Откройте свой Мир!

Мы применяем рекомендательные технологии

Сортировать: по обновлениям | по дате | по рейтингу Отображать записи: Полный текст | Заголовки

Жаркын Утешова, 09-09-2015 15:14 (ссылка)

Сырттағы қазақ тілегі!

Сырттағы қазақ тілегі.
Жылауық Мәскеу аспаны емханадан шыққанша жылап, ашылыпта үлгеріпті.Келген ісімнің оңды болғанына қуанғаннан ба, көңілімде жаңбырдан кейінгі тазарған аспандай. Жиырма тоғыз жыл бір емханада ғана емделіп жүргенде, жол жүрерде, демалыс күні бүлінген тісімді бөтен жерде емдетуге тура келгені.Қуанышпен қатар қызғанышта бар.Емханада Қырғызстанда жүргендей болғаным.Тіс емдейтін емханада дәрігерлер мейрімді, қолдары жұп-жұмсақ екен. Емделушілері, дәрігерлері кілең қырғыздар, іші тап-таза.Жаңа медициналық жабдықтармен жабдықталған,таза қырғыз тілінде «ежелеп»,сайрап тұр.Емханада бес жылдан бері тек қырғыздар жұмыс жасайды дейді, мақтанышпен.Мәскеуде қай бағытқа таяқ лақтырсаң қырғызға тиеді.Қандастарымның елде болғаны көңілге қуат болсада,бір түйткіл ой жаныма маза бермей келеді.
Қазақстан Президентінің «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін, біз сауаттылығы жоғары, мәдениеті алдыңғы, экономикасы дамыған елге айналуымыз керек» деген сөзі ойыма ой қосқандай.Шет жерде жүрседе, «жұмыртқадан жүн қырқатын» бауырлас елдің жігіттеріне қызғана, қызыға қараймыз.Мәскеудегі мейрамхана, асхана өзбек, қырғыз ағайындардың қолына көшкелі қашан.Сонау Кеңес өкіметі кезінде «Профсоюзная» станциясы жанында бір қазақи дүкен болатын.Қазы-қарта, шек-қарын, қойдың басын, қазақи кәделер алып мәз болатынбыз.Қазір қазақша етті Қазқстанның Ресейдегі Елшілігі мейрамханасынан табасыз, олда мейрамханадан гөрі асханаға көбірек ұқсайды.«Қостанай» атты бір мейрамхана ашылған, жоқ болды.Астың бағасын тым жоғары қойды ма, кім білсін?Мәскеудің шағын базарларының бір-екі жерінде көріксіз дүңгіршектерде «Рахат» кәмпиттері сатылғанын көріп, Қазақстанның аты аталғанға мәзбіз.Бірнеше жылдан бері Мәскеудегі Халық Шаруашылығы Көрмесіндегі «Қазақстан» павилионын қайта ашамыз қалпына келтіреміз дегелі қашан?Бұл жерде де, қырғыз ағайын озып тұр, дағдарыс кезінде де павилионын жапқан жоқ.Әуелі киіз үйлерін тігіп, өз мәдениеттерін ұлағаттап келеді.Киіз үй демекші, Ресейдің ең бірінші,әлемдік мәні бар гольф-клубына Елбасы сыйлаған киіз үйді 2010 жылдан жоғалтып отырмыз.Осы киіз үйде бірнеше рет, «Наурыз» мерекесін, «Қариялар күнін», т.б. шаралар өткізіп Мәскеудегі қазақ қауымын қуанытқанбыз.Ресей Сыртқы Істер Минстрлігіне қарайтын бұл клубқа Мәскеудегі барлық Елшіліктер Елшілері келіп демалады.Біздің киіз үйге сол жылдары Мәскеудегі Қазақстан Елшілігі Елшісінен басқалардың бәрі келіп, қазақ мәдениетімен танысып, тамсанып кететін.Бұл жайлы сол кездегі Елшілерге де, Қазақстан Мәдениет минстріне де айта-айта жексұрын болдық.Кезінде газет-журнал беттеріне мақалаларым шығып, минстрдің сайтына хатта жібергем.Бәріде киіз үйге қамқорлық жасағаныңызға рахмет деп, көпшік қойып шығарып салумен істі аяқтады.Енді тек Елбасына хат жазу қалды.Өткенде Елбасының сайты ашылды дегенде қуанып қалдым.Путинге жазған хаттарым әр уақытта өз нәтижесін беріп тұр.Әрине ол хат Елбасы қолына тисе.Жауда да бір үйің болсын деп, киіз үйді тігеріміз анық.
Бірақ бұл іс біреулерге ұнамайтын болуы керек, әлде Елбасын ұнатпайтындар бар ма?Жан ақайы болған мақалалар Елбасы құлағына жетпеді, хатты министр оқымады, не оған жеткізбеді.Осы жерде Елбасының мына сөзіне жұрт мән берсе деймін.«Жаһандық барлық өндірісте бәсеке өсе беретін болады.Жермен жұмыс істейтіндер, ең алдымен, жаңа технологияларды енгізіп, өнімділікті үздіксіз арттыратындар, жұмысын әлемдік стандарттар негізінде жүргізетіндер болуы керек».(ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауынан).Елбасы айтқандай, әлемдік дамуда үлкен-кіші деген жұмыс жоқ.Ел мұрнын тығатын жер таппай отыр.Осындай жоғары дәрежелі жерге киіз үйімізді орналастыруға мүмкіндік жасап отырғанда неге пайдаланбасқа?Әлде Елбасы саясатына қарсылық па?Сонымен қатар Мәскеу облысы шекарасында «Этногородок» деген жер бар.Осы жерде жер бетіндегі барлық мемлекетке жер бөлінген.Қазақстанғада жер бөлінген, бос тұр.Бүгінгі күнде бәрі дерлік өз үйлерін салып, тігіп мәдениеттерін ұлағаттауда.Бұл жайлыда, Ұлттық «Ана тілі» газетінде «Намысы бар жігіттер қайда екен?» деген мақалам шыққан.Дыбыс жоқ.Бүгінде намыста, жігіттерде тозған заман! Ал, қырғыз ағайындар, бірінші күннен 32 киіз үйін тігіп, малын сойып ас дәмін, ұлттық кәделерін жұртқа ұсынып, ұлттық мәдениетін ұлағаттауда.Әуелі Хан үйін тігіп, сол жерде,Ресейдегі қырғыз диаспорасының құрылтайын өткізіп тұрады.Біз Құрылтай өткіземіз дегелі қашан?Оныда Дүниежүзі Қазақтар қауымдастығы шешеді.Жалпы сырттағы қазақтар өздері шоғырланған жерде Құрылтай өткізсе, оған Қазақстандағы бүкіл сенат мүшелері барады, онысы несі екен?Сенаттан бір өкіл қатысса жетпей ме? Сырттағы 42 елде тұратын тілім, елім деп, сол жұмыстың шетінде жүргендерді неге қатыстырмасқа.Жоқ , керісінше кім қалталы сол, сосын оның тоқалы, нақсүйері, т.б. барады.Неге?Құрылтай сайын сол бір жандар тізіліп барғанды қашан қоямыз?Жалпы Құрылтайға қатысушыны қалай таңдайды, кім таңдайды?Осы мәселені күн тәртібіне қояр кез келді!Көзі жақсы, сөзі жақсыны қою керек!Түркістан қаласына Мәскеуден барған өкілдер Құрылтайдан кейін басымызды қосып жиын өткізді.Сол жиында, не шештіңіздер,қандай ой түйдіңіздер деген сұраққа ақсақал ағамыз жауап бере алмады.Бар айтқан әңгімесі, бір жерден бас жедік, бір жерден қымыз іштік, ащы сусын іштікпен тамамдалды.Босқа қаны төгілген қойлардан ұятты!Мәскеуден барған өкілдердің бірде-бірі ең болмаса сол жиынға басқа шет елден келген ағайынның мекен-жайын жазып алмаған, олар недей жұмыстар жүргізетінін сұрамаған.Мұндай отырысты Құрылтайға дейін өткізіп,өкілдер ел мұңын, жұрт тілегін Құрылтайда неге ұсынбасқа. Барымтаға кетіп бара жатқандай жасырын кететіні несі екен?
Бұрын, Мәскеудің дәл ортасындағы «Глобус» кітап дүкенінде қазақша ертегілер, т.б. көптеген қазақ тіліндегі кітаптар сататын қазақ бөлімі болатын, қазір жоқ.Ресейдегі қазақ балаларына арналған шағын оқулықтар сұрай-сұрай тілімізде жауыр болды.Қауымдастық басшылары өзінше жырлайды, біз өзімізше жырлаймыз.Ешбір істе бірлік жоқ.Сыртта жүрген ағайынды біріктіріп ел мәдениетін ұлықтау емес, әркім өз жамылған көрпесін өзіне тартып өз басын ғана ойлайды.Сыртта жүрген ағайынды қаласа бауырға тартады, қаламаса теуіп құлатады. Жұдырықтай жұмылып отырған сырттағы ағайын арасына ірткі салуда осы күнде бас алып отыр.Батырып айтқан сөзіміз үшін, бізді диаспора санатына қоспайды да.Қолдарынан келсе Жер шарынан шығарып жібермек, әттең қол қысқа!Бұл не саясат!Қазақ қазаққа жау ма? Сырттағы әр қазақ елді, елде жүрген қазақтан артық бағалайтынына, шүбә жоқ!Оған басымды тігіп бәстесе аламын.Қай оралманды алыңыз тырбанған еңбегі арқасында жұрт қатарына қосылып отыр.Ел қәдірін, еңбек қәдірін олар біледі.Кезінде оларды әкесі тосып алып басына үй, бауырына байлық төсеп берген жоқ.Қазақ бабам «Алтынның қолда барда қәдірі жоқ!» дегенді осындайдан айтқан.Оралман ағайын туралы, шеттегі бауырларыңыз туралы орайсыз сөз айтатын ағайындар байқап сөйлеңіздер, орынсыз сөз орға жығып кетпесін!
Жылда Қазақстанда өтетін «Қазақстан - ата жұртым, қасиетім –ана тілім» атты қазақ тіл мен әдебиеті бойынша өтетін Халықаралық олимпиадаға шет елде тұратын қазақтардың балаларын қазақ тілінен өзіміз дайындап, өз қаражатымызбен алып келеміз.Бұл Елбасының жарлығымен 2004 жылдан Қазақстанның әр қаласында өтіп келеді.Алғашқы жылдары өте жоғары дәрежеде өткізілген бұл шара , 2007 жылы өте төмен дәрежеде өтті.Сол жылы олимпиада жайлы Ұлттық «Ана тілі» газетіне «Аты дардай, заты қандай?» деген мақалам шықты.Мақалада осы олимпиаданы өткізуге жауапты Білім және ғылым министрлігі жанындағы «Дарын» орталығы басшыларына сын айтылған.Сол күннен бастап мен оларға жақпадым.Келесі жылғы олимпиададан бастап,бүгінгі күнге дейін олимпиадаға шақыру қағазы жіберілмейді.Хабардар болып жатсам, оқушыларымды дайындап, ұйымдастырушылардың мұрын көтергендеріне қарамастан қатысып келемін.Әуелі,2013 жылы, олимпиаданың он жылдығына қатысқалы Астанаға барғанымда,маған орын бермей, бір төсекке біреудің қасына жатқызбақшы болды.Баласымен бірге барған анасы өзіне арнайы бөлмеге ақы төлеседе, қосымша бармақ асты ақы ала отырып, сол оқушым, анасы бәрімізді бір кісілік бір бөлмеге жатқызды.Тағы, «Утешовамен келесі жылы келмеңіз, олимпиадаға қатыспайсыз!»деп, оқушы мен ата-анаға сөз айтқан.Менімен ілесіп келген оқушымның шешесі, «Дарындағы» дарындылардың маған жасаған сыйларын көріп: «Апай, мынандай қарым-қатынасқа шыдап, не үшін келіп жүрсіз, азаптанып, қаржыңызды шашып?» деді.Олардың көргенсіздігіне, тілімді айырбастай алмаймын, дедім.Сыннан дұрыс нәтиже шығару орнына, «Дарындағы» дарындылардың бұл ісі пасықтық әрине!Қазақстан шетіне қазақ тілінен олимпиадаға қатысамын деген оқушым бар болса, менің еңбектесемде жетерім анық.Күтіп алу, алмау ол бүкіл қазаққа сын болары анық!Ешкіммен араз емеспін, ешкімнен жеке басыма ештеме сұрағаным жоқ.Бәрі тілім үшін, елім үшін!Шеттен бала жетектеп,ол баланың өміріне жауаптымын деп мойнына міндет алып,өз қаражатымен қазақтың тілі үшін жанын шүберекке түйіп келген оқытушыларға, менсінбей қарау, қазақтың тіліне менсінбей қарау деп, түсінеміз!
«Мәңгілік Ел» идеясын көтеріп отырған Елбасының жолдамасына әр қазақ өз үлесін қосуға міндетті.Ал, сырттағы бес миллионнан асатын қазақ қауымы бұл істен шет қалмайтыны анық. Туған еліміздің түтіні де , түзу ұшса деген тілектеміз!«Болашақ» жоспары арқылы шет елге келген қазақ балаларының қазақ тілінде сөйлей алмағанымен қоймай, түсінбегені жанымызға шаншудай қадалады.Сондықтанда шеттегі қазақ балаларын қазақ тілінде сөйлетуді, шеттегі көзі ашық әр қазақ азаматтық борышымыз деп санаймыз.Сөз түйінінде айтарым, жеке басымыз араз болсақта, намысымыз араз болмайтынын ұмытпайық ағайын!
Мәскеудегі «Чистые пруды» желекжолында қазақтың Абайына ескерткіш қойылған.Осы ескерткіш көбіне басынан төмен қарай,құс саңғырығына былғанып тұрады.Елге кетерде барғанымда «б» әрпінің жанына тағы қызылмен «б» әрпін жазып қойыпты, тазаланбаған күйінде тұр.Бұдан бірнеше жыл бұрын, бірнеше газеттерде «Ескерткіштерді кім қорғайды?» атты мақалам шыққан.Жалпы Ресейдің бірнеше қаласында қазақтың зиялы өкілдеріне ескерткіштер орнатылған.Жамбыл, Шоқан, Бауыржан аталарымызбен Әлия апамызға,т.б.Ертең қандай заман болады, сол ескерткіштерді қорғауға алу керек деп, ойлаймыз.Қазақтың Ұлы тұлғаларының таста болса ескерткіштері шет елде де, еліне қорған болары сөзсіз!
Биылғы Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған мерекеден кейінде, қазақ ұрпағы өмір сүретінін, олардың Қазақ хандығының 1000 жылдығын қазақ тілінде тойлауына сырттағы, іштегі әрқайсымыз жауапты екенімізді естен шығармалық!Той құтты болсын, бауырларым!!!
Жарқын Утешова.
«Ана тілі» газетінің, Ресейдегі арнайы тілшісі.
Мәскеу қаласы.