Откройте свой Мир!

Начало нового 1433 года по мусульманскому календарю.
Правоверные мусульмане встречают Новый год 2012 молитвой на закате, 26 ноября,
так как сутки у мусульман заканчиваются с заходом солнца. За два дня до
священной ночи мусульмане начинают поститься, и такое голодание прекращается
только за два дня после встречи Нового года. В эти дни мусульманин должен
славить Аллаха и благодарить его за прошедший год. Начало года по лунному
календарю верующие мусульмане встречают постом и молитвами. Этот день
приходится на конец декабря по григорианскому календарю. А вот мусульмане
считают, что это 1 мухаррама. Этот день совпадает с переломным моментом в
истории этого вероучения: переезд пророка Мухаммеда с последователями в Медину,
так как на самого пророка охотились идолопоклонники. Есть также специальное
название этого события — Хиджра.


Освещаем то, что твориться в мире, а также какие мероприятия
будем проводить. В том числе от людей ждем предложений и комментариев.


http://vkontakte.ru/rafis_kashapov

- Payg’ambarlar kimlar?
- Allohning biz kabi bandalaridir. Ular ham Odam alayhissalomning farzandlari bo’lib, tug’ilishdanoq Allohning panohi va himoyatidagi oqil va jismonan sog’lom, haqiqatgo’y va taqvodor, nuqsonsiz bo’ladilar.
- Ular qay tariqa saylanadilar?
- Jabroil alayhissalom orqali vahiy yuboriladi. Payg’ambar ushbu hukmlar kuchi bilan bandalarni haq dinga boshlaydi.
- Bandalar payg’ambarlarning so’zlarini qanday qabul qiladilar?
- Birdaniga qabul qilmaydilar. Dalil so’raydilar. Bunday holda Alloh taolodan mo’’jiza so’raydilar. Alloh xaloyiqning talabiga muvofiq mo’’jiza ko’rsatadi.
- Shundan so’ng xaloyiq payg’ambarning haqligiga ishonadimi?
- Zehni o’tkirlari va insoflilari ishonishadi. Yomon xulqlilari esa ishonmay, uni sehr deydilar. Aksar insonlar dillarida ishonadilar-u kibrlari bois itoat etishga or qiladilar.

 

- Payg’ambarlarning mo’’jizalari qay tariqa bo’lgan?
- Ba’zi payg’ambarlar duoning kuchi bilan tosh ichidan tuya chiqargan. Ba’zi payg’ambarlar olovga tushganda ham zarar ko’rmaganlar. Ba’zilari tushlarni to’g’ri ta’bir qilganlar. Ba’zilarining qo’lidagi aso ajdarhoga aylangan. Ba’zilari o’liklarni tiriltirganlar. Ba’zilari oz taomni bir necha yuz kishiga yetarli barakali qilganlar. Ba’zilari bilan hayvonlar tilga kirib so’zlashgan. Ba’zilarining qo’l ishorasi bilan oy ikki bo’lakka bo’lingan. Bularning bari haqida kitoblarda batafsil bayon qilingan.

 

 

-­ Hazrati Odam alayhissalomning zamonlaridan beri dunyoga qancha payg’ambar keldi?
-­ Aniq ma’lum emas. Bir yuz yigirma to’rt ming, degan taxmin bor.
­- Ularning qaysilari bizga ma’lum?
­- Ulardan Qur’onda yo hadisda zikr etilganlarigina bizlarga ma’lum. Qur’onda yigirma besh nafar payg’ambarning ismi bayon qilingan. Bular: Odam, Idris, Nuh, Hud, Solih, Ibrohim, Lut, Ismoil, Ishoq, Ya’qub, Yusuf, Ayyub, Shuayb, Muso, Xorun, Dovud, Sulaymon, Yunus, Ilyos, Zakariyo, Yahyo, Alyasa, Zulkifl, Iso, Muhammad sollallohu alayhumussalomdurlardir. Aziz, Luqmon va Zulqarnayn hazratlarining nomlari ham Qur’onda bor. Lekin ularning payg’ambarliklari taxminiydir. Ba’zilar ularni avliyo deb hisoblaydilar.
-­ Qur’onda zikr qilinmagan va lekin nomlari ma’lum bo’lgan payg’ambarlar ham bormi?
-­ Bor. Masalan: Shish, Yuusha, Xizr, Bashir, Doniyol, Ishmuil, Ash’iyo, Xiroqul, Jirjis, Jakuq, Hamzola kabilar.
-­ Eng dastlabki payg’ambar kim?
-­ Hazrati Odam alayhissalom.
­- Oxirgisi-chi?
-­ Muhammad alayhissalom.
­- Muhammad alayhissalomdan so’ng yana payg’ambarlar tushdimi?
-­ Qiyomat kunigacha o’zga payg’ambar chiqmaydi. Islom dini to qiyomatgacha boqiydir. Jami payg’ambarlarning tarixiy bayonlari «Qissasul Anbiyo» («Payg’ambarlar qissasi») nomli kitobda bitilgandir.

 

- Alloh taoloning kitoblari qanday kitoblar?
- Payg’ambarlariga nozil qilgan hukmlari to’plamidir.
- U kitoblarni Alloh taolo nima sababdan yuborgan?
- Din va shariat hukmlarini qavmlarga yetkazish va o’rgatish uchun.
- Payg’ambarlarga nechta kitob nozil qilingan?
- Jami bir yuzu to’rt kitob. Odam alayhissalomga o’n varaq, Shish alayhissalomga ellik varaq, Idris alayhissalomga o’ttiz varaq, Ibrohim alayhissalomga o’n varaq kelgan. Bu aytilgan yuz varaq yuz kitobga tengdir. Muso alayhissalomga Tavrot kitobi, Dovud alayhissalomga Zabur, Iso alayhissalomga Injil, Muhammad alayhissalomga Qur’oni karim nozil qilingan.
- Ularda nimalar bayon qilingan?
- Va’z va nasihatlar, ibratli qissa va hikoyalar, duo va ibodat so’zlari bayon etilgan, dunyo va oxirat obodligini topmoq yo’llari ko’rsatilgan.
- Ularda shariat hukmlari bir-biriga muvofiq keladimi yoki muvofiq kelmaydimi?
- Ko’plari muvofiq, ba’zilari xilofli.
- Nega xilofli?
- Chunki zamona va insoniyatning kamolot darajasiga qarab yangi-yangi hukmlar kelgan. Shu sababdan so’ng kelgan hukmlar avvalgi hukmlarga o’xshamaydi. Ammo eng so’nggisi, ya’ni Qur’oni karimda kelgan hukmlar to zamon oxir bo’lguncha qat’iy va o’zgarmasdir.

 

-        Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalomga Qur’on qay tariqa kelgan?
- Alloh taoloning amri bilan farishta Jabroil Muhammad alayhissalomga Qur’ondagi sura va oyatlarni bayon qilgan, xotiralariga singdirgan. Jabroil alayhissalom ketganidan so’ng Payg’ambarimiz nozil bo’lgan oyatlarni sahobai kiromlarga yodlatganlar.
- Kalomulloh Muhammad alayhissalomga necha yil davomida kelgan?
- Yigirma uch yil davomida bobma-bob, oyatma-oyat, bo’linib-bo’linib nozil bo’lgan.
- Qaysi tilda bayon qilingan?
- Arab tilida.
- Qur’oni karim necha sura va necha oyatdan iborat?
- Bir yuz o’n to’rt sura, olti ming ikki yuz yigirma olti oyatdan iborat.
- Unda necha so’z va necha harf bor?
- Yetmish yetti ming to’rt yuz o’ttiz to’qqiz so’z, uch yuz yigirma besh ming uch yuz qirq uch harf bor. 

 

Taqdirning ma’nosi nima?
- Olamda har bir bo’lgan, bo’ladigan va bo’lishi tayin qilib qo’yilgan o’lchovdir.
- Qazoning ma’nosi nima?
- Tayin qilingan ishning bajarilishidir.
- Olamda bo’ladigan narsalar va qilinadigan ishlarning muddati avvaldan belgilanadimi?
- Albatta. Har bir ishning qachon, qay tarzda, qanday sabablar bilan qilinishi va muddati avvaldan belgilab qo’yiladi. Ular «Lavhul Mahfuz»da yozib qo’yilgan.
- «Lavhul Mahfuz» nima?
- «Lavhul Mahfuz» osmonlar ustidagi kitobsimon mavjudliklardir.
- Bandalarning savob olishlari yoki gunohga botishlari «Lavhul Mahfuz»da bitilganmi?
- Albatta.
- Odamlar «Lavhul Mahfuzda»da yozilgani tufayli savobga botadi yoinki gunohkor bo’ladimi?
- Unday emas. Bu narsani Alloh taolo O’zining azaliy ilmi bilan biladi. Ya’ni, biror banda agar o’z ixtiyoriga qo’yilsa, qanday amallarni qilmoqligi avval-boshdanoq Allohga ma’lum va «Lavhul Mahfuz»ga bitilgan.
- «Lavhul Mahfuz»da avvaldan bitilgan ekan-ku, deb bu dunyoda tek yuraverish, oxiratga hozirlik ko’rmasdan yotaverish, gunoh ishlarni bot-bot qilaverish mumkin ekan-da?
- Hech mumkin emas! Har bir banda qunt bilan ilm olishi, ma’rifat o’rganishi, halol non topib yeyishi, gunohlardan to’xtashi lozim. Har ishni taqdirga havola qilib, o’z ixtiyoridagi ishlarni taqdirga topshirib qo’yishi ma’qul emas. Chunki taqdir oliy tushuncha, Alloh taolo belgilab qo’ygan o’lchovdir. Ammo bu dunyoda insonning o’ziga bog’liq qilib qo’yilgan jihatlar borki, bunga inson o’zi harakat qilishi kerak.
- Ajalning ma’nosi nima?
- Berilgan umr muhlatining tugashi.
- Biron ofat yoki boshqa sabab bilan o’lgan kishining ajalini nima deb bilmoq lozim?
- Ular tashqaridan qaralganda biror sabab bilan yoki tasodifan o’lganga o’xshab ko’rinsa ham, aslida ajallari yetib kelgani tufayli qazo qilganlar. Chunki inson umr muddati tugagani sababli ham tasodif va biror bahonaga yo’liqadi.

 

 

- Bandalarning fe’li kim tomonidan belgilanadi?
- Bandalar o’z fe’llarini o’zlari yaratadilar. Alloh taolo ularga kuch-quvvat, ya’ni biror narsani ixtiyor etmoqqa kifoya qilguvchi iroda va ixtiyor bergan.
- Alloh taolo bandalariga yaxshi va yomon fe’llarni taqsimlab berganmi?
- Albatta, banda qaysi fe’l-atvorni ixtiyor qilsa, Alloh taolo unga o’sha fe’lni ravo ko’radi. Agar biror kishi o’z ixtiyori bilan savob ishni qilmoqchi bo’lsa, Alloh unga bu fe’lini bermoqqa rozidir. Agar gunoh fe’lni bandasi kasb qilsa, Alloh taolo rozi bo’lmaydi. Lekin sinov muddatini bo’yniga qo’ygan holda uni o’z ixtiyoriga qo’yadi.
- Bandaning fe’lini Alloh belgilaydigan bo’lsa, bandalar bajargan yumushlari uchun savob yoki gunoh orttiradilarmi?
- Albatta, agar banda yaxshi fe’lni kasb qilsa, savob oladi, mabodo yomon fe’lga yo’liqsa, gunohkor bo’ladi. Chunki Alloh taolo tanlash ixtiyorini bandalarning o’zlariga bergan edi.

 

Zamonning oxir bo’lishi ma’nosi nima?
- Ushbu dunyoning oxirlashi va tugashidir.
- Zamon tugashining belgilari qanday?
- Yer yuzining jami mavjudoti – odamzot va hayvonot, osmonda esa butkul farishtalar qirilib halok bo’lishi zamon oxirining asosiy belgisidir.
- Zamon qay vaqtda tugaydi? Unga necha yil qoldi?
- Zamonning qachon va qay holatda tugashi yolg’iz Allohga ayondir. Biz faqat shuni ayta olamizki, har kuni va har lahzada qiyomat bo’lishining ehtimoli bor.
- Zamon tugamasidan avval uning qanday alomatlari ko’rinadi?
- Zamon tugamasidan avval yer yuzini faqat bir millat vakillari egallab oladi. Ammo Islom davlatlari juda zaif bo’ladi. So’ngra o’sha qudratli millat ham zaiflashadi va o’zga qavmning tasarrufiga kirib ketadi. Musulmonlar esa taraqqiylashib ketadi. So’ngra yana jamiki odamlar ibodatsizlikka mubtalo bo’ladilar. Jabr va zulm ko’payadi. Zilzila, yerning cho’kishi, shaharlarni suv bosishi hodisalari ko’p bo’ladi. Vaboga o’xshash turli-tuman dardlar va dardmandlar ko’payadi. Tug’iluvchidan ko’ra o’luvchi ko’p bo’ladi. Erkaklardan ko’ra ayollarning hisobi ortiq keladi. Ba’zi ellarda to’qlik, farovonlik ortib, ba’zilarida qattiq ochlik hukm suradi. Mashriq tarafdan Ya’juj-Ma’juj qavmi yer yuziga tarqaladi. Ular mag’rib xalqlarining ustidan g’alaba qozonib, o’z hukmini, jabrini o’tkazadilar. So’ngra bir kazzob ko’pchilikni o’ziga tobe qiladi, fosiqlikni o’rgatadi. Uning ismi Dajjoldir. Dajjol xaloyiqni yo’ldan ozdirib yurgan vaqtida Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalomning qizlari hazrati Fotima naslidan bo’lmish solih zot xalqni va’z va nasihat bilan fosiqlikdan va imonsizlikdan qaytarib, yaxshilik va odillikni targ’ib qiladi hamda qo’shin to’plab Dajjol qavmiga qarshi jang qiladi. Ul zotning ismlari Mahdiydir. O’sha vaqtlarda osmondan Iso alayhissalom yerga tushib, hazrati Mahdiyga yordam beradi. Ushbu urushda Dajjol halok bo’ladi va askarlarining ham aksari qirilib ketadi. Qolganlari hazrati Iso bilan Mahdiyga tobelikka o’tadilar. O’sha zamonda Iso bilan Mahdiy adolatli hukumat o’rnatib, bir necha yillar osoyishta yashaydilar. Ezgu niyatli kishilar ko’payadi. Xazina va chorva mollari juda barakali va ziyoda bo’ladi. Davlatmandlar ko’payadi. Hatto, zakot va sadaqa oluvchi kishi topilmaydi. So’ng yana kishilar imonsizlik va gunoh tomonga yuzlanadilar. Keyin esa g’arb tomonda sovuq shamol qo’zg’alib, mo’minu musulmonlarni ado qiladi. Yer yuzida faqat imonsiz, gunohkor kishilar qolib, hamma tomonni bulg’alaydilar. Va nihoyat, Alloh taoloning hikmati bilan quyosh teskaridan, ya’ni mag’ribdan chiqadi. Ushbu kun dunyoning so’nggi kunidir. Ushbu kungacha tavba qilib qolish kerak. So’ng tavba-tazarru’lar qabul etilmas. Yer yuzini dud bosib, har tirik kishining hushi yo’qolur. So’ng farishta Isrofil surni chalib, jondorlarning tanasidan joni chiqishiga ko’maklashadi. Qattiq shamol turib yer yuzini xarobaga, dashtga aylantiradi. Alloh taolodan o’zga biror tirik narsa qolmas

Уважаемые челнинцы!
Строительство самой большой мечети Татарстана Джамиг приостановилось. Челнинцы теряют надежду на завершение строительства. Мы активисты Татарского Общественного Центра (ТОЦ) обеспокоены этим, обращаемся к народу республики, а особенно к нашим горожанам. Около 20 лет назад в центре города, рядом с мэрией была дана земля под строительство мечети. В прошлом за строительство дома Аллаха взялось татарское национальное движение, а сейчас это святое дело продолжают мухтасибат, руководство города, государственные предприятия и частные предприниматели. Пусть Всевышний благословит их во всех добрых делах!
В мечети будет четыре минарета. Соборная мечеть будет уникальной и тем, что она вместит одновременно 3200 прихожан, 500 мест из которых предназначено для женщин. Помимо мечети будет построено учебное заведение на 200 учащихся, небольшая гостиница, халяль кафе, магазины с халяль продукцией. Возле мечети на площади во время праздников смогут уместиться до 15-20 тысяч верующих.
По воле Всевышнего, если мы построим мечеть, то это будет гордостью и престижем для нашего города, а так же поднимет дух у татар мусульман и представителей других национальностей.

Обращение!
Уважаемые челнинцы, в городе работают подпольные казино, ночные клубы для проституток, притоны для наркоманов. Днём и ночью работают магазины, супермаркеты, которые продают спиртные напитки, пиво, табачные изделия. Только недавно у берега реки Кама начали стройку городка под названием “Чаллы Яр”. Для местных богачей города строят коттеджи из дорогостоящих материалов. В состав поселка входят бассейны, кафе, рестораны, бильярд–клубы, теннисные корты, собственный песчаный пляж, зоны сервиса и др. По словам специалистов, на эту стройку уйдет миллиарды. «Чаллы Яр» будет равен Московской «Рублёвке». А в это время город не может найти деньги для строительства мечети. Богачи оправдываются и говорят, что у них кризис и что положение у них тяжёлое. Для примера: для строительства мечети помогли представители других наций, т. е. армяне, русские, грузины, чуваши, а на какую Каабу смотрит наш город с населением 250 000 татар?! В городе живут 1173 миллионеров и один миллиардер, только за один год их число увеличилось до 365. Должны ли они помогать духовной жизни города?
Дорогие соотечественники, молодежь нашего города перед нашими глазами разлагается, употребляя спиртные напитки, наркотики, занимаясь развратом. Мы видим последствия этих действий: сколько рождаются дети-инвалиды, молодожены разводятся, убийства, СПИД, сифилис, наркомания. Спасение только одно: принять Ислам! И мечеть Джамиг поможет нам на этом пути.
5 сентября 2011 года (понедельник) в 18.00 в парке Победы пройдет митинг в поддержку строительства мечети Джамиг. Соотечественники, если нас будет много, мы будем едины и сможем сказать своё слово, то по воле Всевышнего, мы сможем добиться своего! Аминь!
Обращение принято на общегородского собрании Набережночелнинского Татарского Общественного Центра. Все пожелания и предложения по будущему митингу вы можете передать по телефону: 8-906-330-47-73, Рафис Кашапов.
Пойдете ли вы на митинг? http://my.mail.ru/community...
MILLIET: http://tatar-centr.blogspot...

Скандалы вокруг мечетей, исламофобия или самооборона? Поддержите строительство мечети в Москве, можете и оставить комментарии: http://www.open-letter.ru/l... Поддержим мусульман Москвы! Председатель ТОЦ Рафис Кашапов. Татарстан, Наб. Челны.

Во Имя Аллаха, Величайшего, Могущественнейщего, и Знающего все Тайное и Явное!!!
Ассаляму алейкум уа рахматуЛлахи,уа баракятуху,уа ридвануху,уа магьфиратуху,уа джаннатуху о мусульмане!


Как легко мусульмане впали в неверие

Все мусульмане хорошо знают, что если не подчиняются приказам Аллаха, то впадают в куфр, т.е. неверия! Это касается в первую очередь аятов Корана! А мы читая эти аяты, не обращаем на них внимание, постоянно и нагло игнорируем их, стараемся любыми способами походить на неверующих – иудеев, христиан и язычников по наущению шайтана. Безграмотные люди, особенно ваххабиты, прочитав эти строки, могут подумать: «а где далилы, что станем неверующими?» ВОТ ВАМ ВСЕМ ДАЛИЛ ОТ САМОГО АЛЛАХА: «Те же, которые не принимают решений в соответствии с тем, что ниспослал Аллах, являются неверующими» (5:44).
В Коране Всевышний Аллах приказывает всем мусульманам: «Не поклоняйтесь солнцу и луне, а поклоняйтесь Аллаху, который сотворил их, если вы Его почитаете!» (41:37). «Мечети принадлежат Аллаху. Не взывайте же ни к кому наряду с Аллахом» (72:18). А что делают наши полуграмотные муфтий, имамы и т.п. специалисты по Исламу?! Они вместо того, чтобы оградить малограмотных верующих от наущений шайтана, наоборот, подталкивают их к куфру со своей безграмотностью! Они всем говорят, чтобы они боялись Аллаха, а сами даже не думают бояться Всевышнего! Вот что говорит Аллах по этому поводу: "Боятся Аллаха среди Его рабов только обладающие знанием. Воистину, Аллах - Могущественный, Прощающий" (35:28). Аллах сказал: «Неужели вы станете призывать людей к добродетели, предав забвению самих себя, ведь вы же читаете Писание? Неужели вы не образумитесь?» (2:44). Посланник Аллаха (мир ему и благословение Аллаха) говорил: «Поистине, я боюсь для своей общины имамов, вводящих в заблуждение!» Абу Дауд, ат-Тирмизи, Ибн Маджах, Ибн Хиббан, аль-Хаким. Пророк (мир ему и благословение Аллаха) также сказал: “То, что больше всего меня пугает в вас - это ошибки алимов и споры лицемеров по поводу Корана и мирского - это ваша погибель».
Во времена пророка (мир ему и благословение Аллаха) мечети были маленькими и с низкими потолками, на полу не было ковриков – намаз читали на земле, на стенах не были нарисованы аяты с Корана, не были всякого рода орнаменты на стенах и никто не разукрашивал мечети! Посланник Аллах (мир ему и благословение Аллаха) сказал: «Если вы станете украшать мечети и разукрашивать коранические свитки, то вас постигнет погибель!» и «Поистине, вы будете украшать мечети, как иудей и христиане украшают свои храмы». Пророк (мир ему и благословение Аллаха) резко ответил Усману, когда тот предлагал разукрасить новый мечеть орнаментами как у иудеев и христиан: «Аллах мне запретил разукрашивать мечети»! Мусульманам запрещено подражать иудеям и христианам! Вот что мусульманам приказывает Аллах Тагаля: «О те, которые уверовали! Не считайте иудеев и христиан своими помощниками и друзьями, поскольку они помощники и друзья друг для друга. Если же кто-либо из вас считает их своими помощниками и друзьями, то он сам является одним из них» (5:51). А вот что нам сказал Посланник Аллаха (мир ему и благословение Аллаха): «Кто подражает христианам и иудеям, тот не из нас!» Аллах приказывает нам слушать Своего пророка (мир ему и благословение Аллаха): «О вы, которые уверовали! Повинуйтесь Аллаху и повинуйтесь посланнику и обладателям власти среди вас» (4:59). «И повинуйтесь Аллаху и Его посланнику и не препирайтесь, а то ослабеете, и уйдет ваша мощь», (8:46). «... бойтесь же Аллаха, упорядочите между собой и повинуйтесь Аллаху и Его посланнику, если вы веруете!» (8:1). Но наши безграмотные имамы слушают шайтана: «Он делает то, что подбрасывает дьявол, искушением для тех, чьи сердца поражены недугом и чьи сердца ожесточены. Воистину, беззаконники находятся в полном разладе с истиной» (22:53).
Зияд ибн Худайр рассказывал: “Однажды ‘Умар ибн аль-Хаттаб спросил меня: “Знаешь ли ты, что разрушает Ислам?” Я ответил: “Нет”. Он сказал: “Его разрушают ошибки ученых, споры лицемеров о Книге Аллаха и решения вводящих в заблуждение имамов” (ад-Дарими 1/71). Благодаря таким безграмотным имамам и специалистам по религий, знак язычества «ПОЛУМЕСЯЦ» стоит на куполе каждой мечети – дома Аллаха! Наши имамы уподобляясь иудеям и христианам превратили дом Аллаха в проходной двор! Наши мечети ничем не отличаются от церквей и храмов – у всех купола, на куполах знаки язычества – у христиан кресты с полумесяцем, а у мусульман полумесяцы, на стенах мечетей красивые орнаменты и аяты с Корана, как у кафиров всякого рода рисунки и орнаменты на стенах храмов! Стараемся любыми способами походить на неверующих, копируя их деяния! Полумесяц использовуется даже у язычников-индусов – у Шивы на прическе! Этот полумесяц используется также христианами (цата) в нижней части креста на куполах церквей! Многие исламские государства свои флаги украшают знаком полумесяца, даже у Красного Креста есть полумесяц! Наши нынешние муфтий и имамы пошли еще дальше, разукрасив языческим знаком свои халаты в области сердца и свои чалмы на головах - вместо того, чтобы задуматься и открыть свои глаза пошире к истине, слепо следят за своими заблудшими предками и повторяют их заблуждения. Кругом одни суеверия, а суеверия от шайтана!!! Аллах сказал: «Когда им говорят: “Придите к тому, что ниспослал Аллах, и к Посланнику”, они отвечают: “Нам достаточно и того на чем мы застали наших отцов! А что если их отцы не о чем не ведали и не следовали прямым путем!? (5:104). В хадисе от Абу Са ида аль-Худри (да будет доволен им Аллах), который рассказал, что Пророк (да благословит его Аллах и приветствует) сказал: «Вы определенно последуете путями тех, кто был до вас, пядь за пядью, локоть за локтем, и даже если они полезут в нору ящерицы, вы последуете за ними...». Посланник Аллаха (мир ему и благословение Аллаха) говорил: «Остерегайтесь Сатаны для безопасности вашей религии. Он потерял всякую надежду, что когда-либо будет способен увести вас (с Пути истинного) в больших вещах, так остерегайтесь же его в мелочах».
Таким образом наши малограмотные имамы не только сами делают ширк, но и заставляют делать ширк малограмотным мусульманам своим невежеством, ставя какой-то знак шайтана выше всех знаков, поверив суевериям от сатаны!
Некоторые люди меня обвиняют, что я часто критикую имамов и всем показываю их безграмотность. Такое может сказать только тот, кто не понимает и не знает, что в религии занимает первоочередное место. Опровержение заблудших и приверженцев нововведений является джихадом на пути Аллаха, как сказал об этом посланник Аллаха (мир ему и благословение Аллаха): «Какого бы пророка ни направлял Аллах до меня к тому или иному народу, у него всегда были апостолы и сподвижники, которые следовали его Сунне и выполняли его веления. Затем на смену им приходили люди, говорившие то, чего не делали сами, и делавшие то, что им не было велено делать. И тот, кто совершает джихад против них рукой, является верующим, и совершающий против них джихад своим языком является верующим, и совершающий против них джихад своим сердцем является верующим, а за этим нет веры (иман) и на вес горчичного зерна!» (Муслим 50).

В конце слушайте пожалуйста внимательно слова всевышнего Аллаха: «Воистину, никогда не будет принято покаяние тех, кто впал в неверие после того, как уверовал, а потом проявил неверие в еще большей степени» (3:90).
Фотографий можете посмотреть по этой сслыке - http://my.mail.ru/community...

Владелец сайта http://www.religia.kz/ Мейрханов Мейрам
ССЫЛКА НА САЙТ ОБЯЗАТЕЛЬНО ПРИ РАЗМЕЩЕНИЙ В ДРУГИХ САЙТАХ И СООБЩЕСТВАХ!!!

Ежегодно тысячи мусульман со всех концов мира в начале лета отправляются в древние Булгары (республика Татарстан) с целью посетить места принятия и распространения Ислама нашими праведными предками и помолиться за их души.
Вне всякого сомнения, древний город Булгар – колыбель Ислама в Центральной части Евразии, отсюда начал распространяться Ислам, выведший народ из состояния духовного сна, поднять его на борьбу за лучшее будущее.
Цель экскурсии – ознакомление, направленные на возрождение духовности, воспитание уважения к культурному наследию – к общечеловеческим ценностям. Ведь тот, кто не знает свою историю, тот не имеет будущего.
Полностью прочитать текст можно здесь: http://tatar-centr.blogspot...
Председатель Татарского общественного центра (ТОЦ) - Рафис Кашапов.

СИТУАЦИЯ НА БЛИЖНЕМ ВОСТОКЕ ВОЗЗВАНИЕ К ИЗРАИЛЬТЯНАМ

Ближний Восток сегодня вновь стал ареной дикости и зверства Израиля по отношению к Палестине. Израильская армия безжалостно бомбит палестинские мирные поселения, открывает огонь по детям и женщинам, пытаясь сделать невыносимой жизнь на землях Палестины. С другой стороны, палестинские экстремисты избирают своей мишенью мирное население Израиля, палестинские смертники уносят с собой жизни ни в чем не повинных людей, женщин, детей и стариков.
Мы, мусульмане, молим только о том, чтобы утихла ненависть и гнев в сердцах представителей каждой из сторон, прекратилось бессмысленное и жестокое, бесконечное кровопролитие и на многострадальные земли Ближнего Востока пришел период доброй воли и осознанного желания мира. Мусульмане против бесчеловечных бомбардировок невинных людей израильтянами, против жестоких убийств израильтян палестинскими радикалами.
Мы полагаем, что прекращение этой слепой и бессмысленной бойни, установление действительного мира на Ближнем Востоке возможно только в том случае, если обе стороны, преодолев ненависть в сердцах, обратятся с чистым намерением к Богу, к своей вере, глубоко осознают заповеди веры и буду неукоснительно следовать законам, ниспосланным им. Ибо сегодня конфликт Израиля и Палестины целиком и полностью принял форму "религиозного столкновения" между иудеями и мусульманами. Но между представителями двух конфессий нет никакой причины развязывать и продолжать эту войну. Мусульмане и иудеи веруют в Единого Бога, принимают и почитают всех пророков, которые были ниспосланы к этим народам Всевышним, нравственные принципы, исповедуемые их верой, едины. Они не могут быть врагами друг другу; наоборот, все верующие люди должны стать единомышленниками в мире, где повсеместно распространяется атеизм, отрицание божественных заповедей и материализм.
Исходя их этих единых Божественных заповедей, основных принципов нашей веры, мы обращаемся ко всем израильтянам (и ко всем иудеям):

1) Мусульмане и иудеи веруют в Единого Бога, Творца нашей Вселенной и всего сущего на Земле. Мы служим Единому Господу и к Нему нам предстоит вернуться. Тогда как же мы можем так враждовать друг с другом? Да, Священные Книги, в которые мы веруем и согласно которым мы живем, различны, но все мы едины, ибо веруем, что Книги эти есть откровением Единого Господа. Тогда как мы можем быть врагами и убивать друг друга?

2) Неужели израильтяне (иудеи) предпочли бы существовать в мире безбожников, атеистов и идолопоклонников, вместо мира с верующими в Одного Бога мусульманами? Тора полна повествованиями о чудовищных унижениях и угнетении иудеев язычниками и безбожниками. ХХ век стал ареной чудовищного, бесчеловечного геноцида и угнетения евреев со стороны атеистов и безбожников (неужели не был поучителен горький пример нацистов, расистов и антисемитов или сталинского режима в коммунистической СССР). Эти безбожные, бесчеловечные силы испытывали ненависть к иудеям только за их глубокую веру в Бога и стремились всеми силами искоренить их веру, вплоть до полного истребления народа. Разве не в одном строю стоят представители обеих конфессий в борьбе против упомянутых, враждебных к вере атеистическим, коммунистическим и расистским силам, стремящимся всеми силами истребить веру, как среди мусульман, так и среди иудеев?

3) Мусульмане и иудеи почитают и любят единых пророков. Все мы почитаем ниспосланных нам пророков Ибрахима (Авраама), Исхака (Исаака), Йусуфа( Иосифа), Мусу (Моисея), Дауда (Давида), да пребудет над ними мир. Земли, на которых жили и исполняли возложенную на них Всевышним миссию наши пророки, священны и для иудеев, и для мусульман. Тогда как мы можем позволить этим землям захлебнуться кровью и слезами?

4) Иудейские святыни святы и хранимы и нами, мусульманами. Слово "Израиль" было именем достопочтенного Пророка Йакуба (Иакова), мир ему, чье имя с высшими похвалами упомянуто Всевышним в Коране и который почитаем всеми мусульманами. Шестиконечная звезда пророка Дауда, мир ему, является символом пророка и для мусульман. В Коране мусульманам повелевается оберегать и охранять все молельные дома, мечети, синагоги и церкви, где поминается и восхваляется Имя Единого Бога. ( Сура "Хадж", аят 40) Тогда почему люди этих вероисповедания не могут жить вместе, в мире и уважении?

Мусульмане и иудеи веруют в Единого Бога, Творца нашей Вселенной и всего сущего на Земле. Истинно уверовавшие военные израильской армии никогда не должны забывать о том, что Всевышний Господь запретил убийство людей, запретил насилие и несправедливости, но повелел быть терпимыми, добронамеренными и миролюбивымиНа землях благословенной Палестины расположены священные места почитания для представителей всех трех Божественных вероисповеданий. Установление на этих землях любви, веротерпимости, милосердия и мира, вместо царящих суже долгие годы бесконечных слез, страданий и крови - это обязанность каждого человека, верующего во Всевышнего Господа.
Тора повелевает иудеям не захватывать чужих земель и не проливать невинную кровь, но обеспечивать и сохранять мир и благоденствие. Род Израиля описан в Торе как "свет над родом человеческим". Как сказал раввин Довид Вайсс (США); Бог, Обладающей Беспредельной Волей, повелел народу Израиля жить в мире со всеми людьми и народами на Земле. Наш долг очень прост: беспрестанно смиренно служить Создателю. Как иудеи, верующие в Тору, мы ответственны за проявление чувства милосердия в душе к каждому человеку или народу, испытывающему страдания.1
Если Израильтяне будут продолжать чинить эту бесчеловечную дикость по отношению к палестинцам, то они никогда не смогут оправдать себя и дать ответ за это перед Богом. Разве не обязаны обе стороны перед Единым Богом, перед Его повелениями прекратить эти кровопролития, в которые они вовлекаются дьявольской силой?
Мы призываем иудеев задуматься над этими истинами. Всевышний Господь повелел нам мусульманам, иудеям и христианам призывать людей "к Единому Слову":

Скажи: " О обладатели Писания!
Давайте к слову равному для нас и вас придем:
Чтоб нам не поклоняться никому, кроме Аллаха,
Других божеств к Нему не измышлять,
И средь себя не воздвигать
Других владык, помимо Бога"

(Сура "Семейство Имран", аят 64)

Мусульмане, истинно верующие иудеи и христиане Палестины молят Всевышнего о том, чтобы на этих многострадальных землях установился мир и спокойствие
Наш призыв к иудеям, обладателям Писания таков: Как люди, верующие в Единого Бога и Его откровения, давайте сплотимся со словом "верую" и будем почитать и любить Единого Творца, следовать Его заповедям и молиться о том, чтобы Всевышний даровал нам мудрость сердца, дабы достичь истинного пути. Мы созданы для того, чтобы нести своими молитвами любовь, милосердие и мир, но не для ненависти, слез и кровопролития.
Решения палестинской проблемы, как и многих других кровоточащих проблем на Земле, заключено в истинной вере.
Так давайте же все вместе придем к этому решению. Убийства и страдания стольких невинных людей каждый день напоминают нам о неотложности исполнения нашего долга перед Богом.
Где же выход из палестинской проблемы?
Иерусалим - священный город и "религиозный центр" всех трех Божественных вероисповеданий - должен стать свободным городом, в котором все верующие могли бы вместе в мире и уважении исполнять свои религиозные богослуженияДостичь решения ближневосточной проблемы, длящейся уже более полувека, возможно лишь на принципах истинной добронамеренности, терпимости и взаимного уважения. Мир, который может быть достигнут только на этих принципах, должен, на наш взгляд, быть основан на двух непременных условиях:

1) Израиль должен вернуть все территории, захваченные в ходе войны 1967 года и прекратить оккупацию земель, продолжающуюся до сих пор.

Это долг Израиля как перед международным правом и резолюциями Совета Безопасности ООН, так и перед лицом справедливости. Весь Западный Берег реки Иордан и сектор Газа должны быть признаны территориями независимого государства Палестина.

2) Иерусалим должен находиться под управлением международной комиссии, подконтрольной ООН.

В составе этой комиссии в равном числе должны присутствовать мусульмане, иудеи и христиане. Этот священный город является "религиозным центром" и важнейшей святыней для всех трех Божественных религий. Таким образом, Иерусалим не может быть столицей ни одного государства. Каждый иудей, мусульманин или христианин может признавать Иерусалим своей духовной столицей, но все претензии на обладание городом как политической столицей, по меньшей мере, некорректны. Иерусалим должен быть разоружен и стать свободным городом, в котором последователи всех трех религий могут вместе в мире и уважении исполнять свои религиозные богослужения.
3) Только после принятия этих условий, как израильтяне, так и палестинцы признают право друг друга на свободную жизнь. Земли Палестины будут поделены, а самый большая спорная проблема - статус Иерусалима будет решен в самой приемлемой форме для последователей всех трех конфессий

Письмо Макарема Ширази муфтию Саудовской Аравии
Во имя Аллаха Милостивого и Милосердного.

С пожеланиями мира.

Уважаемый шейх! Выразив свое последнее мнение о шиитах, вы назвали их «сефевидами-огнепоклонниками» и врагами мусульман, используя при этом оскорбительные и резкие выражения, что не украшает ученого человека. Такое происходит не впервые. Уже не раз мы слышали от ваххабитских ученых клевету и необоснованные обвинения, которые сеют разногласия между мусульманами и радуют их врагов. Ваши оскорбления в адрес Имама Махди (да будут наши души жертвой за него) и в адрес шиитов в связи с их верой в имама времен (да ускорит Аллах его пришествие) являются еще одной гнусной выходкой с вашей стороны. Все это свидетельствует о том, что ваххабитские муфтии избегают разумного открытого диалога и всегда прячутся за клеветой, оскорблениями и руганью.

Позволю себе напомнить вам ряд важных моментов:

1. Нас удивляет ваша позиция. Почему вы предали забвению учение Священного Корана, предписывающее призывать к Аллаху вежливо и с добрыми увещеваниями? Вместо этого вы прибегаете к оскорблениям, клевете, лжи, что порицается исламской религией.

2. К сожалению, вы не обладаете достаточными познаниями в истории Ислама и даже в собственных сборниках хадисов. Последователей Али (да будет мир с ним) шиитами назвал сам Посланник Аллаха (да благословит Аллах его и его род). И это название закрепилось за ними еще при его жизни. Было бы очень хорошо, если вы ознакомились с историей Ислама. За много столетий до династии Сефевидов шииты Али (да будет мир с ним) жили в Мекке и Медине, Ираке и Шаме, Египте и Иране, и даже создавали свои государства.

3. Вы, главный ваххабитский муфтий, подзабыли, что если бы не шииты Ирана и Ливана, то Израиль и США давно завладели бы всем Ближним Востоком. И неизвестно, что бы тогда делали ваши муфтии и где бы они были?!

4. Когда Израиль предавал смерти мусульман Сектора Газа, которые являются последователями суннизма, шииты Ирана и шииты других государств более других выступили в их защиту. Если бы не они, то Израиль до сих пор продолжал бы это преступление.

5. Было бы хорошо, если ваххабитские ученые ознакомились с историей возникновения различных исламских наук. Они бы непременно узнали, что у истоков большинства исламских наук стояли шииты ахль аль-бейт (да будет мир с ними). Их научные и исследовательские труды имеются во всех известных библиотеках мира, кроме ваших библиотек!

6. Не упускайте из виду того, что ваша безосновательная клевета и обвинение в неверии в адрес шиитов играет на руку врагам Ислама, в особенности США и Израилю. Ведь все это вызывает ответную реакцию шиитов в виде презрения и антипатии к ваххабитам. Этого и ждут враги Ислама, которые желают, чтобы среди мусульман возникли мазхабные войны, а они в это время захватят богатства наших земель.

7. Уважаемый шейх! Не нужно забывать, что не раз ваххабитские ученые выносили вердикт о неверии шиитов. Такие вердикты подобны старому и бесполезному оружию. Они никоим образом не ослабляют шиитов. Более того, день ото дня можно наблюдать их культурный рост и развитие в исламском мире.

Мы неоднократно предлагали вам провести встречу, на которой обсудили бы разные вопросы. Мы показали бы вам ваши ошибки и привели бы доводы из ваших собственных книг, чтобы вы не причинили еще большего вреда единству мусульманской общины, что является причиной радости наших врагов.

Давайте вооружимся здравомыслием, оставим клевету, оскорбления и обвинения в неверии. Давайте протянем друг другу руку дружбы, и задумаемся о развитии и величии Ислама и мусульман.

Да пребудет мир над теми, кто следует истине
месяц джумади ас-сани, 1432 год по лунной хид

Президенту Республики Татарстан
Минниханову Р.Н.
Государственному Советнику
Республики Татарстан Шаймиеву М.Ш.
Муфтию ДУМ Республики Татарстан Файзову И. А.

Мы активисты Татарского общественного центра города Набережные Челны обращаемся к вам с открытым письмом от имени жителей города Набережных Челнов, Елабуги, Менделеевска, Нижнекамска и близлежащих районов. Мы обращаемся к вам по вопросу, имеющему большое значение для нашего города и в целом для Татарстана и исламского мира. Речь пойдет о соборной мечети «Джамиг», строительство которого из-за нехваток финансирования на грани срыва.
В Набережных Челнах в начале 1992 года в концертном зале мэрии им. Сары Садыковой с участием широкой общественности более 700 человек, открытым голосованием было принято решение о строительстве главной мечети города - Соборной мечети «Сююмбике». Позже был выделен земельный участок, выполнен проект привязки всех сооружений комплекса мечети в генеральном плане города.
22 июля 1992 года в Набережных Челнах состоялось торжественное открытие мечети «Таубе» («Покаяние»), на второй день 23 июля на месте строительство мечети «Сююмбике» с участием широкой общественности был совершен коллективный намаз, с участием имамов всех мечетей города и представителей 48 зарубежных исламских стран, в том числе посла Королевства Саудовской Аравии. Было принято решение о строительстве главной мечети города - Соборной мечети «Сююмбике». Однако в то время мэр города Рафгат Алтынбаев вышел против строительства мечети. Многих это возмутило.
2 апреля 1993 года у парадного хода мэрии многотысячная масса людей после пятничного намаза за считанные минуты с помощи тяжелой техникой снесли железобетонные заборы, которые окружали территорию будущей мечети и установили временный импровизированный минарет и строительный вагон.
Начались строительные работы. Были случаи поджогов техники, но на такие провокации никто внимания не обращал. Однако после возведения фундамента строительство прекратилось из-за нехватки денег.
В конце 2005 года площадью 5 га. в собственность мечети «Сююмбике» было тайно продана местным татарским бизнесменам, после чего 2 февраля 2006 года Татарский общественный центр выступил с заявлением, осуждающем продажу земли, предназначавшейся для строительства соборной мечети «Сююмбике» и обратился президенту Татарстана Шаймиеву М.Ш., копия заявлении было опубликовано в газеты «Звезда Поволжья». Отрывки из заявления: «Уважаемый Минтимер Шарипович!
Продажа земли произведена скрытно от общественности города, мы узнали позже об этом лишь из газеты. Эта земля вакуфная и ни в коем случае не подлежит продаже, по канонам Ислама эта продажа является святотатством, особенно в месяце Рамазан, когда следует совершать добрые дела, угодные Аллаху.
1. Признать продажу вакуфной земли, принадлежащей соборной мечети «Сююмбике» коммерческим структурам, незаконной.
2. Вернуть проданную землю площадью 5 га в собственность мечети «Сююмбике».
3. Без промедления начать строительство мечети «Сююмбике». Мы обращаемся к Вам как гаранту прав и свобод граждан Татарстана, в том числе мусульман».
Руководство Татарстана приняло положительное решение, земля под строительство мечети было возвращено. Изначально мечеть «Сююмбике» собирались строить по проекту архитектора Маркиза Басырова. Но почему-то позже был утвержден другой вариант. На всё воля Всевышнего!
Начался новый этап строительство мечети под другим названием, первый камень под фундамент мечети «Джамиг» ("Соборная") был заложен в торжественной обстановке в ноябре 2009 года. К строительству самой большой мечети в Татарстане приступили в Набережных Челнах.
В торжественной церемонии закладки первого блока мечети приняли участие мэр Набережных Челнов Ильдар Халиков, сотрудники мэрии, а также имам казанской мечети Кул Шариф, заместитель председателя ДУМ РТ Рамиль Юнусов.
На строительство мечети уйдет около 300 миллионов рублей. Но возможно, по ходу реализации проекта эта сумма увеличится. По проекту, городская соборная мечеть будет находиться возле здания мэрии города со стороны проспекта Сююмбике.
Мечеть «Джамиг» должна стать новой частью архитектуры нашего города. Она будет иметь два 78-метровых и два 45-метровых минарета, что позволит видеть ее и с берега Камы, и на подъездах к городу. Проектировал мечеть заслуженный архитектор РТ Айвар Сатаров. Объект строится из монолитного железобетона, а снаружи будет облицован мрамором. Внутри мечети все будет устроено по последнему слову техники, включая лифты и кондиционеры.
По словам имама-мухтасиба Набережных Челнов Альфаса Гайфуллина, мечеть «Джамиг» будет самой большой из всех мусульманских мечетей Татарстана. Главный вестибюль должен вмещать 3200 человек. В 4-хэтажной мечети будут находиться медресе, библиотека и торговые ряды с продукцией халяль, а также комната для никаха.
Впрочем, мечеть «Джамиг» по-сути уже функционирует. Малик хазрат Ибрагимов, имам-хатыйб соборной мечети «Джамиг». Во временном здании совершают пятничные намазы. Как отмечает имам мечети, последнее месяцы, количество верующих значительно выросло.
В октябре 1552 года во время штурма Казани войсками Ивана Грозного, соборная мечеть татар-мусульман была разрушена. Соборная мечеть полвека тому назад служила своему народу и украшала столицу Казанского ханства, поражая всех своим великолепием, изящностью, красотой и богатой библиотекой. В июне 2005 года в Казани открылась воссозданная мечеть Кул-Шариф. Открытие мечети было приурочено к торжествам, посвященным 1000-летию столицы Татарстана. Мечеть был назван в честь её последнего имама сеида Кул-Шарифа, одного из предводителей обороны Казани. Мы активисты Татарского общественного центра надеялись, что и в Набережных Челнах будет построена Соборная мечеть «Сююмбике». Образ царицы Сююмбике сохранился в памяти народа и до сих пор еще в народе живут легенды.
Если бы наше желание сбылось, тогда в городе Казани Соборная мечеть «Кул-Шариф» и Соборная мечеть «Сююмбике» в Набережных Челнах были бы символами наших городов и народы городов духовно объединились бы. Мы не должны забыть о духовном возрождении, а именно потребности в принадлежности к своему народу, к его религии, истории, языку и культуре, потребности народа в уважении и самоуважении, потребности веры во Всевышнего, а также любви к Родине и в реализации себя служению народу.
Мы татары, пройдя через все национальные унижения, беды, лишения и страдания, должны найти в себе духовное начало и утвердиться в нем - постигнуть и принять свое духовное естество и призвание. Только в процессе обретения своего духовного начала татарский народ обретет надежду на будущее. Именно Ислам для нас является нашим духовным началом. Преображение через идеалы гуманизма, добра и милосердия - вот та дорога, которая ведет нас к спасению и духовному возрождению.
Мы уверены, оказывая помощь строительству мечети «Джамиг», вы помогаете процветанию будущего нашего народа!
Настоящее обращение принято на еженедельном общегородском собрании ТОЦ.
Председатель собрания,
председатель ТОЦ Рафис Кашапов.
Секретарь собрания Сания Вахитова.

Такими будут наши халифы: Умар ибн Абдуль Азиз
№ 282-283 .Родился Умар ибн Абдуль Азиз в шестьдесят третьем году по хиджре, в тот год, когда умерла Маймуна, жена Пророка (да благословит его Аллах и приветствует). Его полное имя Умар ибн Абдуль Азиз ибн Марван ибн аль-Хакам ибн аль-Аас ибн Абд Шамс. Говорится, что когда Абдуль Азиз ибн Марван хотел жениться на матери Умара ибн Абдуль Азиза, то заявил: «Соберите мне четыреста динаров, я хочу жениться на девушке из семьи Пророка, ведь они праведные». Так он женился на матери Умара ибн Абдуль Азиза. Ее звали Умм Асим бинт Асим ибн Умар ибн аль-Хаттаб. Её отец Асим женился на девушке, не захотевшей добавлять воду в молоко, когда ее мать велела ей сделать это. Тогда она сказала матери своей: «Если Умар не видит нас, то Аллах видит нас». Умар ибн аль-Хаттаб (да будетдоволен им Аллах), услышав это, приказал своим сыновьям жениться на ней, и женился на ней Асим.

Свидетельствовал Посланник Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует) о том, что Умар ибн Абдуль Азиз является самым лучшим человеком своего времени. Передает Аббас ибн Рашид: «Посетил Умар ибн Абдуль Азиз моего господина. Затем он хотел уходить. Мой господин мне сказал: «Выйди и проводи его». Когда мы вышли, натолкнулись на мертвую черную змею. Умар слез с коня, взял змею и похоронил ее. И вдруг мы услышали кличущего человека, он кричал: «Подождите, подождите, я слышал, что Посланник Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует) говорил этой змее: «Ты умрешь на песочной земле, и тебя похоронит лучший человек на тот день». Умар сказал: «Заклинаю тебя Аллахом, если ты тот, кто появляется, чтобы угодить мне». Он сказал: «Я из девяти человек, которые дали присягу Посланнику Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует) в этой долине. И я услышал, как он говорил это змее». Тогда Умар заплакал так, что чуть не потерял сознание. Потом Умар сказал: «О Рашид, заклинаю тебя Аллахом, не говори это никому, пока я не умру».

Умар ибн Абдуль Азиз приехал в Медину и остановился у Марвана, после полуденной молитвы он вызвал к себе десятерых ученых, когда они пришли к нему он сказал им: «Я пригласил вас на собрание, за которое будет вознаграждение, и будете моими помощниками в истине. Я не хочу делать что-то без вашего мнения или мнения тех, кто присутствовал. Если вы увидели кого-то, кто нарушает права, или кто-то из моих помощников чинит несправедливость, то сообщайте мне немедленно». Когда они вышли от него, они говорили: «Да вознаградит его Аллах лучшим». Умар посещал халифа Аль-Валида, и давал ему наставления, выходил против действий Хаджадж, что породило вражду между ним и хаджаджами. Умар ибн Абдуль Азиз объединил вокруг себя Омейядов, громко говоря правду, прося прощения за эпоху Омейядов, несправедливость и грехи, совершенные ими, кидая вызов грешникам и тиранам-омейядам, во главе которых был Хаджадж ибн Юсуф Сакафий. Хотя Омейяды все, без исключения, почитали Ислам и уважали его чудо, но они не придерживались правильного пути. Хаджаджи строили заговоры и интриги против Умара, они ходили к халифу Аль-Валиду, жаловались на Умара, и на то, что халиф назначил его валием Хиджаза. Как Умар ибн Абдуль Азиз противостоял хаджаджам, он также осуждал и Омейядов. Халиф вызвал Умара ибн Абдуль Азиза и сказал ему: «Что ты скажешь о том, кто ругает халифов? Убить его?». Умар молчал, халиф, рассердившись, спросил снова: «Что ты скажешь о том, кто ругает халифов? Убить его?».

Непоколебимый в истинной вере, без беспокойства за последствия Умар ибн Абдуль Азиз сказал: «Убил ли он кого-нибудь незаконно, о повелитель правоверных?».

Аль-Валид сказал: «Нет, но оскорбляет халифов, и разрешил их запретное». Умар спокойно сказал: «Если нарушены запреты, и не убиты, то наказывается по заслуге за то, что нарушил из запретного, и не убивается». Рассерженный халиф Аль-Валид указал пальцем, подразумевая, что встреча закончена, и чтобы Умар уходил. Умар вышел спокойно от халифа и ушел, ожидая, что халиф пошлет кого-нибудь за ним. Он говорил: «Я ушел от него, и ждал гонца от него, а когда кто-то приходил, я думал, что вот гонец от халифа». Потом халиф снял его с должности валия Хиджаза, и Умар ибн Абдуль Азиз покинул Медину. Уезжая из Медины, он сказал своему товарищу Мухазиму: «O Мухазим, я боюсь, как бы мы не были из тех, кого отвергла Медина», указывая на слова Пророка (да благословит его Аллах и приветствует), что Медина отвергает зло, находящееся в ней. Музахим отдалил от него эти мысли. Они продолжали путь, пока не добрались до района Сувайда в Шаме, и здесь Умар ибн Абдуль Азиз прожил период смещения. Он вспомнил слова отца Абдуль Азиза ибн Марвана: «Бойся Аллаха и исправь свои намерения в поступках, так как нет религии у того, кто не имеет намерения. Правильно устраивай и будь бережен к деньгам, ведь, поистине, нет денег у того, у кого нет бережливости и устроения. Проявляй доброту к тем, с кем имеешь дела, так как нет жизни без доброжелательства. Женись, когда есть страсти, так как нет ума у того, кем овладели страсти». Умар подготовился к уединенной жизни, к удержанию себя от мирских благ, аскетизму и джихаду на пути правды. После смерти Аль-Валида Халифат унаследовал его брат Сулейман. Он был лучше, чем его брат Аль-Валид. Несмотря на большое уважение и любовь Сулеймана к Умару ибн Абдуль Азизу, он боялся назначить его валием, и решил сохранить братство и не больше этого, а если в чем-то и больше, то только в совете.

В один из дней халиф пригласил Умара ибн Абдуль Азиза посетить некоторые военные лагеря. При обходе халиф, показав на армию, спросил: «Что скажешь, о Умар?». Умар ибн Абдуль Азиз сказал: «Я вижу, как мирские блага поедают друг друга, а ты несешь за это ответственность».

Когда болезнь Сулеймана ибн Абдуль Малика усилилась, он пожелал оставить наместника, но его дети были маленькими. Он посоветовался с Раджа ибн Хайва и спросил его: «Кто самый подходящий на эту должность?». Раджа ибн Хайва сказал: «Умар ибн Абдуль Азиз – самая подходящая кандидатура». Сулейман согласился с ним и сказал: «Я заключу такой договор, в котором нет доли шайтана».

Умар ибн Абдуль Азиз увидел во сне Посланника Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует), как он говорит: «Значит, ты стал правителем, о Умар, так действуй же, как действовали те двое». Умар ибн Абдуль Азиз сказал: «А эти двое?». Печать пророков (мир ему и его семье) сказал: «Это Абу Бакр и Умар».

Его отношения к знаниям.

Умар ибн Абдуль Азиз, всегда был в поисках знаний, спрашивал ученых, советовался с ними. Рассказывали, что его отец Абдуль Азиз послал его в Медину для воспитания, и написал Салеху ибн Кисану письмо, где договаривался с ним о том, чтобы он обязал его молиться и учить все, что касается религии и мирских дел. Он также обучался у Убайдуллаха ибн Абдуллаха ибн Утбы. Умар ибн Абдуль Азиз говорил: «Я дружил со справедливыми людьми, а знания брал у богобоязненных знатных. А когда я принял правление людьми, я стал нуждаться в пустяковых знаниях. Поэтому учите также хорошие пустяковые науки».

Говорится, что Умар, когда был мальчиком, заплакал, он уже знал Коран наизусть, и тогда его мать спросила: «Что заставляет тебя плакать?». Он сказал: «Я вспомнил Коран и заплакал». И тогда его мать тоже заплакала. Когда он вырос, он стал валием Медины. Он был грубым, крупного телосложения. А когда стал халифом, к нему зашел Мухаммад ибн Каъб Каразий. Увидев Умара, он сказал ему: «Что с тобой? Интересно, что с тобой случилось, с твоим здоровьем, цветом, волосами, на тебе лица нет?». Умар сказал: «Если ты видел бы меня в могиле, о Ибн Каъб, через годика три, когда вместо глаз дырки, щеки мои текут, капли гноя из ноздрей и рта, нос отвалился, черви… ты бы сильнее отпрянул от меня». Когда Умар стал халифом, он вызвал к себе Салима ибн Абдуллаха, Мухаммада ибн Каъба Каразий и Раджа ибн Хайва, и сказал им: «Я изнурился этим делом, посоветуйте мне». Тогда Салим сказал ему: «Если ты хочешь спастись от наказания Аллаха, то пусть старики-мусульмане будут у тебя на уровне отца, взрослые – на уровне брата, а маленькие – как сыновья. И уважай отца, будь щедр к брату и будь сострадательным и нежным к ребенку». И сказал ему Раджа ибн Хайва: «Если хочешь спастись от огня, то желай для мусульман то, что желаешь для себя, а что ненавидишь для себя, то ненавидь и для них, после чего можешь и умирать, если хочешь».

Из того, что он достиг в науке, также иснад-аль-хадис (цепочка передатчиков хадиса). Он передал хадисы от группы сподвижников и от группы последователей (табиинов), в числе которых были: Анас ибн Малик, Абдуллах ибн Умар, Абдуллах ибн Джафар, Ибн Абу Салама аль-Махзумий, Саиб ибн Язид, Абдуллах ибн Салами другие. Его молитва была похожа на молитву Посланника Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует). Анас ибн Малик сказал о нем: «Я не видел имама, молитва которого была бы так похожа на молитву Посланника Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует), чем этот ваш имам». Умар не продлевал чтения, затягивал поясной и земной поклон, он облегчал молитву. Он был красноречивым, ученым. Маймун ибн Мехран сказал: «Мы пришли к Умару ибн Абдуль Азизу, думая, что он нуждается в нас, но увидели перед собой учителя, а себя ощутили учениками. Скорее он учитель ученых».

Становление халифом.

Умар ибн Абдуль Азиз стал халифом в девяносто девятом году хиджры, в день смерти Сулеймана ибн Абдуль Малика, который завещал правопреемство Умару после того, как его постигла лихорадка. Его сын Айюб был еще несовершеннолетним, а сын Дауд пропал в Константинополе. Никого, кроме Умара ибн Абдуль Азиза не было, и он завещал ему. Вот текст завещания: «Во имя Аллаха Милостивого Милосердного. Это письмо от раба Аллаха Сулеймана, амира мусульман, Умару ибн Абдуль Азизу. Поистине, я назначаю его халифом после меня, а после него Язида ибн Абдуль Малика. Слушайтесь и повинуйтесь ему, и бойтесь Аллаха, не разделяйтесь между собой – станете плачевными». Когда Сулейман умер, Умар завернул его в саван и прочитал молитву джаназа. Когда он был похоронен, Умару подали карету халифа и коня. Он сказал: «Что это значит?». Они сказали: «Это карета халифа». Умар сказал: «Зачем она мне, и какое отношение я имею к ней? Приведите мне моего мула». Сев на него, он вернулся в свой дом обеспокоенным. Слуга сказал ему: «Вы чем-то озабочены». Он сказал: «Дело, которое взвалилось на меня (халифат), беспокоит меня. Поистине, из Уммы Мухаммада, где бы они ни были, на востоке и западе, нет никого, кто не имел бы право, которое я должен выполнить для него, а он не пишет и не требует своего права. Как я узнаю о нем, чтобы выполнить?». В другом риваяте, от его жены говорится: «Однажды, когда наступил вечер, и он освободился от их дел, он зажег лампу, которую он зажигал из своего имущества, затем, прочитав два ракята, он присел, положив руку на подбородок, и по его щекам начали литься слезы. И так продолжалось, пока не вышла заря, и он встретил новый день постящимся. Я его спросила: «О амир-уль-муминин! Что-то произошло, почему ты провел сегодняшнюю ночь вот так?». – «Да. Я увидел себя, что назначен покровителем дел этой Уммы. И я вспомнил незнакомого, довольствующегося малым, блуждающего, бедного, нуждающегося, угнетенного пленника, и им подобных на окраинах земли. А также я узнал, что Всевышний Аллах спросит меня за них и что Мухаммад (да благословит его Аллах и приветствует) будет свидетелем против меня в отношении них, и я побоялся за себя».

Его пятничная проповедь, после вступления на пост халифа.

Пятый халиф из праведных халифов, зайдя в мечеть, поднялся на минбар и сказал: «О люди, это дело взвалилось на меня без моего мнения, без моего требования, и без совета мусульман, и я снимаю с ваших шей договор (байат) со мной, выберите для себя». Люди все хором закричали: «Мы уже выбрали тебя, о правитель верующих, и довольны тобой, управляй нами с легкостью и благословением».

Так же приводится, что когда Умар стал халифом, он поднялся на минбар и сказал: «О люди, поистине, меня не спрашивали в этом деле, и вам не давали выбора». И спустился с минбара. Тогда люди крикнули одним голосом: «Мы выбрали тебя, о правитель верующих, и мы довольны тобой». Потом Умар поднялся на минбар, восхвалив Аллаха и помолившись за Пророка (да благословит его Аллах и приветствует), сказал: «Я советую вам бояться Аллаха, поистине, за всем стоит страх перед Аллахом. Работайте ради последующей жизни, поистине, кто работал для последней жизни, тому Аллах достаточной сделает эту жизнь. Исправляйте ваше сокрытое и Аллах исправит ваше открытое. Помните о смерти и делайте хорошую подготовку к ней, прежде чем она навестит вас. Эта Умма не разногласит в вере в Аллаха Всемогущего или в Пророка (да благословит его Аллах и приветствует), и не в своей Книге, но они противоречат в динарах и дирхемах, и я, клянусь Аллахом, никому не дам ложного, и ни у кого не заберу его право». Потом повысил голос и сказал: «О люди, кто повиновался Аллаху, необходимо повиноваться Ему, а кто ослушается Аллаха, нет ему подчинения. Повинуйтесь мне, пока я повинуюсь Аллаху, и если я ослушаюсь Аллаха, то не слушайтесь меня».

Спустившись с минбара, он зашел в резиденцию и приказал продать все, что там было из одежды и украшений халифа, а деньги добавить в мусульманскую казну. Также он приказал глашатаю огласить людям о том, что если у кого есть жалоба, то пусть обратится с нею. И таким образом он вернул все, что было у Сулеймана и его помощников, удовлетворив каждую жалобу по отдельности. Люди очень сильно обрадовались и были довольны правлением Умара. Когда о том, что Умар удовлетворил все жалобы, услышали аль-хаваридж, они собрались и сказали: «Мы не должны бороться с этим человеком».

После окончания своей проповеди правитель верующих зашел к себе, чтобы немного отдохнуть, и к нему пришел его сын Абдуль Малик и спросил: «О правитель верующих, что вы хотите делать?». Правнук Фарукъа (Умара ибн аль-Хаттаба) сказал: «Хочу немного поспать, сынок». Тогда Абдуль Малик ибн Умар сказал: «Спишь и не отвечаешь на жалобы?». Пятый праведный халиф сказал: «Сынок, вчерашний вечер я провел в доме твоего дяди Сулеймана и не спал. Посплю, потом прочитаю полуденную молитву и начну рассматривать жалобы». Сын сказал ему: «О правитель верующих, тебе кто-то сказал о том, что ты доживешь до полудня?». Тогда Умар ибн Абдуль Азиз сказал своему сыну Абдуль Малику: «Подойди ко мне ближе, о сын мой». Сын подошел к отцу, он пригнулся к нему, и, поцеловав между его глазами, сказал: «Хвала Аллаху, который вывел из моего потомства того, кому не безразлична моя религия».

Умар ибн Абдуль Азиз из праведных, наставляющих на истинный путь халифов.

Сказал Али ибн Аль Хусейн, что наставляющих на истинный путь семеро. Пятеро из них уже были, остались двое из них. Были Абу Бакр, Умар, Усман, Али и Умар ибн Абдуль Азиз. Аль-Хасан сказал: «Если говорить о Махди, то это Умар ибн Абдуль Азиз, так как нет больше Махди, кроме Исы – сына Марьям». Суфьян ас-Саврий сказал: «Халифов было пять: Абу Бакр, Умар, Усман, Али и Умар ибн Абдуль Азиз (да будет Аллах ими доволен)». Ахмад ибн Ханбаль сказал: «Поистине, Аллах каждые сто лет посылает одного человека, который исправляет религию этой Уммы. Посмотрев внимательно, мы увидели, что в первом столетии это был Умар ибн Абдуль Азиз, а во втором – Шафии».

Умар, да помилует его Аллах, был справедливым, и люди чувствовали эту справедливость, видели ее и говорили о ней. Малик ибн Динар сказал: «Когда Умар стал халифом, пастухи в горах сказали: «Что это за справедливый халиф встал у власти?». Им было сказано: «А откуда вы знаете?». Они сказали: «Когда над людьми становится праведный халиф, тогда волки и львы перестают нас беспокоить». Другой пастух, когда его спросили о волках, которые не трогают их овец и не вредят, сказал: «Если голова праведная, то тело не хворает».

Умар говорил людям: «Отправляйтесь в ваши страны, иначе я могу забыть про кого-то здесь. Так как я назначил там над вами амилов, о которых не скажу, что они лучшие из вас, но если кто-то из вас будет угнетен амилом, то я не позволю ему ничего, пока не рассмотрю жалобу. Я, клянусь Аллахом, если позволю себе или моей семье что-то из денег, а на вас поскуплюсь, то считайте меня очень жадным». Говорят, к Умару пришел бедуин и сказал: «О правитель правоверных, привела меня к тебе нужда и страдания, Аллах спросит у тебя обо мне в день Воскресения». Умар сказал: «Горе тебе, повтори, что ты сказал». Бедуин повторил все, что он сказал. Тогда Умар, отпустив голову, начал плакать так, что слезы намочили землю, а затем, подняв голову, спросил: «Сколько вас?». – «Я и восемь девочек». Умар назначил ему триста, и сто дирхемов девушкам, потом дал ему сто дирхемов, сказав ему: «Это из моих денег, это не из казны мусульман, иди и трать, пока не выдадут положенное мусульмане». Умар, да помилует его Аллах, отправлял своих работников к бедуинам для изучения их реальности, чтобы знать, как распоряжаться финансами по отношению к ним. Рабах ибн Хиббан, который был одним из амилов в Медине, сказал: «Все сообщения, которые приходили к нам от Умара ибн Абдуль Азиза, были связаны только с оживлением Сунны или делением денег для мусульман, или чтобы сделать что-нибудь хорошее. Он спрашивал о положении мусульман всегда». Как-то раз к нему прибыли люди из Медины, он сказал им: «Что случилось с бедными, которые сидели там-то и там-то?». Они сказали: «О повелитель верующих, их там уже нет, они разбогатели тем, что вы давали им из Байтулмала». Говорится, что паломники как-то написали Умару, чтобы он приказал накрыть стены священной Каабы, как делалось прежде него. Он писал им: «Я вижу, что лучше это делать для голодных людей, они больше нуждаются, чем священный дом». Он посылал деньги для распределения их между бедными, но деньги возвращались, и не находились нуждающиеся в них люди. Умар ибн Абдуль Азиз обогатил людей. Были отчеканены деньги, во время Умара на них было написано: Аллах приказал верность и справедливость.

Было сказано, что Удай ибн Артут написал Умару, сказав: «Люди из работников до меня взяли из богатства Всемогущего большие деньги, и я не в состоянии забрать у них деньги обратно, но могу их как-то наказать, если правитель правоверных прикажет мне». Ответил Умар и сказал: «Удивительно, очень даже удивительно, ты спрашиваешь у меня разрешение на наказание человека так, как будто у тебя есть щит от наказания Аллаха, и как будто мое разрешение спасет тебя от наказания Аллаха. Посмотри, если есть на ком-то из них явные доказательства, то возьми у них положенное, а кто отрицает, то заставь его поклясться Аллахом и отпусти, пусть идет. Клянусь Аллахом, встретить Его с их хитростью намного лучше, чем предстать перед Аллахом с их кровью!». Умар ибн Абдуль Азиз написал своему работнику: «Бойся Аллаха, поистине, богобоязненность – это то, что принимается, и прощаются только те, кто обладает ею, и вознаграждаются только за нее. Много проповедников, говорящих о ней, но мало кто обладает ею». Другому работнику он написал: «Прикажи ученым распространиться по мечетям для оживления Сунны, поистине, она омертвлена». Другому написал: «Придержи свои руки от крови мусульман, а живот свой от их имущества, и язык свой от их чести, а если вы делаете это, то для вас:

إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

«Укора заслуживают только те, которые поступают несправедливо с людьми и бесчинствуют на земле без всякого права. Им уготованы мучительные страдания» (42:42).

Вот таким образом Умар наставлял и отчитывал своих работников, следил за их работой и приказывал им блюсти добро и справедливость между людьми. Он написал Абдуль Хамиду ибн Абдурахману: «Народ Куфы пострадал от бедствия, а также от своих правителей, несмотря на то, что их религия призывает к справедливости и милосердию. Наиболее важная вещь это твоя душа, так подчини ее Аллаху».

Говорится, что он написал работнику в Йемен следующее: «После того, как я написал тебе, я приказываю тебе ответить на жалобы мусульман. И ответь мне. Ты знаешь дальность расстояния между нами, но не знаешь расстояния между тобой и приносящим смерть. Смотри, и занимайся жалобами мусульман, а на мое письмо можешь не писать ответа. И наказывайте людей только по степени их греховности, даже если наказание в один кнут, и не вздумайте бить больше ограничения Аллаха».

В эпоху правления халифа Умара ибн Абдуль Азиза не осталось ни одного бедного, кому можно было дать милостыню. Рассказывает Яхья ибн Саид: «Умар ибн Абдуль Азиз отправил меня с милостынями в Африку. Мы отправились туда в поисках бедных, чтобы раздать им эту милостыню. Однако мы не нашли ни одного бедного. Умар сделал всех богатыми. Тогда купили мы рабов, чтобы освободить их под покровительство мусульман».

Аскетизм Умара в этом мире.

Говорится, что после того, как он стал халифом, как-то раз во дворе был слышен плач. Когда спросили об этом, было сказано, что Умар поставил выбор жене: жить у нее дома или в доме ее отца, и сказал ей, что ему не до женщин в виду того, что взвалилось на его шею. И она заплакала, а вместе с ней и ее прислуги. Когда спросили Фатиму, дочь Абдуль Малика об Умаре, она сказала: «Я не помню, чтобы он купался от джанаба или ихтилям после того, как, по воле Аллаха, он стал халифом».

Один из охранников Умара сказал: «Я видел Умара перед тем, как он стал халифом. Он был здоровым, с хорошим цветом лица, в дорогой одежде. Но когда я зашел к нему после того, как он стал халифом, я увидел почерневшего Умара, худого до такой степени, что между кожей и костями небыло мяса, на нем была старая помытая одежда, и он дал мне денег, чтобы давать милостыню, и сказал: «Дай каждому, кто протягивает руку к тебе».

Однажды, когда благочестивый халиф вернулся к себе домой после вечерней молитвы, он встретил дочерей и поприветствовал их как обычно. Но вместо ответной любви, как это было всегда, они прикрыли рты и направились к двери. Он, интересуясь, спросил: «В чем дело?». Его дочери сказали: «Дома нечем было поужинать, кроме хлеба и лука, и мы не хотим, чтобы ты почувствовал запах наших уст». Праведный халиф заплакал и сказал: «О мои дочери, чем вам поможет красивая жизнь, которая приведет вашего отца в огонь?». Одна из дочерей Умара ибн Абдуль Азиза увидела у своей подруги красивые бриллиантовые серьги. Придя к отцу, она сказала ему: «Купи мне такие серьги». Тогда повелитель правоверных позвал своего работника Музахима и велел ему принести два раскаленных угля. Когда Музахим принес угли, Умар сказал дочери: «Если ты сможешь выдержать эти два раскаленных угля в твоих ушах, то я куплю тебе два таких бриллианта».

Он отказался от наследия своего отца, которое составляло сорок тысяч динаров, и отдал эти деньги в казну мусульман. Праведный халиф довольствовался из всех мирских благ куском земли, который он купил на свои деньги, он получал оттуда не более двухсот динаров в год, на которые жили он и его семья.

Смиренность праведного халифа.

Однажды Умар сказал своей рабыне: «Помаши мне веером». Когда она махала ему веером, уснула, а он взял веер и начал махать ей. Заметив, она проснулась и воскликнула. Он сказал ей: «Поистине, ты человек такой же, как и я, тебя постигла жара так же, как и меня, и я хотел помахать тебе так же, как и ты мне махала». Умар ибн Абдуль Азиз сказал Умару ибн Мухаджиру: «О Умар, если ты увидишь меня отдаляющимся от праведного пути, то возьми меня за шиворот, тряхни и скажи: «Что ты творишь?».

Как прекрасны слова Умара ибн АбдульАзиза, да смилуется над ним Аллах, указывающие на исход искренности ради Всевышнего Аллаха: «Поистине, степень помощи Аллаха людям по степени намерений. И тот, у кого намерение будет полным, полной будет для него и помощь Аллаха, и тот, чье намерение будет неполным, то и помощь Аллаха ему будет неполной».

Умар ибн АбдульАзиз (да смилуется над ним Аллах) сказал: «Тот, кто халатен по отношению к намазу, тот более халатен к другим шариатским приказам».

Его прощения и кротость.

У Умара был сын от Фатимы. Однажды он вышел играть с мальчиками, и один из мальчиков был ранен до крови, поле чего его и сына Умара понесли к Фатиме. Умар услышал громкие крики, и, выйдя, увидел женщину, которая сказала: «Это мой сын, он сирота». Умар сказал ей: «Получает ли он деньги из Байтулмала?». Она сказала: «Нет». Он сказал: «Припишите его к моему потомству». Фатима сказала: «Аллах сделал бы это, даже если мой сын не ранил его». Умар сказал: «Вы испугали его».

Говорится, что Умар рассердился на одного человека очень сильно и послал за ним. Когда его привели, раздели по пояс и подготовили кнут, все думали, что Умар побьет его сам, но потом он сказал: «Отпустите его», – и прочитал следующие слова Аллаха:

الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

«…сдерживают гнев и прощают людей. Воистину, Аллах любит творящих добро» (3:134).

Как-то раз Умар шел ночью вместе со своими охранниками, вошел в мечеть, прошел возле спящего человека в темноте, и споткнулся об него. Человек сказал: «Ты что сумасшедший?». Охранники сразу заинтересовались им, Умар сказал им: «Подождите, он спросил меня, сумасшедший ли я, я сказал ему, что нет». Говорится, что этот человек наговорил Умару ибн Абдуль Азизу плохие слова, а Умар сказал ему: «Ты хотел, чтобы шайтан спровоцировал меня славой султана, и я спрошу с тебя сегодня, а с меня спросят в Судный день?». И Умар простил его.

Пришел к Умару один человек, когда он находился на минбаре, исказал: «Я свидетельствую, что ты грешник». Умар сказал ему: «Ты откуда знаешь, ты ведь лжесвидетель, твои показания не принимаются».

Поклонения и покорность Умара.

Умар ибн Абдуль Азиз имел сундук, где хранил свою куртку из шерсти, также у него было место в середине дома, где он молился, туда никто не входил. Когда наступала ночь, он открывал сундук, надевал куртку и молился и плакал до рассвета. Умар выполнял все Сунны, и если читал витр, то ни с кем не разговаривал, он постился по понедельникам и четвергам, в Ашура и Арафа, каждый день читал Коран, но немного.

Плач и богобоязненность Умара.

Однажды человек по имени Ибн Аль-Ихтам зашел к Умару ибн Абдуль Азизу, и продолжал проповедовать, пока Умар не заплакал и не потерял сознание. Умар, если читал Коран, плакал, и говорят, что когда он плакал, Фатима плакала вместе с ним. Плакали все люди в доме, и эти не знали, почему плачут те, а потом Фатима спрашивала: «О повелитель верующих, почему ты плакал?». Он сказал: «О Фатима, я вспомнил группы людей, представших перед Аллахом: группа в Раю, и группа в Огне». Потом он закричал и упал в обморок. Умар собирал каждую ночь ученых, и они рассказывали о смерти и Дне воскресения, затем все плакали так, как будто у них похороны. Когда перед Умаром вспоминали о смерти, он вздрагивал как птица и плакал так, что борода становилась мокрой.

Работник Умара ибн Абдуль Азиза сказал: «Однажды он проснулся ночью в слезах, и плакал, пока не проснулся я. Я сказал: «О правитель верующих, что заставляет тебя плакать?». Он сказал: «О сынок, я вспомнил, как я буду стоять перед Аллахом». Тогда он потерял сознание и не проснулся, пока не настал день». Работник сказал: «После этого я не видел его улыбающимся до его смерти». Говорится, что когда к нему зашел его сын Абдуль Малик и спросил: «O отец, что заставляет вас плакать?». Он сказал: «Сын мой, твой отец так желал, чтобы он не узнал этот мир, и мир не знал бы о нем. Клянусь Аллахом, сын мой, я боялся, что пропаду. Клянусь Аллахом, сын мой, я боюсь быть одним из обитателей Ада».

Его любовь к животным.

Доброта Умара охватила не только людей, но и животных. У него был молодой работник, который работал на его муле, приносил к нему из заработных денег полтора дирхама каждый день и в один из дней мальчик принес три дирхема. Умар ибн Абдуль Азиз спросил его: «Что с тобой случилось?». Мальчик сказал: «Я заполнил рынок». Человечный халиф сказал: «Но ты замучил мула», – и велел мальчику оставить мула отдыхать в течение трех дней. И запретил повелитель правоверных людям затягивать уздечки на лошадях, чтобы им не было больно, также запретил использование заостренных палок для битья зверей. Запретил скачки без права, чтобы не быть обременительным для животных, запретил приводить овец в бойню. Запретил точить нож перед животным, которого собираются резать. Справедливый халиф написал губернатору Египта: «Я слышал, что на некоторых верблюдов грузят по тысяче фунтов. Если это письмо дойдет до тебя, то прикажи чтобы грузили на них не более пятисот фунтов».

Смерть Умара и его наставление своим детям.

К Умару ибн Абдуль Азизу перед смертью вошел его двоюродный брат и зять Маслама ибн Абдуль Малик и сказал ему: «О повелитель верующих, ты отнял из уст своих детей эти деньги и оставил их зависимыми, и должно быть что-то, что исправит это положение. И если бы ты порекомендовал им меня или подобного мне из твоей семьи, то они были бы в достатке, если будет угодно Аллаху». Умар сказал: «Поднимите и посадите меня». И когда его посадили, он сказал: «Хвала Аллаху, заклинаю вас Аллахом, о мусульмане, вы пугаете меня. Что касается твоих слов о том, что я отнял деньги моих детей и оставил им бремя, то я не запретил им то, что по праву, и не давал им то, что по праву принадлежит другим. Ну а что касается твоего опекунства или тебе подобных из моей семьи, то их опекуном является Аллах, который ниспослал Книгу, и оберегает праведников. И дети Умара одни из двух видов людей: человек, который боится Аллаха, Аллах облегчит для него, и предоставит ему удел оттуда, откуда он не ожидает. Либо человек склонный совершать грехи, то, в таком случае, я не буду первым помощником ему деньгами в совершении греха перед Аллахом». Потом Умар ибн Абдуль Азиз сказал: «Пригласите ко мне детей». Пришло больше десяти человек, он начал увещевать, а затем сказал: «О дети мои, я стою перед выбором: либо вы станете богатыми и ваш отец войдет в Ад, либо вы останетесь бедными и ваш отец войдет в Рай. И лучше вы останетесь бедными, и ваш отец войдет в Рай, чем вы будете богатыми, а ваш отец войдет в Ад. Вставайте, дети мои, пусть Аллах сохранит вас от греха и наделит вас лучшим».



Умм Мухаммад Аль-Хатиб – Палестина

Запад ожидает, что мусульмане изменят мировую систему
№ 282-283 .Эти слова выявляют ненависть западных политиков, интеллектуалов и востоковедов, но это является абсолютной истиной, так как Ислам является религией Истины. И естественно то, что приверженцы лжи ненавидят истину. Всевышний Аллах говорит:

قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ

«Ненависть уже проявилась у них на устах, но в их сердцах кроется еще большая ненависть. Мы уже разъяснили вам знамения, если вы только разумеете!» (3:118).

Пастор Симон: «Реальная угроза для нашей цивилизации в том, что могут сделать мусульмане при изменении структуры мира. Исламское единство объединяет надежды мусульманских народов, и помогает им избавиться от Европейского правления. И миссионерские движения являются важным фактором в уничтожении этих надежд, поэтому мы должны усилить миссионерство против мусульман и исламского единства».

Когда министр иностранных дел Англии Керзон выступил в британской Палате общин с речью, в которой он говорил о том, что произошло с Турцией, среди депутатов прокатилась волна возмущения. Они выразили удивление, как это Англия признала независимость Турции, которая может собрать вокруг себя исламские страны в очередной раз и напасть на Запад. Керзон ответил: «Мы уничтожили Турцию, которой нет существования после сегодняшнего дня. Потому что мы уничтожили ее силу, воплощенную в двух вещах: Ислам и Халифат». И все английские депутаты зааплодировали, а оппозиция замолчала.

Моро Бергер: «Страх перед арабами и наш интерес к арабской нации не из-за наличия большего количества нефти у арабов, а из-за ислама. Необходимо воевать против ислама, чтобы предотвратить арабское единство, так как сила арабов всегда сопровождается силой ислама, его славой и распространением. Поистине, нас пугает ислам, когда мы видим его легко распространяющимся на африканском континенте» (книга Моро Бергера «Современный арабский мир»).

Лоренс Браун: «Наши лидеры пугали нас разными народами, но после исследования мы не нашли оправдание для таких опасений. Они пугали нас евреями, японцами (желтая угроза), большевистской опасностью. Но мы обнаружили, что евреи являются нашими друзьями, большевики, коммунисты являются нашими союзниками, а японцы – то там есть большие демократические государства, которые обеспечивают противостояние. Но мы обнаружили, что реальная опасность для нас существует в Исламе, а также в его возможности расширения и подчинения, и удивительной живучести».

Рандольф Черчилль: «Освобождение Иерусалима от господства Ислама есть мечта христиан и евреев. Христиане рады не меньше иудеев, что Иерусалим вышел из-под контроля мусульман. Еврейский Кнессет принял три резолюции о присоединении Кудма к еврейскому Иерусалиму, и что он никогда не вернется к мусульманам в любых будущих переговорах между мусульманами и евреями».

Уолт Ростоу: «Мы должны признать, что различия между нами и арабскими народами это не различия между странами и народами, а различия между исламской и христианской цивилизациями. Конфликт между христианством и Исламом продолжается уже со времен средневековья и до этого момента разными способами. И уже полтора столетия прошли, как Ислам находится под контролем Запада, а исламские наследия перешли в христианские наследия. Исторический факт подтверждает, что Соединенные Штаты являются неотъемлемой частью западного мира и его философией, доктриной и его системой, и это делает их позицию враждебной к восточному мусульманскому миру, его философии, доктрине, воплощенной в религии Ислам. Америка вместе с западным миром и сионистским государством может отстаивать только позицию, олицетворяющуюся в борьбе против Ислама, так как если будет наоборот – она игнорирует свою философию, культуру, просвещение и свои основы» (У. Ростоу, руководитель государственного департамента США, помощник государственного секретаря и советник президента Джонсона на Ближнем Востоке до 1967 года). У. Ростоу указывает, что целью колониализма на Ближнем Востоке является уничтожение исламской цивилизации, и создание Израиля является частью этого плана, и что это лишь продолжение крестовых походов).

«Мы должны удалить Коран из их жизни, и вырвать арабский язык с их языков для того, чтобы победить их» (французский губернатор в Алжире).

Миссионер Лоренс Браун: «Если мусульмане объединятся в Арабской империи, они могут стать проклятием для всего мира и представлять опасность, а могут также быть благословением для мира. Но если они останутся разделенными, то, по-прежнему, не будут представлять никакого веса и влияния. Необходимо разделять арабов и мусульман, чтобы они оставались без власти и влияния».

Монтгомери Уотт (британский востоковед): «Если появится подходящий командир, который говорит соответствующие слова об исламе, то эта религия может снова стать в этом мире одной из политических сил».

Франции Аното (бывший министр иностранных дел): «Не существует места на земле, в котором не побывал бы Ислам и не распространился бы там; это единственная религия, которую люди принимают и склонны к ней сильнее, чем к любой другой религии».

Лакост (министр французских колоний в 1962г): «Что я должен делать, если Коран сильнее Франции».

К. Смит (американский востоковед и эксперт): «Если мусульмане получат свободу в исламском мире и будут жить в условиях демократической системы, то Ислам восторжествует в этой стране, и только диктатура может справиться с исламской религией и её народами».

Арнольд Тойнби: «Поистине, исламское единство спит, но следует иметь в виду, что спящий может проснуться».

Mmermadjok Bactul: «Мусульмане могут распространить свою цивилизацию в мире в настоящее время так же быстро, как это было ранее при условии, если они вернутся к той их нравственности, которая была у них, когда они в первый раз выполняли свою миссию, потому что это мир пуст и не сможет выдержать дух исламской цивилизации».

Alber Mchador: «Кто знает? Может быть вернется тот день, когда западные страны будут под угрозой мусульман, которые спустятся с небес, чтобы покорить мир снова в подходящее время».

Бен-Гурион: «Я боюсь того, что нас всегда устрашало – это появление в арабском мире нового Мухаммеда».

На сайте по адресу:
http://mtss.ru/im6/ в День Конституции РФ начат сбор подписей в поддержку
нижеследующего Обращения, протестующего против нарушений Основного закона в
сфере национальной политики. Недавние волнения на почве национальной розни,
произошедшие в столице, несомненно являются следствиями подобных
безответственных действий, ведущих к развалу Федерации.


Всех, кому дорого будущее страны, просим поддержать наши
требования!


 


ОБРАЩЕНИЕ


 


Требуем сохранить
посты президентов и восстановить их выборность в национальных республиках!


Правительство России ведет активную атаку на Конституцию
Российской Федерации. В нее вносятся изменения сомнительного характера. Причем,
делается это в обход воли народов, принявших его на референдуме. Исполнительная
власть, подмяв под себя депутатов парламента и Конституционный суд, покушается
на статьи 3,13,14,26,43,68,77,81 Конституции РФ, определяющие государственное
устройство России, право народов на выбор своих руководителей, сроки их
правления, а также лишила национальные республики многих атрибутов
государственности (ст.5). А сейчас дело идет к отмене статей 5, 65, 68 и 77
полностью.


Очевидно, по мнению вождя Единой России, народы России,
кроме русских, не могут иметь государственности на своей исконной территории.
Даже в составе РФ. Это типичный этноцид. Неуважение к иноверцам и инородцам
очевидно. Даже большевистский диктатор Сталин неукоснительно соблюдал право
народов на свою государственность. Более того, Международный пакт о гражданских
правах, принятый Генеральной Ассамблеей ООН 19 декабря 1966 года гласит: «Все
народы имеют право на самоопределение… Все участвующие в настоящем Пакте
государства… должны в соответствии с положением Устава ООН, поощрять
осуществление права на самоопределение и уважать это право».


Считаем, в Конституцию РФ, принятую на общероссийском
референдуме, допустимо вносить изменения только путем проведения аналогичного
референдума. Если решения принимаются кулуарно, то эти решения ничтожны, т.е.
нелегитимны. При этом, когда вопрос касается отдельной нации или группы, то
только по волеизъявлению каждого народа на референдуме допустимы, поправки в
Основной закон. Мы убеждены, что татары, балкарцы, карачаевцы, кабардинцы,
адыгейцы, дагестанцы, башкиры, чуваши, удмурты, марийцы, мордвины, якуты,
тувинцы, хакасы и др. народы никогда не согласятся с ликвидацией их республик
(национальных образований). Требуем незамедлительного восстановления права
выбора своего руководителя – Президента в национальных республиках, а также
справедливого (в пользу городов, краев, областей, республик...) договорного
дележа налогов и прочих сборов с Москвой! Мы также считаем, что настала пора,
как во многих странах, выплачивать каждому коренному жителю РФ ренту за
использование природных ресурсов – богатства страны.

Представляем сайт http://islamtatar.ru/  Данный информационный портал призван в
оперативном режиме освещать основные события современного исламского сообщества
в Набережных Челнах, а так же Татарстана, России, Исламского мира.


Сайт имеет активную, ежедневно
обновляемую новостную ленту, где публикуются татарские, российские, так же
актуальные зарубежные новости. Помимо новостной ленты на сайте регулярно
публикуются интересные интервью, комментарий, аналитические материалы.


Создатели сайта ставят перед
собой задачи повышения элементарной грамотности среди мусульманской уммы, в
связи, с чем разработаны такие рубрики как «Статьи», «Вопросы». Так же на сайте
можно многое узнать многое о Мухтасибате г. Набережные Челны, халяль продукции,
аудио и видео проповедях.

Сегодня в Москве катастрофически не хватает мечетей. Это проблема не только мусульман – но и всей столицы. Ведь десяткам тысяч людей приходится молиться на тротуарах и даже на проезжей части. Что создает пробки и неудобства для всех жителей Москвы. Это повышает и уровень исламофобии, который и без того достаточно высок.

Мы не просим особого отношения к мусульманам, к их возможности цивилизованно и пристойно совершать необходимые религиозные обряды, предписанные исламом (и это право записано в нашей Конституции). Мы хотим отношения равного, хотим понимания того, что и наша вера, как и все другие, только благо для общества и государства.

Мы полагаем, что всякий храм укрепляет веру, укрепляет страну и повышает чувство собственного достоинства. А какое может быть достоинство у гражданина страны, если его принуждают поклоняться Богу в луже?

В связи с этим мы предлагаем Вам обратиться к президенту России Дмитрию Медведеву, на которого в соответствии с Конституцией возложена обязанность по защите прав и свобод человека и гражданина.

Обращение к Президенту Российской Федерации
Уважаемый Дмитрий Анатольевич!

Все россияне, почитающие Всевышнего, с благодарностью восприняли Ваши слова, произнесенные на совместной пресс-конференции с президентом ФРГ К. Вульфом. Вы заявили о том, что государство будет создавать необходимые условия для беспрепятственного соблюдения требований своей религии представителями всех конфессий.

Мусульмане Москвы на сегодняшний день де-факто имеют всего 4 мечети, которых явно недостаточно. По пятницам и в праздничные дни возникают очень непростые ситуации, и огромное скопление верующих причиняет неудобство москвичам. Ведь тысячи людей просто вынуждены и совершать коллективные богослужения, сидя на асфальте под открытым небом. Это мешает движению, вызывает резкое недовольство горожан.

Решить этот вопрос, значит – устранить недовольство, как и мусульман, так и всех жителей города. Ведь государство не просто создаст необходимые условия для беспрепятственного соблюдения требований своей религии, но и устранит причины взаимных претензий и подозрений. Это путь к гармонизации общества и его единству на пути к Богу.

В связи с эти, убедительно просим Вас оказать содействие строительству мечети на Волжском бульваре и в других районах...
По официальным данным, в Москве проживают около 2 млн мусульман, а всего работает 4 мечети. В то же время в городе находится около 800 православных храмов. Разница на лицо. Будущим кандидатам в президенты России стоит об этом подумать. А новому мэру Москвы уже начинать исправлять те проблемы, которые не смог решить Лужков Юрий Михайлович. 
Поддержим мусульман Москвы:
http://www.me4et.ru/ 

Председатель ТОЦ Рафис Кашапов.
Татарстан, Наб. Челны.

Не помогайте Шайтану в его делах...
Один человек проснулся рано для того, чтобы совершить утренний намаз в мечети. Он оделся, совершил омовение и пошел в мечеть. Но по пути он упал и запачкал свою одежду. Тогда он смахнул грязь и повернул домой. Дома он сменил одежду, снова совершил омовение и отправился в мечеть. ПО дороге он опять упал на том же самом месте. И он опять смахнул грязь и вернулся домой, чтобы сменить одежду и совершить омовение.
На пути в мечеть, он встретил человека, который держал лампу. Тогда он спросил, кто этот человек и тот ответил: "я видел как ты дважды упал по пути в мечеть, поэтому я решил принести тебе лампу, чтобы ты осветил свой путь". Первый человек поблагодарил его и они вместе отправились в мечеть.
когда же первый человек пригласил человека с лампой совершить утренний намаз вместе тот отказался. Он пригласил его еще несколько раз, но человек с лампой отказывался. И тогда первый человек спросил его, почему человек с лампой не хочет молиться? И человек с лампой ответил: "Я шайтан".
Как удивился первый!!! И тогда шайтан стал объяснять ему: "Это из-за меня ты два раза падал и пачкал свою одежду. Когда ты вернулся домой, чтоб сменить одежду и снова пойти на молитву Аллах простил все твои грехи. Тогда я заставил тебя упасть опять. Но даже это не остановило тебя, ты опять пошел в мечеть. Тогда Аллах простил грехи всех твоих домочадцев. Я испугался, что если ты упадешь еще раз, то Аллах простит грехи всех жителей твоей деревни. Тогда я проследил, чтобы ты дошел до мечети аккуратно."

Не помогайте Шайтану в его делах. Не оставляйте своих добрых намерений, потому что вы никогда не знаете каково будет вознаграждение.

 

Қаҳрамонимиз Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг
бошқа саҳобалардан фарқли бир фазллари бор. У кишини баъзи уламоларимиз
муҳожирлардан ҳисоблайдилар, бошқалари эса ансорийлардан ҳисоблайдилар.
Аслида эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари кишига қайси
гуруҳни истасалар ўшанга қўшилиш ихтиёрини берганлар.


Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг ўзлари Бани
Абс қабиласидан бўлганлар. Аммо ансорларнинг Бани Абдулашҳал қабиласига
қўшиладилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига:
«Хоҳласанг ансорлардан бўл, хоҳласанг муҳожирлардан бўл», деганлар.
Ўшанда Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу:

«Ансорлардан бўламан», деганлар.

«Сен улардансан», деганлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам

Хўш, нима учун бундоқ бўлди, деган савол туғилади. Бу саволга жавоб
топиш учун Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг насабларига, у
кишининг оиласи тарихига назар солиш керак бўлади.

Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг тўлиқ исмлари Абу Абдуллоҳ
Ҳузайфа ибн Ямон ибн Жобир ал-Абсий, ал-Маккий, ал-Ямонийдир. Ҳузайфа
ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг оталарининг исми аслида Ҳисл бўлган. Ўша
Ҳисл бир одамни ўлдириб қўйиб Мадийнага қочиб келган. У ерда Ҳисл Бани
Абдулашҳал билан шартнома тузган. Унинг қавми Бани Абдулашҳал ни
«ямонийлар» деб аташар эди. Шунинг учун ҳам Ҳислни улар билан шартнома
тузгани ва ҳимояларида яшагани учун Ямон деб атай бошладилар.

Ўша Ямон Бани Абдулашҳал қабиласидан Рибоб бинти Каъб ал-Ашҳалия деган
аёлга уйланди. Икковларига Аллоҳ таоло Ҳузайфа, Саъд, Сафвон, Мудлаж ва
Лайло деган фарзандларни берди. Рибоб мусулмон бўлиб Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилди.



Аввал Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг
оталари Ямон Исломга кирди. У киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг хабарларини эшитиши билан ўз қавмнинг бир неча одамлари
билан тезда Маккага борди ва Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан
кўришиб мусулмон бўлди. Сўнгра Ямон Мадийнага қайтди. Унинг аҳли ва
яқинлари ҳам мусулмон бўлдилар.

Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу Мусулмон оилада ўсдилар. У киши
оталари ва қавмининг баъзи кишилари билан Маккага бориб Набий соллаллоҳу
алайҳи васалламга байъат қилиб келдилар. У киши Ислом таълимотлари
остида саодатли ҳаёт кечиришни бошладилар.



Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадийнага
ҳижрат қилиб келганларидан кейин Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг
қалблари қувончга тўлди ва у зотнинг мажлисларида доимий равишда
ишитирок этиб баҳраманд бўла бошладилар. У киши набавий дорулфунуннинг
мухлис талабасига айландилар. Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу
набавий дорулфунунда Қуръони Карим, шаръий илмлар билан бир қаторда
олиймақом инсоний фазийлатларни ҳам ўзарига пухта сингдирдилар. У киши
ҳақ йўлида бақувват, ҳаким, нифоқ ва алдамчиликни ёмон кўрадиган,
ростгўй ва шижоатли инсон бўлиб бордилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муҳожир ва ансорларни
биродарлаштирганларида Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳуни Аммор ибн
Ясир розияллоҳу анҳу билан биродар қилиб қўйдилар.



Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу Бадр ғазотида
қатнаша олмадилар. Бунинг ўзига яраша сабаби бор эди. Бу сабабни Ҳузайфа
ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг ўзлари Имом Муслим кетирган ривоятда
қуйидагича тушунтирадилар:

«Мени Бадрда ҳозир бўлишдан ҳеч нарса ман қилгани йўқ. Илло мен отам
билан сафарга чиккан эдим. Қурайш кофирлари бизни тутиб олдилар. Улар
бизга:

«Сизлар Муҳаммаднинг олдига кетаётибсизлар», дедилар.

«Биз Мадийнага кетмоқдамиз», дедик.

Улар биздан Аллоҳнинг номи ила, фақат Мадийнага кетмоқдамиз, унинг
ёнида туриб қитол қилмаймиз, деган аҳдни олдилар. Набий соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб хабарни айтдик.

Шунда у зот алайҳиссалом:

«Уларга берилган аҳдга вафо қиламиз. Уларга қарши Аллоҳдан ёрдам
сўраймиз», дедилар».

Бу ишни қилиш учун Ислом бўлиши керак.

Бу ишни қилиш учун Иймон бўлиши керак.

Бу ишни қилиш учун Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлиши керак.



Уҳуд ғазоти Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу
иштирок этган биринчи жанг бўлди. Бу куни у кишининг оталари Ямон
розияллоҳу анҳу қатл бўлдилар. У кишини жанг тўпалонида, билмасдан
мусулмонлар ўлдириб қўйдилар.



Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Уҳуд куни бўлганида мушриклар очиқ-ойдин мағлубиятга учрадилар.
Шунда Иблис:
«Эй Аллоҳнинг бандалари, орқадагиларга қаранг!» деди. Бас, уларнинг
олдиндагилари орқадагиларига қайтиб келди. Улар орқадагилар билан
кучландилар. Ҳузайфа назар солиб бирдан отасини кўриб қолди ва:

«Эй Аллоҳнинг бандалари, отам! Отам!» деди.

Бирпасда уни қатл қилдилар. Шунда Ҳузайфа:
«Аллоҳ сизларни мағфират қилсин», деди.

Урва айтади:
«Токи Аллоҳ азза ва жаллага йўлиққинича Ҳузайфада ўша нарсадан бир
хайр боқий қолди».
Бухорий ривоят қилган.

Уҳуд уришида ҳаёт мамот жанги бўлди Куннинг биринчи ярмида мусулмонлар
кофирларга ғолиб келишди. Мушрикларнинг бошлиқларидан етмиш киши қатл
этилди. Улар енгилиб, ортга қараб қоча бошладилар. Қочиб-қочиб аёллари
турган жойгача бордилар. Аёллар ҳам қочишга тайёрланиб, кийимларини
йиғиштира бошладилар.

Мушрикларнинг енгилиб қочаётганини кўрган камончилар, Пайғамбар
алайҳиссалом қимирламай туришни тайинлаб қўйган жойларини ташлаб
кетдилар.

Улар бир-бирларига:

«Қаранглар, ўлжа, ўлжа!» деб қичқиришди.

Амирлари Пайғамбар алайҳиссаломнинг шартларини эсларига солса ҳам,
кўнмадилар. Мушриклар батамом енгилиб бўлди, деб гумон қилиб, ўлжа
йиғишга киришиб кетдилар ва Уҳуд томонни очиқ қолдирдилар.

Шу пайт Холид ибн Валид фурсатни ғанимат билиб, мушрикларнинг
отлиқларини худди ўша ерга бошлади. У ердан ўтиб мусулмонларнинг орқа
томонларидан бостириб кирди. Холид ибн Валид бошлиқ отлиқлар мусулмонлар
устига бостириб келганини кўрган, қочиб кетаётган мушриклар ҳам
ўзларини ўнглаб, яна уруш майдонига юзландилар. Натижада мусулмонлар
қуршовда қолдилар.

Ана ўша ҳолатни биз ўрганаётган ривоятда:

«Бас, уларнинг олдиндагилари орқадагиларига қайтиб келди. Улар
орқадагилар билан кучландилар», деб айтилмоқда.

Ҳамма нарса тескарисига айланиб, мусулмонлар енгила бошладилар.
Уларнинг сафида саросима бошланди. Қўрқув ҳукм суриб, тартибсизлик
бошланди. Бундай бўлишини ҳеч ким кутмаган эди.

Тўс-тўполоннинг ичида ким нима қилаётганини билиб бўлмай қолди. Ана
ўша тўполон орасида,

«Ҳузайфа назар солиб бирдан отасини кўриб қолди»

Унинг отасига мусулмонлар ҳамла қилаётган эдилар. Бу ҳолни кўрган
Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу Жон-жаҳдлари билан:

«Эй Аллоҳнинг бандалари, отам! отам!» деди».

Лекин қирғин барот жангда унинг гапига ким қулоқ солар эди.

«Бирпасда уни қатл қилдилар».

Мусулмон отаси ўз сафдошлари, диндошлари томонидан қатл қилинган бўлса
ҳам Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу қотиллардан хафа бўлмадилар.
Балки уларнинг ҳақларига дуо қилдилар:

«Шунда Ҳузайфа:

«Аллоҳ сизларни мағфират қилсин», деди».

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу
анҳу хато йўли билан қатл қилингани учун отасининг хунини бердилар.
Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу бу хунни мусулмонларга садақа қилиб
юбордилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг бу ишлари
учун яна ҳам яхши кўрдилар ва ўзларига жуда ҳам яқин тутадиган бўлдилар.
Мусулмонлар ҳам Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу бу мардликларини
муносиб тақдирладилар. У кишини ҳаммалари алоҳида ҳурмат қиладиган
бўлдилар.

«Урва айтади:

«Токи Аллоҳ азза ва жаллага йўлиққинича Ҳузайфада ўша нарсадан бир
хайр боқий қолди».



Мусулмонларни таг-томирлари билан қириб ташлаш
ниятида тўпланиб келган турли аҳзоблар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам бошлиқ Ислом лашкарини йиширма кундан ортиқ қамал қилиб
турдилар.

Вазият ғоятда оғир эди. Душман ичига бориб уларнинг хабарларини билиб
келиш зарур бўлиб қолди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга душман орасида ихтилоф пайдо
бўлгани, Аллоҳ уларнинг бирлигини бузгани ҳақида хабар етганидан сўнг,
кечаси Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳуни нима бўлаётганини билиб келиш
учун уларнинг ичига юбордилар.

Бу ҳақда Ибн Исҳоқ Муҳаммад ибн Каъб ал-Қаразийдан келтирган ривоятда
Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:

«Аллоҳга қасамки, Хандақда иштирок этдим. Набий соллаллоҳу алайҳи
васаллам кечаси бир муддат намоз ўқидилар. Сўнгра бизга бурилиб қараб:

«Ўрнидан туриб бориб анави қавм нима қилаётганига назар солиб қайтиб
келадиган ким бор? Ким шу ишни қилса Аллоҳдан уни жаннатда менинг
рафиқим қилишини сўрайман!» дедилар.

Хавфнинг кулилигидан, очлик шиддатиан ва совуқнинг қаттиқлигидан ҳеч
ким турмади. Бирор киши турмаганидан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам менга:

«Эй Ҳузайфа, анави қавмнинг ичига бориб, нима қилаётганларига назар
сол. Бизга қайтиб келгунингча, ҳеч нарса қилма», дедилар.

Туриб бордим ва қавмнинг ичига кирдим. Шамол ва Аллоҳнинг лашкарлари
нима қилса, қилаётган эди. Шамол уларнинг қозонини ҳам, оловини ҳам,
чодирини ҳам жойида қўймас эди. Абу Суфён ўрнидан туриб:

«Эй Қурайш жамоаси, ҳамма ёнидаги одамга қарасин», деди. Мен ёнимдаги
одамни ушлаб:

«Сен кимсан?!» дедим.

«Мен Фалончи ибн Пистончиман», деди у.

Сўнгра Абу Суфён:

«Эй Қурайш жамоаси! Туриб бўлмайдиган ҳолатда қолдингиз. Туя ва отлар
ҳалокатга учради. Бани Қурайза сизга хиёнат қилди. Улардан бизга ўзимиз
ёмон кўрган нарса етди. Шамолнинг зўридан нима бўлаётганини ҳам кўриб
турибсиз. Қозонимиз жойида турмайди. Олов ёнмайди. Чодирларимиз тик
турмайди. Қани, жўнанглар, мен жўнадим», деди.

Сўнгра бориб, туясига миниб, уни урган эди, уч оёқлаб сакраб турди.
Бир оёғи буклаб боғланган экан. Аллоҳга қасамки, у туянинг оёғини тик
турғазиб ечди. Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг менга:

«Бизга қайтиб келгунингча бир нарса қилма», деган амрлари бўлмаганида,
уни ўлдирар эдим».

Ғатафонга Қурайшнинг нима қилгани хабари етиб борганда улар ҳам ўз
юртларига жўнаб қолдилар. Ўша пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам намоз ўқиётган эдилар.

Мислсиз қаҳрамонлик кўрсатган Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу келиб У
зотга хабарни етказди. Тонг отгач Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам
ҳам Мадинага қайтдилар.

Шундай қилиб, Аҳзоб уруши тугади. Исломни ва мусулмонларни таг-томири
билан суғуриб ташлаш ниятида тўпланган кофир ва мушрик гуруҳлар ёвуз
мақсадларига ета олмади. Аллоҳ таоло мусулмонларга нусрат берди.



Табук ғазотида қайтиш пайтида Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламни мунофиқларнинг суиқасдидан сақланиб қолишларида
Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу ҳам иштирок этганлар.

Имом Аҳмад розияллоҳу анҳу Абу Туфайл розияллоҳу анҳудан қуйидагиларни
ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Табук ғазотидан
қайтаётганларида жарчига буюриб:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тепалик йўлига юрдилар, ҳеч ким
у йўлга юрмасин», деб жар чақиртирдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам уловларини Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу етаклаб, Аммор
ҳайдаб кетишаётган эди, тўсатдан бир гуруҳ юзини беркитиб олган отлиқлар
тезлаб келиб, Аммор розияллоҳу анҳуни ўраб олишди. Аммор розияллоҳу
анҳу ҳалиги отларнинг юзига уриб ҳайдай бошлади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳузайфага:

«Етакла, етакла!!!» дедилар.

Сўнгра уловдан тушиб олдилар. Аммор қайтиб келди. Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Эй Аммор! Ҳалиги одамларни танидингми?» дедилар.

Аммор розияллоҳу анҳу:

«Ҳамма отлиқларни билардим. Аммо булар юзларини беркитиб олган
эканлар», деди.

Расулуллоҳ алайҳиссалом:

«Нима қилишмоқчи бўлганларини билдингми?» дедилар. Аммор:

«Аллоҳ ва Унинг Расули билади», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Улар Расулуллоҳнинг минган уловини олиб қочиб, сўнгра уни йиқитмоқчи
бўлдилар», дедилар.

Шунда Аммор розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг саҳобаларидан бирига:

«Аллоҳ учун ростини айт, тепаликдаги ўтган одамлар нечта эди?» деб
савол берди.

У киши:

«Ўн тўрт киши эди», деб жавоб берди.

Аммор розияллоҳу анҳу эса:

«Агар сен ҳам улар билан бўлсанг, ўн бешта экан», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улардан учтасини (номини айтиб)
санадилар.

Улар:
«Аллоҳга қасамки, биз Расулуллоҳнинг жарчиларини эшитмабмиз, ҳалиги
одамларнинг ниятидан ҳам бехабар эдик», дейишди.

Аммор розияллоҳу анҳу:

«Гувоҳлик бераманки, қолган ўн иккитаси бу дунёю у дунёда Аллоҳга ва
Унинг Расулига уруш очганлардир», дедилар».

Кўриниб турибдики, мунофиқлар пайтини топсалар, ҳатто Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламга суиқасд қилишдан ҳам тоймайдилар.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вақтларида мунофиқлар бир
неча бор куфр гапларни айтганларидан кейин тониб, айтганимиз йўқ, деб
қасам ичишган.

Ана шу тариқа Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча ғазотларида фаол иштирок этдилар.



Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу фақат
ғазотларда эмас, бошқа вақтларда ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васаллам билан бирга бўлар эдилар. Агар баъзи ишлар билан машғул бўлиб у
зот бир оз узоқлашсалар оналаридан тенбиҳ эшитар эдилар.

Имом Термизий Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Онам мендан:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни охирги марта қачон кўрган эдинг?»
деб сўради.

«Фалон вақтдан бери у зотни кўрганим йўқ», дедим.

У киши мени нолиди. Шунда мен унга:

«Шошмай туринг, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига
бориб, у зот билан Шом намозини ўқийман ва менга ҳам, сизга ҳам истиғфор
айтишларини сўрайман», дедим.

Бас, сўнгра бордим. У зот билан Шомни ўқидим. У зот Хуфтонни ҳам
ўқиганларидан кейин чиқиб юрдилар. Мен ортларидан эргашдим. У зот
овозимни эшитдилар ва:

«Бу ким? Ҳузайфами?» дедилар.

«Ҳа», дедим.

«Нима ҳожатинг бор? Аллоҳ сени ҳам, онангни ҳам мағфират қилсин»,
дедилар. Сўнгра сўзларида давом этиб:

«Манави фаришта ер юзига бу кечадан олдин ҳеч ҳам тушмаган эди. У ўз
Роббисидан изн олиб менга салом бергани ва Фотима аҳли жаннат аёлларнинг
саййидаси экани ҳамда Ҳасан ва Ҳусайн ҳли жаннат ёшларнинг саййидалри
экани башоратини бергани келибди», дедилар».

Ушбу ҳадиси шарифдан бир неча муҳим нарсаларни ўрганамиз.

Ҳузайфа розияллоҳу анҳунинг оналари ўта зукко ва оқила аёл эканлари. У
киши ўз ўғилларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ҳузурларига қачон борганин суриштириб туришлари шуни кўрсатади.

Ҳузайфа розияллоҳу анҳунинг ўзлари ҳам оналари каби закий ва оқил
инсон эканлари. У кишини оналари сўроққа тутиб койишлари билан дарҳол
хатоларини тузатишга ўтдилар. Оналарини тинчлантириб, биринчи келадиган
намозни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўқиб ҳам ўзига ва ҳам
онасига у зотдан дуо олишни ваъда қилдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўта сезгир эканлари ва
ўзларига айтилмаган нарсаларни ҳам билиб олишлари. Ортларидан эргашиб
келаётган одам Ҳузайфа эканини ва унинг ўзига ва онасига дуо олиш нияти
бор эканини билдилар. Шубилан бирга гапни чўзмасдан унинг ҳожатини
чиқардилар.

Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга Фаришталар ҳам Аллоҳ таолодан
изн олиб келиб салом бериб туришлари.

Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам билан бирга бўлганларида эса кўп нарсаларни ўрганар эдилар.

Муслим, Абу Довуд ва Насаийлар Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят
қиладилар:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга таомда ҳозир бўлсак,
токи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошламасларидан олдин қўл
чўзмас эдик. Биз бир марта У зот билан бирга таомга ҳозир бўлдик.

Бас, бир жория, худди уни биров қуваётгандек шошилиб келди ва таомга
қўлини узата бошлади. Шунда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам уни
қўлидан тутдилар.

Сўнгра бир аъробий, худди уни биров қуваёгандек шошилиб келди. Шунда У
зот уни ҳам қўлидан тутдилар ва:

«Албатта, шайтон Аллоҳнинг исми зикр қилинмаган таомни ўзига ҳалол
ҳисоблайди. У мана бу жорияни, у ила ўзига ҳалол қилиб олиш учун
келтирди. Бас, мен унинг қўлидан тутдим. Сўнг манабу аъробийни у ила
ўзига ҳалол қилиб олиш учун келтирди. Бас, мен унинг ҳам қўлидан тутдим.
Менинг жоним қўлида бўлган зот билан қасамки, албатта, унинг қўли
жориянинг қўли ила менинг қўлимга тушди»-дедилар».

Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу ўзларининг ихлослари, заковотлари
ва бошқа олиймақом хислатлари ила Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг ишончларига кирдилар. У зот алайҳиссалом Ҳузайфа ибн
ал-Ямон розияллоҳу анҳуга бошқаларга ишонмаган нарсаларни ишондилар ва
бошқаларга қилинмаган илтифотларни қилдилар.



Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, халифа таъйин қилсангиз эди», дедилар.

«Агар сизларга халифа таъйин қилсаму сиз унга осий бўлсангиз, албатта,
азобланурсиз. Аммо модомики сизга Ҳузайфа сўзласа, уни тасдиқланг.
Модомики, Абдуллоҳ сизга ўқитса, уни ўқинг», дедилар».
Термизий ривоят қилган.

Бу ҳадиси шарифда васф қилинаётган ҳолта ва суҳбат Набий соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг вафотларидан олдинги беморликларида бўлган. У зот
ўзларидан кейин мусулмон давлатига ким раҳбар бўлишини таъйин қилишни
хуш кўрмаганлар. Бунинг ўрнига Ислом уматига Ҳузайфа ибн ал-Ямон
розияллоҳу анҳу нима десалар шуни тасдиқлашни васият қилганлар.

Албатта, бундан зиёда фазл ва фахр бўлиши мумкин эмас.

Рвоятда зикр қилинган «Абдуллоҳ»дан мурод Абдуллоҳ ибн Масъуд
розияллоҳу анҳудирлар.



Биринчи халифа Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг
даврларида Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу фатҳ ишларида фаол
қатнашдилар. Ўша пайтда мусулмон фотиҳларнинг дунёга Ислом нурини
таратиш учун қилган зафарли юришлари бошланган эди. Ҳузайфа ибн ал-Ямон
розияллоҳу анҳу арабистон ярим оролидаги ҳануз мусулмон бўлмаган
ерларини, Ироқ ва Шом ерларини фатҳ қилишда жонбозлик кўрсатдилар.



Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида
мусулмонларнинг энг кўп ташвишга солган масалалардан бири мунофиқлар
масаласи эди. Энг мушкили ким мунофиқ эканлигини билиб олиш қийин эди.
ҳамма бу муаммодан ҳайрон эди.

С-к.лардан фақат бир киши бу сирдан воқиф эди. Ўша нодир саҳобий
бизнинг қаҳрамонимиз Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу
анҳуга мунофиқларнинг исмларини бирма бир айтиб берган эдилар. шу билан
бирга бу сир бирор кишига айтмасликни тайинлаган эдилар. Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳуга
мунофиқларнинг ҳаракатларини кузатиб бориш, уларнинг Ислом ва
мусулмонларга келтирадиган хатарларини олдини олиш ишларини ҳам топишган
эдилар.

Имом Муслим Аммор ибн Ясин розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Менга Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:

«Саҳобаларим ичида ўн иккита мунофиқ бор. Улардан саккизтаси туя
игнанинг тўшигидан ўтмагунча жаннатга кирмаслар», дедилар».

Ўшандан бошлаб Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу саҳобалар ичида,
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сирлари соҳиби», лақабини
олган эдилар ва у кишининг оғизларига тасарруфларига қараб мунофиқ
кимлигини билиб олишга ҳаракат қилар эдилар ҳамда ўзлари ўша
мунофиқлардан эмасликлари ҳақида саволлар берар эдилар.

Жумладан Умар розияллоҳу анҳу ҳам Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу
анҳудан мунофиқлар ҳақида сўраб юрар эдилар. У киши мунофиқ шубҳасида
бўлган кишилардан бирортаси ўлса, Умар розияллоҳу анҳу Ҳузайфа ибн
ал-Ямон розияллоҳу анҳуга қарар эдилар. Агар Ҳузайфа ибн ал-Ямон
розияллоҳу анҳу жанозага келмасалар, Умар розияллоҳу анҳу ҳам келмас
эдилар.

Умар розияллоҳу анҳу бир куни Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳудан:

«Менинг омилларим ичида бирорта мунофиқ борми?» деб сўрадилар.

«Битта», дедилар Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу

«Уни менга кўрсат», дедилар Умар розияллоҳу анҳу

«Ундоқ қилмайман», деди Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу

Аммо Умар розияллоҳу анҳу ўз фаросатлари билан ўша одамни ишдан
бўшатиб юбордилар.

Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг денгиз мавжидек мавжланадиган фитна ҳақидаги ҳадиси
шарифларини ҳам яхши билар эдилар.

Имом Бухорий, Муслим ва Термизийлар Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят
қиладилар:
«Умар:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг фитна ҳақидаги ҳадисларини
ким ёддан билади?!»-деди.

Ҳузайфа:

«Мен, у зотнинг:

«Кишининг аҳлидаги, молидаги ва қўшнисидаги фитнасини намоз, рўза ва
садақа ювиб юборади, деганларини эшитганман»-деди.

«Мен бунинг ҳақида сўраётганим йўқ. Мен денгиз мавжидек мавжланадиган
(фитна) ҳақида сўраяпман»-деди Умар.

«Унинг қаршисида ёпилган эшик бор»-деди у.

«Ул очилурми, синдирилурми?»

«Синдирилур».

«Ундоқ бўлса қиёмат кунигача ёпилмас эканда».

Биз Масруқга:

«Ундан сўрачи, Умар эшик ким эканлигини билар эканми?»-дедик.

У сўради. Ҳузайфа:

«Ҳа, эртадан олдин кечаси бўлишини билгандек билар эди»-деди».

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам келажакда мусулмонлар ичидан
фитна чиқиб урушлар, келишмовчиликлар ва нохушликлар бўлиши ҳақида баъзи
ҳадисларни айтган эдилар.

Ҳазрати Умар ҳам бу нарсадан хабардор эдилар. Шу билан бирга мазкур
фитна менинг вақтимда чиқмасмикан, унга мен аралашиб қолмасмиканман?
деган хаёл билан юрар эдилар.

Шунинг учун ҳам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мазкур
фитна ҳақидаги ҳадисларини яхши билган кишилардан сўраб суриштириб юрар
эдилар. Кунлардан бир кун ушбу ривоятда зикр қилинган ҳодиса бўлиб ўтди.

«Умар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг фитна ҳақидаги
ҳадисларини ким ёддан билади?»-деди.

Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг бу саволларига жавобан Ҳузайфа
розияллоҳу анҳу:

«Мен У зотнинг, Кишининг аҳлидаги, молидаги ва қўшнисидаги фитнасини
намоз, рўза ва садақа ювиб юборади, деганларини эшитганман»-деди.

Кўриниб турибдики, Ҳузайфа розияллоҳу анҳу фитнадан, кичик маънодаги
фитна, синов ва бир хил нарсаларга чалғиб ибодатда камчиликка йўл қўйиш
маъносини тушунганлар. Шунинг учун ҳам молу-дунё, аҳли-аёл ва қўни-қўшни
туфайли содир бўлган гуноҳларни намоз, рўза ва садақа ювиб юбориши
ҳақидаги ҳадисни айтдилар.

Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу бўлсалар ўз саволларида катта фитнани,
мусулмонлар орсида чиқадиган келишмовчиликлар, уруш жанжаллар ва жанглар
фитнаси ҳақида сўраган эдилар.

Шунинг учун ҳам, Ҳузайфа розияллоҳу анҳунинг гапларидан кейин:

«Мен бунинг ҳақида сўраётганим йўқ. Мен денгиз мавжидек мавжланадиган
(фитна) ҳақида сўраяпман», дедилар.

Мусулмонлар орасида чиқадиган фитнани денгиз мавжидек мавж уришини
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтган эдилар.

Ҳазрати Умар Ҳузайфа розияллоҳу анҳуга ўша васфни эслатдилар. Ҳузайфа
розияллоҳу анҳу у ҳадисни ҳам яхши билар эдилар. У киши Ҳазрати Умар
нима учун у фитна ҳақида сўраётганларини ҳам тушуниб етдилар.

Шунинг учун у кишини тинчлантириб:

«Унинг қаршисига ёпилган эшик бор», деди.

Яъни, эй, Умар, ўша денгиз мавжидек мавж урадиган фитнага мен аралашиб
қоламанми, деб қўрқмагин, у билан сенинг орангда ёпиқ эшик бор,
деганлари эди. Бу эшик, шахс эканлигини ҳадиснинг давомидаги,

«Умар эшикнинг ким эканлигини билар эканми?» деган жумладан ҳам билиб
оламиз. Шунинг учун ҳам ҳазрати Умарнинг Ҳузайфа розияллоҳу анҳуга:

«У очилурми, синдирилурми?-деб берган саволларининг маъноси, ўша
ёпилган эшик бўлган шахс ўзи вафот этадими ёки бошқалар томонидан
ўлдириладими, дегани эди.

Бу саволга Ҳузайфа розияллоҳу анҳу «синдирилур»- дедилар. Яъни, ўша
фитнага эшик бўладиган шахс ўлдирилади, дегани эди.

Ҳазрати Умар тушуниб етдилар ва:

«Ундоқ бўлса, қиёмат кунигача ёпилмас эканда»- дедилар.

Ушбу ҳадисни Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан эшитиб ўтирган кишилар фитнага
эшик бўлиб турган одам кимлигини ҳазрати Умар билармидилар, йўқми?
деган хаёлга бордилар ва машҳур тобеъинлардан Масруқ раҳматуллоҳи
алайҳдан бу ҳақда Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан сўрашни таклиф қилдилар.
Улар бу ҳақда:

«Биз Масруқга ундан сўрачи Умар эшик ким эканини билар эканми?-дедик»,
дейдилар.

Масруқ Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан бу саволни сўради. Ҳузайфа
розияллоҳу анҳу бу саволга жавоб бериб:

«Ҳа эртадан олдин кечаси бўлишини билгандек билар эди»-деди.

Демак, ҳазрати Умарнинг ўзлари билиб туриб яна сўрашларидан мақсадлари
бошқаларни ҳам хабардор қилиш ва бу масалани яна ҳам таъкидлаб олиш
экан.

Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳунинг фотиҳлик қобилиятлари иккинчи
халифа ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг даврларида яққол намоён бўлди.

Умар розияллоҳу анҳу халифа бўлиб сайланганларида Ҳузайфа ибн ал-Ямон
розияллоҳу анҳу машҳур Ярмук жангида душманга қарши жанг қилаётган
эдилар. У киши ўша ердан яна ўз жиҳодларида давом этдилар.



Мусулмонлар Кисронинг пойтахти Мадоин шаҳрини фатҳ
қилганларидан кейин уни ўзларига марказ қилиб олган эдилар.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу у шаҳарда истиқомат қилаётган
мусулмонларнинг ранглари сарғайиб, ўзлари заифлашиб бораётганларини
мулоҳаза қилдилар. У киши Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳуга мактуб
юбориб, Салмони Форсий билан Ҳузайфа ибн Ямонни ер танлашга юбор. Ҳам
қуруқлик, ҳам денгизга яқин, мен билан сизларнинг орангизда сув ҳам,
кўприк ҳам йўқ ерни топсинлар, деб амр қилидлар.

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу икковларини ўша вазифани бажариш
учун юборди. Улар икки томонган кетиб, ер танлаб келиб Куфа-тўгарак
қумлик, деган жойда учрашдилар. У ерда намоз ўқиб, Аллоҳ бу ерни сабот
манзили қилсин, деб дуо қилдилар. Кейин Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу
анҳу олдига бори хабар бердилар.

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу Қаъқоъ ва Абдуллоҳ ибн Мўътам
розияллоҳу анҳумоларга одам юбориб, ўринларингизга бошқани қўйиб,
ўзингиз ҳозир бўлинглар, деб амр қилди.

Ана шу тариқа мусулмон оламининг энг машҳур шаҳарларидан бири бўлган
Кўфа шаҳрининг тасис этилишида Ҳузайфа ибн ал-Ямон розияллоҳу анҳу
асосий ўрин тутган кишилардан бири бўлдилар.



Мусулмон фотиҳларлар Ноҳавандга етиб бориб чодирлар
қурдилар. Аввал жангга таёргарлик кўрилди. Сўнг жанг бошланди.
Чоршанба, Пайшанба кунлари жанг бўлиб, Жума куни форслар хандақларига
тушиб беркиниб олдилар.

Мусулмонлар маслаҳат қилиб, Қаъқоъ ўз аскарлари билан душман устига
бостириб бориб, кейин уларни алдаш учун ортга қочиши, душман қувиб
чиққанда ҳамма бирдан ҳамла қилишига қарор қилдилар.

Қаъқоъ ибн Амр розияллоҳу анҳу ўз одамлари билан топширилиган вазифани
аъло даражада бажардилар.

Умрида мусулмонларнинг қочганини кўрмаган форслар ховлиқиб уларни
қувишга турдилар.

Нўъмон розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам яхши
кўрадиган вақтгача лашкарга жангга киришга амр бермай турди.

Қуёш заволга кетиши билан у киши такбир айтди. Исломнинг музаффар
фотиҳлари «Аллоҳу акбар!» садолари остида душман устига арслонлар каби
ташландилар.

Биринчилардан бўлиб уларнинг амирлари Нўъмон розияллоҳу анҳу, агар мен
шаҳид бўлсам, ўрнимга Ҳузайфа амир бўлади, деб ёвга ҳамла қилди.

Тарих кўрмаган жанг бўлди. Қодисияда ҳам бунчалик бўлмаган эди. Жанг
давомида Нўъмон розияллоҳу анҳу шаҳид бўлди. Укаси Нуъайм унинг жасадини
биров кўрмасин деб беркитиб қўйиб ўзи жангни давом эттирди.

Байроқни Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу олди. Жанг қоронғу тушгунча
давом этди. Форслар ўт ёниб турган ибодатхоналари томон қочдилар.
Мусулмонлар уларни қувиб бордилар.

Форсларнинг Моҳийн номли бошлиғи сулҳ сўради. Уларнинг талаби бўйича
қуйидаги аҳднома ёзилди.

Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм

Ушбу Ҳузаўфа ибн Ямоннинг Моҳдинор аҳлига берганидир. У уларга
жонлари, моллари ва ерлари учун омонлик берди. Улар ўз миллатларида
ўзгартирилмадилар. Улар билан шариатлари ораси тўсилмайди. Модомики улар
жизяни адо қилар эканлар улар ҳимояда бўлурлар. Ҳар йили уларга волий
бўлган шахсга ҳар бир балоғатга етганнинг молидан ва жонидан тоқатига
қараб (олинади). Модомики, Мусофирларни тўғри йўлга солсалар, йўлларни
тузатсалар, ўз олдиларидан ўтган мусулмон аскарларни бир кечаю бир
кундуз меҳмон қилсалар, вафо қилсалар ва насиҳат қилсалар. Агар
алдасалар ва ўзгартсалар, бизнинг зиммамизда улар учун ҳеч нарса йўқ».

Қаъқоъ ибн Амр, Нуъайм ибн Муқаррин ва Сувайд ибн Муқарринлар гувоҳ
бўлдилар. 19 ҳижрий сананинг Муҳаррамида ёзилди».

Сўнгра мусулмонлар ўз жойларига қайтдилар. Наҳованд фатҳини
мусулмонлар «Фатҳларнинг фатҳи» деб номладилар. Чунки бу фатҳдан кейин
Форснинг иши умуман ўнгланмади.

Ҳазайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу Соиб ибн ал-Ақраъ розияллоҳу анҳуни
хушхабарчи қилиб Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ҳузурларига йўллади. У
Мадинага яқинлашиб келганда ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу шаҳар
ташқарисида хабар кутиб, безовта бўлиб юрар эди. У киши Соиб розияллоҳу
анҳуни кўришлари билан:

«Ортингда не бор?» деди.

Соиб ибн ал-Ақраъ розияллоҳу анҳу:

«Яхшилик! Эй мўминларнинг амири, Аллоҳ сенга фатҳ берди! Улкан фатҳ!
Нўъмон ибн Муқаррин шаҳид бўлди», деди.

Умар:

«Иннаа лиллаҳи ва иннаа илайҳи рожиъун!» деди-да, йиғлаб юборди.
Йиғининг кучидан унинг икки курагининг уст қисми кўтарилиб туша бошлади.
Буни кўрган Соиб:

«Эй мўминларнинг амири, ундан кейин мусийбатга учраганларнинг ҳам
юзини таниб бўлмади», деди.

У киши:

«Улар заифҳол мусулмонлардир. Лекин уларни шаҳидлик ила мукаррам
қилган Зот юзларини ҳам, насабларини ҳам билади. Уларга Умарнинг
билишининг нима кераги бор», деди.

Ноҳавандда мусулмонларга тушган ўлжалар ичида икки идишда Кисронинг
нафис жавҳарлари ҳам бор эди. Ҳузайфа розияллоҳу анҳу ўшаларни Соиб
розияллоҳу анҳу орқали Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга юборган эди.
Соиб уларни ҳазрати Умар розияллоҳу анҳуга берганда, уларни байтулмолга
қўйиб лашкарингнинг олдига жўна, деди.

У уловини миниб кетди. Умар унинг ортидан пойлоқчи юборди. У Соибни
Куфадан қайтариб келди. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу уни кўриши
билан:

«Мен билан Соиб орамиздаги шулки, сен чиққан кечаси мен уйқуга кетдим.
Фаришталар мени ичида олов ёниб турган икки идиш томон, агар уларни
мусулмонларга тақсимламасам, ўтини менга босмоқчи бўлиб судрай
бошладилар. Бу икки идишни ол-да, мусулмонларнинг ризқи учун сотиб
юбор», деди.

Икки идишдаги жавоҳирлар Куфа бозорида сотилди ва тушган маблағ
мусулмонларга сарф қилинди.



Ҳузайфа розияллоҳу анҳу Ноҳаванд фатҳидан қайтиб
келаётиб Ҳамадон аҳли сулҳни бузганлари ҳақидаги хабарни эшитди. У киши
бу кўнгилсиз хабарни ҳазрати Умар розияллоҳу анҳуга етказди.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу у томонга Нуъайм ибн Муқарринни
юборишни амр қилдилар. У йўлдан қайтиб ўша томон юрди. Ҳамма тарафларни
эгаллаб шаҳарни қамал қилди. Душман сулҳ талаб қилди.



Улар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Мадоинга Ҳузайфа
ибн Ямон розияллоҳу анҳуни волий этиб таъйинладилар. Мадоин аҳолиси
ўзларига янги волий бўлган зот ҳақида жуда кўп гаплар эшитган эдилар.
Уларнинг тасаввурларида Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу афсоналарда
зикр қилинган қаҳрамонлардан бир неча марта юқорироқ турар эдилар.

Янги волийнинг тезоқ келишини шафқу завқ билан кутган Мадоин аҳолиси
сабрлари чидамай у кишининг одамлари билан келишларини кутиб олиш учун
чиқдилар. Улар афсонавий қаҳрамон волийни ўзларига яраша улуғворлик
билан кутиб олиш ниятида эдилар. Ҳадеганда янги волийнинг карвони
кўринавермади. Атрофда шов-шув ёки чанг тўзон ҳам кўтарилавермади.

Аммо бир истараси иссиққина одам эски тўқим ташланган эшакда оёқларини
осилтириб олиб кела бошлади. У бир қўлида нон, иккинчисида туз тутиб
олиб кавшаниб келар эди.

Ҳалиги киши кутиб олувчиларнинг оралаб уларнинг яримидан ўтиб бўлди.
Анашунда баъзи кишилар унинг Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу эканлигини
билиб қолдилар. Уларнинг бошларидан хушлари учиб кетди! Наҳотки,
афсонавий янги волий шу киши бўлса!

Одамлар у кишини ўраб олдилар. Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу
бўлсалар пинагларини бузмай йўлда давом этдилар. Одамлар у кишидан бирор
нарса эшитишга ошиқар эдилар. Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу бу ҳолни
англадилар ва уларга хитоб қилиб:

«Фитна жойлардан сақланиглар!» дедилар.

«Фитна жойлар нима, эй Абу Абдуллоҳ?!» дейишди.

«Амирларнинг эшиклари. Сизлардан бирингиз амир ёки волийнинг олдига
кириб, уни ёлғонини тасдиқлайди ва унинг ўзида йўқ нарсалар ила мадҳ
қилади», дедилар.

Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу ўзлари катта аскарбоши ва волий
бўлсалар ҳам халифанинг маслаҳатлари ила иш тутар эдилар.

Ибн Саъд роҳматуллоҳи алайҳи Ҳасан розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Умар розияллоҳу анҳу Ҳузайфа розияллоҳу анҳуга, одамларга атоларини
ва ризқларини бер», деб ёзди.

У жавобига:

«Биз бажо келтирдик. Яна кўп нарса ортиб қолди», деб ёзди. Умар унга:

«Албатта, у уларнинг Аллоҳ берган пайларидир. У Умарники ҳам Оли
Умарники ҳам эмас. Уни уларга тақсимлаб бер!» деб ёзди».

Умар розияллоҳу анҳу Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳуни инсон сифатида
юқори баҳолар, у кишини бутун дунёнинг бойликларига ҳам алишмас эдилар.

Имом Бухорий «Тарихи сағир»да Зайд ибн Аслам розияллоҳу анҳудан у киши
Убай розияллоҳу анҳу қилган ривоятда қуйидагилар айтилади:

«Умар ибн Хаттоб ўз соҳибларига:

«Орзу қилинглар!» деди.

«Мен бир уй тўла дирҳамларим бўлиши ва уларни Аллоҳнинг йўлида инфоқ
қилишни орзу қилурман», деди бири.

«Орзу қилинглар!» деди у яна.

«Мен мана шу уй тўла олтинларим бўлиши ва уларни Аллоҳнинг йўлида
инфоқ қилишни орзу қилурман», деди бошқаси.

«Орзу қилинглар!» деди у яна.

«Мен манашу уй тўла жавҳарларим бўлиши ва уларни Аллоҳнинг йўлида
инфоқ қилишни орзу қилурман», деди яна бири.

«Орзу қилинглар!» деди у яна.

«Бундан бошқа орзумиз йўқ», дейишди улар.

Шунда Умар:

«Аммо мен манашу уй тўла Абу Убайда ибн Жарроҳ, Муоз ибн Жабал ва
Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳумлар каби одамлар бўлишини ва уларни
Аллоҳнинг тоати учун омил қилишни орзу қилар эдим», деди.

Сўнгра у Ҳузайфага мол юборди ва:

«Назар солинглар нима қилар экан», деди.

У молни тақсимлаб юборди.

Сўнгра у Муоз ибн Жабалга мол юборди ва:

«Назар солинглар нима қилар экан», деди.

У молни тақсимлаб юборди.

Сўнгра у Абу Убайдага мол юборди ва:

«Назар солинглар нима қилар экан», деди.

У молни тақсимлаб юборди.

«Ана, сизларга айтмабмидим!» деди Умар».

Умар розияллоҳу анҳу умрларининг охиригача Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу
анҳу билан яхши муносабатда бўлдилар.

Амр ибн Маймун розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади::

«Умарни мусийбатга учрашидан бир неча кун олдин кўрдим. У Ҳузайфа ва
Усмон ибн Ҳунайфни тўхтатиб:

«Икковингиз нима қилдингиз? Ерга унинг тоқати етмайдиган нарсани юклаб
қўймадингизми тағин?» деди.

«Биз унга тоқати етадиган нарсани юкладик. Кўп ортиқлиги йўқ»,
дейишди.

«Яхшилаб назар солинглар, яна ерга у тоқат қила олмайдиган нарсани
юклаб қўйманглар», деди.

«Йўқ», дейишди.

«Аллоҳ саломат қилса, Ироқнинг тул аёлларини мендан кейин ҳеч кимга
ҳожати тушмайдиган қиламан», деди».

Бу суҳбатда Умар розияллоҳу анҳу ўзларининг омилларидан бўлган Ҳузайфа
ибн Ямон розияллоҳу анҳунинг ўзларига топширилган вилоятдаги кишиларга
раҳим шафқатли бўлишга чорлаган эдилар.



Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг давларида Ҳузайфа
ибн Ямон розияллоҳу анҳу жиҳод жабҳаларида фатҳ ишларида иштирокларини
давом этдирдилар. Ҳазрати Умон розияллоҳу анҳунинг даврларида ҳам турли
ўлкаларни фатҳ қилиш давом этди.

Жумладан, Саъид ибн Осс розияллоҳу анҳу Тобаристонни фатҳ қилди. У
киши билан бирга бу ишда ҳазарати Али розияллоҳу анҳунинг икки ўғиллари
имом Ҳасан ва имом Ҳусайнлар, Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу,
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу, Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу
анҳу, Абдуллоҳ ибн Зубайр, Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу ва бошқа
кўпгина катта саҳобийлар қатнашдилар. Тобаристонлик аввал жанг қилишди,
кейин сулҳ сўрашди. Улар билан сулҳ тузилди.

Кейин Саъид ибн Осс ва Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳулар Абдурраҳмон
ибн Робийъага ёрдам бериш учун Боб томон юришди. Озарбайжонга
етганларига Саъид ибн Осс Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳуни олдинга
юбориб ўзи орқани қўриқлаб турди.

Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу Абдурраҳмон билан фатҳни охирига
етгазгандан кейин қайтиб келиб Саъид ибн Оссга қўшилди.

Кўфанинг волийси Саъид ибн Осс розияллоҳу анҳу Абдурраҳмон ибн
Робийъанинг ўрнига унинг укаси Саломонни Бобни фатҳ қилувчи лашкарга
амир қилди. Аҳли Кўфа лашкарига Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳуни
бошлиқ қилди.

Ўша ерда, яъни, Озарбайжонни фатҳ қилиб юрганларида Ҳузайфа ибн Ямон
розияллоҳу анҳу фатҳ ишларини ташлаб Мадийнага қайтишга мажбур бўлиб
қолдилар. Мусулмонларнинг пойтахти Мадийнада у киши учун фатҳ ишларидан
ҳам муҳимроқ иш чиқиб қолган эди.

Вақт ўтиши билан Ислом давлатининг чегараси кенгайиб, кўплаб халқлар
ҳам мусулмонликни қабул қилиб, мусулмонларнинг сони кўпайгандан сўнг
Қуръонни ўқишда турлича келишмовчиликлар чиқа бошлади. Орада қатта фитна
чиқиш хавфи туғилди.

Бу хавфни биринчи бўлиб Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу англаб
етдилар. У киши бундан халифани огоҳ қилиб, фитнанинг олдини олиш учун
чора кўришни таклиф қилмоқчи бўлдилар.

Бу ҳақда имом Бухорий ўзларининг «Саҳиҳ»ларида Ибн Шиҳобдан у киши Анс
ибн Молик розияллоҳу анҳудан қилган қуйидаги ривоятни келтирадилар:

«Ҳузайфа ибн Ямон Усмоннинг олдига келди. У аҳли Шом билан Армения
фатҳида, аҳли Ироқ билан Озарбайжон фатҳида ғазотда эди. Ҳузайфани
уларнинг қироатдаги ихтилофлари қўрқинчга солган эди. Ҳузайфа Усмонга:

«Бу умматни Китоб тўғрисида Насоро ва Яҳудларнинг ихтилофига ўхшаш
ихтилоф қилишининг олдини ол!» деди.

Бас, Усмон Ҳафсага одам юбориб, бизга саҳифаларни, бериб тур ундан
мусҳафларга нусха кўчириб олайлик, кейин уларни ўзингга қайтариб
берамиз, деди.

Ҳафса уларни Усмонга юборди. У Зайд ибн Собит, Абдуллоҳ ибн Зубайр,
Саъид ибн Осс ва Абдурраҳмон ибн ал-Ҳорис ибн Ҳишомларга амр қилди. Улар
мусҳафларга нусха кўчирдилар. Усмон қурайшлик учлик гуруҳга:

«Агар сизлар Қуръоннинг бирор нарсасида Зайд ибн Собит ила ихтилоф
қилиб қолсангиз, ўшани Қурайш лисони ила ёзинглар. Чунки у уларнинг
лисонида нозил бўлгандир», деди.

Улар амрни бажо келтириб саҳифалардан мусҳафларга нусхалар кўчирдилар.
Усмон саҳифаларни Ҳафсага қайтариб берди. Улар насх қилганлардан ҳар
томонга биттадан мусҳаф юборди. Ундан бошқа саҳифаларда ва сусҳафда
Қуръондан бўлса, куйдириб юборишга амр қилди».

Халифа ҳазрати Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг бу ишларини барча
Ислом уммати катта қувонч ва қўўлаб қувватлаш билан кутиб олди ва унга
катта ғайрат билан амал қилишга киришди. Фақат Абдуллоҳ ибн Масъуд
розияллоҳу анҳу ўзларининг шахсий мусҳафларини ёки юборишга бир оз
кўнмай турдилар. Кейин Аллоҳ таоло кўнгилларига солиб у киши ҳам
жумҳурга қўшилдилар.

Шундоқ қилиб Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу Аллоҳ таолонинг китобини
асл ҳолида соқлаб қолиш бўйича мисли йўқ ажойиб иш қилдилар.



Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу илм бобида ҳам
тенги зот эдилар. У киши бу соҳада ҳам ҳаммага ўрнак бўлар эдилар.

Имом Бухорий ва Насаий ривоят қиладилар:
«Ҳузайфа рукуъ ва саждани батомом қилмаган бир кишини кўриб:

«Намоз ўқимадинг! Агар ўлсанг, Аллоҳ Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи
васалламни халқ қилган табиатидан бошқа табиатда ўласан!»-деди».

Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу машҳур саҳобалардан, у киши
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан бир нарсани эшитиб,
билмасалар гапирмайдилар. У киши розияллоҳу анҳу рукуъни ва саждани
тўлиқ қилмай, бошқа ривоятда айтилишича, худди қарға ерни чўқигандек
қилиб, намоз ўқиган одамни кўриб унга танбеҳ бердилар. Танбеҳ берганда
ҳам, ашаддий танбеҳ бердилар. Бу ўқиган намозинг намоз эмас. Агар доим
шундоқ қилиб намоз ўқиб юрган бўлсанг ишинг чатоқ. Мабода ўладиган
бўлсанг Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг миллатларидан бошқа
миллатда ўласан, деган маънодаги гап айтдилар. Бу кофир ҳолингда ўласан,
маъносини бошқа лафзлар ила ифода этилиши эди.

Имом Абу Довуд ва Термизийлар Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят
қиладилар:

«У киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқиган.
У зот рукуъларида «Субҳана Роббиял Азийм», ва саждаларида «Субҳана
Роббиял Аъло» дер эдилар. Қачон раҳмат оятидан (ўқиб) ўтсалар, тўхтаб,
сўрар, ва азоб оятидан (ўқиб) ўтсалар, тўхтаб паноҳ тилар эдилар».

Имом Бухорий, Муслим ва Насаийлар ривоят қиладилар:

«Ҳузайфа розияллоҳу анҳу Мадоинда эди. Ичимлик келтиришларини сўради.
Қишлоқнинг оқсоқоли кумуш идишда сув келтирди. У идишни олиб, келтирувчи
қараб отди ва:

«Мен уни қайтарсам ҳам яна шу идишда олиб келгани учун уни ўзига қараб
отдим. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Тилло ва кумуш идишларда ичманглар. Ипак ва дебожни кийманглар.
Чунки, ўшалар бу дунёда уларга, охиратда сизларга»-деганлар», деди».

Бошқа бир ривоятда:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларни тилло ва кумуш
идишларда ичимлик ичмоқ ва таом емоқдан ҳамда ипагу дебожни киймоқ ва
устига ўтирмоқдан қайтарганлар», дейилган.

Мадоин ўша пайтда Форс юртига қарашли машҳур шаҳалардан бири бўлган.
Биз, қишлоқ оқсоқоли, деб таржима қилиган ибора, «Деҳқон», деб келган.
Араблар ўша пайтда қишлақ бошлиқларини шундоқ атаган эканлар.

Ушбу ривоятда саҳобаларнинг бошқа мусулмонлрга Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламдан олган таълимотларини, шариат аҳкомларини қандоқ
ўргатганлари худди кўргазмали дарсдек аён бўлиб турибди.

«Ҳузайфа розияллоҳу анҳу Мадоинда эди. Ичимлик келтиришларини сўради».

Машҳур саҳобий Ҳузайфа розияллоҳу анҳу Мадоин шаҳрида турганларида
кунлардан бир кун сув ичкилари келиб ўша ерда турганлардан сув
келтиришларини сўрадилар.

«Қишлоқнинг оқсоқоли кумуш идишда сув келтирди».

Ҳузайфа розияллоҳу анҳу катта саоҳобий ва катта вилоят волийси
бўлганларидан ҳурматларини жойига қўйиш мақсадида бировга амр қилмасдан
қишлоқнинг оқсоқоли ўзи у кишига сув тутди. Аммо унинг сув келтирган
идиши кумушдан бўлган идиш эди. Ҳузайфа розияллоҳу анҳу қишлоқ оқсоқоли
қўлидан сувли идишни олдилар, аммо идиш кумушдан эканлигини
кўрганларида…

«У идишни олиб, келтирувчи қараб отди»

Албатта, Ҳузайфа розияллоҳу анҳунинг қишлоқ оқсоқолига нисбатан бундоқ
муомала қилишлари ўша ерда турганларни ажаблантириши турган гап эди.
Шунинг учун у киши дарҳол ўзлари қилган иш юзасидан кишиларга тушунтириш
баёноти ҳам бердилар.

«Мен уни қайтарсам ҳам яна шу идишда олиб келгани учун уни ўзига қараб
отдим».

Яъни, бундан олдин ҳам шунга ўхшаш ҳодиса бўлган, Ҳузайфа розияллоҳу
анҳуга худди шу қишлоқ оқсоқолининг ўзи кумуш идишда сув тутган, у киши
кумуш идишда сув ичмоқ мусулмон киши учун ҳаром эканини баён қилиб
берган эканлар. Лекин қишлоқ оқсоқоли бу гапларга эътибор бермай яна
кумуш идишда қайтадан сув олиб келгани учун Ҳузайфа розияллоҳу анҳу
ибрат бўлсин учун унга юқорида зикр этилган муомалани қилган эканлар.

Аммо Ҳузайфа розияллоҳу анҳу ўз сўзлари сингани учун бундоқ муомалага
ўтган эмас эдилар. Балки, мазкур қишлоқ оқсоқоли ўзининг нотўғри
тасарруфи ила Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўзларини
синдирган эди. Шунинг учун Ҳузайфа розияллоҳу анҳунинг қаттиқ аччиқлари
чиқди ва сўзлари давомида:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Тилло ва кумуш идишларда ичманглар. Ипак ва дебожни кийманглар.
Чунки, ўшалар бу дунёда уларга, охиратда сизларга»-деганлар», деди».

Худди шу жумлалар «Таом ва шароб китоби»да келган ва ўша ерда бу
масалани батафсил шарҳ қилганмиз.

Бошқа бир ривоятда:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларни тилло ва кумуш
идишларда ичимлик ичмоқ ва таом емоқдан ҳамда ипагу дебожни киймоқ ва
устига ўтирмоқдан қайтарганлар», дейилган».

«Ипак» ингичка арқоқли майин шойи бўлиб, «дебож» йирик арқоқли
майинлиги ипакникичали даражада бўлмаган шойидир.

Ушбу ривоятда тўрт нарсадан тўрт мақсадда фойдаланмоқ ман қилинмоқда.

Тилло ва кумуш идишлардан ичимлик ичмоқ ва таом емоқ мақсадида
фойдаланиш ман қилинган бўлса, ипак ва дебожни кийим қилиб киймоқ ёки
тўшаб устига ўтиришдан ман қилинмоқда.

Имом Бухорий ва Термизий -Абдурроҳман ибн Язид розияллоҳу анҳудан
ривоят қиладилар:

«Ҳузайфадан ўрнак олишимиз учун, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламга гўзал ҳайъати ва юриш туриши энг яқин киши ҳақида сўрадик.
Бас, у киши:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Ибн Умму Абддан кўра гўзал
ҳайъати, юриш туриши ва сийрати энг яқин кишини билмайман», деди».

Саҳобаларлар орасида Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳунинг обрўлари
жуда ҳам юқори эди. У кишининг илмларига ҳавас қилар эдилар. Ҳатто Абу
Дардаа розияллоҳу анҳуга ўхшаш катта саҳобийлар ҳам бу ҳақиқатни тан
олар эдилар.

Имом Бухорий Алқама розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Шомга кирдим. Бас, икки ракъат намоз ўқиб:

«Эй Аллоҳим, менга бир солиҳ суҳбатдошни муяссар қилгин!» деб дуо
қилдим. Бас, бир шайхни мен томон келаётганини кўрдим. У менга
яқинлашганда:

«Аллоҳ (дуоимни) ижобат қилди, деган умиддаман», дедим.

«Сен қаердансан?» деди у.

«Куфа аҳлиданман», дедим.

«Икки ковуш, ёстиқ ва таҳоратдон соҳиби сизларнинг ичингизда эмасми?

Шайтондан соқланган сизнинг ичингизда эмасми?

Ўзидан бошқа билмайдиган сирнинг соҳиби сизнинг ичингизда эмасми?

Ибн Умму Абд «Валлайли изаа яғшаа»ни қандоқ қироат қилди?» деди.

«Валлайли, изаа яғшаа. Ваннаҳари, изаа тажаллаа. Ваззакари, вал
унсаа», деб қироат қилдим.

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни менга оғизларини оғзимга
қўйиб туриб ўқитган эдилар. Улар мени қайтарай деди-я!» деди шайх».

Ушбу ривоятни яхшироқ англашимиз учун бир оз шарҳга эҳтиёжимиз тушади.


Ровий Алқама розияллоҳу анҳунинг «Шомга кирдим», деганлари Димашққа
кирдим деганларидир. Қадимда Димашқ шаҳарини ҳам Шом деб аташган.

У киши Шомнинг пойтахти Димашқ шаҳридаги масжидлардан бирида икки
ракъат намоз ўқиб:

«Эй Аллоҳим, менга бир солиҳ суҳбатдошни муяссар қилгин!» деб дуо
қилганлар.

Бир оздан сўнг ўзлари томон шайхни келаётганини кўрганлар ва у
ўзларига яқинлашганда:

«Аллоҳ (дуоимни) ижобат қилди, деган умиддаман», деганлар. Ўшанда шайх
улуғ саҳобий Абу Дардаа розияллоҳу анҳу бўлганлар. У киши Алқама р-уга
савол бериб:

«Сен қаердансан?» дедилар.

«Куфа аҳлиданман», деб жавоб бердилар у киши.

Шунда Абу Дардаа розияллоҳу анҳу:

«Икки ковуш, ёстиқ ва таҳоратдон соҳиби сизларнинг ичингизда эмасми?»
дедилар.

Бу Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу сизларнинг ичингизда эмасми,
деганлари. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу доимо Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ковушларини, ёстиқ ва таҳорат идишларини
кўтариб юриб хизматларини қилганларидан анашундоқ номланар эдилар.

Абу Дардаа розияллоҳу анҳунинг бу гаплари остида ичингизда Абдуллоҳ
ибн Масъуд розияллоҳу анҳудек одам туриб Аллоҳ таолодан солиҳ суҳбатдош
сўраб дуо қилганинг нимаси, деган маъно бор эди.

Абу Дардаа розияллоҳу анҳунинг «Шайтондан соқланган сизнинг ичингизда
эмасми?» деганлари Аммор ибн Ясир сизнинг ичингизда эмасми?»
деганларидир. Чунки, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари
ила Аммор ибн Ясир розияллоҳу анҳу шайтондан соқланган эдилар.

Абу Дардаа розияллоҳу анҳунинг «Ўзидан бошқа билмайдиган сирнинг
соҳиби сизнинг ичингизда эмасми?» деганлари Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу
анҳу сизнинг ичингизда эмасми?» деганларидир. Чунки Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига мунофиқларнинг исмларини айтиб
берган ва буни сир соқлаб ҳеч кимга айтмасликни амр қилган эдилар.

Аммо Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу одамларга ўргатиш лозим бўлган
илмларни ҳеч эринмай, биров сўрамаса ҳам ўргатар эдилар.

Имом Бухорий, Насаий, Ибн Абу Шайба ва Абдурраззоқлар Зайд ибн Ваҳбдан
ривоят қиладилар:

«Ҳузайфа розияллоҳу анҳу масжидга кирса бир киши руркуъ ва сужудларни
батамом қилмай намоз ўқиётган экан. Намоз тамом бўлгандан кейин Ҳузайфа
розияллоҳ анҳу унга:

«Қачондан бери намозинг шундоқ?» деди.

«Қирқ санадан бери», деди у.

Шунда Ҳузайфа розияллоҳу анҳу унга:

Қирқ йилдан буён намоз ўқимапсан. Агар намозинг шундоқ ҳолида ўлсанг
М-м.нинг фитратларидан бошқа фитратда ўласан», деди ва унга намоз ўқишни
ўргата бошлади.

«Одам намозни енгил ўқийди. Рукуъ ва сужудни тўлиқ қилади», деди».



Ибн Саъд р-ҳ Муҳаммад ибн Сирийн розияллоҳу анҳудан
р-р:

«Умар розияллоҳу анҳу қачон бирор омилни юборадиган бўлсалар унинг
аҳдномасига, модомики ичингизда адолат ўрнатар экан унга қулоқ осинглар
ва итоат қилинглар, деб ёзар эди.

У киши Ҳузайфа розияллоҳу анҳуни Мадоинга омил қилганида унинг
аҳднимасига, у сиздан сўраса унга қулоқ осинглар ва итоат қилинглар, деб
ёзди.

Ҳузайфа Умарнинг олддан ўзи бир эшакка миниб, юкини бир эшакка ортиб
чиқди. Мадоинга етиб келганида уни юрт аҳи ва бошлиқлари кутиб олдилар. У
бир қўлида нон ва парча гўшт билан эшакка миниб етиб борди ва ўз
аҳдномасини уларга ўқиб берди. Шунда улар:

«Биздан хоҳлаган нарсангни сўра!» дедилар.

«Мен сизлардан модомики сизнинг ичингизда турар эканман, ўзим егани
таом ва эшагимга ем сўрайман», деди.

Ҳузайфа уларнинг ичида аллоҳ хоҳлаганича турди. Сўнгра Умар унга, кел,
деб ёзди. Умарга унинг келаётгани ҳақида хабар етганда йўлга унга
кўринмайдиган жойга пистирма қўйиб қўйди.

Умар уни ўз одидан қандоқ чиқиб кетган бўлса шундоқ қайтиб келганини
кўрганда қувонди ва уни маҳкам қучиб:

Сен биродаримсан! Мен биродарингман!» деди».



Ҳижрати набавийнинг ўттиз олтинчи санаси. Мадоин
шаҳри. У ерга ҳазрати Усмон Розияллоҳу анҳунинг шаҳид бўлганлари
ҳақидаги хабар етиб келди.

Имом Бухорий Холид ибн Робийъдан р-р:

«Ҳузайфа розияллоҳу анҳу оғирлаиш қолганда унинг одамлари ва ансорлар
эшитиб кечаси. Тонгга яқин етиб келишди. Бас, у:

«Ҳозир соат қанча?» деди.

«Кечаси, тонгга яқин», дедик.

«Олов сабоҳидан Аллоҳ паноҳини сўрайман. Мени кафанлайдиган нарса олиб
келдингизми?» деди.

«Ҳа», дедик.

«Кафанларга ортиқча сарф қилманглар. Чунки Аллоҳнинг ҳузурида мен учун
яхши нарса бўлса ундан яхши нарсага эришган бўламан. Агар бошқаси
бўлса, мендан уни шилиб олинади», деди.

Мадоиннинг улуғи Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу оғир бемор ҳолларида
ётибдилар. Кишилар кетма-кет у кишини кўргани келмоқдалар. Баъзилари
юрак ютиб беморнинг кўнглини кўтариш учун ҳол сўраб ҳам қўйишади.
Ўшалардан баъзилари:

«Нимани истайсиз?» деб сўради.

«Жаннатни истайман», деди бемор.

«Нимадан шикоятингиз бор?» деди сўровчи.

«Гуноҳлардан», деди бемор.

«Сизга табиб чақирайликми?» деди сўровчи.

«Табибнинг ўзи бемор қилди», деди бемор.

Ўлим лаҳзаси келганда Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу:

«Марҳабо ўлим, хуш келдинг. Марҳабо камбағалликда келган ҳабибга. Ким
надомат қилса, нажот топмабди.

Эй Аллоҳим! Мен дунёни қудуқ қазиш, дарахт экиш учун суйганим йўқ. Мен
уни кечаси бедор бўлиш, иссиқда чанқаш, кўп рукуъ ва сажда қилиш, Аллоҳ
азза ва жалланинг зикрини қилиш, Унинг йўлида жиҳод қилиш ва уламолар
ҳузурида тиз чўкиш учун севдим», дедилар.

Ҳузайфа ибн

Бароо розияллоҳу анҳу айтдилар:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Сен биродармиз ва мавломизсан», дедилар».
Бухорий ривоят қилган.


Шарҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу
гапларни ушбу сатрларимиз қаҳрамони Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуга
қарата айтганлар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг биродари бўлиш шарафига эга бўлган зот ким ўзи?!

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавлолари бўлиш шарафига сазовар бўлган зот ким ўзи?!

Ушбу ва бунга ўхшаш бошқа саволларга жавоб олиш учун қаҳрамонимиз Зайд
ибн Ҳориса ибн Шуроҳийл ибн Каъб ал Калбийнинг ҳақларида келган
ривоятларни бирма бир синчклаб ўрганиб чиқишга, у кишини босиб ўтган
ҳаётий йўлларини қайта босиб чиқишга тўғри келади.

Жоҳилият даври.

Яман диёри.

Бани Калб қабиласи ерлари.

Бу қабиланинг аъзоларидан бири Ҳориса ибн Шуроҳийл ўз аёли Сўъда бинти
Саълабани сафарга кузатиб қўймоқда. Сўъда эридан изн олиб ўз қабиласи
бўлмиш Той қабиласи ерлари томон қориндошлари зиёратига кетмоқда. У ўзи
билан бирга ўғли Зайдни олиб кетмоқда.

Она-бола Той қабиласидаги ўзларининг уруғлари Бани Маън уруғига етиб
ҳам бордилар. Сўъда анчадан буён кўришмаган яқинлари билан кўришиб
тўйиб-тўйиб суҳбатлашар эди. Унинг ўғли Зайд эса қориндош болалар билан
саҳронинг соф ҳавосида маза қилиб ўйнар эди. уларнинг икковлари ҳам,
қориндошлари ҳам, Ҳориса ҳам жоҳилиятнинг жаҳолати ўзларига етказадиган
мусибат ҳақида ўйлаб ҳам қўйишмас эди.

Бирдан Бани Айн ибн Жиср уруғига мансуб жоҳил отлиқлар гуруҳи Бани Маън
устига ғарот қилиб, келиб қолди. Бир пасда ҳаммаёқни шовқин сурон
босди. Хотин халажнинг дод-войи осмону фалакни тўлдирди.

Босқинчилар кўзларига кўринган нарсани ўзлари билан олиб кетишга
ҳаракат қилар эдилар. Отлиқлардан бири чанг тўзон ичида нима қилишини
билмай довдираб қолган кичик Зайдни олиб қочди. Зайд босқинчининг кучли
қўлларида типирчилай-типирчилай дод солиб ўз онаи меҳрибонидан, она
юртидан узоқлашиб борар эди.

Жигаргўшасидан айрилган бечора Сўъда қон йиғлаб қолди. Кечаю кундуз
унинг кўз ёшлари тинмас эди. Ҳаммасидан ҳам ўғлининг ўлигининг ҳам
тиригининг ҳам хабари йўқлиги уни қаттиқ қийнар эди.

Сўъда эри Ҳорисанинг олдига овозининг борича дод солиб кўзларининг
қорачиғи Зайддан ажраб қолганларини айтиб кириб борди. Бу машъум
хабарни эшитиб Ҳорисанинг кўзига дунё қорнғу бўлиб кўринди.

Хотинидан бўлиб ўтган ҳодисанинг тафсилотини эшитиши билан сафар
анжомларини олиб ўғлини қидириш мақсадида йўлга тушди. Ҳориса ўз ўғлини
қидириб кўзида ёши билан тоғу тошларни, дала адирларни, дара водийларни
ва шаҳар қишлоқларни тинмай кезар эди.

Бола куйитига учраган бечора ота ўзи билмаган ҳолда ҳассос шоирга
айланган эди. У юрган йўлида ўз ўғли Зайдга ва унинг фироқига атаб
шеърлар айтар эди. Ўша пайтларда Ҳориса куйитда айтилган араб
шеърларининг гултожи бўлиб қолажак байтларни айтаётганини хаёлига ҳам
келтирмас эди.

Ҳа, жигарбандини излаб гирён уриб юрган Ҳориса ибн Шуробийл шеър айтар эди:



Ҳориса ибн Шуробийлнинг ўз ўғли Зайднинг фироқида
айтган ушбу «Қасидаи мимийя»да номлари келган Қайс, Амр, Язид ва
Жабалалар Зайл ибн Ҳорисанинг акаларидир.
Ҳориса ибн Шуробийл
ғаротчи қабийла одамлари қўлига тушгандан сўнг дом дараксиз кетган ўғли
Зайдни қидириб йиғлаб ер юзини кезиб турсин. Энди гапни Зайднинг ўзига
бурайлик.

Бани Айн ибн Жиср уруғи одамлари Бани Маъндан ўлжага олган нарсаларидан
баъзиларини сотгани жоҳилиятнинг Макка яқинидаги машҳур бозори Укозга
олиб бордилар. Савдога қўйилган матоҳлар ичида бизнинг қаҳрамонимиз
саккиз ёшлар чамасидаги қорачадан келган бурни пачоқ бола Зайд ибн
Ҳориса ҳам бор эди.

Ўша куни Қурайшнинг кўзга кўринган зодагонларидан бири Ҳаким ибн Ҳизом
ибн Хувайлид ҳам бозорга тушган эди. Унинг бир неча қул сотиб олиш
нияти бор эди. Ҳаким ибн Ҳазам сотиб олган ғуломлар ичида саккаиз ёшли
Зайд ибн Ҳориса ҳам бор эди. Янги хўжайин уни ҳам бошқа қулларга қўшиб
Маккага ўз уйига олиб кетди.

Ҳаким ибн Ҳазамнинг Укоздан келганини эшитган аммаси Хадийжа бинти
Хувайлид унинг зиёратига келди. Қориндошлар бир оз гаплашиб ўтирдилар.
Вақти соати келиб меҳмон амма қайтишга ҳозирланганда Ҳаким ибн Ҳазам:

«Амажон! Укоз бозоридан бир тўп ғуломларни сотиб олиб келдим. Улардан
бирини сизга ҳадия қилмоқчиман, хоҳлаганингизни танлаб олинг», деди.

Хадийжа бинти Хувайлид хоним ғуломларга синчковлик билан назар солиб
чиқдилар. У кишига ўзи қорачадан келган бурни пачоқ бўлса ҳам истараси
иссиқ бўлган Зайд ёқиб қолди. Охири Хадийжа бинти Хувайлид хоним Зайдни
ўзлари билан олиб уйларига қайтдилар.

Зайд ҳушёр, зеҳинли ва ихлосли чиқиб қолди. У ўзининг яхши сифатлари
ила хожа ойимига ёқиб қолди. Кишиларнинг кимлигини ва қадрини яхши
биладиган Хадийжа хонимнинг ишонган хизматкорига айланди.

Вақти соати етиб эридан ажрагандан кейин ўзига совчи қўйган манман
деган задогонларни қайтариб юрган Хадийжа бону ўзи одам қўйиб Муҳаммад
ибн Абдуллоҳ номли камбағал йигитга турмушга чиқди. Ўзидан ёши катта ва
бой бадавлат хотинга уйланган камбағал куёв ёстиқдошининг уйига келиб
яшай бошлади.

Хадийжа хоним эрининг келажакда катта ишларга соҳиб бўлишига қаттиқ
ишонар эди. Зотан шу нарсага далолат қилувчи аломатларни кўргандан
кейин у киши билан бир ёстиққа бош қўйишга қарор қилган эди. Шу боис бу
заковатли хоним ўз эрининг кўнглини олиш учун барча чораларни ишга
солар эди. Хадийжа бинти Хувайлид ўз жуфти ҳалоли Муҳаммад ибн
Абдуллоҳга арзигулик бир совға қилмоқчи бўлди. Ўйлаб-ўйлаб ўзининг энг
афзал қули Зайддан яхшироқ совға бўлиши мумкин эмаслигига қаноат ҳосил
қилди ва уни ўз турмуш ўртоғига совға қилди. Шу тариқа Зайд Муҳаммад
ибн Абдулоҳ қарамоғига ўтди.

Зайднинг янги хожаси жуда яхши одам эди. Бошқа хўжайинларга мутлақо
ўхшамас эди. Уларнинг иккисини одам хўжа ва ғулом деб эмас, икки дўст
деб ўйлаши турган гап эди.

Ҳаж мавсумларидан бирида кишилар жоҳилият даври ҳажини адо этмоқда
эдилар. Зайд ўз қавмидан ҳаж учун келган бир гуруҳ одамларни учратиб
қолди. Уларни уни танидилар. У уларни таниди. Икки орада узоқ
кўришмаган ҳам қабилаларнинг суҳбати бўлиб ўтди. Зайд таниш ҳожилар
орқали ота-онасига салом айтиб юборди. Ҳожилар юртларига қайтиб
боришлари билан Зайднинг отаси Ҳорисага хушхабарни айтиб суюнчи олишди.

Ҳориса йиллар давомида ўзи кутиб юрган қувончли хабарни эшитиши билан
уловини йўлга ҳозирлади. Севикли ўғлини қулликдан озод қилишга етгулик
маблағ ҳам олди. У ўзи билан укаси Каъбни ҳам олиб Макка томон йўлга
тушди. Ака ука кечаб кундуз тиниб билмай, тезлаб юриб келиб Маккада
Муҳаммад ибн Абдуллоҳни топдилар ва:

«Эй Муҳаммад, албатта, сизлар Байтуллоҳнинг аҳлисизлар, асирга
тушганларни озод қиласизлар, асирга таом берасизлар. Менинг ўғлим
сизнинг ҳузурингизда экан, уни бизга беринг, унинг тўлови ҳақида бизга
яхшилик қилинг. Албатта, сиз ўз қавмининг улуғи бўлган одамнинг
зурриётисиз. Унинг тўловига нимани истасангиз, берамиз», деди.

«Сен айтаётган ўғил ким ўзи?» деди Муҳаммад ибн Абдуллоҳ.

«Сенинг ғуломинг, Зайд ибн Ҳориса», деди.

Шунда Муҳаммад ибн Абдуллоҳ:

«Мен сизларга бундан ҳам яхшироқ нарсани бераман», деди.

«У нарса нима?» деб сўрашди.

«Ҳузурингизда уни ўз ихтиёрига қўяман. Агар у сизларни ихтиёр қилса,
уни тўлов бермай, олиб кетаверасизлар. Агар у мени танлайдиган бўлса,
мен ўзимни ихтиёр қилган киши учун тўлов оладиган одам эмасман», деди.

«Жуда яхши қиласан! Аллоҳ сенга яхши мукофотлар берсин!» дейишди.

Сўнгра Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Зайдни чақириб:

«Эй Зайд! Анавиларни танийсанми?» деб сўради.

«Ҳа, буниси отам, ана униси амаким», деди.

Муҳаммад ибн Абдуллоҳ:

«Эй Зайд! Бу отанг. Бу амакинг. Мен ўзинг билган одамман. Биздан кимни хоҳласанг, танла», деди.

Шунда Зайднинг кўзларидан ёш оқа бошлади ва:

«Мен сиздан бошқа ҳеч кимни ҳеч қачон ихтиёр қилмайман. Сиз мен учун ҳам ота, ҳам амаки ўрнидасиз», деди.

Отаси билан амакиси:

«Ҳой Зайд! Ҳурликни қўйиб, қулликни танлайсанми?!» дейишди.

Зайд уларга:

«Албатта. Мен бу одамдан шунчалар яхшилик кўрдимки, энди ундан ажрай
олмайман. Мен ҳеч қачон ундан бошқа одамни ихтиёр қила олмайман», деди.

Сўнгра Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Зайдни қўлидан олиб етаклаб байтуллоҳга
чиқди. Тўғри Каъбанинг олдига бориб ҳижри Исмоилда турди ва:

«Гувоҳ бўлинглар! Зайд менинг ўғлимдир. Мен унга меросхўрман, у ҳам менга меросхўрдир», деди.

Зайднинг Муҳаммад ибн Абдуллоҳ ҳузурида қанчалик икром-эъзозга эга
эканини кўрган отаси ва амакиси кўнгиллари таскин топиб, ортга
қайтдилар. Шундан бошлаб Зайд ибн Ҳорисани Зайд ибн Муҳаммад, деб
чақирилиб юрди».



Ушбу ҳодисадан кейин Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Зайдни
яна ҳам яхши кўриб қолди. Зайд ҳам бу муҳаббатга яраша бўлди. Инсоният
тарихида беназир бўлган бу ҳодиса бежиз эмаслигини ҳамма кейинроқ
тушуниб етди. Зайд ўз ота-онаси ва қориндош уруғидан устун кўрган зот
келажакда охирзамон пайғамбари бўлиб чиқди.
Аллоҳ таоло Ислом нури
билан ер юзини мунаввар қилиб, Жиброил алайҳиссалом Муҳаммад соллаллоҳу
алайҳи васалламга Қуръони каримнинг биринчи оятлари олиб келган пайтда
Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу у кишига биринчилардан бўлиб иймон
келтирди. Кечаги қулнинг қалби бугун иймон нури ила нурафшон бўлди. У
Ислом даъватининг биринчи кунларидан бошлаб Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг ёнларида бўлди. Аллоҳ таолонинг динига кишиларни даъват
қилишда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дучор бўлган
машаққатларга шерик бўлди. Ҳар қандай қийинчилаклар бўлса ҳам сабр ила
у зотнинг ёнларида мухлис хизматкор бўлди.

Ислом даъватининг барча машаққатларини бирга торттишди. Мушрикларнинг
душманликларига, озорларига бирга чидашди. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг пайғамбар бўлганларига ўн йил тўлди. Ўша йили у зотга
асосий ҳомий бўлиб турган икки киши; амакилари Абу Толиб ва жуфти
ҳалоллари Хадийжа онамиз вафот этдилар.



Пайғамбарликнинг ўнинчи йили.

Маҳзунлик йили.

Шаввол ойи.

Сарвари олам Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз мавлолари,
вафодор дўстлар, мухлис шогирдлари Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг
ҳамроҳликларида ўзлари гўдакликларида эмиш, кўксиларининг ёриб тозалаш
ва ундан кейинги бир муддатни ўтказган Бани Саъд қабиласи ерлари орқали
Тоиф томон кетмоқдалар. Улар шояд Тоифдан бирор ёруғлик чиқса,
маҳзунлик ариса, даъват ишлари юришиб кетса деган умиддалар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Тоифга етиб борганларидан кейин
диёр аҳолиси асосини ташкил қилувчи Сақиф қабиласи аъёнлари билан
учрашдилар. Улар билан мажлис қуриб Исломга даъват қилдилар.

Аммо уларнинг жавоби энг ёмон жавоб бўлди. Улар У зот алайҳиссаломни
масхара қилдилар. Бу ҳам етмаганидек ўзларининг эси пастлари, қуллари
ва бевош болаларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни сўкишга,
ортларига қичқиришга ва тош отишга чорладилар. Тоифликлар йўлнинг икки
четига туриб олиб У зот олдиларидан ўтаётганда аёвсиз тошбўрон
қилдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оёқлари қонга,
қалблари эса дарду аламга тўлди. Тиллари Аллоҳ таолога илтижога-дуога
тўлди:

«Эй бор Худоё!

Ўзингга қувватим заифлигидан, ҳийлам озлигидан, одамлар олдида ожизлигимдан шикоят қилурман!

Эй раҳмлиларнинг раҳимлиси!

Сен заифҳолларнинг Роббисисан!

Сен Роббимсан!

Мени кимга қўюрсан?!

Мени ёқтирмайдиган нотанишгами?!

Ёки ишимни душманга топширдингми?!

Агар менга ғазаб қилмаган бўлсанг, буларга эътибор бермайман!

Фақат Сенинг офиятинг мен учун кенгдир!

Зулмотларни ёритган ва бу дунё ва охират ишини салоҳиятли қилган юзинг
нури ила, менга ғазабинг нозил бўлишидан ва қаҳринг тушишидан паноҳ
тиларман.

Токи рози бўлгунингча узр.

Фақат Аллоҳдагина имкон ва қувват бордир».

Аллоҳ таоло Ўз пайғамбарининг бу дуоларини дарҳол қабул қилди. Шу ондан ишлар аста-секин юриша бошлади.

Шунда Аллоҳ таоло У зотнинг ҳузурларига тоғ фариштасини юборди. У келиб
икки тоғни бир-бирига қўшиб юбориш ила аҳли Тоифни ҳалок қилишга изн
сўради. Лекин Аллоҳ таоло томонидан оламларга раҳмат этиб юбориган зот
бу ишга изн бермадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тоғ
фариштасига:

«Уларнинг сулбидан Аллоҳнинг ёлғиз Ўзига ибодат қиладиган, Унга ҳеч
нарсани ширк келтирмайдиган кишилар чиқишини умид қилурман», дедилар.

Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундоқ ҳолда кўрган
Утба ибн Робийъа ва Шайба ибн Робийъаларнинг раҳмлари келди. Ўзларининг
Аддос номли носроний ғуломларини чақириб:

«Узилган узумдан олиб, манаву табаққа солгинда анави одамга олиб боргин. Ундан есин», дедилар.

Аддос узумни олиб келиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига қўйди ва У зотга:

«Егин», деди.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини узатиб, бисмиллаҳ, дедиларда узумдан олиб едилар. Аддос ажабланиб:

«Валлоҳи, бу гапни ушбу диёр аҳли айтмайдилар», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга:

«Сен қайси юртдансан? Қайси диндасан?» дедилар.

«Насронийман. Найнаводанман», деди у.

«Солиҳ киши Юнус ибн Муттонинг қишлоғиданмисан?» дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам

«Юнус ибн Муттони сенга нима билдирди?» деди Аддос.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«У биродарим. У набий эди. Мен ҳам Набийман», дедилар.

Шунда Аддос ўзини отиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошлари, оёқ қўлларидан ўпа бошлади. У мусулмон бўлди.

Сўнг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу ҳамроҳлигида Макка томон йўл олдилар.

Йўлда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси намоз
ўқиётганларидаги қироатни эшитиб бир гуруҳ жинлар У зотга иймон
келтирдилар ва ўз қавмларини Исломга даъват қилиш учун шошилиб
кетдилар. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Аҳқоф ва Жин сураларида хабар берган.

Бу ҳодисани оғир пайтда юз бериши алоҳида ҳикматга молик эди. Одамлар
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни инкор қилиб турганларида жинлар
ўзларидан ўзлари иймон келтиришлари катта гап эди.

Икковлари Маккага яқинлашганларида Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу:

«Эй Аллоҳнинг Расули уларнинг олдига қандоқ кирасиз? Ахир улар сизни чиқардиларку?!» деди.

«Эй Зайд! Албатта, Аллоҳ сен кўриб турган нарсага кушойиш берур.
Албатта, Аллоҳ Ўз динига нусрат берур. Ўз набийсини зоҳир қилур»,
дедилар У зот.

Сўнгра Хузоъа қабиласидан бир одамни Мутъам ибн Адийга юбориб Маккага
унинг ҳимоясида кираётганликларини хабар қилдилар. Мутъам ибн Адий рози
бўлди. У зот алайҳиссалом Маккага кирдилар.

Ислом тарихидаги мана шундоқ ҳассос ва ўта хавфли босқичда Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида ёлғиз Зайд ибн Ҳориса
розияллоҳу анҳунинг бўлиши у киши учун шону шарафдир. Фақат ушбу Тоиф
сафарининг шону шарафи бир неча минг кишиларга улашиб берилса ортиб
қоладиган бир шарафдир. Аммо мазкур шарафга фақат бир киши, кечаги қул
Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу мушарраф бўлди.

П-с. ўзларининг маҳбублари Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни ўзларининг
энагалари Умму Айман розияллоҳу анҳога уйлаб қўйган эдилар. Бу ҳам ўша
вақтнинг ўлчовида катта иш эди. Қулни уйлаб қўйиш ҳали бировнинг
хаёлига келмаган бир иш эди.



Аллоҳ таоло Ўзининг мўмин бандаларига дину диёнат
йўлида ҳижрат қилишга изн берди. Мусулмонлар аста-секин Маккадан
Мадийнага ҳижрат қила бошладилар. Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу ҳам
биринчилар қатори ҳижрат қилдилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам ўзлари ҳам ҳижрат қилиб Мадийнаи Мунавварага етиб келдилар.
Аммо у кишининг оила аъзолари Маккада қолган эдилар. Кофирлар пайт
пойлашар эди. Оила аъзоларини олиб кетишга Мадийнадан келиши мумкин
бўлганларни ушлаб олиб нима қилсалар қилишлари ҳеч гап эмас эди.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз оила аъзоларини Маккадан олиб келиш
учун энг ишончли ва кўпгина камолот талабларига жавоб бера оладиган
шахсни танлашлари керак эди. Ана ўша одам у зотнинг энг ишонган
кишилари сифатида Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу бўлиб чиқди. У киши
Маккага бориб аввал мўминларнинг онаси Савдаа онамизни, Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари Фотима ва Умму Кулсум розияллоҳу
анҳоларни ва ўз аёллари Умму Айманни олиб келдилар. Бир муддат кейин
яна қайтиб бориб Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа қизлари
Зайнаб розияллоҳу анҳони Мадийнага олиб келдилар.

Албатта, мушриклар кўз-қулоқ бўлиб турган бир пайтда бу ҳажмдаги муҳим
топширини бажариш учун мислсиз жасорат, шижоат ва ихлос керак эди. Ўша
нарсаларнинг ҳаммаси ва улардан бошқа фазийлатлар ҳам Зайд ибн Ҳориса
розияллоҳу анҳуда керагидан ортиқчаси билан топилди. Ушбу ўта муҳим
топшириқни адо этиш давомида Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг
баҳодирлик, мардлик, чапдастлик, Аллоҳ таоло ва Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг розиликлари йўлида ўлимнинг кўзига тик боқа олишлик
каби сифатлари ёрқин намоён бўлди.



Афтидан Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг
қориндошлари Яманда юриб у кишини соғинишар ва қандоқ қилиб бўлса ҳам
ўз юртларига қайтариб олиб кетиш ҳақида фикр қилган бўлсалар керак. Бу
маънони қуйидаги ривоятни ўрганиш орқали тушуниб оламиз.

Жабала ибн Ҳориса розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келдим ва:

«Эй Аллоҳнинг Расули, мен билан укам Зайдни юборинг», дедим.

«Ана у, агар сен илан кетадиган бўлса мен ман қилмайман», дедилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули, сизга ҳеч кимни алмашмайман!» деди Зайд.

Укамнинг фикри менинг фикримдан афзал эканини кўрдим».

Термизий ривоят қилган.

Шарҳ: Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг акалари тўғри айтади. Унинг
укаси Зайд розияллоҳу анҳу ўта фикрли одам. Унинг Аллоҳ таолонинг
шундоқ қилган. Агар Аллоҳ таолонинг инояти бўлмаса инсон боласи ўзича
бундоқ ишни қила олмайди. Ҳа, Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга муҳаббатли қилиб қўйган зот Аллоҳ
таолонинг Ўзи эди. Худди шунингдек, Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу
алайҳи васалламни ҳам Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуга муҳаббатли
қилиб қўйган эди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд ибн Ҳориса
розияллоҳу анҳуга нисбатан бошқача муҳаббатда эканликларини барча
осонлик билан мулоҳаза қила олар эди. Шунинг учун ҳам саҳобаи киромлар
Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни, «ҳиббур Расул»-Расулнинг маҳбуби деб
аташар эдилар.

Имом ал-Ҳоким ўзларининг «Мустадрак» номли китобларида Қайс ибн Абу Ҳозимдан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Зайднинг муҳабати учун бизни маломат қилманглар», дедилар».



Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалари
билан Бадр томон йўлга чиққанларида Рамазон эндигина кирган эди.
Мусулмонларда бор-йўғи етмишта туя бўлиб, навбат билан миниб келишар
эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Ҳазрати Али ибн Абу Толиб
ва Марсад ибн Абу Марсадлар бир туяни, Ҳамза ибн Абдулмутталиб, Зайд
ибн Ҳориса, Абу Кабша ва Онисалар биргаликда бошқа биттасини, Ҳазрати
Абу Бакр, Ҳазрати Умар ва Абдуроҳман ибн Авф учовлон яна бир туяни
навбат ила минишар эди.
Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу Бадр
жангида бутун куч ва имкониятларини ишга солиб душманга қарши
урушдилар. У киши жанг майдонини бир лаҳза ҳам тарк этмадилар. Зайд ибн
Ҳориса розияллоҳу анҳу доимо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни
яқинларида бўлишга ҳаракат қилдилар.

Аллоҳ таолонинг ёрдами ила мусулмонлар бу тарихий жангдан душман
устидан ғалаба қозондилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу
зафарнинг хушхабарини мусулмонлар оммасига етказиш учун хабарчилар
юборишга қарор қилдилар. У зот Абдуллоҳ ибн Ровоҳа розияллоҳу анҳуни
Аволийга-Мадийнанинг атрофидаги қишлоқларга юбордилар. Зайд ибн Ҳориса
розияллоҳу анҳуни эса Мадийнаи Мунавваранинг ўзига юбордилар.

Икки хушхабарчи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туяларига
миниб овозларини борича қичқириб ўзларига биркитилган жойларга кириб
бордилар. Аҳолининг барчаси кўчаларни тўлдириб қувоч билан уларни кутиб
олдилар. Бирпасда ҳаммаёқни «Аллоҳу акбар» овозлари тўлдирди.



Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга юз мингдан
кўпроқ одам саҳобий бўлиш бахтига сазовор бўлди. Уларнинг ичида турли
шарафларга соҳиб бўлган кишилар кўп эди. Ана ўша зотларнинг
баъзиларининг шахслари ва фазллари билан танишиб ҳам чиқдик, Аллоҳ
таолонинг ёрдами ва тавфиқи ила яна бошқалари билан танишармиз ҳам.
Саҳобаи киромларнинг сонлари кўп. У зотларнинг фазллари ундан ҳам кўп.
Аммо бир фазл борки, у фақтгина бир кишига насиб этган. Ўша бир киши
Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳудирлар. Ўша бир фазл Қуръони каримда
номи зикр қилинишдир.
Бешинчи ҳижрий сананинг Зулқаъда ойида бўлиб
ўтган баъзи ҳодисалардан кейин Аллоҳ таоло ўша ишларга оид оятларни ўз
ичига олган «Аҳзоб» сурасини ниозил қилди.

«Аҳзоб» сураси Аллоҳ таолонинг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи
васалламни Аллоҳга тақво қилишга, кофир ва мунофиқларга итоат
этмасликка буюриши билан бошланади. У зоти бобаракот ўзларига келган
ваҳийга эргашишлари ва Аллоҳга таваккал қилишлари лозимлиги уқтирилади.


Сўнгра жоҳилий урф-одатларнинг ботил жиҳатлари очиб ташланади. Ақлли,
зийрак одамнинг иккита қалби бўлади, деган тасаввурнинг ва бошқа
одатларининг ботиллиги айтиб ўтилади.

Жоҳилий арабларда «зиҳор» деб номланган ҳукм бор эди. Унга кўра, ким ўз
хотинига «Сен мен учун онамнинг орт қисми кабисан», деса, унга хотини
худди онасидек бўлиб қолади, деб ҳисобланарди. Сурада ўша ҳукм ботил
этилади.

Шунингдек, фарзанд асраб олиш бўйича улар жорий этган ҳукмлар ҳам бекор
қилинади. Сурада Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ислом
умматига ҳаммадан афзал валий эканликлари, у зотнинг завжаи
мутоҳҳаралари мўминлар учун маънавий она саналишлари ҳақидаги оятлар
ҳам бор.

Келинг масалани кенгроқ ва чуқурроқ англаб олишимиз учун ўша оятлари
батафсилроқ ўрганиб чиқайлик. Чунки бу оятлар бевосита бизнинг
қаҳрамонимиз Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуга тегишлидир.

«Аллоҳ бирон кишининг ичида иккита қалб қилган эмасдир. Ўзларингиз
зиҳор қилаётган хотинларингизни сиз учун она ҳам қилган эмас ва асранди
болаларингизни сизга фарзанд қилган эмас. Буларингиз оғзингиз билан
айтган гапларингиздир. Аллоҳ эса ҳақни айтур ва У тўғри йўлга ҳидоят
қилур».

Бу оятда жоҳилият тузумининг учта ҳукми ҳақида сўз кетмоқда. Булар:

Ақлли ва зийрак кишиларнинг қалби иккита бўлади, деган тасаввур;

Ким хотинидан зиҳор қилса, хотини онаси бўлиб қолади, деган ақийда;

Ким бирор бола асраб олса, ўз сулбидан бўлган боланинг ўрнида ўтади, деган ҳукм.

Бу уч ҳукмга кофир ва мунофиқлар тўла ишонишар ва амал қилишар эди.

Шу билан бирга, мўмин-мусулмонларнинг ҳам бу ҳукмларига итоат
этишларини талаб қилишарди. Ким амал қилмаса, маломатга қоларди. Мана
шу оят мусулмонлар олдига Аллоҳга тақво қилиш, У зот юбораётган ваҳийга
эргашиш, фақат Яратганнинг Ўзига суяниш ва кофиру мунофиқларга
эргашмаслик вазифасини амалий равишда қўйди.

«Аллоҳ бирон кишининг ичида иккита қалб қилган эмасдир».

Араб мушриклари баъзи одамларнинг иккита қалби бўлади, деб эътиқод
қилишарди. Жумладан, Жамил ибн Маъмор ал-Феҳрий исмли одамнинг иккита
қалби бор, дейишарди.

Унинг ўзи ҳам:

«Менинг ичимда иккита қалбим бор. Уларнинг ҳар бири билан Муҳаммаддан кўра яхшироқ ақл юритаман», дер эди.

Ушбу ояти карима ўша Жамилнинг ёлғончи эканини, мушрикларнинг бу
маънодаги тушунчалари ботиллигини баён қилмоқда. Шу билан бир вақтда,
ҳеч бир одам ҳеч қачон иккита қалбли бўлмаслигини, уларнинг бири билан
иймон, иккинчиси билан куфр келтира олмаслигини, бир одам ҳам
ростгўйлик, ҳам ёлғончилик қилолмаслигини, ҳам диндор, ҳам динсиз бўла
олмаслигини, динга ҳам ихлос, ҳам адоват кўрсатолмаслигини уқдирмоқда.
Аллоҳ таоло ҳар бир одамга битта қалб берган. У қалбга бир нарса
сиғади. Ё иймон, ё куфр, ё нифоқ. Иймонли қалб эгаси доимо ростгўй,
диндор, ихлосли, тақволи, ибодатли, ҳамма ҳолатда Аллоҳнинг амрига
мувофиқ иш қиладиган, шариат бўйича йўл тутадиган бўлади. Унинг
айтаётган сўзидан, қилаётган ишидан иймонли қалб эгаси экани билиниб
туради.

Ўз навбатида, кофир қалб эгаси ёлғончи, динсиз, ихлоссиз, фисқу фужурга
берилган, ҳаромхўр, ибодатсиз, Аллоҳнинг буюрганини қўйиб, бошқанинг
айтганидан юрадиган бўлади. Кофир ҳам гап-сўзидан, қилаётган ишидан
таниб олинади.

Мунофиқ эса, ичи бошқа, усти бошқа одамдир. У сиртидан мусулмон бўлиб
кўринади. Ичи эса, кофир бўлади. Мусулмонларни кўрса, мусулмонман,
дейди, Ислом амалларини бажаради. Ўзи қолса ё кофирларга қўшилса, Ислом
амалларини тарк этиб, куфр ишларини қилади. Уни ҳам гап-сўзи,
юриш-туришидан билиб олса бўлади.

Демак, инсон фақат бир хил бўлиши мумкин, холос. Чунки Аллоҳ таоло
унинг ичида фақат битта қалб яратган. Ўзининг шахсий ишларига алоҳида
қалб, жамиятдаги ишларига яна бошқа бир қалб берган эмас. Диний ишлар
учун алоҳида бир қалб, дунёвий ишларга яна бошқа бир қалб яратган эмас.
Худо учун қиладиган муомаласига ҳам бошқа битта қалб берган эмас. Аллоҳ
таоло ҳар бир одамга ягона қалб берган. Ҳар бир одам шахсий юмушларида
ҳам, жамият ишларида ҳам, дину диёнатда ҳам, Худо ва банда билан
бўладиган алоқада ҳам бир қалб билан, бир йўл билан–Аллоҳ кўрсатган йўл
билан юриши керак.

«Ўзларингиз зиҳор қилаётган хотинларингизни сиз учун она ҳам қилган эмас...»

«Зиҳор» арабларга хос истилоҳ бўлиб, жоҳилият қоидаларига кўра, ким ўз
хотинига: «Сен мен учун худди онамнинг орт қисми кабисан», деса, хотини
онасига «айланиб» қоларди. Яъни, худди онасига ўхшаб, никоҳи ҳаром
бўлар ва бошқа ҳукмлар ҳам жорий қилинар эди. Зиҳор ҳақидаги тушунча ва
унга тегишли ҳукмлар Мужодала сураси ва унинг тафсирида батафсил
келтирилган. Бу оятда эса, зиҳор нотўғри экани эълон қилинмоқда. Худди
бир одамнинг ичида иккита қалби борлиги беҳуда ва мантиқсиз гап
бўлганидек, эркак киши, мен сени зиҳор қилдим, дейиши билан хотини унга
она ўрнига ўтиб қолиши ҳам мантиқсиз экани баён этилмоқда.

«...ва асранди болаларингизни сизга фарзанд қилган эмас».

Арабларда бола асраш, хусусан, ўғил болаларни асраб, ўзига ўғил қилиб
олиш одати бор эди. Бу ҳолат, айниқса, урушда аср тушганларни ўғил
қилиб олиш борасида кўпроқ содир бўларди. Жоҳилият арабларидан ҳар бири
бошқа бир одамнинг ўғлини ўзиники қилиб олиши мумкин эди. Бу ҳолат жуда
кенг тарқалган эди.

Бир одам бировнинг боласига:

«Сен менинг ўғлимсан, мен сенга меросхўрман, сен менга меросхўрсан»,
деса ва бола буни қабул қилса, иш битди ҳисоб. Бола унга ўз сулбидан
бўлган ўғлидек бўлар, мерос, никоҳ, талоқ ва бошқа ҳукмларда ўз ўғлига
нима муомала қилинса, асранди болага ҳам шу муомала қилинар эди.

Аллоҳ таолонинг иродасидаги ҳикматга биноан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи
васаллам ҳам Пайғамбар бўлишларидан олдин араблар одати бўйича, аввал
айтиб ўтганимиздек, Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни асранди ўғил
қилиб олган эдилар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд ибн Ҳорисани, аввал
айтилганидек, Аллоҳ таоло ирода қилган бир ҳикмат билан асранди ўғил
қилиб олганларини ёдимизда тутайлик-да, яна жоҳилият аҳлининг бошқа
бировнинг боласини ўзига фарзанд қилиб олишдек номаъқул одатига
қайтайлик.

Аллоҳ таоло ушбу оят билан бу одатнинг ботил эканини баён қилди.
Эътибор берадиган бўлсак, Аллоҳ таоло бир оятда бир йўла жоҳилиятнинг
уч одатини ботилга чиқармоқда. Бир кишининг икки қалбли бўлиши
мумкинлиги ҳақидаги хурофий тасаввурни; зиҳор қилинган хотин эрига она
бўлиши ҳақидаги ҳукмни; бировнинг боласини бошқа одам ўзига фарзанд
қилиб олиш одатини бекор деб эълон қилмоқда. Сўнгра оятнинг давомида:

«Буларингиз оғзингиз билан айтган гапларингиздир», дейилмоқда.

Ҳар кимнинг оғзидан чиққан гап қонун бўлавермайди. Беҳудадан беҳудага
оғзингизни тўлдириб гапириб юрган гапингиз, холос, бу ишлар. Сизнинг
гапингиз ноҳақдир.

«Аллоҳ эса, ҳақни айтур ва у тўғри йўлга ҳидоят қилур».

Аллоҳ бу уч масалада ҳақни баён қилиб қўйди. Бир кишининг икки қалби
бўлмайди. Зиҳор қилинган хотин эрига она бўлмайди. Тутинган ўғил
фарзанд ўрнига ўтмайди. Аллоҳгина тўғри йўлга ҳидоят қилур, шунинг учун
доимо У кўрсатган йўлдан юриш керак.

Аллоҳ асранди фарзандлар ҳақида қуйидаги йўлни кўрсатади:

«Уларни ўз оталари номи билан чақиринглар. Ана шу Аллоҳнинг наздида
тўғридир. Агар оталарини билмасангиз, улар сизнинг дин қардошларингиз
ва дўстларингиздир. Билмасдан қилган хато нарсангиз учун сизга гуноҳ
йўқ. Аммо дилдан қасд қилган бўлсангиз, Аллоҳ ўта мағфиратли ва ўта
раҳмли зотдир».

Бу оятлар нозил бўлгунча, одамлар бировнинг боласини ўғил қилиб олиб
юрганлар. Инсонлар жамиятдаги мавжуд тушунча, урф-одатлар ила иш
тутишган. Энди эса, оят нозил бўлиб, бу одатни ботил қилди. Ўз-ўзидан
одамларда, нима қилиш керак, аввал асраб олинган фарзанд хусусида нима
қиламиз, олдинги ишларимиз учун ҳам жавоб берамизми, каби саволлар
пайдо бўлади. Ушбу ояти карима ана шу саволларга жавоб бермоқда.

«Уларни ўз оталари номи билан чақиринглар. Ана шу Аллоҳнинг наздида тўғридир».

Яъни, асраб олинган фарзандларни асраб олган одамнинг номи билан эмас, ўзининг ҳақиқий отаси номи билан чақиринглар.

Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади::

«Расулуллоҳнинг мавлолари Зайд ибн Ҳорисани фақат «Зайд ибн Муҳаммад»
деб чақирар эдик. Қуръоннинг «Уларни ўз оталари номи билан чақиринглар.
Ана шу Аллоҳнинг наздида тўғридир» ояти нозил бўлганича».

Муслим ва Термизий ривоят қилган.

Шарҳ: Мазкур ояти карима нозил бўлганидан кейин эса ҳар кимни ўз
насабий отаси номи билан чақириш лозим бўлди. Чунки ояти карима шунга
амр қилди. Баъзи вақтларда насабий отанинг кимлиги номаълум бўлиб қолса
нима қилиш кераклигини оятда қуйидагича байён қилинди.

«Агар оталарини билмасангиз, улар сизнинг дин қардошларингиз ва дўстларингиздир».

Мабодо, асраб олинган боланинг ҳақиқий отаси ким эканлиги маълум
бўлмаса, улар сизга Ислом дини бўйича қардош бўладилар. Дин қардошим,
деб мурожаат қилинглар. Ёки мавло-дўстларинг бўладилар. Эй дўстим, деб
мурожаат қилинглар. Аммо зинҳор, ўғлим, фарзандим, деб мурожаат
қилманглар.

Ушбу оятлар тушгунча бировнинг боласини ўз фарзандим деб, унга ўз
сулбидан бўлган фарзандига қилган муомалани қилиб юрганлар бу ҳақдаги
илоҳий ҳукмни билмаган эдилар.

«Билмасдан қилган хато нарсангиз учун сизга гуноҳ йўқ».

Шунинг учун бу оятлар тушгунча қилган ишларингизни ўйлаб, хижолат бўлманг, энди ҳукмни билдингиз, унга амал қилишга ўтинг.

«Аммо дилдан қасд қилган бўлсангиз...»

Аммо ўша ишни билмасдан эмас, билиб туриб қилган бўлсангиз, гуноҳга
қоласиз. Бировнинг боласини ўз болам деб даъво қилиш гуноҳ эканини
билиб туриб шу ишни қилсангиз, гуноҳ бўлади.

«Аллоҳ ўта мағфиратли ва ўта раҳмли зотдир».

Билмай қилинган хатоларни кечиради ва Ўзи тўғри йўлни лутф билан кўрсатади.

Қуръони Карим инсонларни аста-секин тарбиялаб, мустаҳкам шахсларни ва
мусулмон жамиятини етиштиришни буюрган. Одамларни жоҳилият ботқоғидан
чиқариб, Ислом нурига рўбарў қилган. Жамиятни шакллантириб, илоҳий
қоида-қонунлар асосида яшашни ўргатиб келган.

Юқоридаги оятларда инсонларнинг насабга, никоҳга тегишли ўзаро
алоқаларининг илоҳий ҳукмга тўғри келадиган-келмайдиган жиҳатлари баён
қилиб ўтилди. Энди навбатдаги оятларда мусулмонларнинг, Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламга, у кишининг завжаи мутоҳҳараларига ва
бир-бирларига нисбатан муносабатлари қандай бўлиши кераклиги баён
этилади:

«Набий мўминлар учун ўзларидан кўра ҳақлидир. Унинг аёллари эса,
уларнинг оналаридир. Аллоҳнинг Китобида қариндошлар бир-бирларига бошқа
мўминлардан ва муҳожирлардан ҳақлидирлар. Фақат дўстларингизга яхшилик
қилмоғингиз мустаснодир. Бу Китобда сатрлар ила битилмиш».

Маълумки, бундан олдинги оятлар ҳукми ила фарзанд асраш ҳукми бекор
қилинди. Тўғрироғи, бу жоҳилий ҳукмнинг ботил экани баён қилинди. Ўша
баёнга биноан, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Зайд розияллоҳу
анҳу ораларидаги тутинган ота-болалик алоқаси ҳам узилди. Зайд
розияллоҳу анҳу эса, бу алоқа билан фахрланиб юрар эдилар. Шу боисдан,
ҳатто отаси ва амакисидан ҳам воз кечган эди. Табиийки, бу ҳолат унинг
руҳий-маънавий дунёсига таъсир қилган. У киши ўзларида қандайдир
ваҳшат-ёлғизлик ҳис этган бўлишлари мумкин. Шунингдек, бошқа
мусулмонларда ҳам, ҳатто мусулмон эмасларда ҳам шу каби ҳолатлар
кўрилгандир. Натижада, Пайғамбар мўминларга нисбатан қандай мақомда
бўлади, деган савол туғилган бўлиши керак.

Ушбу оятнинг аввалида Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг кўнгиллари
кўтарилмоқда ва уйғониши мумкин бўлган мазкур саволларга жавоб
берилмоқда:

«Набий мўминлар учун ўзларидан кўра ҳақлидир».

Яъни, Пайғамбарнинг мўминлар учун тутган ўрни шунчалик улуғки, у асраб
олган отадан ҳам, сулбий отадан ҳам, ҳатто ҳар бир мўминнинг ўз
нафсидан ҳам юқори даражададир. Унинг бу даражаси доимий ва боқийдир.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир нарсада мўминлар учун
ҳаммадан, ҳатто ўзларидан ҳам устун мақомдадир.

Бу ғоятда олий мақомдир. Бу дунёда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи
васалламдан бошқа инсонга берилмаган мақомдир. Бу мақомнинг улуғлигини
янада чуқурроқ тушунишимизга ҳадиси шарифлар ёрдам беради.

Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйидагиларни айтадилар:

«Менинг нафсим қудрат қўлида бўлган зот билан қасамки, сизлардан
бирортангиз мен то унга ўзидан, молу дунёсидан, боласидан ва барча
одамлардан маҳбуброқ бўлмагунимча, мўмин бўла олмайди».

Қуйида келадиган ояти карималарнинг нозил бўлишига, барча мусумонларга
қиёматгача ўзи ибодат учун тиловат қилинадиган ва ҳукига амал
қилинадиган бўлишига Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу саба бўлганлар.

«Ҳеч бир мўмин эркак ва ҳеч бир мўмина аёл учун Аллоҳ ва Унинг Расули
бир ишга ҳукм қилганида, ўз ишларини ўзларича ихтиёр қилмоқ йўқ. Ким
Аллоҳга ва унинг Расулига осий бўлса, бас, батаҳқиқ, очиқ адашиш-ла
адашибди».

Барча мўмин-мусулмонлар учун Аллоҳ таолонинг амри, Пайғамбаримиз
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳукмлари ҳамма нарсадан устун туради.
Аллоҳнинг кўрсатмаси, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
айтганлари турганида, мўмин киши, хоҳ эркак бўлсин, хоҳ аёл, ўзича бир
иш қила олмайди. Мумкин эмас. Ким Аллоҳнинг ва Унинг Расулининг ҳукмини
қўйиб, ўзича иш тутса, Аллоҳ таборака ва таолога ва Унинг Расули
соллаллоҳу алайҳи васалламга осий бўлади.

«Ким Аллоҳга ва Унинг Расулига осий бўлса, бас, батаҳқиқ, очиқ адашиш-ла адашибди».

Очиқ адашганларнинг ҳоли нима бўлиши ҳаммага маълум.

ал-Авфий Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан қуйидагиларни ривоят
қилади: «Ҳеч бир мўмин эркак ва ҳеч бир мўмина аёл учун...» ояти
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу
учун совчиликка борганларида нозил бўлган. У зот соллаллоҳу алайҳи
васаллам Зайнаб бинти Жаҳш ал-Асадия олдиларига кириб, совчилик қилиб,
розилигини сўрадилар.

У (Зайнаб):

«Мен унга (Зайдга) тегмайман», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Хўп де, унинг никоҳига кўнавер», дедилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули, менга ўз нафсимда ҳам амр қилинадими?!» деди у.

Икковлари гаплашиб туришганида Аллоҳ таоло:

«Ҳеч бир мўмин эркак ва ҳеч бир мўмина аёл учун...» оятини нозил қилди.

Шунда Зайнаб розияллоҳу анҳу:

«Эй Аллоҳнинг Расули, менга уни никоҳга олувчи деб рози бўлдингизми?» деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ҳа» дедилар.

Зайнаб розияллоҳу анҳо:

«Ундай бўлса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга осий бўлмайман, ўз нафсимни унинг никоҳига топширдим», деди.

Оятнинг нозил этилишига сабаб бўлган ривоятдан кўриниб турибдики,
Зайнаб бинти Жаҳш розияллоҳу анҳу бу никоҳга ўз иродасига қарши,
Аллоҳнинг оятини эшитиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
рағбатлари туфайлигина розилик бердилар.

Чунки Аллоҳ ва Унинг Расули ҳукм қилган ишга ҳеч бир мўмин ва мўмина
қарши чиқиши мумкин эмас. Мусулмонлар ушбу эътиқодда мустаҳкам турган
пайтларида, фақат Аллоҳ таолонинг ва Расулининг ҳукми ила иш
юритганларида дунёнинг пешқадам уммати бўлганлар.

Жоҳилиятнинг ботил қонун-қоида ва урф-одатлари йўқотилиб, ўрнига
Исломий қонун-қоида ва урф-одатлар жорий этиларди. Маълумки, жоҳилиятда
турли инсоний табақалар мавжуд бўлиб, ҳар кимнинг қадр-қиймати
табақасига қараб белгиланар, шунга кўра муомала қилинар эди. Хусусан,
қуллар ёки қулликдан озод бўлганлар одам ўрнида кўрилмасди. Ислом
ҳамманинг тенг эканини, оқ билан қора, араб билан ажам, бой билан
камбағал, подшоҳ билан гадо орасида ҳеч қандай фарқ йўқлигини,
бўлганида ҳам, фақат тақвога кўра бўлиши мумкинлигини қатъий низом
асосида қўйди. Бу ҳақда оят ва ҳадислар жуда ҳам кўп.

Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу оламшумул таълимотларни
амалда татбиқ қилишни истадилар. Бу ишни ўз яқинларидан бошладилар.
Ўзларининг мавлолари–озод қилган қуллари Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу
анҳу номидан аммалари Умайма бинти Абдулмуттолибнинг қизлари Зайнаб
бинти Жаҳш ал-Асадияга совчи бўлиб бордилар. Бу билан Исломда асли қул
ҳам, Бани Ҳошимдан бўлган оқсуяк ҳам баробарлигини кўрсатмоқчи эдилар.
Шундай бўлди ҳам. Зайд ибн Ҳориса ва Зайнаб бинти Жаҳшлар розияллоҳу
анҳу оила қурдилар.

Лекин турмушлари унча келишмади. Эру хотин тотув яшай олмадилар. Зайд
хотинидан норози бўлиб, унинг устидан шикоят қилиб, Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига қайта-қайта келди.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам эса, унга насиҳат қилиб,
сабрга чақириб, оиласига қайтарар эдилар. Кейинроқ Зайд розияллоҳу анҳу
хотини Зайнаб розияллоҳу анҳони талоқ қилиш ниятида эканини айта
бошлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга талоқ қилмай
туришни маслаҳат берардилар. Сўнгра иш умуман бошқача тус олиб кетди.

Келгуси ояти каримада ана шулар ҳақида сўз кетади:

«Эсла, сен Аллоҳ неъмат берган ва сен ҳам неъмат берган шахсга:
«Жуфтингни ўзинг ила тутиб тур ва Аллоҳга тақво қил», дер эдинг. Ва
ичингда Аллоҳ ошкор қилгувчи бўлган нарсани махфий тутардинг ва
одамлардан қўрқардинг, ҳолбуки, Аллоҳдан қўрқмоғинг ҳақлироқ эди.
Қачонки Зайд ундан ўз ҳожатини адо этгач, Биз сени унга уйлантирдик.
Токи мўминларга ўз асранди болалари хотинларида улардан ҳожатларини адо
қилишгач, танглик бўлмасин деб. Ва Аллоҳнинг амри амал қилиниши лозим
бўлгандир».

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло ушбу ояти каримада Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламга у зот ўзлари озод қилган қуллари Зайд ибн Ҳорисага
нималар деганларини эслатиш билан сўз бошламоқда:

«Эсла, сен Аллоҳ неъмат берган ва сен ҳам неъмат берган шахсга...»

Бу жумлада Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг сифатлари келтирилмоқда.

«Аллоҳ неъмат берган...»

Аллоҳ Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуга иймон-Ислом неъматини ва
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга эргашиш саодатини берган эди.

«...сен ҳам неъмат берган...»

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд розияллоҳу анҳуни қулликдан
озод этган, унга кўплаб яхшиликлар қилган эдилар. Шу сабабли у жамиятда
обрў-эътиборли, ҳамма ҳурмат қиладиган шахсга айланган. Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд розияллоҳу анҳуни ўта яхши
кўрганларидан у киши «Расулуллоҳнинг маҳбуби» лақабини олди.

Оиша онамиз: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари иштирок
этмаган юришларга Зайдни юборадиган бўлсалар, фақат амр қилиб юборар
эдилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин қолганида Зайдни
ўзларига халифа қилар эдилар», дердилар.

Ана ўшандай одам Зайнаб бинти Жаҳшдан шикоят қилиб келганида:

«...Жуфтингни ўзинг ила тутиб тур ва Аллоҳга тақво қил», дер эдинг».

Аввал айтиб ўтилганидек, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари
совчи бўлиб, ўртада туриб, Зайд ва Зайнаб икковларини никоҳлаб қўйган
эдилар. Зайнаб розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг аммалари Умайма бинти Абдулмуттолибнинг қизи эди. Унинг
маҳрига ўн динору олтмиш дирҳам пул, бир рўмол, бир чойшаб, бир кўйлак,
саксон мудд таом ва ўн мудд хурмо берилган эди.

Муқотил ибн Ҳиббоннинг айтишича, Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу ва
Зайнаб розияллоҳу анҳолар бир йил ёки ундан сал кўпроқ бирга яшаганлар.
Сўнгра Зайд розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга
хотинидан шикоят қилиб кела бошлади. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам
эса, унга: «Жуфтингни ўзинг ила тутиб тур ва Аллоҳга тақво қил», дер
эдилар.

«Ва ичингда Аллоҳ ошкор қилгувчи бўлган нарсани махфий тутардинг...».

Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўнгилларига
Зайд Зайнабни талоқ қилганидан кейин унга уйланиш ниятини солган эди.
Аниқ амр бўлмаган эди-ю, аммо кўнгилларига тушган эди. Шунинг учун Зайд
розияллоҳу анҳуга «Жуфтингни ўзинг ила тутиб тур», деб айтаётганларида,
хаёлларининг бир четида бу фикр бўлиб, Аллоҳдан амр келишини
кутардилар. Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
хаёлларида кечган шу гапни ҳам эслатмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг «Аллоҳ ошкор қилгувчи бўлган нарсани» махфий
тутганларининг сабаби кейинги жумлада келади:

«...ва одамлардан қўрқардинг, ҳолбуки, Аллоҳдан қўрқмоғинг ҳақлироқ эди».

Одамлар, Муҳаммад ўзининг асранди ўғли талоқ қилган хотинга уйланибди,
деб айтишларидан қўрқар эдилар. Чунки ўша вақтнинг урф-одатига биноан,
асранди ўғилга худди ўз ўғлидек муомала қилинарди. Ўз ўғлининг талоқ
қилган хотинига уйланиш ҳаром бўлганидек, асранди ўғилнинг талоқ қилган
хотинига ҳам уйланиш ҳаром ҳисобланарди. Расули акрам ушбу мулоҳазалар
билан Аллоҳ кўнгилларига солган ишни–Зайд талоқ қилганидан кейин
Зайнабга уйланиш ниятини махфий тутар эдилар. Таъкидлаб айтиш керакки,
бу фақат кўнгилга тушган фикр эди. Агар Аллоҳнинг очиқ-ойдин амри
бўлса, ҳеч қачон махфий тутмас эдилар. Балки уни дарҳол ошкор
қилардилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳнинг амридан
бирор сўзни ҳам махфий тутишга ҳақлари йўқ эди. Бундай қилмаганлари
маълум ва машҳурдир.

Ибн Жарир ат-Табарий раҳматуллоҳи алайҳи Омир розияллоҳу анҳудан қилган
ривоятда Ойиша онамиз розияллоҳу анҳо қуйидагиларни айтадилар:

«Агар Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларига ваҳий қилинган
Аллоҳнинг китобидан бирор нарсани беркитадиган бўлсалар, «Ва ичингда
Аллоҳ ошкор қилгувчи бўлган нарсани махфий тутардинг ва одамлардан
қўрқардинг, ҳолбуки, Аллоҳдан қўрқмоғинг ҳақлироқ эди» оятини беркитар
эдилар».

Ҳа, Расулуллоҳ Аллоҳнинг амрига итоат этиб, ҳеч нарсани беркитмадилар.
Бу гапларни ҳам оят бўлиб нозил қилинганидан кейин ҳаммага ўқиб
бердилар. Мана, асрлар давомида ўқилиб келмоқда.

Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло ҳар бир ишни ҳикмат ила қилади. Бу ҳақиқат
суранинг аввалида асранди болаларга ўз фарзандидек муомалада бўлишни
ботил қилган оятлар ҳақидаги баёнда ҳам айтилган эди. Пайғамбаримиз
соллаллоҳу алайҳи васаллам Пайғамбар бўлгунларича ҳам жоҳилиятнинг
ботил урф-одатларидан четда турганлар. Аллоҳ таоло у зот соллаллоҳу
алайҳи васалламни Ўзи сақлаган. Фақат бола асраш бобида Аллоҳ ирода
қилган ҳикмат юзасидан Зайд ибн Ҳорисани ўғил қилиб олганлар. Мана,
энди ҳикмати юзага чиқмоқда. Аллоҳ таоло шу одатни ва унга қўшиб,
асранди ўғилнинг талоқ қилган хотинига уйланиб бўлмайди, деган жоҳилият
қонунини ботил қилиш учун чиқарган ҳукмни ўз Расули соллаллоҳу алайҳи
васаллам ҳаётида тадбиқ этишни хоҳлаган экан. Чунки шунда ҳукм
таъсирлироқ бўлади. Ҳамма ҳеч иккиланмай, қабул қилади. Худди шу
ҳикматга биноан, Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам аммаларининг
қизи бўлмиш Зайнаб бинти Жаҳш розияллоҳу анҳони норози бўлишларига
қарамай, Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуга никоҳлаб берган эканлар.
Худди шу ҳикмат юзасидан «Ҳеч бир мўмин эркак ва ҳеч бир мўмина аёл
учун Аллоҳ ва Унинг Расули бир ишга ҳукм қилганида, ўз ишларини
ўзларича ихтиёр қилмоқ йўқ» ояти нозил бўлган экан.

Мазкур ишларнинг асл моҳияти, улардан кўзланган ҳикмат энди юзага чиқмоқда ва Аллоҳ таоло Ўз Пайғамбарига:

«Қачонки Зайд ундан ўз ҳожатини адо этгач, Биз сени унга уйлантирдик», демоқда.

Яъни, Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу Зайнаб бинти Жаҳшдан ҳожатини адо
этиб, уни талоқ қилгач, Биз ўзимиз сенга уни завжа-хотин қилиб бердик,
демоқда.

Шундай бўлиши керак эди. Аллоҳ таолонинг иродаси шу эди. Аллоҳ
субҳонаҳу ва таоло Зайнаб бинти Жаҳш розияллоҳу анониу Пайғамбаримиз
соллаллоҳу алайҳи васалламга Ўзи никоҳлаб қўйди. Бу ерда валий ҳам,
маҳр ҳам, гувоҳ ҳам йўқ. Ҳаммасининг ўрнига Аллоҳнинг амри бор.

Зайнаб бинти Жаҳш онамиз бундай никоҳ билан фахрланиб юрар эдилар.

Имом Бухорий Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан қилган ривоятда бу ҳақда шундай дейилади:

«Зайнаб бинти Жаҳш розияллоҳу анҳо Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг бошқа аёлларига фахрланиб: «Сизларни аҳлларингиз никоҳлаб
берган, мени Аллоҳ таоло етти осмоннинг устидан никоҳлаб берган», дер
эди».

Кейинги жумлада бу ишнинг ҳикмати очиқ баён этилади:

«Токи мўминларга ўз асранди болалари хотинларида улардан ҳожатларини адо қилишгач, танглик бўлмасин деб».

Бировнинг асранди боласи хотинидан ўз ҳожатини адо этиб, уни талоқ
қилса, уни асраб олган киши ҳалиги аёлга уйланиши–мумкин эмас, деган
ғирт мантиқсиз, хато жоҳилият қонунини энди Аллоҳ таолонинг Ўзи
тўғирлади. Бу ишда намуна тариқасида Пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг шахсан ўзларини танлади.

«Ва Аллоҳнинг амри амал қилиниши лозим бўлгандир».

Бўлмасдан иложи йўқ. Шунинг учун ҳам, Аллоҳ таолонинг бу борадаги
амрига ҳам амал қилинди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнабга
уйландилар. Шу билан жоҳилиятнинг одамлар ҳаётига ва онгига қаттиқ
сингиб кетган одатларидан бири–асранди ўғилнинг талоқ қилган хотинига
уйланиш ҳаром, деган қонуни ботил бўлди. Мўминлардан яна бир танглик
кўтарилди.

«Набийга Аллоҳ унга фарз қилган нарсада бирон танглик бўлмас. Бу -
олдин ўтганлар ҳақида ҳам Аллоҳ тутган йўлдир. Аллоҳнинг амри
белгиланган қадар бўлди».

Модомики Аллоҳ таоло бир нарсани фарз қилар экан, ундан ҳеч уялмаслик,
қандайдир танглик ҳис этмаслик керак. Аллоҳ ҳар бир нарсани Ўзи билиб
қилади. Пайғамбар ҳам Аллоҳнинг бандаси, унинг амрига бўйсуниши лозим.

«Набийга Аллоҳ унга фарз қилган нарсада бирон танглик бўлмас».

Шунинг учун Зайнабга уйланиш борасида ҳам Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи
васалламга ҳеч қандай танглик бўлмаслиги керак. Одамлар у дейди, бу
дейди, деган мулоҳазалар ҳам бўлмаслиги керак. Қолаверса, бу амр фақат
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёлғиз ўзлари учун бўлмаяпти.

«Бу–олдин ўтганлар ҳақида ҳам Аллоҳ тутган йўлдир».

Аввал ўтган Пайғамбарлардан ҳам кўп хотинлилари бўлган. Мисол учун,
Довуд алайҳиссаломнинг юзта хотинлари бўлган. Сулаймон алайҳиссаломнинг
уч юзта хотинлари бўлган. Аллоҳ шуни ирода қилган, шундай бўлган.

«Улар Аллоҳнинг элчилигини етказадиган, Ундангина қўрқадиган, Аллоҳдан
бошқа ҳеч кимдан қўрқмайдиган зотлардир. Аллоҳнинг Ўзи ҳисоб
қилгувчиликка кифоядир».

Аллоҳнинг йўлига ҳеч қандай тангликсиз эргашиб юрган зотлар, Набийлар қуйидаги сифатларга эга бўлганлардир:

«Улар Аллоҳнинг элчилигини етказадиган» зотлардир.

Аллоҳ уларни ўз элчиси–Пайғамбари қилиб юборган. Улар-Пайғамбар,
одамларга Аллоҳнинг хабарларини етказувчилар. Сен ҳам, эй Муҳаммад
соллаллоҳу алайҳи васаллам, ўшаларга ўхшаб, Аллоҳнинг элчилигини
одамларга етказадиган зотсан.

«...Ундангина қўрқадиган, Аллоҳдан бошқа ҳеч кимдан қўрқмайдиган зотлардир».

Яъни, илгари ўтган Пайғамбарлар фақат Аллоҳ таолодангина қўрққанлар,
Аллоҳдан бошқа ҳеч кимдан қўрқмаганлар. Шунинг учун Аллоҳ уларга нимани
амр этса, ўйлаб ўтирмай, дарҳол бажарганлар. Сен ҳам, эй Муҳаммад
соллаллоҳу алайҳи васаллам, Зайнабга уйланиш масаласида Аллоҳнинг
айтганини қил, одамларнинг гапига эътибор берма.

«Аллоҳнинг Ўзи ҳисоб қилгувчиликка кифоядир».

Охиратда ҳисоб-китобни Аллоҳ таолонинг Ўзи қилади. Оғзига кучи етмаган одамлар эмас.

Ҳар бир нарсани ҳикмат билан қилувчи зот Аллоҳ таолонинг бир
никоҳ–Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Зайнаб бинти Жаҳш
онамиз розияллоҳу анҳога никоҳлари масаласига бунчалик эътибор бериб,
шунча оятларни нозил этиши бежиз эмас. Аввало, бу ерда гап жоҳилият
даврида кенг тарқалган, одамлар қонига ва онгига сингиб кетган катта
бир нотўғри урфни, қонун-қоидани ҳаётдан сиқиб чиқариш ҳақида кетмоқда.
У ҳам бўлса, асранди бола тутиш, унинг талоқ қилган хотинини ўгай ота
никоҳлаб ололмаслиги масаласидир. Бу ботил ҳукм туфайли жамиятда
қанчалик ноқулайликлар, ҳаром-ҳариш ишлар келиб чиқиши мумкинлиги
ҳақида аввал ҳам гапирилди. Жоҳилий жамиятда жорий этилган
урф-одатларни йўқ қилишдек оғир ва машаққатли вазифани бажаришда намуна
қилиб бу сафар Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ўзларини жалб этди. Эҳтимол, бу йўл ила бу ҳукмнинг таъсири анада
орттирилгандир.

Қолаверса, аввалги оятларда ҳам айтилганидек, бу ерда гап киши ўз
нафсига, ўз хоҳишига қарши ўлароқ, Аллоҳ таолонинг амрини сўзсиз қабул
қилиши ҳақида кетмоқда. Пайғамбаримизнинг ўзлари бу ишда ҳам гўзал
намуна бўлишлари керак эди. Шунинг учун ҳам одамлар гап қиладиган,
турли-туман миш-мишлар тарқатадиган ишга у зот соллаллоҳу алайҳи
васаллам дучор бўлдилар.

Бу хусусда айтилган гаплар етарлидир. Аммо қадимда ҳам, ҳозирда ҳам бу
масала Ислом душманлари ва баъзи тушуниб етмаган кишилар томонидан
қайта-қайта қўзғатилиб, Исломга ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи
васаллам шахсларига таъна етказишга ҳаракат бўлгани учун, ҳатто баъзи
исломий китобларга, баъзи тафсирларга ҳам нотўғри тушунчалар кириб
қолгани учун уламоларимиз бу масалага алоҳида эътибор билан қарайдилар.
Бу хусусда душманлар томонидан тўқилган ботил ривоятларга раддия
берадилар. Ана шундай ботил ривоятлардан бири қуйидагича: Эмишки,
Зайнаб бинти Жаҳш розияллоҳу анҳо ҳали Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу
билан яшаб юрганида унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
кўзлари тушиб, яхши кўриб қолибдилар ва «Субҳана муқаллибал
қулуб–қалбларни айлантириб тургувчи зот пок бўлди», дебдилар. Зайнаб
буни эшитиб, гап нимада эканини англабди ва Зайдга айтибди. Ана шундан
кейин Зайд Зайнабни талоқ қилиш ҳақида ўйлаб қолибди ва Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, бу ҳақда сўз очибди.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам эса, жуфтингни ўзинг ила тутиб
тур, дебдилар ва ҳоказо.

Бу гаплар туҳмат ва бўҳтон экани аниқдир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу
алайҳи васаллам аммаларининг қизи Зайнабни ундан олдин кўрмаган
эдиларми? Зайнабга ўзлари совчи бўлиб, Зайдга олиб бермаган эдиларми?
Наҳотки Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламдек зот бировнинг
хотинига бошқача кўнгил билан қарасалар?!

Ҳамма нарсани олдиндан билгувчи Аллоҳ таоло, душманларнинг бу хусусда
бўҳтон ва туҳматлар тўқишларини ҳам олдиндан билган. Шунинг учун унга
тааллуқли гапларни олдиндан очиқ-ойдин баён қилган. Қуръони Карим шахс,
жой, вақтни аниқ айтиш услубини қўлламайди. Бу унинг умумийлигини, ҳар
замон, ҳар макон ва ҳар жамиятга лойиқ лигини орттиради. Қуръони
Каримда бирорта саҳобийнинг исми зикр қилинмаган. Аммо ушбу масалага
алоқадор зотлардан бири бўлган Зайд розияллоҳу анҳунинг исмини
очиқ-ойдин «қачонки Зайд ундан ўз ҳожатини адо қилгач» деб келтирилган.
Бу ишнинг, яъни, Зайнабга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам
уйланишларининг ҳам сабабини очиқ-ойдин келтирган: «Токи мўминларга ўз
асранди болалари хотинларида улардан ҳожатларини адо қилишгач, танглик
бўлмасин деб».

Қуйидаги оят ҳам худди шу масалани ёритади:

«Муҳаммад сизлардан бирон эркакнинг отаси бўлган эмас. Лекин Аллоҳнинг
Расули ва Пайғамбарларнинг сўнггисиди

ASSALOMU ALEYKUM HAMMA MUSULMON VA MUSLIMALARGA, SIZLARGA SAVOLIM BOR EDI,BIROR BIR BILGAN INSON SAVOLIMGA QISMAN BULSADA JAVOB BERA OLSA JUDA HURSAND BULAR EDIM,MEN MASXABLAR HAQIDA KUP TUSHUNCHAGA EGA EMASMAN,BAZI NARSALARNI BILAMAN HOLOS, BILISHIMCHA IKKI MASXAB MAVJUD,SUNNA VA SHIYA, BAZILARNING AYTISHLARICHA SHIYALAR SUNNAT NAMOZLARINI UQIMAY  FAQATGINA FARZ NAMOZLARINIGINA ADO ETISHAR EKAN,BAZILAR AYTISHICHA ESA AKSINCHA SUNNIYLAR FARZ NAMOZINI UQIB SUNNAT NAMOZINI ADO ETISHMAS EKAN,QAY BIRI HAQIQAT,VA QAYSI YUL AFZALROQ,SAVOLIMGA JAVOB BERA OLGAN KISHIGA ALLOHDAN SAVOBLAR SURAB QOLAMAN,ALLOH HAMMAMIZNI OHIRATDA YUZIMIZNI YORUG' ETSIN ILOHIM

Почта хизматини энг биринчи бор Ислом давлатида йўлга қўйган киши Умар ибни Ҳаттоб бўлгандилар. Аввалдан почта хизмати содда усулда бўлган. Уни алоҳида йўлларда хизмат кўрсатадиган бўлимлари ва боқувда турган отлари бўлмаган. Асосан почта хизматининг тўлақонли равишда йўлга қўйилиши Муовия замонларида бўлган, шу туфайли тарихчилар почта хизматининг ташкилотчиси деб Муовияни тилга олганлар. Бироқ, бизнингча илк бор асос солувчи кимса ҳукмдор Умар бўлсалар ке-рак. Зеро, Умар даврларидаги баъзи бир воқеалар буни тасдиқлай-ди.
Халифабека Умму Гулсум Византга жўнаб кетаётганлар орқали Рум қироличасига мактуб ва баъзи бир совғалар юборганлари, Рум қироличаси мактуб ва совғани олганидан кейин у ҳам ўз томонидан қимматбаҳо совға ва мактуб юборганлиги Табарий ривоятларида битилгандур. Бу нарса почта хизматини йўлга қўйилганини кўрсатиш билан биргаликда, Сурия Ислом лашкарлари томонидан фатҳ этилганидан сўнг Визант давлати билан Ислом давлати ўртасида дўстона алоқалар ўрнатилганини хам кўрсатади. Араб давлатларида Исломга қадар асосан Рум ва Эрон пуллари муомалада ишлатиларди. Ўзларининг махсус муомголада ишлатиладиган миллий пуллари бўлмаганди. Хижратнинг 15-йилида Холид ибни Валид номларига биринчи бор динор пул ишлаб чиқарилди. Кейинчалик Умар ибни Ҳаттоб томонларидан кумуш тангалар ҳам ишлаб чиқарилди. Улар асосан Эрон тангалари шаклида бўлиб фақатгина баъзи бир ёзувлар қўшимча қилинганди, холос. Ушбу ҳрлат Абдул Малик ибни Марвон даврига қадар давом этди. Абдул Малик янги араб ҳарфларида қиймати ёзилган тилла ва кумуш, мис тангаларни ишлаб чиқартирди. Шундан кейин Рум ва Эрон ҳамда аввалда ишлаб чиқарилган пулларни Ислом давлатида муомаладан чиқартириб юборди.
Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)нинг ободончилик йўлларида қилган хизматларининг энг зўри Басра, Куфа ва Мисрда Фистот шаҳарларини бино қилдиришлари бўлди. Басра шаҳрининг ўрни аввалда аскарлар турадиган қўргон бўлганди. 14-йилда араб фотиҳлари фатҳ этишга-нидан кейин ҳарбий қароргоҳга айлантиришганди. 17-йилда Куфа шаҳрини бино қилиш бошланиб, Басра ҳам шаҳарга айлантирилди. Басрани Утба ибни Ғазвон, Куфани эса Саъд ибни Ваққос устида туриб бино қилдиришгандур. Мисрда эса халифа рухсати билан Миср фотиҳи ва волийси томонидан Фистот шаҳри бино қилииди.
Умар ибни Ҳаттобни ободончилик йўлида қилган зўр хизматларидан бири, Нил дарёси билан Қизил денгазни туташтирувчи анҳор қазитганларидур. Кейинчалк Амирал мўъминин қўлтиғи деб ном олган ушбу канални Умар ибни Ҳаттоб рухсатлари билан Амр ибни Ос қазитган эдилар.
Халифа Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)нинг ободончилик йўлларида қил-ган бошқа ишлари ҳам кўпдур. Масалан: Ироқ фатҳ этилганидан кейин у ерда керак ўринларга кўприклар солдирган ва ариқлар қазитгандилар. Макка бирла Мадина орасидаги йўлга мусофирхоналар бино қилдиргандилар. Шу каби Шом билан Хижоз ўртасидаги катта қатнов йўлга ҳам мусофирхоналар қурдирган эдилар. Ҳар бир фатҳ этилиб аҳли Ислом ўринлашган ерларга масжидлар қурдиргандилар. Маккада масжидил харамни, Мадинада эса масжиди набавийни кенгайтиргандилар.
Ислом давлатида тафтиш идорасини вужудга келтирган киши ҳам Умар ибни Ҳаттобдурлар. Мазкур идора аввалда ниҳоятда содда, жўн ҳолатда бўлиб, асосан хизмати шаҳарнинг тозалигини, бозордаги олди-соттиларни, тош-тарозуларни текширишдан иборат эди. Кейинчалик эса мазкур идора ниҳоятда зўрайиб кетди. Амру-маъруф қилишлик, имом ва муаззинларни ўз вазифаларини қандай ўтаётганларини текширишлик, намозни ўз вақтида адо этилишни текширишлик каби ишлар ҳам ушбу идора вазифаларидан бўлиб кетди.
Ислом давлатида ҳибсхона ташкил этган зот ҳам Умар ибни Ҳаттобдурлар. Шомга борган вақтларида махов касалига мубтало бўлган кимсаларга хазинадан маош яъни нафақа тайин этганлари, қаровчисиз болаларга хазина ҳисобидан боқиладиган болалар уйи ташкил этганлари ривоят этилади. Хулоса қилиб айтганда, Умар ибни Ҳаттоб ўн йилдан иборат ҳукмронликлари даврида катта-катта футухотларни қўлга киритганлари каби, маданий-маиший соҳаларда ҳам катта амалий ишларни йўлга қўйган эдилар.





Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) бошлаган футухотни халифа бўлганларидан кейиноқ дарҳол жиддий суратда давом эттирдилар. Холид ибни Валид Шом вилоятига қўмондон бўлиб кетганларидан сўнг Ироқ вилоятига Мусанно ибни Хориса бош қўмондон бўлиб қолганликлари ва эронликлар томонидан Ироққа ҳужум уюштириш учун тайёргарлик кўрилаётганини сезиб Мадинага ёрдам сўраб ўзлари келганликлари ёзилган эди. Бу вақт Абу Бакр вафот касалликларида эдилар. Умар ибни Ҳаттоб халифаликка сайлангач, эронликларга қарши урушмоқ учун халқдан кўнгилли аскарларни йиғдирардилар. Мусанно ёрдам етажагини билиб Ироққа қайтиб кетадилар. Умар эса аскар йиғиш билан машғул бўлиб анчагина қўшин тўпладилар ва бу қўшинга Абу Убайда ибни Масъудни бош қўмондон тайин этиб Ироққа жўнатдилар. Бу вақт эронликлар қўшинида бош қўмондон Рустам номли зўр саркарда эди.
У Жабон ва Нерсо номли қўмондонлар қўл остидаги сара қўшинни Ироққа жўнатади. Абу Убайда 13-йил ражаб ойининг охирларида Жабон лашкарларини Торик деган ерда тор-мор келтирдилар. Нерос лашкарларини эса Кеккирда тор-мор келтирдилар. Нерсонинг ўзи зўрға қочиб қутулади. Шундан кейин Рустам яна ҳам катта қўшин тўплаб унга Бахман номли кишини саркарда этади. Уларга Эроннинг «Дар-пуши кофа» номли байроғини беради. Бу байроқни энг катта жанглардагина тутардилар.
Бахман Абу Убайда қўшинлари билан «Қуссул нитоф» номли кичкина дарё яқинида жанг қилади. Эронликлар қўшинида мингдан ортиқ жанговар филлар ҳам бор эди. Уруш гоят қаттиқ тус олади. Абу Убайда шаҳид бўладилар. Қўмондонсиз қолган қўшин орқага чекинади. Бу урушда араб қўшинларини бутунлай тор-мор бўлиб кетишидан Мусанно ибни Хориса сақлаб қоладилар. Мадинадан янги мадад кучлари келгач, Мусанно олға ҳаракат қилгани киришадилар. Эронликлар Меҳрон номли саркарда бошчилигида катта қўшин жўнатадилар. Меҳрон қўшинлари озгина фурсатда тор-мор келтирилади. Ушбу мағлубият хабаридан бутун Эрон ларзага келади, улар эндиликда пой-тахт ҳам хавф остида қолганини сезиб ўзларини ва Эроннинг шон-шавкатини сақлаб қолишлик учун умумсафарбарлик эълон қиладилар.
Эронликларнинг бундай катта ҳаракатлари ҳақида Мусанно халифага хабар етказадилар. Халифа тездан ёрдам кучлари боришлигини айтиб, араб чегарасига яқинроқ ерга чекинишга амр этдилар. Мусанно аста-секинлик билан Ироқ ерларидан Арабистон яқинидаги Жул деган ерга чекиниб уларни тўплайдилар. Умар ибни Ҳаттоб тездан ёрдам учун янгидан аскар тўплашга киришадилар. Аҳволни жиддийлигидан ўзлари бош бўлиб, урушга бормоқчи ҳам бўладилар. Бироқ кибор саҳобалар бунга йўл бермайдилар. Улар бош қўмондОн қилиб Саъд ибни Ваққосни юборишга маслаҳат берадилар. Бу вақт Саъд Ҳавозонда закот маъмури эдилар. Саъд ибни Абу Ваққос собикин аввалиндан бўлиб, шунинг билан бирга ниҳоятда юракли, баҳодир, тадбиркор кимса эдилар. Шуларни ҳисобга алган Умар (р. а.) Саъдни бош қўмондонликка мувофиқдеб топиб ўзларини чақиртирдилар.
Умар ибни Ҳаттоб Садъни бош қўмондонлик вазифасига қўйганларидан сўнг шундай тавсия этдилар: «Эй Саъд, Расулуллоҳнинг йўлдоши ва қариндоши дсб айтишларига мағрур бўлма. Оллоҳ бирла ҳеч кимнинг орасида насаб йўқдир. Оллоҳга яқинлик ёлғиз унга итоат этув бирла бўлур. Юқори ва тубан кишилар Оллоҳнинг назарида тенгдурлар. Оллоҳ уларнинг барчасини хўжаси, улар эса - унинг бандасидурлар. Халқнинг бир-биридан ортиқлиги ва Оллоҳнинг ажр ҳамда савобига ноил бўлишлиги тоат бирла бўладур. Расулуллоҳнинг пайғамбар бўлиб келган кунларидан бошлаб то биздан айрилургача бўлган аҳвол ва атворни кўз олдингда тутиб шунга мулозимат қил. Менинг сенга тавсиям ушбудур. Агар бунга аҳамият бермасанг амалинг бекор кетар. Ўзинг эса зиёнкорлардан бўлурсан».
Саъд тўрт минг аскар билан Ироққа жўнадилар. Мусанно ибни Хориса Саъд бирла қўшилиб эронликларга қарши Исломият йўлида жанг қилишга тайёр турган бир пайтда вафот этадилар. Жуда узоқ вақтлар урушда қатнашиб оғир жароҳатлар олгандилар. Мана шу жароҳатлардан бирининг срилиб кетиши туфайли Исломият йўлида саркарда саналган Мусанно ибни Хориса вафот топадилар. Саъд ибни Абу Ваққос Мусаннога ҳурмат юзасидан ўринларига у жанобнинг укалари Муаннони қўмондонликка қўядилар. Саъд ибни Абу Ваққос «Қодисия» деган ерга келиб ўрнашадилар. Умар ибни Ҳаттобга Эрон аскарларини ниҳоятда кўплигини ёзиб юборгандилар. Халифадан шундай деган жавоб келади: «Душманнинг қаттиқ ҳозирлик кўрганини эшитиб зинҳор талвасага тушманг. Оллоҳдан ёрдам сўранг. Унга таваккул этинг. Кисрога бир неча жасорат ва фикр эгаларидан юбориб динга даъват этдиринг. Чунки уларни даъват этув, уларнинг қўрқувларига бизнинг эса ғалаба қилишимизга сабаб бўлажакдур».
Мактубдаги амрга биноан Саъд Нўъмон ибни Макрун бошчиликларида бир гуруҳ кишиларни Кисрога элчи қилиб юборадилар. Улар Кисрога бориб уларни динга киришга, бўлмаса жузъя беришга даъват этдилар. Агар булардан бири қабул қилинмаса, унда масала қилич билан ҳал этилажаги билдирилди. Кисро арабларини назар-писанд қилмай таҳдид бирла қувлаб чиқартирди.
Рустам Барс деган ерда ўз аскарлари билан ўрнашиб 4 ой кутиб турди. Кисродан буйруқ келгач, ҳужумга ўтишга тайёргарлик бошланди.
Қодисияда Эрон аскарлари билан Ислом лашкарлари ўртасида қаттиқ жанг бошланди. Бир неча кун давом этган шиддатли олишувдан кейин Эрон бош қўмондони Рустам ўлдирилди. Бош қўмондон ўлдирилгандан кейин Эрон аскарлари тартибсиз равишда чекинишга тушдилар.
Ислом тарихида энг катта жанглардан ҳисобланган «Қодисия» уруши Ислом лашкарларини мислиз ғалабалари билан тугади. Чунки бу урушда Ислом лашкарлари сон жиҳатдан ўзларига уч баробар бўлган душман устидан ғалабага эришгандйлар. Душман аскарларидан 30 мингга яқин киши қириб ташланганди. Ғалаба хушхабарини Саъд дарҳол пойтахтга элчи орқали етказишга шошилдилар. Умар ҳам уруш нима билан тугашини сабрсизлик билан кутиб турардилар. 15-йил шаввол ойининг охирларида Саъд Эрон салтанатининг пойтахти бўлган «Мадоин» томон ҳаракатга тушдилар. Мадоин йўлида Эрон аскарлари Саъдга қаршилик кўрсатишга уринсалар-да, бироқ ҳеч нима қила олмадилар. Саъд тўғридан-тўғри Мадоин шаҳрига кириб «Оқ сарой» деб аталмиш подшоҳ хосхонасига 16-йил сафар ойида тушадилар. Мадоинда шоҳнинг асосий хазинаси сақланарди. Улар бунинг барчасини қўлга киритдилар.
Уч юз йилдан бери Сосонийлар давлатининг пойтахти бўлиб келган шаҳар Ислом лашкарлари қўл остига кирди. Ундаги беҳисоб бойликлар, жуда кўп зебу-зийнатлар, шоҳ ва амалдорлари маишат ўтказадиган катта зар ва тиллолардан ҳар хил суратлар солиб нақшланган гиламни ҳам ғаниматга олдилар. Бироқ аҳолининг молмулкларига тегмадилар.
Мадоин фатҳ этилганидан кейин Саъд Бобилда қаршилик қилиб охири қочишга мажбур бўлган душман аскарини тор-мор этув учун Нахравонга Зуҳра ибни Ҳувайя қўл остларида бир гуруҳ аскар жўнатдилар. Бундан сўнг яна Абдул ибни Мутьам қўл остларида Месопотам ўлкасидан Тақрит атрофига ёйилган Эрон аскарларини тор-мор келтиришлик учун бир гуруҳ аскар юбордилар. Зухра Нахравондаги душман аскарларини мағлуб этиб шахарни фатҳ этдилар.
Абдуллоҳ ибни Мутьам ҳам душман аскарларини қувлаб юбориб, Тақритни фатҳ этдилар. Месопотамни тўла фатҳ этилиши 19-йил билан 20-йил орасида Иёз ибни Ғанам қўлларида амалга ошди. Мадоин фатҳ этилиши билан эронликлар мағлубиятни бутунлай тан олмаган эдилар. Улар юз чақиримча узоқда бўлган Хилвонда ўрнашиб олиб, буларга аскар юбориб ташвишга солиб турардилар. Саъд бунга барҳам бермоқ учун Ҳошим ибни Утба қўл остларида 12 минг кишидан иборат аскар жўнатдилар. Улар Жалуло деган ерда Эрон аскарлари билан учрашиб қонли олишувдан кейин уларни тор-мор келтирдилар. Шундан кейин Хилвонда ўрнашган Эрон шохи Яздижурд араб аскарларини бу ерга келиву эҳтимоли узоқ эмаслигига кўзи етиб Рай шаҳрига кўчиб кетади. Қисқаси, Умар ибни Ҳаттоб даврларида Эрон билан Месопотам яъни Алжазира деб номланган давлат тамомила фатҳ этилиб бўлинди. Месопотам Дажла ва Ефрат дарёсининг оралиғига жойлашган кенг суғориш иншоотларига ва серҳосил далаларга эга бўлган бир ўлка эди. Эрон давлати асосан Саъд Абу Ваққос қўл остларида, Месопотам эса Иёз ибни Ғанам қўл остларида фатҳ этилди.





Саъд ибни Абу Ваққос қўмондонликлари остида Ислом қўшини Ироқ, Месопотам ва Эронда жанг олиб боргани каби Холид ибни Валид қўмондонликлари остида бир вақтнинг ўзида Сурия, Фаластинда ҳам уруш олиб борилган. Сурия, Фаластин, Урдун ерлари асосан Рум салтанати ҳўл остидаги мустамлакалар эди. Румликлар билан биринчи марта «Ажнодин» деган ерда Абу Бакр даврларида тўқнашув бўлиб, жанг Ислом лашкарлари ғалабаси билан тугаган-ди. Шундан кейин Умар даврларида ҳам румликларга қарши Сурия ерларида қатъийроқ кураш олиб борилади. Улар «Ажнодин» урушидан қочиб қутулган Рум аскарлари билан ҳар ер-ҳар ерда уруш олиб бориб, Дамашқ, Химс каби қадимий ва машҳур шаҳарларни фатҳ этиб, Урдун вилояти томон ўзларига йўл очадилар. Дамашқ энг қадимги шаҳар бўлиб дунёнинг энг гўзал ерига жойлашган, бой ва маданий ёдгорликлари билан машҳурдур. Ислом аскарлари Дамашқни 14-йил ражаб ойи ёки 635-йил август-сентябрь ойларида қўлга киритгандилар.
Дамашқ аҳолиси билан жузъя тўлаш шартига биноан сулҳ тузилди. Сулҳ шартига кўра аҳоли ўз дин ва урф-одатларида эркин суратда қоладилар. Бирон-бир черков ва бутхоналар бузиб ҳам ташланмайди. Химс шаҳри ҳам бир неча кунлар қамал этилгандан сўнг Ислом лашкарларига таслим бўлди. У ерда ҳам Дамашқда тузилгани каби сулҳ шартномаси тузилди. Қўшиннинг қолган гуруҳлари Фаластин ва Урдун ерларини фатҳ этиш билан машғул бўлдилар.
Бундан кейин Ислом лашкарларига янада ичкарилаб боришлик шмконияти туғилди. Аммо Рум султони янгидан қувватли кўшин тузаётгани ҳақида хабар келиб, олға юриш тўхтатилиб, бутун Сурия бўйлаб тарқаб кетган бўлинмаларни бир ерга тўплашга қарор беради. Зеро, Рум султони юз мингдан ортиқ жангчига эга бўлган қудратли сара қўшинни ташкил қилиб, Ислом лашкарига қарши урушмоқ учун Сурияга юборган эди. Мазкур сара қўшиннинг йўлга чиққани эшитилгандан кейин моҳир қўмондон Холид ибни Валид аскарларини Дамашқ, Химс каби шаҳарлардан чекинтириб, араб ерларига яқин жойга жойлаштириш тараддудига тушадилар. Қўшин аста-секин чекина бориб Урдун вилоятига ўринлаша боради. Бу ерга тўпланган Ислом аскарларининг сони 40 мингга яқин эди, холос.
Румликлар ҳам пайт пойлаб, жуда секинлик билан ҳаракат қилиб олға силжиб келардилар. Улар қўлларига қайтадан кирган ерлардаги аҳолини қўшинларига жалб этардилар. Рум аскарлари билан ярим йил қадар вақт ўтганидан сўнг охири «Ярмуқ» деган ерда тўқнашиб ўртада зўр жанг бўлди. Ҳар икки тоифа ҳам ғоят матонатли жанг қилдилар. Ҳал этувчи жангда Ислом лашкарлари сонда икки баробардан ҳам ортиқроқ бўлган Рум қўшинлари устидан тўла ғалабага эришдилар. Жангда Рум лашкарларининг бош қўмондони Феодор ўлдирилди. Рум аскарлари беҳисоб талофот бердилар.
Ислом аскарларидан ҳам уч мингга яқин киши ўлдирилди. Ўлганлар ичида машҳур қаҳрамонлардан Ақрама ибни Абу Жаҳл ва ўғли Амр Салма ибни Хишом, Амр ибни Саъд, Жунд ибни Амр, Туайл ибни Амр, Саид ибни Хорис, ибни Қайс, Тулайб ибни Амр ва Хишом ибни Ос каби баҳодирлар бор эдилар. Ушбу жангда энг шижоатли урушиб қаҳрамонлик кўрсатган киши Холид ибни Валид билан Ақрама ибни Абу Жаҳл бўлдилар. Жанг майдонида Ислом лашкарларини саросима эгаллай бошлаган пайтида Ақрама арслон каби ҳар тарафга юриб: «Мен Расулуллоҳга қарши урушиб қочмаган, энди қочайми?» дея ҳаммани шижоатлантириб, жангга ташвиқ этдилар. Ушбу жангда «Ғассон» амири ҳам асир тушиб, сўнг Исломни қабул қилади. Мазкур жангда мусулмон аёллари кам жуда қаттиқ жонбозлик кўрсатиб юборгандилар. Улар ёлғиз ҳамширалик вазифасини адо этибгина қолмай, балки қўлларига қурол олиб жанг майдонида румликларга қарши урушда фаол иштирок этдилар. Сурияда олиб борилган жангларда «Ярмук» урушининг аҳамияти ғоят катта бўлди. Румликлар бундан кейин Ислом аскарлари яна қайтадан Суриядаги шаҳарларни фатҳ этишни бошладилар. Ҳар бир қўмондон ўзига аталган вилоятни фатҳ этиш билан машғул бўлди. Ярмук жанггидан сўнг Суриядаги энг муҳим иш амалга ошириб бўлинди. Ярмук ғалабасининг хабари халифа Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)га етиб келиши билан дарҳол Убайда ибни Жарроҳга мактуб ёздилар.
Мактубда Убайда ибни Жарроҳни бош қўмондон тайин этилиб, Холид ибни Валид эса бош қўмондонликдан олинганлиги ёзилганди. Баъзи бир сиёсий ҳолатларни ҳисобга олган Умар (р. а.) Холид ибни Валидни вазифаларидан бўшатиб, оддий қўмовдонлик амалига туширгандилар.
Зотан олийжаноб бир кимса бўлган Холид ибни Валид ичларида ҳар қанча хафа бўлмасинлар, устларида билдирмай яна аввалгидай ғайрат ва шижоат билан Ислом лашкарида хизматларини давом эттираверадилар.
Убайда ибни Жарроҳ бош қўмондон бўлсалар-да, Холид ибни Валидни жуда ҳурматлар, доимо маслаҳатларини олиб иш юритардилар.
Шом вилоятида энг асосий шаҳарлардан саналган Қуддус шаҳри бор эди. Мазкур шаҳар насронийлар қошида муқаддас саналгани учун унинг қўлдан кетиши насроний оламига ғоятда ёмон таъсир қолдиради. Рум султони Константинополга кўчиб ўтган бўлсада, бироқ Қудусни қўлдан бой беришни истамасди. Чунки Қуддус орқали ҳарбий кемаларда аскар олиб келиб, Шом вилоятига тушириш мумкин бўларди.
Қуддус шаҳрини олиш учун бир кунлар қамал қилинди. Охири шаҳар аҳолиси халифанинг ўзи келса унга шаҳарни топширишга рози бўлди. Шунга биноан, Умар ибни Ҳаттобнинг шахсан ўзлари Қуддусни олиш учун Мадинадан Шомга сафарга чиқдилар. Ўринларига Али ибни Абу Толибни тайинлаб ўзлари оддий отга минган ҳолда йўлга чиқдилар. 15-йилда Қуддус ҳам Ислом лашкарларига таслим бўлди.
Умар ибни Ҳаттоб Қуддус аҳолисига омонлик хати ёзиб бердилар. Бош қўмондон Убайда ибни Жарроҳ Холид ибни Валидни Қиннарсаринни фатҳ этгани, Убайда ибни Собитни эса Лозукияни фатҳ этгани аскар билан юбордилар. 16—17-йиллар ичида ҳар икки қўмондон ўзларига топширилган вазифаларини шараф билан адо этдилар.
Бундан кейин бош қўмондон Абу Убайданинг ўзлари Халабга юрдилар. Халаб жузъя берув шарти билан сулҳ сўради. Халаб фатҳ этилгач, Антокияга юрдилар. Антокияда анчагана аскар бор эди. Шунинг учун улар Абу Убайда аскарларига қарши уришмоқ учун Антокия қўрғонидан олти чақиримча ерда кутиб турдилар. Ўртадаги уруш душман аскарларининг қочиши билан тугади. Антокия халқи ҳам жузъя берув шарти билан сулҳ тузди. Султон, Херакл Ислом аскарлари билан қатъийроқ бир суратда урушиб, қақшатгич, ўнгланмас зарба бериш иштиёқида кучли қўшин тайёрлаётган эди. Мазкур қўшин тайёр бўлгач, кемалар билан Антокияга юборидди. Бош қўмондон Абу Убайда ҳам ҳар томонга таралиб кетган Ислом лашкарларини тез орада бир ўринга жамладилар. Ҳимс яқинидаги жуда қаттиқ жанг румликлар мағлубиятидан ва бутун Сурия вилоятини фатҳ этилиши билан зафарли якунини топди.





Сурия воқеаси тамом битганидан кейин Умар ибни Ҳаттоб Холид ибни Валидни оддий қўмондонликдан ҳам бўшатдилар. Ўртада баъзи бир сабаблар бунга баҳона бўлди. Холид ибни Валид Антокияга ҳужум қилиб жуда кўп ғаниматни қўлга киритгандилар. Баъзи бировлар ғаниматдан улуш олиш илинжида Холиднинг олдига борадилар. Ашъаб ибни Қайс Холид ибни Вализдан ўн минг дирҳам мукофот олганди. Мана шу мукофотни қайси пулдан берганлиги текширилиб, охири Холид ибни Валидни ишдан олиш якунланди.
Холид ибни Валид жоҳилият замонида араб задогони Валид ибни Муғиранинг ўғли эдилар. Маҳоратли аскар бўлганларидан Макканинг суворийларига қўмондонлик қилардилар. Уҳуд каби мушриклар ғалаба қилган урушларда асосий иш кўрсатган кимса ҳам Холид ибни Валид эдилар. 7-йили Амр ибни Ос билан бир вақтда Исломни қабул қилгандилар. Исломни қабул қилгач, аввалгидан кўра ҳам шижоатла ва маҳоратла жангларда қатнашгандилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Холид ибни Валидга «Сайфуллоҳ» деб лақаб бергандилар. Жаноб рисолат маобдан сўнг Абу Бакр даврларида кўтарилган исёнларни бостиришда ҳам Холид ибни Валид зўр қаҳрамонликлар кўрсатгандилар. Ироқ ва Сурияни фатҳ этилишида ҳам зўр жасоратлар кўрсатган ким-са эдилар.
Бироқ Умар ибни Ҳаттоб сиёсий нуқтаи назар билан Холид ибни Валидни аввал қўмондонликдан, кейин фурсат топиб, оддий қўмондонликдан ҳам бўшатиб юбордилар. Албатта, сиёсий жиҳатдан эҳтимол Умарнинг ишлари тўғри бўлгандир. Зеро, Холид ибни Валид аскарлар ичида ҳам, халқ орасида ҳам обрў-эътиборлари жуда зўр бўлиб кетганди. Узоқни кўра билган Умар ибни Ҳаттоб эҳтимол мана шу обрў-эътибор натижасида келажакда бирор кўнгилсиз воқеа келиб чиқишининг олдини олиш мақсадида Холидни умуман давлат ишларидан четлаштирган бўлсалар керак. Бироқ Холид ибни Валид ниҳоятда олийжаноб бир кимса эдилар. Вазифалардан кетишлари ҳар қанча оғир ботган бўлса-да, аммо бирор-бир қаршилик кўрсатишни ўйлаб ҳам кўрмадилар. Бўлмаса аскарлар ичида обрўлари жуда яхши эди. Мана шу обрўга ишониб қаршилик қилсалар ҳам бўларди. Лекин олийжаноб сифатларга эга бўлган Сайфуллоҳ Холид ибни Валид Ислом давлатини ичидан емирилишига кўмаклашадиган бундай номаъқул ишга қўл урмадилар. Маъмуриятдан бутунлай узоқлаштирилгач, Холид ибни Валид Химсда яшадилар. Ўлим олдида ушбу гапни айтганлари ривоят этилади: «Мен юздан ортиқ ҳужумларда қатнашдим, Баданимда қилич тегмаган ёҳуд жароҳатнинг асари бўлмаган ўрин йўқдур. Умримнинг охирида эса худди эшак каби кўрпамда ётиб ўлмоқдаман». Холид ибни Валиднинг қабри мубораклари ҳозир ҳам Химсдадур.





17—18-йилларда Сурия тамом фатҳ этиб бўлингач, Амр ибни Ос қўмондонликлари остида 4000 га яқин аскар Миср вилоятини фатҳ этмоққа киришди. Миср Визант салтанатининг қўли остида эди.
Мисрни румликлар томонидан қўйилган ҳоким ва румлик амалдорлар бошқарардилар. 6 миллион халққа эга бўлган Миср давлатини озгина аскар билан қўлга киритмоқ учун юриш бошладилар. Амр ибни Ос ғоятда моҳир ва жуда сиёсатдон кимса бўлганлар. Гўзал сиёсатлари билан, Мисрнинг ерли халқини тез орада ўз томонларига бутунлай оғдириб олдилар. Узоқ асрлар давомида румликлардан жабру-жафолар кўрган, оғир солиқлар азобини тортиб келаётган Миср халқи Ислом аскарларининг муомалаларини кўришгач, ортиқ қаршиликсиз сулҳлар тузишга киришдилар. Амр ибни Ос Мисрнинг турли вилоятларини икки йил ичида бирин-кетин қўлга киритдилар. Аммо Миср давлатининг асосий шаҳарларидан ҳисобланган Искандария эса ҳамон румликлар қўлида турарди. Рум султони Искандарияга денгаз орқали ёрдам кучлари юбориб шаҳарни қўлдан чиқармасликка жон-жаҳди ила ҳаракат қиларди. Халифа ибни Ҳаттоб янгидан 12 минг кишилик қўшин тайёрлаб Амр ибни Осга ёрдамга жўнатдилар. Ёрдам кучи етиб келгач, Амр ибни Ос Искандария шаҳрини қамал қиладилар. Қаттиқ жанглардан кейин Рум аскарлари бутунлай мағлубиятга учрайди. Бир қисми эса кемаларга ўлтириб денгиз орқали Константинополга, бир қисми эса ички Мисрга қочадилар. 20-йилда Мисрни фатҳ этилиши ниҳоясига етади.
Румликлар ҳар йили Мисрдан 20 миллион динор солиқ олардилар. Амр ибни Ос тузган сулҳ шартномасига кўра эса мисрликлар ҳар йили арабларга 8 миллион динор жузъя берадиган бўлдилар. Амр ибни Ос ҳозирги Қоҳира шаҳрини ўрнида Фустот шаҳрига асос солдилар. Олинган солиқларнинг бир қисми ички йўллар ва кўприкларни тузатиш ишларига ишлатилди. Миср фатҳ этиб бўлингач, Амр ибни Ос Тараблис, Жазоир ва Тунис томонларга ҳам юриш бошладилар.
Амр ибни Ос Мисрда 5 йил давомида волий бўлиб турдилар. Волийлик замонларида юритган сиёсатларидан Миср халқи беҳад миннатдор бўлиб қолди.
Баъзи бир тарихчилар Искандариядаги машҳур кутубхона Умарнинг буйруқлари билан Амр ибни Ос томонидан ўт қўйиб куйдириб юборилган деган уйдирмани ёзганлар. Қадимги насроний ва араб тарих манбааларида эса бу ҳақда ҳеч қандай сўз юритилган эмас. Бундай туҳматона гаплар 13-аср насроний тарихчилари томонидан Исломга нисбатан халқ орасида нафрат уйғотишлик учун тўқиб чиқарилганди. Кейинги даврдаги тарихчиларнинг ҳам мана бу туҳмат гап асосини тарихий ҳужжатлар ёрдамида текшириб ўтирмай тўғридан-тўғри ўз китобларига олиб кирганларини 18-асрнинг инсофли насроний олимлари тан олдилар. Искандария кутубхонасининг ёндирилиши тарихий манбаа жиҳатидан нотўғри эканлигани исботлаб чиққан киши инглиз тарихчиси Тсиббон (1734—1794) бўлди. У ўзининг «Рум салтанатининг инқирози» номли китобида 13-аср тарихчиси Абул Фарак томонидан ёзилган гапларга ишонмаслигини билдириб, ўз томонидан бунга далиллар келтирди. Шундан кейин инсофли тарихчилар аста-секин келиб манбаани тарихий ҳужжатлар асосида ҳақиқатлашга киришдилар. Немис тарихчиси Фёдор Шеллер (1776—1861) ўзининг «Тарихи умумий» номли китобида Амр ибни Ос томонидан Искандария кутубхонасидан ёндирилиш масаласини гапириб келиб шундай дейди: «Бу қиссанинг бутунлай уйдирма бўлувида асло шубҳа йўқ. Чунки машҳур кутубхонанинг асосий бўлмаси император (султон) Юлйан Мисрга ҳужум қилган вақтида ёндирилган эди. Қолган бир қисми эса Ислом фатҳидан бир неча йил аввал хароб бўлганди. Авгус Мюллернинг (1848—1892) «Ислом тарихи» номли китобида ушбу сўзлар ёзилгандур: «Умарнинг амри билан машҳур Искандария кутубхонаси ёндирилди, деган гап уйдирмадур. Бундай хабар эса араб тарих манбааларида ва эски Рум тарих манбааларида кўрсатилган эмасдур. Бу хабарни энг аввало 13-аср тарихчиларидан бири сўзлаганди. Буни тарихий ҳақиқатга ҳар жиҳатдан тескарилиги кўзга ташланиб туради. Искандария кутубхонаси Исломдан бир неча аср муқаддам император Федосей (346—395) даврида Феофил томонидан ўт қўйиб ёндирилганди».
20 жуздан иборат бўлган «Катта қомус» китобида Искандария кутубхонаси ҳақида шундай жумлалар бор: «Искандария Юлиан томонидан қамал қилинган вақтида кутубхона ёнғин ичида қолганди. Бу нуқсон Антони томонидан қиролича Клеопатрага ҳадя қилинган 20 минг жилдлик китоб ҳисобига тўлдирилганди». Милоднинг 389 йилида император Юлинус даврида епископ Патрик Феофилнинг қистови билан шаҳарнинг шарқий қисми ичида кутубхона ҳам ёндирилганди. Бундан кейин омон қолган асарлар учун янги кутубхона қурилди. Араблар Искандарияни фатҳ этишларидан бирнеча йиллар муқаддам кутубхона Юлиан томонидан Константинополга кўчирилганди». Мана шулар 13-аср тарихчилари томонидан Умар ибни Ҳаттобга ва Амр ибни Осга чапланган балчиқларни ювиб ташлашга кифоя қилса керак.





Абу Бакр (р. а.) халифалик мансабига бани Сақифа соягоҳида мухожир ва ансор саҳобалардан бир гуруҳлари томонидан сайлан-ган пайтларида Али ибни Абу Толиб (р.а.)нинг байъат беришдан бош тортганликлари юқорида ёзиб ўтилганди. Мазкур байъат вақтида Умар (р. а.) ҳазрати Алини байъат бердиришга мажбур қилганлари тўғрисида ҳам гап юритилган эди. Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) устларига ҳокимият жавобгарлиги юкланган пайтида у жанобнинг халқ ўртасида юритган иш услублари Абу Бакр Сиддиқнинг Умар тўғриларида ўйлаган фикрларини ростга чиқарди. Ҳазрати Умарни ўз ўринларига валиаҳд қилиб қолдирмоқчи бўлганларида кишилар кириб «Умар жуда қаттиққўл, бераҳм», дейишганди. Шунда Абу Бакр уларга қараб: «Агар Умар иш бошига келса, албатта, қаттиққўллигидан асар ҳам қолмайди, балки одамларга энг меҳрибон ва шафқатли кимса бўлиб қолади», дегандилар. Абу Бакрнинг мазкур гапларини Умарнинг халқ орасида юритган муомалалари ростга чиқарди. Халифалик мансабига ўлтирганларидан кейин ҳазрати Алини ўзларига энг яқин маслахатчи ҳамда энг яқин ёрдамчи қилиб ола-дилар. Ҳар қандай ҳукм чиқаришдан аввал албатта ҳазрати Алининг фикрларини олардилар. Кейин Алига мувофиқ келса ҳукм чиқарардилар.
Ривоятларда айтилишича, бир киши Умарнинг олдиларига аёлидан «олти ойда туғиб қўйди», деб шикоят қилиб келган экан. Шикоятини тинглаган Умар аёлга жазо бермоқчи бўлибдилар. Шунда ҳазрати Али: «Эй Умар, агар мен сизга китобуллоҳдан ҳужжат келтирсам, албатта ғолиб бўлиб чиқаман», дебдилар. «Қандай қилиб?» деб сўрабдилар Умар. «Оллоҳ таборак ва таоло ўз каломи маждидида «ҳомиласи ва сутдан чиқиши ўттиз ой», дегандилар. Кейин яна бир ўзга сураи муборакида эса «Оналар болаларини икки йил тўла эмизадилар, агар эр шуни истаса», демишдур. Агар бир мазкур оятда айтилган икки йилни аввалдаги ўттиз ойдан олиб ташласак, олти ой қолади. Демак, ҳомиладорликнинг энг ози — 6 ой бўлади», деган эканлар. Алининг райъиларини ҳазрати Умар қабул қилган эканлар. Ҳазрати Умар ҳазрати Алига бўлган муҳаббатларининг исботи сифатида Фотимаи Заҳродан бўлган қизларига уйланган эдилар. Ҳазрати Алини бунчалик Умар олдиларида ҳурмат ва эътибор топишларига сабаб бўлган ҳодисалар кўп ўтганди. Шулардан биттасини ёзиб ўтамиз.
Ҳазрати Алининг устларидан бир яҳудий Умарга шикоят этиб келганди. Умар ҳазрати Алини топдириб келадилар. Ҳазрати Али келган вақтларида Умар Алига қараб: «Эй Абул Ҳасан, даъвогарингизнинг олдига бориб туринг»,— дейдилар. Шунда ҳазрати Алининг муборак чеҳраларида андак аччиқланиш аломати кўринганди. Масала бартараф этилиб бўлганидан кейин Умар ҳазрати Алидан аччиқланиш сабабларини сўрайдилар». Мен сизга «даъвогарингиз ёнида туринг», деганимга хафа бўлдингизми?» дейдилар. Ислом одоби ва адолати билан безанган Али: «Эй Умар, мен бунга эмас, балки яҳудийни ўз номи билан, мени эса ҳурматли лақабим билан чақирганингиз учун аччиқландим, зеро мени ҳурматлаб чақиришингиз яҳудийнинг дилида адолатда ҳукм чиқармоғингизга шубҳа пайдо қилиб қўймадимикин, дея хавотирландим», деган эканлар. Ушбу жавобни эшитган Умар ҳайратдан чапак чалиб: «Сизнинг хонадонингиздан пайғамбар чиққанлигига ажабланмаса бўлаверар экан», дедилар. Ҳазрати Умарнинг Расулуллоҳ алайҳиссалом набиралари бўлмиш муҳтарам Ҳасан ва Ҳусайнга қилган муомалаларига келсак, ҳар қандай таърифу тавсифдан ташқаридур:
Фазл ва Атода ўз ўғилларидан ҳам юқори қўярдилар. Бир пайт орадан уч-тўрт кун ўтса-да, ҳазрати Ҳасанни кўрмай қоладилар. Кўришганларида: «Қаерда юрибсиз, бир неча кундан бери кўролмайман», дейдилар. Ҳазрати Ҳасан ҳазрати Умарга қараб: «Мен олдингазга келаётган эдим. Йўлда Абдуллоҳ ибни Умарни учратдим. Мендан қаерга кетяпсиз», деб сўрадилар. «Амирал мўъминин олдиларига», деб жавоб бердим. «Мен,— дедилар Абдуллоҳ,— Амирал мўъмининни истаб боргандим, бироқ олдиларига киритмадилар». Абдуллоҳнинг гапларини эшитиб мен ҳам орқамга қайтиб кетдим», дедилар. «Эй Ҳасан, сиз қаердаю, Абдуллоҳ қаерда: ахири Абдуллоҳ сиздек бўла оладими?» дедилар.
Ҳазрати Умар Расулуллоҳнинг аҳли байтларига ҳурматлари жуда зиёда бўлганди.





Бир миллатга бахт бўлиб тушган нарса албатта иккинчи миллатга бахтсизлик бўлишлиги тажрибаларда исбот этилгандур. Шунга биноан араблар футухоти зотан ўз шаклида арабларга қанчалик яхшиликлар келтирган бўлса, мағлуб бўлган Ироқ ва Эрон давлатларига инқирозни келтирди.
Тўғри, Умар ибни Ҳаттоб босиб олинган жойлардаги ерли халқларга адолат ва инсоф билан ҳукмронликда бўлган бўсалар-да, бироқ мазкур давлатлардаги мансабларидан айрилган айрим кимсалар ичларида Ислом ҳукмдорига нисбатан қандайдир ички адоватда уйғониши табиийдур. Эроннинг кўзга кўринган ҳукмдорларидан бири Бўлган Хурмузон урушда асир олиниб Мадинага келтирилган эди. У ҳазрати Умарга ҳийла ишлатиб ўз жонини сақлаб қолганди. Бундан бошқа яна ўз мулкларидан уруш туфайли ажраган яна бир неча шахс-лар Мадинада яшаб турардилар.
Биззот бундай ичида адовати бўлган кишиларнинг пойтахтда яшашлиги сиёсий нуқтаи назаридан қаралганда ҳам дуруст тугал эди. Бироқ ҳазрати Умар Исломдан бироз шикаст еб яраланган бундай кимсаларни пайтахтдан четга сурмоқчи ҳам бўлгандилар. Лекин амалга оширмагандилар. Мана шунга ўхшаш дилларида ғараз бўлган кимсалар бекитуқча тўпланиб ҳазрати Умарни ўлдиришга қарор бергандилар. Улар бу ишга Муғира ибни Шуьбанинг қули насроний Абу Луълуани тезлардилар. Абу Луълуа бир куни ҳазрати Умарга шикоят қилади. Умар унинг шикоятини тинглаб яхши тавсияларда бўладилар. Бироқ у ҳазрати Умарга бир неча: оғир гаплар билан таҳдид этади. Адолатда номдор бўлган Умар қулнинг таҳдидига эътибор бермай ўтиб кетаверадилар. Аммо Абу Луълуа қатьий ишга киришиб бир ханжарини заҳарлаб тайёрлаб қўяди. Улдиришга қасд қилган куни эрталаб у масжидга келди. Тонги намозни ҳазрати Умар жуда эрта ўқирдилар. Шундан фойдаланиб у масжидга кириб Умарнинг намоз бошлашларини кутиб, орқаларига яқин жойда пойлаб турди. Ҳазрати Умар намозга такбир айтиб киришлари билан оғуланган ханжарни урди. Бир неча марта санчиб кўп ерларини яралади. Ҳазрати Умар «мени ўлдирди» ушланглар!» деб қичқирдилар. Одамлар уни ушлашга уриндилар. У бир неча кишини яралаб қочиб кетмоқчи бўлди. Лекин бир саҳоба орқасидан келиб йиқитиб олдилар. Қўлга тушганига ақли етган Абу Луълуа ўзига-ўзи ханжар уриб ўлдирди. Воқеадан фақат Умарнинг яқинларида турган кишилар хабардор бўлдилар. Ортда турганлар эса Умар қироатдан тўхтаганларида таажжубда «Субхоналлоҳ, субхоналлоҳ» дейишди.
Абдураҳмон ибни Авфни ўринларига имом қўйдилар. Тездан намозни тугатиб Умарни уйларига олиб кетшцди. Воқеани эшитган аҳли Мадина қайғуга тушди. Кўчаларда йиғлаб мотам тутувчилар ҳам бўлди.
Умар уйларига келтирилгач, ўғилларини чақириб «менга ким қасд қилганини билиб кел» дедилар. Ўғиллари «Жонингизга Абу Луълуа қасд қилди экан», деганида Умар «Алҳамдуллиллоҳ, мени Оллоҳга сажда қилган кимса ўлдирмабди», дедилар. Дарҳол табиб чақиртирдилар. Табиб келиб жароҳатни кўрди. Яхшилаб текшириб чиққанидан кейин Умарга қараб, «Қиладиган ишингизни қилиб олинг, жароҳатингиз оғир», деди.
Асхоб ҳиром Умарнинг олдиларига кириб кўп таассуфлар билдирардилар. Умар ҳазратларига суиқасд хижратнинг 23 йили зулхижжа ойининг сешанба куни эрталаб бомдод намози пайтида бўлган эди. Вафотлари ҳам шу куни кечқурун бўлди. Вафот эт-ганларида ҳазрати Умарнинг ўттиз-қирқ дирҳамга яқин бойликлари қолган бўлиб, устларида 80 минг дирҳамга яқин қарзлари бор эди. Қарзларини ўз мол-мулкларидан тўлашга, агар етмаса қариндош-уруғларининг мулкларидан тўлашга тавсия этдилар. Бутун Арабистонни тиллога кўмиб ташлаган ҳукмдордан қолган бойлик мана шу арзимас дирҳамлардан иборат бўлганди. Васиятларига биноан чоршанба куни Ойиша онамизнинг ҳужраларига Расулуллоҳ ва Абу Бакрнинг ёнларига дафн қилиндилар. Жаноза намози масжидда ўқилди, Сухайб Румий имом бўлдилар.
Ҳазрати Умарнинг халифалик даврлари ўн йилу олти ой бўлиб, вафот этганларида ёшлари 63 да бўлганди.
Ҳазрати Умар жисмонан ўлган бўлсалар-да, бироқ Ислом учун Оллоҳ йўлида кишилар бахтиёрлигини истаб қилган хизматлари туфайли халқ орасида номлари яхшилик ва адолат тимсоли сифатида яшаб қолди.
Иншооллоҳ келажакда ҳам яшаб қолажакдур!

Эсанг истар дило умри фароаон
Ҳақиқат ёғига қоврилган эй жон!





Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам томонларидан араб жазирасида соф илоҳий қонунга биноан амал этадиган ягона ҳукумат барпо этилганди. Ҳазрати Абу Бакр ва ҳазрати Умар даврларида эса мазкур ҳукумат анча кенгайиб, баъзи бир қўшни давлатларни ҳам ўзига бирлаштириб олди, кучли мамлакатга айланди.
Рум ва Эрон салтанатлари асрлардан бери қўшни давлатларни гоҳ униси-гоҳ буниси босиб олиб ҳукм суриб келгандилар. Уларнинг юритган сиёсатлари фақат мазкур босиб олинган ерлардан ўз фойдаларига солиқ ундириш, ўз давлатларининг хазиналарини четки тушумлар ҳисобига кўпайтиришдан иборат эди. Улар боСиб олинган халқларни зўрлаб ўз қўллари остида тутиб турардилар. Рум ва Эрон амалдорлари қўш айво» ли саройларда яшардилар. Тез-тез турли базмлар уюштирардилар. Бу базмларга беҳисоб ақчалар сарфланарди. Буларнинг ҳаммаси оддий меҳнаткаш халқ ҳисобидан қилинарди. Салтанатлар қўл остида яшовчи халқлар зулм ва зўравонлик сиёсатидан ниҳоятда безор бўлиб, қалблари уларга нисбатан нафратга тўлиб кетганди. Мана шунинг учун улар Ислом аскарларига ортиқ қаршилик кўрсатмай таслим бўлгандилар. Улар Ислом ҳукмдорларида мисли бўлмаган адолат ва олийжанобликни кўрганларидан кейин Рум ва Эрон амалдорлари томонидан хўрланган оддий халққа ҳеч қандай ортиқ қаршиликсиз шаҳар дарвозаларини очиб бергандилар. Арабларга, Рум ва Эрон каби кучли ва қудратли саналган салтанатларга бир вақтнинг ўзида ҳужум қилиб ҳар икки майдонда ҳам ғалаба келтирган нарса энг аввало илоҳий таълимот бўлган Қуръон кўрсатмаларига ҳеч қандай оғишмай тинчлигу уруш ҳолатларида амал қилганлари бўлса керак. Улар мазкур салтанатларни босиб олиб у ердаги бойликларни шахсий манфаатлари йўлида истаганларича фойдаланишга имконияти бўлиш учун уруш қилганлари йўқ. Балки мақсадлари ҳар қандай манфаатдорликдан соф бўлган ҳолда мазкур султонлар қўли остида асрлардан бери «киши-кишига қул», деган тушунча зулми остида эзилиб хор бўлаётган Оллоҳнинг муштипар бандаларини, «киши-кишига эмас, балки ҳамма баробар ягона Оллоҳга қул», деган шиорни жорий этиш учун уруш қилгандилар. Бунинг натижасида табақаланиш зулми, кишини-киши томонидан эзиш, хўрлаш, зулми йўқолиб, ўрнига ҳамма умум ҳуқуқларга эга ва баробар бўлган адолатли тузум юзага келарди. Табақаланиш зулми дунё халқларини энг жирканчли суратда узоқ асрлардан бери эзиб келарди. Мазкур зулмни халқлар устидан кўтариб ташлашлик учун Ислом, ўзининг «ҳамма ягона ота ва онадан тарқалган» деган олий шиорни эълон қилганди. Демак, барчанинг келиб чиқиши ери бир бўладиган бўлса, табақалар ичидаги имтиёз ўз-ўзидан барҳам топади.
Иккинчидан, қадимий халқлар орасида тақсимлаш ҳам ғайри-қонуний суратда бўлганди. Бир ҳовуч маккор кимсалар умум бойликка эгалик қилардилар. Қолган меҳнаткаш халқ, мана шу бойликнинг ҳосил бўлишида асосий хизматни қилган оддий меҳнаткаш халқ эса ҳамма нарсадан маҳрум қолаверардилар. Бундай ҳолатни гўё табиий дея, худо томонидан шундай бўлишлигига ишора этилган дея диний раҳбарлар талқин этардилар.
Учинчидан, давлатлар ичида амалда бўлган қонунлар ҳеч қандай адолатга асосланмай балки баъзи бир гуруҳларнинг хоҳишларини ифода этарди. Натижада жорий қонунлар ҳам меҳнаткашларни эзиш, уларни хорлашликнинг бир тури бўлиб қолганди.
Тўртинчидан, диний тушунмовчилик туфайли халқлар ўртасида пайдо бўлган турли хурофий одатлар ва бу хурофий одатларни дин номидан талқин этилиши сабабли халқлар устига жуда кўп ёмонликлар тушганди. Оллоҳ таоло ўз пайғамбарларига юборган асл динни кишилар ўз хоҳишлари томонидан қўшилган хурофотлар бутунлай қоплаб олганди. Натижада азизу мукаррам бўлган инсон ўзини-ўзи ҳор қилиб аллақандай жонсиз тошдан ва ёғочдан ясалган бут ҳамда ҳайкалларга, ҳатто оддий хайвонларга ибодат этиб, талпинадиган бўлганди.
Бешинчидан, хурофий иллатлар натижаси ўлароқ, олам ва табиат сирларини тўғри илмий асослар билан шарҳлаб ўрганишлик йўли тўсиб қўйилганди. Оқибатда инсоният табиат сирларига тўғри ёндошиш орқали ошно бўлмай, балки аллақандай таги йўқ гумон ва тахминлар қоронғулигида шабкўрдек кезарди.
Олтинчидан, одамларни дунёда яралишликларида мақсад ва дунёдаги вазифалари нимадан иборат эканлиги тўғрисида ҳар турли хурофий фикрлар сабабидан асосий мақсад беркиниб кетиб, ҳақиқат англашилмай қолганди.
Еттинчидан, «Ҳамма нарсани куч ҳал қилади», деган нотўгри тушунча халқлар орасида ҳукмрон бўлиб қолганлиги сабабли, эркакларга нисбатан нимжон бўлган асллар жамиятда бутунлай нуфузларини йўқотгандилар. Улар ҳеч қандай, на шахсий ва на ижтимоий ҳукуқларга эга бўлмай қолгандилар.
Саккизинчидан, бошлиқлар ўз устларига халқ томонидан юкланган вазифани тўғри англаб етмаганлари сабабли, халқлар эса бошлиққа нисбатан қандай мавқеъда эканликларини тушунишликда чигалликлар сабабли ўртада дўстона муштарак алоқа этувчиларга эмас, балки бир-бирига адоват сақловчиларга айлангандилар. Дунёда ҳукм сураётган мана шу каби ҳолатларни тўғри тушунчада тушунтиришлик учун Оллоҳ таоло ва таборак Араб ярим оролида яшовчи Муҳаммад ибни Абдуллоҳга ваҳий юборганди. Мана шу илоҳий ваҳийда баён этилган нарсаларни ер юзи халқларига етказишликка таклиф этганди.
Энг биринчи сонда баён отганимиз жинс ва табақалар тафовутини Ислом, «ҳаммангиз бир ота-онадан тарқалгансиз», деган шиори билан, «арабнинг ажамдан, ажамнинг арабдан ортиқиги йўқ, фазилат фақат тақвода»; деган шиори билан барҳам беришга киришди.
Иккинчи сонда басн этилган бойликларни тақсимлашдаги адолатсизликка Ислом молдор кимсаларга қарата: «Эй молдорлар, сизлар мен берган бойликдан маҳрум кимсаларга ҳам беринглар. Молини менинг йўлимда камбағал бечораларга, етимларга, беваларга бермай сақлаб қўйганлар учун қиёмат деган даҳшатли кунда қаттиқ азоблар ҳозирлаб қўйганман», деган таҳдидли шиори билан барҳам беришга киришди.
Учинчи сонда баён этилган жаброна қонунларини Ислом: «Қонун чиқаришлик ягона Оллоҳнинг ҳаққи, ҳукм фақат Оллоҳга хос, ҳаволарингиз хоҳишига қараб қонунлар чиқарсангаз, ҳукмлар жорий этсангиз, унда сизлар золимлар, кофирлар ва фосиқлардан бўласиз» деган шиори билан барҳам бергани киришди.
Тўртинчи сонда баён этилган ҳурофотларга Ислом: «Эй азиз инсонлар, сизлар фақат ўзларингизни яратган илоҳгагина ибодат этинглар», деган, «Оллоҳдан ўзга нарсалар зарар ҳам етказолмайди, фойда ҳам етказолмайди», деган, «ҳамма нарса Оллоҳнинг маҳлуқи» деган шиори билан барҳам бергани киришди.
Бешинчи сонда баён этилган табиат сирларини нотўғри йўл билан ўрганишликка Ислом ўзининг «ҳар бир нарсани ҳужжатига қараб қабул қилинглар, тахмин ва гумонлар ҳақиқатни ўзгартира олмайди», деган шиори билан барҳам бергани киришди.
Олтинчи сонда баён этилган одамларни яратилиши ва вазифаларини уларга англатиш учун Ислом: «Сизлар фақат Оллоҳга ибодат қилиш учун яратилгансизлар, ер юзига халифа, яъни Оллоҳ томонидан ўринбосар этилгансизлар. Ўринбосарлик сизларга айнан ҳар бир мавжудот ҳаққини адолатда адо этмоғингизни тақозо этади. Тириклик кунларингизни яхши амаллар билан ўтказишингиз керак, деган шиорни олға сурди.
Еттинчи сонда баён этилган «куч — ҳал қилувчи омил», деган тушунчани Ислом ўзининг «эркакка ҳам қилган амалларидан насиба бор, аёлга ҳам қилган амалларидан насиба бор», дсган шиори билан барҳам бериш учун киришди.
Саккизинчи сонда баён этилган чигалликларни барҳам бериш учун Ислом ўзининг «ҳаммангиз бошлиқсиз ва ҳаммангиз ўз қўл остиларингиздагилардан жавобгарсиз, Оллоҳга ва унинг Расули ҳамда ўзларингиз сайлаб қўйган бошлиқларга итоат этинг. Агар сизларга қора, боши тепакал қул бошлиқ этилса, ичларингизда китобуллоҳнинг амрини оғишмай амалга оширса унга итоат этинглар», деган шиорни эълон этди.
Юқорида айтиб ўтилган юксак таълимотларни жаҳон халқлари ўртасида, оламда эзилиб ётган афгор омма ўртасида қарор топтиришлик учун, уларни асрлардан бсри ўраб олган зулм, жабр, адолатсизлик занжиридан халос этишлик учун, золим, мустабид, хоҳишпараст ҳокимларни ва уларга ҳамтавоқ бўлган, ўзларини диний арбобларимиз, деб атаган кишиларнинг қўлларидан халқлар тақдирини ҳал қилишлик султасини олиб уни ҳақиқий эгаси бўлган Оллоҳга топширишлик учун жиҳодлар қилинган. Араб салтанатини Рум ва Эрон салтанати ўрнида барпо этишлик мақсадида эмас, балки умум жаҳон афгор оммасига ўз ҳуқуқини ўзи белгилашлик, озодлигини беришлик учун жиҳодлар қилинган. Исломий жиҳодлар билан ўзга халқлар олиб борган урушлар ўртасидаги асосий фарқ мана шулардан иборат.
Ҳозирги кунда оддий бир шаҳар ҳокимининг уйи тафтиш этилганда, ноқонуний суратда жамғарилган миллионлаб пуллар чиқаётган бир онда, бутун Ислом давлатининг умумраҳбари бўлгаи халифалар вафот топишган вақтида қолдиришган бойликлари бўйинларидаги қарзлари бўлган, холос. Улар ҳам агар ўзга раҳбарлар каби ғамлари мол жамгариш бўлганида эди, албатта, бундай имкониятга эга эдилар. Лекин улардаги иймон, халқларга бўлган ҳақиқий муҳаббат, Оллоҳга бўлган муҳаббат ҳар қандай ўткинчи нарсалар муҳаббатидан юксак бўлганди. Улар бойликларга умум мулки дсб, Оллоҳ — умум инсоният муштарак ҳолда ўз эҳтиёжини қондириш учун бойликларини яратган деган, кўз қарашда бўлгандилар. Улар бойликни тақсимлаб турганларида кичкина болалари оғзига солиб олган бир дирҳамни ҳам зўрлаб олиб қўйгандилар. Зсро, Умар умуммуштарак молда бир дирҳам ҳам ортйқча, ўзгаларлан ҳаққи йўқ, дсган кўрсатмага ишора қилдилар.

Умар ибни Ҳаттоб қорувли, узун бўйли, қуюқ-соқол мўйловли, бошларининг олд томони сочсиз, икки қўллари билан тенг ҳаракат қила оладиган, улкан одимлар ташлаб, бироз шошилиброқ юрадиган киши эдилар. Ўзлари Қурайш қабиласидан бўлиб, оталарининг номлари Ҳаттоб ўғли, Нуфайл ўғли, Абдул Уззо ўғли, Риёҳ ўғли, Қурт ўғли, Разоқ ўғли, Адий ўғли Каъбдур. Номлари Умар, кунниялари Абу Хафс, лақаблари эса Форуқдир. Ҳақ бирла ботилни ўртасини тўғри ажратганликлари учун Расулуллоҳ ҳазратлари томонларидан ушбу Форуқ, яъни ажратувчи де-ган лақаб билан лақаблангандилар. Оналари Хантама номли аёл бўлиб, Қурайшнинг бани махсум наслидандурлар. Умар (р.а.) фил йилидан уч йил кейин туғилган бўлиб, Расулуллоҳ пайғамбарликка мушарраф бўлган вақтларида 27 ёшлар чамасида эдилар.

Умар ибни Ҳаттоб жоҳилият замонида шариф ва саййид кишилардан бўлиб, Қурайшнинг элчилик хизматини бажарардилар. Ёшлик паллаларидан тортиб то халифа бўлгунларига қадар савдогарлик билан шуғуллангандилар. Ўзларининг айтарлик катта бойликлари йўқ эди. Ёшлик вақтларида оталарининг қўйларини боқиб юрардилар. Халифа бўлиб, амалга минган вақтларида мана шў ёшлик айёмларида қўй боқиб юрган ерларидан ўтиб қолсалар ҳар доим «Мана шу ерларда Ҳаттобнинг қўйларини ўтлатиб подачилик қилардим. Отам муомаласии қаттиқ киши эдилар. Баъзан қўй боқиб, баъзан эса ўтин териб кунни ўтказардим. Ҳозир эса халқни кутишга бошладим. Эндиликда мендан устун Раббил оламиндан бошқа кимса йўқ» — дер эканлар.
Улар жоҳилиятда Абу Жаҳл каби халқ ичида нуфузга эга кимса бўлгандилар. Ғоят қаттиқ қўлликлари билан омма ўртасида шуҳрат топгандилар. Мусулмон бўлмасликларидан бурун аҳли Ислом Умардан жуда қаттиқ изолар чеккандилар. Шу сабабдан Расулуллоҳ Абу Жаҳл ёҳуд Умарни Исломиятга кирувларини орзу этардилар. Шундай бўлганда аҳли Исломга мушриклар изолари билан пасаяр, деган умидда бўлардилар. Умар Исломга кирмасларидан аввал аҳли Ислом ўзларининг озчиликлари ҳамда қурайшларнинг жафоларидан эҳтиёт чораси сифатида ибодатларни яширин тарзда адо этардилар. Кўпроқ улар Аркам ибни Абу Акрам ҳовлиларига яширинча йиғилиб ибодатларини ўташар ва ҳамда Расулуллоҳдан дин таълимларини ўрганишарди.

ИСЛОМГА КИРИШЛАРИ ВА РАСУЛУЛЛОҲ БИЛАН СУҲБАТЛАРИ

Пайгамбарлик келганига олти йиллар бўлган чамасида Умар ибни Ҳаттоб бир куни Макка кўчаларидан бирида айланиб юргандилар. Бир киши келиб: «Эй, Умар, сенга нима бўлди, «Мен — у, мен — бу!» деб мақтанасану ҳолбуки, Ислом ўз хонадонингга ҳам йўл солибди-ку?!» — деди. Умар бунга ғоятда ажабланиб, «Қандай қилиб кирибди, айт», дедилар.
«Куёвинг билан синглинг аллақачон диндан қайтиб, Муҳаммадга эргашиб кетдилар» — деДи ҳалиги одам. Бунга Умарнинг хушлари бошларидан учиб, куёвларининг уйига шошиб йўл солдилар. Кела солиб эшикни қоқдилар. Ҳовлида асҳобдан икки киши бўлиб, бир неча одам қоғозга ёзилган Қуръон оятларини ўқиб, ўрганмоқда эдилар. Улар Умарнинг овозларини эшитгач, ҳар бирлари ҳар томонга яширинишга шошилиб, қоғозни ерга тушириб қолдирдилар. Умарнинг сингиллари эшикни очгач, шу заҳотиёқ, «Сен бадбахт диндан қайтдингми?!» деб юзларига қўлларидаги нарса билан уриб жароҳатладилар. «Ҳа, мен мусулмон бўлдим, қўлингиздан келганини қилинг!» деб сингиллари ҳам бўш келмадилар. Ушбу гапдан Умар дарғазаб бўлиб, бўғилишларига сал қолди. Ердаги қоғозни кўриб: «Нима у, олиб кел менга», дедилар. Сингиллари аввал қоғозни бермасликка тиришсаларда, охири мажбуран олиб бердилар.
Умар «Бисмиллоҳир роҳманир роҳим» деган ёзувга кўзлари ту-шиши билан қоғозни четга отиб юбордилар. Бироздан кейин жаҳллари сал босилиб, қоғозни қайтадан қўлларига олиб ўқишга тутиндилар. Қоғоздаги «ХАДИД» сураси эди.
Ёзувда Оллоҳнинг исми зикр этилган сайин Умарнинг аччиқлари босилиб, қўрқувлари орта борди. Шу тариқа суранинг охиригача ўқиб чиқдилар ва ўша заҳотиёқ бутунлай бошқа Умарга айланиб қолдилар. Бирданига шаҳодат келтириб, динни қабул этиб юбордилар. Кишилар шодликдан на қиларларини ҳам билмай қолдилар. Такбирлар айтиб, қувончларини намоён этдилар. «Душанба куни Расулуллоҳ раббиларидан Абу Жаҳл ёҳуд Умар бирла Исломни мададлантирувларини сўраб дуо қилгандилар. Оллоҳга ҳамдлар бўлсинки, ушбу шарафга сиз ноил бўлдингиз», деб Умарни муборакбод этдилар. Умар улардан Расулуллоҳнинг қаердаликларини билдиларда, тўғри Аркамнинг ҳовлиларига келиб эшикни қоқдилар. У ердагилар Умар келганликларини билиб нима қиларларини билмай шошиб қолдилар. Ёлғиз Расулуллоҳгина ҳеч қандай эътирозга ўрин қолдирмайдиган даражадаги хотиржамликла эшикни очишга буюрдилар.
Умар эшиқдан кирганларида Расулуллоҳга суиқасд ниятида келган бўлмасин, дея икки киши қўлларидан ушламоқчи бўлишди. Бироқ Расулуллоҳ тегманглар, дея ишорат этдилар. Умар жаноб Расулуллоҳнинг олдиларига яқинлашганларида, Расулуллоҳ Умарнинг кўйлакларидан тортиб: «Эй Ҳаттоб ўғли, Исломга келсанг бўлмайдими?» дедилар. Бунга жавобан Умар ҳеч кутилмаганда, Ашҳаду анло илоҳа иллаллоҳу ва аннака расулуллоҳу — дея шаҳодат калимасини айтиб юбордилар. Кишилар шодликдан ҳамма ёқни такбир садосида тўлдириб юборишади. Умар мусулмонликларини яширгилари келмади. Бу ердан тўғри чиқиб Абу Жаҳлнинг олдига бориб, мусулмон бўлганликларини айтадилар. Абу Жаҳл уйига киритмайди. Кейин Каъбага бориб жам бўлиб ўлтирган қурайш мушрикларига Исломиятга келганликларини сўзлайдилар. Улар бундан ғоят ғазабланиб Умарни таъна ва дашномлар ила сўка бошлайдилар. Жанжал кўтарилиб аҳвол ёмонлашувини сезган Умарнинг она томонларидан қариндошлари бўлган Ос ибни Воил номли киши ажратиб олади.
Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) Исломга келган вақтлари пайғамбарликнинг 6-йилида бўлиб, бу даврда 39 эркак ва 23 аёл кишигина динни қабул қилгандилар. Умар ўзлари ибодатни мушриклардан яшириб қилишга рози бўлмаганларидек, ўзга мусулмонларни ҳам яширин тарзда ибодат этишларига рози бўлмадилар. Очиқ, эркин суратда ибодат қилишликка тарғиб этдилар.
Расулуллоҳ алайҳиссалом ҳам асхобни ўз динларини халқ орасида ошкора этишга кўрсатма бердилар. Шундан сўнг асхоблар Умар ва Ҳамза каби жасур кишилар паноҳи остида Каъбага бориб очиқ ибодат этдилар. Мушриклар аҳли Исломнинг қилган ишларидан ўлар даражада бўғилсалар-да, бироқ уларга қаршилик этишга журъат қилолмадилар. Ҳазрати Умар Исломга келганларидан сўнг бутун куч-ғайратларини Ислом ва Расулуллоҳ ҳимоятларида сарф этдилар. Аввалда Исломга қанчалик қарши бўлсалар, динга мушарраф бўлганларидан кейин эса мушрикларга бундан кўра бир неча даража ортиқ қарши бўлдилар. Хижрат-да кўрсатган атворларида буни очиқ кўрсатса керак, жами асҳоб беркиниб қочиб хижрат этганлари ҳолда, ҳазрати Умар очиқдан-очиқ яширинмай хижрат этишга қарор қилдилар.
Зеро, «Ҳақ ҳамиша ғолиб келади: уни яшириш керак эмас», деган эътиқодда эдилар. Шу сабабдан хижрат этмоққа қарор қилганларидан сўнг қиличларини тақиб, камонларини белга осиб бир неча дона ўқларини ўқдонга жойлаб таёқларига таяниб Каъбага кирдилар. У ерда қурайш мушриклари мажлис тузиб ўлтиргандилар. Ҳеч қайсисига илтифот этмайинча тўғри бориб Каъбани етти бор тавоф қилдилар. Ундан кейин бемалол намозни ўқидилар. Кейин мажлисдагилар олдига бир-бир қадам босиб бориб ўзларини Мадинага хижрат этмоқ эканликларини айтдилар. Ҳамда кимда-ким онасини боласиз, боласини етим, хотинини тул қолдирмоқчи бўлса, менга фалон ерда учрашсун дедилар. Лекин ортларидан бирон-бир таъқиб этувчи бўлмади. Йигирма чоқли киши ўша куни Умар (р. а.) билан баробар Мадинага жўнаб кетгандилар.
Ҳазрати Умар хижратдан аввал Расулуллоҳ ва Ислом ҳимоятида қанчалик жонбозлик кўрсатган бўлсалар, хижратдан кейин ҳам шундай қилдилар. Расулуллоҳга ҳеч бир кимсадан зулм ва изо етишини асло хоҳламасдилар. Мунофиқ ва мушрикларнинг ҳаракатларини доимо зийраклик билан кузатиб турардилар. Расулуллоҳга бирон бир кимсадан изо етганини ёки суиқасд тайёрланаётганини билсалар дарҳол олдиларига келиб ҳалиги кишига адаб беришликка, аксарият эса ўлдиришликка рухсат сўрардилар. Ишни кўпинча қилич билан ҳал қилишга киришардилар. Расулуллоҳга қарши нутқлар сўзлаган машҳур араб нотиқи Сухайл ибни Амр Бадрда асир тушганида ҳазрати Умар Расулуллоҳнинг олдиларига келиб уни ўлдириб юборишликка рухсат сўрайдилар. Ҳазрати Умар «Ё Расулуллоҳ, менга рухсат этинг, бунинг тишларини синдириб, тилларини суғуриб олай. Токи иккинчи бор сизга қарши гап қилолмай қолсин», дегавдйлар. Бадр жангида асир тушган мушрикларни ўлдириб юборишга маслаҳат берган ҳам Умар эдилар. Мушрикларни нақадар ёмон кўрганликларидан, Исломга не даражада муҳаббатлари бўлганлигидан шундай маслаҳат бергандилар. Умар ибни Ваҳоб деган кимса Бадр фожиасидан кейин Сафвон ибни Умайя кенгаши билан Расулуллоҳни ўлдиришлик учун Мадинага келган эди. Бунинг ёмон ният билан келганини сезиб қолган Умар дарҳол икки қўлидан маҳкам тутиб, Расулуллоҳ ҳузурларига киритмасликка ҳаракат қилгандилар. Бу ишларнинг ҳаммаси Умарнинг не даражада Расулуллоҳга муҳаббатли эканликларини исбот этади. Бундан бошқа жуда кўп урушларда ҳазрати Умар Расулуллоҳ ҳамда Ислом ҳимоясида жонбозлик кўрсатганларки, буларнинг ҳар бири зикр этилаверилса, алоҳида китоб керак бўлади.
Ҳазрати Умар фавқулодда тўғри фикрли ва тўғри сўзли киши эдилар. Бир неча масалалар, жумладан, Уммул мўъминларни ҳижоб остига олув, ҳамда арақни ҳаром этувларда Қуръону Карим Умарнинг раъйиларига мувофиқ нозил бўлганди. Шунинг учун Расулуллоҳ алайҳиссалом Умар ҳақларида «Оллоҳ таоло тўғриликни Умарнинг тилига ва қалбига солди», дегандилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Умар (р. а.) Исломиятга қилган хизматларини жуда қадрлар эдилар. Жаноб рисолатпаноҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам кўп вақтларда: «Мен, Абу Бакр ва Умар кирдик, мен, Абу Бакр ва Умар чиқдик», дея бу икки улуғнинг номларини ўзлари билан қўшиб сўзлар эдилар. Ҳамда ўзларидан кейин бу икки зотни ўзларига намуна этарга ва уларга эргашишликка асхобни ундар эдилар.
Умар ибни Ҳаттоб Расулуллоҳ билан биргаликда бутун ғазотларда иштирок этгандилар. Баъзи бир қўшинларга Расулуллоҳ Умарни лашкарбоши қилиб юборганлар. «Зотис салосил» сериясида Амр ибни Ос қўл остларида, Расулуллоҳнинг охирги касалликлари пайтида эса Усома ибни Зайд қўл остларида оддий аскар сифатида ҳам жангларда иштирок этгандилар. Ҳазрати Умар қайси бир сифатда — хоҳ қўмондон, хоҳ оддий аскар сифатида қатнашган бўлмасин, ҳар қандай ҳолатда ҳам кўзлаган мақсадлари бир — Ислом калимасининг ер юзида олий бўлмоғи эди. Бутун фикр-зикрлари, ўй-хаёллари душманни яксон этишлик бўлганди. У жанобнинг мақсадлари тугал эди.





13-йил 22-жумодил аввалда (634 йил 23 август) халифалик мансабига сайланган Умар ибни Ҳаттоб «Ислом давлатини бошлаб тўғри асосга бино қилган зот», дея таъриф этиладурлар. Ўзларининг энг биринчи хутбаларида тутаётган сиёсатлари ҳақида қисқача, аммо ғоят очиқ тарзда баёнот бергандилар. Мана шу хутбаларида айтган сўзларига умрларининг охиригача амал қилолдилар, уддасидан чиқдилар. «Араблар етакловчига эргашадиган асов туяларга ўхшайдилар. Аммо мен уларни, Оллоҳга қасам ичиб айтаманки, тўғри йўлга соламан», дегандилар. Воқеан шундай бўлди. Ҳеч қандай тартиб ва интизомни билмайдиган араб жаззирасидаги халқларни бир бутун давлат қўл остида бирлаштириб, ўз замона-сидаги энг кучли саналмиш Эрон ва Визант салтанатларига таҳдид соладиган миллатга айлантира олдилар.
Мана шу бошбошдоқ халқларни бирлашуви оқибатида тузилган давлат Эрон каби юксак тараққиётга эга бўлган салтанатнинг тўрт минг йиллик тарихини ер юзидан ўчириб ташлай олди. Визант салтанатининг аркларини эса ларзага солиб юборди. Жуда кўп ерларни қўлидан тортиб олди ва ўз давлати чегарасига қўшди. Ироқ, Сурия, Миср каби дунёда энг унумдор бой мамлакатлар саналган жойларни ҳам араб давлати ҳисобига кенгайтириб қўшиб олди. Ўн йилдан ортиқроқ вақт мобайнидаги ҳукмдорликларида Умар ибни Ҳаттоб Абу Бакр замонларида бошланган футуҳотларни ғоят жиддият кўрсатиб давом этдирдилар. Амалда зўр муваффақиятга эришдилар.





Умар ибни Ҳаттоб даврларини кўздан кечирсак, у жанобни икки қарама-қарши, қаттиққўллик ва адолат сифати билан имтиёз этилганликларини кўрамиз. Бир қўлларига дарраларини тутиб, иккинчи қўлларида эса адолатни ушлаб давлатни идора этардилар. Бу хусусда шундай муваффақият қозондиларки, тарих у жанобни энг зўр сиёсийлардан ҳамда энг адолатли хукмдорлардан санайдур. Бирор кишига жабр ёҳуд бирор муносабатсиз гуноҳ иш қилган ким-са, қандай даражадаги киши бўлмасун Умарнинг дарраларидан қутула олмасди. Шу сабабли Умар халифалик қилган даврларида бошбошдоқ араб сардорлари, чексиз ҳур имтиёзларни севучи амал-Дорлар подачи қўлидаги ювош қўйлар каби интизомли бўлиб қолгандилар.
Умар ибни Ҳаттоб раиятни қаттиққўллик билан бошқарсаларда ҳалқ у жанобдан мамнун ҳамда рози эди. Чунки адолатлари ҳеч бир кишини ноҳақ жабр чекувига имконият бермасди. Зеро, Умарнинг қаттиққўлликлари даставвал асосан ўзларининг маъмуриятларига ва давлат арбобларига тегишли бўлганди. Ҳазрати Умар амалдорларни халққа қай тариқа муомала қилаётганларини кузатиш билан биргаликда яна ейиш-ичиш ва кийиниш каби шахсий ишларида ҳам назорат ўрнатгандилар. Уларни оддий кийинишликка, ортиқ даражада дунёга берилиб кетмасликларига, ейиш-ичишда ҳам маишатбозлик қилмасликларига амр этардилар. Бирор вилоятга волий тайин этадиган бўлсалар, унга извошда юрмасликга, қимматбаҳо кийимлар киймасликга, ейиш-ичкшда ҳаддан ошмасликга, ҳожатли кишилар учун эшигини доим очиқ тутмоқликни тавсйя этардилар. «Мен сизларни халқнинг мол-мулкига, танига ва обрўсига хўжайин қилганим йўқ, балки сизларни уларга намоз ўқиб беришликка ва ўрталарида адолатни ўрнатишликка амалдор қилдим», дер эдилар. Волийларни бундай қаттиқ назорат остида тутишларининг сабаби, улар одми кийиниш ва оддий ҳаёт кечиришликлари билан исрофсиз яшаш бобида халққа намуна бўлишлари, ҳамда дабдабали турмушга ўрганиб қолиб, пора олишга ўтиб кетмасликларини кўзда тутганларидан эди. Ўзлари қаттиққўллик кўрсатсаларда, аммо қўл остиларидаги амалдорларга халққа юмшоқлик ила муомалада бўлувларини тавсия этардилар. Шу сабабли юмшоқ кўнгил кишиларни волий тайин этардилар. Бир вақт Абу Мусо Ашъарий бир кишини ароқ ичганлиги учун жазо бериб, бунга қўшимча яна сочини қирдириб, юзига куя суркатиб кўчада кездирган ва халқ орасида шарманда қилгандилар. Халққа мазкур киши билан ўтирмасликка, суҳбатлашмасликка амр эттандилар. Ҳалиги жазо олган одам келиб Умарга шикоят этганди. Бундан Умарнинг аччиқлари беҳад қўзғаб, Абу Мусога шундай мазмунда мактуб жўнатгандилар: «Фалон киши сенинг ҳақингда менга шундай дея шикоят этди. Оллоҳга қасам ичиб айтаманки, агар ана шундай бир номаъқулчилик қилсанг, ўзингнинг бурнигга қора суртиб халқ орасида расво қилиб шарманда этдираман. Гапимни қанчалик ростлигин билмоқчи бўлсанг, яна шундай ишни бир қилиб кўр».
Бир вақт Умар (р.а.) волийлар ҳақида халққа: «Эй, халойиқ, мен сизга волийларни сизни уриши, сўкиши, қийнаши ва молларингизни талаши учун юбормайман. Балки сизга динингазни ўргатишлиги учун, ўртангазда ҳақлик ва адолат ила ҳукм юргизишлиги учун юбораман. Агар бирор кишига шундан ташцари иш қилинса дарҳол менга етказсун. Мен унинг қасосини олиб берурман», дегандилар. Шунда Амр ибни Ос ўринларидан туриб: «Агар биронтамиз қўл остимиздаги кишига адаб беришлик учун урсак ҳам қасос олиб берасизми?» деб сўрагандилар. Бунга жавобан Умар (р. а.) «Албатта, қасос олиб беражакман. Нима учун қасос олмас эканман. Зеро, Расулуллоҳ ўзларидан ҳам қасос олдирар эдилар», деган эканлар.
Умар (р. а.) ўз қўл остиларидаги волийларига халқ орасида адолат ижро этувга, катта-кичик, бой-камбағал ўртасини айирмасдан ҳаммага бир текис кўз билан қарарга буюрардилар. Қайси бир ердан элчи келса энг аввало волийлар ҳақида сўрардилар. «Касалларингизни бориб кўрадими? Қулларни зиёрат этадими? Заиф бечораларга юмшоқлик билан муомалада бўладими? Шикоятчилар, ҳожатмандлар учун эшиги очиқми?» деган саволларни берардилар. Агар бирорта саволларига йўқ жавобини олсалар ва бу далил текширувда исботланса, тўхтовсиз ўша волийни ишдан бўшатардилар. У жаноб далилларни жуда мукаммал равишда текширтирардилар. Агар текширув натижаси бўшатишликни тақозо этса, қандай даражадаги киши бўлмасин, тўхтовсиз ишдан олиб ташлардилар. Ҳазрати Умарнинг вилоят ҳокимларининг муомалаларини кузатиб юрувчи жосуслари бўларди. Ҳамда волийларни текширишлик учун умум тафтиш гуруҳи ҳам таъсис этгандилар. Умар даврларида умум тафтиш идорасининг раиси Муҳаммад ибни Масламас Ансорий эдилар. Умар (р. а.) халқ манфаатини кўзлаб, қўл остларидаги маъмуриятни бундай даражада қаттиқ назорат остида тутар эдилар. Оддий одам уларга бирор бир амалдор томонидан ноҳақ жазо етмаслигини назарда тутиб волий ва ҳокимларни мана шундай қаттиқ назорат остида сақлардилар. Волийлар ҳам Умар (р. а.)дан ниҳоят даражада қўрқиб тўғри иш юритишга ҳаракат этардилар. Ҳар қандай шикоятчининг шикоятини, қандай олий даражадаги амалдор устидан бўлмасин, албатта текшириб кўриб, агар шикоят тўғри деб топилса, мазкур амалдордан қасосини олиб берардилар. Бир вақт Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)га мисрлик бир қибтий келиб Амр ибн Оснинг ўғилларидан шикоят қилганди. «Мен Амрнинг ўғлидан пойгада ўзиб чиқсам, алами келиб, мени қамчин билан ноҳақ урди. Устингдан шикоят этаман, десам «Биз — аслзодалармиз, қўлингдан келганини қилавер», деб мени ҳақорат этди» деди. Умар (р.а.) дарҳол Амрга хат ёзиб ўғли билан Мадинага тўхтовсиз етиб келишга амр этдилар. Етиб келишганларидан сўнг эса ҳалиги мисрликни чақиртирдилар-да, қўлига қамчиларини бериб Амрнинг ўғлини уришни буюрдилар. Ҳар урганда Умар (р. а.) «Ур, аслзоданинг боласини!» деб турдилар. Ўғлини уриб бўлгач, энди отаси Амрни уришга амр этдилар. Мисрлик эса «Отасида қасдим йўқ, ўғлидан қасосимни олдим», деб жавоб берди. Амр ибни Ос ҳазрати Умарга ушбу воқеадан бехабар эканликларини айтиб узрхоҳликлар қилдилар. Амрга қараб: «Сизлар қачондан бери халқни ўзингизга қул қилишга бошладингиз? Ҳолбуки, оналари уларни озод ҳолда туққан-ку?!» деб таънаомуз сўзлар билан койидилар. Умарнинг адолатларини қаранг-ки, шикоятчи оддий мисрлик бир қибтий, Амр эса бутун Миср вилоятининг янгича таъбир билан айтганда генерал губернатори вазифасидаги киши эди.
Кунлардан бир куни Умар (р.а.) Мадина кўчаларида юрсалар бир одам: «Эй Амирал-мўьминин, сен волийларингга ёлғиз насиҳатлар қилиш билан Оллоҳнинг азобидан қутилиб қоламан, деб ўйлайсанми? Ҳолбуки, Мисрдаги вблийинг Иёз ибни Ғанам нафис кийимлар кияди, эшигида соқчи ҳам сақлайди», деди. Буни эшитган онларидаёқ ҳазрати Умар тафтишчилар бошлиғи Муҳаммад ибни Масламани чақириб Мисрга боришга ҳамда Иёзни қандай ҳолда топсалар шундайлигича Мадинага олиб келишга амр этдилар. Воқеан Иёз нафис кийимлар кийган ва эпшкларида соқчи ҳам сақлаган эканлар. Ҳазрат Умар (р. а.) Иёзни ечинтириб, қора чакмон кийгиздириб қўлларига бир таёқни тутқаздилар-да, «Энди сен бор, мана бу қўйларни ўтлат», дедилар. Иёз бунга қарпш, «Менга ўлим бундан яхшироқ» деди. Умар (р. а.) эса унга такрор айтдилар. У эса такрор ўз жавобини қайтарди. Сўнггада Умар (р. а.) «Сенинг отанг қўй боққанлиги учун ғанам, яъни қўй деб номланган бўлса керак» дедилар. «Албатта, ўзимни тузатаман, хатоларни ҳаргиз қайтармайман», дедилар Иёз. Шундан сўнггина Умар (р. а.) Иёзнинг чакмонларини ечишга буюрдилар. Ва аввалги маъмуриятларига қайтардилар.
Умар (р. а.) волийлар ишини тафтишчилар орқали текшириш билангана кифояланиб қолмай балки ҳаж мавсумларида бутун волийларни ҳажга таклиф этар ва юз минглаб халойиқ ўртасида уларни халқдан қандай иш юритаётганларини сўрардилар.
Бир ҳаж мавсумида бутун халқни йигиб волийлар иштирокида уларга хутба сўзладилар. «Эй халойиқ, мен ушбу волийларимни сизга ҳақлик билан ҳукм юргизишлари учун юбарганман. Сизнинг танин-гизга, молингазга эга бўлишликлари учун юбормаганман. Бирор киши булардан жабр кўрган бўлса туриб айтсун», дедилар. Шу вақт ёлғиз бир кишигина туриб, Миср волийси юз қамчи урганлигини айтди. Буни эшитиб Умар, Миср волийсига «Нечун бунга юз қамчи урасан», дедилар. Ва ундан қасос олишга амр этдилар. Шу пайт Амр ибни Ос ўринларидан туриб: «Эй амирал мўъминин, сиз бундай йўлни тутсангиз волийларингизга оғир ботади. Сиздан кейингиларга ҳам ушбу иш одат бўлиб қолади», дедилар. Умар (р. а.) бунга жавобан: «Нечун қасос олмаслик керак? Ҳатто, Расулуллоҳ ҳам ўзларидан қасос олдирар эдилар»,— дедилар-да, ҳалиги кимсага қараб «Волийни юз қамчин ур», дедилар. Амр ибни Ос бошқа чора топаолмаганларидан Умарга қараб: «Эй амирал мўьминин, бўлмаса бизга ризо қилишга рухсат этинг»,— дедилар. Ҳар қамчига икки динордан бериб, икки юз динор баробарига қасосдан қутулиб қолдилар. 20 динорга эга бўлган одам закот беришга қодир ҳисобланади.
Қўфа шаҳри бино килинганда шаҳар ҳокими учун бошқалардан кўра юксакроқ сарой солинган ва бу иморат халқ тилида Саъднинг саройи деб юритиларди. Мазкур сарой солинган жой бозор майдонига яқин бўлиб бозордагаларнинг товушлари эшитилиб турарди. Саройда эшик оғаси бўлиб, Саъд унга «бозордагилар товушларини кўтариб сўзлашмасинлар», деб амр этибди, деган гап оралаб қолади. Охири бу гап Умар (р. а.)нинг қулоқларига ҳам бориб етади. Дарҳол тафтишчилар раиси Муҳаммад ибни Масламани чақириб: Қўфага бориб Саъд саройининг дарвозасини ёндириб ташлашга ҳамда бир мактуб ёзиб бериб, мана шуни Саъдга топшириб қайтишга амр этдилар. Муҳаммад ибни Маслама Қўфага келиб Саъдга билдирмай сарой дарвозасига ўт қўйиб юборадилар. Саъд Муҳаммад ибни Масламани таяиб қолиб саройга чақиртирадилар. Бироқ, Муҳаммад ибни Маслама олдиларига бормайдилар. Охири ўзлари Муҳаммаднинг олдиларига келиб уйларига меҳмонга таклиф этадилар. Бунида қабул қилмайдилар, охири йўл учун, озиқ-овқат учун, ишлатишга бироз нарса тайёрлаб келадилар. Бироқ Муҳаммад бунида қабул этишдан қатъиян бош тортадилар. Мактубни Садъга топширадилар. Мактубда: «Сен ўзингга сарой солдириб халқдан айрилиб яшар экансан. Саройинг «Саъднинг саройи» деб машҳур экан. Халқнинг бемалол киришлари учун тўсиқ бўлишлигига дарвоза ҳам қуриб, эшик оғасини ҳам қўйгац эмишсан. Ул сени саройинг эмас, балки фасод саройидур. Бундан кейин саройга дарвоза қурдириб, халқнинг кирувига монеъ бўлма» деган мазмунда гаплар ёзилган эди. Саъд ибни Муҳаммад ибни Масламага қасам ичиб халқ орасида юрган гап-сўзлар ёлғон эканлигини, ҳеч қачон бундай гап гапирмаганларини айтдилар. Муҳаммад ибни Маслама қайтиб келиб Саъднинг қасам ичганларини айтганларидан сўнггана Умар қаноат ҳосил қилгандилар. Ушбу воқеа Умар (р. а.) ўз маъмуриятларига қанчалик эҳтиром ила назоратда бўлганликларини, агарчи амалдор нечук киши бўлмасин хотирини сақламаганликларини кўрсатади.
Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) амалдорларни пора олишларига йўл очиб бермаслик ниятида амалдорни бирор ерга ишга юборишдан аввал мол-мулкини ҳисобга олдирардилар. Орадан вақт ўтгач, мулкни тафтиш қилардилар. Агар аввалдаги ҳисобдан ортиқ чиқса, ортиғини давлат хазинасига олдириб қўярдилар. Шу каби Канона арабларига закот омили бўлиб борган Утма ибни Абу Суфён Мадинага келганида «буни мен савдогарчилик этиб кўпайтирганман» деганига қарамай байтул молга олдириб қўйгандилар.
Холид ибни Валид Ашъас ибни Қайсга ўн минг дирҳам мукофот берганларини эшитиб Холидни ишдан олган, пулни эса хазинага мусодара этдириб олиб қўйгандилар. Мана шундай иш тутганликларидан Усмон ибни Аффон даврларида хазина молини ўз хоҳишларига сарф этиб, баъзи бир раисларга мукофотлар бериб ўз томонларига оғдириб оладиган Муовия каби зотлар ҳам Умар даврларида жим туришдан ўзга чора топаолмагандилар.
Ҳазрати Умар волийлари ва амалдорлари устидан халққа жабр ва зулм этмасликлари учун шунчалик қаттиқ назорат ўрнатган бўлишларига қарамай барибир хотиржам бўлаолмасдилар. Шаҳид этилишларидан аввал бутун мамлакатни айланиб чиқиб ҳар ер-ҳар ерда бўлиб халқларнинг кечираётган ҳаётларини ўз кўзлари билан кўриб, шикоятларини ўз қулоқлари билан эшитиб, ичларқда қандай орзулари борлигани билмоқчи бўлгандилар. «Мен,— дегандилар Умар,— агар саломат бўлсам, яқин кунларда бутун мамлакатни бир йил давомида айланиб чиқурман. Чунки халқнинг менга ҳожатлари бўлиши мумкин. Волийлар менга етказмаганликлари, ўзлари эса олдимга кела олмаганликлари сабабли ҳожатлари ўталмай қолуви эҳтимол. Аввало Шомга бориб икки ой тураман, кейин Жазирага бориб икки ой, Мисрга бориб икки ой, Бахрайнга бориб икки ой, Қўфага бориб икки ой, Басрага бориб икки ой туражакман. Қандай гўзал йил бўларди бу!» Фақат тақдир хиёнат этганлигидан ушбу мақсадлари амалга ошмай дунёдан ўтиб кетдилар.
Ҳазрати Умар фавқулодда қаттиққўл бўлишлари билан биргаликда халқга ниҳоят даражада меҳрибон, заифларга шафқатли эдилар. Амал-дорларга ҳар доим халққа гўзал муомалада бўлувни шарт этардилар, бирор-бир муносабатсиз иш қилган волийни амалидан бўшатиб юборардилар. Бир куни амалга тайинланган буйруқ қоғозини олгани келган бир киши ҳазрати Умарнинг ёш болаларини қучоқлаб эркалатиб ўпганларини кўради. Шунда, «Сиз болани ўпасизми? Мен асло ёш болани эркалатиб ўпган эмасман», дейди. Бу сўзни эшитиб Умар унинг қўлидан буйруқ қоғозини тортиб оладилар. «Сен ҳали ёш болаларга меҳрибонлик қилишни билмас экансан-ку, қандай қилиб мазлум халққа шафқат қиласан. Сенга амалдорлик муносиб эмас экан», дегандилар. Бу иш Умарнинг халққа нисбатан шафқатларининг асари бўлмай нима ахир?!
Ҳазрати Умарнинг идора услубларини қаттиқлигидан мустабид ҳукмдор эканларда, деган фикр англашилмасун. Билъакс, ҳазрати Умар низом ва қонун билан боғланган ҳукмдор эдилар. Ишни ўз фикрларига суяниб қилавермасдилар. Кичкина иш бўлса ҳам бутун кибор асхобни йиғиб кенгашар, агар каттароқ иш бўлса, унда бутун халқни йиғар, уларга маслаҳат солар ва берган маслаҳатларига юрар эдилар. Умар бутун Ислом ҳукмдорлари орасида кенгашга юргднлардан эдилар. Хулафои рошидин ичларида «Шўро» қоидасига оғишмай амал қилганлардандурлар. Мадинада доимо кенгашмоқ учун ёнларида бир неча кибор асхобни бирга тутардилар. Улар Умарга маслаҳатчилик вазифасини адо этардилар. Ушбу жиҳатдан Али ибни Абу Толиб, Усмон ибни Аффон, Аббос ибни Абдумутталиб, Абдураҳмон ибни Авф, Абдуллоҳ ибни Аббос энг яқин кенгашчиларидан эдилар. Умар ибни Ҳаттоб асло ўз фикрларига ёпишиб олган зот эмасдилар. Ким бўлмасин, агар тўғри фикрни сўзласа, Умар ўз фикрларидан қайтиб, ўшани фикрига қўшилардилар.
Бир вақт халқ маҳрнинг баҳосини ортириб юборганлигидан унга бир чегара белгиламоқчи бўлгандилар. Минбарда туриб мана шу ҳақдаги гапларни айтгандилар. Шунда энг орқада турган аёллардан бири ўрнидан туриб: «Сен Оллоҳ бизга ато этган ҳаққимиздан маҳрум қилмоқчимисан? Оллоҳ таоло ўзи «агар биронталарига тоғдек маҳр берган бўлсангаз ҳам қайтариб олманг», деган-ку?!» деб Умар (р. а.)га қарши сўз қилгандилар. Шундан сўнг Умар ўз фикрлари хато эканлиги учун қайтиб, хотиннинг сўзи тўғри, Умарнинг фикри нотўғри дегандилар ва бояги чегара белгилаш тўғрисидаги фикрларидан воз кечгандилар.
Бу воқеа Умар ибни Ҳаттобни халқ фикрини не даражада эҳтиром этганликларини ва уларга қонун доирасида том ҳуррият берганликларини кўрсатади. Умар ибни Ҳаттоб катта ёшдагалар билан кенгашганлари каби ёшлар биланда кенгашардилар. «Ёшларнинг зеҳни ўткир бўлади», деяр эдилар.
Мадинада ақл ва фикр эгалари бўлган бир неча аёллар бўлиб, ҳазрати Умар улар билан ҳам кўп вақтларда маслаҳатлашар ҳамда уларнинг баъзи бир масалаларда фикрларини тинглардилар.
Умар (р. а.) давлат ишларида кенг халқ оммаси билан кенгашиб иш юритганлари каби уларга танқид этмоқликларига ҳам кенг эрк берар, ўзларини танқид этишликка чақирардилар. Чет вилоятлардан бирор киши келса ёҳуд ўзлари кибор саҳобалар ўлтиришган мажлисга кириб қолсалар юриш-туришларини ҳамда халқ билан тутаётган му-омиларини қандай эканлигани сўраб суриштирардилар. Нўъмон ибни Башир айтадилар: Бир вақт мухожир ва ансорлар йиғилган мажлисга, Умар ибни Ҳаттоб кириб келиб уларга қараб, агар мени баъзи бир ишларда сусткашлик қилаётганлигимни кўрсангазлар нима қилардингизлар, деб сўраб қоладилар. Ҳеч ким жавоб бермагач, мазкур са-волни уч бор қайтарадилар. Шунда Башир ибни Нўъмон ўринларидан туриб: агар шундай ишингизни кўрсак, сизни ўқни тўғрилаганимиз каби тўғрилаб қўярдик дейдилар. Бу жавобдан Умар ниҳоятда хурсанд бўлганларидан, ундай қилсангиз одам экансизлар — дейдилар. Халққа ушбу даражада танқид этарга ҳуқуқ берган ҳукмдор мустабид бўлурми?
Бир вақт Умар (р. а.) минбарда туриб халққа менинг айбимни билган киши рўйи-рост айтсун деб қоладилар. Шунда бир киши: «Эй амирал мўъминин, мен сени бир айбингаи биламан. Сен икки қават кийим киясан ва ҳамда икки хил овқат ейсан. Ҳолбуки, одамларнинг кўплари бунга қодир эмаслар», дейди. Умар шундан кейин асло икки қават кийим киймаган ва икки табоқдан овқат емаган эканлар.
Умар ибни Ҳаттобни умумхалққа севдирган нарса ҳам мана шу каби хислатлари эди. Умар (р.а.) бутун кучларини, қувватларини ақл фойдасига ишлатдилар. Фавқулодда улуғ нуфузга эга бўлган Кисро ва Қайсарлар ҳокимиятини ағдарган ҳукмдор бўла туриб оддий кишилар каби кийинардилар, яшардилар. Шариат ва қонун олдида ўзларини ўзга оддий халқ билан баробар тутардилар. Мана шунинг учунда тарих у жанобни тақдир этди.





Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) фавқулодда одил бир киши эдилар. Юқорида ёзилган мисолларда не даражада адолатли эканликлари билинса-да, яна баъзи бир жиҳатларини очиқ-равшанроқ намоён бўлмоғи учун ҳукмдорликлари даврида юритган адолатли ҳукмларидан бир-икки мисол келтириб ўтамиз.
Умар бутун халқ орасида тенглик қоидасига амал этардилар. Ҳузурларида бой билан камбағалнинг, кучли билан кучсизнинг, улуғ билан фақирнинг ҳеч айирмаси бўлмасди. Ҳаммасини қонун олдида баробар тутардилар. Ўзлари ҳам қонун олдида оддий бир киши каби тиз чўкардилар.
Умарнинг шахсий ҳаётларида Убай ибни Каъб билан содир бўлган бир ҳодиса буни очиқ кўрсатади. Убай ибни Каъб билан ўрталарида қандайдир ит хусусида жанжал чиққанди. Низони ҳал қилиш учун Зайд ибни Собитнинг олдиларига келгандилар. Икки ҳасм, яъни даъвогар Зайднинг олдиларига кирганларида Зайд Умарга юқоридан жой кўрсатиб, «Эй амирал мўъминин, тепага ўтиринг », дегандилар. Умар (р. а.)нинг бунга аччиқлари келиб: «Сени бу ишинг ўртадаги мажорони адолатли ҳал қилолмаслигингни кўрсатади. Мен ҳасмим билан баробар ўлтиришим лозим»,— дегандилар. Кейин ҳар икковлари Зайднинг қуйи томонларига баробар ўтиргандилар. Убай ибни Каъб даъво этарга бошлаган, Умар эса инкор қилгандилар. Убай ибни Каъбнинг гувоҳлари бўлмаса керак, ҳазрати Умарга қасам ичишликка тўғри келиб қолганди. Шунда Зайд ибни Собит Убай ибни Каъбга қараб, «Умарни қасам ичишга мажбур қилмасангиз бўларди. Оддий бир киши бўлганда сиздан бундай ўтинчда бўлмасдим», дегандилар. Бунга жавобан Умар: «Ҳукмдор билан оддий фуқарони ўз назарида тенг тутолмайдиган Зайд аслида ҳукм чиқармоқликка ҳақли бўлолмайди», дегандилар. Ҳазрати Умарнинг адолатлари тўғрисида сўз кетганда Жаблаха ўғли Айхам воқеасини зикр этмай иложим йўқ. Воқеа шундай кечган эди:
Ярмук жангида румликлар томонида курашган Ғасон амири Жаблаха мана шу урушдан сўнг Исломни қабул қилган эди. У 16-йили ўзининг ёронлари билан тантанали равишда Мадинага келган эди.
Умар (р. а.) ва бошқа кибор саҳобалар унинг келишидан ғоят шодлангандилар. Ўша йили Жаблаха хаж қилиш учун Маккага ҳам боргандилар. Хаж мавсумида оломон ичида юрган пайтда бир саҳро араби Жаблаха эгнидаги чопоннинг этагини босиб олади. Жаблаха арабнинг юзига тарсаки билан уриб, жеркиб ташлайди. Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)нинг адолатларига нақ ишончда бўлган саҳройи келиб шикоят этади. Ҳазрати Умар Жаблахани топдириб келадилар. «Буни рози қил, бўлмаса сенинг ҳам юзингга унинг шапалоғи тушади»,— дедилар. «Оддий халқ билан амирнинг орасидаги муносабат ҳали шуми?» дейди зорланиб Жаблаха. «Ислом назарида амир билан оддий киши ўртасида айирма йўқ» деб айтадилар ҳазрати Умар. Шундан сўнг Жаблаха ҳазрати Умардан эртагача муҳлат сўрайди. Кечқурун эса Маккадан бутун шон-шавкати билан қочиб, Константинополга ўтиб кетади. Рум қироличаси Умму Гулсум юборган озгина совғалари баробарида ниҳоятда қимматбаҳо нарсаларни ҳадя этиб юборганди. Ҳадя етиб келиши билан ҳазрати Умар Умму Гулсум юборган нарсаларнинг баробаридагисини олиб, қолганини эса хазинага мусодара этдиргандилар. Халифанинг бу ишлари гўё адолат-сизликка йўл қолдирмаслик учун эди.
Бир вақт хазинадан халққа ақчаларни бўлиб бераёгганларида кичкина бир болалари келиб бир дирҳам тангани оғзига солиб олиб кетади. Буни билиб қолган Умар (р. а.) боланинг орқасидан қувлаб келиб оғзидан тангани йиғлатиб олиб қўядилар. «Умарнинг оиласини бошқалардан бир дирҳам ортиқ олишга ҳаққи йўқ»,— дегандилар. Бир вақт халифа Умарнинг ўғиллари Абдураҳмон Мисрда ёш йигитчалар билан биргалашиб арақ ичишганди. Қилган ишларидан пушаймон бўлишиб Миср волийси Амр ибни Осга айбларини бўйинларига олиб айтиб беришганди. Волий буларнинг барчаларига жазо бериб дарра урдиргандилар. Воқеани кейинчалик эшитган Умар Абдураҳмонни яна қайтадан дарра урдиртиргандилар. «Халифанинг ўғли деб яхши урмаган бўлса керак, деб ўйлайман»,— дегандилар Умар.
Умар ибни Ҳаттобнинг адолатларига бундан кўп бошқа мисоллар бўлса-да, биз мана шу бир-икки воқеани ёзиш билан кифояланамиз.





Ҳазрати Умар Ислом давлатини бир неча вилоятларга бўлгандилар. Ҳар бир вилоятга алоҳида волий тайин этгандилар. Ўша даврдаги энг катта вилоятлар қуйидагича эди:
1. Мадина вилояти. Бунда Умарнинг ўзлари турардилар.
2. Макка вилояти. Бунда Нофиъ ибни Абдулхорис Ҳузоий волий эдилар.
3. Тоиф вилояти. Бунда Сифён ибни Абдуллоҳ Сақафий волий эдилар.
4. Яман — бунда Яъло ибни Мунил волий эдилар.
5. Уммон — бунда Ҳузайфа ибни Михсон волий эдилар.
6. Бахрайн ва Ямома — бунда Усмон ибни Абдул Ос волий эдилар.
7. Куфа — бунда бир неча кишилар волий бўлиб тургандилар. Куфа вилояти Ироқ ва Эрон воҳасидаги энг катта вилоят саналарди.
8. Басра — бунда Абу Мусо Ашъарий волий эдилар.
9. Химс — бунда бир неча волийлар алмаштирилиб, охирида Умайр ибни Саъд волий эдилар.
10. Дамашқ — бунда Муовия ибни Суфён волий эдилар.
11. Урдун — бунда аввалда Шурҳабил ибни Ҳасана волий эдилар. Вафот этгач, Дамашқ волийси Муовия ҳар икки вилоятга баробар волий тайин этилгандилар.
12. Фаластин — бунда Алқама ибни Муҳаззаз волий эдилар.
13. Миср — бунда Амр ибни Ос волий эдилар.
Умар даврларида вилоятлар асосан мана шулардан иборат бўлганди. Вилоятлар бошлиқлари ҳам аскарга, ҳам халққа, ҳам диний раҳбарликка бошчилик этардилар. Абу Бакр даврларида қозилик мансаби ҳам волийлар бўйнида бўлганди. Ҳазрати Умар эса ҳар бир вилоятга алоҳида волийлардан ташқари адлия ишларига бошчилик қилиш учун қозилар тайин этгандилар.





Умар замонларига ҳадар Ислом давлатида ҳеч қандай йил ишлатилмасди. Умар ибни Ҳаттоб умум ҳисоб-китобларини маълум бир ҳужжат асосида маҳкамлаш мақсадида янги бир тарих ясашни ирода қилдилар. Кибор саҳобалар билан кенгашиб Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг хижратларидан бошланадиган янги йил тарихи-ни барпо этдирдилар. Бу воқеа хижратнинг 16-йилида бўлганди.

Ўн учинчи ҳижрий сана Жумадул охира ойининг
саккизинчи куни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу иситма касалига
чалиндилар. Хасталик зўрая бошлади.
Имом Тобарий, Ибн ал-Жавзий ва
Ибн Касирларнинг таъкидлашларича, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
хасталиклари оғирлашганда халқаро ва ички вазиятни ҳисобга олиб,
ўзларидан кейин мусулмонларнинг ихтилофга тушишларидан қўрқиб уларга ўз
ўлимларидан олдин янги халифа танлашни таклиф қилдилар. Мусулмонлар Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан кейин ким халифа бўлиши кераклигига
тезда келиша олмадилар. Улар ишни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг
ўзига оширдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу хаста ҳолларида Абдурраҳмон ибн Авф,
Усмон ибн Аффон, Саъид ибн Заъд, Усайд ибн Ҳузойр ва бошқа муҳожиру
ансорлардан бўлган саҳобаи киромларни якка-якка чақириб бу иш хусусида
маслаҳат қилди. Ҳамманинг фикри Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга
тўхтади.

Ҳамма маслаҳатчилар бир фикрга келганларидан кейин Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳуга айтиб туриб қуйидаги
аҳдномани ёздирди:



Ушбу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
халифаси Абу Бакрнинг бу дунёдаги охирги пайти, у дунёдаги аввалги
пайти, кофир мўмин бўладиган, фожир таслим бўладиган пайтда берган
аҳдномасидир. Албатта, мен сизларга Умар ибн Хаттобни омил қилдим.
Сизлардан яхшиликни аямадим. Агар у сабр ва адолат қилса, унинг ҳақида
менинг билганим шу. Агар у жавр ва ўзгариш қилса, менинг ғайбдан илмим
йўқ. Фақат яхшиликни ирода қилдим. Ҳар бир киши қилганига яраша
тортади. «Зулм қилганлар эса, тезда қайси ағдарилиш жойига
ағдарилишларини билурлар». (Тобарий)

Сўнгра хаста ҳолдаги Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни кўтариб одамларга кўрсатилди ва аҳднома ўқиб берилди. У киши:

«Сизларга ўзимдан кейин қодирган кишидан розимисизлар? Мен сизларга
қариндошимни қолдирмадим, мен сизларга Умарни қолдирдим. Бас, унга
қулоқ осинглар ва итоат қилинглар. Аллоҳга қасамки, мен фикрлашда
бўшашмадим», дедилар. Одамлар:

«Эшитдик ва итоат қиламиз!» дедилар.

Сўнгра у киши Умарни ўзига чорлаб қуйидагиларни айтди:

«Албатта, мен сени ўзимдан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларига қолдирдим.

Эй Умар! Аллоҳнинг кечасиги ҳаққи бор, уни кундузи қабул қилмас.
Кундузиги ҳаққи бор, уни кечаси қабул қилмас. У зот фарз адо
қилинмагунча нафлни қабул қилмас.

Эй Умар! Билгинки, қиёмат куни тарозулари оғир бўлганларнинг
тарозуларнинг оғир бўлиши уларнинг ҳаққа эргашганларидан ва унинг
уларга оғир бўлганидандир. Эртага унга ҳақдан бошқа нарса қўйилмайдиган
тарозу учун оғир бўлмоқ ҳақдир.

Эй Умар! Билгинки, қиёмат куни тарозулари енгил бўлганларнинг
тарозуларнинг енгил бўлиши уларнинг ботилга эргашганларидан ва унинг
уларга енгил бўлганидандир. Эртага унга ботилдан бошқа нарса
қўйилмайдиган тарозу учун енгил бўлмоқ ҳақдир.

Эй Умар! Билгинки, енгиллик ояти шиддат ояти ила бирга, шиддат ояти
енгиллик ояти ила бирга нозил бўлгандир. Мўмин ҳам рағбат қилиб, ҳам
қўрқиб туриши учун шундоқ бўлгандир. У Аллоҳдан ўзига номуносиб нарсани
сўрайдиган даражада рағбат қилмайди. Шунингдек икки қўли бўшашиб
қоладиган даражада қўрқмайди ҳам.

Эй Умар! Билгинки, Аллоҳ дўзах аҳлини уларнинг энг ёмон амаллари ила
зикр қилган. Қачон уларни эсласам, ҳеч-ҳеч улардан бўлмасликни орзу
қиламан. У зот жаннат аҳлини уларнинг энг яхши амаллари ила зикр
қилган. Чунки У зот уларнинг ёмонликларини кечиб юборган. Қачон уларни
эсласам, уларнинг амаллари олдида менинг амалим нима бўлибди, дейман.
Агар менинг васиятимни ёдлаб олган бўлсанг, ўлим туфайли ғоиб сен учун
ҳозирдан маҳбуброқ бўлмасин. Сен ундан қочиб қутила олмассан».

Аммо бу Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуни халифа этиб таъйин қилинди
деган гап эмас эди. Бу халифаликка номзод кўрсатиш эди. Халифани сайлаш
эса халқ томонидан кейин бўлади.

Кейин Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу яна ётган жойларига олиб кирилди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг бу тасарруфлари кишини ҳайратга
солади. Ўлимни шучалик хотиржамлик билан кутиб олиш осон иш эмас.
Айниқса бир миллат устидан ҳоким бўлган одам бундай пайтларда
беморлигини қаратишга уринади одатда.

Ҳа, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу одатдан ташқари одамлар тоифасидан
эдилар. У киши ўлимни мардлик, балки хурсандлик билан кутиб олдилар.

Имом Аҳмад ва Ибн Саъд ва бошқалар Абу Сафардан ривоят қиладилар:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг олдига охирги беморлигида одамлар кўргани киришди. Улар:

«Эй Расулуллоҳнинг халифаси, сизга табиб чақирайлик, кўриб қўйсин?» дейишди.

«У мени кўрди», деди у.

«Хўш, нима деди?» дейишди.

«Мен нимани хоҳласам шуни қилувчиман», деди», деди у киши розияллоҳу анҳу.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга у кишининг қизлари Оиша онамиз ҳам
қараб ўтирган эдилар. У киши розияллоҳу анҳодан Ибн Саъд қуйидагиларни
ривоят қилади:

«Абу Бакр муҳтазар ҳолга келганда:

«Қасамки, йигитга моли фойда бермас

Ҳалқумига келиб қолганда жони…»

«Қизим, ундоқ дема. Лекин, «Ўлимнинг мастлиги ҳақиқат бўлиб келди. Сен
қочиб юрган нарса шулдир», дегин. Манабу икки кийимимни кўринглар.
Иккаласини ювиб мени шуларга кафанланглар. Тириклар янги нарсага
ўликлардан кўра муҳтож-лар. Бу (кафан) бир оз муддатга, холос», деди».

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Жумадул охира ойидан саккиз кун
қолганда сешанба куни, олтмиш уч ёшларида вафот этдилар. У кишининг
халифаликлари икки йил, уч ой, ўн кун давом этди.

Ҳазрати Абу Бакр вафотларидан олдин Байтулмолдан олган маблағни
ҳисоблаганларида етти минг дирҳам чиққан. Сўнг ўз молларидан маълум
нарсани Байтулмолга қайтариб беришни амр қилганлар. Ўша қайтарилган мол
олинган етти минг дирҳамдан кўпроқ чиққан.

Имом Ибн Саъд ва Ибн Мунзирлар келтирган ривоятда Оиша онамиз қуйидагиларни айтадилар:

«Абу Бакр вафот этишидан олдинги хасталиги билан хасталанганда:

«Амир бўлганимдан кейин молимга бирор нарса қўшилган бўлса, уни мендан кейинги халифага юборинглар», деди.

У вафот этганидан кейин қарасак, унинг болаларини кўтариб юрадиган
нубалик қул ва унинг боғини суғоришда ишлатиладиган туя чиқди. Икковини
Умар розияллоҳу анҳуга юбордик. У:

«Абу Бакрга Аллоҳнинг раҳмати бўлсин, ўзидан кейин келадиганларга қийин қилди»-деди.

Яъни, амалдор бўлиб туриб молу-дунё оширишни йўқ қилиб қўйди, деди.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу халифа бўлганларидан кейин зиёда бўлган
молларини меҳнат туфайли эмас, мансаб туфайли кўпайган, деб эътибор
қилдилар ва Байтулмолга қўшилиши керак, деб топдилар.

Бу иш у кишидан кейин бўладиган Ислом давлати бошлиқларига ҳам вожиб
бўлиб қолди. Мансабдан фойдаланиб молу-мулк ортдириш шубҳаси бўлмаслиги
учун, умуман зиёда қилишга рухсат йўқ бўлиб қолди. Бу маънода Ислом
давлати бошлиқларининг ажойиб тасарруфотлари бор.

Ибн Саъд Саҳл ибн Абу Ҳасма ва бошқалардан қуйидагиларни ривоят қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Сунҳда машҳур байтулмоли бор эди. Уни биров қўримас эди. Унга:

«Эй Расулуллоҳнинг халифаси, уни биров қўримайди-я?» дейилди.

«Унга хавф йўқ», деди.

«Нима учун?» дейилди.

«Қулфи бор», деди.

У ундаги нарса қолмагунча берар эди. Абу Бакр Мадинага кўчиб ўтганда,
байтулмолни ҳам ўз ҳовлисига кўчирди. Унга Қубалияя конларидан ва
Жуҳайна конларидан кўп мол келган эди. Абу Сулайм кони ҳам Абу Бакрнинг
халифалигида очилди. Ундан ҳам садақалар келди. Ўшаларнинг ҳаммасини
байтулмолга қўяр эди. Абу Бакр тилло кумушларни одамларга парча-парча
қилиб тақсимлар эди. Юз кишига бунча-бунчадан тегар эди. У мол
тақсимлашда одамлар орасида; қул бўлсин, ҳур бўлсин, эркак бўлсин, аёл
бўлсин, катта бўлсин, кичик бўлсин тенг тақсим қилар эди. Туя, от ва
силоҳ сотиб олиб Аллоҳнинг йўлига ишлатар эди. Бир йили саҳродан
келтирилган қатийфа-тўнларни сотиб олиб қишда аҳли Мадийнанинг тул
аёлларига бўлиб берди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу вафот этиб, дафн қилингандан сўнг Умар
ибн Хаттоб омборчиларни чақириб улар билан Абу Бакрнинг байтулмолига
кирди. У билан бирга Абдурраҳмон ибн Авф, Усмон ибн Аффон ва бошқалар
розияллоҳу анҳумлар бор эди. Улар байтулмолни очиб унда динор ҳам,
дирҳам топмадилар. Бир пул халтани топиб очишган эди бир дирҳам чиқди.
Барчалари, Абу Бакрга Аллоҳнинг раҳмати бўлсин, дедилар. Мадинада
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вақтларидан бери бир торозубон
бор эди. У Абу Бакрга ҳам торозубонлик қилган эди. Торозубондан Абу
Бакрга келган мол қанча эканлиги сўралди. У икки юз минг эканини айтди».

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу муртадларни динга қайтардилар.
Арабларни Исломда қайта бирлаштирдилар. Ўша пайтдаги икки улкан
империяни фатҳ қилишни бошладилар. Қуръони Каримни бир мусҳафга
жамладилар ва бошқа кўплаб улкан ишларни амалга оширдилар.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу у кишининг қозилари эди.

Абу Убайда розияллоҳу анҳу девонбегилари эди.

Усмон ибн Аффон, Али ибн Абу Толиб ва Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳумлар у кишининг мирзалари эди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг даврларида Ислом давлати вилоятларида қуйидаги волийлар иш юритар эдилар:

1-Маккаи Мукаррамада-Аттоб ибн Усайд.

2-Тоифда-Усмон ибн Абул Осс ас-Сақафий.

3-Санъо-ал-Муҳожир ибн АбуУмаяя.

4-Ҳазарамавт-Зиёд ибн Лубайд.

5-Хавлон(Ямандаги машҳур қабила)-Яъло ибн Умаяя.

6-Зубайд-Абу Мусо ал- Ашъарий.

7-Нажрон-Жарир ибн Абдуллоҳ ал-Бажалий.

8-Баҳрайн-ал-Аъло ибн ал-Ҳазрамий.

9-Жирш-Абдуллоҳ ибн Савр.

10-Давматул жандал-Иёз ибн Ғанам.

Ироқдаги лашкар амири-ал-Мусанна ибн Ҳориса.

Шомдаги лашкар амири-Холид ибн Валид.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг охирги сўзлари «Мени мусулмон
ҳолимда вафот этдиргин ва солиҳларга қўшгин» ояти бўлган экан.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни хотинлари Асмаа бинти Умайс ва
ўғиллари Абдурраҳмонлар ювган. Ўзларининг кийимларига кафанланганлар.

Жанозаларига Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ўтганлар.

Оиша онамизнинг ҳужраларига, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ёнларига кечаси дафн қилинганлар. У кишининг бошлари Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг елкаларига тўғрилаб қўйилган.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг қабрларига ўғиллари Абдурраҳмон,
Умар розияллоҳу анҳу, Усмон, Абдурраҳмон ибн Авф ва Толҳа ибн
Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳумлар тушганлар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу жаннати экани аниқ бўлган оз сонли
кишилардан бири эканликлари ҳаммамизга маълум. Бунинг баъзи далилларини
илгари ўрганиб ҳам ўтдик. У киши ҳақидаги ожизона сатрлар охирини
кўтаринки руҳда битириш маъносида худди шу маънодаги яна бир ҳадиси
шарифни ва унга боғлиқ таълиқни келтиришга ижозат бергайсиз:

Имом Бухорий, Муслим, Термизий, ва Насаийлар Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ким бир жуфт нарсани Аллоҳнинг йўлида инфоқ қилса, жаннатда нидо қилиниб:

«Эй Аллоҳнинг бандаси, бу яхшилик», дейилади. Бас, ким аҳли намоздан
бўлса, намоз эшигидан чақирилур. Ким аҳли жиҳоддан бўлса, жиҳод
эшигидан чақирилур. Ким аҳли садақа бўлса, садақа эшигидан чақирилур.
Ким аҳли рўзадан бўлса Раяян, эшигидан чақирилур», дедилар. Абу бакр
Сиддиқ:

«Эй Аллоҳнинг Расули, биров ўша эшикларнинг ҳаммасидан чақирилса зарари
йўқми? Ўзи бирор киши ўша эшикларниг ҳаммасидан чақириладими?»-деди.

«Ҳа, умид қиламанки, сен ўшалардан бўласан»-дедилар».

Ушбу ҳадиси шарифда «Бир жуфт нарсани Аллоҳнинг йўлида инфоқ қилса»
дейилганидан мурод икки қўй, икки мол, икки от, икки кийим ёки шунга
ўхшаш нарсалардир. Яъни, кўпроқ инфоқ қилиш маъноси олдинга
сурилгандир.

Ана шундай инфоқ қилган одамга алоҳида илтифот бўлиб, жаннатга
кираётганида, жаннатнинг хизматини қилиб турувчи фаришталар ўша инфоқ
қилинган нарсаларга ишора қилиб: «Эй Аллоҳнинг бандаси, бу яхшилик»,
дер эканлар.

Албатта, бу илтифот жаннатга кириб кетаётган кўпчилик ичида молини инфоқ қилган киши учун улуғ мартаба бўлади.

Аллоҳ таоло фарз қилган амалларни тўлиқ адо этиб, Парвардигори оламнинг
фазли-карами ила жаннатга сазовор бўлган бандалар умумий эшикдан
оммавий равишда кирар эканлар.

Аммо, фарз амалларни кўрсатилгандек адо этиш билан бирга уларнинг баъзи
бирида алоҳида ижтиҳод қилган нафлларини ҳам кўнгилли равишда адо этиб,
маълум мартабага эришган бандалар учун алоҳида шараф эшиклари қилинган
бўлар экан. Улар жаннатга эҳтиром ила ўша эшиклардан киришар экан.

Тасаввур қилайлик, умр бўйи жаннат орзусида ўтган, ўлганидан сўнг
қиёмат қоим бўлгунча кутиб ётган одамлар жаннатнинг умумий дарвозаси
олдида интиқ бўлиб навбат кутиб туришибди. Ўзларига қачон навбат
келишини билмайдилар. Шунда бирдан алоҳида эшик очилиб фаришталар:

«Қани, аҳли намозлар, марҳамат! Бу намоз эшиги», деб қолсалар.

«Бу дунёда намозни алоҳида кўп ўқиш билан машҳур бўлган кишигина бу
эшикдан киради», десалар. Бу дунёда фарз намозларни ўз ўрнида адо
этишдан ташқари алоҳида куч-ғайрат билан нафл, таҳажжуд ва бошқа
намозларни кўплаб ўқиб, аҳли намоз бўлиб танилган одамлар бундан ғоятда
хурсанд бўлиб кетмайдиларми? Бошқаларнинг уларга ҳаваси келмайдими?
Худди шу ҳолат аҳли жиҳод, аҳли садақа ва аҳли рўзалар учун ҳам бўлади.
Ажойиб бир ҳолат! Ҳамма ўша мартабага эришишни орзу қилади. Мазкур
махсус. еҳтиром эшикларидан жаннатга киргиси келади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу ҳақдаги гапларини
эшитиб саҳобаи киромларда ҳам катта қизиқиш пайдо бўлган. Бундоқ
нарсага қизиқмай, уни орзу қилмай бўлармиди?! Зотан саҳобаи киромлар
бунга ўхшаш каттаю-кичик ҳар бир ишга маҳкам ёпишганлар. Ҳатто ўшанда
бир эмас, бир неча эшикдан киришни орзу қила бошлаганлари ҳам бўлган.
Уларнинг пешқадами бўлмиш Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу:

«Биров ўша эшикларнинг ҳаммасидан чақириладими?» деб сўрадилар. Бу-у
зот розияллоҳу анҳудаги жаннатдаги олий мартабаларга эришиш истаги
қанчалар зўр эканини кўрсатади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ҳа, умид қиламанки сен улардан бўласан», дедилар.

Бу-Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу учун улкан башоратдир. Бу-у зотнинг қанчалар фазийлатли зот эканлари далолатидир.

Аллоҳ таоло у кишидан Ўзи рози бўлсин! Омийн!

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сен биродарингла жанжаллашма ва у билан мазаҳлашма. Унга бир ваъда бера туриб, сўнг хилоф қилма», - дедилар».
Шарҳ: Бу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларни уч нарсадан қайтармоқдалар.
1. Мўмин-мусулмонлар ила жанжаллашиш.
2. Бировларни мазаҳ қилиш.
3. Бировга берилган ваъдага хилоф қилиш.
Ўйлаб кўрадиган бўлсак, кишилар орасининг бузилиши ва орада турли келишмовчиликлар чиқиб жамиятда нохуш ҳолатларпайдо бўлишига кўпроқ омил бўладиган салбий нарсалар рўйхатининг бошида ушбу ҳадиси шарифда зикр қилинган уч нарса туради.
Биз бу ҳадисга оғишмай амал қилишмиз, ўзаро жанжаллашмаслигимиз, бировларни мазаҳ қилмаслигимиз ва ваъда берилдими, уни бажаришимиз керак. Ваъда бериб, сўнг унга хилоф қилинадиган бўлса, ваъда бермаслик керак.
 

АБУ БАКР СИДДИҚ (Разияллоху анҳу)
Энг аввалги мусулмон ва энг биринчи сиддиқ ва Расулуллоҳнинг ҳамсуҳбатлари ҳамда Улардан кейинги биринчи халифа бўлмиш Абу Бакр Сиддиқ Абдуллоҳ ибни Абу Қаҳофа ибни Омир насаблари Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга туташади.. Ва Мурра ибни Кабъи ибни Луайда жамланади. Оналари эса Омирнинг ўғли Саҳрнинг қизлари бўлмиш Салмо номли аёл эдилар. Абу Бакр Сиддиқ, разияллоҳу анҳу фил йилидан икки йилу тўрт ойдан сўнг туғилганлар. Расулуллоҳ алайҳиссаломдан икки ёшу тўрт ойлик кичкина эдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом ул жанобнинг ростгўйликлари, омонатдорликлари ҳамда Исро ва Меърож ҳодисасини энг биринчи бўлиб тасдиқлаганликлари учун Сиддиқ деб ном қўйган эдилар. Яъни, Расулу акром ҳазратлари жанобни ростгўйларнинг ростгўйроғи деган юксак сифат билан олий мақом даражасига кўтаргандилар.
Яҳудийлар Расулуллоҳ алайҳиссаломдан Исро воқеасини эшитган сўзларига ишонмасдан, Абу Бакр ҳузурларига келадилар. «Соҳибингиз мана шундай деяпти, сиз шунга ишонасизми?» — деб сўрайдилар. Шунда Оллоҳ ва Расулининг дўсти, Ислом равнақи йўлида бутун борлиғини фидо этувчи зот бўлувчи Абу Бакр маккор яҳудийларга шиддат-ла қараб: «Агар бундан ҳам бошқа ажаблироқ нарсаларни Расулуллоҳ ҳазратлари айтсалар мен кўнглимга заррача шубҳа ва шак келтирмаган ҳолимда ҳеч бир тўхтовсиз дарҳол тасдиқ этаман», дедилар, Ушбу кундан бошлаб Ислом жон фидосининг тахаллуслари лақаблари Сиддиқ бўлиб қолди. Қиёматга қадар, иншооллоҳ, шундай бўлиб қолади.
Оллоҳ Калимасининг юксалиши йўлида соф ниятли, холис ихлосда хизмат қиладиган ҳар бир мухлис мўъминнинг номи албатта жаҳон айвонида мана шундай юксак фазилатли номлар қаторида авлодлар қалбига муҳрланиб, то қиёматга қадар унутилмай қолажакдур. Нодонлик ва нафосатсизлик, бефаросатлик касаллигига йўлиққанликлари сабабли ОЛЛОҲ калимасининг юксалиш йўлларига ғов солишга беҳуда чираниб урунувчи бадбахтларнинг номлари эса асрлар оша лаънат тамғасига учраб авлодлар нафратига сазовор бўлажакдур.
Бу икки йўлдан бирини ўзингиз танлаб олаверинг, мисоллар эса атрофингазда қалашиб ётибди.

Абу Бакр (р. а), Маккада ўсиб улгайганлар. Балоғатга етганларидан кейин Макка аҳлининг одатига кўра савдогарчилик билан шуғулланганлар. Жоҳилият замонида ҳам Абу Бакр (р. а.) тўғриликлари, шарифликлари, хушхулқлари, муросагўйликлари билан халқ ичида танилган эдилар. Абу Бакр ҳазратлари асло арақ ичмаган эдилар. Арақни ўзларига ўзлари харом этгандилар. Бунга сабаб бўлган воқеани тарихчилар қуйидагича таърифлайдилар:
Бир куни Абу Бакр маст бўлиб учиб қолган одамнинг ёнидан ўтиб кетаётган эдилар. Қарасаларки, маст киши сийдигига қўлини тиқиб юзига суртаётибди. Бундай жирканч манзарани кўриб беҳад нафратланган ҳолда, «Мен асло бундай номаъқулчилик қилмайман», деб ўзларига сўз берган эканлар. Мана шундан кейин ҳатто бир томчи ҳам татиб кўрмаганлар.
Тарих бизга у жанобнинг бутларга асло сажда қилмаганликларини ҳам ҳикоя этади. Оталари бир куни у жанобни олиб, аҳли Макка одатига кўра, бутларга сажда қилмоқлик учун Каъбага борган эканлар. Кейин катта бутни рўпарасига олиб келиб «Мана, шу сенинг илоҳинг бўлади», деб узларини ёлғиз қолдириб кетган эканлар. Оталари нари кетгач, у жаноб бутнинг ёнига яқин бориб, «мен очман, тўйғиз» дебдилар. Бутдан садо чиқмагач, яна «мен яланғочман, кийинтир», дебдилар. Бут эса жим, серрайиб тураверибди. Буни кўрган Абу Бакр ердан катта бир тошни олиб бутнинг юзига қараб отибдилар-да, ҳеч нарсага қарамай югурганча ташқарига чиқиб кетибдилар. Шундан кейин асло бутларга сажда қилмаган эканлар.
Қурайш қабиласи у жанобни ростгўйликларини, очиқ-кўнгалликларини билганлари сабабли жуда яхши кўрардилар, хурмат қилардилар. Жанобда мужассам бўлган юксак инсоний фазилатлар қурайшлар қалбида ўзларига нисбатан муҳаббатни пайдо қилган эди. Жоҳилиятда Абу Бакр ҳарир савдоси билан машҳур эдилар. Бундан жуда катта фойда ҳам кўрардилар.
Расулуллоҳ ҳазратлари билан ўрталарида айрилмас дўстлик алоқасининг барқарорлигага асосий сабаб — ҳар икки жанобнинг юксак сифатларда ҳамоҳанг бўлганликлари эди, Ёшлари қарийб тенгдош, ҳовлилари ҳамсоя, ўзлари эса омонатдорлик ва ростгўйлик сифатлари билан безанганликлари сабабли жоҳилият замонида, Расулуллоҳга пайғамбарлик келмасдан аввал ҳам ул жаноблар бир- бирларига яқин эдилар.

«Хиро» ғорида Расулуллоҳ ҳазратларига ваҳий нозил бўлиб, Жаброил алайҳиссалом «Сиз Раббил оламин томонидан юборилган пайғамбарсиз», деб хабар берган заҳотлариёқ тездан Хадича онанинг олдиларига келганлар ва мазкур хабарни айтганлар. Хадича она ўшал ондаёқ ҳеч бир иккиланмай, имон келтирганлар. Қалбларига қўрқув кетар-кетмас, Расулуллоҳ ҳовлиларидан чиқиб Байтуллоҳни тавоф қилгани бораётганларида йўлда Абу Бакрни учратганлар. Расулуллоҳ ҳазратлари Абу Бакр разияллоҳу анҳуга Исломни арз этганлар. Ҳазрат ҳам худди Хадича она каби ҳеч бир иккиланмай, дарҳол тасдиқлаб, қабул қилганлар. Бу тўғрида сўралган пайтида, «Мен Муҳаммадни асло ёлғон гапирганлигини билган эмасман. У жаноб юксак омонатдорликлари, ҳусну хулқлари сабабидан пайғамбарликка лойиқ зотлар», деб жавоб бергандилар. ШуРтуфайли Расулуллоҳ ҳазратлари у жаноб ҳақларида шундай дегандилар:
— Мен кимни Исломга даъват этсам бир оз тўхталар, тараддудга тушар эди. Абу Бакр эса мен арз этган чоғимда ҳеч қандай тараддудсиз дарҳол қабул қилгандур.

Абу Бакр Сиддиқ (р,а.), Расулуллоҳ алайҳиссалом билан Исломни эълон қилган Һунларидан бошлаб доимо бирга ҳамсуҳбат бўлганлар. У жаноб қурайшлардан ва бошқа нодонлардан жуда кўп изо жафо чекканлар. БойликларҒ ҳам, насаблари ҳам, халқ орасида тутган ўринлари, эътиборлари ҳам, хушхулқлари ҳам қурайшларнинг изосидан қайтара олмаган. Ислом динига биринчилардек мушарраф бўлганликлари Расулуллоҳнинг энг яқин ҳамкорларидан бўлганлари сабабли қурайшликлар у жанобга ҳар турли изо жафоларн8 етказганлар. У жанобнинг Расулуллоҳнинг жуда кўп ўринларда мушриклардан мудофаа қилганликлари тарих китобларида битилгандур, У жаноб Расулуллоҳни ҳимоя қилиш йўлида мушриклар изосидан заррача қўрқмай, жафоларини писанд этмай, жонфидоликлар этганлар. Сийрат китобларда бу ҳақда қуйидаги воқеа баён этилган.
Қурайш мушриклари байтулхарамдаги Исмоил ҳужраларига тўпланишиб ўзаро суҳбат қурганлар. Гаплари асосан мана шу хусусда бўлган:
— Биз ҳанузгача бу киши каби ўзидан жуда катта кетган одамни кўрган эмасдик. Мана бу одамнинг ўз қавмига янгиликлар киритгани каби бирон кишининг янгаликлар киритиб фитна қўзгаганини ҳам билмаймиз. Энди у динимизни айбламоқда, ақлимизни камситмоқда, олихаларимизни эса обрўсизлантирмоқда. Бошимиз қотиб, нима қилишни ҳам билолмай қолдик.
Мушриклар шундай деб турган пайтларида Расулуллоҳ ҳазратлари беҳосдан кириб келиб, рукн олдига етиб қоладилар. Уларнинг ёнларидан ўтаётганларида улар ахмоқона сўзлар айтиб Расулуллоҳ ҳазратларини масхаралашди. Расулуллоҳ ҳазратлари тавоф қилиб бўлгач, яна уларнинг олдиларидан ўтадилар. Мушриклар беандиша гапларини яна такрор айтишади. Шунда Расулуллоҳ ҳазратлари уларга қараб: «Эй, қурайш жамоалари, мен сизларга қурбонлик келтирдим», дейдилар. Одамлар бирор нарса деб жавоб беришга яролмай жим бўлиб қолишади. Кейин тарқалиб кетишади. Эртасига яна тўпланишиб, кечаги бўлиб ўтган гапларни эслашади. Шунда биттаси ўрнидан туриб, уларга: «Эй, қурайшлар, кеча уни йўқлигида роса чайнадинглар. Олдингизга келганида эса лом-мим деёлмай қолдинглар-ку?» деди.
Улар суҳбатлашиб турган онларида Расулуллоҳ ҳазратлари байтулхарамга адл қадамлар билан кириб келадилар. Шунда улар жаноби сарвари оламга ҳар томондан итдай ташланиб, «сенми ҳали бизга фалон -фалон гапни айтган», дсб сўроққа тутадилар. Сарвари коинот дадил «Ҳа!» деб жавоб берганларидан сўнг ораларидан биттаси белбоғини ечиб Расулуллоҳнинг муборак бўйинларига солиб бўғмоққа бошлайди. Бу ҳолни кўрган Абу Бакр уларнинг олдига тезлик билан етиб келадилар. Уларга қараб: «Қандай бадбахт кишисизлар! Ахир «раббим — ягона оллоҳ!» деган кимсани бекордан- бекорга ўлдирмоқчимисизлар?!»— дейдилар. Улар энди Абу Бакрга ташланиб, узун соқолларидан тортқилаб, урмоққа бошлайдилар. Улар ҳеч аямай роса дўппослаб, уриб азоб беришади. У жаноб уйларига бошлари ёрилган ҳолда, оғриқ зўридан азият чекиб, аранг етиб келадилару ҳушларидан кетиб қоладилар. Анча вақт беҳуш бўлиб ётадилар. Ҳушларига келгач, биринчи саволлари «Расулуллоҳнинг аҳволлари қандай?»— деб сўрашлик бўлади. «Яхши» дейишларига ҳам қаноат қилмай, кўнгиллари хотиржам бўлмай, оналарига ва яна бир қўшниларига суяниб Расулуллоҳнинг ҳовлиларига йўл оладилар. Расулуллоҳ алайхиссаломнинг нодонлар қўлидан эсон -омон қутулганларини кўриб, хурсандликларидан ўзларини тутиб туролмай Расулуллоҳ ҳазратларини қучоқлаб оладилар.
Ҳа! Ислом юксалиши йўлида мана шундай жонфидоликлар кўргузишганди! Оллоҳ йўлида жонлари ўзларига ҳеч қандай қийматсиз туюлганди. Улар жонларини азиз билиб, узоқ тинч яшаб юрайлик, деб қуён юраклик қилишмай, «бизнинг ҳаётимиздан кўра оллоҳ калимасининг ер юзида ўрнашиб олий бўлишлиги қийматлироқ, муҳимроқдир», деб билишганди. Зеро, улар инсониятни жон-дилларидан севадиган, унга яхшиликни холис дил билан истайдиган юксак онг эгалари, кўзи очиқ кимса эдилар. Шунинг учун нарсалар қийматини баҳолашда хатога ҳеч йўл қўйишмаганди. Ҳаракатлари зое кетмади. Номлари абадият тахтасида ҳурмат-икром мартабасига ёзилиб қолди.

Абу Бакр Сиддиқ (р. а.), ўзларининг содиқларидан, севикли ҳабибларидан бир нафас ҳам ажралмай, узоқлашмай, доимо бирга бўлишга ҳаракат этардилар. Фақат бир нарса олди-сотти қилгани бирор ёққа борганларидагина бироз фурсат ажралишга мажбур бўлардилар. Ишларини битказгач, тездан яна дўстларининг ёнларига қайтиб келардилар. Ўзларида бўлган бор нарсаларини хоҳ арзон, хоҳ қиммат бўлсин, дин ғалабаси йўлига аямай сарф этардилар. Бир куни Умай ибни Халаф исмли кофирлар сардори Билол ибни Раббоҳ деган хабаш қулни Ислом динидан қайтариш учун азоблаётганини, қумлоқ саҳрога олиб чиқиб қайноқ қумларга ётқизиб устларига оғир тошларни бостириб қийнаётганини кўрдилар. Берилаётган азоб қулнинг фақат иймонини зиёда қиларди холос. Шунчалик қийноқ ва азоблар чекиб турган пайтида ҳам оғзидан ягона «АҲАД», «АҲАД» деган сўз чиқарди, холос. Абу Бакр, Умайя шайтондан Билол ибни Раббох разияллоҳу анҳуни катта пул баробарига сотиб оладилар. Кейин эса Оллоҳ учун ва раббил оламин ҳидоят қилиб йўллаган Ислом муҳаббати учун уни озод қилиб юборадилар.
Умар ибни Ҳаттобнинг Замир Румия исмли чўрилари бўлар эди. У аёл Умардан аввалроқ Ислом динига мушарраф бўлганди, Ҳазрат Умар уни қаттиқ қийнаб, жуда кўп мартаба урганлари натижасида чўрининг кўзлари кўр бўлиб қолганди. Аммо шу ҳолатида ҳам раббил оламин кўрсатган йўлидан четга тоймаганди. Кўзидан ажралса-да, иймонидан айрилмаганди. Абу Бакр бу чўрини сотиб оладилар. Кейин эса оллоҳнинг ризолиги йўлида озод этиб юборадилар. Чўрининг кузлари ожиз бўлиб қолган пайтда қурайшлар, «мана бу мочағар Лот ва Манотнинг қарғишрга қолди», деб гап-сўз юритгандилар. Уларга қараб бахтли аёл шундай деганди:
— Бу гапларингиз беҳуда. Лот ва Манот ҳеч нарсани билмайди ва ҳеч нарса қилолмайди ҳам. Менинг меҳрибон раббим эса ҳамма нарсага ҳатто мени кўзимни қайта очиб қўйишга ҳам қодирдур!
Эртасига тонг отганда оллоҳнинг марҳамати туфайли аёлнинг кўзи қайта очилиб ёруғ дунёни яна кўришга муяссар булганди. Қурайшлар буни куриб, бу Мухаммад ибни Абдуллоҳнинг сеҳридан бўлган иш дегандилар. Қурайшлар ёлғон айтгандилар, буюк Оллоҳ эса рост айтганди.
Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) фақат мана шу икковларииигина озод этиб қолмагандилар. Балки Омир ибни Фухайрни, Умму Унайсни ва Абр ибни Жуминанинг жорияси бўлган икки қизни ҳам ва булардан бошқа яна қанча-қанча кишиларни озод этгандилар. Шунчалик кўп молларини Оллоҳ йўлида сарфлаганлари сабабидан ҳатто Оллоҳ таоло у жаноб ҳақларида оят нозил қилганди. Мазмуни: «Кимки берса ва тақво қилса, Исломни тасдиқ этса бас, биз уни сконликка йўллаб қўямиз».
У жаноб мана шу мартабага лойиқ бўлганлар. Исломга доҳил бўлган вақтларида бойликларининг қиймати қирқ минг дирҳамга етганди. Мана шу улкан бойликдан Мадинага хижрат этаётган пайтларида фақатгана беш минг дирхам қолганди, холос. Бошқасини Оллоҳ динининг ғалабаси йўлида сарф этиб юборгандилар. Раббиларига йўлиққан онларида эса ёнларида ҳеч қандай бойликлари хам колмаганди.

Саййидино Абу Бакр Маккада Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалам билан доимо бирга турдилар, Хабаш вилоятига кўчиб борувчилар ичида бормадилар. Бечораҳол мусулмонлар Макка мушрикларининг изоси ниҳоятда қаттиқ тус олган пайтда Хабашга кўчиб кетишганда ҳам Абу Бакр Маккада қолдилар. Дастлаб кўчиб кетмоқчи ҳам бўлгандилар. Бироқ, йўлдан тез қайтиб келиб, Маккада ўзларини бутунлай Ислом йўлига бахш этдилар. Кишиларни ислом йўлига ва динига ҳормай-толмай чақирдилар. Меҳнатлари эвази ўлароқ Макка атрофларидан бир неча гуруҳ Абу Бакр қўлларида Исломга мушарраф бўлдилар. Усмон ибни Аффон, Абдураҳмон ибни Афа, Зубайр ибни Авом, Талхатубни Убайдуллоҳ, Саъд ибни Абу Ваққос ва булардан бошқа яна қанча-қанча Макка аҳлининг атоқли кимсалари Абу Бакрга ишонганлари ва у жанобнинг фақат тўғри йўлга даъват этишларига амин бўлганлари сабабли, чақириқларига лаббай, деб жавоб бердилар. Ислом динини қабул қилдилар.
Қурайш кофирларининг мусулмонларга нисбатан зулмлари кучайган ва соҳиби-даъват саллаллоҳу алайҳи васаллам ақаба байъатидан кейин даъватларини кенг ёйиш учун Мадинада осойишталик ва тинч жой топганлигидан сўнг мусулмонларнинг Маккада қурайш мушрикларидан ҳаддан зиёда изо жафолар чекаётганларини кўриб, уларга бемалол ибрат қилиш имкониятига эга бўлиш ҳамда динларининг асосини кенгликка ёйишга эриша олишга шароит яратиш учун Мадина шаҳрига кўчиб боришларига рухсат этдилар. Жуда кўп мусулмонлар Маккадаги ер-сувлардан, ҳовли-жойларидан баъзилари эса бойликларидан хам кечиб Мадинага кўчиб кетишди. Маккада жуда оз мусулмонлар қолишди. Шулар қаторида Абу Бакр ҳам ҳануз жўнаб кетмаган эдилар. Устозлари ва йўл кўрсатувчилари бўлган Муҳаммад алайҳиссалом ҳузурларига келиб биродарлари ва ҳамкорларига эргашароқ Мадинага кўчиб боришликка рухсат сўрадилар. Шунда Рисолат паноҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кутиб туринг, шояд Оллоҳ субхонаҳу ватаало сизга бирор йўлдошни белгиласа», дедилар. Ҳазратнинг гапларини эшитиб Абу Бакр соҳибин назир ва башир жанобларининг ўзлари ушбу тарихий сафарда ҳамроҳ бўлишликларини ҳис этдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом ҳар куни кечқурун Абу Бакрнинг ҳовлиларига борардилар. У ерда кўп вақтларини ўтказардилар. Қурайш мушриклари эса ўзларининг мажлисхоналарига тўпланиб бу жаноб тақдирини нима қилиш туғрисида бош қотирардилар. Мана у Мадинада ўзини қўллаб- қувватловчи ёрдамчиларга эга бўлди, жуда кўп сафдошлари Мадинага кўчиб бориб ўрнашди. Энди нима қилишим керак?» дея тинмай кенгашлар ўтказишарди. Мана шу мажлисларида шайтон бошлиқларидан бўлган бир иблиси лаъин, уларнинг ҳозир қандай қарор қабул қилишларини кузатиб турарди. Улар турли таклифларни ўртага ташлашди. Шайтонсифат чол эса ҳаммасини рад этаверади. Охири мунфиқлар сардорларидан бўлган Абу Жаҳл ўрнидан туриб мажлис аъзоларига ҳар бир қабиладан биттадан қонхўр йигитларни атрофдан таклиф этди. Абу Жахлнинг режаси бўйича, бу қонхўр йигитлар Расулуллоҳ эшиклари ёнида пайт пойлаб, эрталаб Расулуллоҳ одатларига биноан, масжидга намоз ўқимоқ учун ҳовлиларидан чиққанларида бирданига ташланишлари, ҳазратнинг азиз жонларига қасд қилиб, ўлдирмоқлари зарур эди. «Шундай қилинса,— деди у лаъин,— Муҳаммаднинг қони бутун қабилаларга тарқалиб кетади, натижада Абу Манноф уруғи мажбуран хунбаҳосини олишдан ўзга чораси қолмайди». Ушбу таклифдан Иблис бениҳоя шодланди ва уни қўллаб-қувватлади. Шундан кейин тайёргарлик кўришга киришдилар. (Улар ҳам тадбир кўрдилар, Оллоҳ ҳам тадбир кўрди. Оллоҳ энг яхши тадбир кўрувчидир!) Оллоҳ субҳонаҳу ўз пайғамбарини кофирлар қилаётган яширин хийлаларидан хабардор этди ва Мадинага хижрат этмоқликларига амр қилди. Сафар йўлларини Оллоҳ субҳонаҳу кўрсатиб берди. Шундан сўнг Расулуллоҳ алайҳиссалом дарҳол Абу Бакрнинг ҳовлиларига жўнадилар. Бориб хабарни айтдилар. «Сафарга тайёргарлик кўраверинг», дедилар. Абу Бакр (р. а.) эса аллақачон сафар жабдуқларини тайёрлаб, иккита нор туяни узоқ йўлга мўлжаллаб боқиб турардилар. Абу Бакр Расулуллоҳдан хабарни эшитган онларида кўзларидан севинч ёшлари оқди. Уммул Мўъминин Ойиша онамиз шундай дейдилар:
— «Мен ҳеч кимни Расулуллоҳ Абу Бакрга, «сиз мен билан Мадина сафарида ҳамроҳ бўласиз», деган пайтларида шодликдан йиғлаганларидск йиглаганини асло кўрмадим.»
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам тузиб берилган кўрсатма бўйича дўстлари ва рафиқалари Абу Бакр (р. а.) билан биргаликда уйларидан чиқиб Савр номли ғорга етиб келдилар. Ғорга аввал Абу Бакр кириб, ичини текшириб, дўстларига зарар етказадиган бирор ҳашарот йўқлигига ишонч хосил қилиб хотиржам бўлдилар. Йўлда боришаётганда Абу Бакр гоҳ олдинга ўтиб, гоҳ эса орқада қолиб юрдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом нега бундай қилаётганларини сўраганларида «Гоҳо олдинга ўтиб кетишим — йўлни текшириб бирор хавф йўқлигини билиб келиш учундир. Гоҳида орқада колишим — яна орқамиздан бирор кимса эргашиб келаётган бўлса, биринчи бўлиб мен йўлиқай деганлигимдан эди», дедилар. Улар ғорда беркиниб ётганларида изларига тушганлар яқинига келиб излашганда Абу Бакр Расулуллоҳни хавфдан огоҳ этиб, қаттиқ хаяжонга тушдилар. «Агар биронтаси шундай пастга қараса, бизни кўради», дсганларида, Расулуллоҳ у жанобга қараб: «Эй, Абу Бакр, икки кишининг учинчи хамроҳи Оллоҳнинг ўзи бўлса, нсга гам қиласиз», дся тасалли бердилар.
Абу Бакрнинг Расулуллоҳ ҳазратларига меҳрибонликлари бенихоя эди. Ғорда Расулуллоҳ у жанобнинг тиззаларига бош қўйиб ухлаб стганларида Абу Бакрни чаён чақиб олади. Оғриқнинг қаттиқлигига қарамай, сарвари олам безовта бўлмасинлар, деб Абу Бакр қимир этмай турадилар. Оғриқ зўридан кўз ёшлари ўз-ўзидан қуйилиб келаверади. Шунда меҳрибон ва шафқатли зот билиб қоладилар. Ўринларидан туриб муборак қўллари билан чаён чаққан ерни силаб қўядилар. Абу Бакр ўша заҳотиёқ оғриқдан фориғ бўладилар.
Абу Бакр ҳазратларининг хижрат қилмасларидан аввал жуда кўп сафарларга боришлари одамларга маълум эди. Абу Бакр билан Расулуллоҳ ҳазратлари йўлда кетаётганларида учраган одамлар Абу Бакрдан «ким билан кетяпсиз»? деб сўраганларида у жаноб «йўл кўрсатувчим билан кетяпман», деб жавоб берардилар. Йўлда ҳеч ким Расулуллоҳнинг ишларидан хабардор бўлолмади. Икковлон узоқ машаққатли йўлни босиб ўтиб,, эсон-омон Мадинага етиб келдилар.
Сувсиз саҳро йўлида, қуёшнинг ўтли нафасига чидаб, саноқсиз қум бархонларини ошиб ўтиб қарийб 500 чақирим йўл босишнинг ўзи бўлмайди. Бунда азиз жонини гаровга тикиб, кўзланган мақсад сари чидам, сабр ва матонат билан харакат қилишлик талаб этилади. Сафар машаққатидан силласи қуриган йўловчи кўзига олис-олис уфқлар гўё кети йўқ каби туюлиб юракни эзади. Саҳро қуёши йўловчини қадам бақадам таъқиб этиб шундай бошини қиздирадики, бир лаҳза бўлсин, тин олгани йўл бермайди.

Абу Бакр Сиддиқ Мадинага кўчиб борилганидан кейин ҳам Расулуллоҳ алайҳиссаломдан ажралмай биргаликда ҳамкорликда бўлдилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Абу Бакрни ниҳоятда иззат, ҳурмат этганларидан қизлари Ойиша онамизга уйландилар Бу хусусда Маккадалик вақтларида аҳд бойланган эди. Мадинага кўчиб боришганвдан кейин доҳил бўлганлар. Ойиша она Расулуллоҳ ҳазратларининг энг севикли ва қалбларига энг яқин аёлларидан эдилар. Абу Бакр (р. а.) Расулуллоҳ алайҳиссалом билан биргаликда ҳамма ғазотларда иштирок этадилар. Бадр жангида Расулуллоҳ ҳазратлари билан чодирда ҳамнишин эдилар. Ҳарбий асирларни фидя, яъни пул баробарига озод этишлик фикрини ҳам Абу Бакр таклиф этгандилар. Бадр ғазотида Абу Бакр мусулмонларнинг эҳтиёжларига қараб, ўртага ушбу фикрни ташлаган кимса эдилар. Берган маслаҳатларига биноан асирлар фидя муқобилига озод этилганди. Зеро, ўша кунларда мусулмонлар молиявий ҳолатларининг ночорлигидан маблағга ниҳоятда эҳтиёжли эдилар. Буюк қонунчи саллаллоҳу алайҳи васаллам мана шу маслаҳатга амал қилганлари учун Оллоҳ таоло томонидан итоб, яъни танқид этилгандилар.
Ухуд ғазотида Абу Бакр Расулуллоҳ ҳазратларининг ҳимоячилари ичида собитқадам тургандилар. Умумлашкар парокандаликка учраб, ҳолат оғирлашган бир пайтда сарвари оламни душманлар ўқидан баҳодирона ҳимоя этган шижоатли саҳобалар сафида Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) ҳам жонлари ҳам кўзларига кўринмай, илоҳий нур ҳидоятчисининг омонлиги йўлида саботла мардона тургандилар.
Худайбийя сулҳида мунофиқларнинг алдовларига тушиб қолмай, уларга қарши кескин раддия берган саҳобалардан бирлари Абу Бакр (р. а.) бўлгандилар. Табук ғазотида эса энг катта байроқнинг байроқдори вазифасида қатнашгандилар. Ҳижратнинг тўққизинчи йилида Расулуллоҳ ҳазратлари Абу Бакрни ўзларига ноиб этиб, ҳажга кетаётган карвонга хожибоши қилиб тайинлагандилар. Абу Бакр жуда кўп мусулмонларга бошчилик қилиб ҳажга бориб ва у ерда кишиларга ҳаж фарзларини ўргатгандилар. Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) ҳеч бир фикрда ва ҳеч бир маслаҳатда йўлбошчилари бўлган Расулуллоҳ ҳазратларига ихтилофда абадий бўлмаганлар. Жаноб сарвари олам саллаллоҳу алайҳи вассалламнинг кўрсатмаларидан бўйин товламай тўхтовсиз равишда бажо келтирганлар. Бирор раъйиларига қарши ўлароқ фикр ҳам билдирган эмасдилар. Қандай бир масала кўндаланг келмасун, ҳар қандай ҳодиса юз бермасун Расулуллоҳ, ҳазратлари ҳамма ҳолда Абу Бакр (р. а.) учун, ўз болаларидан, аҳли аёлларидан кўра ва моли дунёларидан кўра ҳам севиклироқ бўлардилар. Жаноб рисолат маоб хушликлари боисида Абу Бакр (р. а.) ҳар бир нарса- ларидан ҳеч қандай қарохиятсиз воз кеча олардилар. Абу Бакр (р. а.) Оллоҳга бўлган иймонларининг натижаси ўлароқ, унинг пайғамбарига мана шундай жон фидоликлар қилардилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом бир сафар Ойиша онамиз билан ўз ўрталарида юз берган бир воқеада ҳукм чиқармоқ учун Абу Бакрни чақиртириб келганларида Абу Бакрнинг тутган йўллари бунга энг яхши мисол бўла олади. Расулуллоҳ алайҳиссалом Ойиша онамизга қараб «мен гапириб берайми ёки сиз гапирасизми?» деганларида, Ойиша онамиз «сиз гапиринг, аммо фақат ҳақиқатни айтинг, дейдилар. Шунда Абу Бакр ўрниларидан шартта туриб қизларининг юзига тарсаки туширадилар. Ва «Эй беадаб, ҳали Расулуллоҳ ҳақиқатдан ташқари гапни гапирармидилар!» дейдилар. Эҳтимол мана шу ходиса ва бунга ўхшаш юз берган ҳодисалар Абу Бакр (р. а.) нинг иймонлари жаноб рисолатпаноҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам васф этган даражага етканлигига далил, ҳужжат бўлиб исбот этса керак. Жаноб сарвари олам «Бутун ер юзи аҳолисининг иймони Абу Бакр иймони билан тарозуда солиштирилганда, албатта, унинг иймони уларнинг иймонларидан босиб кетган бўларди», деб марҳамат этгандилар.
Ҳазрати Содиқул амин алайҳиссалом Абу Бакр тўғриларида «агар мен дўст тутадиган бўлсам эди, албатта Абу Бакрни дўст тутардим. Лекин Ислом биродарлиги ўзи кифоя қилади», деганларида Абу Бакр шаънларига кўп гапирилган бўлмайди. Балки жаноб рисолат маобнинг у жаноб ҳақларида «Қуёш чиқиши ва ботишида Абу Бакрдан кўра бошқа яхшироқ кимсага дуч келмайди», демакларига ажабланмаса бўлади. Абу Бакр разияллоҳу анҳу заифларга ғоятда шафқатли, хушхулқ, латофатли бўлишликлари билан биргаликда дин душманларига бениҳоя қаттикқўл эдилар Хусусан, Мадина шаҳрига тўлиб кеттан яҳудийларга нисбатан чек сиз нафрат-ла шиддатли муомалада бўлардилар. Уларнинг тилёғламаликларига алданиб, ёлғон мақтовларига учиб, берган баъзи бир совғаларидан хуш бўлиб ўзларини йўқотиб қўймасдилар Мўъминлар буёқда қолиб, уларни мақташга ўтиб кетмасдилар.
Расулуллоҳ ҳазратларининг пайғамбарликларши ўзи тавротдан ўқиб билгани ҳолда инкор этганида Пинхос исмли яҳудийга қаттиқ танбеҳ берганлари ва «Оллоҳ камбағал, биз боймиз, Оллоҳ бизга муҳтож бўлади», деган вақтида оғзига қараб аямай урганлари у жанобнинг иймонлари қанчалик қувватли эканлигига, ишончлари мустаҳкамлигига далил бўлолса керак. Халифалик мансабига минганларидан кейин аҳли риддаларга қарши урушмоқлик учун музокара кетаётган вақтда тутган ўринлари у жанобнинг собитқадам бир киши эканликларини исбот этса керак. Умар (р. а.) «Закот беришдан бош тортганларга қарши урушманг», деб илтимос қилганларида Абу Бакр қатьий суратда рад этганлари ва бу билан диннинг ҳайбатини ва шарафини саклаб қолишда ўзларини тутишлари у жанобни қанчалик соҳиби раъй киши эканликларнни кўрсатолса керак. Қуръони карим бир неча мавзуларда Абу Бакр Сиддиқ шаънларига ишора қилгандур. Сураи Лайлда шундай дейилади: «Бас, кимки берса ва ўзи тақво қилса, Исломни тасдиқ этса, биз уни тезда осонликка йўллаймиз».
Сураи Нурда қариндошларн бўлган Мистаҳ бўҳтон қилувчиларга қўшилиб Ойиша онамизни бўҳтон қилганлиги учун унга бераётган эҳсонларини бермайман деб қасам ичган пайтларида у жанобга ишоратан шундай дейилган: «Сизлардан бўлган бойлар ва неъмат эгалари қариндошларига, мискинларга ва Оллоҳнинг йўлидаги мухожирларга эҳсон қилмоқликдан қасам ичмасун. Уларни авф этсунлар ва кечирсунлар. Ўзингиз ҳам Оллоҳ сизни кечиришини истамайсизми. Оллоҳ кечирувчи меҳрибон зотдур».
Ушбу оят нозил бўлганидан кейин Абу Бакр эшитган заҳотлариёқ дарҳол уйларига бориб, озиқ -овқат ва бошқа нарса-лардан олиб, қариндошлари Мистохнинг ҳовлисига кўтариб жўнаб қолдилар. Йўлда бора-боргунча «Оллоҳнинг мағфиратини истайман, Оллохнинг мағфиратини истайман», деб кетдилар.
Расудуллоҳ саллаллоҳу алайҳивасаллам, Абу Бакр (р. а.) Нажд ўлкасидаги Бани Қилоб жангига аскарбоши қилиб юборганлар. Шу каби Фазора жангига ҳам аскарбоши қилиб жўнатганлар. Мазкур жангларда Абу Бакр ҳазратлари кофирлар ила шиддатли жанг қилганлар ва зафар қозонган ҳолда қайтиб келганлар.
Хажжатул вадоъда жаноб рисолат маоб ҳазратлари арофотда одамларга хутба ўқиб турган онларида Оллоҳ таолонинг: «Бугун динларингизни мукаммал этдим ва неъматларимни сизларга тўла айладим, ҳамда сизларга Исломнинг дин бўлишлигига розилик бердим»— деган ояти нозил бўлган вақтида Абу Бакр ҳазратлари йиғлаб «ваҳий тўхтатишга яқин қолибди-да», дегандилар. Севикли ҳабибларига ва муршидларига дорул фанодан дорул бақога сафар этишга изн берилганлигини ҳис этгандилар. Бир араб шоирининг байтини мисолга ўқигандилар:


Жаноби Рисолат маоб саллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада ўн йил яшадилар ва у ерда мустаҳкам янги Ислом ҳукуматини барпо этдилар. Мадина шаҳрини мустаҳкам қўрғонга айлантирдилар. Исломий даъватни ён қўшни давлатларга ҳам тарқатдилар. Оллоҳ субҳонаҳу ва таоло у жанобга охирги сура —«изо жоа насруллоҳи»ни нозил қилди. Бундан сарвари олам саллаллоҳу алайҳи васаллам бу дунёдан кетадиган вақтларини яқинлашганини сездилар. Шундан кейин Оллоҳ субхонаҳуга янада кўпроқ ҳамду сано айта бошладилар. Бир куни Жаноб сарвари коинот саҳобаи киром разияллоҳу анҳумга боқиб: «Оллоҳнинг бандаларидан бир бандасига Оллоҳ дунё ва охиратни ва ўзининг ҳузурига келишликни танлашга ихтиёр берди, Банда эса Оллоҳ ҳузурини ихтиёр этди», дедилар. Жаноб рисолат паноҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу гапларини Абу Бакр (р. а.) эшитиб кўзларидан жала каби ёшлар тўкароқ, қалблари айрилиқ ўтидан аланга олароқ жанобларига боқиб: «Ё Расулуллоҳ, сизга жонларимиз ва руҳларимиз фидо бўлса бўлмайдими?»— дедилар.
Расулуллоҳ ҳазратлари хасталаниб ўринга ётиб қолдилар. Касалликлари қаттиқлашиб, хасталик оғир ҳолатга кўчгач, саҳобаларга боқиб: «Айтинглар, Абу Бакр намозда имом бўлиб турсинлар» дейдилар. Ойиша онамиз шундай дейдилар: «Ҳазрати Билол намозга азон айтдилар. Шунда жаноб рисолат маоб «Абу Бакрга айтинглар, одамларга имом бўлсинлар», дедилар. Мен у жанобга боқиб «Ё Расулуллоҳ, Абу Бакр нимжон киши, сизнинг ўрнингизда имом турсалар одамларга такбирни ва қироатни эшитдиролмайдилар. Ҳазрати Умарни таъйинласангиз яхши бўларди»,— дедим. Расулуллоҳ эса бир неча .марта ўз гапларини қайтардилар. Мен Хафсага дедим: «Сиз Расулуллоҳга айтинг, ўринларига Умарни тайимасунлар. Чунки у киши овозлари жуда кучли одам». Хафса менинг гапимга кириб ҳазрати Расулуллоҳга мазкур гапни айтдилар. Шунда Расулуллоҳ «Абу Бакрга айтинглар, одамларга имом бўлсин, сизлар Юсуфнинг ҳам суҳбатларисизлар», дедилар. Бу гапдан кейин Хафса Ойиша онага қараб ўпкаладилар. «Сизни деб шу гапни эшитдим» дедилар. Кейин Абу Бакр одамларга имом бўлиб намозни ўқидилар. Бир куни Расулуллоҳ Умарни такбир айтаётганларини эшитиб қолдилар. Шунда «Абу Бакр қаерда, Оллоҳ ва мусулмонлар бунга рози бўлмайдилар», дедилар.
Воқеъа бундай бўлганди:
Расулуллоҳнинг буюрганларидан бехабар бир саҳоба Абу Бакрнинг йўқлиқларини кўриб, Умарга «сиз имом бўлиб қўяқолинг», дегандилар. Шу туфайли Умар ҳазратлари имом тургакдилар. Кейин Абу Бакр қайтиб келдилар, намоз Расулуллоҳ буюрганларига амал қилиниб қайтадан ўқилди.
Руҳи поклари малаил аъло тамон парвоз этган душанба куни Расулуллоҳ ҳазратлари муборак бошлари боғланган ҳолда Ойиша онанинг эшикларидан масжидга чиқдилар. Одамлар жаноби рисолат маоб саллаллоҳу алайҳи васалламнинг нурона чеҳраларини кўриб беҳад шодландилар. Жаноби Рисолат маоб уларга намозларингизни давом эттираверинг деган ишорани қилдилар. Абу Бакр, разияллоҳу анҳу, ҳам одамлар ҳаракатларини кўриб, намозгоҳларидан орқага чекинмоқчи бўддилар. Лекин Расулуллоҳ алайҳиссалом «ўрнингизда туриб, намозни ўқиб беринг» дедилар. Жаноб расули акрам Абу Бакрнинг ёнларига келиб ўлтирган ҳолда намозни ўқидилар. Намозни ўқиб бўлганларидан кейин одамларга юзландилар, уларни атрофларига тўпладилар. Муборак овозлари масжиднинг эшиги ёнида ҳам эшитилиб турди. Ҳамма жамланиб бўлгач, уларга қараб: «Эй, инсонлар, дўзах қизитилган, фитнанинг эса зулмат туни каби қоронғулиги юзага чиққан. Мен фақатгина сизларга Оллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳалол қилганман, харом қилган нарсани мен ҳам харом қилганман», дедилар.
Расули акрам сўзларини тугатиб ичкарига кириб кетадилар. Али карамаллоҳу важҳаҳу Расулуллоҳнинг олдиларидан ташқарига чиққанларида одамлар Расулуллоҳнинг аҳволлари нечук дсб сўрадилар. «Оллоҳга шукрлар бўлсин аҳволлари анча яхши», деб жавоб берадилар. Аббос ибни Абдумутталиб ҳазрати Алининг қўлларидан ушлаб туриб: «Эй Али, Оллоҳга қасам ичиб айтаман-ки, мен Расулуллоҳнинг муборак юзларида Абдумутталибнинг сўнгги соатларида юзларида кўрган ҳолатни кўрдим. Шунинг учун бизни Расулуллоҳ ҳузурларига бошлаб кирсангиз. Агар халифалик бизнинг ҳаққимиз бўлса унда билиб оламиз ва гар биздан бошқалар ҳаққи бўлса талаб қиламиз. Халифалик бизни ҳаққимиз эканлигини одамларга тавсия этадилар», дедилар.
Ҳазрати Али Аббоснинг гапларига жавобан: «Оллоҳга қасамки, мен ҳаргиз бундай қилмасмен. Агар у жаноб биздан халифаликни маън этсалар, худога қасамки, ҳеч ким бизга уни қайтариб беролмайди, дедилар.
Кун чошгоҳга кўтарилган вақтида жаноб рисолат маоб саллаллоҳу алайҳи васалламнинг руҳи поклари фано оламидан бақо гулистонига раббил иззатнинг неъматларидан фарахбол бўлишлик учун парвоз этди.
Машъум хабар бир зумда бутун Мадинага ёйилди. Кибор саҳобалардан биринчи бўлиб эшитган кимса Умар ибни Ҳаттоб бўлдилар. Эшитган заҳотларидаёқ шошилиб одамларнинг олдиларига келдилар. Уларни тўплаб, уларнинг ўртасида туриб: «Мунофиқлар Расулуллоҳ вафот этдилар, дея даъво этмоқдалар. Расулуллоҳ алайҳиссалом ўлган эмаслар, лекин Раббиларининг олдига, Мусо алайҳиссалом ҳам қавмларини қолдириб борганлари каби кетдилар. Мусо алайҳиссалом қирқ кундан кейин, ҳамма Мусо ўлди, деб гап тарқатиб юрганида тирик қайтиб келганлар. Оллоҳга қасамки, Расулуллоҳ ҳам Мусо алайҳиссалом қайтиб келганларидек, албатта қайтиб келадилар. Кейин эса Расулуллоҳ ўлдилар деб гап тарқатган кишиларнинг қўл-оёқларини қирқадилар», дедилар. Хабарни эшитган онларида Абу Бакр ҳам масжидга қараб югурдилар. Умар одамлар ўрталарида туриб сўзлаб турардилар. Ҳеч кимга қарамай тўғри Расулуллоҳ алайҳиссалом ётган хоналарига кирдилар. Хонанинг бир ёнида Жаноб Расулуллоҳнинг жасади мубораклари оқ яманий чопонларига ўраб қўйилганини кўрдилар. Гулгун чеҳраларини очиб юзларидан ўпдилар. Фарахбахш юзларига боқиб, «Эй Расулуллоҳ, ота-онам сизга фидо бўлсин, Оллоҳ азалда ёзган ажал завқини тортибдилар-да», дедилар. Кейин гулгун чеҳраларини аввалгидек ураб қўйдилар. Ташқарига чиқсалар, Умар ҳануз одамларга сўзлаб турардилар. Олдиларига бориб «шошманг, эй Умар», дедилар. Бироқ Умар тўхтамай гапларида давом этавердилар. Шунда Абу Бакр ҳам одамларга қараб сўзламоққа киришдилар. Одамлар Абу Бакрнинг овозларини эшитиб юзларини ўша томонга каратдилар. Умар якка қолдилар. Энг аввало Оллоҳга ҳамд, кейин Расулуллоҳга саловат айтиб Абу Бакр шундай деб сўз бошладилар:
— Муҳтарам жамоъат, кимки Муҳаммадга ибодат қилиб юрган бўлса, у жаноб вафот топдилар. Ва агар кимки ёлғиз Оллоҳга ибодат қиладиган бўлса яхши билсунки, Оллоҳ ҳаргиз ўлмайди, доимий тирикдур.
Кейин ушбу муборак оятни ўқидилар: «Муҳаммад ҳам ўтмишдаги пайғамбарлар каби бир пайғамбардир. Агар у ўлса ёки ўлдирилса, сизлар орқангизга қайтиб кетасизларми? Кимки диндан орқасига қайтиб кетса, ҳаргиз Оллоҳга зарар етказаолмайди, Оллоҳ тезда шокирларни яхши амалларига биноан мукофотлайди».
Ушбу оятни эшитганда Умар «Оллоҳга қасамки, мен ҳали бу оятни Абу Бакр ўқимасларидан бурун эшитмаган эканман», дедилар. Ва бирдан ўзларидан кетиб қолдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом вафот этганларини жазм билган пайтларида ҳазрати Умар ўзларини тутиб туролмай қолгандилар.

Мадинада хабар тезда ҳамма ёққа тарқалди. Ансорлар бани Соиданинг сақифа номли гузаргоҳида Саъд ибни Убода ёнларига тўпландилар. Али ибни Абу Толиб, Талха ибни Убайдуллоҳ ва Зубайр ибни Авомлар одамлардан ажралиб ҳазрати Фотиманинг уйларига алоҳида йигилдилар. Қолган муҳожир саҳобалар эса барчалари Абу Бакрнинг олдиларида жам бўлдилар. Бир киши келиб ансорлар, бани ансорлар бани Соида сақифасида тўплаииб «Расулуллоҳга ким халифа бўлади», деган масалани кўришяпти деган хабарни Абу Бакрга айтди. Ушбу хабарни эшитган заҳотлариёқ ҳазрати Умар Абу Бакрга «Бизни ўша ёққа бошлаб боринг. Гап нимада кетаётганлигини биргалашиб кўрайлик», дедилар. Тездан икковлон йўлга чиқиб жўнадилар. Бораётганларида халифаликка Убайда ибни Жаррохни тавсия этишликни, зеро у Ислом миллатининг ишончли кимсаларидан, деб маслаҳатлашдилар. Сақифага етиб келишгач, ансорлар Саъд ибни Убодани ҳалифаликка номзод этиб кўрсатишлик тараддудида турганликларини кўришди. «Мен Расулуллоҳ ҳазратларшшнг «ҳалифалик — Қурайш ҳаққи», деганларини эшитганман», дедилар.
Абу Бакр бу билан бутун иш муҳожирларнинг ўзларига тегишли эканини эслатмоқчи бўлдилар. Абу Бакр амалий ишга ҳозирлик кўришни истаб одамлар олдида хутба ўқишга турдилар. Оллоҳга ҳамд ва сано айтганларидан сўнг Абу Бакр кишиларга қараб сўз бошладилар:
— Оллоҳ таоло Муҳаммадни ўз халқига пайғамбар қилиб юборди. Якка Оллоҳга ибодат қилмоқлари учун ва уни ширкдан поклаб ягоналамоқлари учун ўз миллатига нигоҳбон этиб юборди. Одамлар турли олиҳаларга ибодат этардилар. Булар бизни шафоат этади, бизга фойда етказади, деб гумон қилардилар. Ҳақиқатда эса ибодат этаётган нарсалари жонсиз тошлардан йўнилган хайкал ва ёғочлардан ясалган бутлардурлар, Улар ўзларига зарар ҳам, фойда ҳам етказа олмайдиган Оллоҳдан бошқа нарсаларга ибодат этадилар. Булар Оллоҳ олдида бизни шафоат этадилар», дейдилар. «Биз буларга бизни Оллоҳга яқинлаштиришлари учунгина ибодат этамиз», дейишади. Бироқ, арабларга ота-боболаридан мерос бўлиб қолган хурофий динларини ташламоқлик осон бўлмади. Жуда катта иш кўринди. Уларни мана шу хурофий одатларини ташла-моқликлари учун ёрдамлашишга Оллоҳ таоло мухожирларнинг аввалларини хос қилди.
Абу Бакр (р. а.) ушбу юқоридаги сўзларни сўзлаганларидан кейин ансор қиромнинг маноқибларини, фазлларини ва Ислом даъватини халқлар ўртасида ёйишда кўрсатган хизматларини бир-бир ёдга ола бошладилар. Кишилар шовқин-сурондан тинчиб қолдилар. Кейин яна сўзларида давом этиб дедилар:
— Араблар ҳаргаз бу ишни билаолмаган бўлурдилар. Зеро улар фақат Қурайшлардан бўлган зотга келган ваҳий орқали бундай юксак илмий ва оламий фазилат чўққиларини эгаллаш воситасини билиб етдилар, Қурайш қабиласи эса араблар ичида ўрнашган ери ҳамда насаби жиҳатидан энг ўртадаги халқ ҳисобланади. Сизлар Умар ёки Абу Убайдани ўзларингазга Расулуллоҳдан халифа этиб сайлаб олсангаз мен розиман.
Абу Бакр сўзларини тугатиб ўринларига ўлтиргашшрқдан кейин мухожирлардан битталари ўринларидан туриб: «Балки биз Абу Бакрга баъйт этамиз. Расулуллоҳ диний ишимизни ишониб у жанобга топширган эканлар, нечук биз дунёвий ишимизни ишониб топширмайлик?» дедилар. Ўртада анча тортишув бўлди. Ҳар ким ўз томонидан кўрсатган номзодни мансабга эга қилишлик учун ҳаракат қилиб кўрди. Аҳвол кескинлашиб кетиб ва ихтилофга айланиб кетишлигидан ҳавф этган Умар ўринларидан туриб Абу Бакрга «Қўлингизни чўзинг, мен сизга байъат бераман», дедилар.
Абу Убайда ҳам ўринларидан туриб, «Мен орамизда Расулуллоҳга ғорда иккинчи ҳамроҳ бўлган киши туриб ушбу ишга у жанобдан илгари қўл урмасмен», дедилар ва қўлларини Абу Бакрга байъат беришлик учун узатдилар.
Ўша овда Абу Бакрга байът бердилар. Мухожир ва ансорлар ҳам бирин-кетин Абу Убайдага эргашиб Абу Бакр разияллоҳу анҳуга байъат бера бошладилар. Охири хаммалари Абу Бакр му-сулмоиларнинг ҳалифалари деб тан олиб байъат бериб бўлдилар. Абу Бакр разияллоҳу анҳуга байъат берилиб бўлгач, ўринларидан туриб сўзлашга ботштадилар. Аввало Оллоҳ таолога ҳамд ва сано айтганларидан кейин ўзларини халифалик мансабига минганларидаги биринчи ҳутбани иршод этдилар. У қуйидаги мазмундан иборат эди:
— Эй одамлар, мен сизларга ишбоши бўлдим, аслида сизлардан кўра яхшироқ эмасман. Бас, агар ишни тўғри олиб борсам, менга ёрдам беринглар ва агар нотўғри қадам қўйсам, мени тўғрилаб қўйинглар. Ростлик Оллоҳ томонидан берилган омонатдур. Ёлғончилик эса хиёнатдур Сизларнинг ичларингизда заиф саналганлар менинг қошимда қучлидир. Токи ҳаққини зоъе этмай ундириб бергум, иншооллоҳ, ичларингизда кучли деб эътибор этиладиганлар менинг қошимда заифдур. Токи бировнинг ҳаққини ундан олдириб бергум, иншооллоҳ, қайси бир қавм Оллоҳ йўлида жиҳод этишликдан тийилса, албатта Оллоҳ уларга хорлик либосини кийгузур. Қайси бир қавм ичида ярамас бузуқ ишлар авж олса, барчаларини бало яксон этур.
Сизлар мен Оллоҳга ва Расулига қанчалик итоат этсам, менга шунчалик итоат этинглар. Агар мен уларга итоат этмай, осийлик қилиб ўз хоҳишим йўлига кириб кетсам, у такдирда сизларга итоат этишлик лозим бўлмай қолади. Намозларингазга туринглар! Оллоҳ сизларга раҳм этсун!..
Аввалда баъзи бир бани Ҳошим уларнинг ичларида Али ибни Абу Толиб ҳам Абу Бакрга байът беришлиқдан бош тортиб турдилар. Бироқ узоқ вақт ўтмай ҳаммалари байъат этишди. Зеро, Абу Бакр разияллоҳу анҳунинг юргизган гўзал сиёсатлари, Қуръон ва суннат талабларига биноан юритган иш услублари Али ибни Абу Толиб каби Ислом донишмандини ҳам Абу Бакрга ихтиёрий равишда сидқидилдан байът беришликка ундаган эди.

Ўн биринчи йил сафар ойининг охирларида Расулуллоҳ ҳазратлари Усома ибни Зайд қўмондонликлари остида аскар тортиб этиб, Зайд ибни Хориса ва у жанобнинг сафдошларини шаҳид этган Румларга қарши урушмоқ учун юбормоқчи бўлгандилар. Фақат бу даврда Расулуллоҳ хасталаниб қолганликлари сабабли аскарлар соғайишларини кутиб жиҳодга чиқмай тўхтаб туришганди. Аскарларнинг ҳарбий қароргоҳи Мадина шимолида жойлашган «Журф» деган қишлоқда эди.
Расулуллоҳ ҳазратлари вафот топиб, ўринларига Саййидино Абу Бакр халифа этиб сайланганларидан кейин у жанобнинг биринчи ишлари мана шу қўшинни жангта жўнатмоқлик бўлди. Қўшин ичида Кибор сахобалар бўлишиб, улар мазкур юришни тўхтатиб туришликка маслаҳат бердилар. Бироқ Абу Бакр, разияллоҳу анҳу, ҳеч қандай тараддудга тушмай, «Мен Расулуллоҳ бошлаган ишларини ҳеч сўзсиз охирига етказаман. Агар мени йиртқичлар тортқилаб кетсалар-да, Усома аскарини Расулуллоҳ буюрганларидек Румларга қарши мухораба этувга юбораман!» дедилар.
Аввал аҳвол ниҳоятда нозиклашиб турган бир пайтда, атроф қабилалар закот бермасликка аҳд этиб, Ислом давлатига қарши чиқиб турган аҳволда Абу Бакр ғоятда жасорат ва азимат кўрсатдилар. Бу билан четки хуружлар таъсири остида Ислом давлати ичида пайдо бўладиган тараддудли ҳолатга барҳам берилди. Зеро, Усома аскаридаги кучлар Мадина давлатининг асосий қўшинидан иборат эди. Бу қўшинни жангга юборишлик билан Абу Бакр (р. а.) биринчидан, аҳоли ўртасида туғиладиган нохуш ҳолатни бартараф этган бўлсалар, иккинчидан, эса Расулуллоҳ ҳазратларининг буйруқларини бажаришлик ҳамма ҳолатда қатъий лозим эканлигини амалий суратда кўрсатиб бердилар. Абу Бакр разилоҳу анҳу Усома аскарларини дарҳол Журфдаги ҳарбий қароргоҳга жамланишга амр этдилар. Аскар жамланиб бўлгач, Усоманинг ўзлари ҳам энг асосий кучни жангга олиб кетиб, Мадинаи Мунавваранинг мудофаасини таҳлика остига қолдирмаслик фикрида Умарни ўртага воситачи қилиб, аскарни жангга юбормасликни Абу Бакр (р. а.) дан илтимос этгани жўнатдилар. Ҳамда мазкур қўшин бориладиган бўлса, ўринларига бирон номдор саҳобани қўмондон этиб тайинлашларини ҳам айтишликка ўтиндилар. Ҳазрати Умар ўзлари ҳам мазкур қўшинда қатнашувчилар ичида эдилар. Абу Бакрнинг олдиларига келиб Усоманинг илтимосларини айтдилар.
Абу Бакр (р. а.) қатъий суратда қўшин албатта жангга юборилишини айтдилар. У ҳолда қўшинга бирор номдор саҳобани бош қўмондон қилиб таъйинлаш лозимлигини маслаҳат тариқасида айтдилар. Бу сўзни эшитган онларида Абу Бакр (р. а.) ўринларидан сапчиб туриб, Умар (р. а.)нинг соқолларидан ушлаб, «Онанг боласиз қолгур, Умар, ҳали сенинг гапингга кириб мен Расулуллоҳ ҳазратлари шахсан тайинлаган қўмондонни ишдан олайми?!» дедилар. Зотан, Расулуллоҳ алайҳиссалом Усомани қўмондон этиб кўрган вақтларида ҳам халойиқ анча-мунча гаплар қилишган, ўринларига номдорроқ саҳобани тайинлашларини ҳам сўзлашган эдилар. Бироқ Расулуллоҳ алайҳиссалом уларнинг гапларига эътибор бермай Усомани халқ ўртасига қўйиб хутба сўзлаган ва уни қўмондоликка тайинлаган эдилар. Бу сафарда ҳам ўша аввалги гап қайтарилди. Жоҳилият одати бўлган номдор, улкан кишиларни эъзозлаш каби ҳолатни Абу Бакр бутунлай саҳобаи қиром ичларида тугатмоққа қарор берганларидан ҳеч қандай гапга қулоқ солмай Усомани яна қўмондон этиб тайинладилар. Ўзлари Журфга бориб аскарни қўзғолишга буйруқ бердилар. Пиёда юрган ҳолда қўшинни узоқ масофага кузатиб ҳам қўйдилар.
Абу Бакр (р. а.) пиёда, Усома эса отда кетаётганларида: «Сиз ё отга миниб олинг, ё эса мен ҳам яёв бўлиб олай»,— деганларида, «Сен ҳам яёв бўлмайсан, мен ҳам отга минмайман. Оллоҳ йўлида бир неча қадам пиёда юрсам нима қипти», деб жавоб бердилар. Йўлда кетаётганларида Абу Бакр (р. а.) Усомадан «Умарни қолдириб кетишликларини, давлат ишларида ёрдам бериб туришлари лозимлигини айтиб, ижозат сўрадилар. Усома ҳам, табиий, ижозат бердилар. Абу Бакр ҳазратларининг бу ишлари бир томондан, Ислом аскарига бўлган тавозуълик бўлса, иккинчи томондан, Усоманинг қўмондонлигига диллари рози бўлмаган кишиларга сабоқ эди. Чунки халифа бўла туриб оддий бир қўмондондан қўл остидаги бир жангчисини тўғридан-тўғри олиб қолавермай, ижозат сўраганлиги, кишилар ўз қўмондонларига не даражада итоат этишлари зарурлигини кўрсатади. Бу билан Усоманинг аскарлар ичида обрў-эътибори кучаярди. Усома қўмондонлигидан норози ҳолда бўлганлар ҳам Абу Бакрнинг қилган ишларини кўриб лом-мим дея олмай қолдилар. Видолашув вақтида аскарларга қараб хутба ўқидилар:
— Хиёнат қилмангаз, аҳдларингизни бузмангиз, бировни қийнаб ўлдирмангиз, ёш болаларни, қари кишиларни, аёлларни ўлдирмангиз, мевали дарахтларни суғуриб ташламангиз, ўт қўйиб куйдирмангиз, қўй, мол ва туяларни фақат ейиш учун сўйингиз, черковларда ибодат билан машғул бўлган кимсаларни ўз ҳолларига ташлаб қўйингиз, уларга тегмангиз. Елкаларига шайтон миниб олган ёвуз кишиларни кўрсангиз бўйинларини қилич билан узиб ташлангаз. Оллоҳ номи билан мадад тилаб иш юритингиз.
Шундан кейин Усомага қараб Расулуллоҳ амрларини қаттиқ тутишликни таъкидлаб тавсия этдилар. Аскар жўнаб кетди, Усома ҳам Абу Бакрнинг тавсияларини ўрнига келтириб Кузоа ва Рум ерларига ҳужум қилдилар. Усома ҳам ушбу сафарда икки ойдан ортиқроқ юриб, охири эсон-омон мўл -кўл ғаниматлар билан Мадинага қайтиб келдилар. Кутиб олган бир неча саҳобалар ҳамроҳлигида Абу Бакрнинг ўзлари ҳам Мадинадан ташқарига чиқдилар, Зафар қучиб келаётган Ислом лашкарининг шавкатли жангчиларини такбир ва таҳлил айтган ҳолларида кутиб олдилар. Усома аскарларини юборишлик Ислом аҳлига маънавий жиҳатдан жуда фойдали бўлди. Чунки араб қабилалари буни эшитиб, аҳли Исломда етарли куч борлигини билдилар. Агар буларда етарли куч бўлмаса эди, чет қўшинлар билан урушмоқ учун бунга кўп аскарни жўнатолмас эдилар, деб ўйладилар. Шу туфайли баъзи бир Ислом давлатига қарши чиқишликни ўйлаб турган қабилалар ўз раъйиларидан қайтишга мажбур бўлдилар. Чунки атроф қабилалар Мухаммад алайҳиссалом вафотларидан сўнг барпо этилган давлат парчаланиб кстади, чет қабилаларни ўз таъсир доирасида тутиб турмоққа яролмайди, деб хом хаёл қилгандилар. Бироқ ўз динини сақлаб оламга етказишларини ирода этган Оллоҳ таоло Абу Бакр каби тўғри фикрли, собит қадам кишини иш бошига келтириб, уларнинг хомхаёлларини пучга чиқарди. Зеро, улар Ислом Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўзлари ўйлаб топган хаёлларининг самараси деб гумон этардилар. Ислом Оллоҳ таоло ёққан нурдан бир машъала эканлигини, шохлари етти қават осмонда чўзилиб кетганлигини, асллари эса етти қават ернинг ичига маҳкам ўрнашганлигидан бехабар ғофил эдилар. Бутун хаёллари пучга чиқди, Исломнинг порлоқ нурини бутун ер юзи узра сочмоққа муваффақ бўлди. Келажакда ҳам шундай бўлади, иншооллоҳ, Омин!..

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бутун Арабистон ерини вафот этгунларига қадар Ислом байроғи остида бирлаштирган эдилар. Бироқ, баъзи бир саҳро араблари Исломга бутунлай жон-дилдан берилиб кетмагандилар. Улар закот беришликни жаримг деб тушунганлари сабабли малол келарди. Шунга кўра Расулуллс» алайҳиссаломнинг руҳи поклари олий даргоҳга парвоз этгач, баъзи қабилалар закот беришликдан қутулиш фурсати келиб қолди, деб ўйлаб, Абу Бакрга закот бермасликларини айта бошладилар. Баъзи бир қабилаларда эса ҳатто пайғамбарликни даъво этувчилар ҳам мавжуд эди. Улар ўзларига эргашган кимсалар ёрдамида Ислом ҳукуматига қарши исён уюштиришга киришдилар.
Маккаи Мукаррамадан ташқаридаги ҳамма араб қабилалари мана шу каби ҳолатга гирифтор бўлдилар. Расулуллоҳ ҳазратлари тириклик вақтларида ҳам пайғамбарликни даъво этувчилар бор эди. Шулардан бири бани Ҳунайф қабиласидан бўлган Мусайламатубни каззоб ҳатто Расулуллоҳ ҳазратларига мактуб ёзишга ҳам журъат этганди. Унинг мактубида шундай иборалар бор эди:
«Оллоҳнинг элчиси Мусайламадан, Оллоҳнинг элчиси Муҳаммадга, маълум бўлсинки, ернинг ярми сизга тегишли, қол-ган ярми эса Қурайшларга тегишлидур. Лекин Қурайшлар инсоф қилмаяптилар. Сизга салом билан Мусайлама».
Расулуллоҳ ушбу мактубни олганларидан сўнг, унга қуйидаги мазмунли мактуб жўнатдилар:
«Бисмиллоҳир роҳманир роҳим, Оллохнинг элчиси Муҳаммаддан, ёлғончи Мусайламага маълум бўлсинки, ер Оллохнинг ўзига хос мулкидур, кимга хоҳласа ўшанга беради. Оқибат мутаққийлар фойдасидадур».
Бунинг орқасидан бир аёл киши ҳам бани Тамим қабиласидан пайғамбарлик даъво этиб чиққанди, Бу аёл Абу Бакр халифалик замонларида Мусайлама билан урушгани ўз эргашувчиларини бошлаб ҳам чиқди. Бироқ, Мусайлама хийла ишлатиб, аёлнинг кўнглини топиб унга уйлаиди. Шу зайлда аёл пайғамбарликни Мусайламага раво кўриб, тарафдорларини Мусайламага эргашмоқликка амр этади. Ҳар икки қабиланинг қўшилиши оқибатида каттагина қўшин тузилади. Бу ҳам етмагандай Талхатубни Хувайлидин ва Асвад ибни Хабс каби кимсалар ҳам пайғамбарликни даъво этиб Ислом ҳукуматига қарши бош кўтардилар. Аҳвол жуда жиддий тус олганди. Бир томонда пайғамбарлик даъвоси, иккинчи томонда закот бермаслик даъвоси билан ҳукуматга қарши кучлар майдонга келганди. Буларнинг барчаси билан уруш қилмоқликка мусулмонларнинг кучлари етмайди деган мулоҳаза билан Абу Бакрнинг хузурларига келиб, закот бермовчилар билан вақтинчалик сулҳ тузиб турмоқликни ҳам таклиф этдилар. Кўпроқ кучга эга бўлгунларигача урушмай туришни ўтиндилар. Маслаҳатчилар сафидаги кибор саҳобаларидан Умар ибни Ҳаттоб Абу Бакрга қараб «Закот бермовчилар билан урушмай туринг», дедилар. Шунда Абу Бакр (р. а.) халққа қараб «Агар улар Расулуллоҳ вақтла-рида бериб келган биргина улоқчани бермасалар, ўшаларга қарши уруш очаман», дедилар.
Умар ибни Ҳаттоб ҳам ниҳоят Абу Бакрнинг раъйиларини қабул қилдилар. Сўнг қолган мусулмонлар ҳам ўз раъйиларидан қайтиб Абу Бакр (р.а.)нинг фикрларини маъқулладилар. Кейин ўн қўмондон раҳбарлик остида алоҳида-алоҳида аскар тўпладилар.
Ислом лашкарида Холид ибни Валид, Амр ибни Ос, Укрима ибни Абу Жаҳл каби жасоратли саҳобалар бошчилик қилдилар. Абу Бакр буларнинг барчаларини тўплаб хутба ўқиганларидан сўнг улар бирин-кетин белгиланган маррага қараб йўл олдилар.
Бу саъй ҳаракатдан олдинроқ исёнчиларни огоҳлантириб мактуб ҳам ёзиб юбортирдилар. Закотлардан бош тортган қабилалардан бир қанчаси хатоларини англаб, қилган ишларига пушаймон еб тездан яна закотларни йиғиб, халифа ҳузурига юбордилар. Қўшин зиммасидаги вазифаларини шараф билан адо этиб, исёнчиларни бутунлай тор-мор келтириб, Мадинага зафар ғалабалари ила қайтиб келдилар. Исломнинг аввалги ҳайбати қайтадан яна тикланди.
Мусайлама жангда қутурган итдек ўлиб кетди. Ёлғондакам пайғамбар Талха ибни Хувайлидин аскарлари ҳам Исломнинг шавкатли, баҳодир, жонфидо жангчилари ҳамласига дош беролмай жангда бутунлай тор-мор бўлди. Талха ибни Хувайлидин эса аҳвол жиддийлашганини кўргач, қўшинни ташлаб, жуфтакни ростлаб қолди. Кейин ҳар ерларда яшириниб юрди. Умар ибни Ҳаттоб халифалик вақтларида тавба билан келиб Исломни қабул қилди. Ислом тарихида «Ридда» деб номланган воқеа мана шулардан иборатдур. Араблар бутунлай Исломдан чиқиб кетмаган бўлсалар-да, бироқ беш фарздан бирисини яъни закот беришликдан бош тортганлар.
Абу Бакр (р. а.) нинг тўғри раъйилари ҳамда жасоратлари туфайли Ислом давлати ўз ичида пайдо бўлган ихтилофга тез орада барҳам берди. Ва диннинг шавкатини сақлаб қолди. Бутун аҳли Ислом тутган тўғри сиёсатлари учун Абу Бакрдан миннатдор бўлиб қолдилар.
Агар Абу Бакрнинг ўз раъйиларида қаттиқ туришлари бўлмаганда эди, эҳтимол Ислом ҳукумати ичида пайдо бўлган ихтилоф ёмон оқибатларга олиб келган, диннинг юксак шавкати балки мустаҳкам ўрнашиб қолмаган бўлурди. Лекин Оллоҳнинг инояти ила бундай ночор аҳволнинг олди тўғри йўл билан олинди. Исломнинг сўнмас шавкати араблар ичида сақлаб қолинди.
Албатта, ушбу мавқеъда Абу Бакр (р. а.)нинг тутган ўринлари катта аҳамият касб этади. Зеро, Умар каби қаттиққўл кимсалар ҳам раъй қилмаган ишни қилишликда ўз раъйиларида собит қадам турдилар. Натижа кутилганидек яхши оқибатли тугади.

Сайфуллоҳ Холид ибни Валид ридда урушининг энг жасоратли қаҳрамонларидан ва душманга энг ғоратгир баҳодирлардан эдилар.
Лекин мана шу жанг асносида юрган пайтларида кичкина бир хатога йўл қўядилар. Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) Холидни қилган мана шу хатолари туфайли бош қўмондонлик вазифасидан бўшатишликни маслаҳат кўрадилар. Холид душман аскарбошиси Молик ибни Нувайрани ўлдириб аёлига, иддаси битгач, ўзлари уйлангандилар. Мазкур хато ишнинг хабари Мадинага етган вақтида Умар (р. а.) га Холидни ўз вазифасидан бўшатишлик лозим эканлигини айтадилар. Зеро, «бундай хатони кечириб бўлмайди»; дейдилар. Абу Бакр (р. а.) эса Холидни бош қўмондонлик вазифасидан бўшатмасликни раъйи этдилар. Қилган хатоси уни вазифасидан бўшатишлик каби жазога сазовор этмайди деб ўйладилар. Нувайранинг аёлини талоқ этиб юборсалар, шунинг ўзи хатоларига жазо сифатида кифоя қиларди деган фикрда бўлдилар. Халифа ўз раъйиларини амалга оширдилар. Холидни чақиртириб келиб, жуда қаттиқ танбеҳ бериб койидилар ва аёлни талоқ этиб юборишларига амр этдилар. Холид дарҳол халифа амрларини бажардилар. Яна қайтадан бориб қўмондонлик вазифасини адо этавердилар. Бироқ, Холиднинг қилган кирдикорларидан Умар норози бўлиб юравердилар. Халифалик мансабига ўлтиргач, Холидни қўмондонликдан бўшатиб, ўринларига Убайда ибни Жарроҳни тайин этдилар. Лекин катта қалб эгаси бўлган Холид ўзларини ишдан бўшашларидан ҳеч қандай тушкунликка тушмай, мусулмон аскарларининг сафларида Ислом душманларига қарши оддий жангчи сифатида қаҳрамонона жангни давом эттиравердилар. Холиднинг бундай юксак мардонаворликларини кўрган Умар (р. а.) у киши ҳақларида ўйлаб юрган нотўғри фикрларидан қайтиб шундай дегандилар: «Оллоҳ Абу Бакрни раҳмат қилсун, у жаноб одамларни танишликда мендан кўра билимдонроқ экан. Абу Бакр ақл- заковатлари, идрок ва лаёқатлари ёрдамида Рум аскарларини итоат этдирганларини, Исломдан қайтиб кетган жуда кўп қабилаларни яна қайтадан ғолиб шавкатли дин байроғи остида жам этганларини тарих асло унутган эмасдур.
Дунё айвонидан бақо бўстонига рихлат этиб кетаётган вақтларида Ислом мустаҳкам тарзда араб ерларида ўрнашган, таълимотлари бир бутун ҳолда ҳукм сураётган эди. Исломни қайтадан яна оёққа турғизиб унинг тенгсиз таълимотини ҳеч қандай ортиқу камсиз мусулмонлар ичида ўрнатишликда Абу Бакрнинг хизматлари мақтовга лойиқ бўлганди. Уммул мўъминин Ойиша разияллоҳу анҳо жаноб Абу Бакр ҳақларида мана шу гапни жуда тўғри айтгандилар: «Расулуллоҳ алайҳиссалом бақо гулистонига кўчгач, Мадинада нифоқ ўрмалаб қолган, бутун араблар эса ёппасига диндан қайта бошлагандилар. Оллоҳ таоло таборак Абу Бакр қўллари орқали уларни яна қайтадан жам этди. Абу Бакрнинг бошларига тушган кун агар салобатли тоғ бошига тушса эди, албатта, уни ўрнидан тебратиб юборган ва майдалаб ташлаган бўларди».

Ридда уруши тугагандан кейин ҳазрати Умар ўзларининг зийрак фаҳмлари билан қарасалар, жуда кўп Қуръону Каримни ёдлаган қори саҳобалар мазкур урушда шаҳид бўлишибди. Бундан ҳазрати Умар Қуръонни тезда қалблардан зоеъ бўлиб кетишлигидан ҳавф этдилар. Зеро ҳали олдинда катта жанглар кутиб турмоқда эди. Шу сабабли халифани олдиларига бориб дедилар: «Мен жангларда қориларнинг шаҳид бўлиб кетишлари туфайли Куръон зойъе бўлиб кетишлигидан ҳавф этиб қолдим. Қуръонни жамлаб қўйсак деган раъйдаман». Абу Бакр бу гапларига жавобат «Мен Расулуллоҳ алайҳиссалом қилмаган ишни қилмасман» дедилар. Умар (р. а.) жанобга қайта-қайта мурожаат этиб, мазкур иш хайрли нарса эканлигани т

Қуръон Каримда Ийсо алайҳиссаломнинг муборак
исмлари йигирма тўрт марта зикр қилинган. У зот ҳақларида Бақара, Оли
Имрон, Нисо, Моида, Анъом, Марям, Аҳзоб, Шуро, Зухруф, Ҳадид ва Соф
сураларида оятлар келган. У зотнинг исмлари Ийсо, лақаблари Масийҳ,
кунялари ибн Марямдир. Ийсо алайҳиссаломнинг насаблари ҳақида насоролар
турли ихтилофлар қилишган. У зотнинг насаблари ҳақида иккита инжилда
маълумот бор. Лекин иккови икки хил нарса айтади.
Луқо инжилида
Ийсо алайҳиссаломни Ясуъ ибн Юсуф ан-Нажжор ибн Ҳоли ибн Ловий ибн
Малкий….деб Яҳузо ибн Яъқуб ибн Исҳоқ дейилган.

Мутто инжилида эса Ясуъ ибн Юсуф ан-Нажжор ибн Яъқуб ибн Матон ибн ал-Яозир… деб Яҳузо ибн Яъқуб ибн Исҳоқ дейилган.

Агар бу икки насабни солиштирадиган бўлсак орадаги ихтилофдан ҳайрон қолмай илож йўқ.


Бири, Юсуф ан-Нажжор ибн Ҳоли, дейди.

Иккичиси, Юсуф ан-Нажжор ибн Яъқуб дейди.

Бу ихтилоф силсиланинг кейинги ҳалқаларида ҳам давом этаверади.

Ўйлаб кўрайлик, инжил илоҳий китоб бўлса, нима учун бир нечта. Бир
Аллоҳдан бир Масийҳга юборилган бўлса. Яна унинг насабини зикр қилса.
Зикир қилганда ҳам хилма хил айтса. Буни ақл бовар қилмайди. Бу ерда
фақат бир нарса, Аллоҳнинг номиддан Луқо, Муто ва бошқа исмли кишилар
ўзлари китоб ёзган бўлишлари ва ихтилоф қилиган бўлишлари мумкин,
холос.



Ийсо алайҳиссалом ҳақидаги ҳар бир сўз Биби
Марямсиз ўтмайди. Биби Марям Ийсо алайҳиссаломнинг оналари. Шунинг учун
аввал Биби Марям билан Қуръон Карим орқали танишиб олмоғимиз лозим
бўлади.
«Ва Марям Имрон қизини (мисол келтирди), у фаржини пок
сақлаган эди, Биз унга Ўз руҳимиздан пуфладик ва У Роббисининг
сўзларини ҳамда китобларини тасдиқ қилди ва итоаткорлардан бўлди».
(Таҳрим 12)

Биби Марям Имроннинг қизи Аллоҳга соф эътиқодда бўлганлар ва ўзларини
ҳам соф тутганлар. Яҳудийлар туҳмат қилганларидек нопок бўлмаганлар.
Аллоҳ таоло Жаброил фаришта орқали ўша пок жасадга ўз руҳидан «пуф»
дейиши билан Ийсо алайҳиссаломни ато қилган. У киши Аллоҳнинг сўзларига
ва китобларига иймон келтирганлар ҳамда итоаткор қавмлардан бўлганлар.

У кишининг оталари катта обрў эгаси ва Бани Исроилнинг улуғ
уламоалридан бири эди. У фарзандсиз ҳам эди. Шунинг учун хотинлари
фарзанд туғсам Байтул мақдис хизматига бераман деб назр қилиб қўйган
эди.



Энди ўша Биби Марям Имрон қизининг дунёга келишлари ҳақидаги «Оли Имрон» сурасидаги оятларни ўрганайлик:

«Имроннинг хотини: «Эй Роббим! Албатта, мен қорнимдагини Ўзингга холис
назр қилдим. Бас, мендан қабул эт. Албатта, Сенинг, Ўзинг эшитувчи,
билувчи зотсан», деганини эсла!» (35)

Оятни ўқиган ёки эшитган одам дарҳол ҳазрати Имроннинг хотинлари, Биби
Марямнинг оналари нақадар тақводор, художўй, бутун вужуди билан Аллоҳга
ёқадиган иш қилишга уринадиган зот эканини дарров англайди. Ҳамда Аллоҳ
таоло Имрон аҳлини бекорга одамлар ичидан танлаб, саралаб олмаганининг
тагига тушуниб етади. Одатда, ҳомиладор аёл бўлғуси фарзандини,
жигарининг бир парчасини ўзидан ҳам устун қўяди. Ҳазрати Имроннинг аёли
ана шундай азиз жигарпорасини Аллоҳга холис назр қилмоқда:

«Имроннинг хотини: «Эй Роббим! Албатта, мен қорнимдагини Ўзингга холис назр қилдим»

Яъни, холис ният билан, бирорта шартсиз, ўртага ҳеч қандай ҳақ ҳам
киритмасдан, ҳамма нарсадан озод бўлган ҳолда назр қилмоқда. Боз
устига, яна Аллоҳга илтижони кучайтириб:

«...бас, мендан қабул эт. Албатта, Сенинг, Ўзинг эшитувчи ва билувчи зотсан», демоқда.

Булар олий даражадаги тақво ва Аллоҳнинг йўлидаги фидокорлик намунасидир.



«Уни туққан чоқда: «Эй Роббим, мен буни қиз
туғдим-ку!!» деди. Ҳолбуки, Аллоҳ у нима туққанини яхши билади. «Ва
ўғил қиздек эмас. Ва мен унга «Марям» деб ном қўйдим ва, албатта, мен
Сендан унга ва унинг зурриётига шайтонир рожим шарридан паноҳ
тиларман». (36)
Ўша вақтларда ибодатхоналарга фақат ўғил болалар
назр қилинар эди. Имрон алайҳиссаломнинг хотинлари ҳам ҳомиладорлик
вақтларида, ўғил туғсам керак, деган гумон билан аввалдан назр қилган
эди. Вақти соати етиб, кўзи ёриган чоғида қараса, қиз туғибди.
Ўз-ўзидан савол пайдо бўлди: назрга атаб қўйилган ҳомила ўғил бўлмади,
ўғил туғилганида-ку ҳеч қандай саволга ўрин қолмай, ибодатхонага
топширилар эди, энди нима бўлади? Шу масалани билиш мақсадида:

«Уни туққан чоқда: «Эй Роббим, мен буни қиз туғдим-ку!!» деди».

Дарҳақиқат:

«Ҳолбуки, Аллоҳ у нима туққанини яхши билади».

Лекин Имрон алайҳиссаломнинг хотинлари назарида, ибодатхона хизматида қиз бола ўғил болачалик бўла олмайди:

«Ва ўғил қиздек эмас», дейди.

Кейин оналик меҳри жўшиб, гапнинг давомида:

«Ва мен унга «Марям» деб ном қўйдим. Ва, албатта, мен Сендан унга ва
унинг зурриётига шайтонир рожим шарридан паноҳ тилайман», деб дуо
қилади.

Мусаффо оналик қалби шу–доимо ўзини қўйиб бўлса ҳам боласига, зурриёдига камол, тинчлик-омонлик ва яхшилик тилайди.



«Бас, уни Робби жуда яхши қабул қилиб, ниҳоятда
гўзал ўстирди ва Закариёни унга кафил қилди. Закариё ҳар қачон унинг
олдига, меҳробга кирганида, унинг ҳузурида ризқ кўрди. У: «Эй Марям,
сенга бу қаердан» деди. «Бу Аллоҳнинг ҳузуридан. Албатта, Аллоҳ
хоҳлаган кишисига беҳисоб ризқ берур», деди». (37)

Меҳрибон онаи зорнинг ихлосига яраша, холисона қилган назрига биноан, дуоларини қабул қилган ҳолда:

«Бас, уни Робби жуда яхши қабул қилиб, ниҳоятда гўзал ўстирди».

Яъни, Аллоҳ таоло қиз бола бўлса ҳам Марямни назр сифатида жуда яхши қабул қилиб олди ва у қизни ажойиб бир ҳолда ўстирди.

Шу билан бирга:

«...Закариёни унга кафил қилди».

Закариё алайҳиссалом Ҳорун алайҳиссаломнинг зурриётидан эдилар.
Яҳудийларнинг «Ҳайкал» деб номланган асосий ибодатхонасининг хизматини
қилиш шу авлодга насиб қилган эди. Ўша пайтда Закариё алайҳиссалом
ҳайкал ибодатхонаси бошлиғи эдилар. Шундай қилиб, Марям алоҳида эътибор
остида муборак бўлиб ўса борди. Аллоҳ унга Ўзи иноят кўрсатиб турди.

«Закариё ҳар қачон унинг олдига, меҳробга кирганида, унинг ҳузурида ризқ кўрди».

Закариё алайҳиссалом Марямнинг кафили сифатида, табиийки, унинг
озиқ-овқати, ризқидан доимо хабардор бўлиб туриши лозим. Лекин
ибодатхона меҳробида ибодат билан машғул бўлиб турган Марямнинг олдига
қачон кирса, унинг ҳузурида ризқ турар эди. Бу ризқни ўзи
келтирмаганини яхши билган Закариё алайҳиссалом ажабланиб, Марямга:

«Эй Марям, сенга бу қаердан?» деди.

Пайғамбар Закариё алайҳиссаломники таажжубга солибдими, демак, у ризқнинг манбаи, албатта, эътиборга лойиқдир.

Марям эса, бу манбадан хабардор, шунинг учун бамайлихотир:

«Бу Аллоҳнинг ҳузуридан. Албатта, Аллоҳ хоҳлаган кишисига беҳисоб ризқ беради», деди».

Бу манзарани кўриб туриб, бефарзанд юрган Закариё алайҳиссаломда фарзандли бўлиш ҳаваси янгидан уйғонди:

Шу чоқда Закариё Роббига дуо қилиб:

«Эй Роббим, менга Ўз ҳузурингдан яхши зурриёт бергин. Албатта, Сен дуони эшитувчисан», деди.



Албатта, жуда ҳам кичиклик чоғида отаси Имрондан
ажраб етим қолган Марямни кафилликка олиш Закариё алайҳиссалом учун
ўз-ўзидан бўлмаган. Бунинг учун анча талашиб-тотишувлар ва яна бошқа
ишлар бўлиб ўтган. Ана ўша ҳодисаларни «Оли Имрон» сураси қуйидагича
баён қилади:
«Бу ғайб хабарлардан бўлиб, сенга ваҳий қилмоқдамиз.
Улар қайсилари Марямнинг кафили бўлишига қаламларини
ташлашаётганларида, олдиларида эмасдинг ва тортишаётганларида ҳам
олдиларида эмасдинг». (44)

Биби Марямнинг оналарининг исми Ҳинна эди. У киши Марямни туққанларидан
кейин, ваъдасига вафо айлаб, янги йўргакланган чақалоқни яҳудийларнинг
«Ҳайкал» ибодатхонасига олиб келиб, у ердаги диний ходимларнинг олдига
қўйибди ва:

«Бу назр қилинган қизни олинглар», дебди. Шунда улар, мен оламан-мен
оламан, деб талашиб кетибдилар. Чунки қизча бошлиқлари ҳазрати
Имроннинг қизи эди-да. Албатта, бу ишлар Муҳаммад алайҳиссаломга
қоронғи, ғайб ишлар эди. Бу маълумотни фақат Қуръон келтирган хабардан
билмоқдалар.

«Бу ғайб хабарлардан бўлиб, сенга ваҳий қилмоқдамиз».

Бир нарса устида бир неча киши талашса, яна ҳаммалари у нарсага тенг
ҳақдор бўлишса, одатда қуръа ташланади. Марямга кафилликни талашганлар
ҳам шу каби вазиятга тушиб қолдилар. Шунда улар ўртасида «қаламларини
ташлаш» бўлиб ўтди.

«Улар қайсилари Марямнинг кафили бўлишига қаламларини
ташлашаётганларида, олдиларида эмасдинг ва тортишаётганларида ҳам
олдиларида эмасдинг».

Оят «қалам ташлаш»нинг тафсилотини ёритмайди. Ривоятларда келишича,
улар қаламларини Урдун дарёсига ташлашган экан. Ҳамманинг қалами оқиб
кетиб, Закариё алайҳиссаломнинг қаламлари оқмай туриб қолибди. Шуни
аломат фаҳмлаб, Марямни у киши ўз кафолатларига олишларига рози
бўлишган экан.

Ана шундоқ қилиб Марям Закариё алайҳиссаломнинг кафолатларида Байтул
мақдисда яшай бошлади. Закарий алайҳиссалом Марям оддий қиз эмаслигини
билдилар. Ундан ризқи қаердан келаётганини сўрадилар. Ризқни Аллоҳдан
эканлигини ҳам билдилар.

Аммо Марямнинг ўзига бундан бошқа нарсалар ҳам билдирилган эди:

«Фаришталарнинг: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди, поклади ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди.

Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ
қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла». (Оли Имрон 42-43)

Биби Марям бошидан кечган ҳодисанинг ҳақиқатини Қуръони Карим рўйи-рост
ҳикоя қилмоқда. Яъни, Марямни Аллоҳ танлаб олганини, бошқалар каби
оддий эмасликларини баён этмоқда. Шу билан бирга, у кишининг, насоролар
даъво қилаётганидек, «она худо» ёки «худонинг хотини» ҳам эмасликларини
билвосита таъкидламоқда.

«Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди»

«Поклади» дейишликнинг улкан маъноси бор. Чунки Биби Марям ҳазрати
Ийсони туққанларидан кейин у кишига турли нопок туҳматлар бўлади.
Ҳозирдан бўлғуси у туҳматлар рад этилмоқда.

«…ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди».

Ушбу жумланинг ўзи буюк бир мўъжизадир. Тасаввур қилинг: Ислом дини
таълимотлари туша бошлагач, масиҳийлар билан қаттиқ тортишувлвр турди.
«Кимнинг дини афзал?» деган савол кўндаланг бўлди. Албатта, бундай
ҳолда ҳамма ўз динининг афзаллигини изҳор қилишга уринади. Шундай бир
пайтда фақат илоҳий каломгина бу жасоратли сўзни айтиши мумкин. Ўзига
қарши тарафнинг вакилини, оламдаги аёлларнинг энг яхшиси, дейиш
ҳазилакам гап эмас! Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом ҳақиқий
Пайғамбар бўлганликлари учунгина бу ҳақиқат ошкора айтилди.

Юқоридаги иккинчи оятда фаришталар Биби Марямни давомли тоат-ибодатда, ҳушуъ-ҳузуъда, сужуд-рукуъда бўлишга чорламоқдалар.

«Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла».

Бу нарсалар улкан ишга тайёргарлик эди.



«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан
бўлган сўзнинг башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям бу
дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир.

У одамларга бешикда ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», деганларини эсла». (Оли Имрон 45-46)

Оятда келган «сўз»дан мурод Ийсо алайҳиссаломдир. «Сўз» арабчада калима
дейилади. Ийсо алайҳиссаломнинг бир номлари «Калиматуллоҳ»дир. Чунки у
кишининг дунёга келишига Аллоҳнинг «Бўл» деган сўзи, калимаси сабаб
бўлган. Аллоҳ таоло ҳамма нарсага қодир. Одам атонинг жасадини
тупроқдан ясади. Одам шаклида ясалган лой ерда ётган эди, Аллоҳ «Тур»
деганида, жон кириб, туриб кетди.

Одатда қиз бола ўзидан ўзи ҳомиладор бўлмайди. Лекин Аллоҳ таоло
Марямга унинг ҳомиладор бўлиб, Аллоҳнинг калимаси туфайли Масиҳ Ийсо
ибн Марям деган фарзанд кўришини фаришталар орқали билдирмоқда.

«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан бўлган сўзнинг
башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям», дедилар.

Шу билан бирга, унинг бошқа сифатларини ҳам санаб ўтмоқда.

«...бу дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир. Одамларга бешикда
ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», дедилар.

Бутунлай жонсиз, қуриб-қотган лойга бир сўз билан жон киритган Аллоҳ
учун тирик жон бўлмиш Марямни бир сўз билан ҳомиладор қилиб қўйиш ҳеч
мушкул эмас.

Ёш ва бокира қиз Марям бу башоратни тушунмай қолди. Бу нима сир эканини билиш учун Роббисига муножат қилди:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам
бўлади?!» деди. У зот: «Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни
ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади», деди». (Оли Имрон 47)

Биби Марям ота-онадан туғилиб, одамлар ичида ўсган бир қиз. Унинг
инсоний тушунчаси бўйича, одатда эркак билан бирга бўлмаган қиз
боланинг фарзанд кўриши ақлга тўғри келмайди. Фаришталар эса, унга бир
ўғил кўришининг хабарини бериб туришибди. Шунинг учун:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам бўлади?!» деди».

Шунда унга қисқа ва тушунарли жавоб келади: Бу жавоб одамларни ўзининг
тор ақлий муҳитидан чиқиб Аллоҳга тааллуқли оддий ҳақиқатни англашга
ундайди.

«Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади».

Жумладан, пок, башар қўли тегмаган қизга ҳам «Туғ!» деса, туғаверади.

Бу қисқа савол-жавобдан кейин Марямга хушхабар олиб келган фаришталар туғилажак боланинг сифатларини айтишда давом этади:

«Ва унга китобни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни ўргатади». (Оли Имрон 48)

Уламоларимиз бу ояти каримадаги «китобни» сўзи «ёзишни» ёки «илоҳий
китобни» деган маънолардан бирини англатади, деганлар. Чунки араб
тилида «китоб» моддаси ёзишни англатади. Умуман китоблар ҳам ёзилган
нарса бўлгани учун шу ном билан аталган. Бизнинг фикримизга кўра мазкур
икки маънодан бирини албатта олишимиз шарт эмас. Балки, иккисини ҳам
оламиз, иккиси бир бирини тўлдириб келади. Дарҳақиқат ҳам Ийсо
алайҳиссаломга Аллоҳ таоло ҳам ёзишни, ҳам илоҳий китобни берган.

Шу билан бирга, Аллоҳ Марямнинг бўлажак Масиҳ Ийсо ибн Марям деб
номланган ўғлига ҳикмат, Таврот ва инжилни ҳам ўргатиши хабар
қилинмоқда.

Ҳикмат кишидаги малака бўлиб, гап ва ишнинг ҳаммасини ўз жойида,
камчиликсиз адо этишни билдиради. Айни чоқда, Пайғамбарларнинг
суннатларига ҳам ҳикмат дейилади.

Таврот Мусо алайҳиссаломга туширилган илоҳий китобдир. У Ийсо
алайҳиссаломга ҳам китоб бўлишини Аллоҳнинг Ўзи айтиб турибди. Таврот
Ийсо алайҳиссаломга келган диннинг асосини ташкил этади. Инжил эса,
Тавротни тўлдириб келган.

Келаси ояти каримада аввалги оятнинг маъноси бевосита давом этади.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади. У: «Албатта, мен сизга Роббингиздан
оят-мўжиза келтирдим, мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман,
унга пуфласам, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма
кўр ва песларни тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани
емоқдасизу, нимани уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман. Агар мўмин
бўлсангиз, албатта, бунда сизга оят-белги бордир», дейди». (Оли Имрон
49)

Ояти кариманинг аввалидаги жумладан кўриниб турибдики, Ийсо алайҳиссалом Бани Исроилга Пайғамбар бўлганлар.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади».

Бани Исроилнинг аввалги Пайғамбари бўлмиш Мусо алайҳиссаломга келган
илоҳий китоб Таврот шунинг учун Ийсо алайҳиссаломга ҳам илоҳий китоб
ҳисобланади.

Кейин оятда Ийсо алайҳиссалом Бани Исроил ҳузурига Пайғамбар бўлиб янги келган пайтда айтадиган гаплари баён қилинади:

«...албатта, мен сизга Роббингиздан оят-мўъжиза келтирдим».

Бу оят-мўъжиза у кишининг Пайғамбар эканлигини исботлашга хизмат қилади.

Кейинги икки оятда ҳам Ийсо алайҳиссалом номларидан айтилаётган сўзлар давом этади:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб, сизга ҳаром
қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим. Сизга Роббингиздан
оят-мўъжиза билан келдим. Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг.

Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат
қилинг. Бу–сироти мустақимдир», дейдир». (Оли Имрон 50-51)

Ушбу ояти кариманинг аввалида Ийсо алайҳиссаломнинг:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб...», деганларидан, яна
бир бор, у кишининг Бани Исроилга Пайғамбар бўлиб, Мусо алайҳиссалом
шариатига амал қилиб келганлари билинмоқда. У киши бор нарсани тўлдириб
келганлар:

«...сизга ҳаром қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим».

Аллоҳ таоло Бани Исроилнинг гуноҳлари учун уларга баъзи нарсаларни
ҳаром қилган эди. Ийсо алайҳиссалом ўша ҳаром қилинган нарсаларнинг
баъзисини ҳалол қилиб келдилар.

«сизга Роббингиздан оят-мўжиза билан келдим».

Яъни, сизларга кўрсатаётган мўжизаларда менинг ҳеч қандай фазлим йўқ. Ҳаммаси Аллоҳдандир.

«Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг».

Демак, Ийсо алайҳиссаломнинг даъватлари Аллоҳ таолога тақво қилиш ва Унинг Расулига итоат этишдир.

«Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат қилинг».

Ийсо алайҳиссалом ҳам бандадирлар, асло, кейинчалик масиҳийлар даъво
қилганларидек, худо эмас. У зот ҳам худди бошқалар каби, бандадирлар.
Шунинг дек, у киши Пайғамбар бўлиб келган Бани Исроил ҳам Аллоҳнинг
бандаларидир. Модомики Робб ва банда бўлар экан, бу ҳол банданинг
Роббга ибодатини тақозо этади. Ушбу айтилганларга тўлиқ амал
қилгандагина тўғри йўлда юрилган бўлади. Бахт-саодатга эришилади.

«Бу сироти мустақимдир».

Фаришталарнинг Биби Марямга ўғил кўриши хушхабари ва бўлажак
фарзандининг сифатлари, Пайғамбар бўлиши, мўъжизалари, гаплари ҳақида
келтирган хабарлар шу билан тамом бўлади.



Ана ўша гаплардан кейин Марям кшп ўйланадиган бўлиб
қолди. Ўзи ёлғиз қолишни, хаёл суришни ёқтириб қолди. Қолгани нима
бўлганини «Марям» сурасидаги қуйидаги ояти карималардан билиб оламиз:

«Китобда Марямни эсла. У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда.

Ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда, Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди». (16-17)

Яъни, эй Муҳаммад, бу китобда (Қуръонда) Марямни эсла. Унинг ғаройиб қиссасини зикр эт.

Қисса қуйидагича:

«У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда»

Байтул Мақдисда яшаётган озода, бокира, тақводор қиз Марям қавмидан ажралиб, шаҳарнинг шарқий томонига ёлғиз чиқди.

Нимага чиққанини Аллоҳ билади. Эҳтимол, бўйи етган қизларга хос, биров сезиши мумкин бўлмаган сирли иши бордир.

Хуллас, ўша ерга чиқиб, ўзи ва қавми орасида тўсиқ олди. Қавмидан ҳеч
ким Марямни кўрмайдиган бўлди. У холи ва ёлғиз қолди. Шунда:

«Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди».

Яъни, фаришта Жаброил алайҳиссалом Марямга тўла-тўкис одам сиймосида намоён бўлди. Аллоҳ уни яратган асл ҳолатида кўринмади.

Чунки бус-бутун ҳолида кўринса, Марям буткул даҳшатга тушиши мумкин эди.

Марям Жаброилни кўриши билан ҳушёр тортди.

«У: «Мен сендан Аллоҳ паноҳ беришини сўрайман. Агар тақводор бўлсанг...» деди». (18)

Марям Жаброил алайҳиссалом эркак киши сифатида хилват жойда кўриниши
билан, дарҳол ўз иффати ҳақида қайғурди ва унга Аллоҳни эслатди. Менга
сенинг ёмонлигинг етишидан Аллоҳдан паноҳ тилайман. Агар Аллоҳдан
қўрқсанг, менга яқинлашма, деди.

Тақводор одам, Аллоҳ таоло эслатилганда ҳар нечук ёвузликдан қайтади.
Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ҳузурига Аллоҳ томонидан элчи бўлиб
келган эди. Шунинг хабарини берди:

«У: «Мен Роббингнинг элчисиман, холос, сенга бир пок ўғилни ҳадя этиш учун келдим», деди». (19)

Жаброил алайҳиссалом Марямга, таҳликага тушма, сенга тегмайман, мен
Роббингнинг сенга юборган элчисиман, сенга пок бир ўғлонни тақдим этиш
учун келдим, холос, деди.

Бу ҳол жуда ажойиб, одатдан ташқари ғаройиб ҳол эди.



Шу боисдан Марям қаттиқ ҳайратга тушди.

«У: «Менда қаёқдан ўғил бўлсин, менга башар тегмаган бўлса, мен бузуқ ҳам бўлмасам?!» деди». (20)

Марямнинг ҳолати оддий инсоний воқеликнинг кўриниши эди. «Менга бирор
эркак тегмаган бўлса, яъни, тан маҳрамим бўлмаса ёки бошқалар билан
ношаръий алоқада бўлган бузуқи аёл бўлмасам, қаердан бола бўлиши
мумкин?!» деди.

Марямнинг бу саволига Жаброил алайҳиссалом оддий воқеликдан юқори–илоҳий воқелик хулосасини баён қилди:

«У: «Ана шундай, Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир ва уни одамларга
белги қилиш учун ҳамда Биздан раҳмат бўлиш учун, бу ҳукми чиқиб бўлган
ишдир», деди». (21)

Жаброил алайҳиссалом: Шундай, Роббинг ирода қилса, башар тегмаса ва бузуқи бўлмасанг ҳам фарзанд бўлаверади, деди.

«Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир».

Ҳеч кимсанинг қўли тегмаган, бузуқилик қилмаган пок ва бокира қиз болага фарзанд ато этиш Мен учун жуда ҳам ўнғайдир, деди.

«...уни одамларга белги қилиш учун...»

Яъни, Биз сенга бу фарзандни одамларга Аллоҳингнинг қудратига,
холиқлигига ва тадбиркорлигига белги бўлиши учун ато қилмоқдамиз.

Одамзот Аллоҳ жорий этган табиий қоидаларга одатланиб қолган. Шу боис
бу ҳодисаларнинг ҳар лаҳзада содир бўлиб туришини қонуний ёки мажбурий
нарсалар деб билади. Бу қоидалар унинг кўз ўнгида кўп
такрорланаверганидан шу қарорга келган. Бироқ ушбу қоидаларни жорий
этган Аллоҳ учун айрим ҳолларни истисно этиш ҳам ҳеч гап эмас.

Эркак ва аёлнинг жинсий унсиятидан фарзанд пайдо бўлишини Аллоҳ таоло
умумий қоида қилиб қўйган. Аслида, эркак ва аёл қўшилган тақдирда ҳам,
Аллоҳнинг хоҳиши бўлсагина, фарзанд яралади. Бу ҳақиқатни кўпчилик
унутиб қўяди.

Унутиладиган ҳақиқатларни бандалар ёдига солиб туриш учун Аллоҳ таоло
ҳар замонда мазкур умумий қоидаларга хилоф ишларни ҳам юзага келтиради.
Баъзи бир эр ва аёлларни фарзандсиз қилиб қўяди. Агар эркак ва аёлнинг
қўшилишигина бола яралишининг асосий омили бўлса, нима сабабдан
барчанинг ҳам фарзанди бўлавермайди?

Шунингдек, қартайиб қолган кишилардан фарзанд бўлмаслиги ҳам умум
одамлар учун табиий қоида, аммо Аллоҳ хоҳласа, Закариёга алайҳиссалом
бергандек, кекса жуфтларга ҳам фарзанд ато қилаверади.

Аллоҳ ҳар бир нарсага қодир, чунончи, хотини бўлмаса ҳам, эркакнинг
ўзидан фарзанд пайдо қилади. Одам отадан Момо Ҳавони яратганидек.
Аксинча, эркак бўлмаса ҳам, аёлнинг бир ўзидан фарзанд яратиши мумкин.
Биби Марямдан Ийсо алайҳиссаломни яратгани каби. Шунингдек, Одам отани
йўқдан бор қилганидек, на эр ва на аёлсиз ҳам турфа махлуқларни ҳаёт
саҳнига келтиради.

Мулоҳаза қилсак, мазкур ҳодисаларнинг барчасида ҳам Аллоҳ таоло сабабчи
омилларини ишга солади. Чунки У зот бу дунёни шу асосда яратган.
Аслида, бир оғиз «Бўл!» деса Одам ота бино бўларди. Аммо бундай
қилмади. Даставвал уни Ўз қўли билан лойдан одам шаклида ясади, бир
муддатдан кейин унинг ичига жонни киритди.

Шунга ўхшаб, Закариё алайҳиссаломга ҳам тайёр ўғилни шундоқ қўлига
тутқазиб қўймади. Пуштсиз кампири билан қўшилганидан кейин аёл
ҳомиладор бўлди. Ҳомила пайдо бўлганининг белгиси сифатида Закариёни
алайҳиссалом уч кун тилсиз қилиб қўйди. Ниҳоят, фарзанд одатдагидек
табиий йўсинда дунёга келди.

Шунингдек, Одам отадан Момо Ҳавони яратишда ҳам ўзига хос бир қанча тадбирлар амалга оширилган.



Энди бокира Марямдан эркаксиз бола пайдо қилиш
жараёни қандай кечганига келайлик. Биз ўрганаётган оятларда
айтилганидек, Жаброил фаришта алайҳиссалом Марямга йўлиқди-да, унинг
кўйлаги ёқасидан пуфлади.

«Бас, унга ҳомиладор бўлди. Сўнгра у билан узоқ маконга четланди». (22)

Яъни, Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ёқасидан пуфлаганидан кейин у Ийсо алайҳиссаломга ҳомиладор бўлди.

«Сўнгра у билан узоқ маконга четланди».

Чунки, бокира қиз ҳали турмуш қурмай, туйқусдан ҳомиладор бўлиб, қавми назарига тушишдан андиша қилиши табиий бир ҳол эди.

Кейин нима бўлганини Аллоҳнинг Ўзи билади. Аммо навбатдаги оят Марямнинг тўлғоқ тутганлиги воқеаси билан бошланади:



«Бас, тўлғоқ уни хурмо танасига олиб борди. У: «Кошки бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди». (23)

Ҳомиладор бўлиб қолганидан ҳижолат бўлиб, одамлар кўзидан қочиб юрган
бокира Марямни тўлғоқ тутди. Уят, андиша ва хижолатпазликларга тўлғоқ
алами қўшилди. Боз устига, тадбир-тажрибасиз ёш қиз ўзи ёлғиз эди.
Тўлғоқ азоби зўрайгач, хурмо танасини маҳкам тутди ва чидай олмай:

«Кошки, бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди.

Ибодатхонада вояга етган, поклиги ва тақвоси билан машҳур бўлган бокира
қиз учун эрсиз бола туғиш ўлимдан ва бутунлай унутилиб кетишдан ҳам
даҳшатли эди.

Аммо Марямнинг ўзига бундан бошқа нарсалар ҳам билдирилган эди:

«Фаришталарнинг: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди, поклади ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди.

Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ
қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла». (Оли Имрон 42-43)

Биби Марям бошидан кечган ҳодисанинг ҳақиқатини Қуръони Карим рўйи-рост
ҳикоя қилмоқда. Яъни, Марямни Аллоҳ танлаб олганини, бошқалар каби
оддий эмасликларини баён этмоқда. Шу билан бирга, у кишининг, насоролар
даъво қилаётганидек, «она худо» ёки «худонинг хотини» ҳам эмасликларини
билвосита таъкидламоқда.

«Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди»

«Поклади» дейишликнинг улкан маъноси бор. Чунки Биби Марям ҳазрати
Ийсони туққанларидан кейин у кишига турли нопок туҳматлар бўлади.
Ҳозирдан бўлғуси у туҳматлар рад этилмоқда.

«…ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди».

Ушбу жумланинг ўзи буюк бир мўъжизадир. Тасаввур қилинг: Ислом дини
таълимотлари туша бошлагач, масиҳийлар билан қаттиқ тортишувлвр турди.
«Кимнинг дини афзал?» деган савол кўндаланг бўлди. Албатта, бундай
ҳолда ҳамма ўз динининг афзаллигини изҳор қилишга уринади. Шундай бир
пайтда фақат илоҳий каломгина бу жасоратли сўзни айтиши мумкин. Ўзига
қарши тарафнинг вакилини, оламдаги аёлларнинг энг яхшиси, дейиш
ҳазилакам гап эмас! Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом ҳақиқий
Пайғамбар бўлганликлари учунгина бу ҳақиқат ошкора айтилди.

Юқоридаги иккинчи оятда фаришталар Биби Марямни давомли тоат-ибодатда, ҳушуъ-ҳузуъда, сужуд-рукуъда бўлишга чорламоқдалар.

«Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла».

Бу нарсалар улкан ишга тайёргарлик эди.



«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан
бўлган сўзнинг башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям бу
дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир.

У одамларга бешикда ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», деганларини эсла». (Оли Имрон 45-46)

Оятда келган «сўз»дан мурод Ийсо алайҳиссаломдир. «Сўз» арабчада калима
дейилади. Ийсо алайҳиссаломнинг бир номлари «Калиматуллоҳ»дир. Чунки у
кишининг дунёга келишига Аллоҳнинг «Бўл» деган сўзи, калимаси сабаб
бўлган. Аллоҳ таоло ҳамма нарсага қодир. Одам атонинг жасадини
тупроқдан ясади. Одам шаклида ясалган лой ерда ётган эди, Аллоҳ «Тур»
деганида, жон кириб, туриб кетди.

Одатда қиз бола ўзидан ўзи ҳомиладор бўлмайди. Лекин Аллоҳ таоло
Марямга унинг ҳомиладор бўлиб, Аллоҳнинг калимаси туфайли Масиҳ Ийсо
ибн Марям деган фарзанд кўришини фаришталар орқали билдирмоқда.

«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан бўлган сўзнинг
башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям», дедилар.

Шу билан бирга, унинг бошқа сифатларини ҳам санаб ўтмоқда.

«...бу дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир. Одамларга бешикда
ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», дедилар.

Бутунлай жонсиз, қуриб-қотган лойга бир сўз билан жон киритган Аллоҳ
учун тирик жон бўлмиш Марямни бир сўз билан ҳомиладор қилиб қўйиш ҳеч
мушкул эмас.

Ёш ва бокира қиз Марям бу башоратни тушунмай қолди. Бу нима сир эканини билиш учун Роббисига муножат қилди:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам
бўлади?!» деди. У зот: «Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни
ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади», деди». (Оли Имрон 47)

Биби Марям ота-онадан туғилиб, одамлар ичида ўсган бир қиз. Унинг
инсоний тушунчаси бўйича, одатда эркак билан бирга бўлмаган қиз
боланинг фарзанд кўриши ақлга тўғри келмайди. Фаришталар эса, унга бир
ўғил кўришининг хабарини бериб туришибди. Шунинг учун:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам бўлади?!» деди».

Шунда унга қисқа ва тушунарли жавоб келади: Бу жавоб одамларни ўзининг
тор ақлий муҳитидан чиқиб Аллоҳга тааллуқли оддий ҳақиқатни англашга
ундайди.

«Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади».

Жумладан, пок, башар қўли тегмаган қизга ҳам «Туғ!» деса, туғаверади.

Бу қисқа савол-жавобдан кейин Марямга хушхабар олиб келган фаришталар туғилажак боланинг сифатларини айтишда давом этади:

«Ва унга китобни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни ўргатади». (Оли Имрон 48)

Уламоларимиз бу ояти каримадаги «китобни» сўзи «ёзишни» ёки «илоҳий
китобни» деган маънолардан бирини англатади, деганлар. Чунки араб
тилида «китоб» моддаси ёзишни англатади. Умуман китоблар ҳам ёзилган
нарса бўлгани учун шу ном билан аталган. Бизнинг фикримизга кўра мазкур
икки маънодан бирини албатта олишимиз шарт эмас. Балки, иккисини ҳам
оламиз, иккиси бир бирини тўлдириб келади. Дарҳақиқат ҳам Ийсо
алайҳиссаломга Аллоҳ таоло ҳам ёзишни, ҳам илоҳий китобни берган.

Шу билан бирга, Аллоҳ Марямнинг бўлажак Масиҳ Ийсо ибн Марям деб
номланган ўғлига ҳикмат, Таврот ва инжилни ҳам ўргатиши хабар
қилинмоқда.

Ҳикмат кишидаги малака бўлиб, гап ва ишнинг ҳаммасини ўз жойида,
камчиликсиз адо этишни билдиради. Айни чоқда, Пайғамбарларнинг
суннатларига ҳам ҳикмат дейилади.

Таврот Мусо алайҳиссаломга туширилган илоҳий китобдир. У Ийсо
алайҳиссаломга ҳам китоб бўлишини Аллоҳнинг Ўзи айтиб турибди. Таврот
Ийсо алайҳиссаломга келган диннинг асосини ташкил этади. Инжил эса,
Тавротни тўлдириб келган.

Келаси ояти каримада аввалги оятнинг маъноси бевосита давом этади.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади. У: «Албатта, мен сизга Роббингиздан
оят-мўжиза келтирдим, мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман,
унга пуфласам, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма
кўр ва песларни тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани
емоқдасизу, нимани уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман. Агар мўмин
бўлсангиз, албатта, бунда сизга оят-белги бордир», дейди». (Оли Имрон
49)

Ояти кариманинг аввалидаги жумладан кўриниб турибдики, Ийсо алайҳиссалом Бани Исроилга Пайғамбар бўлганлар.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади».

Бани Исроилнинг аввалги Пайғамбари бўлмиш Мусо алайҳиссаломга келган
илоҳий китоб Таврот шунинг учун Ийсо алайҳиссаломга ҳам илоҳий китоб
ҳисобланади.

Кейин оятда Ийсо алайҳиссалом Бани Исроил ҳузурига Пайғамбар бўлиб янги келган пайтда айтадиган гаплари баён қилинади:

«...албатта, мен сизга Роббингиздан оят-мўъжиза келтирдим».

Бу оят-мўъжиза у кишининг Пайғамбар эканлигини исботлашга хизмат қилади.

Кейинги икки оятда ҳам Ийсо алайҳиссалом номларидан айтилаётган сўзлар давом этади:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб, сизга ҳаром
қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим. Сизга Роббингиздан
оят-мўъжиза билан келдим. Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг.

Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат
қилинг. Бу–сироти мустақимдир», дейдир». (Оли Имрон 50-51)

Ушбу ояти кариманинг аввалида Ийсо алайҳиссаломнинг:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб...», деганларидан, яна
бир бор, у кишининг Бани Исроилга Пайғамбар бўлиб, Мусо алайҳиссалом
шариатига амал қилиб келганлари билинмоқда. У киши бор нарсани тўлдириб
келганлар:

«...сизга ҳаром қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим».

Аллоҳ таоло Бани Исроилнинг гуноҳлари учун уларга баъзи нарсаларни
ҳаром қилган эди. Ийсо алайҳиссалом ўша ҳаром қилинган нарсаларнинг
баъзисини ҳалол қилиб келдилар.

«сизга Роббингиздан оят-мўжиза билан келдим».

Яъни, сизларга кўрсатаётган мўжизаларда менинг ҳеч қандай фазлим йўқ. Ҳаммаси Аллоҳдандир.

«Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг».

Демак, Ийсо алайҳиссаломнинг даъватлари Аллоҳ таолога тақво қилиш ва Унинг Расулига итоат этишдир.

«Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат қилинг».

Ийсо алайҳиссалом ҳам бандадирлар, асло, кейинчалик масиҳийлар даъво
қилганларидек, худо эмас. У зот ҳам худди бошқалар каби, бандадирлар.
Шунинг дек, у киши Пайғамбар бўлиб келган Бани Исроил ҳам Аллоҳнинг
бандаларидир. Модомики Робб ва банда бўлар экан, бу ҳол банданинг
Роббга ибодатини тақозо этади. Ушбу айтилганларга тўлиқ амал
қилгандагина тўғри йўлда юрилган бўлади. Бахт-саодатга эришилади.

«Бу сироти мустақимдир».

Фаришталарнинг Биби Марямга ўғил кўриши хушхабари ва бўлажак
фарзандининг сифатлари, Пайғамбар бўлиши, мўъжизалари, гаплари ҳақида
келтирган хабарлар шу билан тамом бўлади.



Ана ўша гаплардан кейин Марям кшп ўйланадиган бўлиб
қолди. Ўзи ёлғиз қолишни, хаёл суришни ёқтириб қолди. Қолгани нима
бўлганини «Марям» сурасидаги қуйидаги ояти карималардан билиб оламиз:

«Китобда Марямни эсла. У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда.

Ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда, Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди». (16-17)

Яъни, эй Муҳаммад, бу китобда (Қуръонда) Марямни эсла. Унинг ғаройиб қиссасини зикр эт.

Қисса қуйидагича:

«У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда»

Байтул Мақдисда яшаётган озода, бокира, тақводор қиз Марям қавмидан ажралиб, шаҳарнинг шарқий томонига ёлғиз чиқди.

Нимага чиққанини Аллоҳ билади. Эҳтимол, бўйи етган қизларга хос, биров сезиши мумкин бўлмаган сирли иши бордир.

Хуллас, ўша ерга чиқиб, ўзи ва қавми орасида тўсиқ олди. Қавмидан ҳеч
ким Марямни кўрмайдиган бўлди. У холи ва ёлғиз қолди. Шунда:

«Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди».

Яъни, фаришта Жаброил алайҳиссалом Марямга тўла-тўкис одам сиймосида намоён бўлди. Аллоҳ уни яратган асл ҳолатида кўринмади.

Чунки бус-бутун ҳолида кўринса, Марям буткул даҳшатга тушиши мумкин эди.

Марям Жаброилни кўриши билан ҳушёр тортди.

«У: «Мен сендан Аллоҳ паноҳ беришини сўрайман. Агар тақводор бўлсанг...» деди». (18)

Марям Жаброил алайҳиссалом эркак киши сифатида хилват жойда кўриниши
билан, дарҳол ўз иффати ҳақида қайғурди ва унга Аллоҳни эслатди. Менга
сенинг ёмонлигинг етишидан Аллоҳдан паноҳ тилайман. Агар Аллоҳдан
қўрқсанг, менга яқинлашма, деди.

Тақводор одам, Аллоҳ таоло эслатилганда ҳар нечук ёвузликдан қайтади.
Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ҳузурига Аллоҳ томонидан элчи бўлиб
келган эди. Шунинг хабарини берди:

«У: «Мен Роббингнинг элчисиман, холос, сенга бир пок ўғилни ҳадя этиш учун келдим», деди». (19)

Жаброил алайҳиссалом Марямга, таҳликага тушма, сенга тегмайман, мен
Роббингнинг сенга юборган элчисиман, сенга пок бир ўғлонни тақдим этиш
учун келдим, холос, деди.

Бу ҳол жуда ажойиб, одатдан ташқари ғаройиб ҳол эди.



Шу боисдан Марям қаттиқ ҳайратга тушди.

«У: «Менда қаёқдан ўғил бўлсин, менга башар тегмаган бўлса, мен бузуқ ҳам бўлмасам?!» деди». (20)

Марямнинг ҳолати оддий инсоний воқеликнинг кўриниши эди. «Менга бирор
эркак тегмаган бўлса, яъни, тан маҳрамим бўлмаса ёки бошқалар билан
ношаръий алоқада бўлган бузуқи аёл бўлмасам, қаердан бола бўлиши
мумкин?!» деди.

Марямнинг бу саволига Жаброил алайҳиссалом оддий воқеликдан юқори–илоҳий воқелик хулосасини баён қилди:

«У: «Ана шундай, Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир ва уни одамларга
белги қилиш учун ҳамда Биздан раҳмат бўлиш учун, бу ҳукми чиқиб бўлган
ишдир», деди». (21)

Жаброил алайҳиссалом: Шундай, Роббинг ирода қилса, башар тегмаса ва бузуқи бўлмасанг ҳам фарзанд бўлаверади, деди.

«Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир».

Ҳеч кимсанинг қўли тегмаган, бузуқилик қилмаган пок ва бокира қиз болага фарзанд ато этиш Мен учун жуда ҳам ўнғайдир, деди.

«...уни одамларга белги қилиш учун...»

Яъни, Биз сенга бу фарзандни одамларга Аллоҳингнинг қудратига,
холиқлигига ва тадбиркорлигига белги бўлиши учун ато қилмоқдамиз.

Одамзот Аллоҳ жорий этган табиий қоидаларга одатланиб қолган. Шу боис
бу ҳодисаларнинг ҳар лаҳзада содир бўлиб туришини қонуний ёки мажбурий
нарсалар деб билади. Бу қоидалар унинг кўз ўнгида кўп
такрорланаверганидан шу қарорга келган. Бироқ ушбу қоидаларни жорий
этган Аллоҳ учун айрим ҳолларни истисно этиш ҳам ҳеч гап эмас.

Эркак ва аёлнинг жинсий унсиятидан фарзанд пайдо бўлишини Аллоҳ таоло
умумий қоида қилиб қўйган. Аслида, эркак ва аёл қўшилган тақдирда ҳам,
Аллоҳнинг хоҳиши бўлсагина, фарзанд яралади. Бу ҳақиқатни кўпчилик
унутиб қўяди.

Унутиладиган ҳақиқатларни бандалар ёдига солиб туриш учун Аллоҳ таоло
ҳар замонда мазкур умумий қоидаларга хилоф ишларни ҳам юзага келтиради.
Баъзи бир эр ва аёлларни фарзандсиз қилиб қўяди. Агар эркак ва аёлнинг
қўшилишигина бола яралишининг асосий омили бўлса, нима сабабдан
барчанинг ҳам фарзанди бўлавермайди?

Шунингдек, қартайиб қолган кишилардан фарзанд бўлмаслиги ҳам умум
одамлар учун табиий қоида, аммо Аллоҳ хоҳласа, Закариёга алайҳиссалом
бергандек, кекса жуфтларга ҳам фарзанд ато қилаверади.

Аллоҳ ҳар бир нарсага қодир, чунончи, хотини бўлмаса ҳам, эркакнинг
ўзидан фарзанд пайдо қилади. Одам отадан Момо Ҳавони яратганидек.
Аксинча, эркак бўлмаса ҳам, аёлнинг бир ўзидан фарзанд яратиши мумкин.
Биби Марямдан Ийсо алайҳиссаломни яратгани каби. Шунингдек, Одам отани
йўқдан бор қилганидек, на эр ва на аёлсиз ҳам турфа махлуқларни ҳаёт
саҳнига келтиради.

Мулоҳаза қилсак, мазкур ҳодисаларнинг барчасида ҳам Аллоҳ таоло сабабчи
омилларини ишга солади. Чунки У зот бу дунёни шу асосда яратган.
Аслида, бир оғиз «Бўл!» деса Одам ота бино бўларди. Аммо бундай
қилмади. Даставвал уни Ўз қўли билан лойдан одам шаклида ясади, бир
муддатдан кейин унинг ичига жонни киритди.

Шунга ўхшаб, Закариё алайҳиссаломга ҳам тайёр ўғилни шундоқ қўлига
тутқазиб қўймади. Пуштсиз кампири билан қўшилганидан кейин аёл
ҳомиладор бўлди. Ҳомила пайдо бўлганининг белгиси сифатида Закариёни
алайҳиссалом уч кун тилсиз қилиб қўйди. Ниҳоят, фарзанд одатдагидек
табиий йўсинда дунёга келди.

Шунингдек, Одам отадан Момо Ҳавони яратишда ҳам ўзига хос бир қанча тадбирлар амалга оширилган.



Энди бокира Марямдан эркаксиз бола пайдо қилиш
жараёни қандай кечганига келайлик. Биз ўрганаётган оятларда
айтилганидек, Жаброил фаришта алайҳиссалом Марямга йўлиқди-да, унинг
кўйлаги ёқасидан пуфлади.

«Бас, унга ҳомиладор бўлди. Сўнгра у билан узоқ маконга четланди». (22)

Яъни, Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ёқасидан пуфлаганидан кейин у Ийсо алайҳиссаломга ҳомиладор бўлди.

«Сўнгра у билан узоқ маконга четланди».

Чунки, бокира қиз ҳали турмуш қурмай, туйқусдан ҳомиладор бўлиб, қавми назарига тушишдан андиша қилиши табиий бир ҳол эди.

Кейин нима бўлганини Аллоҳнинг Ўзи билади. Аммо навбатдаги оят Марямнинг тўлғоқ тутганлиги воқеаси билан бошланади:



«Бас, тўлғоқ уни хурмо танасига олиб борди. У: «Кошки бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди». (23)

Ҳомиладор бўлиб қолганидан ҳижолат бўлиб, одамлар кўзидан қочиб юрган
бокира Марямни тўлғоқ тутди. Уят, андиша ва хижолатпазликларга тўлғоқ
алами қўшилди. Боз устига, тадбир-тажрибасиз ёш қиз ўзи ёлғиз эди.
Тўлғоқ азоби зўрайгач, хурмо танасини маҳкам тутди ва чидай олмай:

«Кошки, бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди.

Ибодатхонада вояга етган, поклиги ва тақвоси билан машҳур бўлган бокира
қиз учун эрсиз бола туғиш ўлимдан ва бутунлай унутилиб кетишдан ҳам
даҳшатли эди.

Одамлар ҳузурига биров келиб, мени Аллоҳ сизларга
Пайғамбар қилиб юборди, деса, одамлар, бу гапингни нима билан исбот
қиласан, дейишлари турган гап. Шунинг учун Аллоҳ таоло ҳар бир
Пайғамбарни ўз қавмига юбориш чоғида, ўша қавмнинг ҳолига, ижтимоий,
ақлий ва бошқа савияларига қараб, мўъжиза ҳам беради.
Пайғамбарга
берилган мўъжиза одатдан ташқари бир иш бўлиб, ўша замон кишилари:
«Оддий одамнинг қўлидан бу иш келмайди, мадомики бу ажойиб ишни бизга
кўрсатдими, бу одам ҳақиқий Пайғамбар экан, унга иймон келтирайлик»,
дейиши керак бўлади.

Мисол учун, Мусо алайҳиссаломни Аллоҳ таоло Пайғамбар қилиб юборган
жамиятда сеҳргарлик жуда ҳам ривожланган экан. Сеҳргарлар жамиятда
обрўли одамлар бўлиб, турли сеҳрларни кўрсатар эканлар. Мисол учун,
арқонни ерга ташласа, одамлар кўзига илон бўлиб кўринар экан. Аллоҳ
таоло Мусо алайҳиссаломга мазкур сеҳргарликнинг сеҳридан кучли
мўъжизаларни берди. Яъни, қўлларидаги ҳассани ерга ташласалар, катта
илон бўлиб, сеҳргарларнинг арқон-илонларини ютиб юборадиган бўлди.

Ушбу оятда Ийсо алайҳиссалом ўзларининг Бани Исроилга Пайғамбар қилиб
юборилганларини тасдиқловчи мўъжизаларнинг айримларини олдиндан айтиб
ҳам ўтмоқдалар:

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади. У: «Албатта, мен сизга Роббингиздан
оят-мўжиза келтирдим, мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман,
унга пуфласам, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма
кўр ва песларни тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани
емоқдасизу, нимани уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман. Агар мўмин
бўлсангиз, албатта, бунда сизга оят-белги бордир», дейди». (49)

Ояти кариманинг аввалидаги жумладан кўриниб турибдики, Ийсо алайҳиссалом Бани Исроилга Пайғамбар бўлганлар.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади».

Бани Исроилнинг аввалги Пайғамбари бўлмиш Мусо алайҳиссаломга келган
илоҳий китоб Таврот шунинг учун Ийсо алайҳиссаломга ҳам илоҳий китоб
ҳисобланади.

Кейин оятда Ийсо алайҳиссалом Бани Исроил ҳузурига Пайғамбар бўлиб янги келган пайтда айтган гаплари баён қилинади:

«...албатта, мен сизга Роббингиздан оят-мўъжиза келтирдим».

Бу оят-мўъжиза у кишининг Пайғамбар эканлигини исботлашга хизмат қилади.

«мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман, унга пуфласам,
Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма кўр ва песларни
тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани емоқдасизу, нимани
уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман».

Ушбу жумлада Ийсо алайҳиссалом ўзларига Аллоҳ таоло томонидан берилган мўъжизалардан тўрттасини зикр қилмоқдалар:

а) лойдан қуш ясаб, пуфласа, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлиши;

б) Аллоҳнинг изни билан туғма кўрни, песни тузатиш;

в) ўликни тирилтириш;

г) ўзлари кўрмай-билмай туриб Бани Исроилга улар еган ва уйида сақланаётган нарсаларни айтиб бериш...

Кўпчилик қадимги тафсирчилар, туғма кўрни, песни Аллоҳнинг изни билан
тузатиб, ўликни тирилтириш мўъжизаларини эътиборга олиб бўлса керак,
Ийсо алайҳиссалом даврларида тиб илми ривожланган экан, шунинг учун
Аллоҳ таоло у кишига ўша вақт табиблари қўлидан келмайдиган ишларни
мўъжиза қилиб берган, деганлар.

Аммо Ийсо алайҳиссаломнинг мўъжизаларини эътибор билан ўрганилса, унда
ҳаёт бериш ёки ҳаётни ўрнига қайтариш, соғлиқни жойига келтириш ва
ғайбдан хабар беришлар бор. Албатта, бу ишларнинг ҳаммаси Аллоҳнинг
изни билан бўлишлиги қайта-қайта такрорланяпти.

Ийсо алайҳиссаломга Аллоҳ таоло томонидан берилган бу мўъжизаларнинг
табиатини ўрганган ва ўша вақтдаги тарихий воқеликни кузатган
уламоларимиз, Ийсо алайҳиссалом даврида одамлар моддапараст бўлиб
кетган эдилар, деган фикрга келганлар. Улар ҳар бир нарсанинг сабаби
топилса бўлди, масала ечилади, деганга ўхшаш фикрлайдиган, руҳоний,
ғайбий нарсаларга мутлақо ишонмайдиган бўлиб кетишган экан. Уларнинг бу
ҳолатларини муолажа қилиш учун Ийсо алайҳиссаломга мазкур мўъжизалар
берилган экан.

Аллоҳ таоло «Моида» сурасида Ийсо алайҳиссаломга берган мўъжизаларини у зотга бетган неъматларидан ҳисоблайди:

«Аллоҳ: «Эй Ийсо ибн Марям, сенга ва волидангга берган неъматимни эсла.
Сени муқаддас руҳ билан қўллаганимни, одамларга бешикда ҳам,
катталигингда ҳам гапирганингни эсла. Сенга китобни, ҳикматни, Тавротни
ва Инжилни ўргатганимни эсла. Менинг изним ила лойдан қуш шаклини
ясаганингда ва унга пуфлаганингда, Менинг изним ила қуш бўлганини,
Менинг изним ила туғма кўрни ва песни тузатганингни эсла. Менинг изним
ила ўликларни чиқарганингни эсла. Бани Исроилга аниқ мўъжизалар
келтирганингда, улардан куфр келтирганлари: «Бу очиқ сеҳрдан ўзга ҳеч
нарса эмас», деганида, сени улардан қутқарганимини эсла», деганини ёд
эт!» (110)

Ушбу оятда Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга хитоб
қилиб, қиёмат куни Пайғамбарларни жамлаган пайтда Ийсо алайҳиссаломга
айтадиган гапларини эслашни буюрмоқда.

Бу дунёда насоролар «худо», «худонинг ўғли», деб юрган Ийсо
алайҳиссаломнинг ҳақиқатлари ушбу эслатмалардан аниқ билиб олинади.

Аллоҳ таоло бу ҳақиқатни барча Пайғамбарлар ҳузурида, масаланинг бош
қаҳрамони Ийсо ибн Марям алайҳиссаломнинг ўзларига эслатиш билан
тасдиқламоқда.

«Эй Ийсо ибн Марям! Сенга ва волидангга берган неъматимни эсла».

Аввало, насоролар «худо» деб эътиқод қилаётган Ийсонинг волидаси бор
экан. Худонинг эса, онаси бўлиши мумкин эмас. Дунёга келишда онага
муҳтож бўлган одам Худо бўла олмайди.

Иккинчидан, Ийсо ибн Марямга ҳам, унинг волидаси Марям бинти Имронга
ҳам Аллоҳ неъмат берган экан. Бошқанинг неъматига муҳтож кишилар Худо
бўлиши мумкин эмас.

«сени муқаддас руҳ билан қўллаганимни, одамларга бешикда ҳам, катта бўлганингда ҳам гапирганингни эсла».

«Муқаддас руҳ» Жаброил фаришта алайҳиссаломдир. «Гапириш» деганда эса,
Аллоҳга даъват, Пайғамбарлик гаплари назарда тутиляпти. Одамларнинг
оддий гапларидек гап бўлганида, бунча гувоҳлар ҳузурида ҳужжат сифатида
келтирилмас эди.

Агар бешикда гапирганинг ёки доимо Пайғамбарларга хос гапирганинг учун
сени «худо» деб эътиқод қилишаётган бўлса, бу нарса сени Мен Жаброил
билан қўллаганим ва у орқали Ўз сўзларимни юбориб турганимдан
эканлигини билсинлар.

Ўз фаолиятида муқаддас руҳ ёрдамига муҳтож бўлган зот ҳеч қачон Худо бўла олмайди.

«Сенга китобни, ҳикматни, Тавротни ва Инжилни ўргатганимни эсла».

Оятдаги «китоб»дан мурод–ўқиш-ёзишдир.

Ийсо алайҳиссаломга ўқиш-ёзишни, ҳикмат билан тасарруф қилишни,
ўзларидан олдин келган илоҳий китоб Тавротни ва ўзларининг китоблари
бўлмиш Инжилни ҳам Аллоҳ таоло ўргатган.

Бу ҳақиқат қиёмат кунида барча Пайғамбарларнинг йиғилишда айтилиши ҳам
алоҳида маъно касб этади. Ийсо ибн Марям алайҳиссаломнинг ҳақиқатларини
ойдинлаштиради. Албатта, ўқиш-ёзишни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни
ўрганишга, қолаверса, бошқа зотдан ўрганишга эҳтиёжи бор одам ҳеч қачон
Худо бўла олмайди. Балки, ўша йиғилишда иштирок этаётган Пайғамбарлар
каби бир Пайғамбар бўлади.

«Менинг изним ила лойдан қуш шаклини ясаганингда ва унга пуфлаганингда,
Менинг изним ила қуш бўлганини, Менинг изним ила туғма кўрни ва песни
тузатганингни эсла».

Эҳтимол, насоролар Ийсо ибн Марям лойдан қуш ясаганда, унга жон кириб
учиб кетгани учун ёки одатда тузатиб бўлмайдиган туғма кўр ва пес
касалларнинг у кишидан шифо топганлари учун Худо деб эътиқод
қилишаётгандир?

Бу нотўғри тасаввур. Аввало, ушбу жамланиб турган Пайғамбарларнинг
ҳаммаларига бунга ўхшаш мўъжизалар Аллоҳ томонидан берилган. Қолаверса,
Ийсо ибн Марям алайҳиссалом лойдан Аллоҳнинг изни ила қуш ясаган, унга
пуфлашни ҳам Аллоҳнинг изни ила пуфлаганлар, у шакл Ийсонинг изни билан
эмас, Аллоҳнинг изни билан қушга айланган.

Шунингдек, туғма кўр ва песларнинг тузалиши ҳам Аллоҳнинг изни ила
бўлган. Агар баъзи мўъжизалар кўрсатган зот Худо бўлаверса, манави
тўпланиб турган Пайғамбарларнинг ҳаммаси ҳам Худо бўлишлари керак эди.
Ундан кейин, бошқанинг изни ила одатдан ташқари иш қилган киши ҳеч
қачон Худо бўла олмайди.

«Менинг изним ила ўликларни чиқарганингни эсла».

Яъни, тирилтирганингни. Агар Ийсо ибн Марям алайҳиссаломни ўликларни
тирилтиргани учун Худо деб айтишаётган бўлса, бу иш ҳам Аллоҳнинг изни
ила бўлган. Жонни олган Аллоҳ уни қайта беришга ҳам қодир. Бошқа
мўъжизалар қатори бу мўъжиза ҳам у кишини Худо деб эътиқод қилишга олиб
бормаслиги керак. Бунинг устига, ушбу мўъжизалар содир бўлганда уларни
очиқ сеҳр деганлар ҳам бўлган. Шу сабабдан Ийсони ўлдиришга очиқ қасд
ҳам қилишганки, бу ҳам эслашга лойиқ ҳодиса:

«Бани Исроилга аниқ мўъжизалар келтирганингда, улардан куфр
келтирганлари: «Бу очиқ сеҳрдан ўзга нарса эмас», деганида сени улардан
қутқарганимни эсла».

Бани Исроил минглаб одамлар ҳузурида кўрсатилган мўъжизаларни инкор эта
олмади. Аммо бу мўъжизалар Ийсога Аллоҳ томонидан Пайғамбарлигини
тасдиқлаш учун ҳужжат ва далил қилиб берилганилигини эътироф қилишга
бўйинлари ҳам ёр бермади. Шунда Бани Исроил ўзларига хос услуб билан
бир гап тўқиб чиқардилар: «Бу очиқ сеҳрдир», дедилар ва сеҳргарни
ўлдириш керак, деб Ийсони алайҳиссалом ўлдиришга қарор қилдилар.

Лекин Аллоҳ таоло ўз Пайғамбари Ийсони алайҳиссалом Бани Исроилдан
қутқариб, Ўзига кўтариб олди. Бу ҳам Ийсо ибн Марям Худо эмас, балки
Пайғамбар бўлганини кўрсатади.

Келаси оятда ҳам Аллоҳ таолонинг Ийсо ибн Марямга алайҳиссалом берган неъматларидан бири зикр этилади:



«Ийсо улардан кофирликни сезиб қолганда: «Кимлар
Аллоҳ йўлида менга ёрдамчи бўлади?!» деди. Ҳаворийлар: «Биз Аллоҳнинг
ёрдамчиларимиз, Аллоҳга иймон келтирдик ва бизнинг мусулмонлигимизга
гувоҳ бўл», дедилар». (Оли Имрон 52)
Ийсо алайҳиссалом Бани
Исроилга Пайғамбар бўлиб келиб, уларни даъват қилганларидан ва турли
мўъжизаларни кўрсатганларидан кейин ҳам Бани Исроил йўлга тушмади.

«Ийсо улардан кофирликни сезиб қолганда: «Кимлар Аллоҳ йўлида менга ёрдамчи бўлади?!» деди».

Кўпчилик бош тортди. Куфрни ихтиёр қилди. Лекин ажаб эмаски, баъзи бир
хос кишилар Аллоҳнинг дини йўлида Унинг Пайғамбарига яқиндан ёрдам
берсалар?! Ҳар бир даъватнинг, ҳар бир ҳаракатнинг юзага чиқиши учун
ўша даъват ва ҳаракат раҳбари атрофида жон фидо кишилар бўлиши шарт.
Ийсо алайҳиссалом ҳам ўшандай одамларни топиш мақсадида юқоридаги гапни
қилдилар. Бунга жавобан:

«Ҳаворийлар: «Биз Аллоҳнинг ёрдамчиларимиз, Аллоҳга иймон келтирдик ва бизнинг мусулмонлигимизга гувоҳ бўл», дедилар».

«Ҳаворий» дегани ҳолис, яқин, ишончли дўст, деганидир. Ийсо
алайҳиссаломнинг ҳам шундай кишилари бор эди. Улар Пайғамбарнинг
даъватларига дарҳол, лаббай, деб жавоб бердилар. Улар шу ерда Аллоҳнинг
дини йўлида ёрдамчи бўлишга тайёр эканликларини эълон қилишлари билан
бирга, Аллоҳга келтирган иймонларини ҳам зикр қилмоқдалар. Чунки иймон
энг асосий нарса ҳисобланади.

Ҳаворийлар яна Ийсо алайҳиссаломдан ўзларининг мусулмонликларига гувоҳ
бўлишларини ҳам сўрашмоқда. Яъни, Аллоҳнинг амрига бўйсунганликлари,
Аллоҳнинг динига ва Пайғамбарига ёрдам берганликларига гувоҳ бўлишни
сўрашмоқда.

Сўнгра улар Аллоҳга илтижо этиб, дуо қилишмоқда:

«Эй Роббимиз! Сен туширган нарсага иймон келтирдик ва Пайғамбарга
эргашдик. Бас, бизни гувоҳлик берувчилар қаторига ёзгин», дедилар». (53)

Яъни, биз Сенинг туширган ваҳийингга иймон келтирдик, Пайғамбаринг Ийсо
алайҳиссаломга эргашдик. Бас, бизни Ўзингнинг тавҳидингга,
Пайғамбарингнинг ҳақлигига ва унинг тўғрилигига гувоҳлик берувчилар
қаторига ёзиб қўйгин.



«Ҳаворийлар: «Эй Ийсо ибн Марям, сенинг Роббинг
бизга осмондан тузатилган дастурхон тушира олурми?» деганларида, у:
«Агар мўмин бўлсаларингиз, Аллоҳга тақво қилинглар», деганини эсла».
(112)

Бу оятда хитоб Пайғамбаримизга соллаллоҳу алайҳи васаллам эслатма бўлиб келмоқда.

Айни чоқда, бу оят ҳаворийлар билан Ийсо алайҳиссалом ўрталарида бўлиб
ўтган суҳбатни ва шу суҳбат орқали Ийсо алайҳиссалом қавмларининг
сиймосини (кимлигини) очиб беряпти.

Ҳаворийлар Аллоҳ илҳом бериб, Унга ва Унинг Пайғамбари Ийсо
алайҳиссаломга иймон келтирган, ўз қавмлари ичидан Аллоҳнинг дини ва
Пайғамбарига мадад бўлиш учун танлаб олинган, ихлосли ва мустаҳкам
иймонли кишилар экани ҳаммага маълум.

Ана шундай мумтоз гуруҳ ўз йўлбошчиси, Пайғамбарига: «Эй Ийсо ибн Марям», деб мурожаат қиляпти.

Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
саҳобалари у зотга бирор марта бунақа равишда мурожаат қилганлари йўқ.
Улар доимо: «Эй Аллоҳнинг Расули»; «Эй Аллоҳнинг Набийси»; «отам-онам
сизга фидо бўлсин», каби сўзлар билан мурожаат этганлар.

Қолаверса, Ийсо алайҳиссаломнинг энг яқин кишилари бўлмиш ҳаворийлар:

«Роббинг бизга осмондан тузатилган дастурхон тушира олурми?» дейишмоқда.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаи киромларидан
бирорталари иймонга кирганидан сўнг мўъжиза кўрсатишни талаб
қилмаганлар. Чунки бу иш иймонли кишига ярашмайди.

Бу иш ноқулай бўлганидан ҳам Ийсо алайҳиссалом ҳаворийларидан юқоридаги ноўрин саволни эшитганларидан сўнг:

«Агар мўмин бўлсаларингиз, Аллоҳга тақво қилинглар», демоқда.

Ҳаворийлар эса, ўз сўзларида туриб, қилаётган талаблари нима учун эканлигини шарҳлаб бермоқдалар:

«Улар: «Ундан емоқни, қалбларимиз таскин топмоғини, бизга рост
гапирганингни билмоқни ва бунга гувоҳ бўлмоқни истармиз», дедилар».
(113)

Ҳаворийларнинг Аллоҳ осмондан бизга ясатилган дастурхон тушириб берсин, деб қилаётган талабларининг бир неча сабаблари бор экан.

Биринчиси, ундан еб кўрмоқчилар. Эҳтимол таомга ҳожатлари бор. Эҳтимол
Пайғамбарга яқин кишилар сифатида алоҳида ҳурматга сазовор бўлмоқчилар.
Эҳтимол табаррукан қилмоқчилар.

Иккинчидан, қабларини таскин топтирмоқчилар. Иймонга келганлар-у, аммо
қалблари яна ҳам таскин топишини истайдилар. Бунинг учун ўзлари
эргашган Пайғамбар сўровига биноан, ўзлари иймон келтирган Аллоҳ
томонидан бир мўъжизанинг бўлишини хоҳлайдилар.

Учинчидан, Пайғамбар уларга рост гаприганини билишни истайдилар. Ийсо,
Аллоҳнинг Пайғамбариман, демоқда, агар гапи рост бўлса, у ўзига хос
услуб билан бу даъвони исбот қилиши керак бўлади. Энг яхши
исбот–мўъжиза кўрсатишдир. Ўша мўъжизани кўрсатса, рост гапирган
ҳисобланади.

Тўртинчидан, ҳаворийлар ўша мўъжиза содир бўлганига гувоҳ бўлмоқчилар.
Улар Ийсо алайҳиссаломга яқин кишилар сифатида бошқа кишилар томонидан
турли саволларга тутилишлари турган гап. Энг кўп бўладиган савол,
албатта, у зотнинг Пайғамбарлигини қандай исботлайсиз, қабилида бўлади.
Ана ўшанда, кўрсатилган мўъжизанинг гувоҳи бўлганликларини айтмоқчилар.
Ёки бевосита саволсиз ҳам, даъват чоғида, шубҳачиларнинг шубҳасини
қайтариш пайтида, бу гувоҳликларини айтишлари мумкин.

Ҳаворийлар мана шу эътиборлар ила осмондан ясатилган дастурхон
туширилишини сўрадилар. Шунда Ийсо алайҳиссалом Парвардигори Оламга
мурожаат этиб, дуо қилдилар:

«Ийсо ибн Марям: «Эй бор Худоё! Роббимиз! Бизга осмондан ясатилган
дастурхон туширгин, у аввалимизгаю охиримизга байрам бўлиб қолсин.
Сендан мўъжиза бўлиб қолсин. Ва бизга ризқ бергин, зотан Ўзинг энг яхши
ризқ бергувчисан», деди». (114)

Ушбу дуода Ийсо алайҳиссалом Пайғамбарлик одоби ила ўз Илоҳи ва Роббиси
Аллоҳ таолога ўзларининг бандаликларини, Унга ҳожатманд эканликларини
билдириб, хокисорлик ила нидо қилмоқдалар. У киши Аллоҳ таолодан
осмондан дастурхон туширишни, туширганда ҳам, уни хайр-барака ва
хурсандчилик боиси–байрамга сабаб бўладиган қилиб туширишни сўраб дуо
қилмоқдалар.

Шу билан бирга, бу дастурхон Аллоҳ томонидан мўъжиза бўлиб қолишини ҳам
сўрамоқдалар. Мўъжиза сифатида туширилган дастурхон ризқ бўлиб қолишини
ҳам истамоқдалар.

Аллоҳ таоло Пайғамбари Ийсо алайҳиссаломнинг бу дуоларини ижобатга олди ва қуйидаги жавобни қилди:

«Аллоҳ: «Мен, албатта, уни сизларга туширгувчиман. Бас, бундан кейин
сизлардан ким куфр келтирса, уни оламларда ҳеч кимни азобламаган азоб
ила азоблагайман», деди». (115)

Ҳақ таоло Ўзининг жалолига–улуғворлигига яраша жавоб берди:

«Мен, албатта, уни сизларга туширгувчиман», деди.

Уламоларимиз моида–дастурхон ҳақида Қуръони Каримдан бошқа ҳеч қандай
маълумот йўқ бўлишига қарамай, худди шу жумланинг ўзига таяниб:
«Дастурхон тушган, чунки Аллоҳниг ваъдаси ҳақдир», дейдилар.

Аллоҳ таоло дастурхон тушириш ҳақидаги сўровни ижобат қилиш билан
бирга, Ўзининг доимий одатини ҳам эсга солмоқда. У одат мўъжиза талаб
қилган қавм, мўъжиза келгандан кейин ҳам куфр келтирса, уни қаттиқ
азобга дучор қилишдир. Бу азоб ҳам бу дунёда, ҳам у дунёда бўлади.



Ийсо алайҳиссаломнинг даъватларини эшитган,
мўъжизаларини кўрган одамлар у зотга иймон келтириб, эргаша бошладилар.
Улар кундан кунга кўпайиб борди. Бу ҳол яҳудийларни ташвишга солди.
Улар Ийсо алайҳиссаломни ўлдиришга қасд қилдилар.

«Нисо сурасидаги ушбу оятларда ўша машъум ниятнинг ҳақиқати баён қилинади:

«Биз Аллоҳнинг Расули Масиҳ Ийсо ибн Марямни ўлдирдик», деганлари учун
(уларни лаънатладик). Ҳолбуки уни ўлдирмадилар ҳам, осмадилар ҳам,
лекин уларга шундай туюлди. У ҳақида ихтилофга тушганлар унинг ўлимидан
шак-шубҳададирлар. У тўғрисида уларнинг билимлари йўқ, магар гумонга
эргашарлар. Уни ўлдирмаганлари аниқдир.

Ушбу оятларда яҳудийларнинг Аллоҳнинг лаънатига учрашларига сабаб бўлган баъзи қилмишлари зикр этиляпти.

Ўша қилмишлардан биринчиси:

«Аҳдномаларини бузганлари».

Яҳудийлар аҳдномаларини қандай бузганларини ўтган оятда ҳам яққол кўрдик, ўргандик ва англаб етдик.

Иккинчиси:

«Аллоҳнинг оятларига куфр келтирганликлари».

«Оят» деганда белги ва мўъжиза маънолари ҳам тушунилади. Аллоҳ таоло
яҳудийларга иймонга келишлари ва тўғри йўлга тушишлари учун кўплаб
оятлар–белги ва мўъжизалар кўрсатди. Бошқа сура ва оятларда уларнинг
зикри келган. Аммо яҳудийлар мазкур мўъжизаларнинг барчасига куфр
келтирдилар, уларни инкор этдилар.

Учинчиси:

«Пайғамбарларни ноҳақдан ўлдирганлари».

Бу ҳам маълум ва машҳурдир. Қуръонда ўрни билан бу масала ҳам керагича
ёритилган. Мисол учун, яҳудийлар Закариё ва Яҳъё алайҳиссаломларни
ноҳақдан ўлдирганларини эслаш кифоя қилади.

Тўртинчиси:

«қалбларимиз берк», деганлари».

Бу гапни улар Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг даъватларига жавобан
айтганлар. Уларни Исломга чақирганларида, масхара қилиб: «Бизнинг
қалбларимиз берк, сенинг даъватинг кирмайди», деганлар. Бу билан улар,
биз сенинг гапингга қулоқ ҳам солмаймиз, демоқчи бўлганлар.

Во ажабо, ҳақиқатда ҳам уларнинг қалблари берк ҳолда, унга ҳеч нарса кирмайдиган қилиб яратилганми?!

«Йўқ! Балки куфрлари сабабли Аллоҳ қалбларига муҳр босган, озгиналаридан бошқаси иймон келтирмаслар».

Яъни, аслида уларнинг қалблари ҳам бошқаларники каби яратилган, улар
айтгандек, берк қилиб яратилган эмас. Аммо куфрлари сабабли Аллоҳ
уларнинг қалбларини муҳрлаб, қаттиқ, бетаъсир ва берк қилиб қўйган.
Шунинг учун ҳам, улардан жуда ҳам оз одамлар мусулмонликни қабул
қиладилар.

Бешинчиси:

«Ва куфрлари, Марямга қарши улкан бўҳтон айтганлари...»

Яҳудийларнинг ҳар бир катта гуноҳи эсга олинганида куфрлари қўшиб зикр
қилинади. Ушбу жумлада ҳам шундай бўлган. Улар покиза, афифа Марям
онамизга ҳам бўҳтон қилганлар. Марям Юсуфи Нажжор билан зино қилди ва
ҳаромдан Ийсони туғди, деганлар. Бу гапни айтишга ҳеч кимнинг тили
бормайди. Уни фақат яҳудий айта олиши мумкин.

Олтинчиси:

«Аллоҳниг Расули Масиҳ, Ийсо ибн Марямни биз ўлдирдик деганлари».

Аслида, яҳудийлар Ийсо алайҳиссаломни Пайғамбар деб тан олмаганлар. Бу
ердаги «Аллоҳнинг Расули» дейишлари истеҳзо ва масхара учундир. Улар
Ийсо алайҳиссаломни ўлдирганликларини даъво қиладилар. Лекин бу қуруқ
даъво, холос. Ҳақиқатни эса, Қуръони Карим баён қилади:

«Ҳолбуки, уни ўлдирмадилар ҳам, осмадилар ҳам, лекин уларга шундай туюлди».

Ийсо алайҳиссаломга яҳудийлар суиқасд қилганларининг қиссаси маълум ва
машҳур. Бу қиссани буюк тафсирчилардан Ибн Касир раҳматуллоҳи алайҳи
қуйидагича ривоят қиладилар:

«Аллоҳ таоло Ийсо ибн Марямни очиқ-ойдин аломатлар ва ҳидоят ила
Пайғамбар қилиб юборганида, яҳудийлар у зотга берилган Пайғамбарлик ва
мўъжизаларга ҳасад қилдилар. У киши кўр бўлиб туғилганларни ва песларни
даволар, ўликни Аллоҳнинг изни ила тирилтирар, лойдан қушнинг шаклини
ясаб унга пуфласалар, Аллоҳнинг изни ила қуш бўлиб учиб кетар эди.
Шунга ўхшаш кўпгина мўъжизалар билан у кишини Аллоҳ қўллаб-қувватлаган
эди. Яҳудийлар эса, у кишини ёлғончига чиқардилар, хилоф қилдилар ва
имкони борича у зотга озор беришга ўтдилар. Ҳаттоки, Аллоҳнинг
Пайғамбари Ийсо алайҳиссалом улар бор жойда турмайдиган бўлдилар.
Кўпинча оналари билан бирга саёҳатда юришга мажбур бўлдилар. Яҳудийлар
бу билан кифояланиб қолмадилар, у зотни ўша даврдаги Дамашқнинг
подшоҳига чақдилар. Подшоҳ юлдузларга сиғинадиган мушриклар тоифасидан
эди. Унинг миллатига, юнон, деб ном берилган эди. Яҳудийлар унга:
«Байтул Мақдисда бир одам чиқиб, кишиларни фитнага солмоқда,
адаштирмоқда ва фуқароларни подшоҳга қарши қўймоқда», деб хабар
етказдилар. Бундан подшоҳнинг ғазаби чиқди. БайтулМақдисдаги ноибига
мазкур одамдан эҳтиёт бўлиш, уни осиб, бошига тикон қўйиб, унинг
шарридан одамларни сақлаш фармонини берди. Мактуб Байтул Мақдиснинг
волийсига етиб келганида, у фармонни бажаришга отланди. Бир тоифа
яҳудийлар билан Ийсо алайҳиссалом турган жойга борди. У киши ўзларига
яқин кишилар билан бирга эдилар. Уларнинг сони ўн икки-ўн уч ёки ўн
еттита эди.

Бу воқеа жума кунидан шанбага ўтар кечаси содир бўлди. Яҳудийлар уларни
қамалга олдилар. Ёки улар босиб киришади, ёки ўзлари уларнинг олдига
чиқишлари керак–бундан бошқа илож қолмаганини англаб етган Ийсо
алайҳиссалом шерикларига: «Кимингизга менинг тусим ўтса, ўша одам
жаннатда мен билан бирга бўлади», дедилар.

Бу ишга бир ёш йигит тайёрлигини билдирди. Уни хиёл ёш санадилар,
юқоридаги гапни иккинчи, учинчи бор такрорладилар. Ҳар сафар фақат
ҳалиги йигит ўз тайёрлигини билдирди. Ийсо алайҳиссалом: «Сен ўшасан!»
дедилар. Аллоҳ таоло у йигитни Ийсо алайҳиссалом тусига киритди.

Томнинг шифтидан бир туйнук очилди. Ийсо алайҳиссаломни мудроқ олди. Шу
ҳолда осмонга кўтарилдилар. У зот кўтарилганларидан кейин, шериклари
ташқарига чиқдилар. Яҳудийлар қоронғуда ҳалиги йигитни, Ийсо, деб
ўйлаб, ушлаб, осдилар ва бошига тикон қўйдилар».

Кўпчилик ривоятларда, Ийсо алайҳиссаломнинг тусига кирган ва қатл
этилган ҳаворийларнинг ичида бўлган Яҳузо Эсхурютий исмли одам. У
хиёнат қилиб Ийсо алайҳиссаломнинг беркинган жойларини яҳудийларга
кўрсатиб берган эди, дейилади.

Аммо ишга бу билан нуқта қўйилгани йўқ. Асосий ихтилофлар айнан ушбу воқеадан сўнг бошланди.

Таъкидланганидек, ҳодиса кечанинг қоронғусида, тўс-тўпалоннинг ичида бўлиб ўтди. Кўп нарсалар ноаниқ қолди. Шунинг учун:

«Унинг ҳақида ихтилоф қилганлар унинг ўлимидан шак-шубҳададирлар».

Аввало, ҳодисада иштирок этганларнинг ўзлари ихтилофга тушдилар. «Агар
ўлдирилган Ийсо бўлса, бирга юрган одам қани? Агар ўлдирилган бирга
юрган одам бўлса, Ийсо қани?» дедилар, бир-бирларига.

Лекин бирибир ўликни осиб қўйиб, биз Ийсони ўлдирдик, деб мақтаниб юришаверди.

Насоролар бўлса, баъзилари бу гапга ишонди, баъзилари «Ийсо ўлгандан
кейин кўмилди. Аммо уч кундан кейин яна тирилди», дейишди.

Лекин ҳаммаларининг гапи ҳам асоссиз гаплардир. Бу нарса оятнинг сўнгида яна бир бор таъкидланади:

«У тўғрисида уларнинг билимлари йўқ, магар гумонга эргашадилар. Уни ўлдирмаганлари аниқ».

Хўш, ўлдирмаганлари аниқ бўлса, унга нима бўлган, деган саволга келаси оятда жавоб келади:

«Балки, уни Аллоҳ Ўзига кўтарди. Аллоҳ азиз ва ҳаким бўлган зотдир».

Мўмин-мусулмонларнинг Ийсо алайҳиссалом ҳақларидаги ақидалари ушбу ва
бошқа оятлардан ҳамда саҳиҳ ҳадиси шарифлардан олинган. Унда ҳеч қандай
ноаниқлик, шубҳа ёки гумон йўқ. Ҳаммаси аниқ ва очиқ-ойдин.

Аллоҳ таоло Ийсо алайҳиссаломни Ўзига кўтарган пайтда у зот 33 ёшда эдилар.

Ийсо алайҳиссаломнинг осилишлари ҳақидаги энг тўғри айида мусулмонларникидир. Бу ақида юқорида зикр қилинди.

Яҳудийлар эма у зотни ушлаб ўлдирдик, қўл оёғидан хочга михлаб қўйик, дейдилар. Бу ёлғон.

Масиҳийлар эса бу масалада ақл бовр қилмайдиган эътиқод қиладилар. Улар
Ийсо алайҳиссаломни худо деб ишонишларига қарамай у зотни осилиб
ўлганларига ишонадилар. Уни инсоният хатоси учун фидо бўлди, дейдилар.
Қандоқ қилиб худо баъзи бир яҳудийлар томонидан ўлдирилиши мумкин?!

Умуман Ийсо алайҳиссаломни худо деб эътиқод қилишнинг ўзи ақлга тўғри
келмайди. Шунинг учун ҳам насороларнинг ўзлари бау масалада ихтилофга
тушганлар.

Улардан бир тўпи, Ийсо алайҳиссаломни Аллоҳнинг ўғли, уни У зот ўз руҳидан яратган, деб эътиқод қиладилар.

Аллоҳ таоло «Тавба» сурасида бу ҳақда қуйидагиларни айтади:

«Яҳудийлар: «Узайр Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар. Насоролар: «Масиҳ
Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар. Бу оғизлари билан айтган гапларидир.
Аввалги куфр келтирганларнинг гапига ўхшатурлар. Аллоҳ уларни
лаънатласин. Қаён бурилмоқдалар?!» (30)

Аҳли китобларга нисбатан юқоридаги ҳукмларнинг чиқишига сабаб бўлган нарсаларнинг тўртинчиси, аҳли китоблардан:

«Яҳудийлар: «Узайр Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар».

Яъни, Аллоҳга Узайрни ширк келтирадилар.

Шунингдек:

«Насоролар: «Масиҳ Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар».

Улар ҳам Аллоҳга Масиҳ-Ийсони ширк келтирадилар.

Бу ишда яҳудийлар ҳам, насоролар ҳам ўзларидан олдин ўтган бутпараст мушрикларга ўхшашга уринадилар. Ҳа,

«Бу оғизлари билан айтган гапларидир. Аввалги куфр келтирганларнинг гапига ўхшатурлар».

Илмий асосда собит бўлганки, улар мазкур ақидани Юнон, Рум, Ҳинд ва
Миср мушрикларидан олганлар. Асл яҳудий ва асл насроний ақидаларда бу
гаплар йўқдир.

«Аллоҳ уларни лаънатласин. Қаён бурилмоқдалар?!»

«Марям» сурасида мазкур бузуқ ақидаги раддия яна ҳам кучлироқ келади:

«Улар: «Роҳман бола тутди», дедилар».

Батаҳқиқ, жуда оғир нарса келтирдингиз.

Ундан осмонлар парчаланиб, ер ёрилиб, тоғлар қулаб йиқилай, дейди.

Роҳманнинг боласи бор, деганларига (қара).

Роҳманга бола тутиш лойиқ эмасдир». (88-92)

Унинг бола тутишга ҳожати йўқ. У фарзанд талабида эмас. Бу унинг
шаънига тўғри келмайди. Роҳман яккадир. У Ягона ва Биру Бордир.

Иккинчи бир тоифа насоролар, Ийсо алайҳиссаломни «Аллоҳ» дейишади.
Уларнинг фикрича Аллоҳ Ийсонинг шаклида одамларни гуноҳлардан холос
қилиш учун ерга тушган эмиш.

Аллоҳ таоло бу фосид эътиқодга «Моида» сурасида қуйидаги раддияни беради:

«Аллоҳ, албатта, Масиҳ ибн Марямдир, деганлар кофир бўлдилар. Масиҳ ибн
Марям эса: «Менинг Роббим ва сизнинг Роббингиз Аллоҳга ибодат қилинг.
Ким Аллоҳга ширк келтирса, албатта, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур ва
унинг турар жойи дўзах бўлур. Ва золимларга нусрат берувчилар йўқдир»,
деди». (72)

Ийсо алайҳиссаломдан кейин насоролар у зот олиб келган соф ақидани
қандай қилиб бузганларини аввалги оятлар тафсирида ўргандик. Бу оятда
эса, ўша залолат ботқоғига ботган насораларнинг:

«Аллоҳ, албатта, Масиҳ ибн Марямдир», деганлари куфр эканлиги, уларнинг
бу ақидаси ва гапи Масиҳ ибн Марямнинг айтганларига ҳам буткул зид
эканининг баёни келмоқда. Чунки Масиҳ ибн Марям алайҳиссалом ҳеч қачон
насороларга, мен Худоман, менга ибодат қилинг, демаганлар. У зот
алайҳиссалом ўзларига эргашганларга:

«Менинг Роббим ва сизнинг Роббингиз Аллоҳга ибодат қилинг», деганлар.

У зот ўзларини ҳам бошқалар қатори банда ҳисоблаганлар. Шу билан бирга,
у киши одамларни умуман ширкдан–Аллоҳнинг шериги бор дейишдан
қайтарганлар. Тавҳидга–ягона Аллоҳга эътиқод ва ибодат қилишга
чақирганлар.

Масиҳ ибн Марям алайҳиссалом насороларга:

«Ким Аллоҳга ширк келтирса, албатта, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур ва унинг турар жойи дўзах бўлур», деганлар.

Аммо Аллоҳга берган мийсоқ–аҳдномани бузган насоролар эса, Масиҳ ибн
Марям, Худодир, деб Масиҳ ибн Марям ўзлари таъкидлаб айтган
маълумотнинг тескарисини қилмоқдалар. Бу улар томонидан бўлаётган катта
зулмдир.

«Ва золимларга нусрат берувчилар йўқдир».

Учинчи бир гуруҳ насоролар, Масиҳ учликнинг; ота, ўғил ва муқаддас
руҳнинг биридир. Учта биттадир. Битта учтадир, деган ақлга сиғмайдиган
эътиқодни қиладилар.

Аллоҳ таоло бу бўлмағур фикрни ҳам «Моида» сурасида фоў қилади:

«Аллоҳ учтанинг учинчисидир, деганлар, батаҳқиқ, кофир бўлдилар. Ягона
илоҳдан ўзга ҳеч қандай илоҳ йўқ! Агар айтаётганларидан қайтмасалар,
улардан куфр келтирганларини аламли азоб тутадир». (73)

Насроний динидагиларнинг мантиқсиз, ўзлари ўйлаб чиқарган, ҳақиқий
диний таълимотни бузиб кўрсатадиган ақидаларидан бири ушбу оятда
муҳокама қилинмоқда.

Улар: «Аллоҳнинг табиати бир-бирига тенг учта кўринишдан–Ота худо, ўғил худо ва муқаддас руҳдан иборатдир.

Ўғил худо, яъни, Ийсо воситаси ила бутун махлуқот Ота худога улашади.
Ўғил худога фидо қилинганлик, Муқаддас руҳга «тозалаш» нисбати
берилади», дейдилар.

Шу билан бирга, ўзларини тавҳид ақидасида деб даъво қиладилар.

Худди мана шу мантиқсизлик қадимдан насоролар ўртасида турли келишмовчиликларни келтириб чиқарган.

Ҳозирги кунда масиҳий динидан одамларнинг четланишида ҳам худди шу
сабаб бор. Бу сафсатани бир оз ақлини ишлатган одам ҳеч қабул қила
олмайди. Чунки соғлом ақл далолат қилган нарса:

«Ягона илоҳдан ўзга ҳеч қандай илоҳ йўқ!».

Бундан бошқа гапни айтиб, бузуқ эътиқод қилиб юрганлар ботил фикрларидан қайтмоқлари лозим:

«Агар айтганларидан қайтмасалар, улардан куфр келтирганларини аламли азоб тутадир».

Бу муқаррар нарса. Бўлажак аламли азобдан ҳамма тириклик пайтида қутулиб олиши мумкин. Бунинг учун:

«Аллоҳга тавба қилиб, унга истиғфор айтмайдиларми?! Зотан, Аллоҳ мағфиратли ва раҳмли зотдир». (74)

У зот тавба қилганларнинг тавбасини қабул этади. У зот истиғфор айтганларнинг гуноҳини кечиради.

Фурсат ўтмасдан аввал бузуқ ақидаларидан қайтиб тавба қилсинлар, тўғри
ақида бўлмиш Ислом ақидасига ишонсинлар ва ўтган гуноҳларини кечишини
сўраб Аллоҳга истиғфор айтсинлар.

Ийсо алайҳиссалом ҳақларидаги тўғри эътиқод қуйидагича бўлади:

«Масиҳ ибн Марям бир Пайғамбар, холос. Ундан олдин ҳам Пайғамбарлар
ўтган. Унинг онаси эса, сиддиқадир. Икковлари ҳам таом ер эдилар. Биз
уларга оятларни қандай баён қилаётганимизга назар сол-у, кейин уларнинг
қандай бурилиб кетаётганларига назар сол». (75)

Масиҳ ибн Марям кабилар йўқ эмас. Унга ўхшашлар дунёда кўплаб ўтган.
Шунинг учун оддий одамлардан Пайғамбарлик хусусиятлари ила бир оз
ажралиб туриши, унга эргашганларни у ҳақида турли бўлмағур ақидаларни
қилишга, ҳатто уни «худо» деб даъво қилишга олиб бормаслиги керак.

«Масиҳ ибн Марям бир Пайғамбар, холос. Ундан олдин ҳам Пайғамбарлар ўтган».

Масиҳ ибн Марямдан олдин ўтган кўплаб Пайғамбарларда ҳам Пайғамбарлик
хислатлари, мўъжизалари ва сифатлари бўлган. Лекин уларни ҳеч ким
«Худо» деб даъво қилмаган. Чунки ҳақиқат ўзи шу. Шунинг учун Масиҳ ибн
Марямни ҳам Аллоҳнинг Пайғамбари деб билиш зарур.

«Унинг онаси эса, сиддиқадир».

Биби Марям бинти Имрон Аллоҳнинг айтганларини, амру фармонини
тасдиқловчи–сиддиқадир. Содиқ, пок бир бандадир. Бу кишини ҳам «она
Худо» деб эътиқод қилиб бўлмайди. Демак, Масиҳ ибн Марямни ҳам, унинг
онаси Марям сиддиқани ҳам «худо» деб эътиқод қилиш хатодир. Биргина
далилнинг ўзи уларнинг аслида кимликларини кўрсатади.

«Икковлари ҳам таом ер эдилар».

Бу оддий ҳақиқат. Бу ҳақиқатни энг ашаддий насоролар ҳам инкор эта
олмайди. Марям кичиклигидан, ота-онасидан туғилганидан бошлаб одамлар
ичида ўсди. Еб-ичди. Буни ҳамма кўрди. Бу ҳол у киши бу дунёдан ўтгунга
қадар давом этди. Шунингдек, Масиҳ ибн Марям ҳам онасидан туғилгандан
бошлаб кўпчиликнинг ичида бўлди. Доимо таом тановул қилди. Уни Аллоҳ
таоло ўзига кўтаргунгача шундай давом этди. Буни ҳам ҳамма кўрди. Энди
ўйлаб кўрсинлар. Бошқа нарсаларни бир ёққа қўяйлик-да, ушбу оятда
келган энг оддий далилни–таомни олайлик. Таомга ҳожати тушувчи одам
Худо бўла оладими?! Овқат емаса, қорни очиб, заифлашадиган киши Аллоҳ
бўлиши мумкинми?! Ҳожатмандлик бандага хос сифат. Шунингдек, таомга
ҳожати тушишлик, овқат емаса, қорни очишлик, сув ичмаса, чанқашлик
бандага хос сифат. Бинобарин, ҳаётлари давомида таом еб ўтган Масиҳ ибн
Марям ва у кишининг оналари Марям сиддиқалар ҳам Аллоҳ эмас, Аллоҳнинг
бандаларидирлар.

Бу жуда ҳам оддий мантиқ. Ҳеч қандай ўйлаб ўтиришнинг ҳожати йўқ. Аммо:

«Биз уларга оятларни қандай баён қилаётганимизга назар сол-у, кейин уларнинг қандай бурилиб кетаётганларига назар сол».

Жуда ҳам ажабланарли ҳол.





Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир
кеча(тушда) ўзимни Каъба олдида кўрдим. Бир буғдойранг кишини кўрдим.
Сен кўрган буғдойранг одамларнинг энг гўзали. Сочи қулоғининг юмшоқ
еригача тушган. Сен кўрган сочларнинг энг гўзали. Яхшилаб тараб олибди.
Қарасам у(соч)дан сув оқиб турибди. У икки кишига ёки икки кшининг
елкаларига суяниб олиб Байтни авоф қилмоқда. Бу ким, дедим. Бу Масиҳ
ибн Марям, дейилди. Сўнгра мен бошқа бир кишига дуч келдим. Сочи
жингалак. Ўнг кўзи ғилай. Худди бўртиб турган узум донасига ўхшайди. Бу
ким, деб сўрадим. Масиҳи Дажжол, дейилди», дедилар.

Икки шайх ривоят қилган.



Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга
исро қилдирилган кечаси Мусо ибн Имрон алайҳиссалом олдидан ўтдим;
буғдойранг, новача, жингалаксоч одам эканлар. Худди Шануъанинг
кишиларига ўхшайди. Ийсо ибн Марямни кўрдим. Ўртача, қизғиш оқ, сочлари
юмшоқ экан», дедилар. Муслим ва Термизий Тафсирда ривоят қилган.



Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар
бир янги туғилган болани, албатта, шайтон чимдилайди. Ана шунда у
шайтоннинг чимдилашидан қичқиради. Фақатгина Ибн Марям ва унинг онаси
бундан мустасно», дедилар.
Абу Ҳурайра: «Агар истасингиз, «Албатта,
мен уни ва унинг зурриётини Сен шайтони ражимдан паноҳ қилишингни
сўрайман»ни ўқинглар», деди.

Яна ўша кишидан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен одамлар ичида бу дунёда ҳам, охиратда ҳам Ийсо ибн Марямга энг ҳақлисиман», дедилар.

«Қандоқ қилиб? Эй Аллоҳнинг Расули?» дедилар.

«Анбиёлар кундошлардан бўлган оға-инилардир. Оналари турлича. Динлари бир. Бизнинг орамизда набий йўқ», дедилар У зот.

Башқа бир ривоятда: «Мен одамлар ичида Ийсо ибн Марямга энг ҳақлисиман.
Анбиёлар кудошларнинг авлодларидир. Мен билан унинг орамизда набий йўқ», дейилган. Иккисини учовлари ривоят қилган.



«Ийсо алайҳиссалом бир кишини ўғрилик қилаётганини кўрди ва унга: «Ўғирладинг», деди. У: «Йўқ! Ундан ўзга илоҳ йўқ зот ила қасам!», деди.

Шунда ийсо: «Аллоҳга иймон келтирдим ва ўзимни ёлғончи қилдим», деди. Муслим ривоят қилган.



Ислом айидаси бўйича қиёмат яқин қолганда Ийсо
алайҳиссалом ер юзига қайта тушадилар. Бунга «Зухруф» сурасидаги ушбу
оят ва бир қанча ҳадиси шарифлар далилдир:
«Албатта, у(Ийсо) қиёмат
соати илми-белгисидир. Бас, сиз у (соат) ҳақида ҳеч шубҳа қилманг ва
менга эргашинг. Мана шу тўғри йўлдир». (61)

Ушбу ояти карима Ийсо алайҳиссаломнинг қиёмат куни яқинлашганда тушишларига далилдир.

«Албатта, у(Ийсо) қиёмат соати илми-белгисидир».

Яъни, вақти келиб Ийсо қиёмат кунининг белгиси бўлади. Унинг қайта
тушишидан қиёмат жуда ҳам яқин қолгани билиб олинади. Бу ояти
кариманинг маъносини Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи васалламдан келган
кўплаб ҳадиси шарифлар тасдиқлаган.

Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Молик ва Имом Абу Довудлар ҳазрати Абу
Ҳурайрадан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам
қуйидагиларни айтадилар:

«Жоним қўлида бўлган зот билан қасамки, ичингизга Ибн Марям одил ҳакам
бўлиб тушиши яқиндир. Бас, у хочни синдиради, чўчқани ўлдиради, жизяни
жорий қилади, молу дунёни тошириб юборганидан уни биров олмай қўяди.
Ҳаттоки, бир сажда бутун дунёдан ва ундаги нарсалардан яхши бўлиб
қолади».

Имом Муслим Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда эса,
Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи васаллам қуйидагиларни айтадилар:

«Менинг умматимдан бир тоифа то қиёмат кунигача ҳақ учун устун бўлиб
жанг қиладилар. Бас, Ийсо ибн Марям тушади. Уларнинг амири унга:

«Кел, бизга намозга ўт», дейди. У:

«Йўқ. Сизлар баъзингиз баъзингизга амирсиз. Бу Аллоҳнинг ушбу умматга кўрсатган ҳурматидир», дейди».

Ийсо алайҳиссаломнинг қайтиб тушишлари ғайбий эътиқод масалалари
доирасига киради. Бунга ушбу оятда ишора бор, шунингдек, Пайғамбаримиз
соллалоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларида ҳам унинг баёни келган. Шу
икки масдардан бошқа ҳужжатга эътиқод қилиб бўлмайди.

«Бас, сиз у (соат) ҳақида ҳеч шубҳа қилманг...»

Албатта, у бўлади.

«...ва менга эргашинг».

Бу гап Муҳаммад соллалоҳу алайҳи васалламнинг тилларидан айтилаётган гапдир.

«Мана шу тўғри йўлдир».

Яъни, қиёмат куни ҳақида ҳеч шубҳаланмасдан Муҳаммад соллалоҳу алайҳи
васалламга эргашиш энг тўғри йўлдир. Бундан бошқа тўғри йўл йўқ.



Биз, мусулмонлар Аллоҳ таоло Ийсо алайҳиссаломга
«Инжил; номли китоб нозил қилганига иймон келтирамиз. Бусиз иймонимиз
бутун бўлмайди.

Лекин ўша илоҳий китобнинг асли ҳозир йўқ.

Чунки Ийсо алайҳиссаломнинг вақтларида инжил китоб шаклида бўлмаган.
Ҳеч ким ҳеч нарсани ёзмаган. У зотдан кейин баъзи кишилар ўзлари китоб
ёзиб, мана шу инжил, менга қаҳий қилинди. Мен ёзиб олдим, деб чиқдилар.
Аста-секин инжил ваҳий қилинганлар кўпайиб бораверди. Охири бориб
уларнинг сони га етди. Уларнинг ҳар бири ўзининг инжили ҳақ эканини
даъво қилар эди. Орада гап-сўз, олди-қочди кўпайди. Ихтилофлар кучайди.

Шунда император Константин 325 мелодий санада Ниқияда (Nicea) катта
мажлис чақирди. Бу мажлисда икки минг қирқ саккизта патриарх қатнашган.
Сўнгра турли жамоалардан икки минга ортиқ руҳоний ўнлаб инжилларни
кўтариб келдилар. Император мажлис аҳли олдига мавжуд инжиллардан энг
ишончлисини танлаб олиш вазифасини қўйди. Улар узоқ
талашиб-тортишувлардан кейин тўрт дона инжилни танладилар.

Ҳозирда насоролар эътиқод ва амал қиладиган инжиллар ана ўша тўрт инжилдир.

1-Мутто инжили.

Бу инжил энг қадимги инжил ҳисобланади. У Ийсо алайҳиссаломдан тўрт йил
кейин ёзилган. У иброний тилда ёзилган эди. Аммо ўша асл ҳам йўқ. Ҳозир
бори ўшанинг таржимаси. Лекин таржимон ҳам, у қайси матндан таржима
қилгани ҳам ҳозиргача маълум эмас.

Бунинг устига бу инжилнинг муаллифи Мутто Ийсо алайҳиссаломнинг
ҳаворийларидан эмасди. Кейинроқ уни хоин Яҳузонинг ўрнига сайлашган
эдилар.

Ана шундоқ тарихга эга ёзувни муқаддас китоб эмас, оддий ишончли китоб, деб бўладими?

2-Маркос инжили.

Бу инжил юнон тилида Ийсо алайҳиссаломдан йигирма уч йил кейин ёзилгани
аниқ. Аммо уни ким ёзгани ноаниқ. Баъзи насоролар, уни Пётр ёзган,
дейдилар. Бошқалари эса, уни Пётрнинг ўлимидан кейин Маркос ёзган,
дейдилар.

Бу инжилни нима дейиш мумкин? Йигирма уч йилдан сўнг, Масиҳ
алайҳиссалом гапирмаган тилда ёзилган, ким ёзгани ниқ эмас китоб,
муқаддас китоб бўла оладими?

3-Лука инжили.

Бу китоб Масиҳ алайҳиссаломдан йигирма йил кейин ёзилган. Лука у
зотнинг шгирдларидан эмас. У Полнинг шогирди. Унинг устози ҳам Ийсо
алайҳиссаломни кўрган эмас. Бунинг устига Пол насороликка душман бўлган
яҳудийлардан экан. Шунинг учун ҳийла билан насороликка қарши кўп
бузғунчиликлар қилган экан.

Бундоқ китобни муқаддас китоб, дейиш мумкинми?

4-Юҳанно инжили.

Бу инжил Ийсо алайҳиссаломдан ўттиз икки йил кейин ёзилган. Баъзи
насоро тоифалари уни Ийсо алайҳиссаломнинг шогирдларидан бири Юҳанно
ибн Забдий ёзган, дейдилар.

Беш юзта таниқли насоро олимлари иштирокида ёзилган Британия
энсклопедияси бу китобни, қалбаки китоб, деган экан. Изоҳнинг ҳожати
бўлмаса керак.

Биз фақат насороларга қаратилган ушбу оятни келтириб қўймоқчимиз, холос:

«Эй аҳли китоблар! Динингизда ҳаддан ошманг ва Аллоҳ ҳақида ҳақдан
бошқани айтманг. Албатта, Масиҳ, Ийсо ибн Марям Аллоҳнинг Пайғамбари,
Марямга илқо қилган калимаси ва Ундан бўлган руҳдир. Бас, Аллоҳга ва
Унинг Пайғамбарларига иймон келтиринг. Уни учта деманг. Тўхтанг,
ўзингизга яхши бўлади. Албатта, Аллоҳ ягона илоҳдир, ўзга эмас. У
Ўзининг боласи бўлишидан пок бўлди. Осмонлардаги нарсалар ва ердаги
нарсалар Уникидир. Вакилликка Аллоҳнинг Ўзи кифоя қилур». (Нисо 171)



Мана, Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг ёрдами ила
Қуръони Каримда номлари келган пайғамбар алайҳиссаломларнинг
қиссаларини қўлдан келганича ўрганиб чиқдик. Бу ўрганишимиз асосан
Қуръони Карим ва унинг тафсири ҳамда саҳиҳ ҳадиси шарифлар асосида
бўлди. Шунинг учун бошқа ўрганишлардан фарқли бўлиши турган гап.

Қуръони Карим ўзининг Юсуф сурасида пайғамбар алайҳиссаломлар ҳақида сўз юритар экан:

«Батаҳқиқ, уларнинг қиссаларида ақл эгалари учун ибрат бор эди», дейди.

Ана ўша қоидага биноан каломи илоҳийда пайғамбарларнинг қиссалари
асосан ибрат учун келтирилади. Бу ҳолат уларнинг қайси суранинг қайси
жойида келтирилиши, қандоқ жумла, ибора, сўз ва услуб ила ифода
қилинишига ҳам ўз тасирини кўрсатган. Бир қиссанинг айни ўзи бошқа
жойда келиши мумкин, лекин, ҳар жойда ўзига хос услуб, ўзига хос ибора
ва ўзига хос услуб ишлатилган.

Биз ўзимизнинг ушбу камтарона уринишимизда мазкур қиссаларни турли
суралардан жамлаб бир сиёққа келтириб ҳар бир пайғамбар
алайҳиссаломнинг ўз қиссасини яхлит ҳолда тақдим қилиш ҳаракатида
бўлдик.

Қуръони Каримнинг ожиз қолдирувчи каломи илоҳий эканини ҳаммамиз яхши
биламиз. Бу абадий илоҳий мўъжиза олдида ҳамма ҳар доим ожиз. инсон
ушбу ожизликни каломи илоҳийни зеҳн солиб, тадаббур ила ўрганганда яна
ҳам чуқурроқ ҳис этади. Айниқса, қайта-қайта ўрганганда ундан ҳам кўра
аниқроқ ҳис этади.

Қуръони Каримни умумий тарзда ўрганилганда инсон бир хил ҳузур ҳаловат
олади. Қуръони Карим оятларини маълум бир мавзуъга боғлиқ ҳолда
ўрганганда эса ўзига хос бошқача ҳаловат олади.

Пайғамбар алайҳиссаломлар қиссалари ҳақидаги оятларни умумий тарзда,
бошқа оятларга қўшиб ўрганганимизда ўзига хос бир завқ ва шавқ ила
қамралган эдик. Энди, худди ўша оятларни айрича, алоҳида қисса шаклда
ўрганиш жараёнида бошқача шавқ ва завқ олдик.

Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига алоҳида китоб
бағишлаганимиз учун қолган Қуръони Каримда зикрлари келган йигирма тўрт
пайғамбарнинг қиссаларини батафсил ўрганиб чиқиш жараёнида кўплаб
хулосаларга ҳам эришдик.

Аввало бу биз қиссаларини ўрганган зотлар Аллоҳнинг танланган бандалари пайғамбарларининг дур силсиласининг бир намунасидир.

Бу силсила биринчи инсон ва пайғамбар Одам отадан бошланиб, энг афзал
инсон ва энг охирги пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам билан
тамом бўлади.

Қуръони каримда зикрлари келган пайғамбарларнинг ҳар бирларининг ўзларига яраша хусусиятлари бордир.

Ҳеч бир пайғамбарнинг тўлиқ ҳаёти қисса шаклида келмаган. Балки
уларнинг ҳар бирларининг қиссаларидан умумий даъват, ибрат учун лозим
топилган жойлари келтирилган.

Пайғамбар алайҳиссаломлардан фақат бир кишининг оналари ва туғилишлари
ҳақида маълумот бор. У ҳам ибрат, мўъжиза бўлгани учундир. Бу
маълумотлар Ийсо алайҳиссаломнинг оналари Биби Марямга ва у зот
туғилишларига боғлиқдир.

Шунингдек, Қуръони карим одатда пайғамбарларнинг вафотлари ҳақида ҳам
сўз юритмайди. Фақат Сулаймон алайҳиссаломнинг вафотлари бундан
мустасно. Чунки у зотнинг вафотлари ўзига хос ҳикмат, ибрат ва мўъжиза
ҳисобланади.

Пайғамбар алайҳиссаломларнинг оила аъзолари ҳақида ҳам фақат ибрат
учунгина сўз очилади. Бунга Нуҳ алайҳиссаломнинг ўғли, Лут
алайҳиссаломнинг хотини, Иброҳим алайҳиссалом отаси ва бошқалар мисол
бўла олади.

Аллоҳ таоло пайғамбарларни кетма-кет юбориб туриб, инсоният тўғри
йўлдан қаттиқ адашганда, гуноҳ ва нобакорликка қулоғигача кўмилиб
кетганда ўша тўпланиб қолган муаммоларни бир йўла ҳал этиш учун Улул
азм пайғамбарларни юборади.

Нуҳ алайҳиссалом худди ана шундоқ пайтда пайғамбар бўлганлар. Ўша
пайтда инсоният ҳидоят йўлидан шу даражада ажашган эдики, уни Нуҳ
алайҳиссаломдек улуғ пайғамбар тўққиз юз эллик йил даъват қилиш ҳам
фойда бермади. Охири уларни бутунлай йўқ қилинди.

Иброҳим алайҳиссалом вақтларига келиб ҳам одамзот қаттиқ адашган эди.
Ундаги гуноҳлар оддий гуноҳлар бўлмай қолган эди. Ўша пайтда ҳамма ёқни
буту санам босиб кетган эди. Бу ҳам етмаганидек, ўша вақтнинг подшоҳи
худолик даъвоси қиларди. Иброҳим алайҳиссаломнинг уринишлари оз
бўлмади. У зотнинг жиҳодларини васф қилиш учун бир қанча оятлар
кетма-кет келди.

Қуръони каримда энг кўп зикр этилган пайғамбар Мусо алайҳиссаломнинг
даврларида эса аввалги барча гуноҳлар устига яна бир қанчаси қўшилиб,
инсониятнинг залолатга кетуви мураккаб бир шаклни олган эди. Куфр,
ширк, залолат ва ҳукмдорнинг худолик даъвосидан ташқари сеҳргарларни
устун билиш, ашаддий кофирларнинг ҳалокатидан кейин Пайғамбарнинг ўз
қавми улардан ҳам бадтар ҳолга тушиб турли нобакорликларга қўл уришлари
ана ўша мураккаб муаммолар жумласига киради. Шунинг учун ҳам Мусо
алайҳиссалом қиссалари Қуръони Каримдан энг кўп жой олган қисса бўлиб
қолган.

Ийсо алайҳиссалом даврларига келиб эса ҳолат жуда ҳам чигаллашиб кетган
эди. Аллоҳга турли бут ва санамларни шерик қилиш каби содда мушриклик
ёнида Зоти Илоҳий ҳақида турли туман фалсафалар пайдо бўлган эди.
Шунингдек, ҳамма моддапараст бўлиб унча мунча мўъжиза ёки пайғамбарнинг
ҳаракатига эътибор бериш ҳам йўқ даражага келиб қолган эди. Шаддодлик
учига чиққани учун ҳам ўша вақтнинг кофирлари дарҳол Аллоҳнинг
пайғамбарини ўлдириш пайига тушдилар.

Буларнинг ҳамаси Ҳакиму Хабир Аллоҳ таоло инсониятни поғанама-поғана аста-секин тарбиялаб келганини кўрсатади.

Яна бир чуқур мулоҳаза қиладиган бўлсак, Улул азм пайғамбарлар ўзлари
атрофидаги бошқа пайғамбарлардан кўпроқ ҳаракат қилганлари кўринади.
Улул азм пайғамбарларга яқинда ўтган пайғамбар баъзи муаммоларни ҳам
қилишга таклиф қилинганлари кўринади. Мисол учун Лут алайҳиссалом
баччабозликни, Шуайб алайҳиссалом саво-сотиқ ишларидаги қаллобликларни
ва ҳаказо.

Ҳамиша пайғамбар халқ оммаси билан бўлиб уларнинг икки дунё саодати
учун саъю кўшиш қилганлар. Ҳатто истисно тариқасида подшоҳлик ва
пайғамбарликни ўзларида жамлаган Довуд ва Сулаймон алайҳиссаломлар ҳам
оддий халқ манфаати учун ҳаракат қилганлар.

Доимо пайғамбарлар қийланиб мақсадга эришганлар. Ҳеч кимга осонлик ила мақсадга эришиш насиб қилмаган.

Қуръони каримда пайғамбарлар ҳақида бирорта ҳам салбий сўз йўқ. Уларни доимо улуғлаш бор.