригадасы құрылды.

Мектепті бітіргесін олар туристік саяхатпен Москва қаласына барып қайтты. Ол кезде ауылдағы бізге Москваға бару дегеніңіз үлкен бір жаңалық еді. Оларды ұмытпасам марқұм орыс тілінің маманы Өтегенов Бөрібай ағай бастап алып барып қайтты. Міне, осы бригада құрамында менің тәтелерім мен ағаларым еңбек етті. Роза, Зина, Айжамал, Тұрсын, Бөрка (Орынбасар), Жорабек, Болат. Олардың қалай еңбек еткені бәрі есімде. Ақылшы ұстаз, (наставник) «Еңбек Қызыл Ту» орденді шопан Кәрібаев Балағали  ағамыз болды. Партияның саясаты, бұл бастама сол кезде ерекше жаңалық болған еді. Екі жыл қой баққаны олардың болашағына бәлендей әсер ете қойған жоқ. Ең бастысы олар өмірді, өндірісті көрді. Кейін барлығы дерлік жоғары білім алды. Үйлі-баранды болды, балалы болып, немере сүйді.

         Қазір еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін кейбір тарихшылар еркін көсіліп әңгіме айтатын болды. Өткен дәуірдің бәрін жоққа шығарып, тарихқа қиянат жасауға болмайды. Біз сол кеңестік дәуірде өмір сүрдік. Компартияның саясатымен тәрбиелендік. Әрине, бұл өткен  кезеңді аңсау, ақтау емес. Ол дәуірдің де, кеңестік жүйенің де кемшіліктері болды. Оны тарихтың күнгейі мен теріскейі дейді. Дегенмен сол дәуір біздің кішкентай ауыл үшін, бірлігі ұйыған, берекелі жылдар еді...

 

                                                      *    *    *

          1960-70 жылдары біз жеті-сегіз жасар баламыз. Сол кезде басқа ауылдарды білмеймін, біздің ауылда жаз болса ел жайлауға көшетін. Бұл мәселе сол кездегі совхоз директоры Камал Бердәулетов ағамыздың  тікелей бақылауында тұратын. Мақсат - ауылда тазалық сақтау, жаз айларында қолдағы ұсақ малдың ауылды ластауына, егілген жас талдарды мал жеп, бүлдіруіне  жол бермеу. Көшпейтін ешкім қалмайтын. Барлық отбасы түгел көтеріліп, жайлауға қонатын.

Жайлау ауылдың батысындағы ажырықты, жыңғылды жазықтық. Осы жазықта қаз қатар тігілен киіз үйлер. Сегіз қанат ақ боз үйден бастап, бес қанат қараша үйлер тізіліп қоныс тебетін. Әрі қарай Майлыөзек өзені. Осы Майлыөзектен «Қасқыр арықпен» («Қасқыр арық» деп отырғанымыз газеттің алғашқы сандарында К. Бердаулетов ағамыздың естелігінде айтылатын «Қасқыр Жүсіп» аталып кеткен Жүсіп ақсақалдың бастауымен қазылған арық) келген су жайлаудың батысында көл дария болып шалқып жатады. Жайлаудың Солтүстігінде Көкшоқы құмы мұнартып көрініп тұрады.

Сонда бір жағдайға осы уақытқа дейін таңқаламын. Жайлауға көшкен жұрт қыстаудағы үйіне құлып салмайтын. Есікті жай ғана жіппен немесе сыммен байлап қоя салатын. Сол үйлерге ешкім тимейтін, ештеңе ұрланбайтын. Сол кездегі адамдардың пейілі таза ма әлде сол заманның тәрбиесі ме сол уақыт сондай еді. Қазір айтып отырсаң ол ертегі сияқты.

        Ауылда көбіне ешкі малын ұстатпайтын. Ешкі жаңа өсіп келе жатқан ағашты жейді, кеміреді, сондықтан ешкі ұстауға тиым салынған. Егер қалайда ұстаймын деген адам болса ол ешкісіне еге болу керек. Алда-жалда ағаш кеміріп жатқан ешкі көзге түссе Камал ағамыз дереу ол ешкіні ұстатып, сол жерде сойдырып:

- Қазір қазанға салсын, я болмаса жақсылап қуырдақ қуырып қойсын -  деп сәлем айтып, егесіне беріп жіберетін. Менің малымды неге соясың, қандай құқың бар - деп бұған ешкім де ренжімейтін. Сол күні сол үйде расында ешкінің басы мүжілетін.

        Ауылдағы басқа ұсақ мал, қой-ешкі кезекке қойып бағылатын. Ауылдың сыртындағы, батыс жақ беткейде биік төбе басында үлкен ашық қой қора бар. Көктем, жаз айларында мал сол жерде болады. Кешке мал егелері сол қораға келіп, өрістен қайтқан малын түгендеп қайтады. Ақсақалдар немерелерін ертіп, мал келерден шамалы уақыт ертерек барып, төбе басында, үстіңе жұқпайтын ыспа құмда бірі малдасты құрып, бірі жантайып жатып өткен-кеткен әңгімелерін айтып, бірі-бірінен насыбай атысып қауқылдасып отырады. Менің есімде неше алуан қызық әңгімелерді сол жерде еститінмін. Әсіресе Жарылқасын ақсақал бізді бала деп қомсынбай басынан өткен әңгімесін айтып отыратын.  

        Түнде қой сол жерде төбенің басында қалады. Оны ешкім күзетпейді. Таңертең кезегі келген қойшы сол қорадан шығарып алып, өріске айдап алып кетеді. Ал, енді бұған таңданбай көріңіз түнімен айдалада, ашық қорада жатқан малға да ешкім тимейді. 

 

                                                         *    *    *

         Жайлаудан қыстауға клубқа киноға келеміз. Ол клуб қазір бұзылып кетті. Кино күнде болады, болмайтын күні жоқ және адам көп болады. Ал, үнді фильмдері келген кезде клубқа ертерек барып отырып алмасаң кіре де алмай қаласың. «Біздің ауылдың әйелдері үнді киносы келсе клубта босанады» - дейтін әңгіме сол кездерде шыққан.

Ол кезде ауылдық клубта ескі ағаш орындықтар. Оны оншақтысын астынан  ұзын белағашпен бекітіп, қосып шегелеп қаққан. Ол орындықтар кинозалдың ортасында тұрады. Залдың алдыңғы жағы төрт-бес қадамдай жер бос. Біздің, балалардың отыратын жеріміз осы алаңқай. Бізге үлкендерден орындық тимейді. Сол жерде қызыл сырмен жылтыратып сырланған ағаш еденде малдасты құрып алып немесе жантайып жатып көре береміз. Ауыл клубында белгіленген уақыт жоқ, кино сағат тоғызда басталады дейді. Бірақ ауыл тұрғындары малын жайғап, сиырын сауып болып келе береді. Кино сол шамада басталады. Кешігіп келгендер киноның кез-келген жерінен бастап көре береді. Киноға ертерек келген балалар клубты айнала асыр салып ойнап, көрермендердің соңы келіп, кино басталам дегенше алды қылжиып ұйықтап жатады. Оларды ата-анасы  кино аяқталғасын:  - Әй, тұр кино аяқталды, қайтамыз - деп оятып алып, оята алмағанын арқалап алып қайтып бара жатады. Қазір ойлап отырсам ол да бір қызық дәурен екен.

                                                        *    *    *                                           

        Бір көршіміз Қайып ағамның үйі. Қайып ағам да ауылдағы ерекше адамдардың бірі деуге болады. Өскен, өнген әулет. Үй-ішімен шофер, механизатор. Ал, енді ауылда техниканың тілін дәл осы әулеттей меңгерген адам жоқ. Машина, трактордың  двигателінің даусына қарап қай жерінде ақауы бар екенін біле беретін білгір инженерлер осылар еді.

        Қайып ағам өте ақкөңіл, аңқылдаған адам. Біздің шешемізге қайны болады. Жеңге деп ойнайды, әзілдейді. Жеңгесінің мақтауын жақсы көріп тұрады.

Қахаңның балдарының барлығы дерлік техниканы меңгерген. Жолдасбек, Жорабек ағаларымыздың  тракторлары ауылда жеңіл машинадан кем болмайтын. Тракторларының кабинасында радио, магнитофон болатын. Ал, кабинасының сырты қызылды-жасылды фонарлар, шамдар жарқырап жүретін. Олардың машинасы да, тракторы да бұзылмайтын. Тракторды бір күнде шашып, бұзып тастап жинап ала беретін. Міне, Қайып  ағамның әулеті осындай еді. Кейде ойға қаласың егер солардың осы қасиеттері дер кезінде бағаланса, оқыса солар нағыз өнертапқыштар еді.

          Ауылдағы осындай адамдардың қатарында менің  Икрам нағашым, Дәурен інім де бар. Икрам нағашым көп жыл ауылда механик болды. Шабындықтың басында шөп дайындау науқанында жүретін. Он саусағынан өнер тамған ол темір-терсектен неше түрлі жабдықтарды қолдан жасай беретін.

         Бір күні бір топ бала көшеде келе жатып нағашымның қорасынан ештеңеге ұқсамайтын бір көліктің шығып келе жатқанын көрдік. Ол машинаға ұқсамайды, бірақ төрт доңғалағы бар.  Машинадан кішкентай бірақ мотоциклге де келмейді. Біз бір-бірімізге қарап:

-         Ойпыр-ау мынау не, бұл қандай көлік – дейміз таңырқап.

Қызығушылығымыз басып, әлгі көлікті жанына барып көрдік. Сөйтсек бұл нағашымның жаңадан жасаған көлігі екен. Электрмен дәнекерлеп, қолдан құрастырылған қаңқа-рама. Шөп шабатын косилканың төрт доңғалағы, құдықтың су тартқыш моторы. Жылдамдықты ауыстыратын тетік «Белорусь» тракторының қосалқы қосқышы.  Осы жабдықтар әрқайсысы әр жақтан келіп, жиналып, аты жоқ көлік болып шыға келген. Біз көлікті қызықтап қарап болып, ағамызға әзілдеп:

-         Аға, бұл көліктің аты не – деп сұраймыз.

Нағашым қарқылдап күліп:

- Ооо, бұның атын халық өзі қояр, әзірше бұл үй шаруасына, балыққа барғанда мінетін  менің  тарантасым ғой – дейді күліп...

Дәурен де ерте есейіп, балалы-шағалы болып, ауылдан ұзап шыға алмады. Егер ол бір техникалық оқу орындарында оқығанда үлкен инженер болып шығар еді. Дәуренмен қатар, тете өстік. Ол да дала перзенті. Әкесі марқұм Қалмырза ағамыз малшы ауылда, отарда жүріп түрлі газеттер мен журналдарды, «Правда» газетін, «Вокруг света» журналын үзбей жаздырып алып оқитын. Қызылқұм, Қарақұмда жүріп-ақ дүниенің түкпір-түкпірінде  болып жатқан жаңалықтардың бәрін біліп, айтып отыратын.

          Дәурен ауылда жүріп-ақ неше түрлі техникалық құрылғылардың схемасын сызып, эскизін жасап жүрді. Ол шағын ұшақтардың, делтапландардың жобаларын жасайтын. Сонымен ұшсам деп армандайтын.  Ұшақ жасамағанымен кейін ол да ауылда мотоциклге ұқсайтын бір көлікті ойлап, құрастырып шығарды.  Бұл көлік мотоциклге қарағанда нағыз ауылда жүруге тиімді көлік болып шықты. Ол жасаған төрт доңғалақты көлік жүк тасуға да, кез-келген жерге жүруге де ыңғайлы болатын.

 

                                                    *    *    *

         Ауылда біз руға бөлінген дегенді бала күнімізде білмей өстік. Сарыбай, сарғасқа болсын, жетіру, әлім ағайындар,  тіпті қожалар да болды ауылда. Бірақ солар танысқанда біз Аққырданбыз, Аққырлықтармыз - дейтін. Еліміздің ірі қалалары Алматы, Шымкент, Қарағандыда, Ресейде Москвада оқитын аққырлық студенттер де руларын айтпайтын, достарымен аққырлықтар болып қатысатын.

Біздің ауылда елге сіңіп, осындай аққырлық болып кеткен  үш-төрт үй орта жүз рулары бар. Соның бірі Жаппарбек ағамыздың әулеті. Жаппарбек ағамыз өзі сарыбайға күйеу. Бұл бір ғажап адам еді. Ешкімге қиянаты жоқ, сәл қожанасырлығы бар ағамызбен ауылда сарыбай, сарығасқа барлығы ойнайтын. Жарықтық Жәкең олардың ойындарын көтере беретін. Өзі балуан, қарулы, нағыз марғасқа қазақ еді. Жәкеңнің іс-әрекетінде кереметтей артық-ауыс ештеңе жоқ. Бәрін дұрыс істейтін. Бірақ оның тосын іс-әрекеттері ауыл тұрғындарына ерсілеу, оғаштау көрініп, күлкі тудыратын.

         Мысалы,  Жәкең тымауратып, ауырады. Жәкең ауырған кезде үйде кәдімгі карантин жарияланады. Яғни, Жәкең бөлек бір бөлмеге ауруханадағы секілді етіп койка, кровать, тумбочка қойдырады. Сосын өзі сол бөлмеге орналасады. Ақ жайма, ақ сейсеп, бөлме мезгіл-мезгіл хлормен жуылып тұрады. Бөлмеге тек Толғанай апам ғана кіре алады, онда да ақ халатпен. Балдардың кіруіне тиым салынған. Балдар Жәкеңнің тапсырмасын Толғанай апамыз арқылы алады.

         Осы жағдайды есітіп, ауылдағы балдыздары Жәкеңді:  - Әй, онандағы больницаға неге барып жатпайды - деп мазақтап күліп жүрді. Ал, мәселеге шынтуайттап қарасаң Жәкеңдікі дұрыс.

         Жәкең шамалы уақыт мал шаруашылығында болды. Екі-үш жылдай бір отар қой бақты. Шілденің шіліңгір ыстығында қойды түнекке салу деген болады. Яғни, қойды түнгі салқынмен жаю ғой бұл. Әдетте шопандар түнекке сыбай-салтаң, салт атпен жеңіл шығады. Қажет деп тапса ит-құстан қорғану үшін мылтығын алады.

         Ал, Жәкеңнің түнекке шығуы үлкен салтанат. Ол жақсылап Толғанай апамның дайындаған ас-суын, шайын қанып ішіп алады. Жақсылап киінеді, березент шалбар, кеудешесін іледі, жалпақ әскери белдікті тағады. Екі иығына салақұлаш оқшантайы, бес қаруын асынады. Таңға жететін ішіп-жем бір дорбаға тамағын және салып алады. Төсек-орынды атқа өңгереді. Сөйтіп орта ғасырлардағы темір сауыт киген, қылыш, найза асынған европалық рыцар сияқты барлық «әскери-соғыс» дайындығымен түнекке шығады.

         Жәкеңнің құрдастары мен балдыздарына Жәкеңді әжуалау үшін бұл бір таптырмайтын тақырып болып еді.

         Жәкеңнің бір қылығын балдызы Бақтыбаев Мейрамбек осы уақытқа дейін айтып, күледі. Жәкеңнің аздап ат сейістігі де бар. Ат баптап, шопандар тойында жарыстарға қосып жүреді. Бірде Мейрамбек машинамен қойшы ауылды аралап жүріп Жәкеңнің ауылына соғады. Ол кезде совхоз директоры Жанасбаев Сақтаған ағамыз. Мейрамбек директордың көлігін айдайды. Отардағы малды көріп ауылға қайтарда Жаппарбек ағамыз Мейрамбекке:

- Қазір мен бәйгекүреңмен сенің машинаңмен қатарласып шабамын, сен спидометріңе қарашы, аттың шамасын білейік - дейді ғой.

- О, Жәке, жарайды – дейді Мейрамбек.

          Сонан директордың машинасы отардан шығып, табан жолға түскен кезде Жаппарбек ағамыз аттың басын қоя береді. Мейрамбек машинаны ауанымен жүргізіп келеді. Бір жарым-екі шақырымдай жерді машинамен қабаттасып шауып келе жатқан шопанын көріп қалып, директор Сақатаған ағамыз:

-Мынаның  дені сау ма, бізді қуып келе жатыр ма, жайшылық па – дейтін көрінеді.

 - Жоқ, Сәке, дені сау, атының шамасын білгісі келеді - дейді Мейрамбек, сосын жездесінің көңілі үшін көтермелеп, машина 20-25 км жылдамдықпен келе жатса да желдеткіш терезені ашып Жәкеңе, - Жәке, жетпіс, жетпіс  - деп айқайлайды. (Сағатына 70 км дегені)

Бұған Жәкең мәз, Мейрамбекке бас бармағын көрсетіп, қала береді.

    Үш-төрт күн өткеннен кейін Жәкеңнің ауылына отарға  ГАЗ-53 машинасымен Нәркеш келеді. Жәкең Нәркешке өзінің бәйге атының сағатына жетпіс шақырым жылдамдықпен шапқанын айтып мақтанады.

-Ой, Жәке-ай, сен де мақтанғанда да бөстің-ау, сағатына жетпіс шақырым жылдамдықпен шабатын атты ауылда әлі көргенім жоқ, – деп, Наркеш балдызы Жаппарбекті әжуәлап мазақ қылады.

-Сенбесең қазір машинаңмен жүр, көресің – дейді Жәкең.

       Сонымен Нәркеш машинамен жүріп, Жәкең атпен қатарласып шауып;

-Ал, қара спидометріңе, неше –деп айқайлайды Жәкең.

-Ой, Жәке, отыз, отыз – дейді  Нәркеш. (Сағатына 30 км дегені) Сонда Жәкең;

-Ой, қой, сандалма, сенің спидометрің дұрыс істемейді. Директордың машинасынікі дұрыс, кеше жетпіс болған – дейтін көрінеді.

     Жәкеңнің бұл қожанасырлығын Мейрамбек балдызы ертеңіне гараждағы таңертеңгі басқосуда жігітерге айтып береді де сол күні-ақ бүкіл ауылға тарап кетті.

                                                   *    *    *

         Жалпы таланттылардың көбі ауылдан шыққан ғой.  Селеулі-сексеуілді кең жазира дала, бұрқыраған дермене-жусанның жұпар исі адамға ерекше шабыт беріп, бойға күш-қуат құятыны анық. Ауылда қаншама таланттар жүр. Менің Марат, Арыстан деген құрдастарым, замандастарым бар. Екеуі де сері жігіттер. Марат қарулы, балуан болатын. Оның буылтық-буылтық  болып тұратын қоладан құйғандай сымбатты денесіне бәріміз  қызығатынбыз. Қимылына көз ілеспейтін шалттығы да бар. Ал, Арыстан, сыңғырлаған күміс дауысты керемет әнші еді. Осы екі құрдасым да ерте үйленіп үйлі-баранды болды да, ауылдың күйбең тіршілігімен ауылдан ұзап шыға алмады. Менің Ләзат, Гүлзат қарындастарым да керемет әнші еді. Олардың әншілігі жай ғана әуестік емес дауыстарында ешкімге ұқсамайтын ғажап бір бояу болатын. Олар бесінші  кластан бастап-ақ ауыл сахнасында ән сала бастады. Мен бірталай уақыт өнер мәдениет саласында жүрдім ғой. Сондай дауыстарды кейін кездестірген емеспін.

        Егер солар ауылдан шығып кетіп, өнер жолын қуған жағдайда Марат олимпиада чемпионы, ал Арыстан, Ләзат, Гүлзаттар күміс көмей әнші болар еді. Дәл осындай ауылда қалып қойған таланттар қаншама. Ауылдағы Есбол, Өмірәлі інілеріміз. Екеуі де тау қопаратын палуандар. Айта берсе көп, ел іші өнер кеніші- дейді. Елде небір бұла таланттар жүр. Ауылдан шыққан, бұл күнде еліміздің түкпір-түкпірінде, алды шетелдерде тұрып, әр салада еңбек етіп жатқан аққырлықтардың бір ғана тілегі бар. Ол атамекеніміздің, еліміздің  амандығы.

 

Біздің Аққырдың азаматы Сағат Жылкелдиев сомдаған фильм

Атам,ажем Аккырда турган

Бәріне сәлем!  Қалайсыңдар? 

Аман журши ауылдын адамдары

Салем барша Аккырлыктар! Мен Аккырда туганыммен, онда турганым жок.
Бирак - та мен ушин "Аккыр" - ыстык уя. Акем - Куаныш пен анам - Ильиянын кол устасып,
шакирт тарбиелеген, осирген ортасы. Сиздердин арбириниздин жеткен жетистиктериниз
бен куаныштарыныз, устаз ушин улкен курмет.
Сиздерди жете танымасам да Аккырлыктарды курмет етемин! Баршанызга тек жаксылыктар мен саттиликтер тилеймин!
 
 

Аккырым - алтын бесигим! Аккырым арине ыстык маган!
Казак елинин кай жерин араласам да, канша табигаты коркем асем жер болса да Аккырга жетер ме ширкин?!  Туып- осип, асыр салып балалык бал дауренди откизген жер барлык адамга да омир бойы ерекше ыстык болары анык...