Откройте свой Мир!

 Қазақ
Республикасының Тәуелсіздігін аңсаған,зиялы да ел намысын қолдан
бермейтін,бостандыққа жол салар желтоқсанның ызғарымен шыңдалған қозғалыс.


Қазақстан
Республикасының «Азат» азаматтық қозғалысының құрылғанына биыл 25 жыл толады.


«Азат»азаматтық қозғалысы,КСРО-ның
демократиялық жолға түсе бастаған кезде дүниеге келуі,қазақ зиялыларының
ойларының бір жерден шығуының дәлелі іспеттес,қазақ ұлтшылдарына қыспақтың
шыңына жеткен кезіне тұспа-тұс келді.Қазақ ұлтының  ,мемлекеттік деңгейге жетуіне қарсылықта
болған жалған интернационалистердіңде,қазақ ұлтшылдарын
«Экстремистер,нашақорлар,ішімдікке әуестер»-деуден аса алмаған
«Зиялыларға»толып кетті,олар 1986 жылыда осы арам пиғылдарын қазақ жастарына
күйежағуымен қатар,билікке жағымсудың қаруы еткені саналы азаматқа
аян.Ия,колониялық көзқараста болған,империялық саясат ұстанушы жүйенің қажетті
адамдары КСРО –ның дәуірлеп тұрған кезіндегі халық арасында белгілі болып
қалған  жазушы-ақындарда бар еді,тіпті
олар «Қазақ елі Ресейсіз өмір сүре алмайды» дей келе  басқа ірі көрші мемлекеттерінің экспансиясымен
қорқытып,үрей туғызды.


Алғашқы
«Азат»қозғалысының жарғысын белгілі ғалым Сәбетқазы Ақатай,Михайл Есеналиев,Дос
Көшім,Мұқтар Тайжан,Батырхан Дәрімбет,Жасарал Қуанышәлі  бастаған топ, қозғалысты құру жұмысына кірісіп
кетті. «Азат»азаматтық қозғалысының құрылтайы 1992 жылы  Алматы қаласында өтті.Кейіннен барлық облыс
орталықтарында құрылтай конференциясы өтіп,үйлестіру кеңестері
бекітілді.Қозғалыстың басты мақсаттары;


-Қазақ
Республикасының  толық тәуелсіздігіне жету.


-Қазақ
республикасыныңтәуелсіз ұлттық демократиялық мемлекеттігіне қол жеткізу.


-Қазақ халқы жер
иесі екенін,ал басқа халықтар осы елдің азаматтығын қабылдаушы ретінде мойындау
және  Қазақ республикасының тұтастығын
қорғау,сонымен қатар тұтастығына қол сұғушылыққа тойтарыс беру.


-Қазақ тілін,бір
ғана мемлекеттік тіл деңгейінде қабылдату.


-Халықтар
достығына ірткі салушы шовинистік-империялистік  пиғылдағы,арам ниетті экстремистерге  қазақ жерінде орын жоқ екендігін түсіндіру
және халықтар достығын нығайту үшін күрес негізгі мақсаттардың бірі болып
есептелді.


-Ең басты мақсат
деколонизация жүргізу болды.

Ия,сол кездегі саяси күрестер КСРО-ың эканомикалық әлсіреу мен  саяси дағдарысының алдына тұспа-тұс
келді,Салженицынның шовинистік арандатушылығына қарсы кезге тап болды.Қозғалыс
мүшелерінің тапжылмай қайраттана еңбектенуіне тура келді, «Семей-Невада
«қозғалысын құруғада ,Семей полигонын 
жабуғада ат салысқанда осы,қозғалыстың мүшелері еді.


Сол кездегі
қозғалыстың үні халыққа «Азат» газеті арқылы,республиканың түкпір түкпіріне
жетіп жатты,қазақ зиялы,интеллегенциясының 
арасына жылдам тарап жатты,ауылдарғада белгілі болып үлгерді.Қарағанды
облысында облыстық деңгейде көптеген іс-шаралар атқарылып жатты,соның бір
дәлелі  1932-37  жылдардағы қызыл террордың  әкелген қазақ жерінде болған ,қуғын-сүргін
нәбетінің  60 жылдығын облыс басшыларының
қатынасуымен және Қарағанды қалалық  
әкімшіліктің қолдауымен өткен еске алу митингісі болып өтті.Көп халық
жиналған митинг, сол кездегі цирк маңындағы «Юность» алаңында өтті.
























Көптеген қазақ тілін мемлекеттік тілге айналдыруға байланысты қол жинау іс-шаралар
орталық саябақта,жоғары оқу орындарында дамыл таппай өтіп жатты.Халық арасында
ұлтқа,тілге,тәуелсіздікке деген құлшыныс арта түсті.

1992 жылы 7-22 маусым аралығында Алматы қаласын Республика алаңында  өткен «Азат»қозғалысы ұйымдастырған,жалпы
республикалық митингіге Қарағанды облысының бір-топ азаматтары митингі соңына
дейін қатысып қайтты.


 

















Митингінің басты талабы миграция,мемлекеттік тіл,мемлекеттік шекараны
бекіту,ұлттық валютаны қолданысқа енгізу болды.Облыс бойынша Теміртау
қалалық,Қарағанды қалалық ұйымдар құрылды 
Қарағанды қалалық ұйымның жетекшісі болып мен сайландым.Жалпы
қозғалыстың басты мақсаты азаматтық қоғам құруға ат салысу еді. Республика
деңгейінде көптеген шовинистік пиғылдағы қозғалыстар ұлт араздықты өршітуге күш
салып бақты оның ішінде «Единство», «Казачество», славияндық «Лад»  сияқты қозғалыстар болды,сол кезде шекара
мәселесі  немесе солтүстік облыстарды
бөліп алуды отаршыл империялық саясат жүріп жатты.Әсіресе қазақ тілі мен орыс
тілінің мемлекеттік тіл ретінде қабылдату жөнінде мәселелер көтеріліп жатты.
«Едиество» қозғалысы ,мемлекеттік тіл ретінде орыс тілін қабылдауды талап етіп
үндеуде жариялап үлгерді,сол үндеуді қолдап сол кездегі Қарағанды облысының
әкімшілігінің апаратының мүшесі Ягубкин қарағанды «Индустрияльная газета»
газетінің 7-ші маусымдағы санының Сабірінші бетіне «Единство»қозғалысының
үндеуіне қолдау көрсетіпте үлгерді,осындай бассыздықты оқып білген  Қарағанды қалалық қозғалысы менің
жетекшілігіммен,»Азат» қозғалысы 
мүшелерінің қолдауымен облыстық әкімшілік алдында бекет ұйымдастырды,осы
жерде  студент-жастар,мектеп
ұстаздары,қала азаматтарыда сырт қалмай 500-ден астам адам қатысқан наразылық
бекетіне айналды,бұл қарсылық шара облыс деңгейінде үлкен резонансқа ие болды,












сонымен қатар Ресей
телеканалында «Вести»жаңалығындада таратылып жатты!


Осы,наразылықтың
басты талаптары облыс басшыларының қазақ тілін меңгермеуі,облыс әкімшілік
апаратын қазақ азаматтарымен алмастыру,тәрізді ашық талаптар облыс әкімшілігі
жетекшісі П.П.Нефедовтың алдына қойылды,соңында талаптар орындалатын болып
келісілді «Азат» қозғалысының  делегациясын өзім басқарып бардым.Жалпы
«Азат»азаматтық қозғалысы аз уақыт аралығында көптеген мемлекетке пайдалы
істерді атқарды,оған қозғалыс жетекшілерінің салиқалы саясаты мен ауызбіршілігі
көп әсер етті.Қозғалыстың алға қойылған мақсаты,мемлекет басшыларының толық
қанды жұмыс істеуіне үлкен әсер етті,қарсылықтар мен қозғалыстың еңбектерін
елемеушіліктер жол алып жатты. Облыс деңгейінде жұмысқа ат салысқан ғалымдар  Аманжол Әбілев,Аманқұл Мизамбеков ,Оңайбек
Құдышев,Тәбріз Нұрлан ,журналистер Базар Мамыр,Сағымбай Жұмағұл,Әшімхан
Жанпейіс,Марғасқа Мартбек,  Долдинова
Кулбағиса , қозғалыс мүшелері Қабыл Түнғатар,Қарағанды машина жасау зауыты құйма
цех бастығы Асқар Ешмұханбетов марқұм сияқты азаматтардың еңбектерін атап өтуге
тура келеді.Қарағанды облыстық «Азат»қозғалысын 1990-1992 жыл мамырына  дейін А.Мизамбеков,кейіннен мен
басқардым.Міне, ширек ғасыр өтседе «Азат» қозғалысының алға қойған мақсатының
көптеген мәселелері орындалсада ,тілге ,отарсыздануға байланысты мәселелердің әліде
болса әттеген-айы баршылық.Менің еске түйгенім қозғалыс қазақ тарихында өшпес
із қалдырды,көптеген майталман күрескерлерімізбен мәңгілікке қоштасыпта
үлгердік,олардың есімдері тарих бетіне алтын әріппен жазылатыны
белгілі.»Азат»қозғалысының көптеген мүшелері әліде Тәуелсіздігіміз
үшін,жеріміздің тұтастығы ,тіліміздің өркендеуіне үлестерін қоса отырып жастар
арасында үлгілі өнеге көрсетуде.осындай мақтан етер қозғалысымыз болды,ол
ақиқат.


Бүгінгі күні
марқұм болып кеткен қозғалыс мүшелерін еске ала отырып,ұлт жолында ерен еңбектерімен
көзге түскен,артына із қалдырған азаматтарымыздың алдында бас иеміз.


 


 


 


«Азат»азаматтық қозғалысының мүшесі, Халенов Ахметқали
Серғалиұлы.сәуір 2015 ж.