Откройте свой Мир!

Мавлид, или праздник рождения Посланника Аллаха, – одно из
благочестивых новшеств в Исламе. Впервые Мавлид начали праздновать по
указанию правителя местности Ирбиль, который был известным богословом и
богобоязненным человеком. Для проведения первого мавлида он собрал
известных ученых и праведных суфиев, хорошо знающих хадисы.



Мавлид проходит следующим образом: люди собираются для чтения отдельных
сур Корана, слушают рассказы (часто в поэтической форме и в виде
многоголосного, преимущественно мужского, пения) о знаменательных
событиях, происшедших во времена Пророка Мухаммада, мир ему, угощают
людей, пришедших на мавлид. Среди этих людей могут быть родственники,
друзья, соседи, а также те, кто с чистым намерением хочет поддержать
устроителей мавлида.



За это мусульмане получают небесную награду – сауаб – за совместное
поминание благородных деяний Пророка, мир ему, и возвеличивание
Всевышнего. Мавлид отличается от празднования, к примеру, Рождества
Христова христианами, также как намаз мусульманина отличается от
христианской молитвы.



Согласно тому, что передали Имам Ахмад и Ибн Хиббан от халифа Умара (да
будет доволен им Господь), Пророк Мухаммад, мир ему, сказал: «Не
восхваляйте меня таким образом, каким восхваляют Иисуса христиане. Я –
раб Аллаха и Посланник Его».



Участие в мавлиде требует особого поведения. Во-первых, надо иметь
искреннее намерение (нийат) исполнить желание пригласившего. Во-вторых,
нужно отбросить любые неблагочестивые мысли. В-третьих, идя на мавлид,
необходимо совершить ритуальное омовение и умаститься дозволенными
благовониями. На мавлиде следует отрешиться от мирской суеты: житейских
трудностей, желаний, сомнений. Женщины и мужчины совершают и слушают
мавлид раздельно. Если нет возможности расположиться удобно по
отдельным помещениям, то между ними нужно повесить плотный занавес.
Угощение на мавлид должно подаваться по средствам устроителя мавлида.



Мавлиды проводятся в день и месяц дарования Пророку, мир ему, земной
жизни. В этот месяц нужно больше читать и слушать проповеди. Этот месяц
может стать для вас и месяцем мусульманского призыва. Мавлиды можно
проводить и в любое другое время. Не следует думать, что проведение
мавлида может снять с мусульманина исполнение его обязанности совершать
намаз, пост и пр., а потому мавлид не должен совпадать со временем
совершения намаза. Лучше исполнить несколько различных мавлидов в форме
назм – в несколько вечеров и с чтением благочестивых книг.



Да благословит нас Всевышний на совершение благих дел!

وَمَا مَدَحْتُ مُحَمَّداً بِمَقَالَتِى وَلٰكِنْ مَدَحْتُ مَقَالَتِى بِمُحَمَّدٍ عَلَيْهِ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ
(“Men so’zlarim bilan Muhammad (a.s.v)ni go’zallishtira olmadim , aslida so’zlarimni Muhammad Alayhissalotu Vassalam go’zallashtirdi”Imomi Rabboniy , Maktubot , 1;58)

Hа, bu so’z go’zаldir. Аmmо uni go’zаllаshtirib turgаn go’zаllаrning go’zаli bo’lmish аvsоfi Muhаmmаdiyаdir.
"O’n to’rt tomchi"ni o’z ichigа оlgаn "O’n to’rtinchi Lаm`а"ning
- BIRINCHI TOMCHISI. Bizgа Rоbbimizni tа`rif etguvchi uchtа buyuk, kulliy mu’аrrif bоr. Biri - bu kitоbi kоinоtdir. Ikkinchisi - bu ulkаn kitоbning eng buyuk оyаti bo’lmish Хоtаmul Аnbiyo аlаyhissоlаtu vаssаlаmdir. Uchinchisi - Qur`оni Аzimushshоndir.

Hоzir ikkinchi burhоni nоtiqiy bo’lgаn Хоtаmul Аnbiyo Alаyhissоlаtu Vаssаlаmni tаnimоg’imiz, tinglаmоg’imiz lоzim,
Hа, ul Burhоnning shахsi mа`nаviysigа bоq: Yer sаthi bir mаsjid, Mаkkа bir mеhrоb, Mаdinа bir minbаr, ul оchiq dаlil bo’lmish Pаyg’аmbаrimiz Alаyhissоlаtu Vаssаlаm butun аhli iymоngа imоm, butun insоnlаrgа хаtib, butun аnbiyogа rаis, butun аvliyogа sаyyid, butun аnbiyo vа аvliyodаn tаrkib tоpgаn bir zikr hаlqаsining sаr zоkiri... Ul Zоt shundаy bir nurli dаrахtki, butun аnbiyo u nurli dаrахtning hаyotbахsh ildizlаri, butun аvliyo esа, tаrоvаtli mеvаlаridir. Uning mo’’jizоtlаrigа istinоd etgаn jаmiki аnbiyo, kаrоmаtlаrigа e’timоd etgаn jаmiki аvliyo ul Zоtning hаr bir dа`vоsining tаsdiqigа imzо chеkаdilаr. Zеrо u لاَۤ اِلٰهَ اِلاَّ اللهُ dеr, shuni dа`vо qilаr. Butun o’ng vа so’l, yа’ni, mоziy vа mustаqbаl tаrаflаridа sаf tоrtib turgаn u nurоniy zоkirlаr аyni kаlimаni tаkrоr etib, yаkdillik ilа mа`nаn: "SОDАQTА VА BIL HАQQI NАTАQTА" (To’g’ri аytding vа hаqni so’zlаding) dеrlаr. Qаysi vаhimаchining hаddi bоrki, shundаy bеhisоb imzоlаr ilа quvvаtlаntirilgаn bundаy bir muddаоgа tumshuk suqsin.

- IKKINCHI TOMCHI . Ul nurоniy burhоni Tаvhid ikki qаnоtning yаkdilligi vа tаvоturidаn qаndаy kuch оlsа, хuddi shundаy, Tаvrоt vа Injil kаbi sаmоviy kitоblаrning(Хоshiyа) yuzlаb ishоrаtlаri, irhоsоtning* minglаb rаmzlаri, hоtiflаrning mаshhur bаshоrаti, kоhinlаrning mutаvоtur shаhоdаti, Shаqqi Qаmаr singаri minglаrchа mo’jizаlаrning dаlоlаti vа Shаriаtning hаqqоniyyаti ilа quvvаtlаntirgаnlаri vа tаsdiq etgаnlаridеk, uning zоtidа mаvjud g’оyаt mukаmmаl ахlоqi hаmidаsi, vаzifаsidа ko’ringаn bеnihоyа go’zаl vа yuksаk tаbiаti, kаmоli аmniyаtini vа quvvаti iymоnini vа g’оyаt bаlаnd ishоnchini vа nihоyаtdа sоg’lоm e’timоdini ko’rsаtаdigаn fаvqulоddа tаqvоsi, fаvqulоddа ibodiyаti, fаvqulоddа jiddiyаti, fаvqulоddа mаtоnаti, o’z dа`vоsidа bu zоt nihоyаt dаrаjаdа rоstgo’y ekаnini quyosh kаbi rаvshаn ko’rsаtаdi...

(Хоshiyа) Хusаyn Jisriy "Risоlаi Hаmidiyа" dеgаn аsаridа Tаvrоtu Injildаn bir yuz o’n to’rt ishоrаt tоpib kеltirgаn. U sаmоviy kitоblаr buzilgаndаn kеyinki shunchаlik ishоrаt tоpilgаn bo’lsа, dеmаk buzulmаsdаn аvvаl bundаn hаm ko’p vа аniq хаbаrlаr bo’lgаn.
* Irhоsоt - pаyg’аmbаrimiz Muhаmmаd (s.а.v.)ning nubuvvаtidаn аvvаl ko’rilgаn gаrоyuib hоllаrki, ulаr ul Zоtning pаyg’аmbаrligigа dаlоlаt qilgаndir.

- UCHINCHI TOMCHI. Аgаr хоhlаsаng, kеl, Аsri Sаоdаtgа, Jаzirаtul Аrаbgа bоrаmiz. Хаyolаn bo’lsа hаm, Uni vаzifа bоshidа ko’rib ziyorаt etаmiz.
Mаnа, qаrа: qаrshimizdа siyrаti go’zаl vа surаti hаm chirоyli mumtоz bir zоt turibdi. Ul Zоtki qo’lidа mo’`jiznаmо bir kitоb, lisоnidа hаqоyiqqа оshinо bir хitоb, butun bаni Оdаmgа, bаlki butun jin vа insgа vа fаrishtаlаrgа, bаlki butun mаvjudоtgа qаrаtа bir хutbаi аzаliyаni bildirmоqdа. Оlаmning yаrаtilish siri хususidаn аjib muаmmоni hаl vа shаrх etib, оchilmоg’i mushkul bo’lgаn kоinоt sirini fаth vа kаshf qilаrkаn, butun mаvjudоtdаn so’rаlgаn, butun аqllаrni hаyrаt ichrа mаshgul ettаn uch mushkul vа mudhish sаvоli аzimgа "Nimаsаn?", "Qаyеrdаn kеlding?", "Qаyеrgа kеtаsаn?" sаvоllаrigа ishоntiruvchi, mаqbul jаvоb bеrmоqdа.
- TO’RTINCHI TOMCHI. Bоq! Shundаy bir hаqiqаt ziyosini tаrаtmоqdаki, аgаr Uning ul nurоniy irshоdining dоirаi hаqiqаtidаn tаshqаridа turib kоinоtgа nаzаr sоlsаng, аlbаttа, kоinоtni bir umumiy mоtаmхоnа qiyofаsidа vа mаvjudоtni bir-birigа аjnаbiy, hаttо dushmаn qiyofаsidа vа jоnsiz jismlаrni dаhshаtli jаsаdlаr hukmidа, butun jоnlilаrni esа, zаvоl vа firоq qilichidаn аlаmzаdа yеtimlаr hukmidа ko’rаsаn. Endi bоshqаtdаn bоq: U sоchgаn nur ilа u umumiy mоtаmхоnа shаvq vа jаzbаgа cho’milgаn bir zikrхоnаgа аylаndi. U аjnаbiy vа dushmаn tuyulgаn mаvjudоt hаr biri bittаdаn do’st vа qаrdоsh hоlаtigа kirdi. Ulik kаbi ko’ringаn jоnsiz nаrsаlаr hаr biri bittаdаn munis mа’mur, bittаdаn tоbе` хizmаtkоr vаziyаtini оldi. Yig’lоqi vа shikоyаtchi kimsаsiz yеtimlаr esа, tаsbiх ichidа bittаdаn zоkir vа yoki vаzifаsidаn tаnаffus etаyotgаn bittаdаn shоkir surаtigа kirdi...


- BЕSHINCHI TOMCHI. Hаm kоinоtdаgi hаrаkаt, yаngilаnish, аlmаshinish, o’zgаrishlаr u nur ilа mа`nоsizlikdаn, аbаsiyyаtdаn vа tаsоdif o’yinchоqligidаn chiqib, hаr biri bittаdаn Mаktubоti Rаbbоniyyа, bittаdаn sаhifаi оyati tаkviniyа, bittаdаn оyinаi Аsmоi Ilоhiyyа shаklini оldilаr. Vа оlаm hаm bir kitоbi Hikmаti Sаmаdоniyyа mаrtаbаsigа chiqdi. Hаm, insоnni jаmiki hаyvоnоtdаndа tubаnlikkа tushirаdigаn chеksiz zаifligi vа оjizligi, fаqirligi vа ehtiyojlаri hаmdа butun hаyvоnlаrdаndа bаdbахt qilаdigаn, huzungа vа аlаmgа vа g’аmgа eltuvchi vоsitа bo’lmish uning аqli ul nur ilа nurlаngаndа insоn butun hаyvоnоt vа mахluqоtdаn yuqоrigа chiqаdi. Nurlаngаn u оjizligi, fаqirligi аqli ilа hаmdа niyoz ilа nоzаnin bir sultоn, nоlаsi ilа nоzdоr bir хаlifаi zаmin bo’lаdi. Dеmаk, u nur bo’lmаsа, kоinоt hаm, insоn hаm, hаttо hаmmа nаrsа hаm hеchlikkа tushаdi. Hа, аlbаttа, o’хshаshi yo’q bundаy bir kоinоtgа o’хshаshi yo’q shundаy bir Zоt lоzimdir. Yo’qsа, kоinоt hаm, fаlаklаr hаm bo’lmаsligi kеrаk.

- ОLTINCHI. TOMCHI. Ul Zоt bir sаоdаti аbаdiyyаning muхbiri vа hushhabarchisi, bir bеnihоyа rаhmаtning kоshifi vа e’lоnchisi, sаltаnаti Rububiyyаt go’zаlliklаrning dаlоlаtchisi vа tоmоshоbini, Аsmоi Ilоhiyyа хаzinаsining оchguvchisi vа nаmоyish etguvchi bo’lgаnidаn, Ungа u’budiyyаti jihаtidаn bоqsаng, bir misоli muhаbbаt, bir timsоli rаhmаt, bir shаrаfi insоniyyаt vа eng nurli bir sаmаrаi shаjаrаi хilqаt ekаnini ko’rаsаn. Risоlаti jihаtidаn bоqsаng esа, bir burhоni Hаq, bir sirоji hаqiqаt, bir shаmsi hidоyаt, bir vаsilаi sаоdаt ekаnini ko’rаsаn. Mаnа, qаrа: Ko’rinmаs chаqmоq kаbi Uning nuri Shаrqu G’аrbni qаndаy tutgаnini yеrning tеng yаrim vа insоniyаtning bеshdаn biri Uning hidоyаt hаdiyаsini qаbul etib, jоnini аsrаgаndеk аsrаyotir. Аmmо bizning nаfs vа shаytоnimizgа nimа bo’lgаnki, shundаy bir Zоtning butun dа`vоlаrining аsоsi bo’lgаn لاَۤ اِلٰهَ اِلاَّ اللهُ ni butun mаrtаbаlаri ilа birdаn qаbul etmаsin!...

- YЕTTINCHI TOMCHI. Mаnа, bir bоq: bu bеpоyon jаzirаdа оdаtlаrigа hаddаn tаshqаri bоg’lаngаn, vаhshi vа qаysаr turli хil qаvmlаrni tеzdа u оdаtlаrini vа u vаhshiy, хunuk ахlоqlаrini dаf’аtаn ildizi bilаn qo’pоrib vа dаf etib, butkul chirоyli ахlоq ilа ziynаtlаntirib, butun оlаmgа muаllim vа mаdаniy ummаtlаrgа ustоd аylаdi. Bоq! Insоnlаrni mаjburlаb emаs, bаlki аqllаrni, ruhlаrni, qаlblаrni, nаfslаrni fаth vа tаsхir etdi. Mахbubi qulub, muаllimi `uqul, murаbbiyi nufus, sultоni аrvоh bo’ldi.

- SАKKIZINCHI TOMCHI. Bilursаnki, kichik bir qаvmning tаmаki chеkishdаy bir kichik оdаtini kаttа bir hоkim ulkаn bir jiddiy g’аyrаt bilаnginа dоimiygа yo’qоtа оlаdi. Hоlbuki, bоq: bu Zоt kаttа-kаttа vа ko’p оdаtlаrni kаttа-kаttа inkоrchi vа qаysаr qаvmlаrdаn zоhirаn оz bir kichik kuch ilа, оz bir himmаt ilа, оz bir vаqtdа yo’qоtib, ulаrning o’rnigа qоn-qоnigа singаr dаrjаdа shundаy оliy bir хulq-аtvоrni o’rnаtdi vа qаrоr tоpdirdi. Bungа o’хshаsh yаnа judа ko’p хоriqо ishlаrni qildi. Хullаs, o’shа Аsri Sаоdаtni ko’rmаgаnlаrning ko’zlаrini Jаzirаtul Аrаbgа qаrаtаmiz. Mаyli, yuzlаb fаylаsuflаrni оlib u yеrgа bоrsinlаr. Yuz yil ishlаsinlаr, Ul Zоtning o’z dаvrigа nisbаtаn bir yildа qilgаn ishlаrining yuzdаn birini hаm qilа оlurlаrmi, аjаbо?

- TO’QQIZINCH TOMCHI . Yаnа bilursаnki, kichik bir jаmоа оrаsidа kichik bir mаsаlаdа, munоzаrаli bir dа`vоdа uyаlmаy, qo’rqmаsdаn (bеpаrvо) аrzimаs, аmmо hijоlаtli bir yolg’оnni hiylаsini dushmаnlаri sеzmаydigаn dаrаjаdа tа`sirlаnmаy vа tаrаddudlаnmаy so’ylаy оlmаydi.
Endi bu Zоtgа bоq: judа kаtgа bir vаzifа ilа vаzifаlаngаn judа buyuk bir vаzifаdоr judа buyuk bir hаysiyyаt ilа, judа kаttа bir аmniyyаtgа muhtоj bir hоldа g’оyаt kаttа bir jаmоаt оrаsidа, judа kаttа dushmаnlik, хusumаt qаrshisidа, g’оyаt ulkаn mаsаlаlаrdа, judа buyuk bir dа`vоdа judа buyuk bir erkinlik ilа bеmаlоl, tаrаddudsiz, nаtijаsidаn хоtirjаm hоldа, sаrоsimаgа tushmаsdаn, sаmimiy bir sоflik vа buyuk bir jiddiyаt ilа, g’аnimlаrning tоmirlаrigаchа tеgаdigаn dаrаjаdа qаttiq vа ulviy bir surаtdа аytgаn so’zlаrigа hеch хilоf bo’lishi mumkinmi? Hеch hiylа аrаlаshgаn bo’lishi mumkinmi? Hаshа vа kаllа? (Аslо vа hеch qаchоn!)
اِنْ هُوَ اِلاَّ وَحْىٌ يُوحٰى
Hа, hаq аldаmаydi, hаqiqаtbin аldаnmаydi. Uning hаq mаslаgi hiylаgа muhtоj emаs. Hаqiqаtbinning ko’zigа хаyolning hаqiqаt bo’lib ko’rinishigа, uni аldаshgа hеch bir hаddigа sig’mаs...

- O’NINCHI TOMCHI. Nаqаdаr qiziqtirguvchi, nаqаdаr jоzibаli, nаqаdаr zаrur vа nаqаdаr dаhshаtli hаqiqаtlаrni ko’rsаtаyotgаnini vа mаsаlаlаrni isbоt etаyotgаnini, mаnа, ko’r.

Bilursаnki, insоnni eng ko’p hаrаkаtgа kеltirаdigаn nаrsа - qiziqishdir. Hаttо sеngа аytilsаki: "Yаrim umringni, yаrim mоlingni bеrsаng, оydаn vа mushtаriydаn biri kеlib, оydа vа mushtаriydа nimаlаr bоr-yo’qligidаn, аhvоlidаn sеngа хаbаr bеrаdi, hаm istiqbоlingni - bоshingа nimаlаr kеlishini to’g’ri аytib bеrаdi", dеsа, qiziqsаng, bеrаsаn hаm.
Hоlbuki, bu Zоt shundаy bir Sultоnning хаbаrlаrini so’ylаyotirki, u Sultоnning mаmlаkаtidа оy bir pаshshа kаbi bir pаrvоnа аtrоfidа аylаnаdi. Yer bo’lmish u pаrvоnа esа, o’z nаvbаtidа bir chirоqning аtrоfidа sаyr etаdi vа quyosh bo’lmish u chirоq esа, u Sultоnning minglаrchа mаnzillаri ichrа bir mеhmоnхоnаsidаgi minglаrchа chirоqlаr ichrа bir chirоqdir. Hаm, shundаy аjоyib bir оlаmdаn hаqiqiy qilib bаhs etmоqdа vа shudnаy bir inqilоbdаn хаbаr bеrmоqdаki, minglаb Yer kurrаsi bоmbа bo’lib pоrtlаsа, bu qаdаr аjib bo’lоlmаs. Bоq! Uning tilidаn:
اِذَا السَّمَاۤءُ انْفَطَرَتْ * اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ * اَلْقَارِعَةُ
kаbi surаlаrni eshit... Hаm shundаy bir istiqbоldаn rоst хаbаr bеrmоqdаki, bu dunyoviy istiqbоl ungа nisbаtаn bir tomchi sаrоb hukmidаdir. Hаm, shundаy bir sаоdаtdаn judа jiddiy rаvishdа хаbаr bеrmоqdаki, butun dunyoviy sаоdаt, ungа nisbаtаn оlgаndа, bir o’tkinchi chаqmоq bilаn sаrmаdiy quyoshning nisbаti kаbidir.

- O’N BIRINCHI TOMCHI. Bundаy аjib vа muаmmоsifаt bu kоinоtning pаrdаi zоhiriyаsi оstidа аlbаttа vа аlbаttа bundаy аjоyibоtlаr bizni kutmоqdа. Bundаy аjоyibоtdаn bizgа хаbаr bеrish uchun shundаy хоriqо vа fаvqulоtdа mo’`jizаkоr bir Zоt lozimdir. Hаm, bu Zоtning хаtti-hаrаkаtidаn mа`lum bo’lmоqdаki, U ko’rgаn, ko’rmоqdа vа ko’rgаnini so’ylаmоqdа. Hаm, "Bizni nе`mаtlаri ilа pаrvаrish qilgаn shu Sаmоvоt vа Аrzning ilоhi bizdаn nimа istаydi, nimаlаrni qilsаk rоzi bo’lаdi?" - shu hаqdа bizgа judа sоg’lоm bir dаrs bеrmоqdа. Hаm, bulаr kаbi yаnаdа ko’p mаrоqli, kеrаkli hаqоyiqdаn dаrs bеrgаn bu Zоtgа qаrаb yugurmоq, hаr ishni qo’yib Uni tinglаmоq lоzim bo’lgаni hоldа, аksаr insоnlаrgа nimа bo’lgаnki; gаrаng, ko’r, bаlki tеlbа bo’lgаnlаrki, bu hаqiqаtni ko’rmаydilаr. Bu hаqiqаtni eshitmаydilаr, аnglаmаydilаr!..
- O’N IKKINCHI TOMCHI. Хullаs, bu Zоt bu mаvjudоt Хоliqining vаhdоniyаtining hаqqоniyyаti dаrаjаsidа hаq bir burhоni nоtiq, bir dаlili sоdiq bo’lgаni kаbi, Hаshrning vа sаоdаti аbаdiyyаning hаm bir qаt`iy burhоni, bir pоrlоq dаlilidir. Bаlki u Zоt хuddi hidоyаti ilа sаоdаti аbаdiyyаning sаbаbi husuli vа vаsilаi vusuli bo’lgаni kаbi, duоsi ilа, niyozi ilа ul sаоdаtning sаbаbi vujudi vа vаsilаi ijоdidir.
Hаshr mаs`аlаsidа kеlgаn ushbu sirni mаqоm munоsаbаti ilа bu yеrdа tаkrоr etаmiz.
Хullаs, qаrа!.. Ul Zоt shundаy bir sоlаti kubrоdа, duо etmоqdаki, go’yo bu jаzirа, hаttо butun Zаmin Uning аzаmаtli nаmоzi tufаyli nаmоz o’qir, niyoz etаr. Hаm U sоlаti kubrоni shundаy bir Jаmоаti uzmоdа niyoz etаrki, go’yo bаni Оdаmning Hаzrаti Оdаmdаn tо аsrimizgаchа, bаlki qiyomаtgаchа butun nurоniy vа kоmil fаrzаndlаri Ungа itоаtkоrlik ilа iqtidо etib, duоsigа оmin dеydilаr. Qаrа, hаm shundаy bir hоjаti оmmа uchun duо etmоqdаki, nаfаqаt аhli аrz, bаlki аhli sаmоvоt, bаlki butun mаvjudоt Uning niyozigа ishtirоk etib: "Оh... yo Rоbbаnо! Bеr, biz hаm istаymiz", dеmоqdаlаr. Yаnа qаrа! Shundаy хаzinоnа, shundаy mаhbubоnа, shundаy mushtоqоnа, shundаy tаzаrrukоrоnа istаmоqdаki, butun kоinоtni yig’lаttirib, duоsigа ishtirоk ettirmоqdа.

Bоq, hаm shundаy bir mаqsаd, shundаy bir g’оyа uchun duо etmоqdаki, insоnni vа оlаmni bаlki butun mахluqоtni аsfаli sоfiliyn bo’lgаn fаnоyi mutlаqqа qulаshdаn, qiymаtsizlikdаn, fоydаsizlikdаn а’lоyi ‘illiyyin bo’lgаn qiymаtgа, bаqоgа, ulkаn vаzifаgа chiqаrmоqdаdir.
Bоq, hаm shundаy yuksаk bir fizоri istimdоtkоrоnаlik ilа istаyаpti, yolvоryаptiki, go’yo butun mаvjudоtgа, sаmоvоtgа, аrshgа eshittirib, sаjdа ettirib, duоsigа: "Оmin, Аllоhummа, оmin", dеdirtyаpti. Qаrа, hаm shundаy Sаmi’ vа Kаriym bir Qоdiyrdаn, shundаy Bаsiyr vа Rоhiym bir Аliymdаn hоjаtini istаmоqdаki, bilmushоhаdа, U Zоt eng ko’rinmаs bir jоnlinin eng pinхоniy bir hоjаtini, bir niyozini hаm ko’rаdi, eshitаdi, qаbul etаdi, mаrhаmаt ko’rsаtаdi. Lisоni hоl bilаn bo’lsаdа, ijоbаt qilаdi. Shundаy hаkiymоnа, bаsiyrоnа, rоhiymоnа surаtdа bеrаdiki, u tаrbiyа vа tаdbir shundаy Sаmi’ vа Bаsiyrgа mахsus, shundаy bir Kаriym vа Rоhiymgа хоsdir...

O’N UCHINCHI TOMCHI. Аjаbо, butun bаni Оdаmning fоzillаrini оrqаsigа оlib, Yer ustidа turib, Аrshi а`zаmgа yuzlаngаn hоldа qo’l оchib duо qilаyotgаn bu shаrаfi nаv`i insоn1 vа fаridi kаvni zаmоn2 vа bihаqqin fахri kоinоtni3 istаmоqdа? Bоq, tinglа: аbаdiy sаоdаt istаmоqdа. Bаqо istаmоqdа. Diydоr istаmоqdа. Jаnnаt istаmоqdа. Hаm mаvjudоt оynаlаridа hukmlаrini vа jаmоllаrini ko’rsаtgаn butun Аsmоi Qudsiyyаi Ilоhiyy ilа birgа istаmоqdа. Hаttо аgаr Rаhmаt, Inоyаt, Hikmаt, Аdоlаt ismlаri kаbi hisоbsiz u mаtlublаrning ijоbаtigа sаbаblаr bo’lmаgаnidа hаm, bu Zоtning birginа duоsi bаhоrimizning ijоdi qаdаr qudrаtigа yеngil bo’lgаn shu Jаnnаtning bаrpо etilishigа sаbаb bo’lа оlаr edi.
1. Shаrаfi nаv`i insоn - Insоniyаtning shаrаfi -pаyg’аmbаrimiz А.S.V.
2. Fаridi kаvni zаmоn - Bоrligi dunyodа yаg’оnа bo’lgаn zоt - pаyg’аmbаrimiz А.S.V.
3. Bihаqqin fахri kоinоt - Kоinоtning hаq fахri - pаyg’аmbаrimiz А.S.V.



Hа Uning Risоlаti bu imtiхоn uyining оchilishigа (dunyoning yаrаlishigа) sаbаbiyаt bеrgаni kаbi, Uning ubudiyyаti hаm nаrigi dunyoning оchilishigа sаbаbdir. Аjаbо, аql vа hаqiqаt аhllаrigа:
لَيْسَ فِى اْلاِمْكَانِ اَبْدَعُ مِمَّا كَانَ
dеb аyttirgаn bu mаshhur оliy intizоm, rаhmаt ichindаgi bu qusursiz husni sаn`аt vа mislsiz Jаmоli Rububiyyаt shundаy bir chirkinlikni, shundаy bir mаrhаmаtsizlikni, shundаy bir intizоmsizlikni hеch qаbul etаrmiki, eng juz`iy, eng аhаmiyаtsiz оrzulаrni, оvоzlаrni аhаmiyаt bilаn eshitib, bаjо kеltirsindа, eng аhаmiyаtli, eng kеrаkli оrzulаrgа аhаmiyаtsiz qаrаb, ulаrni eshitmаsin, аnglаmаsin, bаjо kеltirmаsin? Аslо vа hеch qаchоn! Yuz ming kаrrа хаshа! Bundаy bir Jаmоli bundаy bir chirkinlikni qаbul etmаs. Chirkin bo’lmаs.
Ey sеn, хаyoliy hаmrоhim! Hоzirchа kifоyаdir, оrqаgа qаytmоg’imiz kеrаk. Yo’qsа, yuz sаnа bu zаmоndа, u jаzirаdа qоlsаk hаm, ul Zоtning g’аrоibi ijrоatidаn vа аjоibi vаzоifidаn yuzdаn birisini hаm tаmоmаn qаmrаb оlоlmаymiz vа tоmоshаsigа to’ymаymiz.
Endi kеl! Ustidаn o’tib kеlаdigаnimiz hаr аsrgа bir-bir nаzаr sоlаmiz. Bоq: hаr аsr u Shаmsi Hidоyаtdаn оlgаn fаyz ilа qаndаyin chеchаk оchmishlаr! Аbu Hаnifа, Shоfi’iy, Аbu Bоyаzid Bistоmiy, Shоhi G’аylоniy, Shоhi Nаqshbаndiy, Imоmi G’аzоliy, Imоmi Rоbbоniy kаbi milyonlаrchа munаvvаr mеvаlаr berаyotir. Ko’rgаnlаrimizning tаfsilоtini bоshqа vаqtgа qоldirib, u mo’`jizаkоr vа hidоyаt yo’lini ko’rsаtgаn Zоtgа bir tаlаy qаt`iy mo’jizаlаrigа ishоrаt etguvchi bir sаlоvоt kеltirmоg’imiz lоzim:

عَلٰى مَنْ اُنْزِلَ عَلَيْهِِِ الْفُرْقَانُ الْحَكِيمُ مِنَ الرَحْمٰنِ الرَّحِيمِ * مِنَ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ اَلْفُ اَلْفِ صَلاَةٍ وَاَلْفُ اَلْفِ سَلاَمٍ بِعَدَدِ حَسَنَاتِ اُمَّتِهِ. عَلٰى مَنْ بَشَّرَ بِرِسَالَتِهِ التَّوْرٰيةُ وَاْلاِنْجِيلُ وَالزَّبُورُ * وَبَشَّرَ بِنُبُوَّتِهِ اْلاِرْهَاصَاتُ وَهَوَاتِفُ الْجِنِّ وَاَوْلِيَاۤءُ اْلاِنْسِ وَكَوَاهِنُ الْبَشَرِ * وَانْشَقَّ بِاِشَارَتِهِ الْقَمَرُ * سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ اَلْفُ اَلْفِ صَلاَةٍ وَسَلاَمٍ بِعَدَدِ اَنْفَاسِ اُمَّتِهِ * عَلٰى مَنْ جَآئَتْ لِدَعْوَتِهِ الشَّجَرُ، وَنَزَلَ سُرْعَةً بِدُعَاۤئِهِ اْلمَطَرُ، وَاَظَلَّتْهُ الْغَمَامَةُ مِنَ الْحَرِّ * وَشَبَعَ مِنْ صَاعٍ مِنْ طَعَامِهِ مِاٰۤتٌ مِنَ الْبَشَرِ، وَنَبَعَ الْمَآءُ مِنْ بَيْنِ اَصَابِعِهِ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ كَالْكَوْثَرِ، وَاَنْطَقَ اللهُ لَهُ الضَّبَّ وَالظَّبْىَ وَالْجِذْعَ وَالزِّرَاعَ وَالْجَمَلَ وَالْجَبَلَ وَالْحَجَرَ وَالْمَدَرَ صَاحِبِ الْمِعْرَاجِ وَمَا زَاغَ الْبَصَرُ * سَيِّدِنَا وَشَفِيعِنَا مُحَمَّدٍ اَلْفُ اَلْفِ صَلاَةٍ وَسَلاَمٍ بِعَدَدِ كُلِّ الْحُروُفِ الْمُتَشَكِّلَةِ فِى اْلكَلِمَاتِ الْمُتَمَثِّلَةِ بِاِذْنِ الرَحْمٰنِ فِى مَرَايَا تَمَوُّجاَتِ الْهَوَاۤءِ عِنْدَ قِرَاءَةِ كُلِّ كَلِمَةٍ مِنَ الْقُرْاٰنِ مِنْ كُلِّ قَارِئٍ مِنْ اَوَّلِ النُّزُولِ اِلٰۤى اٰخِرِ الزَّماَنِ. وَاغْفِرْ لَناَ وَارْحَمْناَ يَآ اِلٰهَنَا بِكُلِّ صَلاَةٍ مِنْهَا.. اٰمِينَ.

BEAMAL haqida rivoyat
Bir bedana bo`lgan ekan. U bolalarini uchirma
qilib, ularga wunday debti: bolalarim endi sizlar ozlaringiz ko`kka
parvoz qilib, nasibalaringizni terib yuringizlar, agar qayerda don kop
sepilib qoyilgan bo`sa, zinhor u yerga bormangizlar, dunyoda odamzot
digan wunday bir toifa borki, ular donni kop sepib qoyib, bedanalarni
tuzog`iga tushiradi. Keyin sizlarni bir umr qafasga solib
yig`ilaringizni ewtib yotadi yo so`yib qozonga solib sho`rva qiladi yo
o`zizga o`xshagan bir bedana bilan urishtirib rohatlanadi drbti va
bollariga oq fotiha berib uchirib yuboribdi.
Bedanalarning bittasi
ko`p uchib yurib, shunaqa ko`p sepib qo`yilgan donlarni ko`ribdi va
onam aytgan narsa shu bo`lsa kerak deb o`ylabdi, kel qani bitta don yeb
ko`ray, tuzog`iga tushmasman deb, bitta cho`qibdi, ikki marta, uch
marta, to`rtainchisida bedanavoznin tuzog`iga ilinibdi. Shunda bedana:
eh, man beamal, onamni aytganini qilmasdan, mana sani tuzog`inga
tushdim debdi. Bedanavoz hayron bo`lib san gapirishni bilasanmi debdi,
ha men gapirolaman debdi bedana, endi meni yo pishirib sho`rva qilasan
yo qafasga solib qoyasan yo ozimga oxwagan bitta bedana bilan
urishtirib qoyasan, yoki mani uchta maslahatim bor oshalarni ewtasanmi
debti. birin4isini kaftingada aytaman, ikkin4isini daraxtga u4ib 4iqib
etaman, u4in4isini u4ib ketetganimda etaman dibti, o`wanda bedanavoz
rozi bolibdi. bedanavozning qoliga u4ib 4iqib olibdida wundey debti:
he4 qa4on qolingdan ketgan baxtga a4inma, ketgan baxti qaytarib olaman
deb obro`yingni to`kma, Hudo kerak voxti o`zi yana qaytarib beradi
debti va bir u4ib daraxtga qo`nibdi va ikkin4i maslahatini bowlabdi:
sizlarga ALLOH juda katta aql-zakovat bergan, owani iwlatib iw qilgin,
ho`kiz bola tug`ibdi disa iwonib ketuvirmagin, bir kiwi ikkin4isini
yomanlasa sanam qowilib yomonlamagin, har hil bo`xtonlarga iwonmagin,
har bitta gapingni o`ylab, mulohaza qilib gapirgin debti va qani
bedanavozni bir sinab ko`ray4i debti:) ey bedanavoz, san mani hozir
qoyvormasdan mani so`yganinda, ichimda kotta gavhar tosh boridi, unga
bitta kotta waharni sotibolarding debti. Shunda bedanavoz o`zini urib,
uvvos solib yig`labdi, eh men ahmoq, qayerdagi maslahatlarini
ewitganimcha sani soyib gavharni olsam bolmasmidi deb rosa yig`labdi va
yarim soatlardan keyin: hamayli aytaqol u4unchi maslahatini deganda,
bedana: ey bemal, uchinchisini aytmayman, chunki san hozirgina aytgan
ikki maslahatimga ham quloq solmadin, qolingdan ketgan bahtga
qayg`urmagin disam, mambetta yarim soat o`zini urib yig`ladin,
ikkinchidan: ey, nodon, man bedana bo`lsam, manda gavhar nima qilsin,
o`ylab ko`rmadimi wuni debdi. bedanavoz: hamayli aytaqol u4inchi
gapini, bedana: BEAMALGA SO`Z ZOYE, BEAMALGA SO`Z BEKOR!

Расулимиз Муҳаммад (с.а.в.) одамларга дунёга ташвиқот қилиб эмас балки раббоний йўлни даъват этиш учун келдилар. У зотни бу йўлдаги даъватлари учун кон, ейиш учун боғ, яшаш учун қаср берилгани йўл. Бу йўлни яхши кўрган кишилар қашшоқ ҳаётга ҳам, қаттиқ машаққатга ҳам рози бўлиб байъат қилишди. Улар ўша пайтда жуда ҳам оз, ер юзида заиф, атрофларидаги одамлар йўқ қилиб ташлашидан хавфда юрган кишилар эди. Шу билан бирга бу эргашувчи кишилар у зотни қаттиқ яхши кўришар эди ана ўша саҳобалар дараларда қамал қилиниб, ризқлари тўсилиб, атрофга ёмон овоза бўлиб қолишди. Қариндошлари томонидан душманчиликка учраб, одамлардан қаттиқ озор кўришди. Шу билан бирга Расулуллоҳни (с.а.в.) қаттиқ яхши кўришар эди. Баъзилари қумликка судраб чиқилди, бошқаларини кенгликка олиб, боғлаб қўйилди. Кофирлар азоблашда бор маҳоратларини солишгани билан у зотни қаттиқ яхши кўришар эди.Ватанлари, ҳовлилари, аҳллари ва моллари тортиб олиниб гўдакликлари ва йигитликларини ўташган ўйингоҳларидан ҳайдашди, шу билан бирга у зотни қаттиқ яхши кўришар эди. Мўминлар у зотни даъватлари сабабли балога йўлиқиб, қаттиқ зарбага учрашди. Қийинчилик қаттиқлашганидан қалблари бўғизларига келиб қолиб, Аллоҳга нимадир гумонлари бўлгани билан бирга у зотни қаттиқ яхши кўришар эди. Уларни энг гуллаган ёшлик пайтлари яланғочланган қиличга рўпара бўлган ҳолатда бўлиб, бошлари кўм-кўк дарахт шоҳларига ўхшарди. Улар ичидаги кишилар ўлимга гўёки саёҳат каби ёки байрам кечасидек қаршилашар эди. Чунки улар Расулуллоҳни борича яхши кўришар эди. Уларни бирортасига мактуб бериб жўнатилса, ўша киши мактубни топширгандан кейин дунёга қайтмаслигини билса ҳам буйруқни адо қилаверар эди. Улардан бирортаси муҳим бир ишга юборилса ва у ўша муҳим иш уни ниҳояси эканини билса ҳам рози бўлиб кетаверар эди. Чунки улар Расулуллоҳни қаттиқ яхши кўрар эди.
Лекин нима учун улар Расулуллоҳни (с.а.в.) яхши кўриб, рисолатлари билан бахтли бўлиб, дастурларига хотиржам бўлиб, у зот келишларини хурсандлик билан олқишлаб, барча алам, машаққат, қийинчиликларни унутишди?!
Чунки уларда барча яхшилик ва хурсандчилик маъноларини ва барча яхшилик ва ҳақ аломатларини кўришди. Ҳақиқатда у зот ўз меҳрибонликлари билан улар қалбидаги нафратни совутдилар. Ўз сўзлари билан қалбларни шод қилардилар, руҳларини эса рисолат билан тўлдирардилар. У зот ўша саҳобалар қалбларига розиликни солиб, даъват йўлида қийинчилик сезмайдиган қилиб қўйгандилар. Нафсларига шундай бир ишончни жойладиларки, қаршиларидаги барча жароҳат, ранжиш ва кўнгилсизлик унутилиб кетар эди.
У зот ҳидоятлари билан уларни виждонлари сайқалланиб, кўзлари суннатлари ила ярақлаб, гарданларидан жоҳилият асоратларини бартараф этиб, устларидан бутпарастлик гуноҳларини аритиб, бўйинларидан ширк ва залолат қолдиқларини ечиб, руҳиятларидан гина ва адоват оташини ўчириб, шуурларига ишонч сувларини қуйдилар. Ана шунда улар нафслари тинчланиб, баданлари сокин бўлиб, қалблари тинчиб, асаблари тинчиди. Ҳақиқатда у зот билан бирга ҳаёт лаззатини топиб, у зотга яқин туриш билан ҳушчақчақлик, кенгликларида розилик, эргашишликда омонлик, буйруқларига бўйин эгишда нажотни ва иқтидо қилишда беҳожатликни топишди. Аллоҳ таоло Қуръони каримда: «Дарҳақиқат, Биз сизни барча оламларга фақат раҳмат қилиб юбордик». (Анбиё-107).
«Албатта сиз (ўзингизга тушган ваҳий ёрдамида) тўғри йўлга етаклайсиз». (Шўро-52). 
«Уларни зулуматлардан нурга чиқарур». (Моида-16). 
«У (Аллоҳ) омийлар орасига ўзларидан бўлган, уларга (Қуръон) оятларини тиловат қиладиган, уларни (ширк ва жаҳолатдан) поклайдиган ҳамда уларга Китоб - Қуръон ва ҳикмат - ҳодисни ўргатадиган бир пайғамбарни (яъни Муҳаммад алайҳиссаломни) юборган Зотдир. Шак-шубҳасиз, улар (ўзларига пайғамбар келишидан) илгари очиқ залолатда эдилар». (Жума-2). 
«У пайғамбар) улардан юкларини ва устларидаги кишанларни олиб ташлайди». (Аъроф-157). 
«Аллоҳ ва Унинг пайғамбари сизларни абадий ҳаёт берадиган нарсага (яъни Ҳақ динга) даъват қилар экан, уни қабул қилинглар». (Анфол-24).



masdar: www.islom.uz

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу зикр бобида ҳам бошқалардан қолишмас эдилар. У киши мусулмони комил сифатида зокирликка ҳам катта аҳамият билан қарар эдилар.
Имом Тобароний келтирган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Кундуз куни кеч киргунча Аллоҳни зикр қилмоғим мен учун бир кун кечгача одамларни энг яхши отларга миндирганимда яхшироқдир».
Албатта, муҳтож кишиларга улов тоиб бериш ҳам солиҳ амаллардан, аммо Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Аллоҳ таолонинг зикрини анашу савоби ишдан ҳам устун кўрар эканлар.
Имом Тобароний Абу Убайда ибн Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу учун Аллоҳнинг зикридан бошқа гап оғир келар эди».
Имом Тобароний Ато розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Бамдоднинг суннатидан кейин гаплашиб ўтирган одамлар олдига чиқди ва уларни гапдан наҳий қилиб:
«Сизлар намоз ўқиш учун келгансизлар. Ёки намоз ўқинглар. Ёки сукут сақланглар», деди».
А-с ҳақиқий зокир сифатида Қуръони каримнинг баъзи сура ва оятларини вазифа-вирд қилиб олиб маълум вақтларда ўқиб юришда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига амал қилар эдилар.
Имом ал-Ҳоким келтирган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:
«Кишининг қабрида оёқлари томонидан келинади. Шунда улар:
«Сизларга бу тарафадан йўл йўқ! У сураи Мулкни қироат қилур эди», дейилади.
Сўнгра унинг кўкраги ёки қорни томонидан келинади. Бас, у:
«Сизларга бу тарафадан йўл йўқ! У сураи Мулкни қироат қилур эди», дейди.
Сўнгра унинг бошни томонидан келинади. Бас, у:
«Сизларга бу тарафадан йўл йўқ! У сураи Мулкни қироат қилур эди», дейди.
У сура ман қилувчидир. Қабр азобини ман қилади. У Тавротда ҳам сураи Мулкдир. Ким уни кечаси ўқиса, кўп иш қилган ва тўғри иш қилган бўлади».
Имом Насаий келтирган ривоятда эса:
«Ким «Таборакаллазии биядиҳил мулк»ни ҳар кеча қироат қилса, Аллоҳ азза ва жалла унинг сабабидан уни қабр азобидан ман қиладир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида уни ман қилувчи деб номлар эдик», дейилган.
Ҳақиқий зокир бўлмиш Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу зикр ҳақида келган ҳадиси шарифларни ояти карималар билан тасдиқлаб беришлари ҳам эътиборга сазовор ишдир.
Имом Тобароний келтирган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:
«Мен сизларга қачон бир ҳадис айтсам унинг тасдиғини Аллоҳ азза ва жалланинг китобидан ҳам келтирурман. Мусулмон банда қачон «субҳаналлоҳи, валҳамду лиллаҳи ва лаа илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар ва таборакаллоҳу» деса, бир паришда уларни сиқимлаб олиб қаноти остига қўяди ва осмонга олиб чиқади. У фаришталарнинг қайси жамоаси олдидан ўтса, албатта, улар ўша сўзларни айтувчига истиғфор айтадилар. Бу ҳалиги фаришта Аллоҳнинг ҳузурига етиб боргунча давм этади», деди.
Сўнгра Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Унга хуш каломлар юксалур ва солиҳ амал кўтарур уни»ни қироат қилди».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг бу гапларида юқорида зикр қилинган сўзларни зикр қилиб юришга катта тарғиб бордир. Демак, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўзлари зокир бўлишлари билан бирга ўзгаларни ҳам зкирликка тарғиб қилувчи бўлганлар.
Барча зокирлар каби ҳақиқий зокир Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳам истиғфор-Аллоҳдан гуноҳларни кечиришни сўрашга жон-жаҳдлар и билан ҳаракат қилганлар.
Имом Тобароний келтирган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:
«Агар бир киши уч марта «Астағфируллоҳаллазии лаа илаҳа илла ҳува ал-Ҳаюю ал-Қаююм ва атубу илайҳи»ни айтса, албатта, уни мағфират қилинур. Агар урушдан қояган бўлса ҳам».
Имом ал-Ҳоким келтирган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:
«Агар менинг гуноҳларимни билсаларингз, менинг изимни ҳеч ким босмасди ва бошимга тупроқ сочар эдингиз. Қани энди, Аллоҳ менинг гуноҳларимдан биттасини мағфират қилсаю, мен Абдуллоҳ ибн Тезак деб номлансам».
Кўпчилик зокирлар сингари ҳақиқий зокир Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳам Аллоҳ таолога саҳар чоғлари илтижо ила дуо қилар эдилар.
Имом Тобароний Муҳориб ибн Дассордан, у ўз амакисидан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳовлиси олдидан саҳар чоғи ўтар эдим ва унинг:
«Эй Аллоҳим!. Мени чақирдинг, жавоб бердим. Менга амр қилдинг, итоат қилдим. Ушбу саҳар чоғи, мени мағфират қилгин!» эшитар эдим. Бир куни уни учратиб қолиб:
«Саҳар чоғи баъзи сўзларни айтагнингни эшитдим?» дедим.
«Яъқуб болаларини саҳаргача таъхир қилган», деди у».
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳаммага ибрат кўрасатадиган зокир бўлиб юриши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳаммага зикрдан устоз бўлиб юриши Ислом мўъжизаси эмасми?!





Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Иймон келтирганлар ва яхши амалларни қилганлар учун, агар тақво қилиб, иймон келтирган бўлсалар, еб-ичганларида гуноҳ йўқдир» ояти охиригача нозил бўлганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:
Менга сенинг ҳам ўшалардан эканлигининг айтилди», дедилар».
Муслим ривоят қилган.
Ҳар қандай мўмин мусулмон банда орзу қиладиган бундоқ башоратни Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларидан эшитмоқлари катта бахтдир.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан нафақат Қуръони карим қироати, тафсири, маънолари ва бошқа илмларини, балки у зотнинг ахлоқлари, сийратлари, кўринишлари ва тариқатлари каби нарсаларни ҳам тамомила олган эдилар.

Абдурроҳман ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳузайфадан ўрнак олишимиз учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга гўзал ҳайъати ва юриш туриши энг яқин киши ҳақида сўрадик. Бас, у киши:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Ибн Умму Абддан кўра гўзал ҳайъати, юриш туриши ва сийрати энг яқин кишини билмайман», деди.
Бухорий ва Термизий ривоят қилган. ва:
«У биздан уйига беркиниб олар эди. Ҳолбуки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан ҳифз қилинганлари Ибн Умму Абднинг ичларида Аллоҳга энг яқини эканликларини яхши билар эдилар»ни зиёда қилган».
Бу ривоятдан икки улкан ҳақиқатни англаб оламиз.
Биринчиси, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга кўпгина хислатларда ўхшашлари. У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўхшашга қаттиқ ҳаракат қилиб шу даражага эришган эдилар. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳар бир ишни, ҳар бир ҳаракатни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўхшатиб қилишга ҳаракат қилганларидан шу даражага эришган эдилар. Бунга саҳобаи киромларнинг ўзлари ҳам ҳавас билан қарар эдилар.
Иккинчиси, катта ва эътиборли саҳобаи киромларнинг эътирофлари бўйича Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг П-с.нинг саҳобалари ичида Аллоҳ таоло энг яқин бўлганлари.
Ушбу икки ҳақиқат ҳам Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу улкан бахтга сазовор зот бўлганларини кўрсатади.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу хушбўй нарсаларни яхши кўриб, кўп истеъмол қилардилар. Агар уйларидан чиқсалар, қўшнилари бу йўлдан Ибн Масъуд юрганликларини билар эди.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг аёллари Зайнаб бинти Муовия ас-Сақафия розияллоҳу анҳо Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан эрлари, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуга ўз закотларини берса, бўлиш ёки бўлмаслиги ҳақидаги саволлари жуда ҳам машҳур. Бундан у киши ўз эрларидан кўра бой бўлганлари аён бўлади. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг эса хтинидан закот оладиган даражада камбағал бўлганлари маълум бўлади.
Уламоларимиз Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу жуда кўп ҳикматди сўзлар айтганликларини қайта-қайта таъкидлайдилар. Қуйида у кишининг баъзи сўзларини кетиришга ижозатингизни сўраймиз.
Имом Муслим келтирган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:
«Ким эртага Аллоҳ таолога мусулмон ҳолида рўбара бўлишидан хурсанд бўлса, намозларни азони айтилган жойда адо қилсин. Аллоҳ Пайғамбарингиз соллоллоҳу алайҳи васалламга ҳидоят суннатларини шариатга киритгандир. Албатта, жамоат намози ҳидоят суннатларидандир. Агар сиз манави кейин қолганга ўхшаб уйингизда намоз ўқисангиз Пайғамбарингизнинг суннатини тарк қилган бўласиз. Агар Пайғамбарингизнинг суннатини тарк қилсангиз залолатга кетган бўласиз.
Бизнинг ичимизда фақат нифоқи очиқ-ойдин бўлган мунофиқгина жамоат намозидан қолишини кўрганман. Баъзи кишиларни икки киши кўтариб келиб сафга турғазиб қўяр эдилар».
Абу Нуъайм «Ҳулятул авлиё»да Абдуллоҳ ибн Масъуднинг қуйидаги гапларини келтиради:
«Аллоҳ таоло бандалари қалбларига назар солиб Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни ихтиёр қилди ва у зотни Ўз рисоласи ила юбориб, Ўз илми ила танлаб олди. Сўнгра у зотдан кейинги одамлар қалбларига назар солди ва у зотга саҳобаларни танлаб олди. Бас, уларни Ўз динининг ёрдамчилари ва Набийсининг вазирлари қилди».
Ибн Аби Ҳотим қилган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтдилар:
«Қиёмат куни эркак бўлсин, аёл бўлсин, бандани олиб келинади-да, аввалгию кейинги барча халойиқнинг олдида бир жарчи:
«Манави фалончи фистончи ўғли. Кимнинг унда ҳақи бўлса, келиб олсин», деб жар чақиради. Аёл, отамда, онамда, акамда, эримда ҳақим бўлса эди, деб орзу қилади», деб туриб:
«У кунда улар орасида насаблар ҳам йўқ ва бир-бирларидан сўраша олмайдилар ҳам» оятини ўқидилар ва сўзларида давом этиб:
«Аллоҳ Ўз ҳаққидан хоҳлаганини кечади. Одамларнинг ҳаққидан ҳеч нарсани кечмайди. Кейин одамларга тўғриланади ва
«Одамларга ҳақларини беринглар», дейди. У:
«Эй Роббим, дунё тугади-ку, қандай қилиб уларнинг ҳақларини бераман?» дейди. Аллоҳ:
«Яхши амалларидан олиб, ҳар бир ҳақ эгасига кўрган зулмига яраша беринглар», дейди. Агар банда Аллоҳга дўст бўлса, заррача яхшилиги ортиб қолса ҳам, уни Аллоҳ бир неча бор кўпайтириб, ўшанинг савобидан жаннатга киритади», деди.
Сўнгра Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Албатта, Аллоҳ заррача ҳам зулм қилмайди. Агар яхшилик бўлса, бир неча бор кўпайтирур», оятини ўқидилар ва сўзларида давом этдилар:
«Агар банда бадбахт бўлса, фаришта:
«Эй Роббим, бунинг яхшиликлари тамом бўлди ва кўп даъвогарлари бор», дейди. Аллоҳ:
«Талабгорларнинг ёмонликларидан олиб, бунинг ёмонликларига қўшинглар. Сўнгра унга дўзахдан жой беринглар», дейди», дедилар».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу «ўрнига қўйиб тиловат қилиш»ни:
«Ҳалол деганини, ҳалол билиб, ҳаром деганини, ҳаром билиш; Аллоҳ қандай тушурган бўлса, шундай ҳолда ўқиш, маъноларини бузмаслик, ўзича нотўғри таъвил қилмаслик», деб таъвил қилганлар.
Машҳур саҳобий Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақиқий тақвони:
«Аллоҳга итоат этиб, исён этмаслик, уни эслаш ва унутмаслик, унга доимо шукр қилиб, куфр кетмаслик», деб таърифлаганлар.
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳаммага ҳикматли сўзларни айтиб юриши Ислом мўъжизаси эмасми?!





Ўттиз иккинчи ҳижрий сана.
Қудратли Ислом давлатининг пойтахти Мадинаи Мунаввара шаҳри.
Ўша пайтдаги Ислом давлати бошлиғи, халифа Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу шаҳар кўчалари бўйлаб юриб кетмоқдалар.
У киши кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу бугун бетоб бўлиб қолганларини эшитиб ташвишга тушганлар.
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни бугун ҳолидан хабар олишлари лозимлигини яхши биладилар.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розиялоҳу анҳу ўлим тўшагида ётганларида халифа Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу яна кўргани келдилар ва у кишига,
«Нимадан шикоятинг бор», дедилар.
Шунда Абдуллоҳ Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Гуноҳларимдан», деб жавоб бердилар.
«Нимани хоҳлайсан?» деб сўрадилар ҳазрати Усмон.
«Роббимнинг раҳматини», деди Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу
«Сенга табиб юборайми?» дедилар ҳазрати Усмон.
«Табиб (яъни Аллоҳ) Ўзи касал қилди», деб жавоб қилидилар Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу.
«Бўлмаса, моддий ёрдам беришни буюрайин», деди халифа.
«Менинг унга ҳожатим йўқ!» деди бемор.
«Сенга бўлмаса, кетингдан қолган қизларингга керак бўлар», деди халифа.
«Менинг қизларимни камбағал бўлишларидан қўрқяпсанми?! Менинг бешта қизим бор. Барчаларига ҳар кечада «Воқеа» сурасини ўқишни буюрганман. Чунки, Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг, ким «Воқеа» сурасини ҳар кечада ўқиса, камбағаллик ва ҳожатмандлик кўрмайди, деганларини эшитган эдим,-дедилар Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўлим тўшагида ётганларида ҳам таваккул-ҳар бир нарсада Аллоҳ таоло га суяниш қандоқ бўлиши борасида дарс ўтдилар. Ислом туфайли мўъжизага айланган зот охиригача ўша ҳолда қолдилар.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг жанозаларини ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг ўзлари ўқдилар. У киши Бақийъ қабрстонига дафн қилиндилар. Аллоҳ таоло Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан рози бўлсин.

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳаммадан илмироқ мужтаҳид эдилар. Бу ҳолни ҳамма тан олар эди. Бу ҳақиқатни у кишининг ўзлари айтар эдилар. Бу ҳақиқатни ўзгалар тан олар эдилар.

Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан етмишдан ортиқ сурани ўқидим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари мен уларнинг ичида Аллоҳнинг китобини энг яхши билувчи эканимни ва ўзимдан яхши билувчини топсам унинг ҳузурига боришимни биладилар».
Шақиқ айтади:
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари ҳалқаларида ўтирдим. Бас, бирортани унинг бу гапини қайтарганини ёки айблаганини эшитмадим», деди». Муслим ривоят қилган.
Бундан Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни барча Ислом уммати энг олим-мужтаҳид кишилардан бири деб тан олганини кўрсатади. Бундоқ тан олиш, албатта, ўз-ўзидан бўлмаган. Балки, кўпгина синовлар бўлиб ўтган. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу уларнинг ҳаммасида мувофақият ила ўтганлар.
Имом Бухорий, Термизий, Абу Довуд ва Насаийлар Ҳузайл ибн Шурайҳбийл розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: «Абу Мусодан қиз, ўғилнинг қизи ва сингил ҳақида сўралди. Бас, у: «Қизга ярим ва сингилга ярим, Ибн Масъудга борсанг ҳам мен айтганни айтади»-деди.
Сўнг, Ибн Масъуддан сўралди ва Абу Мусонинг гапи ҳақида хабар ҳам берилди. Бас, у: «Ундоқ бўлса мен адашибман, мен ҳидоят топганлардан эмас эканман. Лекин, мен бу(масала)да Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган ҳукмни қиламан, қизга ярим, ўғилнинг қизига учдан иккини, тўлдириш учун олтидан бир ва қолгани сингилга», деди.
Абу Мусога бориб Ибн Масъуднинг гапини айтган эдик: «Модомики бу (илмий) денгиз ичингизда экан мендан бир нарса сўраманг»-деди».
Бир киши вафот этди. Ортидан битта қизи, битта ўғлидан бўлган қиз набираси ва битта синглиси қолди, холос. Кишилар мероснинг ушбу уч меросхўр орасида қандоқ қилиб бўлишни билишмади.
Улар улуғ саҳобийлардан бири Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳунинг олдиларига бориб, бу масалани ҳал қилиб беришларини сўрадилар.
У киши бошқа далилларда қизга ярим, сингилга ярим берилиши зикр қилингани учун уларга меросни бўлиб бериш керак, ўғилнинг қизига ҳеч нарса тегмайди, деган ҳукм қилдилар.
У киши яна, мерос масаласини яхши билиши билан машҳур бўлган Абдуллоҳ ибн Масъуд ҳузурига борсангиз, у ҳам мен айтган гапни айтади, дедилар.
Афтидан, сўровчилар қониқмаган кўринади. Улар Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг олдиларига бориб масалани сўраб, ортидан Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳунинг гапларини ҳам айтиб қўйдилар.
Шунда, у киши агар мен бу масалада Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳунинг гапини тасдиқласам адашган, ҳидоят топмаганлардан бўламан. Чунки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу масалада бошқача ҳукм чиқарганлар. Мен сизларга, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг чиқарган ҳукмларини айтиб бераман:
«Қизга ярим, ўғилнинг қизига учдан иккини тўлдириш учун олтидан бир ва қолгани сингилга»-дедилар.
Агар қиз иккита бўлган учдан икки олар эдилар. Ўғилнинг қизи ҳам, қиз ўрнида. Ўз қизи билан қўшилса икки қиз ўрнини босиб, икковлари учдан иккига ҳақдор бўлишади. Ўз қиз яримини олган, ўғилнинг қизи, узоқроқ бўлгани учун учдан иккидан қиз олган ярмини чиқариб ташлаб қолган олтидан бирини олади. Шунда икковининг олгани учдан икки бўлади. Қолган учдан бирни сингил олади.
Бундай ҳолатда мерос олтига бўлинади. Унинг ярими, яъни уч ҳиссаси қизга берилади. Бир ҳиссаси ўғилнинг қизига берилади. Икковиники қўшилганда–тўрт ҳисса–учдан икки-бўлади. Сингилга эса, икки ҳисса–учдан бир-қолди.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан бу тақсимни ўрганиб олган сўровчилар Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳунинг олдиларига қайтиб бориб, бўлган гапни айтиб бердилар. Шунда у киши ўзлари хато қилганларини очиқ ва мардлик ила тан олиб, «модомики, бу денгиз ичингизда экан мендан бир нарса сўраманг»-дедилар.
Бу ҳақиқий инсоф ила айтилган гапдир. Ўзидан кўра илмли кишини тан олиш. Кишилар олдида очиқ айтиш ва уларни ўша олимга йўллаш олимларнинг ҳақиқий одобидир. Мен фалончидан кўра яхши биламан, нимага мен туриб, пистончидан сўрадинг, каби гаплар одобсизлик ҳисобланади.
Имом Муслим, Абу Довуд, Термизий ва Насаийлар Абу Атийя розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: «Масруқ иккимиз Оишанинг олдига кириб:
«Эй, мўминларнинг онаси, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан икки киши, икковлари ҳам яхшиликка бўш келмайдилар. Бирлари ифтор билан (Шом) намозни тезлатади. Бошқаси эса, ифтор билан (Шом) намозни ортга суради?»- дедик.
«Икковларидан қай бири ифторни ва намозни тезлатур?»- деди.
«Абдуллоҳ ибн Масъуд»-дедик.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундоқ қилур эдилар»-деди. Бошқаси Абу Мусо эди».
Тобеъинлардан Абу Атийя ва Масруқ розияллоҳу анҳулар икки катта саҳобийларни ифторни тез қилиш ва Шом намозини эрта ўқиш бўйича икки хил иш қилаётганларини мулоҳаза қилганлар. Шу билан бирга икковларидан қай бирларининг тутаётган иши суннатга мувофиқ, тўғри эканини билмоқчи бўлганлар. Бунинг учун эса, Оиша онамизга мурожаат қилганлар. Оқибатда, ифторни вақти кириши билан қилиш ва Шом намозини ҳам эртароқ ўқиш Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатлари экани маълум бўлган. Бу синовда ҳам Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ютиб чиққанлар.
Имом Бухорий, Абу Довуд, Термизий ва Насаийлар ривоят қиладилар: «Абдуллоҳ р-у:
«Аллоҳ ҳусн учун вашм қилувчи аёлларни, вашм қилдирувчи аёлларни, мўйчинак ила терувчи аёлларни, мўйчинак ила тердирувчи аёлларни ва тиш орасини очувчиларни, Аллоҳнинг яратганини ўзгартувчиларни лаънатласин», деди.
Бу гап Бани Асадлик, Қуръон қироат қиладиган Умму Яъқуб исмли аёлга етди.
У келиб бу ҳақда сўради. Бас, У(Ибн Масъуд): «Нима учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам лаънатлаган кимсани лаънатламас эканман. Ҳолбуки, бу Аллоҳнинг китобида бор», деди.
«Батаҳқиқ мусҳафнинг икки муқоваси ичидаги нарсани ўқидим. Буни топмадим», деди аёл.
«Агар яхшироқ ўқиганингда уни топар эдинг. Аллоҳ таоло: «Расул сизга нени берса олингиз ва У сизни недан қайтарса қайтингиз», деган», деди у.
«Шу нарсадан баъзисини сенинг хотинингда бор деб ўйлайман», деди аёл.
«Бориб, назар сол», деди у.
Аёл унинг хотини олдига кириб ҳеч нарса кўрмади ва қайтиб келиб: «Бирор нарса кўрмадим», деди.
«Аммо ўша нарса бўлганида у билан жам бўлмас эдик», деди Абдуллоҳ».
Маълумки, ривоятларнинг аввалидан келадиган «Абдуллоҳ»дан мурод улкан саҳобий Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудирлар.
У киши аёллар ичида содир бўлиб турадиган баъзи ношаръий ишларнинг сабабчиси бўладиган аёлларни қоралаб:
«Аллоҳ ҳусн учун вашм қилувчи аёлларни, вашм қилдирувчи аёлларни, мўйчинак ила терувчи аёлларни, мўйчинак ила тердирувчи аёлларни ва тиш орасини очувчиларни, Аллоҳнинг яратганини ўзгартувчиларни лаънатласин лаънатласин», деди».
Ҳазрати Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг бу гаплари атрофга тарқалди.
«Бу гап Бани Асадлик, Қуръон қироат қиладиган Умму Яъқуб исмли аёлга етди. У келиб бу ҳақда сўради».
Гапнинг сиёқидан Умму Яъқуб розияллоҳу анҳо ушбу масалада Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадиси шарифлар ворид бўлганидан бехабар бўлганлар-у, бу Абдуллоҳнинг ўзидан чиққан гап, деб у киши билан тортишгани келганга ўхшайдилар. У кишининг нимага аёлларни лаънатламоқдасан?! Қабилидаги гапларига Абдуллоҳ р-у: «Нима учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам лаънатлаган кимсани лаънатламас эканман. Ҳолбуки, бу Аллоҳнинг китобида бор», деди».
Бу билан Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Умму Яъқуб розияллоҳу анҳога мазкур ишларни қилган аёлларни аслида ўзи эмас, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам лаънатлаганларининг хабарини берди. Шу билан бирга у киши Умму Яъқубнинг Қуръони Каримдан яхши хабардор зот эканларини эътиборга олиб, «ҳолбуки, бу Аллоҳнинг китобида бор», деди».
Умму Яъқуб розияллоҳу анҳо бу гапни тўғрисича тушуниб: «Батаҳқиқ мусҳафнинг икки муқоваси ичидаги нарсани ўқидим. Буни топмадим», деди».
Яъни, Қуръони Каримнинг ҳамма оятларини яхшилаб ўрганганман, унда сен лаънатлаган беш тоифа аёлларни лаънатлаш маъноси йўқ, деган маънони айтди.
Шунда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу юқоридаги гапдан нимани ирода қилаётганларини очиқ баён қилдилар:
«Агар яхшироқ ўқиганингда уни топар эдинг. Аллоҳ таоло: «Расул сизга нени берса олингиз ва У сизни недан қайтарса қайтингиз», деган», деди у».
Мана шу ояти каримага асосан, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган ҳар бир шаръий нарсани олмоғимиз ёки тарк қилишга амр қилинган нарсани тарк қилмоғимиз лозим. Модомики, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам мазкур ишларни қилган аёлларни лаънатлаган эканлар, биз ҳам уларни лаънатламоғимиз керак. Шунинг учун мен айтган гаплардан аччиғинг чиқмасин. Аслида у гапларни мен эмас, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар.
Лекин Умму Яъқуб розияллоҳу анҳо ҳам бўш келмади. Бўлаётган баҳсни давом этдириб, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуга:
«Шу нарсадан баъзисини сенинг хотинигда бор деб ўйлайман», деди аёл».
Умму Яъқубнинг тушунчаси бўйича мазкур қалбаки ишларни ҳамма хотинлар қилишлари турган гапга ўхшайди. Шунинг учун у киши Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни нозик жойидан тутмоқчи бўлиб, юқоридаги гапни айтди. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Бориб, назар сол», деди».
Яъни, менинг хотиним ҳам ўша шариат ҳаром қилган ишлардан баъзисини қилди деб хаёл қилаётган бўлсанг, бориб хотинимга назар сол. Яхшилаб қара. Ўша даъво қилаётган нарсалардан қай бири кўрар экансан, дедилар.
«Аёл унинг хотини олдига кириб ҳеч нарса кўрмади ва қайтиб келиб: «Бирор нарса кўрмадим», деди».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Исломга фақат ўзлари эмас, балки оила аъзолари ила биргаликда амал қилишлари аён бўлди. У киши шариат ишларида оилаларига ҳам қаттиқ турганларини Умму Яъқубга айтган қуйидаги гапларидан ҳам билиб олсак бўлади.
«Аммо ўша нарса бўлганида у билан жам бўлмас эдик», деди Абдуллоҳ».
Яъни, агар хотиним ўша шариат ҳаром қилган ишлардан бирортаси қилган бўлганида ажраб кетган бўлар эдик. Ундоқ хотинни мен дарҳол талоқ қилардим.
Бу ҳам Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳам илмли, ҳам илмига амал қиладиган зот эканларини кўрсатади.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу барчанинг устози ўлароқ ҳар ҳафтада бир марта халқ оммасига дарс ўтар эдилар.
Имом Бухорий, Муслим ва Термизийлар Абу Воил розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: «Абдуллоҳ одамларни ҳар пайшанба куни эслатар эди. Бир киши унга: «Эй Абу Абдурроҳман, бизни ҳар куни эслатишингни истар эдим»-деди. У эса: «Ўшандоқ қилишдан мени манъ қилган нарса, сизларга малол келтириб қўйишимни ёқтирмаслигимдир. Мен сизларга маъвизани вақти-вақти билан қиламан. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам бизларга худди шундай қилиб, безиб қолмаслигимиз учун вақти-вақти билан маъвиза қилар эдилар»–деди».
Бу ҳадисда исмлари Абдуллоҳ, деб тилга олинаётган зот машҳур саҳобий Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудирлар.
Абу Воил розияллоҳу анҳунинг хабар беришларича Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳар пайшанба куни одамлар билан илмий суҳбат қуриб, уларга ваъз-насиҳат қилар эканлар.
Ана ўша илмий мажлисда иштирок этиб юрган кишилардан бирига ҳафтада бир кун бундоқ мажлис ва ваъз бўлиши оз кўринди. У киши илм, ваъз-насихат қанча кўп бўлса, шунча яхши деб ўйлабди. Бу фикрни Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуга билдириб:
«Эй Абу Абдурраҳмон, бизни ҳар куни эслатишингни истар эдим»-деди».
Абу Абдурраҳмон, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг куняларидир. Арабларда эркакларга ўзининг бош фарзанди исми олдига «Абу», аёлларга «Умму» сўзини қўшиб мурожаат қилинади. Буни куня дейилади. Куня, фалончининг отаси ёки онаси, деган маънодадир. Бу ҳурмат маъносини англатади.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудек улуғ кишига «Эй Абдуллоҳ», деб эмас, «Эй Абу Абдурраҳмон»-Абдурраҳмонинг отаси, деб мурожаат қилиш ҳурматлироқ.
Мазкур киши Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуга ҳурмат билан, у кишининг куняларини айтиб мурожаат қиларкан, илмий мажлислари, ваъзлари ҳар куни бўлишини исташини айтди. Шунда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу нима учун ҳар куни эмас, ҳафтада бир кун илмий суҳбат ва ваъз қилишларининг ҳикматини баён қилиб:
«Ўшандоқ қилишдан мени ман қилган нарса, сизларга малол келтириб қўйишимни ёқтирмаслигимдир»-дедилар.
Демак, устоз, ваъзхон ўз шогирдларига ва тингловчиларига молол келтирмаслик чораларини кўриши керак экан. Чунки, малол келган нарсанинг фойдали ҳам бўлмайди. Шунинг учун ҳам ҳазрати Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳар куни эмас, ҳафтада бир куни илмий мажлис қуриб, одамларга ваъз-насиҳат қилар эканлар.
Бу аслида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг эмас, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатлари экан. Буни Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўз сўзлари давомида баён қилмоқдалар:
«Мен сизларга маъвизани вақти-вақти билан қиламан. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам бизларга худди шундай қилиб, безиб қолмаслигимиз учун вақти-вақти билан маъвиза қилар эдилар»–деди.
Гап ҳар қанча яхши, ҳар қанча фойдали бўлса ҳам, ҳадеб қайтарилавермаганидан кейин кишиларнинг жонига тегади. Шунинг учун ҳам кишилар табиати, улар қалбининг моҳир табиби бўлмиш Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам улар билан жуда билиб муомала қилганлар. Кишиларга малол келиб қолмасин, деб уларга доимо эмас, вақти-вақти билан маъвиза қилганлар.
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дорулфунунларида дарс олган Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳам ўз устозларидан олган тарбияга мувофиқ иш тутганлар.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу шаръий аҳкомларни тушинтириш билан бирга уларга амал қилишни ҳам эринмай ўргатар эдилар.
Имом Абу Довуд ва Ибн Можалар Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:
«Пайғамбар соллоллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, дам солиш, тумор ва иситма-совутма ширкдир», дедилар.
Шунда унинг хотини Зайнаб:
«Бу қандоқ гап? Ахир менинг кўзимдан ёш оқар эди. Фалончи яҳудийнинг олдига борсам, дам солиб қўйса тўхтаб қолар эди», деди.
«Ўша шайтоннинг иши. У қўли билан у(кўз)ни чуқир эди. Дам солганда тўхтар эди. Сенга эса Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васаллам айтаган нарсани айтмоқ кифоя қилур эди:
«Аллоҳумма Роббан наси, музҳибал баъси. Ишфи. Анташ шафии. Лаа шофия иллаа анта. Шифаан лаа юғодиру сақман», деди», у».
Улуғ саҳобий Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васалламдан дам солиш, тумор ва иситма-совутма ширкдан эканлиги ҳақидаги ҳадиси шарифни эшитганларини айтсалар, хотинлари Зайнаб розияллоҳу анҳо бу маънодан ажабланиб ўз ҳаётидан мисол келтирмоқдалар. Сўнгра эса Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу бу масала бўйича тушинтиш иши олиб бормоқдалар.
«Албатта, дам солиш, тумор ва иситма-совутма ширкдир».
Бу ердаги «дам солиш»дан мурод, жоҳилиятнинг дам солишидир. Чунки, ривоятнинг охирида Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васалламнинг дам солишларини қилиш кераклиги ўргатилмоқда.
«Тумор» турли нарсаларни ёзилган нарсани ўзига осиб олиш.
«Иситма-совутма» кишиларни, хусусан, эр хотинни бир-бирига яхши ёки ёмон кўрсатиш учун қилинадиган ирим-сиримлар.
Бу нарсаларни ҳалол деган эътиқод билан қилиш шариатимиз ҳукми бўйича ушбу ҳадиси шарифга биноан ширкдир. Аммо бу ҳукмни эшитган кишиларда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг хотилари Зайнаб розияллоҳу анҳонинг фикрларига ўхшаш фикр пайдо бўлиши мумкин. Зайнаб розияллоҳу анҳо ўз эрларига:
«Бу қандоқ гап? Ахир менинг кўзимдан ёш оқар эди. Фалончи яҳудийнинг олдига борсам, дам солиб қўйса тўхтаб қолар эди», деди».
Хасталикнинг тузалишига сабаб бўладиган нарса ширк бўлармиди?! Ана шунда Абдуллоҳ ибн Масъудр озияллоҳу анҳу аёллари тушинадиган услубда шариат ҳаром қилган нарса ҳақиқий шифо эмас, балки ёлғон бир сезгидан ўзга нарса бўлмаслигини баён этиб бердилар.
«Ўша шайтоннинг иши. У қўли билан у(кўз)ни чуқир эди. Дам солганда тўхтар эди».
Даҳақиқат, шариатимиз ман қилган услуб ила даволаш вақтинчалик алдамчи ҳис-туйғудан ўзга нарса бўла олмайди.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу бундан ўн беш аср илгари ўз хотинларига бу нарсани шайтоннинг иши сифатида тушинтирган эдилар. Шу билан бирга у киши тўғри Ислом изн берган дам солишни ҳам ўргатган эдилар.
«Сенга эса Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васаллам айтаган нарсани айтмоқ кифоя қилур эди; «Аллоҳумма Роббан наси, музҳибал баъси. Ишфи. Анташ шафии. Лаа шофия иллаа анта. Шифаан лаа юғодиру сақман», деди», у».
Мазкур дам солиш Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васалламнинг энг машҳур дам солишларидир. Унинг маъноси қуйидагича:
«Эй Аллоҳим! Одамларнинг Роббиси! Шиддатни кетказгувчиси! Шифо бер. Ўзингдан ўзга шифо берувчи йўқ. Ҳеч дардни қўймайдиган шифо бер!»
Мўмин-мусулмон киши шариатимиз ман қилган дам солиш орқали ўзига шифо ахтариши мутлақо тўғри эмас. Шунингдек, тумор ва иситма-совутмага ўхшаш ношаръий ишларга ҳам яқинлашиш керак эмас.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўз хотинларига анашу маъноларни эринмай англатдилар.
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳамманинг ҳавасини келтирадиган улкан мужтаҳидга айланиб қолиши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳамма унинг олдига келиб масала сўрайдиган кишига айланиб қолиши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳаммага Аллоҳ таолонингохирги ва мукаммал дини ҳукмларини чиқариб ғериши Ислом мўъжизаси эмасми?!





Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга энг яқин кишилардан бўлганларига қарамай узотнинг ҳайбатлари олдида титроқ босадиган киши эдилар. Бу ҳол айниқса У киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадис ривоят қилмоқчи бўлганларида яққол кўзга ташланар эди. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитдим, дейишлари билан қаттиқ ҳаяжонга тушиб, титироқ босиб қолар эди. У киши ҳадиси шарифдаги бирор ҳарфни ўз ўрнига қўя олмай қолишдан қўрқар эдилар.
Имом ал-Ҳоким келтирган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг яқин кишиларидан Амр ибн Маймун қуйидагиларни эслайди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу билан бир йил бирга юрдим. Ўша муддатда унинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадис айтганини эшитмадим. Фақат бир куни у бир ҳадисни айтишни бошлади. Унинг тилига, Расулуллоҳ дедилар, келиши билан уни ғам босиб, пешонасидан тер оқа бошлаганини кўрдим. Сўнгра ўзига келди-да:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шунга ўхшаш гап айтган эдилар», деди».
Алқама ибн Қайс айтадилар:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳар пайшанба куни кечқурун суҳбат қурар эди. Унинг бирор кеч, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар, деганини эшитмадим. Фақат бир мартагина айтди. Ўшанда қарасам, у асога суяниб турган экан. Унинг асоси эса эгилиб-букилиб кетаётган эди».
Ибн Саъд келтирган ривоятда Масруқ розияллоҳу анҳу қуйидагиларни ҳикоя қиладилар:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу кунлардан бир кун ҳадис айтди. У, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитдим…, дедию титроқ босиб туриб қолди. Унинг кийимлари ҳам титирар эди. Бироз ўтгандан кейин, ёки шунга ўхшашроқ гап айтдилар, деди».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳаммаси бўлиб Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламдан 848та ҳадис ривоят қиладилар.
У зотдан Абдуллоҳ ибн Умар, Абдуллоҳ ибн Аббос, Абу Мусо ал-Ашъарий, Имрон ибн Ҳусойн, Абу Ҳурайра, Ибн Зубайр, Жобир, Анас, Абу Саид, Абу Рофиъ ва бошқалар ривоят қилишган.
Тобеъинлардан Алқама, Абу Воил, Асвад, Масруқ, Убайда, Ибн Ҳозим, Қайс ва бошқалар ривоят қилишган.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу тўпланган ҳадислардан учта «Саҳиҳ» соҳиблари ўз китобларига киритишган.
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳамманинг ҳавасини келтириб, ҳаммани ўзига қаратиб Аллоҳ таолонинг охирги пайғамбари ҳадисларини айтишда ўрнак бўлиб юриши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳамманинг эътиборига тушган мўътабар китобларга асос бўладиган ҳадисларни ривоят қилиши Ислом мўъжизаси эмасми?!





Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу том маънодаги ҳақиқий олим эдилар. У кишида алломаликнинг барча омиллари мужассам бўлган эди.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақиқий олим сифатида илмни кенг халқ оммасига тарғиб қилар эдилар.
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида Ҳорун ибн Риёбдан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Олим бўл ёки таълим олувчи бўл! Иккисининг орасидаги бўлма! Чунки иккисининг орасида жоҳил ёки жаҳолт бор. Талаби илмдаги кишининг ишидан рози бўлгани учун малоикалар унинг оёғи остига қанотларини ёзиб турурлар», дер эди».
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида Зайддан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Олим бўл ёки таълим олувчи бўл! Уларнинг ораидаги тутириқсиз бўлма!» дедилар».
Имом Тобароний Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Эй одамлар! Қабз қилинишидан олдин илмни олиб қолинглар! Унинг қабз қилиниши аҳлининг кетиши билан бўлади. Ўзингизга илмни лозим тутинг! Чунки ҳеч бирингиз унинг ҳузуридаги нарсага қачон ҳожати тушишини билмайди. Сиз илмни лозим тутинг. Ҳаддан ошиш ва чуқур кетишдан ҳазир бўлинг. Ўтган саҳобалар йўлини тутинг. Чунки Аллоҳнинг китобини тиловат қилиб туриб ортларига отиб юборадиган қавмлари келиши бор».
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида Абул Аҳвасдан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Одам олим бўлиб туғилмайди. Илм таълим олиш билан бўлади», деди».
Имом Тобароний Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Олим бўл ёки таълим олувчи бўл! Иккисининг орасидаги бўлма! Агар уни қила олмасанг, олимларга муҳаббат қил! Уларни ёмон кўрма!»
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақиқий олим сифатида таълим ишларини қандоқ олиб бориш кераклигини ҳам яхши билар эдилар. У киши доимо таълим ишлари шогирдлар малол келадиган даражада бўлмаслигига ҳаракат қилар эдилар. Чунки таълим ҳаддан ташқари оғир бўлиб кетса толиби илмга мало келиб у талаби илмдан воз кечиши мумкин.
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида Шақиқ ибн Саламадан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу бизнинг олдимизга чиқди ва:
«Сизнинг мажлисингиз хабарини эшитиб тураман. Мени сизнинг олдингизга чиқишдан малол келишни ёқтирмасликдан бошқа нарса ман қилмайди. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга малол келмасин деб мослаб мавъиза қилар эдилар», деди».
Ҳақиқий олим сифатида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу толиб илмларга улар ўзларини қандоқ тутишлари кераклиги ҳақида таълим берар эдилар.
Ибн Асокир Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳузурига Куфалик одамлар келдилар. У киши уларга салом берди, Аллоҳга тақво қилишга, Қуръонда ихтилоф қилмасликка, унинг тўғрисида низо қилмасликка амр қилди. Сўнгра қуйидагиларни айтди:
«У(Қуръон) ихтилоф қилмайди, унутмайди, кўп такрор бўлиши билан тугаб қолмайди. Унда Ислом шариати, унинг фарзлари ва Аллоҳнинг амри бир чегара ичидалигини кўрмайсизларми? Агар агар икки ҳарфдан бири иккинчиси амр қилган нарсадан қайтарса эди, ана ўша ихтилоф бўларди. Аммо у буларнинг ҳаммасини жам қилиб келган. Мен сизлардаги фиқҳ ва илм одамлардагидан энг яхши даражага етди деб биламан. Агар мени туя олиб бора оладиган жойда ўзимдан кўра илмлироқ одам борлигини билсам, албатта, илмимни зиёда қилиш учун унинг олдига борган бўлардим. Мен яхши биламанки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар йили Қуръонни бир марта арз қилар эдилар. Вафот этган йиллари икки марта арз қилдилар. Мен қачон у зотга қироат қилсам, яхши қироат қилганимни айтар эдилар. Ким менинг қироатимда ўқиган бўлса, уни ёқтирмай ташлаб юбормасин. Ким ундан бошқа қироатларда ўқиган бўлса, уни ёқтирмай ташлаб юбормасин. Чунки, ким ундан бир қироатни инкор қилса, ҳаммасини инкор қилган бўлади».
Абу Нуъайм «Ҳулятул авлиё»да Абдуллоҳ ибн Масъуднинг қуйидаги гапларини келтиради:
«Қуръон ёдлаган қори кечаси одамлар ухлаганда бедорлиги билан, кундузи одамлар овқатланганда оч-наҳорлиги билан, одамлар қувонганда маҳзунлиги билан, одамлар кулганда йиғиси билан, одамлар вайсаганда сукути билан, одамлар гердайганда хушуъи билан танилиши керак. Қуръон ёдлаган қори йиғлоқи, маҳзун, ҳакматли, ҳалим, алим ва сукут соқловчи бўлиши керак. Қуръон ёдлаган қори жафокаш, ғофил, бақироқ бўлмаслиги керак».
Саҳобаи киромлар ва тобеъинларнинг барчалари Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳақиқий олим эканликларини бир овоздан тасдиқлар эдилар. Бу ҳақда ривоятлар жуда ҳам кўп. Уладан баъзиларини келтириш билан кифояланамиз.
Ибн Саъд роҳматуллоҳи алайҳи Масруқ розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Қандоқ сура нозил бўлган бўлса, албатта, мен унинг нима ҳақида нозил бўлганини билурман. Агар туя етиб борадиган жойда Аллоҳнинг китобини мендан кўра яхшироқ биладиган одамни билсам, албатта, унинг олдига борурман», деди».
Ибн Саъд роҳматуллоҳи алайҳи Масруқ розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари билан мажлислар қурдим. Уларни сув ҳовузлари каби кўрдим. Баъзи сув ҳовузи бир кишининг чанқоғини босади. Бошқа сув ҳовузи икки кишининг чанқоғини босади. Яна бир сув ҳовузи ўн кишининг чанқоғини босади. Баъзи сув ҳовузи юз кишининг чанқоғини босади. Баъзи сув ҳовузлари борки, унга ер аҳлининг ҳаммаси келса ҳам қондиради. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўшандоқ ҳовузлардан эди».
Ибн Саъд р-ҳ Зайд ибн Ваҳбдан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу юриб кела бошлади Умар ўтирган эди унинг келаётганини кўриб:
«Фиқҳга тўла идишча келмоқда», деди».
Ибн Саъд р-ҳ Асад ибн Вадоадан р-ди:
«Умар Ибн Масъудни зикр қилди ва:
«Илмга тўлган идишча, мен уни Қодисия аҳлидан устун кўраман», деди».
Ибн Саъд р-ҳ Абул Бухтирийдан р-ди:
«Биз Али Розияллоҳу анҳунинг олдига бордик ва ундан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари ҳақида сўрадик. Бас, у:
«Уларнинг қай бири ҳақида гапирай?» деди.
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақида гапириб беринг», дедик.
«У Қуръон ва суннатнинг илмини билди ва интиҳосига етди. Илмда шу билан кифояланди», деди».
Ҳақиқий олим сифатида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу аҳли илмга роббоний уламолар қандоқ бўлишини баён қилиб берган эдилар.
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ўз шогирдларига айтган қуйидаги сўзларини р-ди:
«Илм булоқлари, ҳидоят юлдузлари, уйларни лозим тутвчилари, туннинг чироқлари, қалбларнинг янгиловчилари ва кийми эскилар бўлинглар. Ўшанда осмонда таниласизлар, ер аҳлига махфий қоласизлар».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўз навбатида ҳақиқий олим сифатида ноқобил уламоларни ҳам васф қилиб берганлар.
Ибн Асокир Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Агар аҳли илмлар илмни авайлаганларида ва уни ўз аҳли ҳузурига қўйганларида, ўз замонларидаги одамлар устидан саййид бўлар эдилар. Аммо улар уни аҳли дунё ҳузурига қўйдилар. Уларнинг дунёсидан умидвор бўлиб шундоқ қилидлар. Бас, уларнинг ҳузурида хор бўлдилар. Иен Набийингиз с-в.нинг:
«Ким барча ғам-андуҳларни бир ғам-андуҳга, охират ғам-андуҳига айлантирса, Аллоҳ уни бошқа ғам-андуҳлардан соқлайди. Кимни дунё аҳволларининг ғам-андуҳлари парчалаб юборса, унинг қайси водийда ҳалок бўлгани билан Аллоҳнинг иши бўлмайди», деганларини эшитганман», деди».
Абдурраззоқ келтига ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтадилар:
«Сизларни фитна ўраб олиб, унда кичик катта, бўладиган, катта қарийдагина бўлганда. (Бидъат) суннат қилиб олиниб, у ўзгартирилган куни, бу мункардир, дейиладиган бўлганда ҳолингиз на бўлур?»
«Қачон шундоқ бўлур?» дейилди.
«Қачон омонатлиларингиз озайиб, умароларингиз кўпайса.
Қачон фақиҳларинингз озайиб, қориларинингиз кўпайса.
Қачон диндан бошқа нарса учун фиқҳ ўрганилса.
Қачон охират амали ила дунё талаб қилинса», деди».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақиқий олим сифатида аҳли илмларни Аллоҳ таолонинг китобини, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини ва аҳли солиҳ уламоларнинг асарларини яхши ўрганишга ва уларда йўқ масалалар ориз бўлиб қолса қўрқмай ижтиҳод қилишга чорлар эдилар.
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Кимга бир ҳукм ориз бўлса, Аллоҳнинг китоби ила ҳукм қилсин. Агар унга Аллоҳнинг китобида йўқ нарса ориз бўлса, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳукмлари ила ҳукм қилсин. Агар унга Аллоҳнинг китобида йўқ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларида йўқ ҳукм ориз бўлса, солиҳлар чиқарган ҳукм ила ҳукм қилсин. Агар унга Аллоҳнинг китобида йўқ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларида йўқ, солиҳлар чиқарган ҳукмда йўқ ҳукм ориз бўлса, ўз раъйи ила ижтиҳод қилсин, уялмасин», деди».
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳар пайшанба куни ўрнидан туриб қуйидагиларни айтар эди:
«Икки нарса бор. Калом ва ҳидоят. Каломнинг афзали Аллоҳнинг каломидир. Ҳидоятнинг гўзали Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидоятидир. Ишларнинг ёмони янги чиққанларидир.
Огоҳ бўлинглар! Ҳар бир янги чиққан иш бидъатдир.
Огоҳ бўлинглар! Иш сизларни ҳовлиқтиб юбормасин. Қалбларингизни қасоват босади. Умидворлик сизни ғафлатга солмасин. Ҳар бир келувчи яқиндир.
Огоҳ бўлнглар! Албатта, узоқдаги нарса ўзи келмайди».
Имом ал-Ҳоким Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан Р-ди:
«Суннатда иқтисод қилмоқ бидъатда ижтиҳод қилмоқдан афзалдир».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақиқий олим сифатида кишиларни бўлган бўлмаган нарсаларни сўрайверишдан, илми ва изни йўқ кишиларни фатво беришларидан қаттиқ қайтарар эдилар.
Имом Тобароний Шаъбий розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Сиз, менга «айтчи, менга айтчи»дан ҳазир бўлинглар. Бир нарсани бошқасига қиёс қилаверманглар. Тағин собит бўлган қадам тойиб кетмасин. Агар бирингиз ўзи билмаган нарсадан сўралса, билмайман, деб айтсин. Шунинг ўзи илмнинг учдан биридир».
Имом Тобароний Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Ҳар бир йилдан кейин келган йил аввалгисидан ёмондир. Бир йил бошқасидан яхши эмас. Бир уммат бошқа умматдан яхши эмас. Лекин уламоларингизнинг ва яхшиларинингизнинг кетишлари бор. Кейин янги қавмлар чиқиб ишларни ўз фикрларича қиёс қилишлари бор. Анашу сабабли Ислом йиқилади ва синади».
Ибн Абдулбарр ўзларининг «Жомиъу баёнил илм» номли китобларида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан р-ди:
«Ким одамлар ундан сўраган барча нарсага фатво бераверса-мажнундир».
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақиқий олим сифатида дарс беришни ҳам қоиллатиб қўяр эдилар. У киши ҳар бир толиби илмга ўзига яраша муомала қилар эдилар. Уларнинг барчасини илмга қизиқтирар эдилар. У кишидан дарс олган ҳар бир толиб қувончларга тўлиб дарс таёрлар эди.
Имом Тобароний қуйидагиларни ривоят қиладилар:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу кишига бир оятни ўқитиб бўлса, албатта, бу устига қуёш ёғдуси тушган барча нарсадан кўра яхшироқдир ёки ер юзидаги барча нарсадан яхшироқдир», дер эди. У Қуръондаги барча нарса ҳақида шу гапни айтар эди».
Бошқа ривоятда қуйидагилар айтилади:
«Тонг отганда Ибн Масъуднинг ҳовлисига одамлар келар эди. У уларга:
«Жойларингизда ўтиринглар!» деди.
Сўнгра ўзи Қуръон ўқитадиган одамлар олдидан ўтар эди. Улардан бирининг олдига бориб:
«Эй Фалончи! Қайси сура ила келдинг?» дер эди. У ўзи ўрганган оятгача айтиб берар эди. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу кейинги оятни айтиб бериб бўлиб:
«Буни яхшилаб ўргангин! Албатта, у сен учун осмон ва ер орасилаги нарсалардан яхшидир!» дер эди. Ҳалиги ода Қуръонда бундан кўра яхшироқ оят йўқ деган хаёлга борар эди.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу кейин бошқаларнинг олдидан ҳам бирма-бир ўтиб ҳалиги гапларни уларнинг ҳаммасига айтиб чиқар эди».
Имом Баззор р-ди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу:
«Сизлар ушбу Қуръонни лозим тутинглар! Албатта, у Аллоҳнинг зиёфатидир, Ким Аллоҳнинг зиёфатидан олишга қодир бўлса, олсин. Албатта, илм таълим олиш ила бўлур», дер эди».
Абу Нуъайм «Ҳулятул авлиё»да Абдуллоҳ ибн Масъуднинг қуйидаги гапларини келтиради:
«Албатта, ушбу Қуръон Аллоҳнинг зиёфатидир, Ким ундан бир нарсани ўрганишга қодир бўлса, ўргансин. Албатта, уйларнинг яхшиликдан холи бўлгани, унда Аллоҳнинг китобидан бирор нарса бўлмаганидир. Албатта, ичида Аллоҳнинг китобидан бирор нарса бўлмаган уй, обод қилувчиси йўқ хароб уйга ўхшайдир. Шайтон қайси уйда «Бақара» сурасини эштиса, ўша уйдан чиқиб кетади», дер эди».
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳамманинг ҳавасини келтириб алломаи замон бўлиб юриши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳаммага Аллоҳ таолонингкаломини ўргатиб юриши Ислом мўъжизаси эмасми?!

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг жисмоний тарафдан ҳам мақтанадиган жойи йўқ, ўта озғин, бўйи новча одамнинг ўтирганича баландликка эга, болдирлари ингичка бўлиши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча ғазотларида фаол иштирок қилишларига монеъ бўла олмади.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам фақат баъзи мулоҳазалар юзасидангина Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг лашкарга амир қилмаганлар, холос.

Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар бирор кишини улардан маслаҳатсиз амир қиладиган бўлсам, албатта, Ибн Умму Абдни амир қилар эдим», дедилар». Термизий ривоят қилган.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча ғазотларида қатнашибгина қолмай муҳим топшириқларни бажардилар ва қаҳрамонликлар кўрсатдилар.
Бадр ғазотида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аммор ибн Ясир ва Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳумоларни душман томонга вазиятни ўрганиб келиш учун юбордилар.
Икковлари яширинча Қурайш лашкарини айланиб чиқиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга мушриклар қаттиқ қўрқинчда эканининг, осмон ҳам уларни тинч қўймаётганининг хабарини етказишди.
Аллоҳ таоло Бадр уруши ҳақида Қуръони каримда: «Ўшанда, тўқнашганингизда уларни сизнинг кўзингизга оз қилиб кўрсатганини эсланг», деган.
Бу ҳақда ўша машҳур тарихий ғазотнинг иштрокчиларидан бири Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар: «Улар кўзимизга жуда оз бўлиб кўриндилар. Ҳатто мен ёнимдаги одамдан, «Етимиштача кўряпсанми?» деб сўрадим. У: «Менимча, юзтага яқин бўлса керак», деди.
Кейин улардан биттасини ушлаганимизда, сўрасак, мингта эдик, деди».
Мусулмонлар шу боис қўрқмай, шижоат билан жанга кирдилар ва ғолиб бўлдилар.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу: «Мен, Аммор ва Саъд Бадр куни насибасида шерик бўлдик. Саъд иккита асир келтирди. Мен билан Аммор ҳеч нарса келтирмадик», деди. Абу Довуд ва Насаий ривоят қилган.
Саҳобаи киромлардан уч киши Ибн Масъуд, Аммор ва Саъд розияллоҳу анҳумлар Бадр уришидан олдин, ушбу урушда Аллоҳ насиб этиб қўлимизга нима ўлжа тушса, шерикмиз, деб келишиб олдилар. Уруш тугагандан сўнг Саъд розияллоҳу анҳунинг қўлига иккита асир тушгани, Ибн Масъуд ва Амморларга эса ҳеч нарса тушмагани маълум бўлди. Шундоқ қилиб учовлари икки асирга шерикчилик билан эга бўлдилар.
Айни Бадр урушида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Абу Жаҳлни қатл этганганлари ривоят қилинади.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўзларининг «Табук» ғазоти ҳақидаги хотираларида жумладан қуйидаги ҳодисани айтадилар:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Табук ғазотига борганимда кечаси ўрнимдан турдим. Аскарнинг бир четида оловнинг шўъласини кўриб қолдим. Нималигини билмоқ учун ўша томон бордим. Қарасам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр ва Умарлар экан. Абдуллоҳ ибн Зулбижодайни ал-Музаний вафот этган экан. Улар унга қабр қазишибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чуқурга тушиб олибдилар. Абу Бакр ва Умар уни у зотга узатиб беришмоқда экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икковингиз менга биродарингизни узатинг», демоқда эдилар. Бас, икковлари уни узатдилар. Улар уни лаҳадга тўғрилаганларида у зот: «Эй Аллоҳим, мен ундан розиман, Сен ҳам ундан рози бўлгин!» дедилар.
Қани энди ўша лаҳаднинг соҳиби мен бўлсам эди!»
Ҳа, ўзларининг муборак умрларида барча олий мақмларни кўрган Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Аллоҳ таоло ва У зотнинг Расули Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг розиликларини топган ҳолда бу дунёдан ўтишни орзу қилар эдилар. Зотан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига бунга ўхшаш башоратни берган эдилар.





Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин рошид халифалар даврида ҳам аввалгидек Ислом учун фидокор шахс сифатида ҳаётнинг ғурли жабҳаларида фаолият кўрсатишни давом этдирдилар.
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг даврларида закотни ман қилувчилар Мадинаи Мунавварага ҳужум қилганларида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу шаҳарни душманлардан ҳимоя қилувчи гуруҳлардан бирига раҳбарлик қилдилар.
Нажд тарафлик Абас ва Зубён қабилалари Мадинаи Мунавварага ҳужум қилиш ниятида унинг яқинидаги Абрақ ва Зул қисса номли жойларга келиб тушдилар. Уларга Бани Асад ва бошқалар ҳам қўшилдилар. Улар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга элчилар юбориб намоз билан кифояланиб закотни бекор қилишни талаб қилдилар. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу уларнинг бу таклифини қабул қилмадилар. Элчилар ноумид бўлиб қайтдилар.
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу уларнинг Мадинага бехосдан ҳужум қилиб қолишларидан хавфсираб чора кўра бошладилар. Ҳазрати Али, Зубайр ибн Авом, Толҳа ибн Убайдуллоҳ ва Абдуллоҳ ибн Масъудлар бошчилигида шарҳарнинг чет тарафларига қўриқчилар қўйдилар. Шаҳар аҳолисини масжидга тўпланиб туришга амр қилдилар.
Закотни ман қилувчиларнинг элчилари қайтиб борганларида улардан хабарни эшитиб, Мадинада одам озлигини билиб шаҳарга юриш бошладилар.
Қўриқчилар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга одам юбориб душман бостириб келаётганини билдирдилар. У киши мусулмонларни туяларга миндириб олиб чиқдилар. Душман қоча бошлади. Мусулмонлар уларни Зи хушубгача қувиб бордилар. Ўша ерда душманлар пуфлаб шиширилган катта мешларни мусулмонлар томон думалатишди. Туялар мешлардан қўрқиб ортга қараб қочдилар. Аллоҳнинг фазли ила мусулмонлардан ҳеч ким туядан йиқилмади.
Кечаси Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу билдирмасдан душман устига бостириб бордилар. Улар мусулмонларни ўз устиларида турганларини кўриб саросимага тушиб тум тарақай бўлиб қочишга турдилар. Тонг отганда яқин орада бирорта ҳам душман қолмаган эди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу одамлар билан уларни Зул қиссагача қувиб бордилар ва у ерга Нўъмон ибн Миқранни қўйиб қайтдилар.
Ҳазарати Умар розияллоҳу анҳунинг давларида ҳам Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўз фаолликларида бардавом бўлдилар.
Ибн Саъд Асламдан қуйидагиларни ривоят қилади: «Рамода (очлик) йили бўлганда араблар ҳар томондан Мадинага ёпирилиб келдилар. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу одамлар тайинлаб, уларга қараб туришни, таом ва хўрак тақсимлаб беришни буюрган эдилар.
Язийд ибн Ухти ан-Нимр, ал-Мисвор ибн Макрама, Абдурраҳмон ибн Абдул Қори, Абдуллоҳ ибн Атоба, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳумлар ҳар кеча Умар розияллоҳу анҳунинг ҳузурларида тўпланиб, қилган ишлари ҳақида хабар берар эдилар. Улардан ҳар бири Мадинанинг бир ноҳиясига қарар эди. Аъробийлар Раъсус Сания, Ромиж, Бани Ҳориса, Бани Абдул Ашҳал, Бақийъ, Бани Қурайза, бир қисмлари Бани Салама ноҳиясига тушган эдилар. Улар Мадинага тўлиб кетишган эди.
Бу ерда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ижтимоий хизматларда ҳам фидоколик кўрсатганларининг гувоҳи бўлмоқдамиз. Ҳазрати Умар Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни ўта нозик ишга иштирок этдирган эдилар. Чунки очлик йилида вазият ғоятда оғирлашган эди. Ўша пайтда ҳазрати Умар розияллоҳу анҳуга ўта ишончли ёрдамчилар керак бўлган эди. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўша ёрдамчилардан бир бўлганлар.
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу бошқалардан кўра Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни яхши билар эдилар. У киши Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни кўрмай туриб баъзи бир аломатлардан ҳам у кишининг асарлари билаб олар эдилар.
Умар розияллоҳу анҳу сафарларидан бирида юриб борар эдилар. Қоп қоронғу қечада бир гуруҳ отлиқларнинг сасини эшитдилар. Умар розияллоҳу анҳу ўз одамларидан бир кишига ҳалиги гуруҳга: «Бу қавм қаердан!?» нидо қилишни амр қилди.
«Фажжун амийқ-Чуқур водийдан!» деган жавоб келди.
«Қаёққа кетмоқдасизлар?!» деб сўралди.
«Байтул атийқ-қадимга уйга!» деб жавоб келди.
Умар розияллоҳу анҳу: «Уларнинг ичида олим одам борлиги аниқ», деди ва: «Қуръоннинг нимаси энг улуғ?!» деб нидо қилишга амр қилди.
«Аллоҳ Ундан ўзга илоҳ йўқ зотдир. У тирик ва қаййумдир. Уни мудроқ ҳам, уйқу ҳам олмас!» деган савоб бўлди.
«Қуръоннинг нимаси энг ҳукми олийси?!» деб нидо қил, деди.
«Албатта, Аллоҳ адолатга, эҳсонга, қариндошларга яхшилик қилишга амр этадир!» деган жавоб бўлди.
«Қуръоннинг нимаси жамловчироқ?!» деб сўралди.
«Бас, ким зарра оғирлигида яхшилик қилса ҳам кўрадир. Ва ким зарра оғирлигида ёмонлик қилса ҳам кўрадир!» деган жавоб бўлди.
«Қуръоннинг нимаси қўрқитувчироқ?!» деб сўралди.
«Сизларнинг хом хаёлингизчга ҳам эмас, аҳли китобларнинг хом хаёличга ҳам эмас. Ким ёмонлик қилса, унинг жазосини тортадир. Ва ўзига Аллоҳдан ўзга дўст ҳам, ёрдамчи ҳам топа олмас!» деган жавоб бўлди.
«Қуръоннинг нимаси умидвор қилувчироқ?!» деб сўралди.
«Сен менинг тарафимдан: «Эй ўз жонларига исроф (жабр) қилган бандаларим, Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлманг! Албатта, Аллоҳ барча гуноҳларни мағфират этар. Албатта, унинг ўзи ўта мағфиратли ва ўта раҳмли зотдир», деб айт!» деган жавоб бўлди.
«Ичларингизда Абдуллоҳ ибн Масъуд борми?!» деб сўрашга амр қилди Умар розияллоҳу анҳу
«Аллоҳ ҳаққи, ҳа!» деган жавоб келди нарига томондан.
Умар розияллоҳу анҳу Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг кимликларини яхши билганликлари учун ҳам ўта нозик ишларни у кишига топширар эдилар. Куфа ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг даврларига келиб ўта аҳамиятли марказлардан бирига айланган эди. У ерга ўта оионатли одам керак эди. Ўшанда ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг Куфанинг байтул молига масъул қилиб юбордилар.
Ибн Саъд Ҳориса ибн ал-Мизрабдан ривоят қилади: «Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг аҳли Куфага ёзган мактубини ўқидим: «Аммо баъд; Мен сизларга Амморни амир қилиб, Абдуллоҳни муаллим ва вазир қилиб юбордим. Икковлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нажиб саҳобаларидан. Уларга қулоқ осинг ва иқтидо қилинг. Мен Абдуллоҳнинг ўзимга олиб қолмай сизларга илиндим. Бас, ундан фойда олинглар ва илм ўрганинглар».
Ҳа, ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг ўзларига Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу керак эдилар. Аммо мусулмонларнинг умумий манфаатини кўзлаб кўзлари қиймаса ҳам у кишини Куфага ишга юборишга мажбур бўлган эдилар. Чунки ўша вақтда куфаликлар ўзларининг жанжалкашликлари билан, раҳбарни ёқтирмасликлари билан ва аризабозликлари билан ном чиқарган эдилар. Барча ихтилофлар, фитналар ва еб кетди-ичиб кетдилар Куфадан чиқар эди. Қисқасини айтганда Куфа марказий ҳукумат учун бош оғриғи эди.
Ҳазрати Умарнинг қилган ишлари тўғри чиқди. Аҳли Куфа Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни яхши кўриб қолдилар. Яқин орада ҳеч бир қавм куфаликлари Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни саевганларидек бировни севмаган эди.
Халифаи одил ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу ўзларидан узоқда ишлаб юрган Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни узоқдан туриб ҳам ҳурмат қилар ва у кишининг қадр-қийматларини ўрнига қўяр эдилар.
Ҳаж мавсуми эди. Ҳазрати Умар Арафотда турган эдилар. У кишининг ҳузурларига бир одам келди ва: «Эй мўминларнинг амири, мен Куфадан келдим. У ерда бир одам Қуръонни ёддан имло қилаётибди!» деди.
Умар розияллоҳу анҳунинг мисли уўрилмаган даражада ғазаблари қўзиди. У кишини шишиб кетдилар. Кўрганларга эгарнинг икки томонини тўлдириб юборадигандек бўлиб кетдилар ва: «Шўринг қургур! Ким ўзи у?!» дедилар.
«Абдуллоҳ ибн Масъуд», деди.
У киши ҳовурларидан тушиб, ўзларига кела бошлади. Охири ўз ҳолларига келдилар ва: «Шўринг қурсин! Аллоҳга қасамки, одамлар ичида ундан бошқа бу ишни қила оладигани қолганини билмайман. Мен сенга бу ҳақда гапириб бераман», дедилар. Сўнгра у киши ўз гапларида давом этиб қуйидагиларни айтдилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кеча Абу Бакр билан гаплашиб ўтирар эдилар. Икковлари мусумонлари иши ҳақида суҳбатлашиб ўтирар эдилар. Мен улар билан эдим. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқдилар. Биз ҳам у зот билан чиқдик. Қарасак, бир одам масжидда намоз ўқимоқда. Биз уни кимлигини ажрата олмадик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўхтаб унга қулоқ сола бошладилар. Кейин биз томон бурилиб: ««Ким Қуръонни қандоқ нозил бўлган бўлса ўшандоқ ҳолида ўқишни хоҳласа Ибн Умму Абднинг қироатида ўқисин», дедилар.
Сўнгра Абдуллоҳ ибн Масъуд ўтириб дуо қила бошлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса унга: «Сўра! Сенга сўраганинг берилур. Сўра! Сенга сўраганинг берилур», дер эдилар.
Мен ўзимча, Аллоҳга қасамки, албатта, эрталаб Абдуллоҳ ибн Масъуднинг олдига бориб унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг унинг дуосига, омин, деб турганлари башоратини бераман, дедим. Бас, эрталаб бориб, башорат бердим. Билсам, Абу Бакр мендан олдин бориб башорат бериб бўлган экан. Аллоҳга қасамки, Абу Бакр ила нимада мусобақа қилган бўлсам, ҳаммасида у мендан олдин бўлган».
Ўз навбатида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳам ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг қадр қийматларини ҳаммадан кўра яхши билар эдилар.
Имом Бухорий қилган ривоятда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу: «Умар мусулмон бўлган кундан бошлаб азиз бўлдик», деганлар.
Тобароний Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан келтирган узун ривоятда жумладан: «Албатта, Умар Аллоҳни энг билувчимиз, Аллоҳнинг китобини энг яхши ўқиганимиз ва Аллоҳнинг динида энг фақиҳимиз эди», дейилган.
Тобароний Абу Воилдан ривоят қилади: «Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу; «Агар Умар розияллоҳу анҳунинг илми тарозунинг бир палласига, қолган одамларнинг илми бир палласига қўйилса унинг илми оғир келар эди», деди.
Вакийъ айтадики, Аъмаш, мен буни инкор қилиб Иброҳимнинг олдига бориб, айтдим. У: «Бунинг нимасини инкор қиласан? Аллоҳга қасамки, Абдуллоҳ ибн Масъуд бундан афзалини ҳам айтган. Умар кетган куни илмнинг ўндан тўққизи кетди, деган», деди».
Абдуллоҳ ибн Масъуд айтадилар: «Умар ибн Хаттобнинг Исломга киришлари ғалаба бўлса, ҳижрат қилишлари ёрдам, халифа бўлишлари эса, раҳмат эди».
Учинчи халифа Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг даврларида Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳаётларида бир қанча ўзгаришлар бўлди.
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу вафот этиб ҳазрати Усмон Розияллоҳу анҳу халифа бўлган йили у киши ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг васиятларига биноан Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳуни Куфага волий қилиб қўйдилар. У киши билан бирга Абдуллоҳ ибн Масъуд харож омили бўлиб ишлай бошладилар.
Йигирма бешинчи санада ҳазрати Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳуни Куфанинг амирлигидан бўшатдилар. Бу ишга асосан Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг ўзларининг харожчилари Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу билан қилган хилофлари сабаб бўлди. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг масъулиятидаги байтулмолдаги маблағдан қарз олган эди. Вақти келганда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан олган молни байтулмолган қайтаришни талаб қилди. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу у молни топа олмай муддатни чўзишни сўради. Униси бунга кўнмади. Икковлари айтишиб қолдилар. Унисининг ҳам бунисининг ҳам атрофида тарафдорлар тўпланди. Бу аҳли Куфа орасида чиққан биринчи хилоф эди.
Бу ишдан халифа ҳазрати Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу қаттиқ ғазабландилар ва Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳуни ишдан бўшатиб ўринларига ал-Валид ибн Утба ибн Абу Муъайтни таъйинладилар.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу эса ўз ишларида бардавом бўлдилар. Куфаликларнинг у кишига бўлган муҳаббати яна ҳам зиёда бўлди. Чунки улар кундан кунга Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг қадрларини янада яхшироқ англаб келаётган эдилар. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу уларнинг фахрига айланиб қолган эдилар. Аҳли Куфадан ким, қаерга борса Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу туфайли одамлар уларга ҳавас қилар эди. Куфаликман деган кишини Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳурматларидан Ислом оламининг барча ерларида ҳурмат билан кутиб олар эдилар. Ушбу фикрни қуйида зикр қилинадиган икки ривоят ёрқин тасдиқлайди.

Алқама розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Шомга кирдим. Бас, икки ракъат намоз ўқиб: «Эй Аллоҳим, менга бир солиҳ суҳбатдошни муяссар қилгин!» деб дуо қилдим. Бас, бир шайхни мен томон келаётганини кўрдим. У менга яқинлашганда: «Аллоҳ (дуоимни) ижобат қилди, деган умиддаман», дедим.
«Сен қаердансан?» деди у.
«Куфа аҳлиданман», дедим.
«Икки ковуш, ёстиқ ва таҳоратдон соҳиби сизларнинг ичингизда эмасми?
Шайтондан соқланган сизнинг ичингизда эмасми?
Ўзидан бошқа билмайдиган сирнинг соҳиби сизнинг ичингизда эмасми?
Ибн Умму Абд «Валлайли изаа яғшаа»ни қандоқ қироат қилди?» деди.
«Валлайли, изаа яғшаа. Ваннаҳари, изаа тажаллаа. Ваззакари, вал унсаа», деб қироат қилдим.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни менга оғизларини оғзимга қўйиб туриб ўқитган эдилар. Улар мени қайтарай деди-я!» деди шайх».
Бухорий ривоят қилган.
Ушбу ривоятни яхшироқ англашимиз учун бир оз шарҳга эҳтиёжимиз тушади.
Ровий Алқама розияллоҳу анҳунинг «Шомга кирдим», деганлари Димашққа кирдим деганларидир. Қадимда Димашқ шаҳарини ҳам Шом деб аташган.
У киши Шомнинг пойтахти Димашқ шаҳридаги масжидлардан бирида икки ракъат намоз ўқиб: «Эй Аллоҳим, менга бир солиҳ суҳбатдошни муяссар қилгин!» деб дуо қилганлар.
Бир оздан сўнг ўзлари томон шайхни келаётганини кўрганлар ва у ўзларига яқинлашганда: «Аллоҳ (дуоимни) ижобат қилди, деган умиддаман», деганлар. Ўшанда шайх улағ саҳобий Абу Дардаа розияллоҳу анҳу бўлганлар. У киши Алқама р-уга савол бериб:
«Сен қаердансан?» дедилар.
«Куфа аҳлиданман», деб жавоб бердилар у киши. Шунда Абу Дардаа розияллоҳу анҳу: «Икки ковуш, ёстиқ ва таҳоратдон соҳиби сизларнинг ичингизда эмасми?» дедилар.
Бу Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу сизларнинг ичингизда эмасми, деганлари. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу доимо Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ковушларини, ёстиқ ва таҳорат идишларини кўтариб юриб хизматларини қилганларидан анашундоқ номланар эдилар.
Абу Дардаа розияллоҳу анҳунинг бу гаплари остида ичингизда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудек одам туриб Аллоҳ таолодан солиҳ суҳбатдош сўраб дуо қилганинг нимаси, деган маъно бор эди.
Абу Дардаа розияллоҳу анҳунинг «Шайтондан соқланган сизнинг ичингизда эмасми?» деганлари Аммор ибн Ясир сизнинг ичингизда эмасми?» деганларидир. Чунки, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари ила Аммор ибн Ясир розияллоҳу анҳу шайтондан соқланган эдилар.
Абу Дардаа розияллоҳу анҳунинг «Ўзидан бошқа билмайдиган сирнинг соҳиби сизнинг ичингизда эмасми?» деганлари Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу сизнинг ичингизда эмасми?» деганларидир. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига мунофиқларнинг исмларини айтиб берган ва буни сир соқлаб ҳеч кимга айтмасликни амр қилган эдилар.
Сўнгра Абу Дардаа розияллоҳу анҳу ўзларини ташвилга солиб турган бир масалани аниқлаб олмоқчи бўлиб: Ибн Умму Абд «Валлайли изаа яғшаа»ни қандоқ қироат қилди?» дедилар. Яъни, мазкур сурани Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу қандоқ қироат қилишини у кишининг ҳамшаҳарлари Алқама розияллоҳу анҳудан сўрадилар. Шунда Алқама розияллоҳу анҳу Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ўрганганларидек қилиб:
«Валлайли, изаа яғшаа. Ваннаҳари, изаа тажаллаа. Ваззакари, вал унсаа», деб қироат қилдилар.
Алқама розияллоҳу анҳунинг жавобларидан кўнгиллари тўлиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни менга оғизларини оғзимга қўйиб туриб ўқитган эдилар. Улар мени қайтарай деди-я!» дедилар Абу Дардаа розияллоҳу анҳу
Шом аҳли «Ва маа холақаззакара вал унсаа» деб ҳозирги бизнинг қироатимизга, имом Ҳафснинг имом Осимдан қилган ривоятига мувофиқ ўқишар экан. Икки қироат ҳам тўғри бўлган, аммо Абу Дардаа ўзлари ўрганган қироатни соқлашга ҳаракат қилганлар. Шу билан бирга шубҳага ҳам тушиб қолганлар. Бу шубҳани қўтариш учун Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудек улуғ қорининг қироати қандоқ эканлигини у кишининг ҳамшарлари, Куфалик Алқама розияллоҳу анҳу сўраб олганлар. Шундоқ қилиб Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг шарафлари билан солиҳ суҳбатдошдан фойда олмоқчи бўлган Алқама розияллоҳу анҳу ўзлари унга фойда берганлар.

Хайсама ибн Абу Сабрата розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Мадинага келдим ва: «Эй Аллоҳим, менга бир солиҳ суҳбатдошни муяссар қилгин!» дедим.
Бас, У зот менга Абу Ҳурайрани муяссар қилди. Мен унинг олдига ўтирдим ва: «Мен Аллоҳдан ўзимга бир солиҳ суҳбатдошни муяссар қилишини сўараган эдим. У зот менга сени муваффақ қилди», дедим.
«Сен кимсан ўзи?» деди.
«Мен аҳли Куфаданман. Хайр излаб, унинг талабида келдим», дедим.
«Сизнинг ичингизда; Дуоси ижобат бўладиган Саъд ибн Молик бор эмасми?
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таҳорат сувлари ва икки ковушлари соҳиби Ибн Масъуд бор эмасми?
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сирлари соҳиби Ҳузайфа бор эмасми?
Аллоҳ набийсининг тилида шайтондан сақлаган Аммор бор эмасми?
Икки китоб соҳиби Салмони Форсий бор эмасми?» деди». Термизий ривоят қилган.
Бу ривоятда олдинги ривоятдаги маъно бир оз қўшимчалар билан такрорланмоқда.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг гапларида номлари зикр қилинган «Дуоси ижобат бўладиган Саъд ибн Молик» Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудирлар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг ҳақларига дуо қилганларидан кейин қандоқ дуо қилсалар қабул бўладиган ҳолга келган эдилар.
Салмони Форсий розияллоҳу анҳунинг «икки китоб соҳиби» номланишлари Инжил ва Қуръонни ёдлаганлари учундир.
Ушбу икки ривоятдан Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг Ислом оламида қанчалар обрўга эга бўлганларини англаб олишимиз қийин эмас.
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун бундай олий мақомларга сазовор бўлиши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун бутун бир диёрга шараф бўлиши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Кечагина одамларнинг қўйини боқиб кун кўрадиган нимжон, пакана ва бечораҳол чўпонча бугун ҳамманинг ҳавасини келтириб юриши Ислом мўъжизаси эмасми?!
Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ўз даврларида Абу Бакр розияллоҳу анҳу даврларида ёзилган саҳифалардан мусҳафларга нусхалар кўчирдилар. Насх қилган мусҳафлардан ҳар томонга биттадан мусҳаф юбордилар. Ундан бошқа саҳифаларда ва мусҳафда Қуръондан бўлса, куйдириб юборишга амр қилдилар.
Халифа ҳазрати Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг бу ишларини барча Ислом уммати катта қувонч ва қўллаб қувватлаш билан кутиб олди ва унга катта ғайрат билан амал қилишга киришди. Фақат Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўзларининг шахсий мусҳафларини ёки юборишга бир оз кўнмай турдилар. Кейин Аллоҳ таоло кўнгилларига солиб у киши ҳам жумҳурга қўшилдилар.
Кейинчалик, халифа Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни Куфадан чақириб олишга қарор қилдилар. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуга муҳаббат қилиб қолган куфаликлар бу қарорга қаттиқ қарши чиқдилар. Улар бу гапдан хабардор бўлишлари билан келиб Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳуни ўраб олдилар ва: «Биз билан бирга бўл. Бу ердан чиқма. Биз сенга ёмон кўрган нарсанг етишига зинҳор йўл қўймаймиз», дедилар.
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳар қандай одамнинг бошини айлантириб қўядиган бундай нозик ҳолатда ниҳоятда ҳакимона йўл тутдилар. У киши ўзларининг улуғликларидан оғмадилар. Дунё учун, мансаб учун эмас, охират учун, савоб учун ҳаёт кечираётганларини яна бир бор исбот қилдилар. У киши ўзларининг атрофларини ўраб бир оғиз сўзларига қараб турган куфаликларга қараб: «Менинг зиммамда у(халифа)га итоат қилиш бор. Келажакда турли ишлар, фатналар бўлиши бор. Мен ўшларнинг эшигини биринчи бўлиб очган одам бўлишни истамайман», дедилар.
Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу билан ораларида анчагина гаплар ўтган бўлса ҳам Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу у киши ҳақларида бирор оғиз нолойиқ гап айтмадилар. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Куфадан Мадинага қайтиб бориб оддий фуқаро бўлиб яшашни давом этдирдилар.

Не помогайте Шайтану в его делах...
Один человек проснулся рано для того, чтобы совершить утренний намаз в мечети. Он оделся, совершил омовение и пошел в мечеть. Но по пути он упал и запачкал свою одежду. Тогда он смахнул грязь и повернул домой. Дома он сменил одежду, снова совершил омовение и отправился в мечеть. ПО дороге он опять упал на том же самом месте. И он опять смахнул грязь и вернулся домой, чтобы сменить одежду и совершить омовение.
На пути в мечеть, он встретил человека, который держал лампу. Тогда он спросил, кто этот человек и тот ответил: "я видел как ты дважды упал по пути в мечеть, поэтому я решил принести тебе лампу, чтобы ты осветил свой путь". Первый человек поблагодарил его и они вместе отправились в мечеть.
когда же первый человек пригласил человека с лампой совершить утренний намаз вместе тот отказался. Он пригласил его еще несколько раз, но человек с лампой отказывался. И тогда первый человек спросил его, почему человек с лампой не хочет молиться? И человек с лампой ответил: "Я шайтан".
Как удивился первый!!! И тогда шайтан стал объяснять ему: "Это из-за меня ты два раза падал и пачкал свою одежду. Когда ты вернулся домой, чтоб сменить одежду и снова пойти на молитву Аллах простил все твои грехи. Тогда я заставил тебя упасть опять. Но даже это не остановило тебя, ты опять пошел в мечеть. Тогда Аллах простил грехи всех твоих домочадцев. Я испугался, что если ты упадешь еще раз, то Аллах простит грехи всех жителей твоей деревни. Тогда я проследил, чтобы ты дошел до мечети аккуратно."

Не помогайте Шайтану в его делах. Не оставляйте своих добрых намерений, потому что вы никогда не знаете каково будет вознаграждение.

 

САЛАМА ИБН КАЙС АЛЬ-АШДЖАИ
 

 Аль-Фарук [халиф Умар Ибн аль-Хаттаб. — Ред.] бодрствовал всю эту ночь, оберегая покой кварталов Медины, чтобы ничто не нарушало мирный сон её жителей. Обходя дома, рынки и площади города, аль-Фарук перебирал в уме лучших из лучших сподвижников посланника Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, чтобы назначить одного из них командующим армии, отправляющейся в поход для завоевания Ахваза... Наконец его осенило, и он радостно воскликнул: “Я одержу с ним победу... Да, я одержу с ним победу, если на то будет воля Аллаха...” Когда наступило утро, аль-Фарук призвал к себе Саламу Ибн Кайса аль-Ашджаи и сказал ему: “Я назначаю тебя командующим армией, выступающей в поход на Ахваз. Неси же имя Аллаха и сражайся во имя Аллаха с теми, кто не уверовал в Аллаха. Когда вы встретите врагов ваших из числа язычников, то призовите их к Исламу. Если они примут исламскую веру, то тут может быть два варианта. Если они пожелают остаться в своих жилищах и не захотят воевать на вашей стороне против других язычников, то тогда они обязаны выплачивать закят и не будут иметь права на часть добычи. Если же они пожелают сражаться на вашей стороне, то будут иметь такие же права, как и вы, а также выполнять такие же обязанности. Если же они не захотят переходить в исламскую веру, то потребуйте от них выплаты джизьи, а затем оставьте их в покое, защищайте от врагов и не требуйте от них невозможного. Если же они откажутся выплачивать джизью, то сражайтесь с ними, и Аллах будет помогать вам в вашей войне с ними. Если же, укрепившись в своей крепости, они будут требовать от вас принять их капитуляцию на основе “мудрости Аллаха и Его посланника”, то не соглашайтесь на это, ибо неведома вам мудрость Аллаха и Его посланника. Если же они потребуют от вас принять их капитуляцию на условии покровительства Аллаха и Его посланника, то обещайте им покровительство не Аллаха и Его посланника, а именно ваше покровительство... Одержав победу в сражении, не допускайте излишней жестокости, не будьте вероломными, никого не истязайте и не убивайте детей...” Салама ответил: “Слушаюсь и повинуюсь, о вождь правоверных!” Крепко пожав его руки, Умар тепло проводил его в поход и совершил Намаз за его удачу. Он прекрасно осознавал величину и тяжесть задачи, возложенной на плечи Саламы и его воинов. Ахваз представлял собой гористую местность, сильно пересечённую и с труднопроходимыми дорогами. В этом районе, расположенном к востоку от Басры, было много крепостных укреплений и его населяли известные своей стойкостью и отвагой курды. Мусульманам было совершенно необходимо завоевать этот район, либо установить над ним свой контроль, чтобы прикрыть тылы и город Басру от нападения персов и помешать им превратить Ахваз в свой военный плацдарм с целью создания постоянной угрозы миру и безопасности Ирака.


Во главе своей армии покорителей Салама Ибн Кайс продолжал поход во имя Аллаха. Однако, едва вступив на территорию Ахваза, войска мусульман сразу же начали упорную борьбу с суровыми природными условиями этого края. Воины с трудом пробирались в крутых и скалистых горах, жестоко страдали от дизентерии в обширных и заражённых болотах. Им приходилось и днём и ночью сражаться с полчищами смертельно ядовитых змей и скорпионов. Однако необычайно высокий исламский моральный дух Саламы Ибн Кайса воодушевлял всех его воинов, и любые испытания казались им простыми, а труднопроходимые дороги лёгкими. Время от времени Салама Ибн Кайс обращался к воинам с проникновенными словами, которые глубоко проникали в душу каждого, кто их слышал. По ночам он читал им волшебные в своей прелести аяты Корана, и его Божественный свет изливался на всех воинов, осеняя их своим блеском. В этих Божественных лучах они забывали все тяготы и беды... Точно следуя повелению халифа мусульман, при встрече с жителями Ахваза Салама Ибн Кайс сразу же предложил им принять религию Аллаха. Однако они категорически отказались сделать это. Тогда он призвал их выплатить джизью, но они высокомерно отвергли и это предложение... После этого мусульманам не оставалось ничего другого, кроме как начать против них боевые действия. Как и подобает истинным муджахидам, они начали Джихад во имя Аллаха, стремясь обрести на этом пути Его большую награду...


Развернулись жесточайшие и кровопролитные сражения, в которых обе стороны проявляли невиданные ранее чудеса героизма и стойкости, примеры которым с трудом можно было найти в истории всех предыдущих войн. В итоге всех этих сражений верующие муджахиды одержали блестящую победу во имя возвышения Слова Аллаха, а враги Аллаха — язычники потерпели сокрушительное поражение.


Когда боевые действия завершились, Салама Ибн Кайс приступил к дележу трофеев между воинами. Обнаружив среди добычи ценную и редкую драгоценность, Салама счёл, что вождь правоверных обрадуется ей. Поэтому обратившись к воинам, он сказал: — Если эту ценную вещицу поделить между всеми вами, то тогда каждому почти ничего не достанется. Устроит ли вас, если мы отошлём её вождю правоверных? — Да, — ответили воины. Положив драгоценность в ларец, Салама выбрал человека из своего племени бану Ашджаа и приказал ему: — Ты и твой слуга отправляйтесь в Медину, сообщите вождю правоверных о нашей победе, а затем порадуй его этим подарком. О встрече этого человека с Умаром Ибн аль-Хаттабом имеется очень поучительная и назидательная история... Предоставим же слово самому этому человеку, чтобы он рассказал нам её. Итак, этот человек из племени бану Ашджаа поведал следующее: “Прибыв со своим слугой в Басру, на данные нам Саламой Ибн Кайсом средства мы купили двух верховых животных и погрузили на них необходимые на дорогу припасы. После этого мы сразу же отправились в путь. Прибыв в Медину, я начал расспрашивать людей в поисках вождя правоверных. Вскоре я обнаружил его раздающим пищу мусульманам. Подобно пастуху, он стоял, опираясь на свой посох. Заглядывая в миски людей, он командовал своему слуге Ярфаа: — Ярфаа, положи этим людям мясо... Ярфаа, добавь им хлеба... Ярфаа, добавь этим похлёбки... Когда я приблизился к нему, он сказал: “Садись!” Я сел впереди людей, мне подали пищу и я поел. Когда все люди насытились, он сказал: “Ярфаа, собери миски!” Затем он пошёл, а я последовал за ним. Когда вождь правоверных вошёл в свой дом, я попросил разрешения войти, и он позволил мне сделать это. Войдя в дом, он сел на циновку, откинувшись на две кожаные подушки, набитые мягким волокном. Он предложил мне одну из них, и я сел на неё. Повернувшись в сторону занавески за своей спиной, он приказал: “Ум Кульсум, подавай обед!” Я подумал про себя: “Интересно, какую же пищу ест сам вождь правоверных?!” На обед ему подали лепёшку с растительным маслом и солью грубого помола. Обратившись ко мне, он сказал: “Ешь!” Подчинившись, я немного поел. Сам вождь правоверных тоже поел, и хочу сказать, что никогда я не видел, чтобы кто-нибудь был более аккуратным в еде. После еды он приказал, чтобы нас напоили. Когда подали чашу с ячменным напитком, он сказал: “Сначала подайте гостю!” Когда мне поднесли напиток, я взял чашу и немного отпил из неё, обнаружив, что мой домашний напиток лучше и приятнее на вкус. Когда после этого вождь правоверных сам утолил жажду, он произнёс: — Хвала Аллаху, Который накормил нас, и мы насытились; Который напоил нас, и мы утолили жажду. Обратившись к нему, я сказал: — Я прибыл к тебе с посланием, о вождь правоверных. — Откуда? — спросил он. — От Саламы Ибн Кайса, — ответил я. — Приветствую Саламу Ибн Кайса и его посланца... Поведай мне об армии мусульман... — Как тебе будет угодно, о вождь правоверных, — сказал я. — Да восторжествуют они над своими врагами и врагами Аллаха! После этого я сообщил ему о победе и подробно рассказал о положении в армии. — Хвала Аллаху, — сказал он. — Отдающий что-нибудь с лихвой возвращает это, а дарующий что-нибудь получает ещё больше. Затем он спросил: — Проезжал ли ты через Басру? — Да, о вождь правоверных, — ответил я. — Ну и как там мусульмане? — Всё в порядке с помощью Аллаха. — А какие у них там цены? — У них там самые низкие цены. — А как с мясом? Ведь мясо — это всё для арабов, и без него они жить нормально не могут. — Мяса у них там много и всегда есть. Взглянув на ларец, который был со мной, он спросил: — А что это у тебя в руках? Я ответил: “Когда Аллах помог нам одержать победу над нашим врагом, мы собрали всю нашу добычу. И среди всего прочего Салама обнаружил в ней одно украшение. Он сказал тогда воинам: “Если эту вещицу поделить между всеми вами, тогда каждому почти ничего не достанется. Устроит ли вас, если я пошлю её вождю правоверных?” И все согласились с этим”. Затем я пододвинул ему ларец... Открыв ларец и увидев переливающиеся там драгоценные камни красного, жёлтого и зелёного цвета, он вскочил со своего места и, прижав руку к своему боку, швырнул ларец на землю. Всё его содержимое разлетелось во все стороны. Женщины бросились к занавеске, решив, что я хочу убить вождя правоверных. Повернувшись ко мне, он повелел: “Собери всё это...” А своему слуге Ярфаа он приказал: “Бей его, да побольнее!” Я начал собирать всё, что высыпалось из ларца, а Ярфаа в этом время бил меня. Затем он сказал: “Поднимись, нечестивец, а ты, Ярфаа прекрати бить его”. Я попросил вождя правоверных: “Не дашь ли ты мне средство передвижения, чтобы я со слугой смог вернуться в Ахваз. Твой слуга забрал наших животных”. Он сказал: “Ярфаа, дай ему двух верблюдов для него и его слуги из тех, которых отдали в качестве пожертвования”. Затем он приказал мне: — Когда ты используешь этих животных для своего дела, и увидишь, что кто-то нуждается в них больше, чем ты, то отдай их ему. — Да, я так и сделаю, о вождь правоверных. Именно так я и поступлю, если на то будет воля Аллаха, — заверил я его. После этого он продолжил, обращаясь ко мне: — Клянусь Аллахом, если воины разойдутся до того, как между ними разделят эту ценность, то я обязательно позабочусь о том, чтобы с тобой и твоим приятелем случилось страшное бедствие. Я без малейшего промедления отправился в обратный путь, и когда прибыл к Саламе, то воскликнул: — Не было мне благословения Аллаха в том деле, которое ты возложил на меня! Немедленно подели между воинами эти драгоценности, пока меня и тебя не постигла страшная беда. Затем я всё ему подробно рассказал... Салама не сошёл со своего места, пока не поделил всё между воинами.

 

АБУ ХУРАЙРА АД-ДАУСИ
 

“Абу Хурайра сохранил для исламской нации более тысячи шестисот хадисов из жизни посланника Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует”. (Из высказываний историков) Вне всякого сомнения, ты, о мой читатель, знаешь эту сверкающую звезду в плеяде сподвижников посланника Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует. Да и найдётся ли во всей исламской нации человек, который не знает имени Абу Хурайры? В доисламский период джахилиййи люди звали его Абд Шамсом. Когда Аллах почтил его Исламом и осчастливил встречей с Его пророком, то посланник Аллаха спросил его: “Как твоё имя?” — Абд Шамс, — ответил тот. — Теперь твоё имя Абдуррахман, — сказал Пророк. — Да, Абдуррахман. Клянусь тебе жизнью отца и матери, о посланник Аллаха! — воскликнул он. Что же касается его прозвища Абу Хурайра (отец кошечки), то это объясняется тем, что в детстве у него была маленькая кошка, с которой он очень любил играть. С тех пор сверстники прозвали его Абу Хурайрой. Это прозвище так прижилось и так распространилось, что начало заменять ему настоящее имя. Когда житейские перипетии связали его с посланником Аллаха, то он часто стал называть его с любовью и в шутку Абу Хирр. Обладатель прозвища даже начал предпочитать прозвище Абу Хирр первоначальному Абу Хурайра, объясняя это следующим образом: — Так называл меня горячо любимый мною посланник Аллаха. Хирр означает “кот”, то есть существо мужского рода, а Хурайра — это “кошечка”, то есть существо женского рода. А мужской род всегда лучше женского...


Исламскую веру Абу Хурайра принял от ат-Туфайла Ибн Амру ад-Дауси. После хиджры он ещё шесть лет жил в племени Даус, затем с группой своих соплеменников направился к посланнику Аллаха в Медину.


Молодой человек из племени Даус целиком посвятил себя служению посланнику Аллаха и тесному общению с ним. Своей обителью он сделал мечеть, а Пророк стал его учителем и имамом. При жизни посланника Аллаха у Абу Хурайры не было ни жён, ни детей, а лишь только его старая мать, упорно исповедовавшая языческую религию. Из жалости и любви к своей матери Абу Хурайра настойчиво призывал её к Исламу, но она была непреклонна и продолжала стоять на своём. Всякий раз, когда Абу Хурайра оставлял её, его сердце преисполняла величайшая грусть. Однажды, когда Абу Хурайра в очередной раз призвал мать к вере в Аллаха и Его посланника, она сказала в адрес Пророка слова, которые болезненно задели и опечалили Абу Хурайру. Весь в слезах он отправился к посланнику Аллаха. Пророк спросил его: “Что же так расстроило тебя, о Абу Хурайра?!” Он ответил: — Я неустанно призываю мою мать к Исламу, но она ни в какую не соглашается. Когда я сегодня в очередной раз призвал её, то услышал от неё плохие слова в твой адрес. Прошу тебя, взмолись Всемогущему Аллаху, чтобы Он склонил сердце матери Абу Хурайры к Исламу. Посланник Аллаха внял его просьбе и воззвал к Аллаху. Абу Хурайра рассказывал: “Я вернулся домой, и увидев, что дверь открыта, услышал звук льющейся воды. Только я собрался войти в дом, как моя мать крикнула мне: “Оставайся на месте!” Затем она оделась и торжественно провозгласила: “Войди же!” Когда я вошёл в дом, мать произнесла: “Свидетельствую, что нет божества кроме Аллаха, и свидетельствую, что Мухаммад — посланник Его...” Я вновь со слезами на глазах, как и час тому назад, возвращался к посланнику Аллаха. Но если в первый раз это были слёзы отчаяния и скорби, то теперь это были уже слёзы радости и счастья. Я воскликнул: — Возрадуйся, о посланник Аллаха... Аллах внял твоему призыву и наставил мать Абу Хурайры на истинный путь Ислама...”


 Каждой частичкой своего тела Абу Хурайра страстно возлюбил посланника Аллаха... Он никогда не уставал любоваться Пророком, приговаривая: — Никогда не видел ничего более прекрасного и замечательного, чем облик посланника Аллаха. Мне кажется даже, что его лик излучает солнечный свет... Абу Хурайра воздавал хвалу Всевышнему и Благословенному Аллаху за то, что Он осчастливил его быть спутником Пророка, да благословит его Аллах и приветствует, и последователем его религии. Абу Хурайра восклицал: “Хвала Аллаху, Который направил Абу Хурайру к Исламу..! Хвала Аллаху, Который научил Абу Хурайру Корану..! Хвала Аллаху, Который осчастливил Абу Хурайру быть сподвижником Мухаммада..!”


Подобно тому, как Абу Хурайра страстно возлюбил посланника Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, с не меньшей страстью он устремился к знаниям и науке, сделав учёбу своим обычаем и пределом всех устремлений. Зайд Ибн Сабит рассказывал: — Как-то раз я, Абу Хурайра и ещё один мой товарищ находились в мечети, где славили Всевышнего Аллаха и направляли Ему наши мольбы. В это время в мечеть вошёл посланник Аллаха и, направившись к нам, уселся рядом. Мы замолчали, но он попросил: “Продолжайте то, что вы делали”. Я и мой товарищ воззвали к Аллаху прежде, чем это сделал Абу Хурайра, а посланник Аллаха говорил “аминь” после каждой нашей мольбы... После нас к Аллаху воззвал Абу Хурайра, который сказал в своём призыве: — О Господь мой, я испрашиваю у Тебя того же, что испрашивали мои товарищи... Я испрашиваю также у Тебя знаний, которые не забываются... Пророк сказал: “Аминь!” Тогда мы сказали, что мы также испрашиваем у Аллаха знаний, которые не забываются. Но Пророк сказал: “В этом вас опередил этот простой человек из племени Даус”.


Подобно тому, как сам Абу Хурайра стремился к знаниям, он также хотел, чтобы учились и другие... Как-то раз, проходя по мединскому рынку, Абу Хурайра был неприятно поражён тем, как люди погрязли в мирских делах, что-то непрерывно продавая и покупая, ссорясь и деля что-то. Встав перед людьми, Абу Хурайра обратился к ним: — Насколько же вы немощны, о мединцы! Люди спросили: — В чём же ты видишь нашу немощь, о Абу Хурайра? Он ответил: — Идёт делёж наследия Мухаммада, а вы находитесь здесь..! Не желаете ли пойти и взять свою долю? — Где это, о Абу Хурайра? — спросили люди. — В мечети, — ответил он. Все поспешно устремились в мечеть, а Абу Хурайра остался дожидаться их. Вскоре люди начали возвращаться и, увидев его, сказали: — О Абу Хурайра, когда мы вошли в мечеть, то не увидели, чтобы там что-нибудь делили. Абу Хурайра спросил их: — А разве вы никого там не заметили? — Да нет, — ответили они. — Мы увидели, что одни там молятся, другие читают Коран, а третьи поминают Аллаха в добре и грехе. — Горе вам! — воскликнул Абу Хурайра. — Это и есть наследие Мухаммада.


Из-за своего пристрастия к знаниям Абу Хурайра голодал и бедствовал, как никто другой, потому что всё своё время полностью посвящал собраниям у посланника Аллаха. Он сам рассказывал о себе: “Иногда чувство голода настолько усиливалось, что я даже просил кого-нибудь из сподвижников посланника Аллаха растолковать мне один из аятов Корана, который я хорошо знал, только для того, чтобы он отвёл меня к себе домой и накормил. Как-то я так оголодал, что даже привязал к животу камень. Сев на дороге, по которой ходили сподвижники посланника Аллаха, я стал ждать. Когда мимо меня проходил Абу Бакр, я начал расспрашивать его об одном из аятов Корана. Делал я это только для того, чтобы он пригласил меня к себе домой, но он этого не сделал. Когда после этого мимо меня шёл сын Умара Ибн аль-Хаттаба, я также стал расспрашивать его об одном из аятов, но и он не позвал меня с собой. Наконец, мимо меня прошёл сам посланник Аллаха, который понял, что я голодаю. Он воскликнул: — Абу Хурайра! — Да, вот я перед тобой, о посланник Аллаха! Он позвал меня с собой, вместе с ним я вошёл в его дом. Увидев сосуд с молоком, Пророк спросил домочадцев: — Откуда это у вас? Они ответили: “Это такой-то прислал его тебе”. Пророк обратился ко мне: — О Абу Хурайра, отправляйся к беднякам в мечеть и позови их сюда. Меня огорчило то, что он послал меня за ними. Я сказал про себя: “И чем же поможет это молоко всем беднякам и обездоленным, которые нашли приют в мечети?” Мне очень хотелось отхлебнуть молока, чтобы подкрепиться, прежде чем отправиться в мечеть к беднякам. Когда я позвал бедняков, они все пошли со мной, и скоро мы все сидели у посланника Аллаха. Он сказал: — Возьми, о Абу Хурайра, это молоко и передай им. Я начал по очереди поить каждого из присутствующих, пока все они не напились, а затем передал сосуд посланнику Аллаха. С улыбкой посмотрев на меня, он сказал: — Остались только я и ты. — Ты прав, о посланник Аллаха, — произнёс я. — Тогда пей ты, — предложил Пророк. Я стал пить молоко, а он всё приговаривал: “Пей ещё... Пей больше”. Наконец, я воскликнул: “Клянусь тем, Кто послал тебя, я уже насытился!” Тогда Пророк взял сосуд и допил остатки молока...”


С тех пор прошло совсем немного времени, и мусульмане обрели многочисленные блага, непрерывно захватывая богатые трофеи в ходе военных походов. У Абу Хурайры появились деньги, дом, имущество, жена и ребёнок... Однако всё это нисколько не изменило его благородной натуры и не заставило забыть его прошлые бедственные дни. Он часто говорил: “Я вырос сиротой, был бездомным бродягой и батрачил за корку хлеба на Бусру Бинт Газаван, обслуживал её гостей, ухаживал за их верблюдами, и вот Аллаху стало угодно, чтобы я женился на ней...” Хвала Аллаху, Который сделал религию основой и опорой, а Абу Хурайру имамом.


Муавия Ибн Абу Суфйан неоднократно назначал Абу Хурайру управляющим в Медине. Обладание властью нисколько не повлияло на его великодушный характер и душевную мягкость... Как-то раз, когда Абу Хурайра уже был правителем в Медине, он шёл по её улицам с вязанкой хвороста на спине для своего дома. Навстречу ему шёл Саалаба Ибн Малик, и Абу Хурайра попросил его: — Освободи дорогу эмиру, о Ибн Малик. — Да смилостивится над тобой Аллах! — воскликнул Ибн Малик. — Разве тебе не хватает этого пространства? — Освободи же дорогу эмиру, — опять попросил Абу Хурайра. — И вязанке хвороста, которая у него на спине.


Кроме обширных знаний и великодушия, Абу Хурайра обладал высокой праведностью и нравственностью. Он постился днём и бодрствовал треть ночи, а затем будил жену, которая бодрствовала вторую треть ночи. Затем жена будила его дочь, которая бодрствовала остаток ночи... Таким образом, в доме Абу Хурайры всю ночь не прекращалось поклонение Аллаху.


У Абу Хурайры была чернокожая невольница из Судана, которая огорчала его и доставляла много неприятностей его близким. Как-то раз, собравшись наказать её, Абу Хурайра взмахнул кнутом, но затем остановился и сказал: “Если бы не наказание в день Воскресения, то я бы причинил тебе боль, равноценную вреду, который ты нам причинила. Лучше я продам тебя тому, кто даст за тебя хорошую цену, а деньги сейчас мне очень нужны. Иди прочь, и ты свободна пред Всемогущим и Всевышним Аллахом..”


Как-то дочь Абу Хурайры сказала ему: “О отец! Девочки удивляются и спрашивают: “Почему отец не дарит тебе золотых украшений?”” Абу Хурайра ответил ей: — Дочка, скажи им: “Мой отец боится жара адского пламени”.


Абу Хурайра не дарил своей дочери золотых украшений вовсе не из-за своей скупости или жадности. Он чрезвычайно щедро и великодушно тратил средства во имя Аллаха. Однажды Марван Ибн аль-Хакам прислал ему сто динаров золотом. На следующее утро от Марвана прибыл гонец, который передал его слова: “Слуга, который вручил тебе деньги, допустил ошибку. Эти динары предназначались не тебе, а другому человеку”. Абу Хурайра настолько смутился, что был готов провалиться сквозь землю. Наконец он вымолвил: — Я уже израсходовал эти деньги во имя Аллаха, и у меня не осталось ни одного динара. Когда мне выделят средства из общественной казны, пусть Марван возьмёт их себе. Марван сделал это, чтобы испытать Абу Хурайру. Когда всё выяснилось, он счёл, что Абу Хурайра поступил правильно.


На протяжении всей своей жизни Абу Хурайра очень бережно и с большой любовью относился к своей матери. Всякий раз, собираясь выйти из дома, он останавливался у двери её комнаты со словами: — Мир тебе, матушка, милость Аллаха и Его благословение. А она отвечала ему: — И тебе мир, сынок, милость Аллаха и Его благословение. Абу Хурайра продолжал: — Да ниспошлёт тебе Аллах милость за то, как ты растила меня маленького. Мать отвечала: — И да смилостивится над тобой Аллах за твою доброту ко мне, когда ты вырос. Возвращаясь домой, Абу Хурайра повторял всё это ещё раз.


Абу Хурайра всячески стремился призвать всех людей к тому, чтобы они были добрыми к своим родителям и всемерно укрепляли родственные узы. Однажды он увидел двух мужчин, один из которых был старше другого. Они вместе держали куда-то свой путь. Абу Хурайра спросил младшего из них: — Кем тебе приходится этот человек? — Это мой отец, — ответил он. — Не обращайся к нему по имени, — повелел Абу Хурайра. — Не ходи впереди него и не садись, прежде чем не сядет он...


Когда Абу Хурайра поразил смертельный недуг, он разрыдался. Его спросили: — Что так печалит тебя, о Абу Хурайра? Он ответил: — Я вовсе не оплакиваю этот ваш мир... Но я оплакиваю предстоящее дальнее путешествие и малое количество припасов... Я остановился в конце пути, после которого меня ждёт Рай или Ад. И я не знаю... где окажусь! Навестивший его Марван Ибн аль-Хакам сказал: — Да исцелит тебя Аллах, о Абу Хурайра! В ответ он воскликнул: — О Аллах, истинно, я стремлюсь к встрече с Тобой! Так ускорь же эту встречу... Едва Марван покинул дом Абу Хурайры, как тот скончался...


Огромную милость ниспослал Аллах Абу Хурайре. Он сохранил для мусульман более тысячи шестисот хадисов из жизни посланника Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует. Пусть же велика будет награда ему за то добро, которое он сделал Исламу и всем мусульманам!

САИД ИБН АМИР АЛЬ-ДЖУМАХИ
“Саид Ибн Амир — человек, который приобрёл Будущую жизнь своей земной жизнью, отдав предпочтение Аллаху и Его посланнику, да благословит его Аллах и приветствует, перед всеми другими”. (Из высказываний историков) Саид Ибн Амир аль-Джумахи был одним из тысяч юношей, которые пришли в район ат-Таньим близ Мекки по призыву курайшитских вождей, чтобы присутствовать при расправе над одним из сподвижников Мухаммада, да благословит его Аллах и приветствует, Хубайбом Ибн Ади, вероломно захваченным в плен. Его кипучая, полная энергии молодость позволила ему, находясь в процессии, протиснуться к шествовавшим в первых рядах шейхам курайшитов, таким, как Абу Суфйан Ибн Харб и Сафван Ибн Умайа. Это позволило Саиду увидеть самого пленника курайшитов, закованного в кандалы, толкаемого руками женщин, детей и молодежи к месту казни, чтобы тем самым отомстить Мухаммаду, да благословит его Аллах и приветствует, и убийством Хубайба отплатить за убитых в битве при Бадре курайшитов. Когда плотная толпа людей с пленником подошла к месту, подготовленному для казни, юноша Саид Ибн Амир аль-Джумахи, благодаря своему высокому росту увидел Хубайба, подходящего к помосту для распятия. Сквозь шум и крики женщин и детей Саид услышал его твердый спокойный голос: “Если можете, то позвольте мне перед смертью совершить Намаз в два раката...” Саид наблюдал, как Хубайб встал лицом к Каабе и отмолился два раката. Как же прекрасна и совершенна была эта молитва! Затем Саид увидел, как повернувшись в сторону курайшитских вождей, Хубайб сказал: “Клянусь Аллахом, если бы вы не подумали, что я затягиваю Намаз из боязни смерти, то я бы молился дольше...” Саид собственными глазами увидел, как люди его племени начали терзать Хубайба, буквально отрывая один за другим куски его тела. При этом они кричали Хубайбу: “Хотел бы ты видеть на своем месте Мухаммада, а себя спасенным?” Обливающийся кровью Хубайб отвечал: “Клянусь Аллахом, не хотел бы я сейчас находиться в семье среди детей спокойно и в безопасности и дать уколоть Мухаммада хотя бы одной колючкой вместо меня”. Люди воздевали руки, и ширился рев толпы: “Убейте его! Убейте его!” Затем Саид Ибн Амир увидел, как Хубайб поднял взор к небу с помоста для распятия и произнес: “О Аллах! Сокращай их число и убивай поодиночке, не оставляя ни одного из них!” После этого Хубайб испустил дух от несчетных ран на теле от мечей и копий.


Курайшиты вернулись в Мекку и в водовороте важных событий забыли о Хубайбе и его гибели. Однако из головы взрослеющего Саида Ибн Амира ни на мгновение не уходил образ Хубайба. Когда он спал, то видел его во сне. Наяву он грезил Хубайбом, и Саиду казалось, что он видит его, спокойно и уверенно совершающим свой последний Намаз в два раката перед помостом для распятия. В ушах Саида звучал голос Хубайба, взывающего к Аллаху против курайшитов. Саид боялся, что его поразит молния или камень с небес. Хубайб научил Саида тому, чего он раньше не знал... Он научил его тому, что истинная жизнь — это вероубеждение человека и Джихад во имя этого вероубеждения вплоть до самой смерти. Он научил его также тому, что нерушимая вера способна творить чудеса и делать невозможное. Хубайб научил его также тому, что человек, которого столь беззаветно любят его сторонники, является никем иным, как Пророком, да благословит его Аллах и приветствует, получающим помощь с Небес. Вот здесь-то и открыл Аллах грудь Саида Ибн Амира для Ислама. Встав посреди большой группы людей, Саид объявил о своей непричастности к преступлениям и грехам курайшитов. Он провозгласил также отказ от поклонения их идолам и истуканам и свое принятие религии Аллаха.


Переселившись в Медину, Саид Ибн Амир не разлучался с посланником Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, участвовал с ним в битве при Хайбаре и в последующих походах. Когда благородный Пророк, да благословит его Аллах и приветствует, ушёл к своему Господу, оставаясь довольным Саидом, последний остался после него разящим мечом в руках обоих халифов Абу Бакра и Умара, да будет Аллах доволен ими. Саид был уникальным и выдающимся образцом истинного верующего, который приобрел Будущую жизнь своей земной жизнью. Благосклонность Аллаха и Его награду он ставил выше душевных порывов и телесных потребностей.


Оба халифа посланника Аллаха, да благословит его Аллах и приветствует, знали правдивость и праведность Саида Ибн Амира. Они прислушивались к его советам и высказываниям. Как только Умар Ибн аль-Хаттаб, да будет доволен им Аллах, стал халифом, Саид пришел к нему и сказал: “О Умар, советую тебе бояться Аллаха в отношениях с людьми и не бояться людей в отношениях с Аллахом. Советую также, чтобы твои слова не расходились с делами. А ведь лучшие слова те, которые подкрепляются делами... О Умар! Повернись лицом к тем дальним и близким мусульманам, чьи дела поручил вести тебе Аллах. Пожелай им того, чего ты желаешь себе и своим домочадцам. Всегда и везде не боясь трудностей, стремись к истине и не бойся пред Аллахом упрека порицающего”. Умар воскликнул: “Кто же может это, о Саид?!” Он ответил: “Это может человек, подобный тебе, из тех, кого Аллах уполномочил вести дела Уммы Мухаммада. И нет никого между этим человеком и Аллахом”.


Умар Ибн аль-Хаттаб тут же призвал Саида помогать ему и сказал: “О Саид! Я назначаю тебя руководить жителями Хомса”. Саид воскликнул: “О Умар! Заклинаю тебя Аллахом, не сбивай меня и не соблазняй меня!” Раздосадованный Умар сказал: “Горе вам! Повесили вы мне на шею это дело (халифат), а затем отреклись от меня!” Не оставлю тебя”, — сказал Умар и назначил его правителем Хомса. Затем он спросил: “Не назначить ли нам тебе паёк?” Саид ответил: “А что мне с ним делать, о правитель правоверных?! То, что я получаю из общественной казны, превышает мои потребности”. После этого он отправился в Хомс. Прошло немного времени, и к правителю правоверных прибыли из Хомса несколько человек, которым он доверял. Он попросил их: “Напишите мне, пожалуйста, список ваших бедняков, чтобы я мог помочь им в их нуждах”. Когда список принесли Умару, то среди других он обнаружил Саида ибн Амира. “Это какой же Саид Ибн Амир?!” — спросил Умар. Люди ответили: “Это наш амир”. Умар переспросил: “Как, ваш амир — бедняк?!” Люди ответили: “Да. Клянёмся Аллахом, вот уже много дней в его доме не горит очаг”. Умар так разрыдался, что от слез его борода стала мокрой. Взяв тысячу динаров, он положил их в кошель и сказал: “Передавайте ему привет от меня и скажите: “Правитель правоверных послал тебе эти деньги, чтобы ты использовал их на свои нужды”.


С кошелем делегация пришла к Саиду. Заглянув вовнутрь кошеля и увидев там динары, Саид оттолкнул его от себя со словами: “Инна биллаhи ва инна илайhи радждиун (“Истинно, мы принадлежим Аллаху, истинно к Нему и возвращаемся”. — Слова произносимые при несчастье, бедствии. — Ред.) Это было сказано таким образом, будто его постигла беда, или в доме случилось несчастье. Обеспокоенная жена Саида вскочила с места и спросила его: “Что случилось с тобой, Саид?! В чем дело? Неужели умер Повелитель правоверных?!” Саид ответил: “Случилось нечто более серьезное, чем это”. Жена воскликнула: “Неужели мусульмане потерпели поражение в бою?!” Саид ответил: “Нет, случилось нечто ещё более серьезное, чем это”. “Что же это такое? Что может быть хуже этого?” — спросила жена. “Ко мне подступили мирские соблазны. В мой дом вселилась смута, совращающая меня”, — ответил Саид. “Ну, так покончи с этим”, — сказала жена. Она ещё ничего не знала о динарах. “Ты поможешь мне сделать это?” — спросил Саид. — “Да”, — ответила жена. Саид разложил динары по кошелькам и раздал их бедным мусульманам.


Вскоре после этого Умар Ибн аль-Хаттаб, да будет доволен им Аллах, прибыл в аш-Шам, чтобы там лично ознакомиться с положением населения. Он остановился в Хомсе, который был широко известен под названием “маленькая Куфа” (Кувайфа). Дело в том, что жители Хомса так же часто жаловались на наместников и правителей, как и куфийцы. К Умару пришли представители жителей Хомса, чтобы поприветствовать его. Он спросил их: “Ну, как вы находите вашего амира?”. Люди нажаловались Умару на Саида, упомянув четыре его деяния, каждое из которых было серьёзнее других. Умар, да будет доволен им Аллах, рассказывал: “Я собрал у себя Саида и этих людей, взывая к Аллаху, чтобы Он не изменил моё мнение о Саиде, так как я очень верил ему. Когда люди вместе со своим амиром предстали передо мной, я спросил: “В чём же вы жалуетесь на вашего амира?” Они ответили: “Он не выходит к нам, пока не наступит разгар дня”. Я спросил: “Что ты скажешь по этому поводу, Саид?”. Немного помолчав, он ответил: “Клянусь Аллахом, мне очень не хотелось бы говорить об этом, но если уж это необходимо, то дело в том, что у моих домочадцев нет слуги. Поэтому каждое утро я замешиваю тесто для семьи, а затем жду, пока оно не поднимется. После этого я пеку для всех лепёшки, совершаю омовение и затем выхожу к людям”. Умар продолжал: “Я спросил их: “Какие ещё есть жалобы на него?” Люди отвечали: “Ночью никто не может добиться от него ответа”. Я спросил: “А об этом что ты скажешь, Саид?” Он ответил: “И об этом мне не хотелось бы говорить, клянусь Аллахом. Тем не менее скажу, что день я предназначил для людей, а ночь посвящаю Всемогущему Аллаху”. Я спросил: “На что ещё вы жалуетесь?” Они ответили: “Один день в месяц он вообще не выходит к нам”. Я спросил: “А это почему, Саид?” Он ответил: “У меня нет слуги, о повелитель правоверных, и одежда у меня только та, которую я ношу. Раз в месяц я её стираю и жду, пока она высохнет, а затем в конце дня выхожу к людям”. Я опять спросил людей: “Ещё какие у вас жалобы на Саида?” Люди ответили: “Иногда он впадает в бессознательное состояние и отсутствует на заседаниях совета”. Я спросил: “А это что такое, Саид?” Он ответил: “Я был свидетелем гибели Хубайба Ибн Ади, когда был язычником. Я видел, как курайшиты терзали его со словами: “Хотел бы ты, чтобы на твоем месте был Мухаммад?” Хубайб отвечал им: “Клянусь Аллахом, мне не хотелось бы быть в безопасности среди своих родных вместе со своими детьми в то время, как Мухаммада укололи бы шипом... Стоит мне только вспомнить этот день, и как я оставил Хубайба без помощи, как я тут же начинаю думать, что Аллах не простит мне этого.., а затем впадаю в бессознательное состояние”. После этого Умар воскликнул: “Хвала Аллаху, что Он не изменил мое мнение о нём!” Затем Умар послал Саиду тысячу динаров, чтобы он потратил их на свои нужды. Когда эти деньги увидела его жена, она сказала Саиду: “Хвала Аллаху, Который послал нам это и дал возможность обойтись без твоих услуг. Купи же нам продуктов и найми слугу”. Саид ответил жене: — А не желаешь ли ты сделать нечто лучшее, чем это? — А что же именно? — воскликнула жена. Саид сказал: — Мы отдадим их тому, кто сделает нам всё это — ведь мы больше всего нуждаемся в этом. Жена воскликнула: — А это как?! — Этими деньгами мы дадим хороший кредит Аллаху, — сказал Саид. — Да, — сказала жена. — Да вознаградит тебя Аллах добром. Не успев встать с места, где он сидел, Саид разложил деньги по кошелькам и сказал одному из своих людей: “Отправляйся с этими деньгами к вдове такого-то, сиротам такого-то, обездоленным из рода такого-то и нуждающимся из рода такого-то”.


Да будет Аллах доволен Саидом Ибн Амиром аль-Джумахи, который был из тех людей, которые помогают другим, несмотря на собственную бедность.

….BISMILLAHIRROHMANIRROHIM….
FANADA FI ZULUMATI AN LA ILAHA ILLA ANTA SUBHANAKA INNI KUNTU MINAZZOLIMINA ...( “Zulmat ichida niyoz etti :Sendan boshqa iloh yo’qdir. Seni har turli nuqsondan pok bilaman. Garchi men o’zimga zulm qilganlardan bo’ldim”.Anbiyo surasi;87)

Hazrati Yunus Ibn-Matto A’la Nabiyina Alayhissalomning bu munojoti , eng azim bir munojottir va eng muhim bir duoning ijobat bo’lishiga vasiladir . Hazrati Yunus Alayhissalomning mashhur qissasining hulosasi: Dengizga otilgan , buyuk bir baliq uni yutib yuborgandir . Dengiz to’lqinli , va tun bo’ronlik va qorong’i va har tarafdan umid kesilgan bir vaziyatda … LA ILAHA ILLA ANTA SUBHANAKA INNI KUNTU MINAZZOLIMINA …munojoti ya’ni duosi , unga qisqa muddat ichida tezlikda vositai najot bo’lgandir . Shu munojotning azim siri shudir ki:U vaziyatda sabablar umuman sukut etti . Chunku unaqangi holda unga najot beradigan shundayin bir Zot lozimki ; uning hukmi ham baliqga ham dengizga , ham qorong’i tunga , ham osmon bo’shlig’iga hukmi o’tsin. Chunki uning qarshi tarafida “tun ,dengiz , va hut balig’i”ittifoq holida edi .Bu uchini birdan amriga bo’ysundirgan bir Zot uni salomat sohiliga chiqara oladi . Agar butun halq uning hizmatkori va yordamchisi bo’lsalar ham , baribir besh pullik foidalari yo’q .Demak sabablarning ta’siri yo’q .Sabablarni Yaratuvchi Bo’lgan Allohdan boshqa bir qutqaruvchi bo’lmaganini aynal yaqin (ko’zi bilan ko’rgandek) ko’rganligidan , Ahadiyatning siri , Tavhid nuri ichida ko’ringani uchun shu munojot birdaniga qorong’u tunni ,dengizni va hut balig’ini musahhar etgandir .

U Tavhid Nuri ila baliqning qornini bir dengiz osti kemasi hukmiga keltirib va zilzilali tog’lar kabi to’lqinlar dahshati ichida , dengizni , u Tavhid Nuri ila sokin bir sahro kabi , bir tinch sayirgoh maydoni o’laroq u Nur ila samo yuzini bulutlardan supirib , oyni , bir chiroq kabi boshi uzra yoritdi. Har tarafdan uni qo’rqitgan va qiynagan u mahluqlar , har jihatdan unga do’stlik chehrasini ko’rsattilar. To salomat sohiliga chiqib , Yaqtin degan darahtning ostida u Rabboniy lutfning shohidi bo’ldi .

Hullas Hazrat Yunus Alayhissalomning birinchi vaziyatidan yuz daraja dahshatli muthish bir vaziyatdamiz . Qorong’i tunimiz , istiqboldir . Istiqbolimiz g’aflat nazari bilan uning tunidan yuz daraja battar qorong’i va dahshatlidir . Dengizimiz shu sargardon qurrai zaminimizdir .Bu bizning dengizning har to’lqinida minglarcha janozalar bor . Uning dengizidan ming daraja qo’rqinchilidir . Bizning havoi nafsimiz Hutimiz(balig’imiz); abadiy hayotimizni siqib mahf qilish taraddudida.Bu Hut , uning hutidan ming daraja ko’p ziyonlidir . Chunki uni yutgan Hut balig’i yuz yillik bir hayotni mahv qiladi . Bizning Hutimiz esa ,yuz million yillar bir hayotni mahf qilish taraddudida.

Modomiki haqiqiy vaziyatimiz budir ;biz ham Hazrati Yunus Alayhissalomga ergashib umum sababdan yuzimizni burub to’g’ridan to’g’ri Sabablarning haqiqiy yaratuvchisi bo’lgan Robbimizga iltijo qilib … LA ILAHA ILLA ANTA SUBHANAKA INNI KUNTU MINAZZOLIMINA…deb va aynalyaqin anglaylikki; g’aflat va zalolatimiz sababi bilan qarshimizga ittifoq etgan istiqbol , dunyo va nafsi havoning zararlarini daf qila oladigan yolg’iz U Zot bo’laoladiki ;istiqbol Unung amiri ostida , dunyo Unung hukmi ostida ,hatto nafsimiz ham Unung idorasini ostidadir.

Ajabo Arz va Samovot Holiqidan boshqa qaysi sabab borki , eng nozik va eng yashirin qalbimizning sirini biladigan va biz uchun istiqbolni , Ohiratning ijodi bilan yoritadigan va dunyoning yuz ming bo’g’uvchi to’lqinlaridan qutqaradigan . Zoti Vojibul Vujud(borligi shart bo’lgan Alloh)dan boshqa hech bir narsa , hech bir jihatdan Uning izni va irodasi bo’lmasdan yordam etolmaydi va halaskor bo’lolmaydi .

Modomiki haqiqati hol bundaydir .Hazrati Yunus Alayhissalomga u munojotning natijasida hut balig’ini bir dengiz osti kemasi ; va dengizni bir bamisoli sahro ; va qorong’i tun , oy nuri ila bir latif surat oldi .
Biz ham u munojotning siri bilan … LA ILAHA ILLA ANTA SUBHANAKA INNI KUNTU MINAZZOLIMIN…deb aytmog’imiz darkor .

…LA ILAHA ILLA ANTA …jumlasi bilan istiqbolimizga , ….SUBHANAKA …kalimasi ila dunyomizga , ….INNI KUNTU MINAZZOLIMINA…so’zi bilan nafsimizga marhamat nazarini jalb qilmog’imiz kerak .
To ki iymon nuri bilan va Qur’onning ziyosi ila istiqbolimiz tanavvurlansin va u tunimizning dahshat va vahshati unsiyat va hotirjamlikga aylansin . Va har doim o’lim va hayotning almashishi ila yillar va davrlar to’lqini ustida hadsiz janozalar minib yo’qlikga otilgan dunyomiz va zaminimizda , Qur’oni Hakiymning tazgohidan yasalgan bir ma’naviy kema hukmida bo’lgan Islomiyat Haqiqati ichiga kirib salomatlik bilan u dengizning ustida kezib ,to sohili salomatga chiqaroq hayotimizning vazifasini yakunlasin .U dengizning bo’ronlari va zilzilalari , kino pardalari kabi hotirjamlikning manzaralarini tozalashlik bilan vahshat va dahshat o’rniga nazari ibrat va tafakkurni kayiflantirgan holda silab nurlantirsin . Ham u Qur’on siri ila , u Furqon tarbiyasi ila ; nafsimiz bizga minmaydi , markub(minadigan vosita)imiz bo’lib , bizni unga mindirib , abadiy hayotimizni qozonshimizga quvvatli bir vositamiz bo’lsin .

Al-hosil :Modomiki Inson jami mohiyatining etibori ila isitmadan mutaallim (alamlangani) kabi , arzning zilzila va silkinishlaridan va koinotning qiyomat hangomidagi buyuk zilzilasidan mutaallim bo’ladi .Va bamisoli ko’zga ko’rinmaydigan mikrobdan qo’rqar ;buyuk toshlardan ajralib chiqgan dumli yulduzdan ham qorqar. Ham inson o’z uyini sevgani kabi , katta dunyoni ham huddi shunday sevadi yahshi ko’radi . Ham kichik bog’chasini sevadi , huddi shuningdek hadsiz abadiy Jannatni ham mushtaqona sevadi . Albatta bunday bir insonning Ma’budi , Robbi Yordamchisi , Halaskori Maqsudi shunday bir zot bo’la oladiki , umum koinot uning tasarruf qo’li ostida , zarralar va sayyoralar ham amr tahti ostidadir .

Albatta bunday bir inson doimo Yunisvoriy(A.S) … … LA ILAHA ILLA ANTA SUBHANAKA INNI KUNTU MINAZZOLIMINA …Demoqqa muhtojdir…
SUBHANAKA LA I’LMALANA ILLAMA A’LLAMTANA INNAKA ANTAL A’LIMUL HAKIMU…

Ийсо алайҳиссаломнинг осилишлари ҳақидаги энг тўғри айида мусулмонларникидир. Бу ақида юқорида зикр қилинди.

Яҳудийлар эма у зотни ушлаб ўлдирдик, қўл оёғидан хочга михлаб қўйик, дейдилар. Бу ёлғон.

Масиҳийлар эса бу масалада ақл бовр қилмайдиган эътиқод қиладилар. Улар
Ийсо алайҳиссаломни худо деб ишонишларига қарамай у зотни осилиб
ўлганларига ишонадилар. Уни инсоният хатоси учун фидо бўлди, дейдилар.
Қандоқ қилиб худо баъзи бир яҳудийлар томонидан ўлдирилиши мумкин?!

Умуман Ийсо алайҳиссаломни худо деб эътиқод қилишнинг ўзи ақлга тўғри
келмайди. Шунинг учун ҳам насороларнинг ўзлари бау масалада ихтилофга
тушганлар.

Улардан бир тўпи, Ийсо алайҳиссаломни Аллоҳнинг ўғли, уни У зот ўз руҳидан яратган, деб эътиқод қиладилар.

Аллоҳ таоло «Тавба» сурасида бу ҳақда қуйидагиларни айтади:

«Яҳудийлар: «Узайр Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар. Насоролар: «Масиҳ
Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар. Бу оғизлари билан айтган гапларидир.
Аввалги куфр келтирганларнинг гапига ўхшатурлар. Аллоҳ уларни
лаънатласин. Қаён бурилмоқдалар?!» (30)

Аҳли китобларга нисбатан юқоридаги ҳукмларнинг чиқишига сабаб бўлган нарсаларнинг тўртинчиси, аҳли китоблардан:

«Яҳудийлар: «Узайр Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар».

Яъни, Аллоҳга Узайрни ширк келтирадилар.

Шунингдек:

«Насоролар: «Масиҳ Аллоҳнинг ўғлидир», дедилар».

Улар ҳам Аллоҳга Масиҳ-Ийсони ширк келтирадилар.

Бу ишда яҳудийлар ҳам, насоролар ҳам ўзларидан олдин ўтган бутпараст мушрикларга ўхшашга уринадилар. Ҳа,

«Бу оғизлари билан айтган гапларидир. Аввалги куфр келтирганларнинг гапига ўхшатурлар».

Илмий асосда собит бўлганки, улар мазкур ақидани Юнон, Рум, Ҳинд ва
Миср мушрикларидан олганлар. Асл яҳудий ва асл насроний ақидаларда бу
гаплар йўқдир.

«Аллоҳ уларни лаънатласин. Қаён бурилмоқдалар?!»

«Марям» сурасида мазкур бузуқ ақидаги раддия яна ҳам кучлироқ келади:

«Улар: «Роҳман бола тутди», дедилар».

Батаҳқиқ, жуда оғир нарса келтирдингиз.

Ундан осмонлар парчаланиб, ер ёрилиб, тоғлар қулаб йиқилай, дейди.

Роҳманнинг боласи бор, деганларига (қара).

Роҳманга бола тутиш лойиқ эмасдир». (88-92)

Унинг бола тутишга ҳожати йўқ. У фарзанд талабида эмас. Бу унинг
шаънига тўғри келмайди. Роҳман яккадир. У Ягона ва Биру Бордир.

Иккинчи бир тоифа насоролар, Ийсо алайҳиссаломни «Аллоҳ» дейишади.
Уларнинг фикрича Аллоҳ Ийсонинг шаклида одамларни гуноҳлардан холос
қилиш учун ерга тушган эмиш.

Аллоҳ таоло бу фосид эътиқодга «Моида» сурасида қуйидаги раддияни беради:

«Аллоҳ, албатта, Масиҳ ибн Марямдир, деганлар кофир бўлдилар. Масиҳ ибн
Марям эса: «Менинг Роббим ва сизнинг Роббингиз Аллоҳга ибодат қилинг.
Ким Аллоҳга ширк келтирса, албатта, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур ва
унинг турар жойи дўзах бўлур. Ва золимларга нусрат берувчилар йўқдир»,
деди». (72)

Ийсо алайҳиссаломдан кейин насоролар у зот олиб келган соф ақидани
қандай қилиб бузганларини аввалги оятлар тафсирида ўргандик. Бу оятда
эса, ўша залолат ботқоғига ботган насораларнинг:

«Аллоҳ, албатта, Масиҳ ибн Марямдир», деганлари куфр эканлиги, уларнинг
бу ақидаси ва гапи Масиҳ ибн Марямнинг айтганларига ҳам буткул зид
эканининг баёни келмоқда. Чунки Масиҳ ибн Марям алайҳиссалом ҳеч қачон
насороларга, мен Худоман, менга ибодат қилинг, демаганлар. У зот
алайҳиссалом ўзларига эргашганларга:

«Менинг Роббим ва сизнинг Роббингиз Аллоҳга ибодат қилинг», деганлар.

У зот ўзларини ҳам бошқалар қатори банда ҳисоблаганлар. Шу билан бирга,
у киши одамларни умуман ширкдан–Аллоҳнинг шериги бор дейишдан
қайтарганлар. Тавҳидга–ягона Аллоҳга эътиқод ва ибодат қилишга
чақирганлар.

Масиҳ ибн Марям алайҳиссалом насороларга:

«Ким Аллоҳга ширк келтирса, албатта, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур ва унинг турар жойи дўзах бўлур», деганлар.

Аммо Аллоҳга берган мийсоқ–аҳдномани бузган насоролар эса, Масиҳ ибн
Марям, Худодир, деб Масиҳ ибн Марям ўзлари таъкидлаб айтган
маълумотнинг тескарисини қилмоқдалар. Бу улар томонидан бўлаётган катта
зулмдир.

«Ва золимларга нусрат берувчилар йўқдир».

Учинчи бир гуруҳ насоролар, Масиҳ учликнинг; ота, ўғил ва муқаддас
руҳнинг биридир. Учта биттадир. Битта учтадир, деган ақлга сиғмайдиган
эътиқодни қиладилар.

Аллоҳ таоло бу бўлмағур фикрни ҳам «Моида» сурасида фоў қилади:

«Аллоҳ учтанинг учинчисидир, деганлар, батаҳқиқ, кофир бўлдилар. Ягона
илоҳдан ўзга ҳеч қандай илоҳ йўқ! Агар айтаётганларидан қайтмасалар,
улардан куфр келтирганларини аламли азоб тутадир». (73)

Насроний динидагиларнинг мантиқсиз, ўзлари ўйлаб чиқарган, ҳақиқий
диний таълимотни бузиб кўрсатадиган ақидаларидан бири ушбу оятда
муҳокама қилинмоқда.

Улар: «Аллоҳнинг табиати бир-бирига тенг учта кўринишдан–Ота худо, ўғил худо ва муқаддас руҳдан иборатдир.

Ўғил худо, яъни, Ийсо воситаси ила бутун махлуқот Ота худога улашади.
Ўғил худога фидо қилинганлик, Муқаддас руҳга «тозалаш» нисбати
берилади», дейдилар.

Шу билан бирга, ўзларини тавҳид ақидасида деб даъво қиладилар.

Худди мана шу мантиқсизлик қадимдан насоролар ўртасида турли келишмовчиликларни келтириб чиқарган.

Ҳозирги кунда масиҳий динидан одамларнинг четланишида ҳам худди шу
сабаб бор. Бу сафсатани бир оз ақлини ишлатган одам ҳеч қабул қила
олмайди. Чунки соғлом ақл далолат қилган нарса:

«Ягона илоҳдан ўзга ҳеч қандай илоҳ йўқ!».

Бундан бошқа гапни айтиб, бузуқ эътиқод қилиб юрганлар ботил фикрларидан қайтмоқлари лозим:

«Агар айтганларидан қайтмасалар, улардан куфр келтирганларини аламли азоб тутадир».

Бу муқаррар нарса. Бўлажак аламли азобдан ҳамма тириклик пайтида қутулиб олиши мумкин. Бунинг учун:

«Аллоҳга тавба қилиб, унга истиғфор айтмайдиларми?! Зотан, Аллоҳ мағфиратли ва раҳмли зотдир». (74)

У зот тавба қилганларнинг тавбасини қабул этади. У зот истиғфор айтганларнинг гуноҳини кечиради.

Фурсат ўтмасдан аввал бузуқ ақидаларидан қайтиб тавба қилсинлар, тўғри
ақида бўлмиш Ислом ақидасига ишонсинлар ва ўтган гуноҳларини кечишини
сўраб Аллоҳга истиғфор айтсинлар.

Ийсо алайҳиссалом ҳақларидаги тўғри эътиқод қуйидагича бўлади:

«Масиҳ ибн Марям бир Пайғамбар, холос. Ундан олдин ҳам Пайғамбарлар
ўтган. Унинг онаси эса, сиддиқадир. Икковлари ҳам таом ер эдилар. Биз
уларга оятларни қандай баён қилаётганимизга назар сол-у, кейин уларнинг
қандай бурилиб кетаётганларига назар сол». (75)

Масиҳ ибн Марям кабилар йўқ эмас. Унга ўхшашлар дунёда кўплаб ўтган.
Шунинг учун оддий одамлардан Пайғамбарлик хусусиятлари ила бир оз
ажралиб туриши, унга эргашганларни у ҳақида турли бўлмағур ақидаларни
қилишга, ҳатто уни «худо» деб даъво қилишга олиб бормаслиги керак.

«Масиҳ ибн Марям бир Пайғамбар, холос. Ундан олдин ҳам Пайғамбарлар ўтган».

Масиҳ ибн Марямдан олдин ўтган кўплаб Пайғамбарларда ҳам Пайғамбарлик
хислатлари, мўъжизалари ва сифатлари бўлган. Лекин уларни ҳеч ким
«Худо» деб даъво қилмаган. Чунки ҳақиқат ўзи шу. Шунинг учун Масиҳ ибн
Марямни ҳам Аллоҳнинг Пайғамбари деб билиш зарур.

«Унинг онаси эса, сиддиқадир».

Биби Марям бинти Имрон Аллоҳнинг айтганларини, амру фармонини
тасдиқловчи–сиддиқадир. Содиқ, пок бир бандадир. Бу кишини ҳам «она
Худо» деб эътиқод қилиб бўлмайди. Демак, Масиҳ ибн Марямни ҳам, унинг
онаси Марям сиддиқани ҳам «худо» деб эътиқод қилиш хатодир. Биргина
далилнинг ўзи уларнинг аслида кимликларини кўрсатади.

«Икковлари ҳам таом ер эдилар».

Бу оддий ҳақиқат. Бу ҳақиқатни энг ашаддий насоролар ҳам инкор эта
олмайди. Марям кичиклигидан, ота-онасидан туғилганидан бошлаб одамлар
ичида ўсди. Еб-ичди. Буни ҳамма кўрди. Бу ҳол у киши бу дунёдан ўтгунга
қадар давом этди. Шунингдек, Масиҳ ибн Марям ҳам онасидан туғилгандан
бошлаб кўпчиликнинг ичида бўлди. Доимо таом тановул қилди. Уни Аллоҳ
таоло ўзига кўтаргунгача шундай давом этди. Буни ҳам ҳамма кўрди. Энди
ўйлаб кўрсинлар. Бошқа нарсаларни бир ёққа қўяйлик-да, ушбу оятда
келган энг оддий далилни–таомни олайлик. Таомга ҳожати тушувчи одам
Худо бўла оладими?! Овқат емаса, қорни очиб, заифлашадиган киши Аллоҳ
бўлиши мумкинми?! Ҳожатмандлик бандага хос сифат. Шунингдек, таомга
ҳожати тушишлик, овқат емаса, қорни очишлик, сув ичмаса, чанқашлик
бандага хос сифат. Бинобарин, ҳаётлари давомида таом еб ўтган Масиҳ ибн
Марям ва у кишининг оналари Марям сиддиқалар ҳам Аллоҳ эмас, Аллоҳнинг
бандаларидирлар.

Бу жуда ҳам оддий мантиқ. Ҳеч қандай ўйлаб ўтиришнинг ҳожати йўқ. Аммо:

«Биз уларга оятларни қандай баён қилаётганимизга назар сол-у, кейин уларнинг қандай бурилиб кетаётганларига назар сол».

Жуда ҳам ажабланарли ҳол.





Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир
кеча(тушда) ўзимни Каъба олдида кўрдим. Бир буғдойранг кишини кўрдим.
Сен кўрган буғдойранг одамларнинг энг гўзали. Сочи қулоғининг юмшоқ
еригача тушган. Сен кўрган сочларнинг энг гўзали. Яхшилаб тараб олибди.
Қарасам у(соч)дан сув оқиб турибди. У икки кишига ёки икки кшининг
елкаларига суяниб олиб Байтни авоф қилмоқда. Бу ким, дедим. Бу Масиҳ
ибн Марям, дейилди. Сўнгра мен бошқа бир кишига дуч келдим. Сочи
жингалак. Ўнг кўзи ғилай. Худди бўртиб турган узум донасига ўхшайди. Бу
ким, деб сўрадим. Масиҳи Дажжол, дейилди», дедилар.

Икки шайх ривоят қилган.



Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга
исро қилдирилган кечаси Мусо ибн Имрон алайҳиссалом олдидан ўтдим;
буғдойранг, новача, жингалаксоч одам эканлар. Худди Шануъанинг
кишиларига ўхшайди. Ийсо ибн Марямни кўрдим. Ўртача, қизғиш оқ, сочлари
юмшоқ экан», дедилар. Муслим ва Термизий Тафсирда ривоят қилган.



Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар
бир янги туғилган болани, албатта, шайтон чимдилайди. Ана шунда у
шайтоннинг чимдилашидан қичқиради. Фақатгина Ибн Марям ва унинг онаси
бундан мустасно», дедилар.
Абу Ҳурайра: «Агар истасингиз, «Албатта,
мен уни ва унинг зурриётини Сен шайтони ражимдан паноҳ қилишингни
сўрайман»ни ўқинглар», деди.

Яна ўша кишидан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен одамлар ичида бу дунёда ҳам, охиратда ҳам Ийсо ибн Марямга энг ҳақлисиман», дедилар.

«Қандоқ қилиб? Эй Аллоҳнинг Расули?» дедилар.

«Анбиёлар кундошлардан бўлган оға-инилардир. Оналари турлича. Динлари бир. Бизнинг орамизда набий йўқ», дедилар У зот.

Башқа бир ривоятда: «Мен одамлар ичида Ийсо ибн Марямга энг ҳақлисиман.
Анбиёлар кудошларнинг авлодларидир. Мен билан унинг орамизда набий йўқ», дейилган. Иккисини учовлари ривоят қилган.



«Ийсо алайҳиссалом бир кишини ўғрилик қилаётганини кўрди ва унга: «Ўғирладинг», деди. У: «Йўқ! Ундан ўзга илоҳ йўқ зот ила қасам!», деди.

Шунда ийсо: «Аллоҳга иймон келтирдим ва ўзимни ёлғончи қилдим», деди. Муслим ривоят қилган.



Ислом айидаси бўйича қиёмат яқин қолганда Ийсо
алайҳиссалом ер юзига қайта тушадилар. Бунга «Зухруф» сурасидаги ушбу
оят ва бир қанча ҳадиси шарифлар далилдир:
«Албатта, у(Ийсо) қиёмат
соати илми-белгисидир. Бас, сиз у (соат) ҳақида ҳеч шубҳа қилманг ва
менга эргашинг. Мана шу тўғри йўлдир». (61)

Ушбу ояти карима Ийсо алайҳиссаломнинг қиёмат куни яқинлашганда тушишларига далилдир.

«Албатта, у(Ийсо) қиёмат соати илми-белгисидир».

Яъни, вақти келиб Ийсо қиёмат кунининг белгиси бўлади. Унинг қайта
тушишидан қиёмат жуда ҳам яқин қолгани билиб олинади. Бу ояти
кариманинг маъносини Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи васалламдан келган
кўплаб ҳадиси шарифлар тасдиқлаган.

Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Молик ва Имом Абу Довудлар ҳазрати Абу
Ҳурайрадан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам
қуйидагиларни айтадилар:

«Жоним қўлида бўлган зот билан қасамки, ичингизга Ибн Марям одил ҳакам
бўлиб тушиши яқиндир. Бас, у хочни синдиради, чўчқани ўлдиради, жизяни
жорий қилади, молу дунёни тошириб юборганидан уни биров олмай қўяди.
Ҳаттоки, бир сажда бутун дунёдан ва ундаги нарсалардан яхши бўлиб
қолади».

Имом Муслим Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда эса,
Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи васаллам қуйидагиларни айтадилар:

«Менинг умматимдан бир тоифа то қиёмат кунигача ҳақ учун устун бўлиб
жанг қиладилар. Бас, Ийсо ибн Марям тушади. Уларнинг амири унга:

«Кел, бизга намозга ўт», дейди. У:

«Йўқ. Сизлар баъзингиз баъзингизга амирсиз. Бу Аллоҳнинг ушбу умматга кўрсатган ҳурматидир», дейди».

Ийсо алайҳиссаломнинг қайтиб тушишлари ғайбий эътиқод масалалари
доирасига киради. Бунга ушбу оятда ишора бор, шунингдек, Пайғамбаримиз
соллалоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларида ҳам унинг баёни келган. Шу
икки масдардан бошқа ҳужжатга эътиқод қилиб бўлмайди.

«Бас, сиз у (соат) ҳақида ҳеч шубҳа қилманг...»

Албатта, у бўлади.

«...ва менга эргашинг».

Бу гап Муҳаммад соллалоҳу алайҳи васалламнинг тилларидан айтилаётган гапдир.

«Мана шу тўғри йўлдир».

Яъни, қиёмат куни ҳақида ҳеч шубҳаланмасдан Муҳаммад соллалоҳу алайҳи
васалламга эргашиш энг тўғри йўлдир. Бундан бошқа тўғри йўл йўқ.



Биз, мусулмонлар Аллоҳ таоло Ийсо алайҳиссаломга
«Инжил; номли китоб нозил қилганига иймон келтирамиз. Бусиз иймонимиз
бутун бўлмайди.

Лекин ўша илоҳий китобнинг асли ҳозир йўқ.

Чунки Ийсо алайҳиссаломнинг вақтларида инжил китоб шаклида бўлмаган.
Ҳеч ким ҳеч нарсани ёзмаган. У зотдан кейин баъзи кишилар ўзлари китоб
ёзиб, мана шу инжил, менга қаҳий қилинди. Мен ёзиб олдим, деб чиқдилар.
Аста-секин инжил ваҳий қилинганлар кўпайиб бораверди. Охири бориб
уларнинг сони га етди. Уларнинг ҳар бири ўзининг инжили ҳақ эканини
даъво қилар эди. Орада гап-сўз, олди-қочди кўпайди. Ихтилофлар кучайди.

Шунда император Константин 325 мелодий санада Ниқияда (Nicea) катта
мажлис чақирди. Бу мажлисда икки минг қирқ саккизта патриарх қатнашган.
Сўнгра турли жамоалардан икки минга ортиқ руҳоний ўнлаб инжилларни
кўтариб келдилар. Император мажлис аҳли олдига мавжуд инжиллардан энг
ишончлисини танлаб олиш вазифасини қўйди. Улар узоқ
талашиб-тортишувлардан кейин тўрт дона инжилни танладилар.

Ҳозирда насоролар эътиқод ва амал қиладиган инжиллар ана ўша тўрт инжилдир.

1-Мутто инжили.

Бу инжил энг қадимги инжил ҳисобланади. У Ийсо алайҳиссаломдан тўрт йил
кейин ёзилган. У иброний тилда ёзилган эди. Аммо ўша асл ҳам йўқ. Ҳозир
бори ўшанинг таржимаси. Лекин таржимон ҳам, у қайси матндан таржима
қилгани ҳам ҳозиргача маълум эмас.

Бунинг устига бу инжилнинг муаллифи Мутто Ийсо алайҳиссаломнинг
ҳаворийларидан эмасди. Кейинроқ уни хоин Яҳузонинг ўрнига сайлашган
эдилар.

Ана шундоқ тарихга эга ёзувни муқаддас китоб эмас, оддий ишончли китоб, деб бўладими?

2-Маркос инжили.

Бу инжил юнон тилида Ийсо алайҳиссаломдан йигирма уч йил кейин ёзилгани
аниқ. Аммо уни ким ёзгани ноаниқ. Баъзи насоролар, уни Пётр ёзган,
дейдилар. Бошқалари эса, уни Пётрнинг ўлимидан кейин Маркос ёзган,
дейдилар.

Бу инжилни нима дейиш мумкин? Йигирма уч йилдан сўнг, Масиҳ
алайҳиссалом гапирмаган тилда ёзилган, ким ёзгани ниқ эмас китоб,
муқаддас китоб бўла оладими?

3-Лука инжили.

Бу китоб Масиҳ алайҳиссаломдан йигирма йил кейин ёзилган. Лука у
зотнинг шгирдларидан эмас. У Полнинг шогирди. Унинг устози ҳам Ийсо
алайҳиссаломни кўрган эмас. Бунинг устига Пол насороликка душман бўлган
яҳудийлардан экан. Шунинг учун ҳийла билан насороликка қарши кўп
бузғунчиликлар қилган экан.

Бундоқ китобни муқаддас китоб, дейиш мумкинми?

4-Юҳанно инжили.

Бу инжил Ийсо алайҳиссаломдан ўттиз икки йил кейин ёзилган. Баъзи
насоро тоифалари уни Ийсо алайҳиссаломнинг шогирдларидан бири Юҳанно
ибн Забдий ёзган, дейдилар.

Беш юзта таниқли насоро олимлари иштирокида ёзилган Британия
энсклопедияси бу китобни, қалбаки китоб, деган экан. Изоҳнинг ҳожати
бўлмаса керак.

Биз фақат насороларга қаратилган ушбу оятни келтириб қўймоқчимиз, холос:

«Эй аҳли китоблар! Динингизда ҳаддан ошманг ва Аллоҳ ҳақида ҳақдан
бошқани айтманг. Албатта, Масиҳ, Ийсо ибн Марям Аллоҳнинг Пайғамбари,
Марямга илқо қилган калимаси ва Ундан бўлган руҳдир. Бас, Аллоҳга ва
Унинг Пайғамбарларига иймон келтиринг. Уни учта деманг. Тўхтанг,
ўзингизга яхши бўлади. Албатта, Аллоҳ ягона илоҳдир, ўзга эмас. У
Ўзининг боласи бўлишидан пок бўлди. Осмонлардаги нарсалар ва ердаги
нарсалар Уникидир. Вакилликка Аллоҳнинг Ўзи кифоя қилур». (Нисо 171)



Мана, Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг ёрдами ила
Қуръони Каримда номлари келган пайғамбар алайҳиссаломларнинг
қиссаларини қўлдан келганича ўрганиб чиқдик. Бу ўрганишимиз асосан
Қуръони Карим ва унинг тафсири ҳамда саҳиҳ ҳадиси шарифлар асосида
бўлди. Шунинг учун бошқа ўрганишлардан фарқли бўлиши турган гап.

Қуръони Карим ўзининг Юсуф сурасида пайғамбар алайҳиссаломлар ҳақида сўз юритар экан:

«Батаҳқиқ, уларнинг қиссаларида ақл эгалари учун ибрат бор эди», дейди.

Ана ўша қоидага биноан каломи илоҳийда пайғамбарларнинг қиссалари
асосан ибрат учун келтирилади. Бу ҳолат уларнинг қайси суранинг қайси
жойида келтирилиши, қандоқ жумла, ибора, сўз ва услуб ила ифода
қилинишига ҳам ўз тасирини кўрсатган. Бир қиссанинг айни ўзи бошқа
жойда келиши мумкин, лекин, ҳар жойда ўзига хос услуб, ўзига хос ибора
ва ўзига хос услуб ишлатилган.

Биз ўзимизнинг ушбу камтарона уринишимизда мазкур қиссаларни турли
суралардан жамлаб бир сиёққа келтириб ҳар бир пайғамбар
алайҳиссаломнинг ўз қиссасини яхлит ҳолда тақдим қилиш ҳаракатида
бўлдик.

Қуръони Каримнинг ожиз қолдирувчи каломи илоҳий эканини ҳаммамиз яхши
биламиз. Бу абадий илоҳий мўъжиза олдида ҳамма ҳар доим ожиз. инсон
ушбу ожизликни каломи илоҳийни зеҳн солиб, тадаббур ила ўрганганда яна
ҳам чуқурроқ ҳис этади. Айниқса, қайта-қайта ўрганганда ундан ҳам кўра
аниқроқ ҳис этади.

Қуръони Каримни умумий тарзда ўрганилганда инсон бир хил ҳузур ҳаловат
олади. Қуръони Карим оятларини маълум бир мавзуъга боғлиқ ҳолда
ўрганганда эса ўзига хос бошқача ҳаловат олади.

Пайғамбар алайҳиссаломлар қиссалари ҳақидаги оятларни умумий тарзда,
бошқа оятларга қўшиб ўрганганимизда ўзига хос бир завқ ва шавқ ила
қамралган эдик. Энди, худди ўша оятларни айрича, алоҳида қисса шаклда
ўрганиш жараёнида бошқача шавқ ва завқ олдик.

Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига алоҳида китоб
бағишлаганимиз учун қолган Қуръони Каримда зикрлари келган йигирма тўрт
пайғамбарнинг қиссаларини батафсил ўрганиб чиқиш жараёнида кўплаб
хулосаларга ҳам эришдик.

Аввало бу биз қиссаларини ўрганган зотлар Аллоҳнинг танланган бандалари пайғамбарларининг дур силсиласининг бир намунасидир.

Бу силсила биринчи инсон ва пайғамбар Одам отадан бошланиб, энг афзал
инсон ва энг охирги пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам билан
тамом бўлади.

Қуръони каримда зикрлари келган пайғамбарларнинг ҳар бирларининг ўзларига яраша хусусиятлари бордир.

Ҳеч бир пайғамбарнинг тўлиқ ҳаёти қисса шаклида келмаган. Балки
уларнинг ҳар бирларининг қиссаларидан умумий даъват, ибрат учун лозим
топилган жойлари келтирилган.

Пайғамбар алайҳиссаломлардан фақат бир кишининг оналари ва туғилишлари
ҳақида маълумот бор. У ҳам ибрат, мўъжиза бўлгани учундир. Бу
маълумотлар Ийсо алайҳиссаломнинг оналари Биби Марямга ва у зот
туғилишларига боғлиқдир.

Шунингдек, Қуръони карим одатда пайғамбарларнинг вафотлари ҳақида ҳам
сўз юритмайди. Фақат Сулаймон алайҳиссаломнинг вафотлари бундан
мустасно. Чунки у зотнинг вафотлари ўзига хос ҳикмат, ибрат ва мўъжиза
ҳисобланади.

Пайғамбар алайҳиссаломларнинг оила аъзолари ҳақида ҳам фақат ибрат
учунгина сўз очилади. Бунга Нуҳ алайҳиссаломнинг ўғли, Лут
алайҳиссаломнинг хотини, Иброҳим алайҳиссалом отаси ва бошқалар мисол
бўла олади.

Аллоҳ таоло пайғамбарларни кетма-кет юбориб туриб, инсоният тўғри
йўлдан қаттиқ адашганда, гуноҳ ва нобакорликка қулоғигача кўмилиб
кетганда ўша тўпланиб қолган муаммоларни бир йўла ҳал этиш учун Улул
азм пайғамбарларни юборади.

Нуҳ алайҳиссалом худди ана шундоқ пайтда пайғамбар бўлганлар. Ўша
пайтда инсоният ҳидоят йўлидан шу даражада ажашган эдики, уни Нуҳ
алайҳиссаломдек улуғ пайғамбар тўққиз юз эллик йил даъват қилиш ҳам
фойда бермади. Охири уларни бутунлай йўқ қилинди.

Иброҳим алайҳиссалом вақтларига келиб ҳам одамзот қаттиқ адашган эди.
Ундаги гуноҳлар оддий гуноҳлар бўлмай қолган эди. Ўша пайтда ҳамма ёқни
буту санам босиб кетган эди. Бу ҳам етмаганидек, ўша вақтнинг подшоҳи
худолик даъвоси қиларди. Иброҳим алайҳиссаломнинг уринишлари оз
бўлмади. У зотнинг жиҳодларини васф қилиш учун бир қанча оятлар
кетма-кет келди.

Қуръони каримда энг кўп зикр этилган пайғамбар Мусо алайҳиссаломнинг
даврларида эса аввалги барча гуноҳлар устига яна бир қанчаси қўшилиб,
инсониятнинг залолатга кетуви мураккаб бир шаклни олган эди. Куфр,
ширк, залолат ва ҳукмдорнинг худолик даъвосидан ташқари сеҳргарларни
устун билиш, ашаддий кофирларнинг ҳалокатидан кейин Пайғамбарнинг ўз
қавми улардан ҳам бадтар ҳолга тушиб турли нобакорликларга қўл уришлари
ана ўша мураккаб муаммолар жумласига киради. Шунинг учун ҳам Мусо
алайҳиссалом қиссалари Қуръони Каримдан энг кўп жой олган қисса бўлиб
қолган.

Ийсо алайҳиссалом даврларига келиб эса ҳолат жуда ҳам чигаллашиб кетган
эди. Аллоҳга турли бут ва санамларни шерик қилиш каби содда мушриклик
ёнида Зоти Илоҳий ҳақида турли туман фалсафалар пайдо бўлган эди.
Шунингдек, ҳамма моддапараст бўлиб унча мунча мўъжиза ёки пайғамбарнинг
ҳаракатига эътибор бериш ҳам йўқ даражага келиб қолган эди. Шаддодлик
учига чиққани учун ҳам ўша вақтнинг кофирлари дарҳол Аллоҳнинг
пайғамбарини ўлдириш пайига тушдилар.

Буларнинг ҳамаси Ҳакиму Хабир Аллоҳ таоло инсониятни поғанама-поғана аста-секин тарбиялаб келганини кўрсатади.

Яна бир чуқур мулоҳаза қиладиган бўлсак, Улул азм пайғамбарлар ўзлари
атрофидаги бошқа пайғамбарлардан кўпроқ ҳаракат қилганлари кўринади.
Улул азм пайғамбарларга яқинда ўтган пайғамбар баъзи муаммоларни ҳам
қилишга таклиф қилинганлари кўринади. Мисол учун Лут алайҳиссалом
баччабозликни, Шуайб алайҳиссалом саво-сотиқ ишларидаги қаллобликларни
ва ҳаказо.

Ҳамиша пайғамбар халқ оммаси билан бўлиб уларнинг икки дунё саодати
учун саъю кўшиш қилганлар. Ҳатто истисно тариқасида подшоҳлик ва
пайғамбарликни ўзларида жамлаган Довуд ва Сулаймон алайҳиссаломлар ҳам
оддий халқ манфаати учун ҳаракат қилганлар.

Доимо пайғамбарлар қийланиб мақсадга эришганлар. Ҳеч кимга осонлик ила мақсадга эришиш насиб қилмаган.

Қуръони каримда пайғамбарлар ҳақида бирорта ҳам салбий сўз йўқ. Уларни доимо улуғлаш бор.

Одамлар ҳузурига биров келиб, мени Аллоҳ сизларга
Пайғамбар қилиб юборди, деса, одамлар, бу гапингни нима билан исбот
қиласан, дейишлари турган гап. Шунинг учун Аллоҳ таоло ҳар бир
Пайғамбарни ўз қавмига юбориш чоғида, ўша қавмнинг ҳолига, ижтимоий,
ақлий ва бошқа савияларига қараб, мўъжиза ҳам беради.
Пайғамбарга
берилган мўъжиза одатдан ташқари бир иш бўлиб, ўша замон кишилари:
«Оддий одамнинг қўлидан бу иш келмайди, мадомики бу ажойиб ишни бизга
кўрсатдими, бу одам ҳақиқий Пайғамбар экан, унга иймон келтирайлик»,
дейиши керак бўлади.

Мисол учун, Мусо алайҳиссаломни Аллоҳ таоло Пайғамбар қилиб юборган
жамиятда сеҳргарлик жуда ҳам ривожланган экан. Сеҳргарлар жамиятда
обрўли одамлар бўлиб, турли сеҳрларни кўрсатар эканлар. Мисол учун,
арқонни ерга ташласа, одамлар кўзига илон бўлиб кўринар экан. Аллоҳ
таоло Мусо алайҳиссаломга мазкур сеҳргарликнинг сеҳридан кучли
мўъжизаларни берди. Яъни, қўлларидаги ҳассани ерга ташласалар, катта
илон бўлиб, сеҳргарларнинг арқон-илонларини ютиб юборадиган бўлди.

Ушбу оятда Ийсо алайҳиссалом ўзларининг Бани Исроилга Пайғамбар қилиб
юборилганларини тасдиқловчи мўъжизаларнинг айримларини олдиндан айтиб
ҳам ўтмоқдалар:

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади. У: «Албатта, мен сизга Роббингиздан
оят-мўжиза келтирдим, мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман,
унга пуфласам, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма
кўр ва песларни тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани
емоқдасизу, нимани уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман. Агар мўмин
бўлсангиз, албатта, бунда сизга оят-белги бордир», дейди». (49)

Ояти кариманинг аввалидаги жумладан кўриниб турибдики, Ийсо алайҳиссалом Бани Исроилга Пайғамбар бўлганлар.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади».

Бани Исроилнинг аввалги Пайғамбари бўлмиш Мусо алайҳиссаломга келган
илоҳий китоб Таврот шунинг учун Ийсо алайҳиссаломга ҳам илоҳий китоб
ҳисобланади.

Кейин оятда Ийсо алайҳиссалом Бани Исроил ҳузурига Пайғамбар бўлиб янги келган пайтда айтган гаплари баён қилинади:

«...албатта, мен сизга Роббингиздан оят-мўъжиза келтирдим».

Бу оят-мўъжиза у кишининг Пайғамбар эканлигини исботлашга хизмат қилади.

«мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман, унга пуфласам,
Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма кўр ва песларни
тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани емоқдасизу, нимани
уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман».

Ушбу жумлада Ийсо алайҳиссалом ўзларига Аллоҳ таоло томонидан берилган мўъжизалардан тўрттасини зикр қилмоқдалар:

а) лойдан қуш ясаб, пуфласа, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлиши;

б) Аллоҳнинг изни билан туғма кўрни, песни тузатиш;

в) ўликни тирилтириш;

г) ўзлари кўрмай-билмай туриб Бани Исроилга улар еган ва уйида сақланаётган нарсаларни айтиб бериш...

Кўпчилик қадимги тафсирчилар, туғма кўрни, песни Аллоҳнинг изни билан
тузатиб, ўликни тирилтириш мўъжизаларини эътиборга олиб бўлса керак,
Ийсо алайҳиссалом даврларида тиб илми ривожланган экан, шунинг учун
Аллоҳ таоло у кишига ўша вақт табиблари қўлидан келмайдиган ишларни
мўъжиза қилиб берган, деганлар.

Аммо Ийсо алайҳиссаломнинг мўъжизаларини эътибор билан ўрганилса, унда
ҳаёт бериш ёки ҳаётни ўрнига қайтариш, соғлиқни жойига келтириш ва
ғайбдан хабар беришлар бор. Албатта, бу ишларнинг ҳаммаси Аллоҳнинг
изни билан бўлишлиги қайта-қайта такрорланяпти.

Ийсо алайҳиссаломга Аллоҳ таоло томонидан берилган бу мўъжизаларнинг
табиатини ўрганган ва ўша вақтдаги тарихий воқеликни кузатган
уламоларимиз, Ийсо алайҳиссалом даврида одамлар моддапараст бўлиб
кетган эдилар, деган фикрга келганлар. Улар ҳар бир нарсанинг сабаби
топилса бўлди, масала ечилади, деганга ўхшаш фикрлайдиган, руҳоний,
ғайбий нарсаларга мутлақо ишонмайдиган бўлиб кетишган экан. Уларнинг бу
ҳолатларини муолажа қилиш учун Ийсо алайҳиссаломга мазкур мўъжизалар
берилган экан.

Аллоҳ таоло «Моида» сурасида Ийсо алайҳиссаломга берган мўъжизаларини у зотга бетган неъматларидан ҳисоблайди:

«Аллоҳ: «Эй Ийсо ибн Марям, сенга ва волидангга берган неъматимни эсла.
Сени муқаддас руҳ билан қўллаганимни, одамларга бешикда ҳам,
катталигингда ҳам гапирганингни эсла. Сенга китобни, ҳикматни, Тавротни
ва Инжилни ўргатганимни эсла. Менинг изним ила лойдан қуш шаклини
ясаганингда ва унга пуфлаганингда, Менинг изним ила қуш бўлганини,
Менинг изним ила туғма кўрни ва песни тузатганингни эсла. Менинг изним
ила ўликларни чиқарганингни эсла. Бани Исроилга аниқ мўъжизалар
келтирганингда, улардан куфр келтирганлари: «Бу очиқ сеҳрдан ўзга ҳеч
нарса эмас», деганида, сени улардан қутқарганимини эсла», деганини ёд
эт!» (110)

Ушбу оятда Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга хитоб
қилиб, қиёмат куни Пайғамбарларни жамлаган пайтда Ийсо алайҳиссаломга
айтадиган гапларини эслашни буюрмоқда.

Бу дунёда насоролар «худо», «худонинг ўғли», деб юрган Ийсо
алайҳиссаломнинг ҳақиқатлари ушбу эслатмалардан аниқ билиб олинади.

Аллоҳ таоло бу ҳақиқатни барча Пайғамбарлар ҳузурида, масаланинг бош
қаҳрамони Ийсо ибн Марям алайҳиссаломнинг ўзларига эслатиш билан
тасдиқламоқда.

«Эй Ийсо ибн Марям! Сенга ва волидангга берган неъматимни эсла».

Аввало, насоролар «худо» деб эътиқод қилаётган Ийсонинг волидаси бор
экан. Худонинг эса, онаси бўлиши мумкин эмас. Дунёга келишда онага
муҳтож бўлган одам Худо бўла олмайди.

Иккинчидан, Ийсо ибн Марямга ҳам, унинг волидаси Марям бинти Имронга
ҳам Аллоҳ неъмат берган экан. Бошқанинг неъматига муҳтож кишилар Худо
бўлиши мумкин эмас.

«сени муқаддас руҳ билан қўллаганимни, одамларга бешикда ҳам, катта бўлганингда ҳам гапирганингни эсла».

«Муқаддас руҳ» Жаброил фаришта алайҳиссаломдир. «Гапириш» деганда эса,
Аллоҳга даъват, Пайғамбарлик гаплари назарда тутиляпти. Одамларнинг
оддий гапларидек гап бўлганида, бунча гувоҳлар ҳузурида ҳужжат сифатида
келтирилмас эди.

Агар бешикда гапирганинг ёки доимо Пайғамбарларга хос гапирганинг учун
сени «худо» деб эътиқод қилишаётган бўлса, бу нарса сени Мен Жаброил
билан қўллаганим ва у орқали Ўз сўзларимни юбориб турганимдан
эканлигини билсинлар.

Ўз фаолиятида муқаддас руҳ ёрдамига муҳтож бўлган зот ҳеч қачон Худо бўла олмайди.

«Сенга китобни, ҳикматни, Тавротни ва Инжилни ўргатганимни эсла».

Оятдаги «китоб»дан мурод–ўқиш-ёзишдир.

Ийсо алайҳиссаломга ўқиш-ёзишни, ҳикмат билан тасарруф қилишни,
ўзларидан олдин келган илоҳий китоб Тавротни ва ўзларининг китоблари
бўлмиш Инжилни ҳам Аллоҳ таоло ўргатган.

Бу ҳақиқат қиёмат кунида барча Пайғамбарларнинг йиғилишда айтилиши ҳам
алоҳида маъно касб этади. Ийсо ибн Марям алайҳиссаломнинг ҳақиқатларини
ойдинлаштиради. Албатта, ўқиш-ёзишни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни
ўрганишга, қолаверса, бошқа зотдан ўрганишга эҳтиёжи бор одам ҳеч қачон
Худо бўла олмайди. Балки, ўша йиғилишда иштирок этаётган Пайғамбарлар
каби бир Пайғамбар бўлади.

«Менинг изним ила лойдан қуш шаклини ясаганингда ва унга пуфлаганингда,
Менинг изним ила қуш бўлганини, Менинг изним ила туғма кўрни ва песни
тузатганингни эсла».

Эҳтимол, насоролар Ийсо ибн Марям лойдан қуш ясаганда, унга жон кириб
учиб кетгани учун ёки одатда тузатиб бўлмайдиган туғма кўр ва пес
касалларнинг у кишидан шифо топганлари учун Худо деб эътиқод
қилишаётгандир?

Бу нотўғри тасаввур. Аввало, ушбу жамланиб турган Пайғамбарларнинг
ҳаммаларига бунга ўхшаш мўъжизалар Аллоҳ томонидан берилган. Қолаверса,
Ийсо ибн Марям алайҳиссалом лойдан Аллоҳнинг изни ила қуш ясаган, унга
пуфлашни ҳам Аллоҳнинг изни ила пуфлаганлар, у шакл Ийсонинг изни билан
эмас, Аллоҳнинг изни билан қушга айланган.

Шунингдек, туғма кўр ва песларнинг тузалиши ҳам Аллоҳнинг изни ила
бўлган. Агар баъзи мўъжизалар кўрсатган зот Худо бўлаверса, манави
тўпланиб турган Пайғамбарларнинг ҳаммаси ҳам Худо бўлишлари керак эди.
Ундан кейин, бошқанинг изни ила одатдан ташқари иш қилган киши ҳеч
қачон Худо бўла олмайди.

«Менинг изним ила ўликларни чиқарганингни эсла».

Яъни, тирилтирганингни. Агар Ийсо ибн Марям алайҳиссаломни ўликларни
тирилтиргани учун Худо деб айтишаётган бўлса, бу иш ҳам Аллоҳнинг изни
ила бўлган. Жонни олган Аллоҳ уни қайта беришга ҳам қодир. Бошқа
мўъжизалар қатори бу мўъжиза ҳам у кишини Худо деб эътиқод қилишга олиб
бормаслиги керак. Бунинг устига, ушбу мўъжизалар содир бўлганда уларни
очиқ сеҳр деганлар ҳам бўлган. Шу сабабдан Ийсони ўлдиришга очиқ қасд
ҳам қилишганки, бу ҳам эслашга лойиқ ҳодиса:

«Бани Исроилга аниқ мўъжизалар келтирганингда, улардан куфр
келтирганлари: «Бу очиқ сеҳрдан ўзга нарса эмас», деганида сени улардан
қутқарганимни эсла».

Бани Исроил минглаб одамлар ҳузурида кўрсатилган мўъжизаларни инкор эта
олмади. Аммо бу мўъжизалар Ийсога Аллоҳ томонидан Пайғамбарлигини
тасдиқлаш учун ҳужжат ва далил қилиб берилганилигини эътироф қилишга
бўйинлари ҳам ёр бермади. Шунда Бани Исроил ўзларига хос услуб билан
бир гап тўқиб чиқардилар: «Бу очиқ сеҳрдир», дедилар ва сеҳргарни
ўлдириш керак, деб Ийсони алайҳиссалом ўлдиришга қарор қилдилар.

Лекин Аллоҳ таоло ўз Пайғамбари Ийсони алайҳиссалом Бани Исроилдан
қутқариб, Ўзига кўтариб олди. Бу ҳам Ийсо ибн Марям Худо эмас, балки
Пайғамбар бўлганини кўрсатади.

Келаси оятда ҳам Аллоҳ таолонинг Ийсо ибн Марямга алайҳиссалом берган неъматларидан бири зикр этилади:



«Ийсо улардан кофирликни сезиб қолганда: «Кимлар
Аллоҳ йўлида менга ёрдамчи бўлади?!» деди. Ҳаворийлар: «Биз Аллоҳнинг
ёрдамчиларимиз, Аллоҳга иймон келтирдик ва бизнинг мусулмонлигимизга
гувоҳ бўл», дедилар». (Оли Имрон 52)
Ийсо алайҳиссалом Бани
Исроилга Пайғамбар бўлиб келиб, уларни даъват қилганларидан ва турли
мўъжизаларни кўрсатганларидан кейин ҳам Бани Исроил йўлга тушмади.

«Ийсо улардан кофирликни сезиб қолганда: «Кимлар Аллоҳ йўлида менга ёрдамчи бўлади?!» деди».

Кўпчилик бош тортди. Куфрни ихтиёр қилди. Лекин ажаб эмаски, баъзи бир
хос кишилар Аллоҳнинг дини йўлида Унинг Пайғамбарига яқиндан ёрдам
берсалар?! Ҳар бир даъватнинг, ҳар бир ҳаракатнинг юзага чиқиши учун
ўша даъват ва ҳаракат раҳбари атрофида жон фидо кишилар бўлиши шарт.
Ийсо алайҳиссалом ҳам ўшандай одамларни топиш мақсадида юқоридаги гапни
қилдилар. Бунга жавобан:

«Ҳаворийлар: «Биз Аллоҳнинг ёрдамчиларимиз, Аллоҳга иймон келтирдик ва бизнинг мусулмонлигимизга гувоҳ бўл», дедилар».

«Ҳаворий» дегани ҳолис, яқин, ишончли дўст, деганидир. Ийсо
алайҳиссаломнинг ҳам шундай кишилари бор эди. Улар Пайғамбарнинг
даъватларига дарҳол, лаббай, деб жавоб бердилар. Улар шу ерда Аллоҳнинг
дини йўлида ёрдамчи бўлишга тайёр эканликларини эълон қилишлари билан
бирга, Аллоҳга келтирган иймонларини ҳам зикр қилмоқдалар. Чунки иймон
энг асосий нарса ҳисобланади.

Ҳаворийлар яна Ийсо алайҳиссаломдан ўзларининг мусулмонликларига гувоҳ
бўлишларини ҳам сўрашмоқда. Яъни, Аллоҳнинг амрига бўйсунганликлари,
Аллоҳнинг динига ва Пайғамбарига ёрдам берганликларига гувоҳ бўлишни
сўрашмоқда.

Сўнгра улар Аллоҳга илтижо этиб, дуо қилишмоқда:

«Эй Роббимиз! Сен туширган нарсага иймон келтирдик ва Пайғамбарга
эргашдик. Бас, бизни гувоҳлик берувчилар қаторига ёзгин», дедилар». (53)

Яъни, биз Сенинг туширган ваҳийингга иймон келтирдик, Пайғамбаринг Ийсо
алайҳиссаломга эргашдик. Бас, бизни Ўзингнинг тавҳидингга,
Пайғамбарингнинг ҳақлигига ва унинг тўғрилигига гувоҳлик берувчилар
қаторига ёзиб қўйгин.



«Ҳаворийлар: «Эй Ийсо ибн Марям, сенинг Роббинг
бизга осмондан тузатилган дастурхон тушира олурми?» деганларида, у:
«Агар мўмин бўлсаларингиз, Аллоҳга тақво қилинглар», деганини эсла».
(112)

Бу оятда хитоб Пайғамбаримизга соллаллоҳу алайҳи васаллам эслатма бўлиб келмоқда.

Айни чоқда, бу оят ҳаворийлар билан Ийсо алайҳиссалом ўрталарида бўлиб
ўтган суҳбатни ва шу суҳбат орқали Ийсо алайҳиссалом қавмларининг
сиймосини (кимлигини) очиб беряпти.

Ҳаворийлар Аллоҳ илҳом бериб, Унга ва Унинг Пайғамбари Ийсо
алайҳиссаломга иймон келтирган, ўз қавмлари ичидан Аллоҳнинг дини ва
Пайғамбарига мадад бўлиш учун танлаб олинган, ихлосли ва мустаҳкам
иймонли кишилар экани ҳаммага маълум.

Ана шундай мумтоз гуруҳ ўз йўлбошчиси, Пайғамбарига: «Эй Ийсо ибн Марям», деб мурожаат қиляпти.

Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
саҳобалари у зотга бирор марта бунақа равишда мурожаат қилганлари йўқ.
Улар доимо: «Эй Аллоҳнинг Расули»; «Эй Аллоҳнинг Набийси»; «отам-онам
сизга фидо бўлсин», каби сўзлар билан мурожаат этганлар.

Қолаверса, Ийсо алайҳиссаломнинг энг яқин кишилари бўлмиш ҳаворийлар:

«Роббинг бизга осмондан тузатилган дастурхон тушира олурми?» дейишмоқда.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаи киромларидан
бирорталари иймонга кирганидан сўнг мўъжиза кўрсатишни талаб
қилмаганлар. Чунки бу иш иймонли кишига ярашмайди.

Бу иш ноқулай бўлганидан ҳам Ийсо алайҳиссалом ҳаворийларидан юқоридаги ноўрин саволни эшитганларидан сўнг:

«Агар мўмин бўлсаларингиз, Аллоҳга тақво қилинглар», демоқда.

Ҳаворийлар эса, ўз сўзларида туриб, қилаётган талаблари нима учун эканлигини шарҳлаб бермоқдалар:

«Улар: «Ундан емоқни, қалбларимиз таскин топмоғини, бизга рост
гапирганингни билмоқни ва бунга гувоҳ бўлмоқни истармиз», дедилар».
(113)

Ҳаворийларнинг Аллоҳ осмондан бизга ясатилган дастурхон тушириб берсин, деб қилаётган талабларининг бир неча сабаблари бор экан.

Биринчиси, ундан еб кўрмоқчилар. Эҳтимол таомга ҳожатлари бор. Эҳтимол
Пайғамбарга яқин кишилар сифатида алоҳида ҳурматга сазовор бўлмоқчилар.
Эҳтимол табаррукан қилмоқчилар.

Иккинчидан, қабларини таскин топтирмоқчилар. Иймонга келганлар-у, аммо
қалблари яна ҳам таскин топишини истайдилар. Бунинг учун ўзлари
эргашган Пайғамбар сўровига биноан, ўзлари иймон келтирган Аллоҳ
томонидан бир мўъжизанинг бўлишини хоҳлайдилар.

Учинчидан, Пайғамбар уларга рост гаприганини билишни истайдилар. Ийсо,
Аллоҳнинг Пайғамбариман, демоқда, агар гапи рост бўлса, у ўзига хос
услуб билан бу даъвони исбот қилиши керак бўлади. Энг яхши
исбот–мўъжиза кўрсатишдир. Ўша мўъжизани кўрсатса, рост гапирган
ҳисобланади.

Тўртинчидан, ҳаворийлар ўша мўъжиза содир бўлганига гувоҳ бўлмоқчилар.
Улар Ийсо алайҳиссаломга яқин кишилар сифатида бошқа кишилар томонидан
турли саволларга тутилишлари турган гап. Энг кўп бўладиган савол,
албатта, у зотнинг Пайғамбарлигини қандай исботлайсиз, қабилида бўлади.
Ана ўшанда, кўрсатилган мўъжизанинг гувоҳи бўлганликларини айтмоқчилар.
Ёки бевосита саволсиз ҳам, даъват чоғида, шубҳачиларнинг шубҳасини
қайтариш пайтида, бу гувоҳликларини айтишлари мумкин.

Ҳаворийлар мана шу эътиборлар ила осмондан ясатилган дастурхон
туширилишини сўрадилар. Шунда Ийсо алайҳиссалом Парвардигори Оламга
мурожаат этиб, дуо қилдилар:

«Ийсо ибн Марям: «Эй бор Худоё! Роббимиз! Бизга осмондан ясатилган
дастурхон туширгин, у аввалимизгаю охиримизга байрам бўлиб қолсин.
Сендан мўъжиза бўлиб қолсин. Ва бизга ризқ бергин, зотан Ўзинг энг яхши
ризқ бергувчисан», деди». (114)

Ушбу дуода Ийсо алайҳиссалом Пайғамбарлик одоби ила ўз Илоҳи ва Роббиси
Аллоҳ таолога ўзларининг бандаликларини, Унга ҳожатманд эканликларини
билдириб, хокисорлик ила нидо қилмоқдалар. У киши Аллоҳ таолодан
осмондан дастурхон туширишни, туширганда ҳам, уни хайр-барака ва
хурсандчилик боиси–байрамга сабаб бўладиган қилиб туширишни сўраб дуо
қилмоқдалар.

Шу билан бирга, бу дастурхон Аллоҳ томонидан мўъжиза бўлиб қолишини ҳам
сўрамоқдалар. Мўъжиза сифатида туширилган дастурхон ризқ бўлиб қолишини
ҳам истамоқдалар.

Аллоҳ таоло Пайғамбари Ийсо алайҳиссаломнинг бу дуоларини ижобатга олди ва қуйидаги жавобни қилди:

«Аллоҳ: «Мен, албатта, уни сизларга туширгувчиман. Бас, бундан кейин
сизлардан ким куфр келтирса, уни оламларда ҳеч кимни азобламаган азоб
ила азоблагайман», деди». (115)

Ҳақ таоло Ўзининг жалолига–улуғворлигига яраша жавоб берди:

«Мен, албатта, уни сизларга туширгувчиман», деди.

Уламоларимиз моида–дастурхон ҳақида Қуръони Каримдан бошқа ҳеч қандай
маълумот йўқ бўлишига қарамай, худди шу жумланинг ўзига таяниб:
«Дастурхон тушган, чунки Аллоҳниг ваъдаси ҳақдир», дейдилар.

Аллоҳ таоло дастурхон тушириш ҳақидаги сўровни ижобат қилиш билан
бирга, Ўзининг доимий одатини ҳам эсга солмоқда. У одат мўъжиза талаб
қилган қавм, мўъжиза келгандан кейин ҳам куфр келтирса, уни қаттиқ
азобга дучор қилишдир. Бу азоб ҳам бу дунёда, ҳам у дунёда бўлади.



Ийсо алайҳиссаломнинг даъватларини эшитган,
мўъжизаларини кўрган одамлар у зотга иймон келтириб, эргаша бошладилар.
Улар кундан кунга кўпайиб борди. Бу ҳол яҳудийларни ташвишга солди.
Улар Ийсо алайҳиссаломни ўлдиришга қасд қилдилар.

«Нисо сурасидаги ушбу оятларда ўша машъум ниятнинг ҳақиқати баён қилинади:

«Биз Аллоҳнинг Расули Масиҳ Ийсо ибн Марямни ўлдирдик», деганлари учун
(уларни лаънатладик). Ҳолбуки уни ўлдирмадилар ҳам, осмадилар ҳам,
лекин уларга шундай туюлди. У ҳақида ихтилофга тушганлар унинг ўлимидан
шак-шубҳададирлар. У тўғрисида уларнинг билимлари йўқ, магар гумонга
эргашарлар. Уни ўлдирмаганлари аниқдир.

Ушбу оятларда яҳудийларнинг Аллоҳнинг лаънатига учрашларига сабаб бўлган баъзи қилмишлари зикр этиляпти.

Ўша қилмишлардан биринчиси:

«Аҳдномаларини бузганлари».

Яҳудийлар аҳдномаларини қандай бузганларини ўтган оятда ҳам яққол кўрдик, ўргандик ва англаб етдик.

Иккинчиси:

«Аллоҳнинг оятларига куфр келтирганликлари».

«Оят» деганда белги ва мўъжиза маънолари ҳам тушунилади. Аллоҳ таоло
яҳудийларга иймонга келишлари ва тўғри йўлга тушишлари учун кўплаб
оятлар–белги ва мўъжизалар кўрсатди. Бошқа сура ва оятларда уларнинг
зикри келган. Аммо яҳудийлар мазкур мўъжизаларнинг барчасига куфр
келтирдилар, уларни инкор этдилар.

Учинчиси:

«Пайғамбарларни ноҳақдан ўлдирганлари».

Бу ҳам маълум ва машҳурдир. Қуръонда ўрни билан бу масала ҳам керагича
ёритилган. Мисол учун, яҳудийлар Закариё ва Яҳъё алайҳиссаломларни
ноҳақдан ўлдирганларини эслаш кифоя қилади.

Тўртинчиси:

«қалбларимиз берк», деганлари».

Бу гапни улар Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг даъватларига жавобан
айтганлар. Уларни Исломга чақирганларида, масхара қилиб: «Бизнинг
қалбларимиз берк, сенинг даъватинг кирмайди», деганлар. Бу билан улар,
биз сенинг гапингга қулоқ ҳам солмаймиз, демоқчи бўлганлар.

Во ажабо, ҳақиқатда ҳам уларнинг қалблари берк ҳолда, унга ҳеч нарса кирмайдиган қилиб яратилганми?!

«Йўқ! Балки куфрлари сабабли Аллоҳ қалбларига муҳр босган, озгиналаридан бошқаси иймон келтирмаслар».

Яъни, аслида уларнинг қалблари ҳам бошқаларники каби яратилган, улар
айтгандек, берк қилиб яратилган эмас. Аммо куфрлари сабабли Аллоҳ
уларнинг қалбларини муҳрлаб, қаттиқ, бетаъсир ва берк қилиб қўйган.
Шунинг учун ҳам, улардан жуда ҳам оз одамлар мусулмонликни қабул
қиладилар.

Бешинчиси:

«Ва куфрлари, Марямга қарши улкан бўҳтон айтганлари...»

Яҳудийларнинг ҳар бир катта гуноҳи эсга олинганида куфрлари қўшиб зикр
қилинади. Ушбу жумлада ҳам шундай бўлган. Улар покиза, афифа Марям
онамизга ҳам бўҳтон қилганлар. Марям Юсуфи Нажжор билан зино қилди ва
ҳаромдан Ийсони туғди, деганлар. Бу гапни айтишга ҳеч кимнинг тили
бормайди. Уни фақат яҳудий айта олиши мумкин.

Олтинчиси:

«Аллоҳниг Расули Масиҳ, Ийсо ибн Марямни биз ўлдирдик деганлари».

Аслида, яҳудийлар Ийсо алайҳиссаломни Пайғамбар деб тан олмаганлар. Бу
ердаги «Аллоҳнинг Расули» дейишлари истеҳзо ва масхара учундир. Улар
Ийсо алайҳиссаломни ўлдирганликларини даъво қиладилар. Лекин бу қуруқ
даъво, холос. Ҳақиқатни эса, Қуръони Карим баён қилади:

«Ҳолбуки, уни ўлдирмадилар ҳам, осмадилар ҳам, лекин уларга шундай туюлди».

Ийсо алайҳиссаломга яҳудийлар суиқасд қилганларининг қиссаси маълум ва
машҳур. Бу қиссани буюк тафсирчилардан Ибн Касир раҳматуллоҳи алайҳи
қуйидагича ривоят қиладилар:

«Аллоҳ таоло Ийсо ибн Марямни очиқ-ойдин аломатлар ва ҳидоят ила
Пайғамбар қилиб юборганида, яҳудийлар у зотга берилган Пайғамбарлик ва
мўъжизаларга ҳасад қилдилар. У киши кўр бўлиб туғилганларни ва песларни
даволар, ўликни Аллоҳнинг изни ила тирилтирар, лойдан қушнинг шаклини
ясаб унга пуфласалар, Аллоҳнинг изни ила қуш бўлиб учиб кетар эди.
Шунга ўхшаш кўпгина мўъжизалар билан у кишини Аллоҳ қўллаб-қувватлаган
эди. Яҳудийлар эса, у кишини ёлғончига чиқардилар, хилоф қилдилар ва
имкони борича у зотга озор беришга ўтдилар. Ҳаттоки, Аллоҳнинг
Пайғамбари Ийсо алайҳиссалом улар бор жойда турмайдиган бўлдилар.
Кўпинча оналари билан бирга саёҳатда юришга мажбур бўлдилар. Яҳудийлар
бу билан кифояланиб қолмадилар, у зотни ўша даврдаги Дамашқнинг
подшоҳига чақдилар. Подшоҳ юлдузларга сиғинадиган мушриклар тоифасидан
эди. Унинг миллатига, юнон, деб ном берилган эди. Яҳудийлар унга:
«Байтул Мақдисда бир одам чиқиб, кишиларни фитнага солмоқда,
адаштирмоқда ва фуқароларни подшоҳга қарши қўймоқда», деб хабар
етказдилар. Бундан подшоҳнинг ғазаби чиқди. БайтулМақдисдаги ноибига
мазкур одамдан эҳтиёт бўлиш, уни осиб, бошига тикон қўйиб, унинг
шарридан одамларни сақлаш фармонини берди. Мактуб Байтул Мақдиснинг
волийсига етиб келганида, у фармонни бажаришга отланди. Бир тоифа
яҳудийлар билан Ийсо алайҳиссалом турган жойга борди. У киши ўзларига
яқин кишилар билан бирга эдилар. Уларнинг сони ўн икки-ўн уч ёки ўн
еттита эди.

Бу воқеа жума кунидан шанбага ўтар кечаси содир бўлди. Яҳудийлар уларни
қамалга олдилар. Ёки улар босиб киришади, ёки ўзлари уларнинг олдига
чиқишлари керак–бундан бошқа илож қолмаганини англаб етган Ийсо
алайҳиссалом шерикларига: «Кимингизга менинг тусим ўтса, ўша одам
жаннатда мен билан бирга бўлади», дедилар.

Бу ишга бир ёш йигит тайёрлигини билдирди. Уни хиёл ёш санадилар,
юқоридаги гапни иккинчи, учинчи бор такрорладилар. Ҳар сафар фақат
ҳалиги йигит ўз тайёрлигини билдирди. Ийсо алайҳиссалом: «Сен ўшасан!»
дедилар. Аллоҳ таоло у йигитни Ийсо алайҳиссалом тусига киритди.

Томнинг шифтидан бир туйнук очилди. Ийсо алайҳиссаломни мудроқ олди. Шу
ҳолда осмонга кўтарилдилар. У зот кўтарилганларидан кейин, шериклари
ташқарига чиқдилар. Яҳудийлар қоронғуда ҳалиги йигитни, Ийсо, деб
ўйлаб, ушлаб, осдилар ва бошига тикон қўйдилар».

Кўпчилик ривоятларда, Ийсо алайҳиссаломнинг тусига кирган ва қатл
этилган ҳаворийларнинг ичида бўлган Яҳузо Эсхурютий исмли одам. У
хиёнат қилиб Ийсо алайҳиссаломнинг беркинган жойларини яҳудийларга
кўрсатиб берган эди, дейилади.

Аммо ишга бу билан нуқта қўйилгани йўқ. Асосий ихтилофлар айнан ушбу воқеадан сўнг бошланди.

Таъкидланганидек, ҳодиса кечанинг қоронғусида, тўс-тўпалоннинг ичида бўлиб ўтди. Кўп нарсалар ноаниқ қолди. Шунинг учун:

«Унинг ҳақида ихтилоф қилганлар унинг ўлимидан шак-шубҳададирлар».

Аввало, ҳодисада иштирок этганларнинг ўзлари ихтилофга тушдилар. «Агар
ўлдирилган Ийсо бўлса, бирга юрган одам қани? Агар ўлдирилган бирга
юрган одам бўлса, Ийсо қани?» дедилар, бир-бирларига.

Лекин бирибир ўликни осиб қўйиб, биз Ийсони ўлдирдик, деб мақтаниб юришаверди.

Насоролар бўлса, баъзилари бу гапга ишонди, баъзилари «Ийсо ўлгандан
кейин кўмилди. Аммо уч кундан кейин яна тирилди», дейишди.

Лекин ҳаммаларининг гапи ҳам асоссиз гаплардир. Бу нарса оятнинг сўнгида яна бир бор таъкидланади:

«У тўғрисида уларнинг билимлари йўқ, магар гумонга эргашадилар. Уни ўлдирмаганлари аниқ».

Хўш, ўлдирмаганлари аниқ бўлса, унга нима бўлган, деган саволга келаси оятда жавоб келади:

«Балки, уни Аллоҳ Ўзига кўтарди. Аллоҳ азиз ва ҳаким бўлган зотдир».

Мўмин-мусулмонларнинг Ийсо алайҳиссалом ҳақларидаги ақидалари ушбу ва
бошқа оятлардан ҳамда саҳиҳ ҳадиси шарифлардан олинган. Унда ҳеч қандай
ноаниқлик, шубҳа ёки гумон йўқ. Ҳаммаси аниқ ва очиқ-ойдин.

Аллоҳ таоло Ийсо алайҳиссаломни Ўзига кўтарган пайтда у зот 33 ёшда эдилар.

Аммо Марямнинг ўзига бундан бошқа нарсалар ҳам билдирилган эди:

«Фаришталарнинг: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди, поклади ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди.

Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ
қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла». (Оли Имрон 42-43)

Биби Марям бошидан кечган ҳодисанинг ҳақиқатини Қуръони Карим рўйи-рост
ҳикоя қилмоқда. Яъни, Марямни Аллоҳ танлаб олганини, бошқалар каби
оддий эмасликларини баён этмоқда. Шу билан бирга, у кишининг, насоролар
даъво қилаётганидек, «она худо» ёки «худонинг хотини» ҳам эмасликларини
билвосита таъкидламоқда.

«Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди»

«Поклади» дейишликнинг улкан маъноси бор. Чунки Биби Марям ҳазрати
Ийсони туққанларидан кейин у кишига турли нопок туҳматлар бўлади.
Ҳозирдан бўлғуси у туҳматлар рад этилмоқда.

«…ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди».

Ушбу жумланинг ўзи буюк бир мўъжизадир. Тасаввур қилинг: Ислом дини
таълимотлари туша бошлагач, масиҳийлар билан қаттиқ тортишувлвр турди.
«Кимнинг дини афзал?» деган савол кўндаланг бўлди. Албатта, бундай
ҳолда ҳамма ўз динининг афзаллигини изҳор қилишга уринади. Шундай бир
пайтда фақат илоҳий каломгина бу жасоратли сўзни айтиши мумкин. Ўзига
қарши тарафнинг вакилини, оламдаги аёлларнинг энг яхшиси, дейиш
ҳазилакам гап эмас! Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом ҳақиқий
Пайғамбар бўлганликлари учунгина бу ҳақиқат ошкора айтилди.

Юқоридаги иккинчи оятда фаришталар Биби Марямни давомли тоат-ибодатда, ҳушуъ-ҳузуъда, сужуд-рукуъда бўлишга чорламоқдалар.

«Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла».

Бу нарсалар улкан ишга тайёргарлик эди.



«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан
бўлган сўзнинг башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям бу
дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир.

У одамларга бешикда ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», деганларини эсла». (Оли Имрон 45-46)

Оятда келган «сўз»дан мурод Ийсо алайҳиссаломдир. «Сўз» арабчада калима
дейилади. Ийсо алайҳиссаломнинг бир номлари «Калиматуллоҳ»дир. Чунки у
кишининг дунёга келишига Аллоҳнинг «Бўл» деган сўзи, калимаси сабаб
бўлган. Аллоҳ таоло ҳамма нарсага қодир. Одам атонинг жасадини
тупроқдан ясади. Одам шаклида ясалган лой ерда ётган эди, Аллоҳ «Тур»
деганида, жон кириб, туриб кетди.

Одатда қиз бола ўзидан ўзи ҳомиладор бўлмайди. Лекин Аллоҳ таоло
Марямга унинг ҳомиладор бўлиб, Аллоҳнинг калимаси туфайли Масиҳ Ийсо
ибн Марям деган фарзанд кўришини фаришталар орқали билдирмоқда.

«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан бўлган сўзнинг
башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям», дедилар.

Шу билан бирга, унинг бошқа сифатларини ҳам санаб ўтмоқда.

«...бу дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир. Одамларга бешикда
ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», дедилар.

Бутунлай жонсиз, қуриб-қотган лойга бир сўз билан жон киритган Аллоҳ
учун тирик жон бўлмиш Марямни бир сўз билан ҳомиладор қилиб қўйиш ҳеч
мушкул эмас.

Ёш ва бокира қиз Марям бу башоратни тушунмай қолди. Бу нима сир эканини билиш учун Роббисига муножат қилди:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам
бўлади?!» деди. У зот: «Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни
ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади», деди». (Оли Имрон 47)

Биби Марям ота-онадан туғилиб, одамлар ичида ўсган бир қиз. Унинг
инсоний тушунчаси бўйича, одатда эркак билан бирга бўлмаган қиз
боланинг фарзанд кўриши ақлга тўғри келмайди. Фаришталар эса, унга бир
ўғил кўришининг хабарини бериб туришибди. Шунинг учун:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам бўлади?!» деди».

Шунда унга қисқа ва тушунарли жавоб келади: Бу жавоб одамларни ўзининг
тор ақлий муҳитидан чиқиб Аллоҳга тааллуқли оддий ҳақиқатни англашга
ундайди.

«Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади».

Жумладан, пок, башар қўли тегмаган қизга ҳам «Туғ!» деса, туғаверади.

Бу қисқа савол-жавобдан кейин Марямга хушхабар олиб келган фаришталар туғилажак боланинг сифатларини айтишда давом этади:

«Ва унга китобни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни ўргатади». (Оли Имрон 48)

Уламоларимиз бу ояти каримадаги «китобни» сўзи «ёзишни» ёки «илоҳий
китобни» деган маънолардан бирини англатади, деганлар. Чунки араб
тилида «китоб» моддаси ёзишни англатади. Умуман китоблар ҳам ёзилган
нарса бўлгани учун шу ном билан аталган. Бизнинг фикримизга кўра мазкур
икки маънодан бирини албатта олишимиз шарт эмас. Балки, иккисини ҳам
оламиз, иккиси бир бирини тўлдириб келади. Дарҳақиқат ҳам Ийсо
алайҳиссаломга Аллоҳ таоло ҳам ёзишни, ҳам илоҳий китобни берган.

Шу билан бирга, Аллоҳ Марямнинг бўлажак Масиҳ Ийсо ибн Марям деб
номланган ўғлига ҳикмат, Таврот ва инжилни ҳам ўргатиши хабар
қилинмоқда.

Ҳикмат кишидаги малака бўлиб, гап ва ишнинг ҳаммасини ўз жойида,
камчиликсиз адо этишни билдиради. Айни чоқда, Пайғамбарларнинг
суннатларига ҳам ҳикмат дейилади.

Таврот Мусо алайҳиссаломга туширилган илоҳий китобдир. У Ийсо
алайҳиссаломга ҳам китоб бўлишини Аллоҳнинг Ўзи айтиб турибди. Таврот
Ийсо алайҳиссаломга келган диннинг асосини ташкил этади. Инжил эса,
Тавротни тўлдириб келган.

Келаси ояти каримада аввалги оятнинг маъноси бевосита давом этади.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади. У: «Албатта, мен сизга Роббингиздан
оят-мўжиза келтирдим, мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман,
унга пуфласам, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма
кўр ва песларни тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани
емоқдасизу, нимани уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман. Агар мўмин
бўлсангиз, албатта, бунда сизга оят-белги бордир», дейди». (Оли Имрон
49)

Ояти кариманинг аввалидаги жумладан кўриниб турибдики, Ийсо алайҳиссалом Бани Исроилга Пайғамбар бўлганлар.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади».

Бани Исроилнинг аввалги Пайғамбари бўлмиш Мусо алайҳиссаломга келган
илоҳий китоб Таврот шунинг учун Ийсо алайҳиссаломга ҳам илоҳий китоб
ҳисобланади.

Кейин оятда Ийсо алайҳиссалом Бани Исроил ҳузурига Пайғамбар бўлиб янги келган пайтда айтадиган гаплари баён қилинади:

«...албатта, мен сизга Роббингиздан оят-мўъжиза келтирдим».

Бу оят-мўъжиза у кишининг Пайғамбар эканлигини исботлашга хизмат қилади.

Кейинги икки оятда ҳам Ийсо алайҳиссалом номларидан айтилаётган сўзлар давом этади:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб, сизга ҳаром
қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим. Сизга Роббингиздан
оят-мўъжиза билан келдим. Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг.

Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат
қилинг. Бу–сироти мустақимдир», дейдир». (Оли Имрон 50-51)

Ушбу ояти кариманинг аввалида Ийсо алайҳиссаломнинг:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб...», деганларидан, яна
бир бор, у кишининг Бани Исроилга Пайғамбар бўлиб, Мусо алайҳиссалом
шариатига амал қилиб келганлари билинмоқда. У киши бор нарсани тўлдириб
келганлар:

«...сизга ҳаром қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим».

Аллоҳ таоло Бани Исроилнинг гуноҳлари учун уларга баъзи нарсаларни
ҳаром қилган эди. Ийсо алайҳиссалом ўша ҳаром қилинган нарсаларнинг
баъзисини ҳалол қилиб келдилар.

«сизга Роббингиздан оят-мўжиза билан келдим».

Яъни, сизларга кўрсатаётган мўжизаларда менинг ҳеч қандай фазлим йўқ. Ҳаммаси Аллоҳдандир.

«Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг».

Демак, Ийсо алайҳиссаломнинг даъватлари Аллоҳ таолога тақво қилиш ва Унинг Расулига итоат этишдир.

«Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат қилинг».

Ийсо алайҳиссалом ҳам бандадирлар, асло, кейинчалик масиҳийлар даъво
қилганларидек, худо эмас. У зот ҳам худди бошқалар каби, бандадирлар.
Шунинг дек, у киши Пайғамбар бўлиб келган Бани Исроил ҳам Аллоҳнинг
бандаларидир. Модомики Робб ва банда бўлар экан, бу ҳол банданинг
Роббга ибодатини тақозо этади. Ушбу айтилганларга тўлиқ амал
қилгандагина тўғри йўлда юрилган бўлади. Бахт-саодатга эришилади.

«Бу сироти мустақимдир».

Фаришталарнинг Биби Марямга ўғил кўриши хушхабари ва бўлажак
фарзандининг сифатлари, Пайғамбар бўлиши, мўъжизалари, гаплари ҳақида
келтирган хабарлар шу билан тамом бўлади.



Ана ўша гаплардан кейин Марям кшп ўйланадиган бўлиб
қолди. Ўзи ёлғиз қолишни, хаёл суришни ёқтириб қолди. Қолгани нима
бўлганини «Марям» сурасидаги қуйидаги ояти карималардан билиб оламиз:

«Китобда Марямни эсла. У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда.

Ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда, Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди». (16-17)

Яъни, эй Муҳаммад, бу китобда (Қуръонда) Марямни эсла. Унинг ғаройиб қиссасини зикр эт.

Қисса қуйидагича:

«У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда»

Байтул Мақдисда яшаётган озода, бокира, тақводор қиз Марям қавмидан ажралиб, шаҳарнинг шарқий томонига ёлғиз чиқди.

Нимага чиққанини Аллоҳ билади. Эҳтимол, бўйи етган қизларга хос, биров сезиши мумкин бўлмаган сирли иши бордир.

Хуллас, ўша ерга чиқиб, ўзи ва қавми орасида тўсиқ олди. Қавмидан ҳеч
ким Марямни кўрмайдиган бўлди. У холи ва ёлғиз қолди. Шунда:

«Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди».

Яъни, фаришта Жаброил алайҳиссалом Марямга тўла-тўкис одам сиймосида намоён бўлди. Аллоҳ уни яратган асл ҳолатида кўринмади.

Чунки бус-бутун ҳолида кўринса, Марям буткул даҳшатга тушиши мумкин эди.

Марям Жаброилни кўриши билан ҳушёр тортди.

«У: «Мен сендан Аллоҳ паноҳ беришини сўрайман. Агар тақводор бўлсанг...» деди». (18)

Марям Жаброил алайҳиссалом эркак киши сифатида хилват жойда кўриниши
билан, дарҳол ўз иффати ҳақида қайғурди ва унга Аллоҳни эслатди. Менга
сенинг ёмонлигинг етишидан Аллоҳдан паноҳ тилайман. Агар Аллоҳдан
қўрқсанг, менга яқинлашма, деди.

Тақводор одам, Аллоҳ таоло эслатилганда ҳар нечук ёвузликдан қайтади.
Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ҳузурига Аллоҳ томонидан элчи бўлиб
келган эди. Шунинг хабарини берди:

«У: «Мен Роббингнинг элчисиман, холос, сенга бир пок ўғилни ҳадя этиш учун келдим», деди». (19)

Жаброил алайҳиссалом Марямга, таҳликага тушма, сенга тегмайман, мен
Роббингнинг сенга юборган элчисиман, сенга пок бир ўғлонни тақдим этиш
учун келдим, холос, деди.

Бу ҳол жуда ажойиб, одатдан ташқари ғаройиб ҳол эди.



Шу боисдан Марям қаттиқ ҳайратга тушди.

«У: «Менда қаёқдан ўғил бўлсин, менга башар тегмаган бўлса, мен бузуқ ҳам бўлмасам?!» деди». (20)

Марямнинг ҳолати оддий инсоний воқеликнинг кўриниши эди. «Менга бирор
эркак тегмаган бўлса, яъни, тан маҳрамим бўлмаса ёки бошқалар билан
ношаръий алоқада бўлган бузуқи аёл бўлмасам, қаердан бола бўлиши
мумкин?!» деди.

Марямнинг бу саволига Жаброил алайҳиссалом оддий воқеликдан юқори–илоҳий воқелик хулосасини баён қилди:

«У: «Ана шундай, Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир ва уни одамларга
белги қилиш учун ҳамда Биздан раҳмат бўлиш учун, бу ҳукми чиқиб бўлган
ишдир», деди». (21)

Жаброил алайҳиссалом: Шундай, Роббинг ирода қилса, башар тегмаса ва бузуқи бўлмасанг ҳам фарзанд бўлаверади, деди.

«Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир».

Ҳеч кимсанинг қўли тегмаган, бузуқилик қилмаган пок ва бокира қиз болага фарзанд ато этиш Мен учун жуда ҳам ўнғайдир, деди.

«...уни одамларга белги қилиш учун...»

Яъни, Биз сенга бу фарзандни одамларга Аллоҳингнинг қудратига,
холиқлигига ва тадбиркорлигига белги бўлиши учун ато қилмоқдамиз.

Одамзот Аллоҳ жорий этган табиий қоидаларга одатланиб қолган. Шу боис
бу ҳодисаларнинг ҳар лаҳзада содир бўлиб туришини қонуний ёки мажбурий
нарсалар деб билади. Бу қоидалар унинг кўз ўнгида кўп
такрорланаверганидан шу қарорга келган. Бироқ ушбу қоидаларни жорий
этган Аллоҳ учун айрим ҳолларни истисно этиш ҳам ҳеч гап эмас.

Эркак ва аёлнинг жинсий унсиятидан фарзанд пайдо бўлишини Аллоҳ таоло
умумий қоида қилиб қўйган. Аслида, эркак ва аёл қўшилган тақдирда ҳам,
Аллоҳнинг хоҳиши бўлсагина, фарзанд яралади. Бу ҳақиқатни кўпчилик
унутиб қўяди.

Унутиладиган ҳақиқатларни бандалар ёдига солиб туриш учун Аллоҳ таоло
ҳар замонда мазкур умумий қоидаларга хилоф ишларни ҳам юзага келтиради.
Баъзи бир эр ва аёлларни фарзандсиз қилиб қўяди. Агар эркак ва аёлнинг
қўшилишигина бола яралишининг асосий омили бўлса, нима сабабдан
барчанинг ҳам фарзанди бўлавермайди?

Шунингдек, қартайиб қолган кишилардан фарзанд бўлмаслиги ҳам умум
одамлар учун табиий қоида, аммо Аллоҳ хоҳласа, Закариёга алайҳиссалом
бергандек, кекса жуфтларга ҳам фарзанд ато қилаверади.

Аллоҳ ҳар бир нарсага қодир, чунончи, хотини бўлмаса ҳам, эркакнинг
ўзидан фарзанд пайдо қилади. Одам отадан Момо Ҳавони яратганидек.
Аксинча, эркак бўлмаса ҳам, аёлнинг бир ўзидан фарзанд яратиши мумкин.
Биби Марямдан Ийсо алайҳиссаломни яратгани каби. Шунингдек, Одам отани
йўқдан бор қилганидек, на эр ва на аёлсиз ҳам турфа махлуқларни ҳаёт
саҳнига келтиради.

Мулоҳаза қилсак, мазкур ҳодисаларнинг барчасида ҳам Аллоҳ таоло сабабчи
омилларини ишга солади. Чунки У зот бу дунёни шу асосда яратган.
Аслида, бир оғиз «Бўл!» деса Одам ота бино бўларди. Аммо бундай
қилмади. Даставвал уни Ўз қўли билан лойдан одам шаклида ясади, бир
муддатдан кейин унинг ичига жонни киритди.

Шунга ўхшаб, Закариё алайҳиссаломга ҳам тайёр ўғилни шундоқ қўлига
тутқазиб қўймади. Пуштсиз кампири билан қўшилганидан кейин аёл
ҳомиладор бўлди. Ҳомила пайдо бўлганининг белгиси сифатида Закариёни
алайҳиссалом уч кун тилсиз қилиб қўйди. Ниҳоят, фарзанд одатдагидек
табиий йўсинда дунёга келди.

Шунингдек, Одам отадан Момо Ҳавони яратишда ҳам ўзига хос бир қанча тадбирлар амалга оширилган.



Энди бокира Марямдан эркаксиз бола пайдо қилиш
жараёни қандай кечганига келайлик. Биз ўрганаётган оятларда
айтилганидек, Жаброил фаришта алайҳиссалом Марямга йўлиқди-да, унинг
кўйлаги ёқасидан пуфлади.

«Бас, унга ҳомиладор бўлди. Сўнгра у билан узоқ маконга четланди». (22)

Яъни, Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ёқасидан пуфлаганидан кейин у Ийсо алайҳиссаломга ҳомиладор бўлди.

«Сўнгра у билан узоқ маконга четланди».

Чунки, бокира қиз ҳали турмуш қурмай, туйқусдан ҳомиладор бўлиб, қавми назарига тушишдан андиша қилиши табиий бир ҳол эди.

Кейин нима бўлганини Аллоҳнинг Ўзи билади. Аммо навбатдаги оят Марямнинг тўлғоқ тутганлиги воқеаси билан бошланади:



«Бас, тўлғоқ уни хурмо танасига олиб борди. У: «Кошки бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди». (23)

Ҳомиладор бўлиб қолганидан ҳижолат бўлиб, одамлар кўзидан қочиб юрган
бокира Марямни тўлғоқ тутди. Уят, андиша ва хижолатпазликларга тўлғоқ
алами қўшилди. Боз устига, тадбир-тажрибасиз ёш қиз ўзи ёлғиз эди.
Тўлғоқ азоби зўрайгач, хурмо танасини маҳкам тутди ва чидай олмай:

«Кошки, бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди.

Ибодатхонада вояга етган, поклиги ва тақвоси билан машҳур бўлган бокира
қиз учун эрсиз бола туғиш ўлимдан ва бутунлай унутилиб кетишдан ҳам
даҳшатли эди.

Аммо Марямнинг ўзига бундан бошқа нарсалар ҳам билдирилган эди:

«Фаришталарнинг: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди, поклади ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди.

Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ
қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла». (Оли Имрон 42-43)

Биби Марям бошидан кечган ҳодисанинг ҳақиқатини Қуръони Карим рўйи-рост
ҳикоя қилмоқда. Яъни, Марямни Аллоҳ танлаб олганини, бошқалар каби
оддий эмасликларини баён этмоқда. Шу билан бирга, у кишининг, насоролар
даъво қилаётганидек, «она худо» ёки «худонинг хотини» ҳам эмасликларини
билвосита таъкидламоқда.

«Эй Марям, албатта, Аллоҳ сени танлаб олди»

«Поклади» дейишликнинг улкан маъноси бор. Чунки Биби Марям ҳазрати
Ийсони туққанларидан кейин у кишига турли нопок туҳматлар бўлади.
Ҳозирдан бўлғуси у туҳматлар рад этилмоқда.

«…ва оламдаги аёллардан устунлигингни ихтиёр қилди».

Ушбу жумланинг ўзи буюк бир мўъжизадир. Тасаввур қилинг: Ислом дини
таълимотлари туша бошлагач, масиҳийлар билан қаттиқ тортишувлвр турди.
«Кимнинг дини афзал?» деган савол кўндаланг бўлди. Албатта, бундай
ҳолда ҳамма ўз динининг афзаллигини изҳор қилишга уринади. Шундай бир
пайтда фақат илоҳий каломгина бу жасоратли сўзни айтиши мумкин. Ўзига
қарши тарафнинг вакилини, оламдаги аёлларнинг энг яхшиси, дейиш
ҳазилакам гап эмас! Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом ҳақиқий
Пайғамбар бўлганликлари учунгина бу ҳақиқат ошкора айтилди.

Юқоридаги иккинчи оятда фаришталар Биби Марямни давомли тоат-ибодатда, ҳушуъ-ҳузуъда, сужуд-рукуъда бўлишга чорламоқдалар.

«Эй Марям, Роббингнинг ибодатида бардавом бўл, Унга сажда қил ва рукуъ қилувчилар билан рукуъ қил», деганларини эсла».

Бу нарсалар улкан ишга тайёргарлик эди.



«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан
бўлган сўзнинг башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям бу
дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир.

У одамларга бешикда ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», деганларини эсла». (Оли Имрон 45-46)

Оятда келган «сўз»дан мурод Ийсо алайҳиссаломдир. «Сўз» арабчада калима
дейилади. Ийсо алайҳиссаломнинг бир номлари «Калиматуллоҳ»дир. Чунки у
кишининг дунёга келишига Аллоҳнинг «Бўл» деган сўзи, калимаси сабаб
бўлган. Аллоҳ таоло ҳамма нарсага қодир. Одам атонинг жасадини
тупроқдан ясади. Одам шаклида ясалган лой ерда ётган эди, Аллоҳ «Тур»
деганида, жон кириб, туриб кетди.

Одатда қиз бола ўзидан ўзи ҳомиладор бўлмайди. Лекин Аллоҳ таоло
Марямга унинг ҳомиладор бўлиб, Аллоҳнинг калимаси туфайли Масиҳ Ийсо
ибн Марям деган фарзанд кўришини фаришталар орқали билдирмоқда.

«Фаришталар: «Эй Марям, албатта, Аллоҳ сенга Ўзидан бўлган сўзнинг
башоратини бермоқда, унинг исми Масиҳ, Ийсо ибн Марям», дедилар.

Шу билан бирга, унинг бошқа сифатларини ҳам санаб ўтмоқда.

«...бу дунёю охиратда обрўли ва яқин бандалардандир. Одамларга бешикда
ҳам, қариган чоғида ҳам гапиради ва солиҳлардандир», дедилар.

Бутунлай жонсиз, қуриб-қотган лойга бир сўз билан жон киритган Аллоҳ
учун тирик жон бўлмиш Марямни бир сўз билан ҳомиладор қилиб қўйиш ҳеч
мушкул эмас.

Ёш ва бокира қиз Марям бу башоратни тушунмай қолди. Бу нима сир эканини билиш учун Роббисига муножат қилди:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам
бўлади?!» деди. У зот: «Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни
ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади», деди». (Оли Имрон 47)

Биби Марям ота-онадан туғилиб, одамлар ичида ўсган бир қиз. Унинг
инсоний тушунчаси бўйича, одатда эркак билан бирга бўлмаган қиз
боланинг фарзанд кўриши ақлга тўғри келмайди. Фаришталар эса, унга бир
ўғил кўришининг хабарини бериб туришибди. Шунинг учун:

«У: «Эй Роббим, менга башар қўл теккизмаган бўлса, қандай қилиб болам бўлади?!» деди».

Шунда унга қисқа ва тушунарли жавоб келади: Бу жавоб одамларни ўзининг
тор ақлий муҳитидан чиқиб Аллоҳга тааллуқли оддий ҳақиқатни англашга
ундайди.

«Шундай, Аллоҳ хоҳлаганини қилади. Бир ишни ирода қилса, «Бўл!» дейиши кифоя, бўлаверади».

Жумладан, пок, башар қўли тегмаган қизга ҳам «Туғ!» деса, туғаверади.

Бу қисқа савол-жавобдан кейин Марямга хушхабар олиб келган фаришталар туғилажак боланинг сифатларини айтишда давом этади:

«Ва унга китобни, ҳикматни, Таврот ва Инжилни ўргатади». (Оли Имрон 48)

Уламоларимиз бу ояти каримадаги «китобни» сўзи «ёзишни» ёки «илоҳий
китобни» деган маънолардан бирини англатади, деганлар. Чунки араб
тилида «китоб» моддаси ёзишни англатади. Умуман китоблар ҳам ёзилган
нарса бўлгани учун шу ном билан аталган. Бизнинг фикримизга кўра мазкур
икки маънодан бирини албатта олишимиз шарт эмас. Балки, иккисини ҳам
оламиз, иккиси бир бирини тўлдириб келади. Дарҳақиқат ҳам Ийсо
алайҳиссаломга Аллоҳ таоло ҳам ёзишни, ҳам илоҳий китобни берган.

Шу билан бирга, Аллоҳ Марямнинг бўлажак Масиҳ Ийсо ибн Марям деб
номланган ўғлига ҳикмат, Таврот ва инжилни ҳам ўргатиши хабар
қилинмоқда.

Ҳикмат кишидаги малака бўлиб, гап ва ишнинг ҳаммасини ўз жойида,
камчиликсиз адо этишни билдиради. Айни чоқда, Пайғамбарларнинг
суннатларига ҳам ҳикмат дейилади.

Таврот Мусо алайҳиссаломга туширилган илоҳий китобдир. У Ийсо
алайҳиссаломга ҳам китоб бўлишини Аллоҳнинг Ўзи айтиб турибди. Таврот
Ийсо алайҳиссаломга келган диннинг асосини ташкил этади. Инжил эса,
Тавротни тўлдириб келган.

Келаси ояти каримада аввалги оятнинг маъноси бевосита давом этади.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади. У: «Албатта, мен сизга Роббингиздан
оят-мўжиза келтирдим, мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман,
унга пуфласам, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма
кўр ва песларни тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани
емоқдасизу, нимани уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман. Агар мўмин
бўлсангиз, албатта, бунда сизга оят-белги бордир», дейди». (Оли Имрон
49)

Ояти кариманинг аввалидаги жумладан кўриниб турибдики, Ийсо алайҳиссалом Бани Исроилга Пайғамбар бўлганлар.

«Ва Бани Исроилга Пайғамбар қилади».

Бани Исроилнинг аввалги Пайғамбари бўлмиш Мусо алайҳиссаломга келган
илоҳий китоб Таврот шунинг учун Ийсо алайҳиссаломга ҳам илоҳий китоб
ҳисобланади.

Кейин оятда Ийсо алайҳиссалом Бани Исроил ҳузурига Пайғамбар бўлиб янги келган пайтда айтадиган гаплари баён қилинади:

«...албатта, мен сизга Роббингиздан оят-мўъжиза келтирдим».

Бу оят-мўъжиза у кишининг Пайғамбар эканлигини исботлашга хизмат қилади.

Кейинги икки оятда ҳам Ийсо алайҳиссалом номларидан айтилаётган сўзлар давом этади:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб, сизга ҳаром
қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим. Сизга Роббингиздан
оят-мўъжиза билан келдим. Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг.

Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат
қилинг. Бу–сироти мустақимдир», дейдир». (Оли Имрон 50-51)

Ушбу ояти кариманинг аввалида Ийсо алайҳиссаломнинг:

«Ва ўзимдан аввалги Тавротни тасдиқловчи бўлиб...», деганларидан, яна
бир бор, у кишининг Бани Исроилга Пайғамбар бўлиб, Мусо алайҳиссалом
шариатига амал қилиб келганлари билинмоқда. У киши бор нарсани тўлдириб
келганлар:

«...сизга ҳаром қилинганнинг баъзисини ҳалол қилиш учун келдим».

Аллоҳ таоло Бани Исроилнинг гуноҳлари учун уларга баъзи нарсаларни
ҳаром қилган эди. Ийсо алайҳиссалом ўша ҳаром қилинган нарсаларнинг
баъзисини ҳалол қилиб келдилар.

«сизга Роббингиздан оят-мўжиза билан келдим».

Яъни, сизларга кўрсатаётган мўжизаларда менинг ҳеч қандай фазлим йўқ. Ҳаммаси Аллоҳдандир.

«Аллоҳга тақво қилинг ва менга итоат этинг».

Демак, Ийсо алайҳиссаломнинг даъватлари Аллоҳ таолога тақво қилиш ва Унинг Расулига итоат этишдир.

«Албатта, Аллоҳ менинг Роббим ва сизнинг Роббингиздир. Бас, Унга ибодат қилинг».

Ийсо алайҳиссалом ҳам бандадирлар, асло, кейинчалик масиҳийлар даъво
қилганларидек, худо эмас. У зот ҳам худди бошқалар каби, бандадирлар.
Шунинг дек, у киши Пайғамбар бўлиб келган Бани Исроил ҳам Аллоҳнинг
бандаларидир. Модомики Робб ва банда бўлар экан, бу ҳол банданинг
Роббга ибодатини тақозо этади. Ушбу айтилганларга тўлиқ амал
қилгандагина тўғри йўлда юрилган бўлади. Бахт-саодатга эришилади.

«Бу сироти мустақимдир».

Фаришталарнинг Биби Марямга ўғил кўриши хушхабари ва бўлажак
фарзандининг сифатлари, Пайғамбар бўлиши, мўъжизалари, гаплари ҳақида
келтирган хабарлар шу билан тамом бўлади.



Ана ўша гаплардан кейин Марям кшп ўйланадиган бўлиб
қолди. Ўзи ёлғиз қолишни, хаёл суришни ёқтириб қолди. Қолгани нима
бўлганини «Марям» сурасидаги қуйидаги ояти карималардан билиб оламиз:

«Китобда Марямни эсла. У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда.

Ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда, Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди». (16-17)

Яъни, эй Муҳаммад, бу китобда (Қуръонда) Марямни эсла. Унинг ғаройиб қиссасини зикр эт.

Қисса қуйидагича:

«У ўз аҳлидан шарқий маконга ажраб чиққанда ва улар билан ўзи орасида тўсиқ олганда»

Байтул Мақдисда яшаётган озода, бокира, тақводор қиз Марям қавмидан ажралиб, шаҳарнинг шарқий томонига ёлғиз чиқди.

Нимага чиққанини Аллоҳ билади. Эҳтимол, бўйи етган қизларга хос, биров сезиши мумкин бўлмаган сирли иши бордир.

Хуллас, ўша ерга чиқиб, ўзи ва қавми орасида тўсиқ олди. Қавмидан ҳеч
ким Марямни кўрмайдиган бўлди. У холи ва ёлғиз қолди. Шунда:

«Биз унга Ўз руҳимизни юбордик. Бас, у унга бус-бутун одам бўлиб кўринди».

Яъни, фаришта Жаброил алайҳиссалом Марямга тўла-тўкис одам сиймосида намоён бўлди. Аллоҳ уни яратган асл ҳолатида кўринмади.

Чунки бус-бутун ҳолида кўринса, Марям буткул даҳшатга тушиши мумкин эди.

Марям Жаброилни кўриши билан ҳушёр тортди.

«У: «Мен сендан Аллоҳ паноҳ беришини сўрайман. Агар тақводор бўлсанг...» деди». (18)

Марям Жаброил алайҳиссалом эркак киши сифатида хилват жойда кўриниши
билан, дарҳол ўз иффати ҳақида қайғурди ва унга Аллоҳни эслатди. Менга
сенинг ёмонлигинг етишидан Аллоҳдан паноҳ тилайман. Агар Аллоҳдан
қўрқсанг, менга яқинлашма, деди.

Тақводор одам, Аллоҳ таоло эслатилганда ҳар нечук ёвузликдан қайтади.
Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ҳузурига Аллоҳ томонидан элчи бўлиб
келган эди. Шунинг хабарини берди:

«У: «Мен Роббингнинг элчисиман, холос, сенга бир пок ўғилни ҳадя этиш учун келдим», деди». (19)

Жаброил алайҳиссалом Марямга, таҳликага тушма, сенга тегмайман, мен
Роббингнинг сенга юборган элчисиман, сенга пок бир ўғлонни тақдим этиш
учун келдим, холос, деди.

Бу ҳол жуда ажойиб, одатдан ташқари ғаройиб ҳол эди.



Шу боисдан Марям қаттиқ ҳайратга тушди.

«У: «Менда қаёқдан ўғил бўлсин, менга башар тегмаган бўлса, мен бузуқ ҳам бўлмасам?!» деди». (20)

Марямнинг ҳолати оддий инсоний воқеликнинг кўриниши эди. «Менга бирор
эркак тегмаган бўлса, яъни, тан маҳрамим бўлмаса ёки бошқалар билан
ношаръий алоқада бўлган бузуқи аёл бўлмасам, қаердан бола бўлиши
мумкин?!» деди.

Марямнинг бу саволига Жаброил алайҳиссалом оддий воқеликдан юқори–илоҳий воқелик хулосасини баён қилди:

«У: «Ана шундай, Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир ва уни одамларга
белги қилиш учун ҳамда Биздан раҳмат бўлиш учун, бу ҳукми чиқиб бўлган
ишдир», деди». (21)

Жаброил алайҳиссалом: Шундай, Роббинг ирода қилса, башар тегмаса ва бузуқи бўлмасанг ҳам фарзанд бўлаверади, деди.

«Роббинг айтдики, бу Мен учун осондир».

Ҳеч кимсанинг қўли тегмаган, бузуқилик қилмаган пок ва бокира қиз болага фарзанд ато этиш Мен учун жуда ҳам ўнғайдир, деди.

«...уни одамларга белги қилиш учун...»

Яъни, Биз сенга бу фарзандни одамларга Аллоҳингнинг қудратига,
холиқлигига ва тадбиркорлигига белги бўлиши учун ато қилмоқдамиз.

Одамзот Аллоҳ жорий этган табиий қоидаларга одатланиб қолган. Шу боис
бу ҳодисаларнинг ҳар лаҳзада содир бўлиб туришини қонуний ёки мажбурий
нарсалар деб билади. Бу қоидалар унинг кўз ўнгида кўп
такрорланаверганидан шу қарорга келган. Бироқ ушбу қоидаларни жорий
этган Аллоҳ учун айрим ҳолларни истисно этиш ҳам ҳеч гап эмас.

Эркак ва аёлнинг жинсий унсиятидан фарзанд пайдо бўлишини Аллоҳ таоло
умумий қоида қилиб қўйган. Аслида, эркак ва аёл қўшилган тақдирда ҳам,
Аллоҳнинг хоҳиши бўлсагина, фарзанд яралади. Бу ҳақиқатни кўпчилик
унутиб қўяди.

Унутиладиган ҳақиқатларни бандалар ёдига солиб туриш учун Аллоҳ таоло
ҳар замонда мазкур умумий қоидаларга хилоф ишларни ҳам юзага келтиради.
Баъзи бир эр ва аёлларни фарзандсиз қилиб қўяди. Агар эркак ва аёлнинг
қўшилишигина бола яралишининг асосий омили бўлса, нима сабабдан
барчанинг ҳам фарзанди бўлавермайди?

Шунингдек, қартайиб қолган кишилардан фарзанд бўлмаслиги ҳам умум
одамлар учун табиий қоида, аммо Аллоҳ хоҳласа, Закариёга алайҳиссалом
бергандек, кекса жуфтларга ҳам фарзанд ато қилаверади.

Аллоҳ ҳар бир нарсага қодир, чунончи, хотини бўлмаса ҳам, эркакнинг
ўзидан фарзанд пайдо қилади. Одам отадан Момо Ҳавони яратганидек.
Аксинча, эркак бўлмаса ҳам, аёлнинг бир ўзидан фарзанд яратиши мумкин.
Биби Марямдан Ийсо алайҳиссаломни яратгани каби. Шунингдек, Одам отани
йўқдан бор қилганидек, на эр ва на аёлсиз ҳам турфа махлуқларни ҳаёт
саҳнига келтиради.

Мулоҳаза қилсак, мазкур ҳодисаларнинг барчасида ҳам Аллоҳ таоло сабабчи
омилларини ишга солади. Чунки У зот бу дунёни шу асосда яратган.
Аслида, бир оғиз «Бўл!» деса Одам ота бино бўларди. Аммо бундай
қилмади. Даставвал уни Ўз қўли билан лойдан одам шаклида ясади, бир
муддатдан кейин унинг ичига жонни киритди.

Шунга ўхшаб, Закариё алайҳиссаломга ҳам тайёр ўғилни шундоқ қўлига
тутқазиб қўймади. Пуштсиз кампири билан қўшилганидан кейин аёл
ҳомиладор бўлди. Ҳомила пайдо бўлганининг белгиси сифатида Закариёни
алайҳиссалом уч кун тилсиз қилиб қўйди. Ниҳоят, фарзанд одатдагидек
табиий йўсинда дунёга келди.

Шунингдек, Одам отадан Момо Ҳавони яратишда ҳам ўзига хос бир қанча тадбирлар амалга оширилган.



Энди бокира Марямдан эркаксиз бола пайдо қилиш
жараёни қандай кечганига келайлик. Биз ўрганаётган оятларда
айтилганидек, Жаброил фаришта алайҳиссалом Марямга йўлиқди-да, унинг
кўйлаги ёқасидан пуфлади.

«Бас, унга ҳомиладор бўлди. Сўнгра у билан узоқ маконга четланди». (22)

Яъни, Жаброил алайҳиссалом Марямнинг ёқасидан пуфлаганидан кейин у Ийсо алайҳиссаломга ҳомиладор бўлди.

«Сўнгра у билан узоқ маконга четланди».

Чунки, бокира қиз ҳали турмуш қурмай, туйқусдан ҳомиладор бўлиб, қавми назарига тушишдан андиша қилиши табиий бир ҳол эди.

Кейин нима бўлганини Аллоҳнинг Ўзи билади. Аммо навбатдаги оят Марямнинг тўлғоқ тутганлиги воқеаси билан бошланади:



«Бас, тўлғоқ уни хурмо танасига олиб борди. У: «Кошки бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди». (23)

Ҳомиладор бўлиб қолганидан ҳижолат бўлиб, одамлар кўзидан қочиб юрган
бокира Марямни тўлғоқ тутди. Уят, андиша ва хижолатпазликларга тўлғоқ
алами қўшилди. Боз устига, тадбир-тажрибасиз ёш қиз ўзи ёлғиз эди.
Тўлғоқ азоби зўрайгач, хурмо танасини маҳкам тутди ва чидай олмай:

«Кошки, бундан олдин ўлсам эди ва бутунлай унутилиб кетсам эди», деди.

Ибодатхонада вояга етган, поклиги ва тақвоси билан машҳур бўлган бокира
қиз учун эрсиз бола туғиш ўлимдан ва бутунлай унутилиб кетишдан ҳам
даҳшатли эди.

Қуръон Каримда Ийсо алайҳиссаломнинг муборак
исмлари йигирма тўрт марта зикр қилинган. У зот ҳақларида Бақара, Оли
Имрон, Нисо, Моида, Анъом, Марям, Аҳзоб, Шуро, Зухруф, Ҳадид ва Соф
сураларида оятлар келган. У зотнинг исмлари Ийсо, лақаблари Масийҳ,
кунялари ибн Марямдир. Ийсо алайҳиссаломнинг насаблари ҳақида насоролар
турли ихтилофлар қилишган. У зотнинг насаблари ҳақида иккита инжилда
маълумот бор. Лекин иккови икки хил нарса айтади.
Луқо инжилида
Ийсо алайҳиссаломни Ясуъ ибн Юсуф ан-Нажжор ибн Ҳоли ибн Ловий ибн
Малкий….деб Яҳузо ибн Яъқуб ибн Исҳоқ дейилган.

Мутто инжилида эса Ясуъ ибн Юсуф ан-Нажжор ибн Яъқуб ибн Матон ибн ал-Яозир… деб Яҳузо ибн Яъқуб ибн Исҳоқ дейилган.

Агар бу икки насабни солиштирадиган бўлсак орадаги ихтилофдан ҳайрон қолмай илож йўқ.


Бири, Юсуф ан-Нажжор ибн Ҳоли, дейди.

Иккичиси, Юсуф ан-Нажжор ибн Яъқуб дейди.

Бу ихтилоф силсиланинг кейинги ҳалқаларида ҳам давом этаверади.

Ўйлаб кўрайлик, инжил илоҳий китоб бўлса, нима учун бир нечта. Бир
Аллоҳдан бир Масийҳга юборилган бўлса. Яна унинг насабини зикр қилса.
Зикир қилганда ҳам хилма хил айтса. Буни ақл бовар қилмайди. Бу ерда
фақат бир нарса, Аллоҳнинг номиддан Луқо, Муто ва бошқа исмли кишилар
ўзлари китоб ёзган бўлишлари ва ихтилоф қилиган бўлишлари мумкин,
холос.



Ийсо алайҳиссалом ҳақидаги ҳар бир сўз Биби
Марямсиз ўтмайди. Биби Марям Ийсо алайҳиссаломнинг оналари. Шунинг учун
аввал Биби Марям билан Қуръон Карим орқали танишиб олмоғимиз лозим
бўлади.
«Ва Марям Имрон қизини (мисол келтирди), у фаржини пок
сақлаган эди, Биз унга Ўз руҳимиздан пуфладик ва У Роббисининг
сўзларини ҳамда китобларини тасдиқ қилди ва итоаткорлардан бўлди».
(Таҳрим 12)

Биби Марям Имроннинг қизи Аллоҳга соф эътиқодда бўлганлар ва ўзларини
ҳам соф тутганлар. Яҳудийлар туҳмат қилганларидек нопок бўлмаганлар.
Аллоҳ таоло Жаброил фаришта орқали ўша пок жасадга ўз руҳидан «пуф»
дейиши билан Ийсо алайҳиссаломни ато қилган. У киши Аллоҳнинг сўзларига
ва китобларига иймон келтирганлар ҳамда итоаткор қавмлардан бўлганлар.

У кишининг оталари катта обрў эгаси ва Бани Исроилнинг улуғ
уламоалридан бири эди. У фарзандсиз ҳам эди. Шунинг учун хотинлари
фарзанд туғсам Байтул мақдис хизматига бераман деб назр қилиб қўйган
эди.



Энди ўша Биби Марям Имрон қизининг дунёга келишлари ҳақидаги «Оли Имрон» сурасидаги оятларни ўрганайлик:

«Имроннинг хотини: «Эй Роббим! Албатта, мен қорнимдагини Ўзингга холис
назр қилдим. Бас, мендан қабул эт. Албатта, Сенинг, Ўзинг эшитувчи,
билувчи зотсан», деганини эсла!» (35)

Оятни ўқиган ёки эшитган одам дарҳол ҳазрати Имроннинг хотинлари, Биби
Марямнинг оналари нақадар тақводор, художўй, бутун вужуди билан Аллоҳга
ёқадиган иш қилишга уринадиган зот эканини дарров англайди. Ҳамда Аллоҳ
таоло Имрон аҳлини бекорга одамлар ичидан танлаб, саралаб олмаганининг
тагига тушуниб етади. Одатда, ҳомиладор аёл бўлғуси фарзандини,
жигарининг бир парчасини ўзидан ҳам устун қўяди. Ҳазрати Имроннинг аёли
ана шундай азиз жигарпорасини Аллоҳга холис назр қилмоқда:

«Имроннинг хотини: «Эй Роббим! Албатта, мен қорнимдагини Ўзингга холис назр қилдим»

Яъни, холис ният билан, бирорта шартсиз, ўртага ҳеч қандай ҳақ ҳам
киритмасдан, ҳамма нарсадан озод бўлган ҳолда назр қилмоқда. Боз
устига, яна Аллоҳга илтижони кучайтириб:

«...бас, мендан қабул эт. Албатта, Сенинг, Ўзинг эшитувчи ва билувчи зотсан», демоқда.

Булар олий даражадаги тақво ва Аллоҳнинг йўлидаги фидокорлик намунасидир.



«Уни туққан чоқда: «Эй Роббим, мен буни қиз
туғдим-ку!!» деди. Ҳолбуки, Аллоҳ у нима туққанини яхши билади. «Ва
ўғил қиздек эмас. Ва мен унга «Марям» деб ном қўйдим ва, албатта, мен
Сендан унга ва унинг зурриётига шайтонир рожим шарридан паноҳ
тиларман». (36)
Ўша вақтларда ибодатхоналарга фақат ўғил болалар
назр қилинар эди. Имрон алайҳиссаломнинг хотинлари ҳам ҳомиладорлик
вақтларида, ўғил туғсам керак, деган гумон билан аввалдан назр қилган
эди. Вақти соати етиб, кўзи ёриган чоғида қараса, қиз туғибди.
Ўз-ўзидан савол пайдо бўлди: назрга атаб қўйилган ҳомила ўғил бўлмади,
ўғил туғилганида-ку ҳеч қандай саволга ўрин қолмай, ибодатхонага
топширилар эди, энди нима бўлади? Шу масалани билиш мақсадида:

«Уни туққан чоқда: «Эй Роббим, мен буни қиз туғдим-ку!!» деди».

Дарҳақиқат:

«Ҳолбуки, Аллоҳ у нима туққанини яхши билади».

Лекин Имрон алайҳиссаломнинг хотинлари назарида, ибодатхона хизматида қиз бола ўғил болачалик бўла олмайди:

«Ва ўғил қиздек эмас», дейди.

Кейин оналик меҳри жўшиб, гапнинг давомида:

«Ва мен унга «Марям» деб ном қўйдим. Ва, албатта, мен Сендан унга ва
унинг зурриётига шайтонир рожим шарридан паноҳ тилайман», деб дуо
қилади.

Мусаффо оналик қалби шу–доимо ўзини қўйиб бўлса ҳам боласига, зурриёдига камол, тинчлик-омонлик ва яхшилик тилайди.



«Бас, уни Робби жуда яхши қабул қилиб, ниҳоятда
гўзал ўстирди ва Закариёни унга кафил қилди. Закариё ҳар қачон унинг
олдига, меҳробга кирганида, унинг ҳузурида ризқ кўрди. У: «Эй Марям,
сенга бу қаердан» деди. «Бу Аллоҳнинг ҳузуридан. Албатта, Аллоҳ
хоҳлаган кишисига беҳисоб ризқ берур», деди». (37)

Меҳрибон онаи зорнинг ихлосига яраша, холисона қилган назрига биноан, дуоларини қабул қилган ҳолда:

«Бас, уни Робби жуда яхши қабул қилиб, ниҳоятда гўзал ўстирди».

Яъни, Аллоҳ таоло қиз бола бўлса ҳам Марямни назр сифатида жуда яхши қабул қилиб олди ва у қизни ажойиб бир ҳолда ўстирди.

Шу билан бирга:

«...Закариёни унга кафил қилди».

Закариё алайҳиссалом Ҳорун алайҳиссаломнинг зурриётидан эдилар.
Яҳудийларнинг «Ҳайкал» деб номланган асосий ибодатхонасининг хизматини
қилиш шу авлодга насиб қилган эди. Ўша пайтда Закариё алайҳиссалом
ҳайкал ибодатхонаси бошлиғи эдилар. Шундай қилиб, Марям алоҳида эътибор
остида муборак бўлиб ўса борди. Аллоҳ унга Ўзи иноят кўрсатиб турди.

«Закариё ҳар қачон унинг олдига, меҳробга кирганида, унинг ҳузурида ризқ кўрди».

Закариё алайҳиссалом Марямнинг кафили сифатида, табиийки, унинг
озиқ-овқати, ризқидан доимо хабардор бўлиб туриши лозим. Лекин
ибодатхона меҳробида ибодат билан машғул бўлиб турган Марямнинг олдига
қачон кирса, унинг ҳузурида ризқ турар эди. Бу ризқни ўзи
келтирмаганини яхши билган Закариё алайҳиссалом ажабланиб, Марямга:

«Эй Марям, сенга бу қаердан?» деди.

Пайғамбар Закариё алайҳиссаломники таажжубга солибдими, демак, у ризқнинг манбаи, албатта, эътиборга лойиқдир.

Марям эса, бу манбадан хабардор, шунинг учун бамайлихотир:

«Бу Аллоҳнинг ҳузуридан. Албатта, Аллоҳ хоҳлаган кишисига беҳисоб ризқ беради», деди».

Бу манзарани кўриб туриб, бефарзанд юрган Закариё алайҳиссаломда фарзандли бўлиш ҳаваси янгидан уйғонди:

Шу чоқда Закариё Роббига дуо қилиб:

«Эй Роббим, менга Ўз ҳузурингдан яхши зурриёт бергин. Албатта, Сен дуони эшитувчисан», деди.



Албатта, жуда ҳам кичиклик чоғида отаси Имрондан
ажраб етим қолган Марямни кафилликка олиш Закариё алайҳиссалом учун
ўз-ўзидан бўлмаган. Бунинг учун анча талашиб-тотишувлар ва яна бошқа
ишлар бўлиб ўтган. Ана ўша ҳодисаларни «Оли Имрон» сураси қуйидагича
баён қилади:
«Бу ғайб хабарлардан бўлиб, сенга ваҳий қилмоқдамиз.
Улар қайсилари Марямнинг кафили бўлишига қаламларини
ташлашаётганларида, олдиларида эмасдинг ва тортишаётганларида ҳам
олдиларида эмасдинг». (44)

Биби Марямнинг оналарининг исми Ҳинна эди. У киши Марямни туққанларидан
кейин, ваъдасига вафо айлаб, янги йўргакланган чақалоқни яҳудийларнинг
«Ҳайкал» ибодатхонасига олиб келиб, у ердаги диний ходимларнинг олдига
қўйибди ва:

«Бу назр қилинган қизни олинглар», дебди. Шунда улар, мен оламан-мен
оламан, деб талашиб кетибдилар. Чунки қизча бошлиқлари ҳазрати
Имроннинг қизи эди-да. Албатта, бу ишлар Муҳаммад алайҳиссаломга
қоронғи, ғайб ишлар эди. Бу маълумотни фақат Қуръон келтирган хабардан
билмоқдалар.

«Бу ғайб хабарлардан бўлиб, сенга ваҳий қилмоқдамиз».

Бир нарса устида бир неча киши талашса, яна ҳаммалари у нарсага тенг
ҳақдор бўлишса, одатда қуръа ташланади. Марямга кафилликни талашганлар
ҳам шу каби вазиятга тушиб қолдилар. Шунда улар ўртасида «қаламларини
ташлаш» бўлиб ўтди.

«Улар қайсилари Марямнинг кафили бўлишига қаламларини
ташлашаётганларида, олдиларида эмасдинг ва тортишаётганларида ҳам
олдиларида эмасдинг».

Оят «қалам ташлаш»нинг тафсилотини ёритмайди. Ривоятларда келишича,
улар қаламларини Урдун дарёсига ташлашган экан. Ҳамманинг қалами оқиб
кетиб, Закариё алайҳиссаломнинг қаламлари оқмай туриб қолибди. Шуни
аломат фаҳмлаб, Марямни у киши ўз кафолатларига олишларига рози
бўлишган экан.

Ана шундоқ қилиб Марям Закариё алайҳиссаломнинг кафолатларида Байтул
мақдисда яшай бошлади. Закарий алайҳиссалом Марям оддий қиз эмаслигини
билдилар. Ундан ризқи қаердан келаётганини сўрадилар. Ризқни Аллоҳдан
эканлигини ҳам билдилар.

УМАР ИБНИ ҲАТТОБ (Разияллоҳу анҳу)
Умар ибни Ҳаттоб қорувли, узун бўйли, қуюқ-соқол мўйловли, бошларининг олд томони сочсиз, икки қўллари билан тенг ҳаракат қила оладиган, улкан одимлар ташлаб, бироз шошилиброқ юрадиган киши эдилар. Ўзлари Қурайш қабиласидан бўлиб, оталарининг номлари Ҳаттоб ўғли, Нуфайл ўғли, Абдул Уззо ўғли, Риёҳ ўғли, Қурт ўғли, Разоқ ўғли, Адий ўғли Каъбдур. Номлари Умар, кунниялари Абу Хафс, лақаблари эса Форуқдир. Ҳақ бирла ботилни ўртасини тўғри ажратганликлари учун Расулуллоҳ ҳазратлари томонларидан ушбу Форуқ, яъни ажратувчи де-ган лақаб билан лақаблангандилар. Оналари Хантама номли аёл бўлиб, Қурайшнинг бани махсум наслидандурлар. Умар (р.а.) фил йилидан уч йил кейин туғилган бўлиб, Расулуллоҳ пайғамбарликка мушарраф бўлган вақтларида 27 ёшлар чамасида эдилар.
Умар ибни Ҳаттоб жоҳилият замонида шариф ва саййид кишилардан бўлиб, Қурайшнинг элчилик хизматини бажарардилар. Ёшлик паллаларидан тортиб то халифа бўлгунларига қадар савдогарлик билан шуғуллангандилар. Ўзларининг айтарлик катта бойликлари йўқ эди. Ёшлик вақтларида оталарининг қўйларини боқиб юрардилар. Халифа бўлиб, амалга минган вақтларида мана шў ёшлик айёмларида қўй боқиб юрган ерларидан ўтиб қолсалар ҳар доим «Мана шу ерларда Ҳаттобнинг қўйларини ўтлатиб подачилик қилардим. Отам муомаласии қаттиқ киши эдилар. Баъзан қўй боқиб, баъзан эса ўтин териб кунни ўтказардим. Ҳозир эса халқни кутишга бошладим. Эндиликда мендан устун Раббил оламиндан бошқа кимса йўқ» — дер эканлар.
Улар жоҳилиятда Абу Жаҳл каби халқ ичида нуфузга эга кимса бўлгандилар. Ғоят қаттиқ қўлликлари билан омма ўртасида шуҳрат топгандилар. Мусулмон бўлмасликларидан бурун аҳли Ислом Умардан жуда қаттиқ изолар чеккандилар. Шу сабабдан Расулуллоҳ Абу Жаҳл ёҳуд Умарни Исломиятга кирувларини орзу этардилар. Шундай бўлганда аҳли Исломга мушриклар изолари билан пасаяр, деган умидда бўлардилар. Умар Исломга кирмасларидан аввал аҳли Ислом ўзларининг озчиликлари ҳамда қурайшларнинг жафоларидан эҳтиёт чораси сифатида ибодатларни яширин тарзда адо этардилар. Кўпроқ улар Аркам ибни Абу Акрам ҳовлиларига яширинча йиғилиб ибодатларини ўташар ва ҳамда Расулуллоҳдан дин таълимларини ўрганишарди.

Пайгамбарлик келганига олти йиллар бўлган чамасида Умар ибни Ҳаттоб бир куни Макка кўчаларидан бирида айланиб юргандилар. Бир киши келиб: «Эй, Умар, сенга нима бўлди, «Мен — у, мен — бу!» деб мақтанасану ҳолбуки, Ислом ўз хонадонингга ҳам йўл солибди-ку?!» — деди. Умар бунга ғоятда ажабланиб, «Қандай қилиб кирибди, айт», дедилар.
«Куёвинг билан синглинг аллақачон диндан қайтиб, Муҳаммадга эргашиб кетдилар» — деДи ҳалиги одам. Бунга Умарнинг хушлари бошларидан учиб, куёвларининг уйига шошиб йўл солдилар. Кела солиб эшикни қоқдилар. Ҳовлида асҳобдан икки киши бўлиб, бир неча одам қоғозга ёзилган Қуръон оятларини ўқиб, ўрганмоқда эдилар. Улар Умарнинг овозларини эшитгач, ҳар бирлари ҳар томонга яширинишга шошилиб, қоғозни ерга тушириб қолдирдилар. Умарнинг сингиллари эшикни очгач, шу заҳотиёқ, «Сен бадбахт диндан қайтдингми?!» деб юзларига қўлларидаги нарса билан уриб жароҳатладилар. «Ҳа, мен мусулмон бўлдим, қўлингиздан келганини қилинг!» деб сингиллари ҳам бўш келмадилар. Ушбу гапдан Умар дарғазаб бўлиб, бўғилишларига сал қолди. Ердаги қоғозни кўриб: «Нима у, олиб кел менга», дедилар. Сингиллари аввал қоғозни бермасликка тиришсаларда, охири мажбуран олиб бердилар.
Умар «Бисмиллоҳир роҳманир роҳим» деган ёзувга кўзлари ту-шиши билан қоғозни четга отиб юбордилар. Бироздан кейин жаҳллари сал босилиб, қоғозни қайтадан қўлларига олиб ўқишга тутиндилар. Қоғоздаги «ХАДИД» сураси эди.
Ёзувда Оллоҳнинг исми зикр этилган сайин Умарнинг аччиқлари босилиб, қўрқувлари орта борди. Шу тариқа суранинг охиригача ўқиб чиқдилар ва ўша заҳотиёқ бутунлай бошқа Умарга айланиб қолдилар. Бирданига шаҳодат келтириб, динни қабул этиб юбордилар. Кишилар шодликдан на қиларларини ҳам билмай қолдилар. Такбирлар айтиб, қувончларини намоён этдилар. «Душанба куни Расулуллоҳ раббиларидан Абу Жаҳл ёҳуд Умар бирла Исломни мададлантирувларини сўраб дуо қилгандилар. Оллоҳга ҳамдлар бўлсинки, ушбу шарафга сиз ноил бўлдингиз», деб Умарни муборакбод этдилар. Умар улардан Расулуллоҳнинг қаердаликларини билдиларда, тўғри Аркамнинг ҳовлиларига келиб эшикни қоқдилар. У ердагилар Умар келганликларини билиб нима қиларларини билмай шошиб қолдилар. Ёлғиз Расулуллоҳгина ҳеч қандай эътирозга ўрин қолдирмайдиган даражадаги хотиржамликла эшикни очишга буюрдилар.
Умар эшиқдан кирганларида Расулуллоҳга суиқасд ниятида келган бўлмасин, дея икки киши қўлларидан ушламоқчи бўлишди. Бироқ Расулуллоҳ тегманглар, дея ишорат этдилар. Умар жаноб Расулуллоҳнинг олдиларига яқинлашганларида, Расулуллоҳ Умарнинг кўйлакларидан тортиб: «Эй Ҳаттоб ўғли, Исломга келсанг бўлмайдими?» дедилар. Бунга жавобан Умар ҳеч кутилмаганда, Ашҳаду анло илоҳа иллаллоҳу ва аннака расулуллоҳу — дея шаҳодат калимасини айтиб юбордилар. Кишилар шодликдан ҳамма ёқни такбир садосида тўлдириб юборишади. Умар мусулмонликларини яширгилари келмади. Бу ердан тўғри чиқиб Абу Жаҳлнинг олдига бориб, мусулмон бўлганликларини айтадилар. Абу Жаҳл уйига киритмайди. Кейин Каъбага бориб жам бўлиб ўлтирган қурайш мушрикларига Исломиятга келганликларини сўзлайдилар. Улар бундан ғоят ғазабланиб Умарни таъна ва дашномлар ила сўка бошлайдилар. Жанжал кўтарилиб аҳвол ёмонлашувини сезган Умарнинг она томонларидан қариндошлари бўлган Ос ибни Воил номли киши ажратиб олади.
Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) Исломга келган вақтлари пайғамбарликнинг 6-йилида бўлиб, бу даврда 39 эркак ва 23 аёл кишигина динни қабул қилгандилар. Умар ўзлари ибодатни мушриклардан яшириб қилишга рози бўлмаганларидек, ўзга мусулмонларни ҳам яширин тарзда ибодат этишларига рози бўлмадилар. Очиқ, эркин суратда ибодат қилишликка тарғиб этдилар.
Расулуллоҳ алайҳиссалом ҳам асхобни ўз динларини халқ орасида ошкора этишга кўрсатма бердилар. Шундан сўнг асхоблар Умар ва Ҳамза каби жасур кишилар паноҳи остида Каъбага бориб очиқ ибодат этдилар. Мушриклар аҳли Исломнинг қилган ишларидан ўлар даражада бўғилсалар-да, бироқ уларга қаршилик этишга журъат қилолмадилар. Ҳазрати Умар Исломга келганларидан сўнг бутун куч-ғайратларини Ислом ва Расулуллоҳ ҳимоятларида сарф этдилар. Аввалда Исломга қанчалик қарши бўлсалар, динга мушарраф бўлганларидан кейин эса мушрикларга бундан кўра бир неча даража ортиқ қарши бўлдилар. Хижрат-да кўрсатган атворларида буни очиқ кўрсатса керак, жами асҳоб беркиниб қочиб хижрат этганлари ҳолда, ҳазрати Умар очиқдан-очиқ яширинмай хижрат этишга қарор қилдилар.
Зеро, «Ҳақ ҳамиша ғолиб келади: уни яшириш керак эмас», деган эътиқодда эдилар. Шу сабабдан хижрат этмоққа қарор қилганларидан сўнг қиличларини тақиб, камонларини белга осиб бир неча дона ўқларини ўқдонга жойлаб таёқларига таяниб Каъбага кирдилар. У ерда қурайш мушриклари мажлис тузиб ўлтиргандилар. Ҳеч қайсисига илтифот этмайинча тўғри бориб Каъбани етти бор тавоф қилдилар. Ундан кейин бемалол намозни ўқидилар. Кейин мажлисдагилар олдига бир-бир қадам босиб бориб ўзларини Мадинага хижрат этмоқ эканликларини айтдилар. Ҳамда кимда-ким онасини боласиз, боласини етим, хотинини тул қолдирмоқчи бўлса, менга фалон ерда учрашсун дедилар. Лекин ортларидан бирон-бир таъқиб этувчи бўлмади. Йигирма чоқли киши ўша куни Умар (р. а.) билан баробар Мадинага жўнаб кетгандилар.
Ҳазрати Умар хижратдан аввал Расулуллоҳ ва Ислом ҳимоятида қанчалик жонбозлик кўрсатган бўлсалар, хижратдан кейин ҳам шундай қилдилар. Расулуллоҳга ҳеч бир кимсадан зулм ва изо етишини асло хоҳламасдилар. Мунофиқ ва мушрикларнинг ҳаракатларини доимо зийраклик билан кузатиб турардилар. Расулуллоҳга бирон бир кимсадан изо етганини ёки суиқасд тайёрланаётганини билсалар дарҳол олдиларига келиб ҳалиги кишига адаб беришликка, аксарият эса ўлдиришликка рухсат сўрардилар. Ишни кўпинча қилич билан ҳал қилишга киришардилар. Расулуллоҳга қарши нутқлар сўзлаган машҳур араб нотиқи Сухайл ибни Амр Бадрда асир тушганида ҳазрати Умар Расулуллоҳнинг олдиларига келиб уни ўлдириб юборишликка рухсат сўрайдилар. Ҳазрати Умар «Ё Расулуллоҳ, менга рухсат этинг, бунинг тишларини синдириб, тилларини суғуриб олай. Токи иккинчи бор сизга қарши гап қилолмай қолсин», дегавдйлар. Бадр жангида асир тушган мушрикларни ўлдириб юборишга маслаҳат берган ҳам Умар эдилар. Мушрикларни нақадар ёмон кўрганликларидан, Исломга не даражада муҳаббатлари бўлганлигидан шундай маслаҳат бергандилар. Умар ибни Ваҳоб деган кимса Бадр фожиасидан кейин Сафвон ибни Умайя кенгаши билан Расулуллоҳни ўлдиришлик учун Мадинага келган эди. Бунинг ёмон ният билан келганини сезиб қолган Умар дарҳол икки қўлидан маҳкам тутиб, Расулуллоҳ ҳузурларига киритмасликка ҳаракат қилгандилар. Бу ишларнинг ҳаммаси Умарнинг не даражада Расулуллоҳга муҳаббатли эканликларини исбот этади. Бундан бошқа жуда кўп урушларда ҳазрати Умар Расулуллоҳ ҳамда Ислом ҳимоясида жонбозлик кўрсатганларки, буларнинг ҳар бири зикр этилаверилса, алоҳида китоб керак бўлади.
Ҳазрати Умар фавқулодда тўғри фикрли ва тўғри сўзли киши эдилар. Бир неча масалалар, жумладан, Уммул мўъминларни ҳижоб остига олув, ҳамда арақни ҳаром этувларда Қуръону Карим Умарнинг раъйиларига мувофиқ нозил бўлганди. Шунинг учун Расулуллоҳ алайҳиссалом Умар ҳақларида «Оллоҳ таоло тўғриликни Умарнинг тилига ва қалбига солди», дегандилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Умар (р. а.) Исломиятга қилган хизматларини жуда қадрлар эдилар. Жаноб рисолатпаноҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам кўп вақтларда: «Мен, Абу Бакр ва Умар кирдик, мен, Абу Бакр ва Умар чиқдик», дея бу икки улуғнинг номларини ўзлари билан қўшиб сўзлар эдилар. Ҳамда ўзларидан кейин бу икки зотни ўзларига намуна этарга ва уларга эргашишликка асхобни ундар эдилар.
Умар ибни Ҳаттоб Расулуллоҳ билан биргаликда бутун ғазотларда иштирок этгандилар. Баъзи бир қўшинларга Расулуллоҳ Умарни лашкарбоши қилиб юборганлар. «Зотис салосил» сериясида Амр ибни Ос қўл остларида, Расулуллоҳнинг охирги касалликлари пайтида эса Усома ибни Зайд қўл остларида оддий аскар сифатида ҳам жангларда иштирок этгандилар. Ҳазрати Умар қайси бир сифатда — хоҳ қўмондон, хоҳ оддий аскар сифатида қатнашган бўлмасин, ҳар қандай ҳолатда ҳам кўзлаган мақсадлари бир — Ислом калимасининг ер юзида олий бўлмоғи эди. Бутун фикр-зикрлари, ўй-хаёллари душманни яксон этишлик бўлганди. У жанобнинг мақсадлари тугал эди.

13-йил 22-жумодил аввалда (634 йил 23 август) халифалик мансабига сайланган Умар ибни Ҳаттоб «Ислом давлатини бошлаб тўғри асосга бино қилган зот», дея таъриф этиладурлар. Ўзларининг энг биринчи хутбаларида тутаётган сиёсатлари ҳақида қисқача, аммо ғоят очиқ тарзда баёнот бергандилар. Мана шу хутбаларида айтган сўзларига умрларининг охиригача амал қилолдилар, уддасидан чиқдилар. «Араблар етакловчига эргашадиган асов туяларга ўхшайдилар. Аммо мен уларни, Оллоҳга қасам ичиб айтаманки, тўғри йўлга соламан», дегандилар. Воқеан шундай бўлди. Ҳеч қандай тартиб ва интизомни билмайдиган араб жаззирасидаги халқларни бир бутун давлат қўл остида бирлаштириб, ўз замона-сидаги энг кучли саналмиш Эрон ва Визант салтанатларига таҳдид соладиган миллатга айлантира олдилар.
Мана шу бошбошдоқ халқларни бирлашуви оқибатида тузилган давлат Эрон каби юксак тараққиётга эга бўлган салтанатнинг тўрт минг йиллик тарихини ер юзидан ўчириб ташлай олди. Визант салтанатининг аркларини эса ларзага солиб юборди. Жуда кўп ерларни қўлидан тортиб олди ва ўз давлати чегарасига қўшди. Ироқ, Сурия, Миср каби дунёда энг унумдор бой мамлакатлар саналган жойларни ҳам араб давлати ҳисобига кенгайтириб қўшиб олди. Ўн йилдан ортиқроқ вақт мобайнидаги ҳукмдорликларида Умар ибни Ҳаттоб Абу Бакр замонларида бошланган футуҳотларни ғоят жиддият кўрсатиб давом этдирдилар. Амалда зўр муваффақиятга эришдилар.

Умар ибни Ҳаттоб даврларини кўздан кечирсак, у жанобни икки қарама-қарши, қаттиққўллик ва адолат сифати билан имтиёз этилганликларини кўрамиз. Бир қўлларига дарраларини тутиб, иккинчи қўлларида эса адолатни ушлаб давлатни идора этардилар. Бу хусусда шундай муваффақият қозондиларки, тарих у жанобни энг зўр сиёсийлардан ҳамда энг адолатли хукмдорлардан санайдур. Бирор кишига жабр ёҳуд бирор муносабатсиз гуноҳ иш қилган ким-са, қандай даражадаги киши бўлмасун Умарнинг дарраларидан қутула олмасди. Шу сабабли Умар халифалик қилган даврларида бошбошдоқ араб сардорлари, чексиз ҳур имтиёзларни севучи амал-Дорлар подачи қўлидаги ювош қўйлар каби интизомли бўлиб қолгандилар.
Умар ибни Ҳаттоб раиятни қаттиққўллик билан бошқарсаларда ҳалқ у жанобдан мамнун ҳамда рози эди. Чунки адолатлари ҳеч бир кишини ноҳақ жабр чекувига имконият бермасди. Зеро, Умарнинг қаттиққўлликлари даставвал асосан ўзларининг маъмуриятларига ва давлат арбобларига тегишли бўлганди. Ҳазрати Умар амалдорларни халққа қай тариқа муомала қилаётганларини кузатиш билан биргаликда яна ейиш-ичиш ва кийиниш каби шахсий ишларида ҳам назорат ўрнатгандилар. Уларни оддий кийинишликка, ортиқ даражада дунёга берилиб кетмасликларига, ейиш-ичишда ҳам маишатбозлик қилмасликларига амр этардилар. Бирор вилоятга волий тайин этадиган бўлсалар, унга извошда юрмасликга, қимматбаҳо кийимлар киймасликга, ейиш-ичкшда ҳаддан ошмасликга, ҳожатли кишилар учун эшигини доим очиқ тутмоқликни тавсйя этардилар. «Мен сизларни халқнинг мол-мулкига, танига ва обрўсига хўжайин қилганим йўқ, балки сизларни уларга намоз ўқиб беришликка ва ўрталарида адолатни ўрнатишликка амалдор қилдим», дер эдилар. Волийларни бундай қаттиқ назорат остида тутишларининг сабаби, улар одми кийиниш ва оддий ҳаёт кечиришликлари билан исрофсиз яшаш бобида халққа намуна бўлишлари, ҳамда дабдабали турмушга ўрганиб қолиб, пора олишга ўтиб кетмасликларини кўзда тутганларидан эди. Ўзлари қаттиққўллик кўрсатсаларда, аммо қўл остиларидаги амалдорларга халққа юмшоқлик ила муомалада бўлувларини тавсия этардилар. Шу сабабли юмшоқ кўнгил кишиларни волий тайин этардилар. Бир вақт Абу Мусо Ашъарий бир кишини ароқ ичганлиги учун жазо бериб, бунга қўшимча яна сочини қирдириб, юзига куя суркатиб кўчада кездирган ва халқ орасида шарманда қилгандилар. Халққа мазкур киши билан ўтирмасликка, суҳбатлашмасликка амр эттандилар. Ҳалиги жазо олган одам келиб Умарга шикоят этганди. Бундан Умарнинг аччиқлари беҳад қўзғаб, Абу Мусога шундай мазмунда мактуб жўнатгандилар: «Фалон киши сенинг ҳақингда менга шундай дея шикоят этди. Оллоҳга қасам ичиб айтаманки, агар ана шундай бир номаъқулчилик қилсанг, ўзингнинг бурнигга қора суртиб халқ орасида расво қилиб шарманда этдираман. Гапимни қанчалик ростлигин билмоқчи бўлсанг, яна шундай ишни бир қилиб кўр».
Бир вақт Умар (р.а.) волийлар ҳақида халққа: «Эй, халойиқ, мен сизга волийларни сизни уриши, сўкиши, қийнаши ва молларингизни талаши учун юбормайман. Балки сизга динингазни ўргатишлиги учун, ўртангазда ҳақлик ва адолат ила ҳукм юргизишлиги учун юбораман. Агар бирор кишига шундан ташцари иш қилинса дарҳол менга етказсун. Мен унинг қасосини олиб берурман», дегандилар. Шунда Амр ибни Ос ўринларидан туриб: «Агар биронтамиз қўл остимиздаги кишига адаб беришлик учун урсак ҳам қасос олиб берасизми?» деб сўрагандилар. Бунга жавобан Умар (р. а.) «Албатта, қасос олиб беражакман. Нима учун қасос олмас эканман. Зеро, Расулуллоҳ ўзларидан ҳам қасос олдирар эдилар», деган эканлар.
Умар (р. а.) ўз қўл остиларидаги волийларига халқ орасида адолат ижро этувга, катта-кичик, бой-камбағал ўртасини айирмасдан ҳаммага бир текис кўз билан қарарга буюрардилар. Қайси бир ердан элчи келса энг аввало волийлар ҳақида сўрардилар. «Касалларингизни бориб кўрадими? Қулларни зиёрат этадими? Заиф бечораларга юмшоқлик билан муомалада бўладими? Шикоятчилар, ҳожатмандлар учун эшиги очиқми?» деган саволларни берардилар. Агар бирорта саволларига йўқ жавобини олсалар ва бу далил текширувда исботланса, тўхтовсиз ўша волийни ишдан бўшатардилар. У жаноб далилларни жуда мукаммал равишда текширтирардилар. Агар текширув натижаси бўшатишликни тақозо этса, қандай даражадаги киши бўлмасин, тўхтовсиз ишдан олиб ташлардилар. Ҳазрати Умарнинг вилоят ҳокимларининг муомалаларини кузатиб юрувчи жосуслари бўларди. Ҳамда волийларни текширишлик учун умум тафтиш гуруҳи ҳам таъсис этгандилар. Умар даврларида умум тафтиш идорасининг раиси Муҳаммад ибни Масламас Ансорий эдилар. Умар (р. а.) халқ манфаатини кўзлаб, қўл остларидаги маъмуриятни бундай даражада қаттиқ назорат остида тутар эдилар. Оддий одам уларга бирор бир амалдор томонидан ноҳақ жазо етмаслигини назарда тутиб волий ва ҳокимларни мана шундай қаттиқ назорат остида сақлардилар. Волийлар ҳам Умар (р. а.)дан ниҳоят даражада қўрқиб тўғри иш юритишга ҳаракат этардилар. Ҳар қандай шикоятчининг шикоятини, қандай олий даражадаги амалдор устидан бўлмасин, албатта текшириб кўриб, агар шикоят тўғри деб топилса, мазкур амалдордан қасосини олиб берардилар. Бир вақт Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)га мисрлик бир қибтий келиб Амр ибн Оснинг ўғилларидан шикоят қилганди. «Мен Амрнинг ўғлидан пойгада ўзиб чиқсам, алами келиб, мени қамчин билан ноҳақ урди. Устингдан шикоят этаман, десам «Биз — аслзодалармиз, қўлингдан келганини қилавер», деб мени ҳақорат этди» деди. Умар (р.а.) дарҳол Амрга хат ёзиб ўғли билан Мадинага тўхтовсиз етиб келишга амр этдилар. Етиб келишганларидан сўнг эса ҳалиги мисрликни чақиртирдилар-да, қўлига қамчиларини бериб Амрнинг ўғлини уришни буюрдилар. Ҳар урганда Умар (р. а.) «Ур, аслзоданинг боласини!» деб турдилар. Ўғлини уриб бўлгач, энди отаси Амрни уришга амр этдилар. Мисрлик эса «Отасида қасдим йўқ, ўғлидан қасосимни олдим», деб жавоб берди. Амр ибни Ос ҳазрати Умарга ушбу воқеадан бехабар эканликларини айтиб узрхоҳликлар қилдилар. Амрга қараб: «Сизлар қачондан бери халқни ўзингизга қул қилишга бошладингиз? Ҳолбуки, оналари уларни озод ҳолда туққан-ку?!» деб таънаомуз сўзлар билан койидилар. Умарнинг адолатларини қаранг-ки, шикоятчи оддий мисрлик бир қибтий, Амр эса бутун Миср вилоятининг янгича таъбир билан айтганда генерал губернатори вазифасидаги киши эди.
Кунлардан бир куни Умар (р.а.) Мадина кўчаларида юрсалар бир одам: «Эй Амирал-мўьминин, сен волийларингга ёлғиз насиҳатлар қилиш билан Оллоҳнинг азобидан қутилиб қоламан, деб ўйлайсанми? Ҳолбуки, Мисрдаги вблийинг Иёз ибни Ғанам нафис кийимлар кияди, эшигида соқчи ҳам сақлайди», деди. Буни эшитган онларидаёқ ҳазрати Умар тафтишчилар бошлиғи Муҳаммад ибни Масламани чақириб Мисрга боришга ҳамда Иёзни қандай ҳолда топсалар шундайлигича Мадинага олиб келишга амр этдилар. Воқеан Иёз нафис кийимлар кийган ва эпшкларида соқчи ҳам сақлаган эканлар. Ҳазрат Умар (р. а.) Иёзни ечинтириб, қора чакмон кийгиздириб қўлларига бир таёқни тутқаздилар-да, «Энди сен бор, мана бу қўйларни ўтлат», дедилар. Иёз бунга қарпш, «Менга ўлим бундан яхшироқ» деди. Умар (р. а.) эса унга такрор айтдилар. У эса такрор ўз жавобини қайтарди. Сўнггада Умар (р. а.) «Сенинг отанг қўй боққанлиги учун ғанам, яъни қўй деб номланган бўлса керак» дедилар. «Албатта, ўзимни тузатаман, хатоларни ҳаргиз қайтармайман», дедилар Иёз. Шундан сўнггина Умар (р. а.) Иёзнинг чакмонларини ечишга буюрдилар. Ва аввалги маъмуриятларига қайтардилар.
Умар (р. а.) волийлар ишини тафтишчилар орқали текшириш билангана кифояланиб қолмай балки ҳаж мавсумларида бутун волийларни ҳажга таклиф этар ва юз минглаб халойиқ ўртасида уларни халқдан қандай иш юритаётганларини сўрардилар.
Бир ҳаж мавсумида бутун халқни йигиб волийлар иштирокида уларга хутба сўзладилар. «Эй халойиқ, мен ушбу волийларимни сизга ҳақлик билан ҳукм юргизишлари учун юбарганман. Сизнинг танин-гизга, молингазга эга бўлишликлари учун юбормаганман. Бирор киши булардан жабр кўрган бўлса туриб айтсун», дедилар. Шу вақт ёлғиз бир кишигина туриб, Миср волийси юз қамчи урганлигини айтди. Буни эшитиб Умар, Миср волийсига «Нечун бунга юз қамчи урасан», дедилар. Ва ундан қасос олишга амр этдилар. Шу пайт Амр ибни Ос ўринларидан туриб: «Эй амирал мўъминин, сиз бундай йўлни тутсангиз волийларингизга оғир ботади. Сиздан кейингиларга ҳам ушбу иш одат бўлиб қолади», дедилар. Умар (р. а.) бунга жавобан: «Нечун қасос олмаслик керак? Ҳатто, Расулуллоҳ ҳам ўзларидан қасос олдирар эдилар»,— дедилар-да, ҳалиги кимсага қараб «Волийни юз қамчин ур», дедилар. Амр ибни Ос бошқа чора топаолмаганларидан Умарга қараб: «Эй амирал мўьминин, бўлмаса бизга ризо қилишга рухсат этинг»,— дедилар. Ҳар қамчига икки динордан бериб, икки юз динор баробарига қасосдан қутулиб қолдилар. 20 динорга эга бўлган одам закот беришга қодир ҳисобланади.
Қўфа шаҳри бино килинганда шаҳар ҳокими учун бошқалардан кўра юксакроқ сарой солинган ва бу иморат халқ тилида Саъднинг саройи деб юритиларди. Мазкур сарой солинган жой бозор майдонига яқин бўлиб бозордагаларнинг товушлари эшитилиб турарди. Саройда эшик оғаси бўлиб, Саъд унга «бозордагилар товушларини кўтариб сўзлашмасинлар», деб амр этибди, деган гап оралаб қолади. Охири бу гап Умар (р. а.)нинг қулоқларига ҳам бориб етади. Дарҳол тафтишчилар раиси Муҳаммад ибни Масламани чақириб: Қўфага бориб Саъд саройининг дарвозасини ёндириб ташлашга ҳамда бир мактуб ёзиб бериб, мана шуни Саъдга топшириб қайтишга амр этдилар. Муҳаммад ибни Маслама Қўфага келиб Саъдга билдирмай сарой дарвозасига ўт қўйиб юборадилар. Саъд Муҳаммад ибни Масламани таяиб қолиб саройга чақиртирадилар. Бироқ, Муҳаммад ибни Маслама олдиларига бормайдилар. Охири ўзлари Муҳаммаднинг олдиларига келиб уйларига меҳмонга таклиф этадилар. Бунида қабул қилмайдилар, охири йўл учун, озиқ-овқат учун, ишлатишга бироз нарса тайёрлаб келадилар. Бироқ Муҳаммад бунида қабул этишдан қатъиян бош тортадилар. Мактубни Садъга топширадилар. Мактубда: «Сен ўзингга сарой солдириб халқдан айрилиб яшар экансан. Саройинг «Саъднинг саройи» деб машҳур экан. Халқнинг бемалол киришлари учун тўсиқ бўлишлигига дарвоза ҳам қуриб, эшик оғасини ҳам қўйгац эмишсан. Ул сени саройинг эмас, балки фасод саройидур. Бундан кейин саройга дарвоза қурдириб, халқнинг кирувига монеъ бўлма» деган мазмунда гаплар ёзилган эди. Саъд ибни Муҳаммад ибни Масламага қасам ичиб халқ орасида юрган гап-сўзлар ёлғон эканлигини, ҳеч қачон бундай гап гапирмаганларини айтдилар. Муҳаммад ибни Маслама қайтиб келиб Саъднинг қасам ичганларини айтганларидан сўнггана Умар қаноат ҳосил қилгандилар. Ушбу воқеа Умар (р. а.) ўз маъмуриятларига қанчалик эҳтиром ила назоратда бўлганликларини, агарчи амалдор нечук киши бўлмасин хотирини сақламаганликларини кўрсатади.
Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) амалдорларни пора олишларига йўл очиб бермаслик ниятида амалдорни бирор ерга ишга юборишдан аввал мол-мулкини ҳисобга олдирардилар. Орадан вақт ўтгач, мулкни тафтиш қилардилар. Агар аввалдаги ҳисобдан ортиқ чиқса, ортиғини давлат хазинасига олдириб қўярдилар. Шу каби Канона арабларига закот омили бўлиб борган Утма ибни Абу Суфён Мадинага келганида «буни мен савдогарчилик этиб кўпайтирганман» деганига қарамай байтул молга олдириб қўйгандилар.
Холид ибни Валид Ашъас ибни Қайсга ўн минг дирҳам мукофот берганларини эшитиб Холидни ишдан олган, пулни эса хазинага мусодара этдириб олиб қўйгандилар. Мана шундай иш тутганликларидан Усмон ибни Аффон даврларида хазина молини ўз хоҳишларига сарф этиб, баъзи бир раисларга мукофотлар бериб ўз томонларига оғдириб оладиган Муовия каби зотлар ҳам Умар даврларида жим туришдан ўзга чора топаолмагандилар.
Ҳазрати Умар волийлари ва амалдорлари устидан халққа жабр ва зулм этмасликлари учун шунчалик қаттиқ назорат ўрнатган бўлишларига қарамай барибир хотиржам бўлаолмасдилар. Шаҳид этилишларидан аввал бутун мамлакатни айланиб чиқиб ҳар ер-ҳар ерда бўлиб халқларнинг кечираётган ҳаётларини ўз кўзлари билан кўриб, шикоятларини ўз қулоқлари билан эшитиб, ичларқда қандай орзулари борлигани билмоқчи бўлгандилар. «Мен,— дегандилар Умар,— агар саломат бўлсам, яқин кунларда бутун мамлакатни бир йил давомида айланиб чиқурман. Чунки халқнинг менга ҳожатлари бўлиши мумкин. Волийлар менга етказмаганликлари, ўзлари эса олдимга кела олмаганликлари сабабли ҳожатлари ўталмай қолуви эҳтимол. Аввало Шомга бориб икки ой тураман, кейин Жазирага бориб икки ой, Мисрга бориб икки ой, Бахрайнга бориб икки ой, Қўфага бориб икки ой, Басрага бориб икки ой туражакман. Қандай гўзал йил бўларди бу!» Фақат тақдир хиёнат этганлигидан ушбу мақсадлари амалга ошмай дунёдан ўтиб кетдилар.
Ҳазрати Умар фавқулодда қаттиққўл бўлишлари билан биргаликда халқга ниҳоят даражада меҳрибон, заифларга шафқатли эдилар. Амал-дорларга ҳар доим халққа гўзал муомалада бўлувни шарт этардилар, бирор-бир муносабатсиз иш қилган волийни амалидан бўшатиб юборардилар. Бир куни амалга тайинланган буйруқ қоғозини олгани келган бир киши ҳазрати Умарнинг ёш болаларини қучоқлаб эркалатиб ўпганларини кўради. Шунда, «Сиз болани ўпасизми? Мен асло ёш болани эркалатиб ўпган эмасман», дейди. Бу сўзни эшитиб Умар унинг қўлидан буйруқ қоғозини тортиб оладилар. «Сен ҳали ёш болаларга меҳрибонлик қилишни билмас экансан-ку, қандай қилиб мазлум халққа шафқат қиласан. Сенга амалдорлик муносиб эмас экан», дегандилар. Бу иш Умарнинг халққа нисбатан шафқатларининг асари бўлмай нима ахир?!
Ҳазрати Умарнинг идора услубларини қаттиқлигидан мустабид ҳукмдор эканларда, деган фикр англашилмасун. Билъакс, ҳазрати Умар низом ва қонун билан боғланган ҳукмдор эдилар. Ишни ўз фикрларига суяниб қилавермасдилар. Кичкина иш бўлса ҳам бутун кибор асхобни йиғиб кенгашар, агар каттароқ иш бўлса, унда бутун халқни йиғар, уларга маслаҳат солар ва берган маслаҳатларига юрар эдилар. Умар бутун Ислом ҳукмдорлари орасида кенгашга юргднлардан эдилар. Хулафои рошидин ичларида «Шўро» қоидасига оғишмай амал қилганлардандурлар. Мадинада доимо кенгашмоқ учун ёнларида бир неча кибор асхобни бирга тутардилар. Улар Умарга маслаҳатчилик вазифасини адо этардилар. Ушбу жиҳатдан Али ибни Абу Толиб, Усмон ибни Аффон, Аббос ибни Абдумутталиб, Абдураҳмон ибни Авф, Абдуллоҳ ибни Аббос энг яқин кенгашчиларидан эдилар. Умар ибни Ҳаттоб асло ўз фикрларига ёпишиб олган зот эмасдилар. Ким бўлмасин, агар тўғри фикрни сўзласа, Умар ўз фикрларидан қайтиб, ўшани фикрига қўшилардилар.
Бир вақт халқ маҳрнинг баҳосини ортириб юборганлигидан унга бир чегара белгиламоқчи бўлгандилар. Минбарда туриб мана шу ҳақдаги гапларни айтгандилар. Шунда энг орқада турган аёллардан бири ўрнидан туриб: «Сен Оллоҳ бизга ато этган ҳаққимиздан маҳрум қилмоқчимисан? Оллоҳ таоло ўзи «агар биронталарига тоғдек маҳр берган бўлсангаз ҳам қайтариб олманг», деган-ку?!» деб Умар (р. а.)га қарши сўз қилгандилар. Шундан сўнг Умар ўз фикрлари хато эканлиги учун қайтиб, хотиннинг сўзи тўғри, Умарнинг фикри нотўғри дегандилар ва бояги чегара белгилаш тўғрисидаги фикрларидан воз кечгандилар.
Бу воқеа Умар ибни Ҳаттобни халқ фикрини не даражада эҳтиром этганликларини ва уларга қонун доирасида том ҳуррият берганликларини кўрсатади. Умар ибни Ҳаттоб катта ёшдагалар билан кенгашганлари каби ёшлар биланда кенгашардилар. «Ёшларнинг зеҳни ўткир бўлади», деяр эдилар.
Мадинада ақл ва фикр эгалари бўлган бир неча аёллар бўлиб, ҳазрати Умар улар билан ҳам кўп вақтларда маслаҳатлашар ҳамда уларнинг баъзи бир масалаларда фикрларини тинглардилар.
Умар (р. а.) давлат ишларида кенг халқ оммаси билан кенгашиб иш юритганлари каби уларга танқид этмоқликларига ҳам кенг эрк берар, ўзларини танқид этишликка чақирардилар. Чет вилоятлардан бирор киши келса ёҳуд ўзлари кибор саҳобалар ўлтиришган мажлисга кириб қолсалар юриш-туришларини ҳамда халқ билан тутаётган му-омиларини қандай эканлигани сўраб суриштирардилар. Нўъмон ибни Башир айтадилар: Бир вақт мухожир ва ансорлар йиғилган мажлисга, Умар ибни Ҳаттоб кириб келиб уларга қараб, агар мени баъзи бир ишларда сусткашлик қилаётганлигимни кўрсангазлар нима қилардингизлар, деб сўраб қоладилар. Ҳеч ким жавоб бермагач, мазкур са-волни уч бор қайтарадилар. Шунда Башир ибни Нўъмон ўринларидан туриб: агар шундай ишингизни кўрсак, сизни ўқни тўғрилаганимиз каби тўғрилаб қўярдик дейдилар. Бу жавобдан Умар ниҳоятда хурсанд бўлганларидан, ундай қилсангиз одам экансизлар — дейдилар. Халққа ушбу даражада танқид этарга ҳуқуқ берган ҳукмдор мустабид бўлурми?
Бир вақт Умар (р. а.) минбарда туриб халққа менинг айбимни билган киши рўйи-рост айтсун деб қоладилар. Шунда бир киши: «Эй амирал мўъминин, мен сени бир айбингаи биламан. Сен икки қават кийим киясан ва ҳамда икки хил овқат ейсан. Ҳолбуки, одамларнинг кўплари бунга қодир эмаслар», дейди. Умар шундан кейин асло икки қават кийим киймаган ва икки табоқдан овқат емаган эканлар.
Умар ибни Ҳаттобни умумхалққа севдирган нарса ҳам мана шу каби хислатлари эди. Умар (р.а.) бутун кучларини, қувватларини ақл фойдасига ишлатдилар. Фавқулодда улуғ нуфузга эга бўлган Кисро ва Қайсарлар ҳокимиятини ағдарган ҳукмдор бўла туриб оддий кишилар каби кийинардилар, яшардилар. Шариат ва қонун олдида ўзларини ўзга оддий халқ билан баробар тутардилар. Мана шунинг учунда тарих у жанобни тақдир этди.

Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) фавқулодда одил бир киши эдилар. Юқорида ёзилган мисолларда не даражада адолатли эканликлари билинса-да, яна баъзи бир жиҳатларини очиқ-равшанроқ намоён бўлмоғи учун ҳукмдорликлари даврида юритган адолатли ҳукмларидан бир-икки мисол келтириб ўтамиз.
Умар бутун халқ орасида тенглик қоидасига амал этардилар. Ҳузурларида бой билан камбағалнинг, кучли билан кучсизнинг, улуғ билан фақирнинг ҳеч айирмаси бўлмасди. Ҳаммасини қонун олдида баробар тутардилар. Ўзлари ҳам қонун олдида оддий бир киши каби тиз чўкардилар.
Умарнинг шахсий ҳаётларида Убай ибни Каъб билан содир бўлган бир ҳодиса буни очиқ кўрсатади. Убай ибни Каъб билан ўрталарида қандайдир ит хусусида жанжал чиққанди. Низони ҳал қилиш учун Зайд ибни Собитнинг олдиларига келгандилар. Икки ҳасм, яъни даъвогар Зайднинг олдиларига кирганларида Зайд Умарга юқоридан жой кўрсатиб, «Эй амирал мўъминин, тепага ўтиринг », дегандилар. Умар (р. а.)нинг бунга аччиқлари келиб: «Сени бу ишинг ўртадаги мажорони адолатли ҳал қилолмаслигингни кўрсатади. Мен ҳасмим билан баробар ўлтиришим лозим»,— дегандилар. Кейин ҳар икковлари Зайднинг қуйи томонларига баробар ўтиргандилар. Убай ибни Каъб даъво этарга бошлаган, Умар эса инкор қилгандилар. Убай ибни Каъбнинг гувоҳлари бўлмаса керак, ҳазрати Умарга қасам ичишликка тўғри келиб қолганди. Шунда Зайд ибни Собит Убай ибни Каъбга қараб, «Умарни қасам ичишга мажбур қилмасангиз бўларди. Оддий бир киши бўлганда сиздан бундай ўтинчда бўлмасдим», дегандилар. Бунга жавобан Умар: «Ҳукмдор билан оддий фуқарони ўз назарида тенг тутолмайдиган Зайд аслида ҳукм чиқармоқликка ҳақли бўлолмайди», дегандилар. Ҳазрати Умарнинг адолатлари тўғрисида сўз кетганда Жаблаха ўғли Айхам воқеасини зикр этмай иложим йўқ. Воқеа шундай кечган эди:
Ярмук жангида румликлар томонида курашган Ғасон амири Жаблаха мана шу урушдан сўнг Исломни қабул қилган эди. У 16-йили ўзининг ёронлари билан тантанали равишда Мадинага келган эди.
Умар (р. а.) ва бошқа кибор саҳобалар унинг келишидан ғоят шодлангандилар. Ўша йили Жаблаха хаж қилиш учун Маккага ҳам боргандилар. Хаж мавсумида оломон ичида юрган пайтда бир саҳро араби Жаблаха эгнидаги чопоннинг этагини босиб олади. Жаблаха арабнинг юзига тарсаки билан уриб, жеркиб ташлайди. Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)нинг адолатларига нақ ишончда бўлган саҳройи келиб шикоят этади. Ҳазрати Умар Жаблахани топдириб келадилар. «Буни рози қил, бўлмаса сенинг ҳам юзингга унинг шапалоғи тушади»,— дедилар. «Оддий халқ билан амирнинг орасидаги муносабат ҳали шуми?» дейди зорланиб Жаблаха. «Ислом назарида амир билан оддий киши ўртасида айирма йўқ» деб айтадилар ҳазрати Умар. Шундан сўнг Жаблаха ҳазрати Умардан эртагача муҳлат сўрайди. Кечқурун эса Маккадан бутун шон-шавкати билан қочиб, Константинополга ўтиб кетади. Рум қироличаси Умму Гулсум юборган озгина совғалари баробарида ниҳоятда қимматбаҳо нарсаларни ҳадя этиб юборганди. Ҳадя етиб келиши билан ҳазрати Умар Умму Гулсум юборган нарсаларнинг баробаридагисини олиб, қолганини эса хазинага мусодара этдиргандилар. Халифанинг бу ишлари гўё адолат-сизликка йўл қолдирмаслик учун эди.
Бир вақт хазинадан халққа ақчаларни бўлиб бераёгганларида кичкина бир болалари келиб бир дирҳам тангани оғзига солиб олиб кетади. Буни билиб қолган Умар (р. а.) боланинг орқасидан қувлаб келиб оғзидан тангани йиғлатиб олиб қўядилар. «Умарнинг оиласини бошқалардан бир дирҳам ортиқ олишга ҳаққи йўқ»,— дегандилар. Бир вақт халифа Умарнинг ўғиллари Абдураҳмон Мисрда ёш йигитчалар билан биргалашиб арақ ичишганди. Қилган ишларидан пушаймон бўлишиб Миср волийси Амр ибни Осга айбларини бўйинларига олиб айтиб беришганди. Волий буларнинг барчаларига жазо бериб дарра урдиргандилар. Воқеани кейинчалик эшитган Умар Абдураҳмонни яна қайтадан дарра урдиртиргандилар. «Халифанинг ўғли деб яхши урмаган бўлса керак, деб ўйлайман»,— дегандилар Умар.
Умар ибни Ҳаттобнинг адолатларига бундан кўп бошқа мисоллар бўлса-да, биз мана шу бир-икки воқеани ёзиш билан кифояланамиз.

Ҳазрати Умар Ислом давлатини бир неча вилоятларга бўлгандилар. Ҳар бир вилоятга алоҳида волий тайин этгандилар. Ўша даврдаги энг катта вилоятлар қуйидагича эди:
1. Мадина вилояти. Бунда Умарнинг ўзлари турардилар.
2. Макка вилояти. Бунда Нофиъ ибни Абдулхорис Ҳузоий волий эдилар.
3. Тоиф вилояти. Бунда Сифён ибни Абдуллоҳ Сақафий волий эдилар.
4. Яман — бунда Яъло ибни Мунил волий эдилар.
5. Уммон — бунда Ҳузайфа ибни Михсон волий эдилар.
6. Бахрайн ва Ямома — бунда Усмон ибни Абдул Ос волий эдилар.
7. Куфа — бунда бир неча кишилар волий бўлиб тургандилар. Куфа вилояти Ироқ ва Эрон воҳасидаги энг катта вилоят саналарди.
8. Басра — бунда Абу Мусо Ашъарий волий эдилар.
9. Химс — бунда бир неча волийлар алмаштирилиб, охирида Умайр ибни Саъд волий эдилар.
10. Дамашқ — бунда Муовия ибни Суфён волий эдилар.
11. Урдун — бунда аввалда Шурҳабил ибни Ҳасана волий эдилар. Вафот этгач, Дамашқ волийси Муовия ҳар икки вилоятга баробар волий тайин этилгандилар.
12. Фаластин — бунда Алқама ибни Муҳаззаз волий эдилар.
13. Миср — бунда Амр ибни Ос волий эдилар.
Умар даврларида вилоятлар асосан мана шулардан иборат бўлганди. Вилоятлар бошлиқлари ҳам аскарга, ҳам халққа, ҳам диний раҳбарликка бошчилик этардилар. Абу Бакр даврларида қозилик мансаби ҳам волийлар бўйнида бўлганди. Ҳазрати Умар эса ҳар бир вилоятга алоҳида волийлардан ташқари адлия ишларига бошчилик қилиш учун қозилар тайин этгандилар.

Умар замонларига ҳадар Ислом давлатида ҳеч қандай йил ишлатилмасди. Умар ибни Ҳаттоб умум ҳисоб-китобларини маълум бир ҳужжат асосида маҳкамлаш мақсадида янги бир тарих ясашни ирода қилдилар. Кибор саҳобалар билан кенгашиб Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг хижратларидан бошланадиган янги йил тарихи-ни барпо этдирдилар. Бу воқеа хижратнинг 16-йилида бўлганди.

Почта хизматини энг биринчи бор Ислом давлатида йўлга қўйган киши Умар ибни Ҳаттоб бўлгандилар. Аввалдан почта хизмати содда усулда бўлган. Уни алоҳида йўлларда хизмат кўрсатадиган бўлимлари ва боқувда турган отлари бўлмаган. Асосан почта хизматининг тўлақонли равишда йўлга қўйилиши Муовия замонларида бўлган, шу туфайли тарихчилар почта хизматининг ташкилотчиси деб Муовияни тилга олганлар. Бироқ, бизнингча илк бор асос солувчи кимса ҳукмдор Умар бўлсалар ке-рак. Зеро, Умар даврларидаги баъзи бир воқеалар буни тасдиқлай-ди.
Халифабека Умму Гулсум Византга жўнаб кетаётганлар орқали Рум қироличасига мактуб ва баъзи бир совғалар юборганлари, Рум қироличаси мактуб ва совғани олганидан кейин у ҳам ўз томонидан қимматбаҳо совға ва мактуб юборганлиги Табарий ривоятларида битилгандур. Бу нарса почта хизматини йўлга қўйилганини кўрсатиш билан биргаликда, Сурия Ислом лашкарлари томонидан фатҳ этилганидан сўнг Визант давлати билан Ислом давлати ўртасида дўстона алоқалар ўрнатилганини хам кўрсатади. Араб давлатларида Исломга қадар асосан Рум ва Эрон пуллари муомалада ишлатиларди. Ўзларининг махсус муомголада ишлатиладиган миллий пуллари бўлмаганди. Хижратнинг 15-йилида Холид ибни Валид номларига биринчи бор динор пул ишлаб чиқарилди. Кейинчалик Умар ибни Ҳаттоб томонларидан кумуш тангалар ҳам ишлаб чиқарилди. Улар асосан Эрон тангалари шаклида бўлиб фақатгина баъзи бир ёзувлар қўшимча қилинганди, холос. Ушбу ҳрлат Абдул Малик ибни Марвон даврига қадар давом этди. Абдул Малик янги араб ҳарфларида қиймати ёзилган тилла ва кумуш, мис тангаларни ишлаб чиқартирди. Шундан кейин Рум ва Эрон ҳамда аввалда ишлаб чиқарилган пулларни Ислом давлатида муомаладан чиқартириб юборди.
Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)нинг ободончилик йўлларида қилган хизматларининг энг зўри Басра, Куфа ва Мисрда Фистот шаҳарларини бино қилдиришлари бўлди. Басра шаҳрининг ўрни аввалда аскарлар турадиган қўргон бўлганди. 14-йилда араб фотиҳлари фатҳ этишга-нидан кейин ҳарбий қароргоҳга айлантиришганди. 17-йилда Куфа шаҳрини бино қилиш бошланиб, Басра ҳам шаҳарга айлантирилди. Басрани Утба ибни Ғазвон, Куфани эса Саъд ибни Ваққос устида туриб бино қилдиришгандур. Мисрда эса халифа рухсати билан Миср фотиҳи ва волийси томонидан Фистот шаҳри бино қилииди.
Умар ибни Ҳаттобни ободончилик йўлида қилган зўр хизматларидан бири, Нил дарёси билан Қизил денгазни туташтирувчи анҳор қазитганларидур. Кейинчалк Амирал мўъминин қўлтиғи деб ном олган ушбу канални Умар ибни Ҳаттоб рухсатлари билан Амр ибни Ос қазитган эдилар.
Халифа Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)нинг ободончилик йўлларида қил-ган бошқа ишлари ҳам кўпдур. Масалан: Ироқ фатҳ этилганидан кейин у ерда керак ўринларга кўприклар солдирган ва ариқлар қазитгандилар. Макка бирла Мадина орасидаги йўлга мусофирхоналар бино қилдиргандилар. Шу каби Шом билан Хижоз ўртасидаги катта қатнов йўлга ҳам мусофирхоналар қурдирган эдилар. Ҳар бир фатҳ этилиб аҳли Ислом ўринлашган ерларга масжидлар қурдиргандилар. Маккада масжидил харамни, Мадинада эса масжиди набавийни кенгайтиргандилар.
Ислом давлатида тафтиш идорасини вужудга келтирган киши ҳам Умар ибни Ҳаттобдурлар. Мазкур идора аввалда ниҳоятда содда, жўн ҳолатда бўлиб, асосан хизмати шаҳарнинг тозалигини, бозордаги олди-соттиларни, тош-тарозуларни текширишдан иборат эди. Кейинчалик эса мазкур идора ниҳоятда зўрайиб кетди. Амру-маъруф қилишлик, имом ва муаззинларни ўз вазифаларини қандай ўтаётганларини текширишлик, намозни ўз вақтида адо этилишни текширишлик каби ишлар ҳам ушбу идора вазифаларидан бўлиб кетди.
Ислом давлатида ҳибсхона ташкил этган зот ҳам Умар ибни Ҳаттобдурлар. Шомга борган вақтларида махов касалига мубтало бўлган кимсаларга хазинадан маош яъни нафақа тайин этганлари, қаровчисиз болаларга хазина ҳисобидан боқиладиган болалар уйи ташкил этганлари ривоят этилади. Хулоса қилиб айтганда, Умар ибни Ҳаттоб ўн йилдан иборат ҳукмронликлари даврида катта-катта футухотларни қўлга киритганлари каби, маданий-маиший соҳаларда ҳам катта амалий ишларни йўлга қўйган эдилар.

Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) бошлаган футухотни халифа бўлганларидан кейиноқ дарҳол жиддий суратда давом эттирдилар. Холид ибни Валид Шом вилоятига қўмондон бўлиб кетганларидан сўнг Ироқ вилоятига Мусанно ибни Хориса бош қўмондон бўлиб қолганликлари ва эронликлар томонидан Ироққа ҳужум уюштириш учун тайёргарлик кўрилаётганини сезиб Мадинага ёрдам сўраб ўзлари келганликлари ёзилган эди. Бу вақт Абу Бакр вафот касалликларида эдилар. Умар ибни Ҳаттоб халифаликка сайлангач, эронликларга қарши урушмоқ учун халқдан кўнгилли аскарларни йиғдирардилар. Мусанно ёрдам етажагини билиб Ироққа қайтиб кетадилар. Умар эса аскар йиғиш билан машғул бўлиб анчагина қўшин тўпладилар ва бу қўшинга Абу Убайда ибни Масъудни бош қўмондон тайин этиб Ироққа жўнатдилар. Бу вақт эронликлар қўшинида бош қўмондон Рустам номли зўр саркарда эди.
У Жабон ва Нерсо номли қўмондонлар қўл остидаги сара қўшинни Ироққа жўнатади. Абу Убайда 13-йил ражаб ойининг охирларида Жабон лашкарларини Торик деган ерда тор-мор келтирдилар. Нерос лашкарларини эса Кеккирда тор-мор келтирдилар. Нерсонинг ўзи зўрға қочиб қутулади. Шундан кейин Рустам яна ҳам катта қўшин тўплаб унга Бахман номли кишини саркарда этади. Уларга Эроннинг «Дар-пуши кофа» номли байроғини беради. Бу байроқни энг катта жанглардагина тутардилар.
Бахман Абу Убайда қўшинлари билан «Қуссул нитоф» номли кичкина дарё яқинида жанг қилади. Эронликлар қўшинида мингдан ортиқ жанговар филлар ҳам бор эди. Уруш гоят қаттиқ тус олади. Абу Убайда шаҳид бўладилар. Қўмондонсиз қолган қўшин орқага чекинади. Бу урушда араб қўшинларини бутунлай тор-мор бўлиб кетишидан Мусанно ибни Хориса сақлаб қоладилар. Мадинадан янги мадад кучлари келгач, Мусанно олға ҳаракат қилгани киришадилар. Эронликлар Меҳрон номли саркарда бошчилигида катта қўшин жўнатадилар. Меҳрон қўшинлари озгина фурсатда тор-мор келтирилади. Ушбу мағлубият хабаридан бутун Эрон ларзага келади, улар эндиликда пой-тахт ҳам хавф остида қолганини сезиб ўзларини ва Эроннинг шон-шавкатини сақлаб қолишлик учун умумсафарбарлик эълон қиладилар.
Эронликларнинг бундай катта ҳаракатлари ҳақида Мусанно халифага хабар етказадилар. Халифа тездан ёрдам кучлари боришлигини айтиб, араб чегарасига яқинроқ ерга чекинишга амр этдилар. Мусанно аста-секинлик билан Ироқ ерларидан Арабистон яқинидаги Жул деган ерга чекиниб уларни тўплайдилар. Умар ибни Ҳаттоб тездан ёрдам учун янгидан аскар тўплашга киришадилар. Аҳволни жиддийлигидан ўзлари бош бўлиб, урушга бормоқчи ҳам бўладилар. Бироқ кибор саҳобалар бунга йўл бермайдилар. Улар бош қўмондОн қилиб Саъд ибни Ваққосни юборишга маслаҳат берадилар. Бу вақт Саъд Ҳавозонда закот маъмури эдилар. Саъд ибни Абу Ваққос собикин аввалиндан бўлиб, шунинг билан бирга ниҳоятда юракли, баҳодир, тадбиркор кимса эдилар. Шуларни ҳисобга алган Умар (р. а.) Саъдни бош қўмондонликка мувофиқдеб топиб ўзларини чақиртирдилар.
Умар ибни Ҳаттоб Садъни бош қўмондонлик вазифасига қўйганларидан сўнг шундай тавсия этдилар: «Эй Саъд, Расулуллоҳнинг йўлдоши ва қариндоши дсб айтишларига мағрур бўлма. Оллоҳ бирла ҳеч кимнинг орасида насаб йўқдир. Оллоҳга яқинлик ёлғиз унга итоат этув бирла бўлур. Юқори ва тубан кишилар Оллоҳнинг назарида тенгдурлар. Оллоҳ уларнинг барчасини хўжаси, улар эса - унинг бандасидурлар. Халқнинг бир-биридан ортиқлиги ва Оллоҳнинг ажр ҳамда савобига ноил бўлишлиги тоат бирла бўладур. Расулуллоҳнинг пайғамбар бўлиб келган кунларидан бошлаб то биздан айрилургача бўлган аҳвол ва атворни кўз олдингда тутиб шунга мулозимат қил. Менинг сенга тавсиям ушбудур. Агар бунга аҳамият бермасанг амалинг бекор кетар. Ўзинг эса зиёнкорлардан бўлурсан».
Саъд тўрт минг аскар билан Ироққа жўнадилар. Мусанно ибни Хориса Саъд бирла қўшилиб эронликларга қарши Исломият йўлида жанг қилишга тайёр турган бир пайтда вафот этадилар. Жуда узоқ вақтлар урушда қатнашиб оғир жароҳатлар олгандилар. Мана шу жароҳатлардан бирининг срилиб кетиши туфайли Исломият йўлида саркарда саналган Мусанно ибни Хориса вафот топадилар. Саъд ибни Абу Ваққос Мусаннога ҳурмат юзасидан ўринларига у жанобнинг укалари Муаннони қўмондонликка қўядилар. Саъд ибни Абу Ваққос «Қодисия» деган ерга келиб ўрнашадилар. Умар ибни Ҳаттобга Эрон аскарларини ниҳоятда кўплигини ёзиб юборгандилар. Халифадан шундай деган жавоб келади: «Душманнинг қаттиқ ҳозирлик кўрганини эшитиб зинҳор талвасага тушманг. Оллоҳдан ёрдам сўранг. Унга таваккул этинг. Кисрога бир неча жасорат ва фикр эгаларидан юбориб динга даъват этдиринг. Чунки уларни даъват этув, уларнинг қўрқувларига бизнинг эса ғалаба қилишимизга сабаб бўлажакдур».
Мактубдаги амрга биноан Саъд Нўъмон ибни Макрун бошчиликларида бир гуруҳ кишиларни Кисрога элчи қилиб юборадилар. Улар Кисрога бориб уларни динга киришга, бўлмаса жузъя беришга даъват этдилар. Агар булардан бири қабул қилинмаса, унда масала қилич билан ҳал этилажаги билдирилди. Кисро арабларини назар-писанд қилмай таҳдид бирла қувлаб чиқартирди.
Рустам Барс деган ерда ўз аскарлари билан ўрнашиб 4 ой кутиб турди. Кисродан буйруқ келгач, ҳужумга ўтишга тайёргарлик бошланди.
Қодисияда Эрон аскарлари билан Ислом лашкарлари ўртасида қаттиқ жанг бошланди. Бир неча кун давом этган шиддатли олишувдан кейин Эрон бош қўмондони Рустам ўлдирилди. Бош қўмондон ўлдирилгандан кейин Эрон аскарлари тартибсиз равишда чекинишга тушдилар.
Ислом тарихида энг катта жанглардан ҳисобланган «Қодисия» уруши Ислом лашкарларини мислиз ғалабалари билан тугади. Чунки бу урушда Ислом лашкарлари сон жиҳатдан ўзларига уч баробар бўлган душман устидан ғалабага эришгандйлар. Душман аскарларидан 30 мингга яқин киши қириб ташланганди. Ғалаба хушхабарини Саъд дарҳол пойтахтга элчи орқали етказишга шошилдилар. Умар ҳам уруш нима билан тугашини сабрсизлик билан кутиб турардилар. 15-йил шаввол ойининг охирларида Саъд Эрон салтанатининг пойтахти бўлган «Мадоин» томон ҳаракатга тушдилар. Мадоин йўлида Эрон аскарлари Саъдга қаршилик кўрсатишга уринсалар-да, бироқ ҳеч нима қила олмадилар. Саъд тўғридан-тўғри Мадоин шаҳрига кириб «Оқ сарой» деб аталмиш подшоҳ хосхонасига 16-йил сафар ойида тушадилар. Мадоинда шоҳнинг асосий хазинаси сақланарди. Улар бунинг барчасини қўлга киритдилар.
Уч юз йилдан бери Сосонийлар давлатининг пойтахти бўлиб келган шаҳар Ислом лашкарлари қўл остига кирди. Ундаги беҳисоб бойликлар, жуда кўп зебу-зийнатлар, шоҳ ва амалдорлари маишат ўтказадиган катта зар ва тиллолардан ҳар хил суратлар солиб нақшланган гиламни ҳам ғаниматга олдилар. Бироқ аҳолининг молмулкларига тегмадилар.
Мадоин фатҳ этилганидан кейин Саъд Бобилда қаршилик қилиб охири қочишга мажбур бўлган душман аскарини тор-мор этув учун Нахравонга Зуҳра ибни Ҳувайя қўл остларида бир гуруҳ аскар жўнатдилар. Бундан сўнг яна Абдул ибни Мутьам қўл остларида Месопотам ўлкасидан Тақрит атрофига ёйилган Эрон аскарларини тор-мор келтиришлик учун бир гуруҳ аскар юбордилар. Зухра Нахравондаги душман аскарларини мағлуб этиб шахарни фатҳ этдилар.
Абдуллоҳ ибни Мутьам ҳам душман аскарларини қувлаб юбориб, Тақритни фатҳ этдилар. Месопотамни тўла фатҳ этилиши 19-йил билан 20-йил орасида Иёз ибни Ғанам қўлларида амалга ошди. Мадоин фатҳ этилиши билан эронликлар мағлубиятни бутунлай тан олмаган эдилар. Улар юз чақиримча узоқда бўлган Хилвонда ўрнашиб олиб, буларга аскар юбориб ташвишга солиб турардилар. Саъд бунга барҳам бермоқ учун Ҳошим ибни Утба қўл остларида 12 минг кишидан иборат аскар жўнатдилар. Улар Жалуло деган ерда Эрон аскарлари билан учрашиб қонли олишувдан кейин уларни тор-мор келтирдилар. Шундан кейин Хилвонда ўрнашган Эрон шохи Яздижурд араб аскарларини бу ерга келиву эҳтимоли узоқ эмаслигига кўзи етиб Рай шаҳрига кўчиб кетади. Қисқаси, Умар ибни Ҳаттоб даврларида Эрон билан Месопотам яъни Алжазира деб номланган давлат тамомила фатҳ этилиб бўлинди. Месопотам Дажла ва Ефрат дарёсининг оралиғига жойлашган кенг суғориш иншоотларига ва серҳосил далаларга эга бўлган бир ўлка эди. Эрон давлати асосан Саъд Абу Ваққос қўл остларида, Месопотам эса Иёз ибни Ғанам қўл остларида фатҳ этилди.

Саъд ибни Абу Ваққос қўмондонликлари остида Ислом қўшини Ироқ, Месопотам ва Эронда жанг олиб боргани каби Холид ибни Валид қўмондонликлари остида бир вақтнинг ўзида Сурия, Фаластинда ҳам уруш олиб борилган. Сурия, Фаластин, Урдун ерлари асосан Рум салтанати ҳўл остидаги мустамлакалар эди. Румликлар билан биринчи марта «Ажнодин» деган ерда Абу Бакр даврларида тўқнашув бўлиб, жанг Ислом лашкарлари ғалабаси билан тугаган-ди. Шундан кейин Умар даврларида ҳам румликларга қарши Сурия ерларида қатъийроқ кураш олиб борилади. Улар «Ажнодин» урушидан қочиб қутулган Рум аскарлари билан ҳар ер-ҳар ерда уруш олиб бориб, Дамашқ, Химс каби қадимий ва машҳур шаҳарларни фатҳ этиб, Урдун вилояти томон ўзларига йўл очадилар. Дамашқ энг қадимги шаҳар бўлиб дунёнинг энг гўзал ерига жойлашган, бой ва маданий ёдгорликлари билан машҳурдур. Ислом аскарлари Дамашқни 14-йил ражаб ойи ёки 635-йил август-сентябрь ойларида қўлга киритгандилар.
Дамашқ аҳолиси билан жузъя тўлаш шартига биноан сулҳ тузилди. Сулҳ шартига кўра аҳоли ўз дин ва урф-одатларида эркин суратда қоладилар. Бирон-бир черков ва бутхоналар бузиб ҳам ташланмайди. Химс шаҳри ҳам бир неча кунлар қамал этилгандан сўнг Ислом лашкарларига таслим бўлди. У ерда ҳам Дамашқда тузилгани каби сулҳ шартномаси тузилди. Қўшиннинг қолган гуруҳлари Фаластин ва Урдун ерларини фатҳ этиш билан машғул бўлдилар.
Бундан кейин Ислом лашкарларига янада ичкарилаб боришлик шмконияти туғилди. Аммо Рум султони янгидан қувватли кўшин тузаётгани ҳақида хабар келиб, олға юриш тўхтатилиб, бутун Сурия бўйлаб тарқаб кетган бўлинмаларни бир ерга тўплашга қарор беради. Зеро, Рум султони юз мингдан ортиқ жангчига эга бўлган қудратли сара қўшинни ташкил қилиб, Ислом лашкарига қарши урушмоқ учун Сурияга юборган эди. Мазкур сара қўшиннинг йўлга чиққани эшитилгандан кейин моҳир қўмондон Холид ибни Валид аскарларини Дамашқ, Химс каби шаҳарлардан чекинтириб, араб ерларига яқин жойга жойлаштириш тараддудига тушадилар. Қўшин аста-секин чекина бориб Урдун вилоятига ўринлаша боради. Бу ерга тўпланган Ислом аскарларининг сони 40 мингга яқин эди, холос.
Румликлар ҳам пайт пойлаб, жуда секинлик билан ҳаракат қилиб олға силжиб келардилар. Улар қўлларига қайтадан кирган ерлардаги аҳолини қўшинларига жалб этардилар. Рум аскарлари билан ярим йил қадар вақт ўтганидан сўнг охири «Ярмуқ» деган ерда тўқнашиб ўртада зўр жанг бўлди. Ҳар икки тоифа ҳам ғоят матонатли жанг қилдилар. Ҳал этувчи жангда Ислом лашкарлари сонда икки баробардан ҳам ортиқроқ бўлган Рум қўшинлари устидан тўла ғалабага эришдилар. Жангда Рум лашкарларининг бош қўмондони Феодор ўлдирилди. Рум аскарлари беҳисоб талофот бердилар.
Ислом аскарларидан ҳам уч мингга яқин киши ўлдирилди. Ўлганлар ичида машҳур қаҳрамонлардан Ақрама ибни Абу Жаҳл ва ўғли Амр Салма ибни Хишом, Амр ибни Саъд, Жунд ибни Амр, Туайл ибни Амр, Саид ибни Хорис, ибни Қайс, Тулайб ибни Амр ва Хишом ибни Ос каби баҳодирлар бор эдилар. Ушбу жангда энг шижоатли урушиб қаҳрамонлик кўрсатган киши Холид ибни Валид билан Ақрама ибни Абу Жаҳл бўлдилар. Жанг майдонида Ислом лашкарларини саросима эгаллай бошлаган пайтида Ақрама арслон каби ҳар тарафга юриб: «Мен Расулуллоҳга қарши урушиб қочмаган, энди қочайми?» дея ҳаммани шижоатлантириб, жангга ташвиқ этдилар. Ушбу жангда «Ғассон» амири ҳам асир тушиб, сўнг Исломни қабул қилади. Мазкур жангда мусулмон аёллари кам жуда қаттиқ жонбозлик кўрсатиб юборгандилар. Улар ёлғиз ҳамширалик вазифасини адо этибгина қолмай, балки қўлларига қурол олиб жанг майдонида румликларга қарши урушда фаол иштирок этдилар. Сурияда олиб борилган жангларда «Ярмук» урушининг аҳамияти ғоят катта бўлди. Румликлар бундан кейин Ислом аскарлари яна қайтадан Суриядаги шаҳарларни фатҳ этишни бошладилар. Ҳар бир қўмондон ўзига аталган вилоятни фатҳ этиш билан машғул бўлди. Ярмук жанггидан сўнг Суриядаги энг муҳим иш амалга ошириб бўлинди. Ярмук ғалабасининг хабари халифа Умар ибни Ҳаттоб (р. а.)га етиб келиши билан дарҳол Убайда ибни Жарроҳга мактуб ёздилар.
Мактубда Убайда ибни Жарроҳни бош қўмондон тайин этилиб, Холид ибни Валид эса бош қўмондонликдан олинганлиги ёзилганди. Баъзи бир сиёсий ҳолатларни ҳисобга олган Умар (р. а.) Холид ибни Валидни вазифаларидан бўшатиб, оддий қўмовдонлик амалига туширгандилар.
Зотан олийжаноб бир кимса бўлган Холид ибни Валид ичларида ҳар қанча хафа бўлмасинлар, устларида билдирмай яна аввалгидай ғайрат ва шижоат билан Ислом лашкарида хизматларини давом эттираверадилар.
Убайда ибни Жарроҳ бош қўмондон бўлсалар-да, Холид ибни Валидни жуда ҳурматлар, доимо маслаҳатларини олиб иш юритардилар.
Шом вилоятида энг асосий шаҳарлардан саналган Қуддус шаҳри бор эди. Мазкур шаҳар насронийлар қошида муқаддас саналгани учун унинг қўлдан кетиши насроний оламига ғоятда ёмон таъсир қолдиради. Рум султони Константинополга кўчиб ўтган бўлсада, бироқ Қудусни қўлдан бой беришни истамасди. Чунки Қуддус орқали ҳарбий кемаларда аскар олиб келиб, Шом вилоятига тушириш мумкин бўларди.
Қуддус шаҳрини олиш учун бир кунлар қамал қилинди. Охири шаҳар аҳолиси халифанинг ўзи келса унга шаҳарни топширишга рози бўлди. Шунга биноан, Умар ибни Ҳаттобнинг шахсан ўзлари Қуддусни олиш учун Мадинадан Шомга сафарга чиқдилар. Ўринларига Али ибни Абу Толибни тайинлаб ўзлари оддий отга минган ҳолда йўлга чиқдилар. 15-йилда Қуддус ҳам Ислом лашкарларига таслим бўлди.
Умар ибни Ҳаттоб Қуддус аҳолисига омонлик хати ёзиб бердилар. Бош қўмондон Убайда ибни Жарроҳ Холид ибни Валидни Қиннарсаринни фатҳ этгани, Убайда ибни Собитни эса Лозукияни фатҳ этгани аскар билан юбордилар. 16—17-йиллар ичида ҳар икки қўмондон ўзларига топширилган вазифаларини шараф билан адо этдилар.
Бундан кейин бош қўмондон Абу Убайданинг ўзлари Халабга юрдилар. Халаб жузъя берув шарти билан сулҳ сўради. Халаб фатҳ этилгач, Антокияга юрдилар. Антокияда анчагана аскар бор эди. Шунинг учун улар Абу Убайда аскарларига қарши уришмоқ учун Антокия қўрғонидан олти чақиримча ерда кутиб турдилар. Ўртадаги уруш душман аскарларининг қочиши билан тугади. Антокия халқи ҳам жузъя берув шарти билан сулҳ тузди. Султон, Херакл Ислом аскарлари билан қатъийроқ бир суратда урушиб, қақшатгич, ўнгланмас зарба бериш иштиёқида кучли қўшин тайёрлаётган эди. Мазкур қўшин тайёр бўлгач, кемалар билан Антокияга юборидди. Бош қўмондон Абу Убайда ҳам ҳар томонга таралиб кетган Ислом лашкарларини тез орада бир ўринга жамладилар. Ҳимс яқинидаги жуда қаттиқ жанг румликлар мағлубиятидан ва бутун Сурия вилоятини фатҳ этилиши билан зафарли якунини топди.

Сурия воқеаси тамом битганидан кейин Умар ибни Ҳаттоб Холид ибни Валидни оддий қўмондонликдан ҳам бўшатдилар. Ўртада баъзи бир сабаблар бунга баҳона бўлди. Холид ибни Валид Антокияга ҳужум қилиб жуда кўп ғаниматни қўлга киритгандилар. Баъзи бировлар ғаниматдан улуш олиш илинжида Холиднинг олдига борадилар. Ашъаб ибни Қайс Холид ибни Вализдан ўн минг дирҳам мукофот олганди. Мана шу мукофотни қайси пулдан берганлиги текширилиб, охири Холид ибни Валидни ишдан олиш якунланди.
Холид ибни Валид жоҳилият замонида араб задогони Валид ибни Муғиранинг ўғли эдилар. Маҳоратли аскар бўлганларидан Макканинг суворийларига қўмондонлик қилардилар. Уҳуд каби мушриклар ғалаба қилган урушларда асосий иш кўрсатган кимса ҳам Холид ибни Валид эдилар. 7-йили Амр ибни Ос билан бир вақтда Исломни қабул қилгандилар. Исломни қабул қилгач, аввалгидан кўра ҳам шижоатла ва маҳоратла жангларда қатнашгандилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Холид ибни Валидга «Сайфуллоҳ» деб лақаб бергандилар. Жаноб рисолат маобдан сўнг Абу Бакр даврларида кўтарилган исёнларни бостиришда ҳам Холид ибни Валид зўр қаҳрамонликлар кўрсатгандилар. Ироқ ва Сурияни фатҳ этилишида ҳам зўр жасоратлар кўрсатган ким-са эдилар.
Бироқ Умар ибни Ҳаттоб сиёсий нуқтаи назар билан Холид ибни Валидни аввал қўмондонликдан, кейин фурсат топиб, оддий қўмондонликдан ҳам б

АБУ БАКР СИДДИҚ (Разияллоху анҳу)
Энг аввалги мусулмон ва энг биринчи сиддиқ ва Расулуллоҳнинг ҳамсуҳбатлари ҳамда Улардан кейинги биринчи халифа бўлмиш Абу Бакр Сиддиқ Абдуллоҳ ибни Абу Қаҳофа ибни Омир насаблари Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга туташади.. Ва Мурра ибни Кабъи ибни Луайда жамланади. Оналари эса Омирнинг ўғли Саҳрнинг қизлари бўлмиш Салмо номли аёл эдилар. Абу Бакр Сиддиқ, разияллоҳу анҳу фил йилидан икки йилу тўрт ойдан сўнг туғилганлар. Расулуллоҳ алайҳиссаломдан икки ёшу тўрт ойлик кичкина эдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом ул жанобнинг ростгўйликлари, омонатдорликлари ҳамда Исро ва Меърож ҳодисасини энг биринчи бўлиб тасдиқлаганликлари учун Сиддиқ деб ном қўйган эдилар. Яъни, Расулу акром ҳазратлари жанобни ростгўйларнинг ростгўйроғи деган юксак сифат билан олий мақом даражасига кўтаргандилар.
Яҳудийлар Расулуллоҳ алайҳиссаломдан Исро воқеасини эшитган сўзларига ишонмасдан, Абу Бакр ҳузурларига келадилар. «Соҳибингиз мана шундай деяпти, сиз шунга ишонасизми?» — деб сўрайдилар. Шунда Оллоҳ ва Расулининг дўсти, Ислом равнақи йўлида бутун борлиғини фидо этувчи зот бўлувчи Абу Бакр маккор яҳудийларга шиддат-ла қараб: «Агар бундан ҳам бошқа ажаблироқ нарсаларни Расулуллоҳ ҳазратлари айтсалар мен кўнглимга заррача шубҳа ва шак келтирмаган ҳолимда ҳеч бир тўхтовсиз дарҳол тасдиқ этаман», дедилар, Ушбу кундан бошлаб Ислом жон фидосининг тахаллуслари лақаблари Сиддиқ бўлиб қолди. Қиёматга қадар, иншооллоҳ, шундай бўлиб қолади.
Оллоҳ Калимасининг юксалиши йўлида соф ниятли, холис ихлосда хизмат қиладиган ҳар бир мухлис мўъминнинг номи албатта жаҳон айвонида мана шундай юксак фазилатли номлар қаторида авлодлар қалбига муҳрланиб, то қиёматга қадар унутилмай қолажакдур. Нодонлик ва нафосатсизлик, бефаросатлик касаллигига йўлиққанликлари сабабли ОЛЛОҲ калимасининг юксалиш йўлларига ғов солишга беҳуда чираниб урунувчи бадбахтларнинг номлари эса асрлар оша лаънат тамғасига учраб авлодлар нафратига сазовор бўлажакдур.
Бу икки йўлдан бирини ўзингиз танлаб олаверинг, мисоллар эса атрофингазда қалашиб ётибди.

Абу Бакр (р. а), Маккада ўсиб улгайганлар. Балоғатга етганларидан кейин Макка аҳлининг одатига кўра савдогарчилик билан шуғулланганлар. Жоҳилият замонида ҳам Абу Бакр (р. а.) тўғриликлари, шарифликлари, хушхулқлари, муросагўйликлари билан халқ ичида танилган эдилар. Абу Бакр ҳазратлари асло арақ ичмаган эдилар. Арақни ўзларига ўзлари харом этгандилар. Бунга сабаб бўлган воқеани тарихчилар қуйидагича таърифлайдилар:
Бир куни Абу Бакр маст бўлиб учиб қолган одамнинг ёнидан ўтиб кетаётган эдилар. Қарасаларки, маст киши сийдигига қўлини тиқиб юзига суртаётибди. Бундай жирканч манзарани кўриб беҳад нафратланган ҳолда, «Мен асло бундай номаъқулчилик қилмайман», деб ўзларига сўз берган эканлар. Мана шундан кейин ҳатто бир томчи ҳам татиб кўрмаганлар.
Тарих бизга у жанобнинг бутларга асло сажда қилмаганликларини ҳам ҳикоя этади. Оталари бир куни у жанобни олиб, аҳли Макка одатига кўра, бутларга сажда қилмоқлик учун Каъбага борган эканлар. Кейин катта бутни рўпарасига олиб келиб «Мана, шу сенинг илоҳинг бўлади», деб узларини ёлғиз қолдириб кетган эканлар. Оталари нари кетгач, у жаноб бутнинг ёнига яқин бориб, «мен очман, тўйғиз» дебдилар. Бутдан садо чиқмагач, яна «мен яланғочман, кийинтир», дебдилар. Бут эса жим, серрайиб тураверибди. Буни кўрган Абу Бакр ердан катта бир тошни олиб бутнинг юзига қараб отибдилар-да, ҳеч нарсага қарамай югурганча ташқарига чиқиб кетибдилар. Шундан кейин асло бутларга сажда қилмаган эканлар.
Қурайш қабиласи у жанобни ростгўйликларини, очиқ-кўнгалликларини билганлари сабабли жуда яхши кўрардилар, хурмат қилардилар. Жанобда мужассам бўлган юксак инсоний фазилатлар қурайшлар қалбида ўзларига нисбатан муҳаббатни пайдо қилган эди. Жоҳилиятда Абу Бакр ҳарир савдоси билан машҳур эдилар. Бундан жуда катта фойда ҳам кўрардилар.
Расулуллоҳ ҳазратлари билан ўрталарида айрилмас дўстлик алоқасининг барқарорлигага асосий сабаб — ҳар икки жанобнинг юксак сифатларда ҳамоҳанг бўлганликлари эди, Ёшлари қарийб тенгдош, ҳовлилари ҳамсоя, ўзлари эса омонатдорлик ва ростгўйлик сифатлари билан безанганликлари сабабли жоҳилият замонида, Расулуллоҳга пайғамбарлик келмасдан аввал ҳам ул жаноблар бир- бирларига яқин эдилар.

«Хиро» ғорида Расулуллоҳ ҳазратларига ваҳий нозил бўлиб, Жаброил алайҳиссалом «Сиз Раббил оламин томонидан юборилган пайғамбарсиз», деб хабар берган заҳотлариёқ тездан Хадича онанинг олдиларига келганлар ва мазкур хабарни айтганлар. Хадича она ўшал ондаёқ ҳеч бир иккиланмай, имон келтирганлар. Қалбларига қўрқув кетар-кетмас, Расулуллоҳ ҳовлиларидан чиқиб Байтуллоҳни тавоф қилгани бораётганларида йўлда Абу Бакрни учратганлар. Расулуллоҳ ҳазратлари Абу Бакр разияллоҳу анҳуга Исломни арз этганлар. Ҳазрат ҳам худди Хадича она каби ҳеч бир иккиланмай, дарҳол тасдиқлаб, қабул қилганлар. Бу тўғрида сўралган пайтида, «Мен Муҳаммадни асло ёлғон гапирганлигини билган эмасман. У жаноб юксак омонатдорликлари, ҳусну хулқлари сабабидан пайғамбарликка лойиқ зотлар», деб жавоб бергандилар. ШуРтуфайли Расулуллоҳ ҳазратлари у жаноб ҳақларида шундай дегандилар:
— Мен кимни Исломга даъват этсам бир оз тўхталар, тараддудга тушар эди. Абу Бакр эса мен арз этган чоғимда ҳеч қандай тараддудсиз дарҳол қабул қилгандур.

Абу Бакр Сиддиқ (р,а.), Расулуллоҳ алайҳиссалом билан Исломни эълон қилган Һунларидан бошлаб доимо бирга ҳамсуҳбат бўлганлар. У жаноб қурайшлардан ва бошқа нодонлардан жуда кўп изо жафо чекканлар. БойликларҒ ҳам, насаблари ҳам, халқ орасида тутган ўринлари, эътиборлари ҳам, хушхулқлари ҳам қурайшларнинг изосидан қайтара олмаган. Ислом динига биринчилардек мушарраф бўлганликлари Расулуллоҳнинг энг яқин ҳамкорларидан бўлганлари сабабли қурайшликлар у жанобга ҳар турли изо жафоларн8 етказганлар. У жанобнинг Расулуллоҳнинг жуда кўп ўринларда мушриклардан мудофаа қилганликлари тарих китобларида битилгандур, У жаноб Расулуллоҳни ҳимоя қилиш йўлида мушриклар изосидан заррача қўрқмай, жафоларини писанд этмай, жонфидоликлар этганлар. Сийрат китобларда бу ҳақда қуйидаги воқеа баён этилган.
Қурайш мушриклари байтулхарамдаги Исмоил ҳужраларига тўпланишиб ўзаро суҳбат қурганлар. Гаплари асосан мана шу хусусда бўлган:
— Биз ҳанузгача бу киши каби ўзидан жуда катта кетган одамни кўрган эмасдик. Мана бу одамнинг ўз қавмига янгиликлар киритгани каби бирон кишининг янгаликлар киритиб фитна қўзгаганини ҳам билмаймиз. Энди у динимизни айбламоқда, ақлимизни камситмоқда, олихаларимизни эса обрўсизлантирмоқда. Бошимиз қотиб, нима қилишни ҳам билолмай қолдик.
Мушриклар шундай деб турган пайтларида Расулуллоҳ ҳазратлари беҳосдан кириб келиб, рукн олдига етиб қоладилар. Уларнинг ёнларидан ўтаётганларида улар ахмоқона сўзлар айтиб Расулуллоҳ ҳазратларини масхаралашди. Расулуллоҳ ҳазратлари тавоф қилиб бўлгач, яна уларнинг олдиларидан ўтадилар. Мушриклар беандиша гапларини яна такрор айтишади. Шунда Расулуллоҳ ҳазратлари уларга қараб: «Эй, қурайш жамоалари, мен сизларга қурбонлик келтирдим», дейдилар. Одамлар бирор нарса деб жавоб беришга яролмай жим бўлиб қолишади. Кейин тарқалиб кетишади. Эртасига яна тўпланишиб, кечаги бўлиб ўтган гапларни эслашади. Шунда биттаси ўрнидан туриб, уларга: «Эй, қурайшлар, кеча уни йўқлигида роса чайнадинглар. Олдингизга келганида эса лом-мим деёлмай қолдинглар-ку?» деди.
Улар суҳбатлашиб турган онларида Расулуллоҳ ҳазратлари байтулхарамга адл қадамлар билан кириб келадилар. Шунда улар жаноби сарвари оламга ҳар томондан итдай ташланиб, «сенми ҳали бизга фалон -фалон гапни айтган», дсб сўроққа тутадилар. Сарвари коинот дадил «Ҳа!» деб жавоб берганларидан сўнг ораларидан биттаси белбоғини ечиб Расулуллоҳнинг муборак бўйинларига солиб бўғмоққа бошлайди. Бу ҳолни кўрган Абу Бакр уларнинг олдига тезлик билан етиб келадилар. Уларга қараб: «Қандай бадбахт кишисизлар! Ахир «раббим — ягона оллоҳ!» деган кимсани бекордан- бекорга ўлдирмоқчимисизлар?!»— дейдилар. Улар энди Абу Бакрга ташланиб, узун соқолларидан тортқилаб, урмоққа бошлайдилар. Улар ҳеч аямай роса дўппослаб, уриб азоб беришади. У жаноб уйларига бошлари ёрилган ҳолда, оғриқ зўридан азият чекиб, аранг етиб келадилару ҳушларидан кетиб қоладилар. Анча вақт беҳуш бўлиб ётадилар. Ҳушларига келгач, биринчи саволлари «Расулуллоҳнинг аҳволлари қандай?»— деб сўрашлик бўлади. «Яхши» дейишларига ҳам қаноат қилмай, кўнгиллари хотиржам бўлмай, оналарига ва яна бир қўшниларига суяниб Расулуллоҳнинг ҳовлиларига йўл оладилар. Расулуллоҳ алайхиссаломнинг нодонлар қўлидан эсон -омон қутулганларини кўриб, хурсандликларидан ўзларини тутиб туролмай Расулуллоҳ ҳазратларини қучоқлаб оладилар.
Ҳа! Ислом юксалиши йўлида мана шундай жонфидоликлар кўргузишганди! Оллоҳ йўлида жонлари ўзларига ҳеч қандай қийматсиз туюлганди. Улар жонларини азиз билиб, узоқ тинч яшаб юрайлик, деб қуён юраклик қилишмай, «бизнинг ҳаётимиздан кўра оллоҳ калимасининг ер юзида ўрнашиб олий бўлишлиги қийматлироқ, муҳимроқдир», деб билишганди. Зеро, улар инсониятни жон-дилларидан севадиган, унга яхшиликни холис дил билан истайдиган юксак онг эгалари, кўзи очиқ кимса эдилар. Шунинг учун нарсалар қийматини баҳолашда хатога ҳеч йўл қўйишмаганди. Ҳаракатлари зое кетмади. Номлари абадият тахтасида ҳурмат-икром мартабасига ёзилиб қолди.

Абу Бакр Сиддиқ (р. а.), ўзларининг содиқларидан, севикли ҳабибларидан бир нафас ҳам ажралмай, узоқлашмай, доимо бирга бўлишга ҳаракат этардилар. Фақат бир нарса олди-сотти қилгани бирор ёққа борганларидагина бироз фурсат ажралишга мажбур бўлардилар. Ишларини битказгач, тездан яна дўстларининг ёнларига қайтиб келардилар. Ўзларида бўлган бор нарсаларини хоҳ арзон, хоҳ қиммат бўлсин, дин ғалабаси йўлига аямай сарф этардилар. Бир куни Умай ибни Халаф исмли кофирлар сардори Билол ибни Раббоҳ деган хабаш қулни Ислом динидан қайтариш учун азоблаётганини, қумлоқ саҳрога олиб чиқиб қайноқ қумларга ётқизиб устларига оғир тошларни бостириб қийнаётганини кўрдилар. Берилаётган азоб қулнинг фақат иймонини зиёда қиларди холос. Шунчалик қийноқ ва азоблар чекиб турган пайтида ҳам оғзидан ягона «АҲАД», «АҲАД» деган сўз чиқарди, холос. Абу Бакр, Умайя шайтондан Билол ибни Раббох разияллоҳу анҳуни катта пул баробарига сотиб оладилар. Кейин эса Оллоҳ учун ва раббил оламин ҳидоят қилиб йўллаган Ислом муҳаббати учун уни озод қилиб юборадилар.
Умар ибни Ҳаттобнинг Замир Румия исмли чўрилари бўлар эди. У аёл Умардан аввалроқ Ислом динига мушарраф бўлганди, Ҳазрат Умар уни қаттиқ қийнаб, жуда кўп мартаба урганлари натижасида чўрининг кўзлари кўр бўлиб қолганди. Аммо шу ҳолатида ҳам раббил оламин кўрсатган йўлидан четга тоймаганди. Кўзидан ажралса-да, иймонидан айрилмаганди. Абу Бакр бу чўрини сотиб оладилар. Кейин эса оллоҳнинг ризолиги йўлида озод этиб юборадилар. Чўрининг кузлари ожиз бўлиб қолган пайтда қурайшлар, «мана бу мочағар Лот ва Манотнинг қарғишрга қолди», деб гап-сўз юритгандилар. Уларга қараб бахтли аёл шундай деганди:
— Бу гапларингиз беҳуда. Лот ва Манот ҳеч нарсани билмайди ва ҳеч нарса қилолмайди ҳам. Менинг меҳрибон раббим эса ҳамма нарсага ҳатто мени кўзимни қайта очиб қўйишга ҳам қодирдур!
Эртасига тонг отганда оллоҳнинг марҳамати туфайли аёлнинг кўзи қайта очилиб ёруғ дунёни яна кўришга муяссар булганди. Қурайшлар буни куриб, бу Мухаммад ибни Абдуллоҳнинг сеҳридан бўлган иш дегандилар. Қурайшлар ёлғон айтгандилар, буюк Оллоҳ эса рост айтганди.
Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) фақат мана шу икковларииигина озод этиб қолмагандилар. Балки Омир ибни Фухайрни, Умму Унайсни ва Абр ибни Жуминанинг жорияси бўлган икки қизни ҳам ва булардан бошқа яна қанча-қанча кишиларни озод этгандилар. Шунчалик кўп молларини Оллоҳ йўлида сарфлаганлари сабабидан ҳатто Оллоҳ таоло у жаноб ҳақларида оят нозил қилганди. Мазмуни: «Кимки берса ва тақво қилса, Исломни тасдиқ этса бас, биз уни сконликка йўллаб қўямиз».
У жаноб мана шу мартабага лойиқ бўлганлар. Исломга доҳил бўлган вақтларида бойликларининг қиймати қирқ минг дирҳамга етганди. Мана шу улкан бойликдан Мадинага хижрат этаётган пайтларида фақатгана беш минг дирхам қолганди, холос. Бошқасини Оллоҳ динининг ғалабаси йўлида сарф этиб юборгандилар. Раббиларига йўлиққан онларида эса ёнларида ҳеч қандай бойликлари хам колмаганди.

Саййидино Абу Бакр Маккада Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалам билан доимо бирга турдилар, Хабаш вилоятига кўчиб борувчилар ичида бормадилар. Бечораҳол мусулмонлар Макка мушрикларининг изоси ниҳоятда қаттиқ тус олган пайтда Хабашга кўчиб кетишганда ҳам Абу Бакр Маккада қолдилар. Дастлаб кўчиб кетмоқчи ҳам бўлгандилар. Бироқ, йўлдан тез қайтиб келиб, Маккада ўзларини бутунлай Ислом йўлига бахш этдилар. Кишиларни ислом йўлига ва динига ҳормай-толмай чақирдилар. Меҳнатлари эвази ўлароқ Макка атрофларидан бир неча гуруҳ Абу Бакр қўлларида Исломга мушарраф бўлдилар. Усмон ибни Аффон, Абдураҳмон ибни Афа, Зубайр ибни Авом, Талхатубни Убайдуллоҳ, Саъд ибни Абу Ваққос ва булардан бошқа яна қанча-қанча Макка аҳлининг атоқли кимсалари Абу Бакрга ишонганлари ва у жанобнинг фақат тўғри йўлга даъват этишларига амин бўлганлари сабабли, чақириқларига лаббай, деб жавоб бердилар. Ислом динини қабул қилдилар.
Қурайш кофирларининг мусулмонларга нисбатан зулмлари кучайган ва соҳиби-даъват саллаллоҳу алайҳи васаллам ақаба байъатидан кейин даъватларини кенг ёйиш учун Мадинада осойишталик ва тинч жой топганлигидан сўнг мусулмонларнинг Маккада қурайш мушрикларидан ҳаддан зиёда изо жафолар чекаётганларини кўриб, уларга бемалол ибрат қилиш имкониятига эга бўлиш ҳамда динларининг асосини кенгликка ёйишга эриша олишга шароит яратиш учун Мадина шаҳрига кўчиб боришларига рухсат этдилар. Жуда кўп мусулмонлар Маккадаги ер-сувлардан, ҳовли-жойларидан баъзилари эса бойликларидан хам кечиб Мадинага кўчиб кетишди. Маккада жуда оз мусулмонлар қолишди. Шулар қаторида Абу Бакр ҳам ҳануз жўнаб кетмаган эдилар. Устозлари ва йўл кўрсатувчилари бўлган Муҳаммад алайҳиссалом ҳузурларига келиб биродарлари ва ҳамкорларига эргашароқ Мадинага кўчиб боришликка рухсат сўрадилар. Шунда Рисолат паноҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кутиб туринг, шояд Оллоҳ субхонаҳу ватаало сизга бирор йўлдошни белгиласа», дедилар. Ҳазратнинг гапларини эшитиб Абу Бакр соҳибин назир ва башир жанобларининг ўзлари ушбу тарихий сафарда ҳамроҳ бўлишликларини ҳис этдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом ҳар куни кечқурун Абу Бакрнинг ҳовлиларига борардилар. У ерда кўп вақтларини ўтказардилар. Қурайш мушриклари эса ўзларининг мажлисхоналарига тўпланиб бу жаноб тақдирини нима қилиш туғрисида бош қотирардилар. Мана у Мадинада ўзини қўллаб- қувватловчи ёрдамчиларга эга бўлди, жуда кўп сафдошлари Мадинага кўчиб бориб ўрнашди. Энди нима қилишим керак?» дея тинмай кенгашлар ўтказишарди. Мана шу мажлисларида шайтон бошлиқларидан бўлган бир иблиси лаъин, уларнинг ҳозир қандай қарор қабул қилишларини кузатиб турарди. Улар турли таклифларни ўртага ташлашди. Шайтонсифат чол эса ҳаммасини рад этаверади. Охири мунфиқлар сардорларидан бўлган Абу Жаҳл ўрнидан туриб мажлис аъзоларига ҳар бир қабиладан биттадан қонхўр йигитларни атрофдан таклиф этди. Абу Жахлнинг режаси бўйича, бу қонхўр йигитлар Расулуллоҳ эшиклари ёнида пайт пойлаб, эрталаб Расулуллоҳ одатларига биноан, масжидга намоз ўқимоқ учун ҳовлиларидан чиққанларида бирданига ташланишлари, ҳазратнинг азиз жонларига қасд қилиб, ўлдирмоқлари зарур эди. «Шундай қилинса,— деди у лаъин,— Муҳаммаднинг қони бутун қабилаларга тарқалиб кетади, натижада Абу Манноф уруғи мажбуран хунбаҳосини олишдан ўзга чораси қолмайди». Ушбу таклифдан Иблис бениҳоя шодланди ва уни қўллаб-қувватлади. Шундан кейин тайёргарлик кўришга киришдилар. (Улар ҳам тадбир кўрдилар, Оллоҳ ҳам тадбир кўрди. Оллоҳ энг яхши тадбир кўрувчидир!) Оллоҳ субҳонаҳу ўз пайғамбарини кофирлар қилаётган яширин хийлаларидан хабардор этди ва Мадинага хижрат этмоқликларига амр қилди. Сафар йўлларини Оллоҳ субҳонаҳу кўрсатиб берди. Шундан сўнг Расулуллоҳ алайҳиссалом дарҳол Абу Бакрнинг ҳовлиларига жўнадилар. Бориб хабарни айтдилар. «Сафарга тайёргарлик кўраверинг», дедилар. Абу Бакр (р. а.) эса аллақачон сафар жабдуқларини тайёрлаб, иккита нор туяни узоқ йўлга мўлжаллаб боқиб турардилар. Абу Бакр Расулуллоҳдан хабарни эшитган онларида кўзларидан севинч ёшлари оқди. Уммул Мўъминин Ойиша онамиз шундай дейдилар:
— «Мен ҳеч кимни Расулуллоҳ Абу Бакрга, «сиз мен билан Мадина сафарида ҳамроҳ бўласиз», деган пайтларида шодликдан йиғлаганларидск йиглаганини асло кўрмадим.»
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам тузиб берилган кўрсатма бўйича дўстлари ва рафиқалари Абу Бакр (р. а.) билан биргаликда уйларидан чиқиб Савр номли ғорга етиб келдилар. Ғорга аввал Абу Бакр кириб, ичини текшириб, дўстларига зарар етказадиган бирор ҳашарот йўқлигига ишонч хосил қилиб хотиржам бўлдилар. Йўлда боришаётганда Абу Бакр гоҳ олдинга ўтиб, гоҳ эса орқада қолиб юрдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом нега бундай қилаётганларини сўраганларида «Гоҳо олдинга ўтиб кетишим — йўлни текшириб бирор хавф йўқлигини билиб келиш учундир. Гоҳида орқада колишим — яна орқамиздан бирор кимса эргашиб келаётган бўлса, биринчи бўлиб мен йўлиқай деганлигимдан эди», дедилар. Улар ғорда беркиниб ётганларида изларига тушганлар яқинига келиб излашганда Абу Бакр Расулуллоҳни хавфдан огоҳ этиб, қаттиқ хаяжонга тушдилар. «Агар биронтаси шундай пастга қараса, бизни кўради», дсганларида, Расулуллоҳ у жанобга қараб: «Эй, Абу Бакр, икки кишининг учинчи хамроҳи Оллоҳнинг ўзи бўлса, нсга гам қиласиз», дся тасалли бердилар.
Абу Бакрнинг Расулуллоҳ ҳазратларига меҳрибонликлари бенихоя эди. Ғорда Расулуллоҳ у жанобнинг тиззаларига бош қўйиб ухлаб стганларида Абу Бакрни чаён чақиб олади. Оғриқнинг қаттиқлигига қарамай, сарвари олам безовта бўлмасинлар, деб Абу Бакр қимир этмай турадилар. Оғриқ зўридан кўз ёшлари ўз-ўзидан қуйилиб келаверади. Шунда меҳрибон ва шафқатли зот билиб қоладилар. Ўринларидан туриб муборак қўллари билан чаён чаққан ерни силаб қўядилар. Абу Бакр ўша заҳотиёқ оғриқдан фориғ бўладилар.
Абу Бакр ҳазратларининг хижрат қилмасларидан аввал жуда кўп сафарларга боришлари одамларга маълум эди. Абу Бакр билан Расулуллоҳ ҳазратлари йўлда кетаётганларида учраган одамлар Абу Бакрдан «ким билан кетяпсиз»? деб сўраганларида у жаноб «йўл кўрсатувчим билан кетяпман», деб жавоб берардилар. Йўлда ҳеч ким Расулуллоҳнинг ишларидан хабардор бўлолмади. Икковлон узоқ машаққатли йўлни босиб ўтиб,, эсон-омон Мадинага етиб келдилар.
Сувсиз саҳро йўлида, қуёшнинг ўтли нафасига чидаб, саноқсиз қум бархонларини ошиб ўтиб қарийб 500 чақирим йўл босишнинг ўзи бўлмайди. Бунда азиз жонини гаровга тикиб, кўзланган мақсад сари чидам, сабр ва матонат билан харакат қилишлик талаб этилади. Сафар машаққатидан силласи қуриган йўловчи кўзига олис-олис уфқлар гўё кети йўқ каби туюлиб юракни эзади. Саҳро қуёши йўловчини қадам бақадам таъқиб этиб шундай бошини қиздирадики, бир лаҳза бўлсин, тин олгани йўл бермайди.

Абу Бакр Сиддиқ Мадинага кўчиб борилганидан кейин ҳам Расулуллоҳ алайҳиссаломдан ажралмай биргаликда ҳамкорликда бўлдилар. Расулуллоҳ ҳазратлари Абу Бакрни ниҳоятда иззат, ҳурмат этганларидан қизлари Ойиша онамизга уйландилар Бу хусусда Маккадалик вақтларида аҳд бойланган эди. Мадинага кўчиб боришганвдан кейин доҳил бўлганлар. Ойиша она Расулуллоҳ ҳазратларининг энг севикли ва қалбларига энг яқин аёлларидан эдилар. Абу Бакр (р. а.) Расулуллоҳ алайҳиссалом билан биргаликда ҳамма ғазотларда иштирок этадилар. Бадр жангида Расулуллоҳ ҳазратлари билан чодирда ҳамнишин эдилар. Ҳарбий асирларни фидя, яъни пул баробарига озод этишлик фикрини ҳам Абу Бакр таклиф этгандилар. Бадр ғазотида Абу Бакр мусулмонларнинг эҳтиёжларига қараб, ўртага ушбу фикрни ташлаган кимса эдилар. Берган маслаҳатларига биноан асирлар фидя муқобилига озод этилганди. Зеро, ўша кунларда мусулмонлар молиявий ҳолатларининг ночорлигидан маблағга ниҳоятда эҳтиёжли эдилар. Буюк қонунчи саллаллоҳу алайҳи васаллам мана шу маслаҳатга амал қилганлари учун Оллоҳ таоло томонидан итоб, яъни танқид этилгандилар.
Ухуд ғазотида Абу Бакр Расулуллоҳ ҳазратларининг ҳимоячилари ичида собитқадам тургандилар. Умумлашкар парокандаликка учраб, ҳолат оғирлашган бир пайтда сарвари оламни душманлар ўқидан баҳодирона ҳимоя этган шижоатли саҳобалар сафида Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) ҳам жонлари ҳам кўзларига кўринмай, илоҳий нур ҳидоятчисининг омонлиги йўлида саботла мардона тургандилар.
Худайбийя сулҳида мунофиқларнинг алдовларига тушиб қолмай, уларга қарши кескин раддия берган саҳобалардан бирлари Абу Бакр (р. а.) бўлгандилар. Табук ғазотида эса энг катта байроқнинг байроқдори вазифасида қатнашгандилар. Ҳижратнинг тўққизинчи йилида Расулуллоҳ ҳазратлари Абу Бакрни ўзларига ноиб этиб, ҳажга кетаётган карвонга хожибоши қилиб тайинлагандилар. Абу Бакр жуда кўп мусулмонларга бошчилик қилиб ҳажга бориб ва у ерда кишиларга ҳаж фарзларини ўргатгандилар. Абу Бакр Сиддиқ (р. а.) ҳеч бир фикрда ва ҳеч бир маслаҳатда йўлбошчилари бўлган Расулуллоҳ ҳазратларига ихтилофда абадий бўлмаганлар. Жаноб сарвари олам саллаллоҳу алайҳи вассалламнинг кўрсатмаларидан бўйин товламай тўхтовсиз равишда бажо келтирганлар. Бирор раъйиларига қарши ўлароқ фикр ҳам билдирган эмасдилар. Қандай бир масала кўндаланг келмасун, ҳар қандай ҳодиса юз бермасун Расулуллоҳ, ҳазратлари ҳамма ҳолда Абу Бакр (р. а.) учун, ўз болаларидан, аҳли аёлларидан кўра ва моли дунёларидан кўра ҳам севиклироқ бўлардилар. Жаноб рисолат маоб хушликлари боисида Абу Бакр (р. а.) ҳар бир нарса- ларидан ҳеч қандай қарохиятсиз воз кеча олардилар. Абу Бакр (р. а.) Оллоҳга бўлган иймонларининг натижаси ўлароқ, унинг пайғамбарига мана шундай жон фидоликлар қилардилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом бир сафар Ойиша онамиз билан ўз ўрталарида юз берган бир воқеада ҳукм чиқармоқ учун Абу Бакрни чақиртириб келганларида Абу Бакрнинг тутган йўллари бунга энг яхши мисол бўла олади. Расулуллоҳ алайҳиссалом Ойиша онамизга қараб «мен гапириб берайми ёки сиз гапирасизми?» деганларида, Ойиша онамиз «сиз гапиринг, аммо фақат ҳақиқатни айтинг, дейдилар. Шунда Абу Бакр ўрниларидан шартта туриб қизларининг юзига тарсаки туширадилар. Ва «Эй беадаб, ҳали Расулуллоҳ ҳақиқатдан ташқари гапни гапирармидилар!» дейдилар. Эҳтимол мана шу ходиса ва бунга ўхшаш юз берган ҳодисалар Абу Бакр (р. а.) нинг иймонлари жаноб рисолатпаноҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам васф этган даражага етканлигига далил, ҳужжат бўлиб исбот этса керак. Жаноб сарвари олам «Бутун ер юзи аҳолисининг иймони Абу Бакр иймони билан тарозуда солиштирилганда, албатта, унинг иймони уларнинг иймонларидан босиб кетган бўларди», деб марҳамат этгандилар.
Ҳазрати Содиқул амин алайҳиссалом Абу Бакр тўғриларида «агар мен дўст тутадиган бўлсам эди, албатта Абу Бакрни дўст тутардим. Лекин Ислом биродарлиги ўзи кифоя қилади», деганларида Абу Бакр шаънларига кўп гапирилган бўлмайди. Балки жаноб рисолат маобнинг у жаноб ҳақларида «Қуёш чиқиши ва ботишида Абу Бакрдан кўра бошқа яхшироқ кимсага дуч келмайди», демакларига ажабланмаса бўлади. Абу Бакр разияллоҳу анҳу заифларга ғоятда шафқатли, хушхулқ, латофатли бўлишликлари билан биргаликда дин душманларига бениҳоя қаттикқўл эдилар Хусусан, Мадина шаҳрига тўлиб кеттан яҳудийларга нисбатан чек сиз нафрат-ла шиддатли муомалада бўлардилар. Уларнинг тилёғламаликларига алданиб, ёлғон мақтовларига учиб, берган баъзи бир совғаларидан хуш бўлиб ўзларини йўқотиб қўймасдилар Мўъминлар буёқда қолиб, уларни мақташга ўтиб кетмасдилар.
Расулуллоҳ ҳазратларининг пайғамбарликларши ўзи тавротдан ўқиб билгани ҳолда инкор этганида Пинхос исмли яҳудийга қаттиқ танбеҳ берганлари ва «Оллоҳ камбағал, биз боймиз, Оллоҳ бизга муҳтож бўлади», деган вақтида оғзига қараб аямай урганлари у жанобнинг иймонлари қанчалик қувватли эканлигига, ишончлари мустаҳкамлигига далил бўлолса керак. Халифалик мансабига минганларидан кейин аҳли риддаларга қарши урушмоқлик учун музокара кетаётган вақтда тутган ўринлари у жанобнинг собитқадам бир киши эканликларини исбот этса керак. Умар (р. а.) «Закот беришдан бош тортганларга қарши урушманг», деб илтимос қилганларида Абу Бакр қатьий суратда рад этганлари ва бу билан диннинг ҳайбатини ва шарафини саклаб қолишда ўзларини тутишлари у жанобни қанчалик соҳиби раъй киши эканликларнни кўрсатолса керак. Қуръони карим бир неча мавзуларда Абу Бакр Сиддиқ шаънларига ишора қилгандур. Сураи Лайлда шундай дейилади: «Бас, кимки берса ва ўзи тақво қилса, Исломни тасдиқ этса, биз уни тезда осонликка йўллаймиз».
Сураи Нурда қариндошларн бўлган Мистаҳ бўҳтон қилувчиларга қўшилиб Ойиша онамизни бўҳтон қилганлиги учун унга бераётган эҳсонларини бермайман деб қасам ичган пайтларида у жанобга ишоратан шундай дейилган: «Сизлардан бўлган бойлар ва неъмат эгалари қариндошларига, мискинларга ва Оллоҳнинг йўлидаги мухожирларга эҳсон қилмоқликдан қасам ичмасун. Уларни авф этсунлар ва кечирсунлар. Ўзингиз ҳам Оллоҳ сизни кечиришини истамайсизми. Оллоҳ кечирувчи меҳрибон зотдур».
Ушбу оят нозил бўлганидан кейин Абу Бакр эшитган заҳотлариёқ дарҳол уйларига бориб, озиқ -овқат ва бошқа нарса-лардан олиб, қариндошлари Мистохнинг ҳовлисига кўтариб жўнаб қолдилар. Йўлда бора-боргунча «Оллоҳнинг мағфиратини истайман, Оллохнинг мағфиратини истайман», деб кетдилар.
Расудуллоҳ саллаллоҳу алайҳивасаллам, Абу Бакр (р. а.) Нажд ўлкасидаги Бани Қилоб жангига аскарбоши қилиб юборганлар. Шу каби Фазора жангига ҳам аскарбоши қилиб жўнатганлар. Мазкур жангларда Абу Бакр ҳазратлари кофирлар ила шиддатли жанг қилганлар ва зафар қозонган ҳолда қайтиб келганлар.
Хажжатул вадоъда жаноб рисолат маоб ҳазратлари арофотда одамларга хутба ўқиб турган онларида Оллоҳ таолонинг: «Бугун динларингизни мукаммал этдим ва неъматларимни сизларга тўла айладим, ҳамда сизларга Исломнинг дин бўлишлигига розилик бердим»— деган ояти нозил бўлган вақтида Абу Бакр ҳазратлари йиғлаб «ваҳий тўхтатишга яқин қолибди-да», дегандилар. Севикли ҳабибларига ва муршидларига дорул фанодан дорул бақога сафар этишга изн берилганлигини ҳис этгандилар. Бир араб шоирининг байтини мисолга ўқигандилар:


Жаноби Рисолат маоб саллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада ўн йил яшадилар ва у ерда мустаҳкам янги Ислом ҳукуматини барпо этдилар. Мадина шаҳрини мустаҳкам қўрғонга айлантирдилар. Исломий даъватни ён қўшни давлатларга ҳам тарқатдилар. Оллоҳ субҳонаҳу ва таоло у жанобга охирги сура —«изо жоа насруллоҳи»ни нозил қилди. Бундан сарвари олам саллаллоҳу алайҳи васаллам бу дунёдан кетадиган вақтларини яқинлашганини сездилар. Шундан кейин Оллоҳ субхонаҳуга янада кўпроқ ҳамду сано айта бошладилар. Бир куни Жаноб сарвари коинот саҳобаи киром разияллоҳу анҳумга боқиб: «Оллоҳнинг бандаларидан бир бандасига Оллоҳ дунё ва охиратни ва ўзининг ҳузурига келишликни танлашга ихтиёр берди, Банда эса Оллоҳ ҳузурини ихтиёр этди», дедилар. Жаноб рисолат паноҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу гапларини Абу Бакр (р. а.) эшитиб кўзларидан жала каби ёшлар тўкароқ, қалблари айрилиқ ўтидан аланга олароқ жанобларига боқиб: «Ё Расулуллоҳ, сизга жонларимиз ва руҳларимиз фидо бўлса бўлмайдими?»— дедилар.
Расулуллоҳ ҳазратлари хасталаниб ўринга ётиб қолдилар. Касалликлари қаттиқлашиб, хасталик оғир ҳолатга кўчгач, саҳобаларга боқиб: «Айтинглар, Абу Бакр намозда имом бўлиб турсинлар» дейдилар. Ойиша онамиз шундай дейдилар: «Ҳазрати Билол намозга азон айтдилар. Шунда жаноб рисолат маоб «Абу Бакрга айтинглар, одамларга имом бўлсинлар», дедилар. Мен у жанобга боқиб «Ё Расулуллоҳ, Абу Бакр нимжон киши, сизнинг ўрнингизда имом турсалар одамларга такбирни ва қироатни эшитдиролмайдилар. Ҳазрати Умарни таъйинласангиз яхши бўларди»,— дедим. Расулуллоҳ эса бир неча .марта ўз гапларини қайтардилар. Мен Хафсага дедим: «Сиз Расулуллоҳга айтинг, ўринларига Умарни тайимасунлар. Чунки у киши овозлари жуда кучли одам». Хафса менинг гапимга кириб ҳазрати Расулуллоҳга мазкур гапни айтдилар. Шунда Расулуллоҳ «Абу Бакрга айтинглар, одамларга имом бўлсин, сизлар Юсуфнинг ҳам суҳбатларисизлар», дедилар. Бу гапдан кейин Хафса Ойиша онага қараб ўпкаладилар. «Сизни деб шу гапни эшитдим» дедилар. Кейин Абу Бакр одамларга имом бўлиб намозни ўқидилар. Бир куни Расулуллоҳ Умарни такбир айтаётганларини эшитиб қолдилар. Шунда «Абу Бакр қаерда, Оллоҳ ва мусулмонлар бунга рози бўлмайдилар», дедилар.
Воқеъа бундай бўлганди:
Расулуллоҳнинг буюрганларидан бехабар бир саҳоба Абу Бакрнинг йўқлиқларини кўриб, Умарга «сиз имом бўлиб қўяқолинг», дегандилар. Шу туфайли Умар ҳазратлари имом тургакдилар. Кейин Абу Бакр қайтиб келдилар, намоз Расулуллоҳ буюрганларига амал қилиниб қайтадан ўқилди.
Руҳи поклари малаил аъло тамон парвоз этган душанба куни Расулуллоҳ ҳазратлари муборак бошлари боғланган ҳолда Ойиша онанинг эшикларидан масжидга чиқдилар. Одамлар жаноби рисолат маоб саллаллоҳу алайҳи васалламнинг нурона чеҳраларини кўриб беҳад шодландилар. Жаноби Рисолат маоб уларга намозларингизни давом эттираверинг деган ишорани қилдилар. Абу Бакр, разияллоҳу анҳу, ҳам одамлар ҳаракатларини кўриб, намозгоҳларидан орқага чекинмоқчи бўддилар. Лекин Расулуллоҳ алайҳиссалом «ўрнингизда туриб, намозни ўқиб беринг» дедилар. Жаноб расули акрам Абу Бакрнинг ёнларига келиб ўлтирган ҳолда намозни ўқидилар. Намозни ўқиб бўлганларидан кейин одамларга юзландилар, уларни атрофларига тўпладилар. Муборак овозлари масжиднинг эшиги ёнида ҳам эшитилиб турди. Ҳамма жамланиб бўлгач, уларга қараб: «Эй, инсонлар, дўзах қизитилган, фитнанинг эса зулмат туни каби қоронғулиги юзага чиққан. Мен фақатгина сизларга Оллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳалол қилганман, харом қилган нарсани мен ҳам харом қилганман», дедилар.
Расули акрам сўзларини тугатиб ичкарига кириб кетадилар. Али карамаллоҳу важҳаҳу Расулуллоҳнинг олдиларидан ташқарига чиққанларида одамлар Расулуллоҳнинг аҳволлари нечук дсб сўрадилар. «Оллоҳга шукрлар бўлсин аҳволлари анча яхши», деб жавоб берадилар. Аббос ибни Абдумутталиб ҳазрати Алининг қўлларидан ушлаб туриб: «Эй Али, Оллоҳга қасам ичиб айтаман-ки, мен Расулуллоҳнинг муборак юзларида Абдумутталибнинг сўнгги соатларида юзларида кўрган ҳолатни кўрдим. Шунинг учун бизни Расулуллоҳ ҳузурларига бошлаб кирсангиз. Агар халифалик бизнинг ҳаққимиз бўлса унда билиб оламиз ва гар биздан бошқалар ҳаққи бўлса талаб қиламиз. Халифалик бизни ҳаққимиз эканлигини одамларга тавсия этадилар», дедилар.
Ҳазрати Али Аббоснинг гапларига жавобан: «Оллоҳга қасамки, мен ҳаргиз бундай қилмасмен. Агар у жаноб биздан халифаликни маън этсалар, худога қасамки, ҳеч ким бизга уни қайтариб беролмайди, дедилар.
Кун чошгоҳга кўтарилган вақтида жаноб рисолат маоб саллаллоҳу алайҳи васалламнинг руҳи поклари фано оламидан бақо гулистонига раббил иззатнинг неъматларидан фарахбол бўлишлик учун парвоз этди.
Машъум хабар бир зумда бутун Мадинага ёйилди. Кибор саҳобалардан биринчи бўлиб эшитган кимса Умар ибни Ҳаттоб бўлдилар. Эшитган заҳотларидаёқ шошилиб одамларнинг олдиларига келдилар. Уларни тўплаб, уларнинг ўртасида туриб: «Мунофиқлар Расулуллоҳ вафот этдилар, дея даъво этмоқдалар. Расулуллоҳ алайҳиссалом ўлган эмаслар, лекин Раббиларининг олдига, Мусо алайҳиссалом ҳам қавмларини қолдириб борганлари каби кетдилар. Мусо алайҳиссалом қирқ кундан кейин, ҳамма Мусо ўлди, деб гап тарқатиб юрганида тирик қайтиб келганлар. Оллоҳга қасамки, Расулуллоҳ ҳам Мусо алайҳиссалом қайтиб келганларидек, албатта қайтиб келадилар. Кейин эса Расулуллоҳ ўлдилар деб гап тарқатган кишиларнинг қўл-оёқларини қирқадилар», дедилар. Хабарни эшитган онларида Абу Бакр ҳам масжидга қараб югурдилар. Умар одамлар ўрталарида туриб сўзлаб турардилар. Ҳеч кимга қарамай тўғри Расулуллоҳ алайҳиссалом ётган хоналарига кирдилар. Хонанинг бир ёнида Жаноб Расулуллоҳнинг жасади мубораклари оқ яманий чопонларига ўраб қўйилганини кўрдилар. Гулгун чеҳраларини очиб юзларидан ўпдилар. Фарахбахш юзларига боқиб, «Эй Расулуллоҳ, ота-онам сизга фидо бўлсин, Оллоҳ азалда ёзган ажал завқини тортибдилар-да», дедилар. Кейин гулгун чеҳраларини аввалгидек ураб қўйдилар. Ташқарига чиқсалар, Умар ҳануз одамларга сўзлаб турардилар. Олдиларига бориб «шошманг, эй Умар», дедилар. Бироқ Умар тўхтамай гапларида давом этавердилар. Шунда Абу Бакр ҳам одамларга қараб сўзламоққа киришдилар. Одамлар Абу Бакрнинг овозларини эшитиб юзларини ўша томонга каратдилар. Умар якка қолдилар. Энг аввало Оллоҳга ҳамд, кейин Расулуллоҳга саловат айтиб Абу Бакр шундай деб сўз бошладилар:
— Муҳтарам жамоъат, кимки Муҳаммадга ибодат қилиб юрган бўлса, у жаноб вафот топдилар. Ва агар кимки ёлғиз Оллоҳга ибодат қиладиган бўлса яхши билсунки, Оллоҳ ҳаргиз ўлмайди, доимий тирикдур.
Кейин ушбу муборак оятни ўқидилар: «Муҳаммад ҳам ўтмишдаги пайғамбарлар каби бир пайғамбардир. Агар у ўлса ёки ўлдирилса, сизлар орқангизга қайтиб кетасизларми? Кимки диндан орқасига қайтиб кетса, ҳаргиз Оллоҳга зарар етказаолмайди, Оллоҳ тезда шокирларни яхши амалларига биноан мукофотлайди».
Ушбу оятни эшитганда Умар «Оллоҳга қасамки, мен ҳали бу оятни Абу Бакр ўқимасларидан бурун эшитмаган эканман», дедилар. Ва бирдан ўзларидан кетиб қолдилар. Расулуллоҳ алайҳиссалом вафот этганларини жазм билган пайтларида ҳазрати Умар ўзларини тутиб туролмай қолгандилар.

Мадинада хабар тезда ҳамма ёққа тарқалди. Ансорлар бани Соиданинг сақифа номли гузаргоҳида Саъд ибни Убода ёнларига тўпландилар. Али ибни Абу Толиб, Талха ибни Убайдуллоҳ ва Зубайр ибни Авомлар одамлардан ажралиб ҳазрати Фотиманинг уйларига алоҳида йигилдилар. Қолган муҳожир саҳобалар эса барчалари Абу Бакрнинг олдиларида жам бўлдилар. Бир киши келиб ансорлар, бани ансорлар бани Соида сақифасида тўплаииб «Расулуллоҳга ким халифа бўлади», деган масалани кўришяпти деган хабарни Абу Бакрга айтди. Ушбу хабарни эшитган заҳотлариёқ ҳазрати Умар Абу Бакрга «Бизни ўша ёққа бошлаб боринг. Гап нимада кетаётганлигини биргалашиб кўрайлик», дедилар. Тездан икковлон йўлга чиқиб жўнадилар. Бораётганларида халифаликка Убайда ибни Жаррохни тавсия этишликни, зеро у Ислом миллатининг ишончли кимсаларидан, деб маслаҳатлашдилар. Сақифага етиб келишгач, ансорлар Саъд ибни Убодани ҳалифаликка номзод этиб кўрсатишлик тараддудида турганликларини кўришди. «Мен Расулуллоҳ ҳазратларшшнг «ҳалифалик — Қурайш ҳаққи», деганларини эшитганман», дедилар.
Абу Бакр бу билан бутун иш муҳожирларнинг ўзларига тегишли эканини эслатмоқчи бўлдилар. Абу Бакр амалий ишга ҳозирлик кўришни истаб одамлар олдида хутба ўқишга турдилар. Оллоҳга ҳамд ва сано айтганларидан сўнг Абу Бакр кишиларга қараб сўз бошладилар:
— Оллоҳ таоло Муҳаммадни ўз халқига пайғамбар қилиб юборди. Якка Оллоҳга ибодат қилмоқлари учун ва уни ширкдан поклаб ягоналамоқлари учун ўз миллатига нигоҳбон этиб юборди. Одамлар турли олиҳаларга ибодат этардилар. Булар бизни шафоат этади, бизга фойда етказади, деб гумон қилардилар. Ҳақиқатда эса ибодат этаётган нарсалари жонсиз тошлардан йўнилган хайкал ва ёғочлардан ясалган бутлардурлар, Улар ўзларига зарар ҳам, фойда ҳам етказа олмайдиган Оллоҳдан бошқа нарсаларга ибодат этадилар. Булар Оллоҳ олдида бизни шафоат этадилар», дейдилар. «Биз буларга бизни Оллоҳга яқинлаштиришлари учунгина ибодат этамиз», дейишади. Бироқ, арабларга ота-боболаридан мерос бўлиб қолган хурофий динларини ташламоқлик осон бўлмади. Жуда катта иш кўринди. Уларни мана шу хурофий одатларини ташла-моқликлари учун ёрдамлашишга Оллоҳ таоло мухожирларнинг аввалларини хос қилди.
Абу Бакр (р. а.) ушбу юқоридаги сўзларни сўзлаганларидан кейин ансор қиромнинг маноқибларини, фазлларини ва Ислом даъватини халқлар ўртасида ёйишда кўрсатган хизматларини бир-бир ёдга ола бошладилар. Кишилар шовқин-сурондан тинчиб қолдилар. Кейин яна сўзларида давом этиб дедилар:
— Араблар ҳаргаз бу ишни билаолмаган бўлурдилар. Зеро улар фақат Қурайшлардан бўлган зотга келган ваҳий орқали бундай юксак илмий ва оламий фазилат чўққиларини эгаллаш воситасини билиб етдилар, Қурайш қабиласи эса араблар ичида ўрнашган ери ҳамда насаби жиҳатидан энг ўртадаги халқ ҳисобланади. Сизлар Умар ёки Абу Убайдани ўзларингазга Расулуллоҳдан халифа этиб сайлаб олсангаз мен розиман.
Абу Бакр сўзларини тугатиб ўринларига ўлтиргашшрқдан кейин мухожирлардан битталари ўринларидан туриб: «Балки биз Абу Бакрга баъйт этамиз. Расулуллоҳ диний ишимизни ишониб у жанобга топширган эканлар, нечук биз дунёвий ишимизни ишониб топширмайлик?» дедилар. Ўртада анча тортишув бўлди. Ҳар ким ўз томонидан кўрсатган номзодни мансабга эга қилишлик учун ҳаракат қилиб кўрди. Аҳвол кескинлашиб кетиб ва ихтилофга айланиб кетишлигидан ҳавф этган Умар ўринларидан туриб Абу Бакрга «Қўлингизни чўзинг, мен сизга байъат бераман», дедилар.
Абу Убайда ҳам ўринларидан туриб, «Мен орамизда Расулуллоҳга ғорда иккинчи ҳамроҳ бўлган киши туриб ушбу ишга у жанобдан илгари қўл урмасмен», дедилар ва қўлларини Абу Бакрга байъат беришлик учун узатдилар.
Ўша овда Абу Бакрга байът бердилар. Мухожир ва ансорлар ҳам бирин-кетин Абу Убайдага эргашиб Абу Бакр разияллоҳу анҳуга байъат бера бошладилар. Охири хаммалари Абу Бакр му-сулмоиларнинг ҳалифалари деб тан олиб байъат бериб бўлдилар. Абу Бакр разияллоҳу анҳуга байъат берилиб бўлгач, ўринларидан туриб сўзлашга ботштадилар. Аввало Оллоҳ таолога ҳамд ва сано айтганларидан кейин ўзларини халифалик мансабига минганларидаги биринчи ҳутбани иршод этдилар. У қуйидаги мазмундан иборат эди:
— Эй одамлар, мен сизларга ишбоши бўлдим, аслида сизлардан кўра яхшироқ эмасман. Бас, агар ишни тўғри олиб борсам, менга ёрдам беринглар ва агар нотўғри қадам қўйсам, мени тўғрилаб қўйинглар. Ростлик Оллоҳ томонидан берилган омонатдур. Ёлғончилик эса хиёнатдур Сизларнинг ичларингизда заиф саналганлар менинг қошимда қучлидир. Токи ҳаққини зоъе этмай ундириб бергум, иншооллоҳ, ичларингизда кучли деб эътибор этиладиганлар менинг қошимда заифдур. Токи бировнинг ҳаққини ундан олдириб бергум, иншооллоҳ, қайси бир қавм Оллоҳ йўлида жиҳод этишликдан тийилса, албатта Оллоҳ уларга хорлик либосини кийгузур. Қайси бир қавм ичида ярамас бузуқ ишлар авж олса, барчаларини бало яксон этур.
Сизлар мен Оллоҳга ва Расулига қанчалик итоат этсам, менга шунчалик итоат этинглар. Агар мен уларга итоат этмай, осийлик қилиб ўз хоҳишим йўлига кириб кетсам, у такдирда сизларга итоат этишлик лозим бўлмай қолади. Намозларингазга туринглар! Оллоҳ сизларга раҳм этсун!..
Аввалда баъзи бир бани Ҳошим уларнинг ичларида Али ибни Абу Толиб ҳам Абу Бакрга байът беришлиқдан бош тортиб турдилар. Бироқ узоқ вақт ўтмай ҳаммалари байъат этишди. Зеро, Абу Бакр разияллоҳу анҳунинг юргизган гўзал сиёсатлари, Қуръон ва суннат талабларига биноан юритган иш услублари Али ибни Абу Толиб каби Ислом донишмандини ҳам Абу Бакрга ихтиёрий равишда сидқидилдан байът беришликка ундаган эди.

Ўн биринчи йил сафар ойининг охирларида Расулуллоҳ ҳазратлари Усома ибни Зайд қўмондонликлари остида аскар тортиб этиб, Зайд ибни Хориса ва у жанобнинг сафдошларини шаҳид этган Румларга қарши урушмоқ учун юбормоқчи бўлгандилар. Фақат бу даврда Расулуллоҳ хасталаниб қолганликлари сабабли аскарлар соғайишларини кутиб жиҳодга чиқмай тўхтаб туришганди. Аскарларнинг ҳарбий қароргоҳи Мадина шимолида жойлашган «Журф» деган қишлоқда эди.
Расулуллоҳ ҳазратлари вафот топиб, ўринларига Саййидино Абу Бакр халифа этиб сайланганларидан кейин у жанобнинг биринчи ишлари мана шу қўшинни жангта жўнатмоқлик бўлди. Қўшин ичида Кибор сахобалар бўлишиб, улар мазкур юришни тўхтатиб туришликка маслаҳат бердилар. Бироқ Абу Бакр, разияллоҳу анҳу, ҳеч қандай тараддудга тушмай, «Мен Расулуллоҳ бошлаган ишларини ҳеч сўзсиз охирига етказаман. Агар мени йиртқичлар тортқилаб кетсалар-да, Усома аскарини Расулуллоҳ буюрганларидек Румларга қарши мухораба этувга юбораман!» дедилар.
Аввал аҳвол ниҳоятда нозиклашиб турган бир пайтда, атроф қабилалар закот бермасликка аҳд этиб, Ислом давлатига қарши чиқиб турган аҳволда Абу Бакр ғоятда жасорат ва азимат кўрсатдилар. Бу билан четки хуружлар таъсири остида Ислом давлати ичида пайдо бўладиган тараддудли ҳолатга барҳам берилди. Зеро, Усома аскаридаги кучлар Мадина давлатининг асосий қўшинидан иборат эди. Бу қўшинни жангга юборишлик билан Абу Бакр (р. а.) биринчидан, аҳоли ўртасида туғиладиган нохуш ҳолатни бартараф этган бўлсалар, иккинчидан, эса Расулуллоҳ ҳазратларининг буйруқларини бажаришлик ҳамма ҳолатда қатъий лозим эканлигини амалий суратда кўрсатиб бердилар. Абу Бакр разилоҳу анҳу Усома аскарларини дарҳол Журфдаги ҳарбий қароргоҳга жамланишга амр этдилар. Аскар жамланиб бўлгач, Усоманинг ўзлари ҳам энг асосий кучни жангга олиб кетиб, Мадинаи Мунавваранинг мудофаасини таҳлика остига қолдирмаслик фикрида Умарни ўртага воситачи қилиб, аскарни жангга юбормасликни Абу Бакр (р. а.) дан илтимос этгани жўнатдилар. Ҳамда мазкур қўшин бориладиган бўлса, ўринларига бирон номдор саҳобани қўмондон этиб тайинлашларини ҳам айтишликка ўтиндилар. Ҳазрати Умар ўзлари ҳам мазкур қўшинда қатнашувчилар ичида эдилар. Абу Бакрнинг олдиларига келиб Усоманинг илтимосларини айтдилар.
Абу Бакр (р. а.) қатъий суратда қўшин албатта жангга юборилишини айтдилар. У ҳолда қўшинга бирор номдор саҳобани бош қўмондон қилиб таъйинлаш лозимлигини маслаҳат тариқасида айтдилар. Бу сўзни эшитган онларида Абу Бакр (р. а.) ўринларидан сапчиб туриб, Умар (р. а.)нинг соқолларидан ушлаб, «Онанг боласиз қолгур, Умар, ҳали сенинг гапингга кириб мен Расулуллоҳ ҳазратлари шахсан тайинлаган қўмондонни ишдан олайми?!» дедилар. Зотан, Расулуллоҳ алайҳиссалом Усомани қўмондон этиб кўрган вақтларида ҳам халойиқ анча-мунча гаплар қилишган, ўринларига номдорроқ саҳобани тайинлашларини ҳам сўзлашган эдилар. Бироқ Расулуллоҳ алайҳиссалом уларнинг гапларига эътибор бермай Усомани халқ ўртасига қўйиб хутба сўзлаган ва уни қўмондоликка тайинлаган эдилар. Бу сафарда ҳам ўша аввалги гап қайтарилди. Жоҳилият одати бўлган номдор, улкан кишиларни эъзозлаш каби ҳолатни Абу Бакр бутунлай саҳобаи қиром ичларида тугатмоққа қарор берганларидан ҳеч қандай гапга қулоқ солмай Усомани яна қўмондон этиб тайинладилар. Ўзлари Журфга бориб аскарни қўзғолишга буйруқ бердилар. Пиёда юрган ҳолда қўшинни узоқ масофага кузатиб ҳам қўйдилар.
Абу Бакр (р. а.) пиёда, Усома эса отда кетаётганларида: «Сиз ё отга миниб олинг, ё эса мен ҳам яёв бўлиб олай»,— деганларида, «Сен ҳам яёв бўлмайсан, мен ҳам отга минмайман. Оллоҳ йўлида бир неча қадам пиёда юрсам нима қипти», деб жавоб бердилар. Йўлда кетаётганларида Абу Бакр (р. а.) Усомадан «Умарни қолдириб кетишликларини, давлат ишларида ёрдам бериб туришлари лозимлигини айтиб, ижозат сўрадилар. Усома ҳам, табиий, ижозат бердилар. Абу Бакр ҳазратларининг бу ишлари бир томондан, Ислом аскарига бўлган тавозуълик бўлса, иккинчи томондан, Усоманинг қўмондонлигига диллари рози бўлмаган кишиларга сабоқ эди. Чунки халифа бўла туриб оддий бир қўмондондан қўл остидаги бир жангчисини тўғридан-тўғри олиб қолавермай, ижозат сўраганлиги, кишилар ўз қўмондонларига не даражада итоат этишлари зарурлигини кўрсатади. Бу билан Усоманинг аскарлар ичида обрў-эътибори кучаярди. Усома қўмондонлигидан норози ҳолда бўлганлар ҳам Абу Бакрнинг қилган ишларини кўриб лом-мим дея олмай қолдилар. Видолашув вақтида аскарларга қараб хутба ўқидилар:
— Хиёнат қилмангаз, аҳдларингизни бузмангиз, бировни қийнаб ўлдирмангиз, ёш болаларни, қари кишиларни, аёлларни ўлдирмангиз, мевали дарахтларни суғуриб ташламангиз, ўт қўйиб куйдирмангиз, қўй, мол ва туяларни фақат ейиш учун сўйингиз, черковларда ибодат билан машғул бўлган кимсаларни ўз ҳолларига ташлаб қўйингиз, уларга тегмангиз. Елкаларига шайтон миниб олган ёвуз кишиларни кўрсангиз бўйинларини қилич билан узиб ташлангаз. Оллоҳ номи билан мадад тилаб иш юритингиз.
Шундан кейин Усомага қараб Расулуллоҳ амрларини қаттиқ тутишликни таъкидлаб тавсия этдилар. Аскар жўнаб кетди, Усома ҳам Абу Бакрнинг тавсияларини ўрнига келтириб Кузоа ва Рум ерларига ҳужум қилдилар. Усома ҳам ушбу сафарда икки ойдан ортиқроқ юриб, охири эсон-омон мўл -кўл ғаниматлар билан Мадинага қайтиб келдилар. Кутиб олган бир неча саҳобалар ҳамроҳлигида Абу Бакрнинг ўзлари ҳам Мадинадан ташқарига чиқдилар, Зафар қучиб келаётган Ислом лашкарининг шавкатли жангчиларини такбир ва таҳлил айтган ҳолларида кутиб олдилар. Усома аскарларини юборишлик Ислом аҳлига маънавий жиҳатдан жуда фойдали бўлди. Чунки араб қабилалари буни эшитиб, аҳли Исломда етарли куч борлигини билдилар. Агар буларда етарли куч бўлмаса эди, чет қўшинлар билан урушмоқ учун бунга кўп аскарни жўнатолмас эдилар, деб ўйладилар. Шу туфайли баъзи бир Ислом давлатига қарши чиқишликни ўйлаб турган қабилалар ўз раъйиларидан қайтишга мажбур бўлдилар. Чунки атроф қабилалар Мухаммад алайҳиссалом вафотларидан сўнг барпо этилган давлат парчаланиб кстади, чет қабилаларни ўз таъсир доирасида тутиб турмоққа яролмайди, деб хом хаёл қилгандилар. Бироқ ўз динини сақлаб оламга етказишларини ирода этган Оллоҳ таоло Абу Бакр каби тўғри фикрли, собит қадам кишини иш бошига келтириб, уларнинг хомхаёлларини пучга чиқарди. Зеро, улар Ислом Муҳаммад алайҳиссаломнинг ўзлари ўйлаб топган хаёлларининг самараси деб гумон этардилар. Ислом Оллоҳ таоло ёққан нурдан бир машъала эканлигини, шохлари етти қават осмонда чўзилиб кетганлигини, асллари эса етти қават ернинг ичига маҳкам ўрнашганлигидан бехабар ғофил эдилар. Бутун хаёллари пучга чиқди, Исломнинг порлоқ нурини бутун ер юзи узра сочмоққа муваффақ бўлди. Келажакда ҳам шундай бўлади, иншооллоҳ, Омин!..

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бутун Арабистон ерини вафот этгунларига қадар Ислом байроғи остида бирлаштирган эдилар. Бироқ, баъзи бир саҳро араблари Исломга бутунлай жон-дилдан берилиб кетмагандилар. Улар закот беришликни жаримг деб тушунганлари сабабли малол келарди. Шунга кўра Расулуллс» алайҳиссаломнинг руҳи поклари олий даргоҳга парвоз этгач, баъзи қабилалар закот беришликдан қутулиш фурсати келиб қолди, деб ўйлаб, Абу Бакрга закот бермасликларини айта бошладилар. Баъзи бир қабилаларда эса ҳатто пайғамбарликни даъво этувчилар ҳам мавжуд эди. Улар ўзларига эргашган кимсалар ёрдамида Ислом ҳукуматига қарши исён уюштиришга киришдилар.
Маккаи Мукаррамадан ташқаридаги ҳамма араб қабилалари мана шу каби ҳолатга гирифтор бўлдилар. Расулуллоҳ ҳазратлари тириклик вақтларида ҳам пайғамбарликни даъво этувчилар бор эди. Шулардан бири бани Ҳунайф қабиласидан бўлган Мусайламатубни каззоб ҳатто Расулуллоҳ ҳазратларига мактуб ёзишга ҳам журъат этганди. Унинг мактубида шундай иборалар бор эди:
«Оллоҳнинг элчиси Мусайламадан, Оллоҳнинг элчиси Муҳаммадга, маълум бўлсинки, ернинг ярми сизга тегишли, қол-ган ярми эса Қурайшларга тегишлидур. Лекин Қурайшлар инсоф қилмаяптилар. Сизга салом билан Мусайлама».
Расулуллоҳ ушбу мактубни олганларидан сўнг, унга қуйидаги мазмунли мактуб жўнатдилар:
«Бисмиллоҳир роҳманир роҳим, Оллохнинг элчиси Муҳаммаддан, ёлғончи Мусайламага маълум бўлсинки, ер Оллохнинг ўзига хос мулкидур, кимга хоҳласа ўшанга беради. Оқибат мутаққийлар фойдасидадур».
Бунинг орқасидан бир аёл киши ҳам бани Тамим қабиласидан пайғамбарлик даъво этиб чиққанди, Бу аёл Абу Бакр халифалик замонларида Мусайлама билан урушгани ўз эргашувчиларини бошлаб ҳам чиқди. Бироқ, Мусайлама хийла ишлатиб, аёлнинг кўнглини топиб унга уйлаиди. Шу зайлда аёл пайғамбарликни Мусайламага раво кўриб, тарафдорларини Мусайламага эргашмоқликка амр этади. Ҳар икки қабиланинг қўшилиши оқибатида каттагина қўшин тузилади. Бу ҳам етмагандай Талхатубни Хувайлидин ва Асвад ибни Хабс каби кимсалар ҳам пайғамбарликни даъво этиб Ислом ҳукуматига қарши бош кўтардилар. Аҳвол жуда жиддий тус олганди. Бир томонда пайғамбарлик даъвоси, иккинчи томонда закот бермаслик даъвоси билан ҳукуматга қарши кучлар майдонга келганди. Буларнинг барчаси билан уруш қилмоқликка мусулмонларнинг кучлари етмайди деган мулоҳаза билан Абу Бакрнинг хузурларига келиб, закот бермовчилар билан вақтинчалик сулҳ тузиб турмоқликни ҳам таклиф этдилар. Кўпроқ кучга эга бўлгунларигача урушмай туришни ўтиндилар. Маслаҳатчилар сафидаги кибор саҳобаларидан Умар ибни Ҳаттоб Абу Бакрга қараб «Закот бермовчилар билан урушмай туринг», дедилар. Шунда Абу Бакр (р. а.) халққа қараб «Агар улар Расулуллоҳ вақтла-рида бериб келган биргина улоқчани бермасалар, ўшаларга қарши уруш очаман», дедилар.
Умар ибни Ҳаттоб ҳам ниҳоят Абу Бакрнинг раъйиларини қабул қилдилар. Сўнг қолган мусулмонлар ҳам ўз раъйиларидан қайтиб Абу Бакр (р.а.)нинг фикрларини маъқулладилар. Кейин ўн қўмондон раҳбарлик остида алоҳида-алоҳида аскар тўпладилар.
Ислом лашкарида Холид ибни Валид, Амр ибни Ос, Укрима ибни Абу Жаҳл каби жасоратли саҳобалар бошчилик қилдилар. Абу Бакр буларнинг барчаларини тўплаб хутба ўқиганларидан сўнг улар бирин-кетин белгиланган маррага қараб йўл олдилар.
Бу саъй ҳаракатдан олдинроқ исёнчиларни огоҳлантириб мактуб ҳам ёзиб юбортирдилар. Закотлардан бош тортган қабилалардан бир қанчаси хатоларини англаб, қилган ишларига пушаймон еб тездан яна закотларни йиғиб, халифа ҳузурига юбордилар. Қўшин зиммасидаги вазифаларини шараф билан адо этиб, исёнчиларни бутунлай тор-мор келтириб, Мадинага зафар ғалабалари ила қайтиб келдилар. Исломнинг аввалги ҳайбати қайтадан яна тикланди.
Мусайлама жангда қутурган итдек ўлиб кетди. Ёлғондакам пайғамбар Талха ибни Хувайлидин аскарлари ҳам Исломнинг шавкатли, баҳодир, жонфидо жангчилари ҳамласига дош беролмай жангда бутунлай тор-мор бўлди. Талха ибни Хувайлидин эса аҳвол жиддийлашганини кўргач, қўшинни ташлаб, жуфтакни ростлаб қолди. Кейин ҳар ерларда яшириниб юрди. Умар ибни Ҳаттоб халифалик вақтларида тавба билан келиб Исломни қабул қилди. Ислом тарихида «Ридда» деб номланган воқеа мана шулардан иборатдур. Араблар бутунлай Исломдан чиқиб кетмаган бўлсалар-да, бироқ беш фарздан бирисини яъни закот беришликдан бош тортганлар.
Абу Бакр (р. а.) нинг тўғри раъйилари ҳамда жасоратлари туфайли Ислом давлати ўз ичида пайдо бўлган ихтилофга тез орада барҳам берди. Ва диннинг шавкатини сақлаб қолди. Бутун аҳли Ислом тутган тўғри сиёсатлари учун Абу Бакрдан миннатдор бўлиб қолдилар.
Агар Абу Бакрнинг ўз раъйиларида қаттиқ туришлари бўлмаганда эди, эҳтимол Ислом ҳукумати ичида пайдо бўлган ихтилоф ёмон оқибатларга олиб келган, диннинг юксак шавкати балки мустаҳкам ўрнашиб қолмаган бўлурди. Лекин Оллоҳнинг инояти ила бундай ночор аҳволнинг олди тўғри йўл билан олинди. Исломнинг сўнмас шавкати араблар ичида сақлаб қолинди.
Албатта, ушбу мавқеъда Абу Бакр (р. а.)нинг тутган ўринлари катта аҳамият касб этади. Зеро, Умар каби қаттиққўл кимсалар ҳам раъй қилмаган ишни қилишликда ўз раъйиларида собит қадам турдилар. Натижа кутилганидек яхши оқибатли тугади.

Сайфуллоҳ Холид ибни Валид ридда урушининг энг жасоратли қаҳрамонларидан ва душманга энг ғоратгир баҳодирлардан эдилар.
Лекин мана шу жанг асносида юрган пайтларида кичкина бир хатога йўл қўядилар. Умар ибни Ҳаттоб (р. а.) Холидни қилган мана шу хатолари туфайли бош қўмондонлик вазифасидан бўшатишликни маслаҳат кўрадилар. Холид душман аскарбошиси Молик ибни Нувайрани ўлдириб аёлига, иддаси битгач, ўзлари уйлангандилар. Мазкур хато ишнинг хабари Мадинага етган вақтида Умар (р. а.) га Холидни ўз вазифасидан бўшатишлик лозим эканлигини айтадилар. Зеро, «бундай хатони кечириб бўлмайди»; дейдилар. Абу Бакр (р. а.) эса Холидни бош қўмондонлик вазифасидан бўшатмасликни раъйи этдилар. Қилган хатоси уни вазифасидан бўшатишлик каби жазога сазовор этмайди деб ўйладилар. Нувайранинг аёлини талоқ этиб юборсалар, шунинг ўзи хатоларига жазо сифатида кифоя қиларди деган фикрда бўлдилар. Халифа ўз раъйиларини амалга оширдилар. Холидни чақиртириб келиб, жуда қаттиқ танбеҳ бериб койидилар ва аёлни талоқ этиб юборишларига амр этдилар. Холид дарҳол халифа амрларини бажардилар. Яна қайтадан бориб қўмондонлик вазифасини адо этавердилар. Бироқ, Холиднинг қилган кирдикорларидан Умар норози бўлиб юравердилар. Халифалик мансабига ўлтиргач, Холидни қўмондонликдан бўшатиб, ўринларига Убайда ибни Жарроҳни тайин этдилар. Лекин катта қалб эгаси бўлган Холид ўзларини ишдан бўшашларидан ҳеч қандай тушкунликка тушмай, мусулмон аскарларининг сафларида Ислом душманларига қарши оддий жангчи сифатида қаҳрамонона жангни давом эттиравердилар. Холиднинг бундай юксак мардонаворликларини кўрган Умар (р. а.) у киши ҳақларида ўйлаб юрган нотўғри фикрларидан қайтиб шундай дегандилар: «Оллоҳ Абу Бакрни раҳмат қилсун, у жаноб одамларни танишликда мендан кўра билимдонроқ экан. Абу Бакр ақл- заковатлари, идрок ва лаёқатлари ёрдамида Рум аскарларини итоат этдирганларини, Исломдан қайтиб кетган жуда кўп қабилаларни яна қайтадан ғолиб шавкатли дин байроғи остида жам этганларини тарих асло унутган эмасдур.
Дунё айвонидан бақо бўстонига рихлат этиб кетаётган вақтларида Ислом мустаҳкам тарзда араб ерларида ўрнашган, таълимотлари бир бутун ҳолда ҳукм сураётган эди. Исломни қайтадан яна оёққа турғизиб унинг тенгсиз таълимотини ҳеч қандай ортиқу камсиз мусулмонлар ичида ўрнатишликда Абу Бакрнинг хизматлари мақтовга лойиқ бўлганди. Уммул мўъминин Ойиша разияллоҳу анҳо жаноб Абу Бакр ҳақларида мана шу гапни жуда тўғри айтгандилар: «Расулуллоҳ алайҳиссалом бақо гулистонига кўчгач, Мадинада нифоқ ўрмалаб қолган, бутун араблар эса ёппасига диндан қайта бошлагандилар. Оллоҳ таоло таборак Абу Бакр қўллари орқали уларни яна қайтадан жам этди. Абу Бакрнинг бошларига тушган кун агар салобатли тоғ бошига тушса эди, албатта, уни ўрнидан тебратиб юборган ва майдалаб ташлаган бўларди».

Ридда уруши тугагандан кейин ҳазрати Умар ўзларининг зийрак фаҳмлари билан қарасалар, жуда кўп Қуръону Каримни ёдлаган қори саҳобалар мазкур урушда шаҳид бўлишибди. Бундан ҳазрати Умар Қуръонни тезда қалблардан зоеъ бўлиб кетишлигидан ҳавф этдилар. Зеро ҳали олдинда катта жанглар кутиб турмоқда эди. Шу сабабли халифани олдиларига бориб дедилар: «Мен жангларда қориларнинг шаҳид бўлиб кетишлари туфайли Куръон зойъе бўлиб кетишлигидан ҳавф этиб қолдим. Қуръонни жамлаб қўйсак деган раъйдаман». Абу Бакр бу гапларига жавобат «Мен Расулуллоҳ алайҳиссалом қилмаган ишни қилмасман» дедилар. Умар (р. а.) жанобга қайта-қайта мурожаат этиб, мазкур иш хайрли нарса эканлигани т

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сен биродарингла жанжаллашма ва у билан мазаҳлашма. Унга бир ваъда бера туриб, сўнг хилоф қилма», - дедилар».
Шарҳ: Бу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларни уч нарсадан қайтармоқдалар.
1. Мўмин-мусулмонлар ила жанжаллашиш.
2. Бировларни мазаҳ қилиш.
3. Бировга берилган ваъдага хилоф қилиш.
Ўйлаб кўрадиган бўлсак, кишилар орасининг бузилиши ва орада турли келишмовчиликлар чиқиб жамиятда нохуш ҳолатларпайдо бўлишига кўпроқ омил бўладиган салбий нарсалар рўйхатининг бошида ушбу ҳадиси шарифда зикр қилинган уч нарса туради.
Биз бу ҳадисга оғишмай амал қилишмиз, ўзаро жанжаллашмаслигимиз, бировларни мазаҳ қилмаслигимиз ва ваъда берилдими, уни бажаришимиз керак. Ваъда бериб, сўнг унга хилоф қилинадиган бўлса, ваъда бермаслик керак.
 

http://www.religia.kz – предлагайте пожалуйста этот сайт своим знакомым и получайте за распространение знания ислама вознаграждения от Всевышнего Аллаха! Открывается Мозиллой или Оперой! Эксплолер не откроет!

Ўн учинчи ҳижрий сана Жумадул охира ойининг
саккизинчи куни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу иситма касалига
чалиндилар. Хасталик зўрая бошлади.
Имом Тобарий, Ибн ал-Жавзий ва
Ибн Касирларнинг таъкидлашларича, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
хасталиклари оғирлашганда халқаро ва ички вазиятни ҳисобга олиб,
ўзларидан кейин мусулмонларнинг ихтилофга тушишларидан қўрқиб уларга ўз
ўлимларидан олдин янги халифа танлашни таклиф қилдилар. Мусулмонлар Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан кейин ким халифа бўлиши кераклигига
тезда келиша олмадилар. Улар ишни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг
ўзига оширдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу хаста ҳолларида Абдурраҳмон ибн Авф,
Усмон ибн Аффон, Саъид ибн Заъд, Усайд ибн Ҳузойр ва бошқа муҳожиру
ансорлардан бўлган саҳобаи киромларни якка-якка чақириб бу иш хусусида
маслаҳат қилди. Ҳамманинг фикри Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга
тўхтади.

Ҳамма маслаҳатчилар бир фикрга келганларидан кейин Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳуга айтиб туриб қуйидаги
аҳдномани ёздирди:



Ушбу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
халифаси Абу Бакрнинг бу дунёдаги охирги пайти, у дунёдаги аввалги
пайти, кофир мўмин бўладиган, фожир таслим бўладиган пайтда берган
аҳдномасидир. Албатта, мен сизларга Умар ибн Хаттобни омил қилдим.
Сизлардан яхшиликни аямадим. Агар у сабр ва адолат қилса, унинг ҳақида
менинг билганим шу. Агар у жавр ва ўзгариш қилса, менинг ғайбдан илмим
йўқ. Фақат яхшиликни ирода қилдим. Ҳар бир киши қилганига яраша
тортади. «Зулм қилганлар эса, тезда қайси ағдарилиш жойига
ағдарилишларини билурлар». (Тобарий)

Сўнгра хаста ҳолдаги Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни кўтариб одамларга кўрсатилди ва аҳднома ўқиб берилди. У киши:

«Сизларга ўзимдан кейин қодирган кишидан розимисизлар? Мен сизларга
қариндошимни қолдирмадим, мен сизларга Умарни қолдирдим. Бас, унга
қулоқ осинглар ва итоат қилинглар. Аллоҳга қасамки, мен фикрлашда
бўшашмадим», дедилар. Одамлар:

«Эшитдик ва итоат қиламиз!» дедилар.

Сўнгра у киши Умарни ўзига чорлаб қуйидагиларни айтди:

«Албатта, мен сени ўзимдан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларига қолдирдим.

Эй Умар! Аллоҳнинг кечасиги ҳаққи бор, уни кундузи қабул қилмас.
Кундузиги ҳаққи бор, уни кечаси қабул қилмас. У зот фарз адо
қилинмагунча нафлни қабул қилмас.

Эй Умар! Билгинки, қиёмат куни тарозулари оғир бўлганларнинг
тарозуларнинг оғир бўлиши уларнинг ҳаққа эргашганларидан ва унинг
уларга оғир бўлганидандир. Эртага унга ҳақдан бошқа нарса қўйилмайдиган
тарозу учун оғир бўлмоқ ҳақдир.

Эй Умар! Билгинки, қиёмат куни тарозулари енгил бўлганларнинг
тарозуларнинг енгил бўлиши уларнинг ботилга эргашганларидан ва унинг
уларга енгил бўлганидандир. Эртага унга ботилдан бошқа нарса
қўйилмайдиган тарозу учун енгил бўлмоқ ҳақдир.

Эй Умар! Билгинки, енгиллик ояти шиддат ояти ила бирга, шиддат ояти
енгиллик ояти ила бирга нозил бўлгандир. Мўмин ҳам рағбат қилиб, ҳам
қўрқиб туриши учун шундоқ бўлгандир. У Аллоҳдан ўзига номуносиб нарсани
сўрайдиган даражада рағбат қилмайди. Шунингдек икки қўли бўшашиб
қоладиган даражада қўрқмайди ҳам.

Эй Умар! Билгинки, Аллоҳ дўзах аҳлини уларнинг энг ёмон амаллари ила
зикр қилган. Қачон уларни эсласам, ҳеч-ҳеч улардан бўлмасликни орзу
қиламан. У зот жаннат аҳлини уларнинг энг яхши амаллари ила зикр
қилган. Чунки У зот уларнинг ёмонликларини кечиб юборган. Қачон уларни
эсласам, уларнинг амаллари олдида менинг амалим нима бўлибди, дейман.
Агар менинг васиятимни ёдлаб олган бўлсанг, ўлим туфайли ғоиб сен учун
ҳозирдан маҳбуброқ бўлмасин. Сен ундан қочиб қутила олмассан».

Аммо бу Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуни халифа этиб таъйин қилинди
деган гап эмас эди. Бу халифаликка номзод кўрсатиш эди. Халифани сайлаш
эса халқ томонидан кейин бўлади.

Кейин Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу яна ётган жойларига олиб кирилди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг бу тасарруфлари кишини ҳайратга
солади. Ўлимни шучалик хотиржамлик билан кутиб олиш осон иш эмас.
Айниқса бир миллат устидан ҳоким бўлган одам бундай пайтларда
беморлигини қаратишга уринади одатда.

Ҳа, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу одатдан ташқари одамлар тоифасидан
эдилар. У киши ўлимни мардлик, балки хурсандлик билан кутиб олдилар.

Имом Аҳмад ва Ибн Саъд ва бошқалар Абу Сафардан ривоят қиладилар:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг олдига охирги беморлигида одамлар кўргани киришди. Улар:

«Эй Расулуллоҳнинг халифаси, сизга табиб чақирайлик, кўриб қўйсин?» дейишди.

«У мени кўрди», деди у.

«Хўш, нима деди?» дейишди.

«Мен нимани хоҳласам шуни қилувчиман», деди», деди у киши розияллоҳу анҳу.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга у кишининг қизлари Оиша онамиз ҳам
қараб ўтирган эдилар. У киши розияллоҳу анҳодан Ибн Саъд қуйидагиларни
ривоят қилади:

«Абу Бакр муҳтазар ҳолга келганда:

«Қасамки, йигитга моли фойда бермас

Ҳалқумига келиб қолганда жони…»

«Қизим, ундоқ дема. Лекин, «Ўлимнинг мастлиги ҳақиқат бўлиб келди. Сен
қочиб юрган нарса шулдир», дегин. Манабу икки кийимимни кўринглар.
Иккаласини ювиб мени шуларга кафанланглар. Тириклар янги нарсага
ўликлардан кўра муҳтож-лар. Бу (кафан) бир оз муддатга, холос», деди».

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Жумадул охира ойидан саккиз кун
қолганда сешанба куни, олтмиш уч ёшларида вафот этдилар. У кишининг
халифаликлари икки йил, уч ой, ўн кун давом этди.

Ҳазрати Абу Бакр вафотларидан олдин Байтулмолдан олган маблағни
ҳисоблаганларида етти минг дирҳам чиққан. Сўнг ўз молларидан маълум
нарсани Байтулмолга қайтариб беришни амр қилганлар. Ўша қайтарилган мол
олинган етти минг дирҳамдан кўпроқ чиққан.

Имом Ибн Саъд ва Ибн Мунзирлар келтирган ривоятда Оиша онамиз қуйидагиларни айтадилар:

«Абу Бакр вафот этишидан олдинги хасталиги билан хасталанганда:

«Амир бўлганимдан кейин молимга бирор нарса қўшилган бўлса, уни мендан кейинги халифага юборинглар», деди.

У вафот этганидан кейин қарасак, унинг болаларини кўтариб юрадиган
нубалик қул ва унинг боғини суғоришда ишлатиладиган туя чиқди. Икковини
Умар розияллоҳу анҳуга юбордик. У:

«Абу Бакрга Аллоҳнинг раҳмати бўлсин, ўзидан кейин келадиганларга қийин қилди»-деди.

Яъни, амалдор бўлиб туриб молу-дунё оширишни йўқ қилиб қўйди, деди.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу халифа бўлганларидан кейин зиёда бўлган
молларини меҳнат туфайли эмас, мансаб туфайли кўпайган, деб эътибор
қилдилар ва Байтулмолга қўшилиши керак, деб топдилар.

Бу иш у кишидан кейин бўладиган Ислом давлати бошлиқларига ҳам вожиб
бўлиб қолди. Мансабдан фойдаланиб молу-мулк ортдириш шубҳаси бўлмаслиги
учун, умуман зиёда қилишга рухсат йўқ бўлиб қолди. Бу маънода Ислом
давлати бошлиқларининг ажойиб тасарруфотлари бор.

Ибн Саъд Саҳл ибн Абу Ҳасма ва бошқалардан қуйидагиларни ривоят қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Сунҳда машҳур байтулмоли бор эди. Уни биров қўримас эди. Унга:

«Эй Расулуллоҳнинг халифаси, уни биров қўримайди-я?» дейилди.

«Унга хавф йўқ», деди.

«Нима учун?» дейилди.

«Қулфи бор», деди.

У ундаги нарса қолмагунча берар эди. Абу Бакр Мадинага кўчиб ўтганда,
байтулмолни ҳам ўз ҳовлисига кўчирди. Унга Қубалияя конларидан ва
Жуҳайна конларидан кўп мол келган эди. Абу Сулайм кони ҳам Абу Бакрнинг
халифалигида очилди. Ундан ҳам садақалар келди. Ўшаларнинг ҳаммасини
байтулмолга қўяр эди. Абу Бакр тилло кумушларни одамларга парча-парча
қилиб тақсимлар эди. Юз кишига бунча-бунчадан тегар эди. У мол
тақсимлашда одамлар орасида; қул бўлсин, ҳур бўлсин, эркак бўлсин, аёл
бўлсин, катта бўлсин, кичик бўлсин тенг тақсим қилар эди. Туя, от ва
силоҳ сотиб олиб Аллоҳнинг йўлига ишлатар эди. Бир йили саҳродан
келтирилган қатийфа-тўнларни сотиб олиб қишда аҳли Мадийнанинг тул
аёлларига бўлиб берди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу вафот этиб, дафн қилингандан сўнг Умар
ибн Хаттоб омборчиларни чақириб улар билан Абу Бакрнинг байтулмолига
кирди. У билан бирга Абдурраҳмон ибн Авф, Усмон ибн Аффон ва бошқалар
розияллоҳу анҳумлар бор эди. Улар байтулмолни очиб унда динор ҳам,
дирҳам топмадилар. Бир пул халтани топиб очишган эди бир дирҳам чиқди.
Барчалари, Абу Бакрга Аллоҳнинг раҳмати бўлсин, дедилар. Мадинада
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вақтларидан бери бир торозубон
бор эди. У Абу Бакрга ҳам торозубонлик қилган эди. Торозубондан Абу
Бакрга келган мол қанча эканлиги сўралди. У икки юз минг эканини айтди».

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу муртадларни динга қайтардилар.
Арабларни Исломда қайта бирлаштирдилар. Ўша пайтдаги икки улкан
империяни фатҳ қилишни бошладилар. Қуръони Каримни бир мусҳафга
жамладилар ва бошқа кўплаб улкан ишларни амалга оширдилар.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу у кишининг қозилари эди.

Абу Убайда розияллоҳу анҳу девонбегилари эди.

Усмон ибн Аффон, Али ибн Абу Толиб ва Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳумлар у кишининг мирзалари эди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг даврларида Ислом давлати вилоятларида қуйидаги волийлар иш юритар эдилар:

1-Маккаи Мукаррамада-Аттоб ибн Усайд.

2-Тоифда-Усмон ибн Абул Осс ас-Сақафий.

3-Санъо-ал-Муҳожир ибн АбуУмаяя.

4-Ҳазарамавт-Зиёд ибн Лубайд.

5-Хавлон(Ямандаги машҳур қабила)-Яъло ибн Умаяя.

6-Зубайд-Абу Мусо ал- Ашъарий.

7-Нажрон-Жарир ибн Абдуллоҳ ал-Бажалий.

8-Баҳрайн-ал-Аъло ибн ал-Ҳазрамий.

9-Жирш-Абдуллоҳ ибн Савр.

10-Давматул жандал-Иёз ибн Ғанам.

Ироқдаги лашкар амири-ал-Мусанна ибн Ҳориса.

Шомдаги лашкар амири-Холид ибн Валид.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг охирги сўзлари «Мени мусулмон
ҳолимда вафот этдиргин ва солиҳларга қўшгин» ояти бўлган экан.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни хотинлари Асмаа бинти Умайс ва
ўғиллари Абдурраҳмонлар ювган. Ўзларининг кийимларига кафанланганлар.

Жанозаларига Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ўтганлар.

Оиша онамизнинг ҳужраларига, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ёнларига кечаси дафн қилинганлар. У кишининг бошлари Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг елкаларига тўғрилаб қўйилган.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг қабрларига ўғиллари Абдурраҳмон,
Умар розияллоҳу анҳу, Усмон, Абдурраҳмон ибн Авф ва Толҳа ибн
Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳумлар тушганлар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу жаннати экани аниқ бўлган оз сонли
кишилардан бири эканликлари ҳаммамизга маълум. Бунинг баъзи далилларини
илгари ўрганиб ҳам ўтдик. У киши ҳақидаги ожизона сатрлар охирини
кўтаринки руҳда битириш маъносида худди шу маънодаги яна бир ҳадиси
шарифни ва унга боғлиқ таълиқни келтиришга ижозат бергайсиз:

Имом Бухорий, Муслим, Термизий, ва Насаийлар Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ким бир жуфт нарсани Аллоҳнинг йўлида инфоқ қилса, жаннатда нидо қилиниб:

«Эй Аллоҳнинг бандаси, бу яхшилик», дейилади. Бас, ким аҳли намоздан
бўлса, намоз эшигидан чақирилур. Ким аҳли жиҳоддан бўлса, жиҳод
эшигидан чақирилур. Ким аҳли садақа бўлса, садақа эшигидан чақирилур.
Ким аҳли рўзадан бўлса Раяян, эшигидан чақирилур», дедилар. Абу бакр
Сиддиқ:

«Эй Аллоҳнинг Расули, биров ўша эшикларнинг ҳаммасидан чақирилса зарари
йўқми? Ўзи бирор киши ўша эшикларниг ҳаммасидан чақириладими?»-деди.

«Ҳа, умид қиламанки, сен ўшалардан бўласан»-дедилар».

Ушбу ҳадиси шарифда «Бир жуфт нарсани Аллоҳнинг йўлида инфоқ қилса»
дейилганидан мурод икки қўй, икки мол, икки от, икки кийим ёки шунга
ўхшаш нарсалардир. Яъни, кўпроқ инфоқ қилиш маъноси олдинга
сурилгандир.

Ана шундай инфоқ қилган одамга алоҳида илтифот бўлиб, жаннатга
кираётганида, жаннатнинг хизматини қилиб турувчи фаришталар ўша инфоқ
қилинган нарсаларга ишора қилиб: «Эй Аллоҳнинг бандаси, бу яхшилик»,
дер эканлар.

Албатта, бу илтифот жаннатга кириб кетаётган кўпчилик ичида молини инфоқ қилган киши учун улуғ мартаба бўлади.

Аллоҳ таоло фарз қилган амалларни тўлиқ адо этиб, Парвардигори оламнинг
фазли-карами ила жаннатга сазовор бўлган бандалар умумий эшикдан
оммавий равишда кирар эканлар.

Аммо, фарз амалларни кўрсатилгандек адо этиш билан бирга уларнинг баъзи
бирида алоҳида ижтиҳод қилган нафлларини ҳам кўнгилли равишда адо этиб,
маълум мартабага эришган бандалар учун алоҳида шараф эшиклари қилинган
бўлар экан. Улар жаннатга эҳтиром ила ўша эшиклардан киришар экан.

Тасаввур қилайлик, умр бўйи жаннат орзусида ўтган, ўлганидан сўнг
қиёмат қоим бўлгунча кутиб ётган одамлар жаннатнинг умумий дарвозаси
олдида интиқ бўлиб навбат кутиб туришибди. Ўзларига қачон навбат
келишини билмайдилар. Шунда бирдан алоҳида эшик очилиб фаришталар:

«Қани, аҳли намозлар, марҳамат! Бу намоз эшиги», деб қолсалар.

«Бу дунёда намозни алоҳида кўп ўқиш билан машҳур бўлган кишигина бу
эшикдан киради», десалар. Бу дунёда фарз намозларни ўз ўрнида адо
этишдан ташқари алоҳида куч-ғайрат билан нафл, таҳажжуд ва бошқа
намозларни кўплаб ўқиб, аҳли намоз бўлиб танилган одамлар бундан ғоятда
хурсанд бўлиб кетмайдиларми? Бошқаларнинг уларга ҳаваси келмайдими?
Худди шу ҳолат аҳли жиҳод, аҳли садақа ва аҳли рўзалар учун ҳам бўлади.
Ажойиб бир ҳолат! Ҳамма ўша мартабага эришишни орзу қилади. Мазкур
махсус. еҳтиром эшикларидан жаннатга киргиси келади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу ҳақдаги гапларини
эшитиб саҳобаи киромларда ҳам катта қизиқиш пайдо бўлган. Бундоқ
нарсага қизиқмай, уни орзу қилмай бўлармиди?! Зотан саҳобаи киромлар
бунга ўхшаш каттаю-кичик ҳар бир ишга маҳкам ёпишганлар. Ҳатто ўшанда
бир эмас, бир неча эшикдан киришни орзу қила бошлаганлари ҳам бўлган.
Уларнинг пешқадами бўлмиш Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу:

«Биров ўша эшикларнинг ҳаммасидан чақириладими?» деб сўрадилар. Бу-у
зот розияллоҳу анҳудаги жаннатдаги олий мартабаларга эришиш истаги
қанчалар зўр эканини кўрсатади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ҳа, умид қиламанки сен улардан бўласан», дедилар.

Бу-Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу учун улкан башоратдир. Бу-у зотнинг қанчалар фазийлатли зот эканлари далолатидир.

Аллоҳ таоло у кишидан Ўзи рози бўлсин! Омийн!

Абу Бакр розияллоҳу анҳу ўн иккинчи ҳижрий сананинг
Ражаб ойида Маккаи Мукаррамага сафар қилдилар ва ҳаж мавсуми келганда
ҳаж қилдилар.

Бу ҳақда Ибн Саъд Ибн Умар, Оиша, Ибн Мусаййиб ва бошқалардан қилган қоришма ривоятда жумладан, қуйидагилар айтилади:

«Ўн иккинчи сананинг Ражабида Абу Бакр чошгоҳ вақтида Маккага кириб
борди. Кейин манзилига борди. Абу Қуҳофа розияллоҳу анҳу ҳовлисининг
эшигида ўтирган эди. У ўзи билан ўтирган ёш йигитлар билан гаплашаётган
эди. Унга: «Ана! Ўғлинг!» дейилди. У ўрнидан турди. Абу Бакр розияллоҳу
анҳу уловини чўктиришга ҳам қарамасдан шошилиб тик (туя) турганда
тушди. У, отажон ўрнингиздан турманг, деб югуриб бориб уни қучоқлади ва
Абу Қуҳофанинг икки кўзи орасидан ўпти. Чол унинг келганига хурсанд
бўлганидан йиғлай бошлади.

Маккага Итоб ибн Усайд, Суҳайл ибн Амр, Икрима ибн Аби Жаҳл ва Ҳорис
ибн Ҳишом розияллоҳу анҳумлар келдилар. Бас, унга, «ассалому алайка, ё
халифата Расулиллаҳ», деб салом бердилар. Уларнинг ҳаммаси у билан кўл
бериб кўришдилар. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни зикр
қилганларида Абу Бакр розияллоҳу анҳу йиғлай бошлади.

Сўнгра Абу Қуҳофа билан сўрашдилар. Абу Қуҳофа»

«Эй атийқ, манави қавмнинг суҳбатини яхши қил», деди. Абу Бакр:

«Эй отажон! Лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллаҳи, улуғ ишни бўйинга
ўрадингиз. Унга Аллоҳнинг Ўзидан бошқа менда қувват ҳам икки қўл ҳам
йўқ», деди.

Кейин кириб, ғусл қилди ва чиқди. Шериклари унга эргашдилар. У уларга,
шошилмай юринглар, деди. Унга одамлар учрашди. Олдидан келиб сўрашишар
ва Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида таъзия изҳор
қилишар эди. У эса тинмай йиғлаган ҳолда Байтга етиб борди. Ридосига
бир оз ёнбошлади. Сўнгра рукнни истилом қилди ва етти марта тавоф
қилди. Икки ракъат намоз ўқиди. Кейин манзилига қайтди. Пешин бўлганда
яна чиқди, яна Байтни тавоф қилди. Сўнгра Доруннадвага яқин жойда
ўтирди ва:

«Зулмдан шикоят қиладиган ёки ҳақ талаб қиладиган борми?» деди.

Унинг олдига ҳеч ким келмади. Одамлар волийларига яхши сано айтдилар.
Сўнгра асрни ўқиди ва ўтирди. Одамлар у билан хайрлашдилар. Кейин у
Мадинага қараб йўл олди.

Ўн иккинчи сананинг ҳаж вақти бўлганда, ўша йили Абу Бакр розияллоҳу
анҳу одамлар ила ҳаж қилди. Ёлғиз ҳаж қилди. Мадинада ўз ўрнига Усмон
ибн Аффонни қолдирди».



Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам
ҳаётлик вақтларида, яна ваҳий тушиб қолар, деган умидда Қуръон жамлаб
китоб шаклига келтирилмаган эди. У кишининг вафотларидан кейин Қуръон
кишиларнинг қалбида ва ёзган нарсаларида қолди.
Муҳаммад соллаллоҳу
алайҳи васалламдан сўнг мусулмонларга Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг
даврида диндан қайтган муртадлар билан мусулмонлар орасида қаттиқ
жангларда Қуръонни тўлиқ ёд олган кўплаб қорилар шаҳид бўлдилар.
Биргина Мусайлиматул Каззобга қарши Ямомада бўлган жангда етмиш саҳобаи
киром шаҳид бўлди. Шунда ҳазрати Умар Абу Бакрга, Аллоҳ у зотлардан
рози бўлсин, қорилар ўлиб кетаверса, Қуръонга зарар етиши мумкин,
шунинг учун уни китоб шаклига келтириб жамлаб қўйиш керак, деган
маслаҳатни берди.

Аввал бошда ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу иккиланиб турдилар, чунки бу иш
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик вақтларида қилинмаган эди.
У киши Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни қандоқ қилиб
қиламан?!» деб туриб олдилар. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ҳам
айтганларидан қолмай:

«Аллоҳга қасамки, бу иш яхшидир», деб Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ортларидан қолмай юравердилар.

Кейинроқ Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳам Қуръонни китоб шаклига келтириб
қўйиш зарур эканлигини англаб етдилар ва Зайд ибн Собит розияллоҳу
анҳуни чақириб:

«Биз сени ҳеч бир нарсада муттаҳам қилган эмасмиз. Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида Қуръонни ёзар эдинг. Энди
яхшилаб суриштириб Қуръонни жамла», деб бу ишни амалга оширишни унга
топширди. Чунки, Зайд ибн Собит Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам
билан жуда кўп бирга бўлган, Қуръонни энг яхши ёд олган ва уни
Пайғамбар ҳузурида ёзган, Пайғамбаримиз вафот этадиган йиллари Жаброил
фариштага Қуръонни аввалидан охиригача ўқиб ўтказганларида бирга бўлган
эди.

Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу ҳам аввал бошда:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни қандоқ қилиб
қиламан?!» деб туриб олдилар. Энди Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу:

«Аллоҳга қасамки, бу иш яхшидир», деб Зайл ибн Собит розияллоҳу анҳуни
бу ишга кўндиришга ҳаракат қилишга ўтдилар. Охири бориб Аллоҳ таоло
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ва Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг
қалбларига солган нарсани Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳунинг қалбларига
ҳам солди. У киши Қуръонни жамлашга рози бўлдилар.

Зайд ибн Собит, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳумо ва бошқалар Қуръони
Каримни пухта ёд билишларига қарамай, бу улкан ишнинг мустаҳкам,
ишончли бўлишига ҳаракат қилиб, масжидда:

«Кимнинг қўлида ёзилган Қуръон бўлса ва уни Пайғамбаримиз ҳузурларида
ёзилганига иккита гувоҳи бўлса, бизга олиб келсин, Қуръонни жам қилишга
халифанинг буйруғи бўлди», деб эълон қилдилар.

Икковлари масжидда ўтириб, гувоҳларни текшириб, ниҳоятда аниқлик билан
бир йилдан ортиқ вақтда Қуръонни жамлаб бердилар. Сўнг кўпчиликка
кўрсатдилар, ҳамма рози бўлди. Агар бирор ҳарфи ўрнида бўлмаса, минглаб
ёд биладиганлар қарши чиқарди.

Лекин асосий таянч ёдлаш бўлиб қолаверади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васаллам фариштадан ёдлаганлар, у кишидан саҳобалар, саҳобалардан эса
улардан кейинги авлод ва ҳоказо, ҳозиргача етиб келган.

Шундай қилиб, Зайд ва Умар розияллоҳу анҳумоларнинг машаққатли
уринишлардан кейин Қуръонни кийик терисидан ишланган саҳифаларга ёзиб
бўлдилар. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўша саҳифаларни «мусҳаф» деб
номладилар. Мусҳафни белидан боғлаб, Абу Бакрнинг уйига қўйиб қўйдилар.

Бу иш Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг халифалик даврларида амалга
ошган энг улуғ ишлардан бири бўлди. Аллоҳ таоло Ўзининг «Албатта,
зикрни Биз нозил қилганмиз ва, албатта, уни Биз Муҳофаза қиламиз» деган
ваъдасини амалга бир карра ошишига Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни
сабаб қилди.

Ислом тарихидаги бу улкан аҳамиятга молик иш ўн иккинчи ҳижрий санада
бўлган дея оламиз. Чунки, Ямома уруши ўн биринчи сананинг охирида
бўлди. Қуръонни жам қилиш бир йил давом этди. Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу эса ўн учинчи санада вафот этдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг даврларида Қуръони Каримни
жамлашдек нозик ва ҳассос ишни амалага оширилиши ўша вақтда у киши
фақат жангу жадал билан овора бўлиб бошқа ишларга иккинчи даражали иш
сифатида қарамаганларини кўрсатади.

Бу ерда яна бир муҳим масала бор. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу Абу Бакр
розияллоҳу анҳуга, «қорилар ўлиб кетаверса, Қуръонга зарар етиши
мумкин, шунинг учун уни китоб шаклига келтириб жамлаб қўйиш керак»,
деган маслаҳатни берганларида Абу Бакр розияллоҳу анҳу

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни қандоқ қилиб
қиламан?!» деб туриб олишлари бежиз эмас эди. Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу ва бошқа саҳобаи киромлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг айтганларидан ва қилганларидан қилча ҳам четга чиқмас
эдилар. Аммо баҳслардан кейин бунга ўхшаш ишлар умматнинг ижтиҳодига
боғлиқ қилиб қўйилгани маълум бўлди ва улар Қуръони Каримни жамлашга
ижмоъ қилиб, ҳаммалари бир овоздан рози бўлдилар.

Ана шунга ўхшаш суннат нимаю, умматнинг ижтиҳодига боғлиқ ҳолда
қўйилган иш нима эканини ажратиб олиш доимо муяссар бўлавермаганидан
ихтилофлар чиқади.



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ридда урушлари тамом
бўлганидан кейин Ислом омонлиги, адолати, фазийлати, каромати ва нурини
оламга тарқатиш ташвишига тушди. У киши ўзининг Ямомада турган музаффар
лашкарбошиси Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуга қуйидаги мактубни
ёздилар.
«Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Аллоҳнинг бандаси, Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг халифаси Абу Бакрдан Холид ибн Валид ва
убилан бирга бўлган муҳожир, ансорлар ва уларга яхшилик ила тобеъин
бўлганларга.

Ассалому алайкум. Мен сизлар учун Аллоҳга ҳамд айтаман. У зотдан ўзга илоҳу маъбуд йўқ. Аммо баъду:

«Ваъдасини бажарган, бандасига нусрат берган, дўстини азиз қилган,
душманини хор қилган ва ҳизбларга ёлғиз Ўзи ғолиб келган Аллоҳга
ҳамдлар бўлсин. Албатта, Аллоҳдан ўзга илоҳу маъбуд йўқ. У зот:

«Аллоҳ сизлардан иймон келтириб, солиҳ амалларни қилганларга уларни ер
юзида худди улардан олдин ўтганларни халифа қилганидек халифа қилишни,
улар учун Ўзи рози бўлган динни мустаҳкамлашни ва уларнинг
хавф-хатарларидан сўнг омонликни бадал қилиб беришни ваъда қилди.
Менгагина ибодат қилурлар ва Менга ҳеч нарсани ширк келтирмаслар»,
дегандир.

Бу Ундан ваъдадир. Хилофи йўқ. Айтилган гапдир. Шубҳаси йўқ. Ва мўминларга жиҳодни фарз қилиб:

«Сизга ёқмаса ҳам, жанг қилишингиз фарз қилинди. Шоядки ёқтирмаган
нарсангиз сиз учун яхши бўлса. Ва шоядки ёқтирган нарсангиз сиз учун
ёмон бўлса. Аллоҳ билади, сиз билмайсиз», деди.

Бас, Аллоҳнинг ваъдасини охиригача етказинглар. У зотга сизга фарз
қилган нарсасида итоат қилинглар. Агар сизга қийинчилик катта, мусибат
улуғ, машаққат узоқ бўлса ҳам. Бу йўлда молларингиз ва жонларингизда
фожеъага учрасангиз ҳам. Албатта, улар Аллоҳнинг улуғ савобининг олдида
арзимас нарсадир. Бас, Аллоҳнинг раҳматига қолгурлар, Аллоҳнинг йўлида
«Енгил бўлса ҳам, оғир бўлса ҳам, қўзғолингиз ва Аллоҳнинг йўлида
молларингиз ва жонларингиз ила жиҳод қилингиз. Агар билсангиз, шу
ишингиз ўзингиз учун яхшидир».

Огоҳ бўлинглар! Мен Холид ибн Валидни Ироқ томон юришга амр қилдим. У
менинг амрим келмагунича ўша ерни тарк этмас. Сизлар у билан юринглар.
Танбаллик қилманглар. Албатта, бу бир йўлки, унда ният яхши бўлса,
яхшиликка рағбат кучли бўлса, Аллоҳ ажрни катта қилиб беради. Қачон
Ироқда воқеъ бўлсангиз, менинг амрим келгунича ўша ерда бўлингиз. Бизни
ҳам, сизни ҳам Аллоҳ бу дунё ва охиратнинг ташвишларидан соқласин.
Вассалому алайкум ва баракотуҳу!» (Байҳақий сунанида келтирган)

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуга
муртад бўлганлардан бирортасини ҳам ўз лашкарига олмасликни амр қилди.

Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу бошлиқ ушбу лашкарнинг ўша пайтдаги
дунёнинг энг катта икки империясининг бири бўлган Форс империясига
қарашли Ироқ ерларини фатҳ қилиш учун юришлари билан Исломнинг шонли
фатҳлар аҳди бошланади.

Шу муносабат ила исломдаги фатҳ тушунчаси ҳақида бир оз ожизона фикр билдиришга ижозатингизни сўраймиз.

Мусулмон давлатида яшаётган иймонли-Исломли кишилар Аллоҳнинг ер
юзидаги халифалари ҳисобланадилар. Улар ер юзида адолат ўрнатиш, зулмни
кўтариш, ҳамма ёқда ҳуррият ҳукм суришидан масъулдирлар. Пайғамбаримиз
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаи киромлари шу масъулиятни тўлиқ
тушунган ва ўшанинг тақозоси билан ҳаракат қилганлар. Улар масъулиятни
адо этиш учун жиҳодга чиққанлар. Саҳобаларнинг жиҳодларини ва кейинги
авлоднинг уни давом эттиришини кўпчилик турлича тушунади, турлича
баҳолайди.

Душманлар буни босқинчилик ҳаракати, бошқа юртларни босиб олиш,
бойликларини ўзлаштириш, халқларни қул қилиш, дея баҳолайдилар.
Кофирлар ва уларнинг малайлари бу ҳаракатни «Араб истилоси» деб
номлаганлар. Уларнинг айтишича, араблар бостириб келиб ҳаммаёқни
ўзлариники қилиб олганлар. Кишиларни мажбуран Исломга киритганлар.
Исломни қабул қилмаганларни ўлдирганлар ёки катта солиқ солганлар.

Ўзини Исломга дўст санаганлар ва кўпчилик мусулмонлар бу зулмкор баҳодан Исломни гўё «ҳимоя» қиладилар. Улар:

«Исломда жиҳод фақат ватанни ҳимоя қилиш учун жорий қилинган;
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам давридаги ҳамма урушлар фақат
мудофаа учун бўлган; Қуръони Каримдаги оятлар ҳам худди шу маънога
далолат қилади», дейдилар.

Лекин бу икки тоифанинг даъволарини бир оз ўйлаб муноқаша қилинса, ҳамма нарса равшан бўлади.

Исломий фатҳларни «Араб истилоси» дейиш нотўғри эканлигини
душманларнинг ўзлари ҳам билади, аммо Исломга қарши нимадир ўйлаб
чиқариш керак бўлган. Натижада шу ибора ўйлаб топилган. Чунки фотиҳ
мужоҳидлар ичида араб эмаслар ҳам кўп эди. Шу билан бирга, уларнинг
ҳаракати ҳеч қачон истило бўлмаган. Мусулмонлар қаерга борсалар, динга
даъват қилиш учун, адолат ўрнатиш учун борганлар. Ўша ерларнинг аҳолиси
билан ака-ука бўлиб яшаб қолганлар.

Мусулмонлар ҳеч бир юртнинг молу мулкини талаб олиб кетмаган. Кишиларни
Исломга киришга мажбур ҳам этмаган. Уларнинг муомаласи
мустамлакачиларнинг номаъқул муомаласига мутлақо ўхшаган эмас. Буни
инсофли ажнабий тарихчилар ва олимлар ҳам такрор-такрор қайд этганлар.
Машҳур олим Томас Орланднинг «Исломга даъват» китобида бу ҳақиқатни
тасдиқлайдиган кўпгина ҳужжатли далиллар келтирилади.

Шуниндек, «ҳимоячи»ларнинг гапларига ҳам ўзига яраша эътирозлар чиқади.
Масалан, агар Исломда жиҳод фақат мудофаа учун жорий қилинган бўлса,
нима сабабдан саҳобалар Арабистон ярим оролидан чиқиб бошқа юртларга
бордилар, у ерларда шаҳид бўлдилар, деган савол берилса, улар жавоб
беришдан қийналиб қолишади.

Яхшиси, бу масалани саҳобаларнинг ўзидан сўраш керак. Тарихда шундай
бўлган ҳам. Саҳобаи киромлар Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу
бошчиликларида ўша даврдаги иккита катта империянинг бири Форс давлати
чегарасига келиб тушдилар. Бундан хабар топган Форс давлати Рустам
исмли лашкарбоши раҳбарлигида тайёргарлигини кўриб қўйган эди.

Рустам мусулмонлар томон ўз элчиларини юборди. Форс элчилари
мусулмонларнинг бошлиғини тополмай анча вақт овора бўлишди. Чунки Саъд
ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг алоҳида ажратилган жойи ҳам, кийими
ҳам йўқ эди. У киши лашкарлари билан аралашиб юрар эдилар. Элчилар у
кишини одамлар орасида ерда ўтириб гаплашаётган ҳолда топдилар.

Ўзларини таништирган элчилар Форс давлати раҳбарлари мусулмонлар вакили билан гаплашмоқчи эканлигини билдиришди.

Саъд ибн Абу Ваққос орқаларига шундай қараган эдилар, ерда ёнбошлаб
ётган, юпун кийинган Робиъ исмли саҳобага кўзлари тушди. Унга:

«Сен булар билан боргин, бошлиқлари бизнинг вакилимиз билан гаплашмоқчи экан», дедилар.

Робиъ розияллоҳу анҳу бир чапдаст ҳаракат билан найзасига таяниб от устига сакраб минди ва элчиларга қараб:

«Кетдик», деди.

Элчилар лол бўлиб туриб қолдилар. Бир жулдурвоқи кийинган «вакил»га,
бир ерда ўтирган «амир»га қарашди. Ўзаро бир нималарни гаплашдилар-да,
ниҳоят, катталари Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳуга:

«Бундан кўра тузукроқ одам йўқми?» деди.

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу:

«Ичимизда тузугимиз шу, вакил юборишни сизлар сўрадингиз, биз эмас», дедилар.

Ноилож қолган элчилар ўша вакилни олиб, йўлга тушдилар. Қароргоҳга
яқинлашишлари билан элчилар отдан тушиб, таъзим қилиб юра бошладилар.
Мусулмонларнинг вакили Робиъ розияллоҳу анҳу эса, уларнинг бу кулгули
ҳолларини томоша қилиб, отдан тушмай кулиб ичкарига кирди. Аммо
қоровуллар бирдан ёпирилиб, уни от устидан тортиб олишди ва улуғлари
олдига от миниб бориб бўлмаслигини англатишди.

Аммо у киши бошини мағрур тутиб, найзасини ерга қадаб-қадаб кета
бошлади. У ҳар сафар найзасини ерга урганида, ерга тўшалган бир йўлбарс
терисини тешар эди. Робиъ розияллоҳу анҳу тўғри бориб, тахтда ўтирган
бошлиқнинг ёнидан жой олди. Аммо хизматкорлар дарҳол у кишини пастга
ўтиришга мажбур этишди. Шунда Робиъ розияллоҳу анҳу:

«Бизга сизлар ҳақингизда, адолатли подшоҳларингиз ҳақида хабарлар борар
эди. Ҳаммаси беҳуда экан. Агар ўзингизга ўхшаш бир одамга шунчалар
таъзим қиладиган бўлсангиз, бизга ҳеч ҳам тенг кела олмайсизлар», деди.


Форсларнинг каттаси таржимонга:

«Ундан сўра-чи, нима учун келишди экан?» деди.

Робиъ розияллоҳу анҳу бу савол жавобига асрлар бўйи қоида бўлиб қолган жумлани айтди.

«Аллоҳ таоло бизни бандаларни бандаларга ибодат қилишдан Аллоҳга ибодат
қилишга, динларнинг жабридан Исломнинг адлига, бу дунё торлигидан у
дунё кенглигига чиқариш учун юборди», деди.

Ҳа, мусулмон фотиҳлар бошқа юртларга фойдаларини кўзлаб эмас, балки
Аллоҳнинг амрини бажариш учун борганлар. Улар дунёдаги инсонлар
қулликнинг турли кўринишларидан озод бўлиши учун курашганлар. Ер юзида
фақат Аллоҳнинг ҳукми барқарор бўлишини истаганлар. Улар ер юзидаги
бирон кимсага жабр ва зулмни раво кўрмаганлар. Ҳар ким хоҳлаган динини
танлаб, Ислом адолатидан фойдалансин, деб ҳаракат қилганлар. Улар қайси
юрт тупроғига қадам қўйсалар, олдин ерли аҳоли орасида тушунтириш
ишларини олиб борганлар. Чунки уларнинг вазифаси кишиларга Аллоҳнинг
дини Исломни етказиш бўлган. Улар ҳақ динга тарғиб қила туриб, мусулмон
бўл–саломат бўласан ёки динингда қолмоқчи бўлсанг, жизя бер; унга ҳам,
бунга ҳам кўнмасанг, орамизда уруш бўлади, дейишган.

Мусулмон фотиҳлар:

«Биз тажовузкор уруш қилмаймиз, бировни динимизга киришга мажбур ҳам
этмаймиз. Биз фақат бошқаларни Исломга даъват қиламиз, ким хоҳласа,
мўмин бўлсин, хоҳламаса, кофирлигича қолсин. Ўзининг иши. Фақат бизнинг
йўлимизни тўсмасин, бошқаларни даъват қилишимизга халақит бермасин.
Исломга кирмоқчи бўлганларнинг ҳам йўлини тўсмасин. Бизнинг фикримизча,
инсон фақат мусулмон бўлгандагина ёлғиз Аллоҳга ибодат қилган бўлади.
Бу ҳақиқатни одамларга етказиш бизга топширилган. Топшириқни адо
этишимизга тўсиқ бўлма! Ким бетараф бўлса, марҳамат, четда тинч-омон
тураверсин. Лекин ким бизга қарши чиқса, даъватга йўл бермаса,
бошқаларнинг Исломни ўрганишига тўсиқ бўлса, у билан урушишдан бошқа
илож қолмайди», дейдилар.

Исломда мусулмонларга уруш қилганларга қарши уруш қилинади, холос. Уруш
пайтида Исломий қоида бўйича қари кишилар, ёш болалар, аёллар ва
ибодатхоналарга тегиш мумкин эмас. Шунингдек, қурол кўтариб чиқмаганлар
ҳам тинч қоладилар. Агар Аллоҳ нусрат бериб мусулмонлар ғолиб келсалар,
душманни қуролсизлантириб, уларнинг Ислом соясида тинч-омон яшашлари
жорий қилинади. Урушмасдан дастлабки даъватдаёқ ўз динида қолиб, жизя
беришни ихтиёр этганлар ҳам мусулмонлар билан бирга тинч-омон
яшайверадилар.

Жизя одамларни қийнаш учун жорий қилинган солиқ эмас. У ҳар бир бошга
мажбурий ҳам эмас, балки қодир кишилардан маълум миқдорда олинадиган
тўловдир. Биринчидан, жизя Аллоҳнинг динига даъват қилишнинг йўлини
тўсмаслик, қарши турмаслик аломати сифатида берилади.

Иккинчидан, жизя берган шахсни мусулмонлар ички ва ташқи душманлардан
ҳимоя қиладилар. Унинг ўзи, молу мулки ва оила аъзоларининг ҳимоясини
ўз зиммаларига оладилар. Жизя тўлаган киши ҳарбий хизматдан ва бошқа
сафарбарликлардан озод қилинади.

Учинчидан, жизя тўлаган киши мусулмонлар тақдим этадиган
оммавий-ижтимоий таъминотлардан фойда олади. Улар қурган кўприк, йўл,
бозор ва бошқа нарсалардан фойдаланади. Қариганда, кексалик нафақаси
олади.

Тўртинчидан, жизя олгандан сўнг мусулмонлар юқорида зикр этилган
ишларни бажара олмасалар, жизяни қайтариб эгасига топширадилар.

Умуман, жизя масаласига тузукроқ назар солинса, уни ҳар ким ўзи учун
бериши аён бўлади. Худди шу маънода мусулмонлар ҳам Байтул молга
закот-ушур ва бошқа йўллар билан ўз ҳиссаларини қўшадилар.

Исломдаги жизянинг адолатини янада яхши тушуниш учун уни танқид қилиб,
адолатсиз деганлардан бирининг муомаласига назар солиш керак.

Демак, таклиф иккита; Ислом ёки жизя бериш. Мусулмон бўлсалар, биродар
бўлиб яшайверадилар. Жизя берсалар, уларнинг ҳимояси, тинчлик-омонлиги
ва диний эркинлиги мусулмонлар зиммасида бўлади. Урушни хоҳлаганлари
уруш ҳам қилаверадилар. Мусулмонлар ўзлари эришган бахт-саодатга
бошқалар эришишини ҳам истайдилар. Ана шу истак йўлидаги тўсиқларга,
куфр, зулм ва туғёнларга қарши курашадилар.

Фотиҳи музаффар Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу ўз халифаси Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг кўрсатмаларига амал қилиб ишни ал-Убулла
деган жойни фатҳ қилишдан бошлади.

Холид ибн Валид розияллоҳу анҳунинг фотиҳ лашкарлари ал-Убулладан кейин
ас-Сина, ал-Валжа ва Уллайс деган жойларда душман билан тўқнашиб ғолиб
келдилар. Кейин ал-Ҳайра, Анбор, Айнут тамр, Давматул жандал номли
жойларни фатҳ қилдилар. Холид ибн Валид розияллоҳу анҳунинг аскарлари
ал-Ҳосийд, ал-Хунофис ва ал-Фирос номли ерларда ҳам рақибларни мағлуб
этдилар.

Сўнгра Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу амр юбориб Холид ибн Валид
розияллоҳу анҳуни Шом томонга ўтишга амр қилдилар. Ироққа эса
ал-Мусанна ибн Ҳориса аш-Шайбонийни таъйин қилдилар.

Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу Шомга кетганидан кейин форс подшоҳи
Шаҳрийрон ибн Ардашер ал-Мусанна ибн Ҳориса аш-Шайбонийга қарши катта
аскар юборди. Бобилда икки тараф тўқнашди ва мусулмонлар ғолиб бўлдилар.

Форс империяси танозулга юз тутди.



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг суннатларига оғишмай амал қилиш тимсоли эдилар,
десак муболаға қилмаган бўламиз. У кишининг, «Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васаллам қилмаган нарсани қандоқ қиламан» деб туриб олганларини
аввал ҳам бир неча бор кўрдик. Ана ўша ишлар ҳам Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг суннатларига оғишмай амал қилишнинг кўринишларидан
бири эди.

Энди бошқа кўринишларидан ҳам намуна учун ўрганайлик.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бировдан тамаъ ила бир нарса сўрашни
ёқтимас эдилар. У киши буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг:

«Ким менга одамлардан бирор нарса сўрамасликнинг кафолатини берса, мен
унга жаннатнинг кафолатини бераман»-деган ҳадисларга биноан қилар
эдилар.

Имом Аҳмад Ибн Абу Маликадан қилган ривоятда қуйидагилар айтилади:

«Гоҳида Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг қўлидан туясининг югани тушиб
кетар эди. Шунда у туянинг билагига уриб чўктирар ва уни олар эди.
Одамлар:

«Бизга айтсангу, олиб берар эдик», десалар,

«Мени ҳабибим соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлардан ҳеч нарса сўрамасликка амр қилган», дер эди.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитилган ҳадисга амал
қилиш қандоқ бўлишини бир кўриб ўйинг! Жаннатга кириш иштиёқи нечоғли
кучли бўлишига бир эътибор қилинг! Бизни ҳам Аллоҳ таоло шундай
даражаларга эриштирсин!

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг суннатларига шароитга қараб ўзига фойда бўлса амал қилиб,
бўлмаса тарк қилиш одати мутлақо йўқ эди. Балки ўша вақтда қандай ҳолат
ёки оқибат бўлса ҳам тўла амал қилар эдилар. Бунга ҳам бир мисол
келтирайлик.

Имом Муслим Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари Фотима Абу Бакрга
одам юбориб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан қолган
Мадийнадаги, Фидкдаги ва Хайбарнинг хумсидан тегадиган меросини сўради.
Шунда Абу Бакр:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, «Биздан мерос олинмас. Биз тарк
қилган нарса садақадир. Оли Муҳаммад манабу молдан ейди, холос»,
деганлар. Аллоҳга қасамки, албатта, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг садақаларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
даврларида бўлганидан бошқага ўзгартирмайман. Унда Фақат Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган нарсадан бошқа нарсани қилмайман»,
деди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Фотимага бирор нарса беришдан бош
тортди. Бунинг учун Фотима Абу Бакрдан аччиқланди».

Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг ушбу тасарруфларидан кўпгина ноқулайликлар
келиб чиқди. Фотима онамиз у кишига гапирмай қўйдилар. У кишининг
ҳурматларидан эрлари ҳазрати Али ҳам вақтинчалик бўлса ҳам
муомалаларини ўзгартирдилар. Аммо Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу учун
булардан кўра Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бир оғиз
гапларига амал қилиш устун эди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу фазийлатлари ўзларича, отамдан мерос
олишим керак, деган ижтиҳодда бўлган Фотима онамизга бўлган кейинги
муносабатларида яна ҳам яққол кўринади.

Имом Байҳақий ва Ибн Саъдлар аш-Шаъбийдан ривоят қиладилар:

«Фотима розияллоҳу анҳо бемор бўлганида униниг ҳузурига Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу келиди ва киришга изн сўради. Али розияллоҳу анҳу:

«Эй Фотима, мана, Абу Бакр сенинг олдинга киришга изн сўрамоқда», деди.

«Унга изн беришимни истайсанми?» деди у.

«Ҳа», деди. У изн берди. Бас, у кириб ундан розилик сўраб:

«Аллоҳга қасамки, мен диёрни, молни, аҳлни ва қариндошларни тарк қилган
бўлсам, фақат Аллоҳнинг розилигини деб, Унинг Расулининг розилигини деб
ва сиз оли байтларнинг розилигингизни деб тарк қилдим, холос», деди.
Кейин ундан розилик сўради, у рози бўлди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу суннатнинг ҳаммасига амал қилишга, амал
қилганда ҳам бошқалар учун кичик иш кўринган нарсаларга ҳам ҳаммадан
кўра яхшироқ амал қилишга ҳаракат қилар эдилар.

Имом Тобароний ал-Ағардан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ансорлардан бир кишидан
бир журайб хурмо олишимни айтган эдилар. У бермай пайсалга солиб юрди.
Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган эдим, у зот:

«Эй Абу Бакр, бориб бунинг хурмосини олиб бергин», дедилар. Абу Бакр
мен билан Бамдодни ўқигандан кейин, масжидда учрашишга ваъдалашди. Уни
мен ила ваъдалашган еридан топдим. Биз юриб кетдик. Қай бир одам Абу
Бакрни кўрса, унга салом берар эди. У менга:

«Бу қавмдан сенга етадиган фазлни кўргин. Бирор киши сендан аввал салом
бермасин», деди. Биз бирор киши кўриниши билан ундан олдин салом берар
эдик».



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Румни фатҳ қилиш
ҳақида кенгаш ўтказдилар. Ўша кенгаш ровийларимиз томонидан батафсил
баён қилинган. Аниқ ва тўғри келтирилган васфлар сиз билан бизни
саҳобаи киромларнинг шўро мажлисларига етаклаб боради. Келинг бир
муддат бошқа нарсаларни унутиб Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бошлиқ
саҳобаи киромларнинг шўро мажлисларида иштирок этайлик.

Ибн Асокир аз-Зуҳрийдан, у киши Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Румнинг ғазотини ирода қилганда Алини,
Умарни, Усмонни, Абдурраҳмон ибн Авфни, Саъд ибн Абу Ваққосни, Саъид
ибн Зайдни, Абу Убайда ибн ал-Жарроҳни аҳли Бадр бўлган ва бошқалардан
муҳожир ва ансорларнинг катталарини чақирди. Улар унинг олдига
кирдилар. Мен ҳам уларнинг ичида бор эдим. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу
анҳу:

«Албатта, Аллоҳ азза ва жалланинг неъматларининг ҳисоби йўқ. Амаллар
уларнинг шукрига етмас. У зотга ҳамд бўлсин. Батаҳқиқ, Аллоҳ
калиманингизни жам қилди. Ораларингизни ислоҳ қилди. Сизларни Исломга
ҳидоят қилди. Сизлардан шайтонни қайтарди. У энди У зотга ширк
келтиришингизни тамаъ қила олмайди. Бугунги кунда араблар бир ота, бир
онанинг фарзандлари. Батаҳқиқ, мусулмонларни Шомдаги Румнинг жиҳодига
сафарбар қилишни маъқул кўрдим. Бу Аллоҳ мусулмонларни қўллаши учундир.
Аллоҳ Ўз калимасини олий қилиши учундир. Шу билан бирга бунда
мусулмонларга улкан насиба бор. Чунки, улардан ким ҳалок бўлса, шаҳид
ҳолида ҳалок бўлади. Аллоҳнинг ҳузуридаги нарса эса аброрлар учун
яхшидир. Ким яшаб қолса динни мудофаа қилган ҳолида ва Аллоҳдан
мужоҳидларнинг савобига ҳақдор бўлган ҳолида қолади. Бу менинг
фикримдир. Энди менга маслаҳат беринглар», деди.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ўрнидан туриб:

«Ўз халқидан кимга хоҳласа ўшанга хайрни хос қиладиган Аллоҳга ҳамд
бўлсин. Аллоҳга қасамки, қачон бир яхшилик учун мусобақа қиладиган
бўлсак, сен ҳаммамиздан ўзиб кетасан. Бу Аллоҳнинг фазлидир. Уни У зот
кимга хоҳласа ўшанга берадир. Аллоҳ улуғ фазл эгасидир. Аллоҳга
қасамки, мен сенга учрашиб сен айтган фикрни айтмоқчи эдим. У иш
бўлмасдан аввал сенинг ўзинг айтиб қолдинг. Сен тўғри топдинг. Аллоҳ
сенга тўғри йўлни кўрсатди. Уларга отлиқларни кетма-кет юбор. Одамларни
ҳам бирин кетин юбор. Лашкарларни ҳам ортма-орт юбор. Албатта, Аллоҳ Ўз
динига нусрат берувчидир, Ислом ва унинг аҳлини азиз қилувчидир», деди.


Кейин Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳу туриб:

«Эй Расулуллоҳнинг халифаси! Албатта, у Румдир. Бани Асфардир. Қаттиқ
темирдир. Шаддатли рукндир. Менимча улар устига бирдан бостириб
боришимиз дуруст эмас. Лекин бир гуруҳ отлиқларни юборамиз. Улар чек
ўлкаларга ғарот қилиб ҳузурингга қайтадилар. Агар бир неча марта шундоқ
қилсалар, уларга катта зарар етказадилар. Уларнинг ерларидан ўлжалар
оладилар. Шудоқ қилиб душманлар ўтириб қоладилар. Сўнгра сен Яман
ерларига Рабийъа ва Музарга одам юбориб ҳаммаларини ҳузурингда йиғасан.
Кейин хоҳласанг ўзинг ғазот қиласан, хоҳласанг бошқани ғазот
қилдирасан», деди-да жим қолди. Одамлар ҳам жимиб қолдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу уларга:

«Нима дейсизлар?» деди. Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу ўрнидан туриб:

«Менимча, сен ушбу дин аҳлининг насиҳатчисисан ва уларнинг
меҳрибонисан. Агар бирор фикр қилсанг қўпчиликнинг фойдасини ўйлаб
қиласан. Ўзинг азму қарор қилавер. Биров сендан гумон қилмайди», деди.

Толҳа, Зубайр, Саъд, Абу Убайда, Саъид ибн Зайд ва ўша мажлисга ҳозир бўлган муҳожир ва ансор розияллоҳу анҳумлар:

«Усмон тўғри айтди. Ўз фикрингни амалга оширавер. Биз сенга хилоф ҳам
қилмаймиз, туҳмат ҳам қилмаймиз», дедилар. Яна шунга ўхшаш гапларни
айтдилар. Али розияллоҳу анҳу одамлар ичида гапирмади. Абу Бакр:

«Сен нима дейсан? Эй Абул Ҳасан!» деди. У:

Менимча, сен улар томон ўзинг борсанг ҳам, бировни юборсанг ҳам иншааллоҳ нусрат топасан», деди.

«Аллоҳ сенга яхшилик башоратини берсин! Буни қаердан билдинг?» деди Абу Бакр.

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг, «Ушбу дин унга душман
бўлганларга доимо ғолиб келадир. Токи дин ва унинг аҳли ғолиб
бўлгунларича», деганларини эшитганман», деди Али.

«Субҳаналлоҳ! Бу қандоқ ҳам яхши ҳадис! Батаҳқиқ, у билан мени масрур қилдинг! Аллоҳ сени масрур қилсин!» деди Абу Бакр.

Сўнгра Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўрнидан туриб Аллоҳни У зотга
лойиқ эсга олди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга саловот ва
дуруд айтди ва:

«Эй одамлар! Албатта, Аллоҳ сизга Ислом неъматини берди. У зот сизларни
жиҳодила мукаррам қилди. Аллоҳнинг бандалари! Тайёрланиглар! Шомдаги
Румнинг ғазотига! Мен сизларга амирлар таъйин қилурман. Сизлар
байроқлар тикурман. Бас, Роббингизга итоат қилинг. Амирларингизга хилоф
қилманг. Ниятингиз, шаробингиз ва таомингиз яхши бўлсин. Албатта, Аллоҳ
тақводорлар ва муҳсинлар биландир», деди

Одамлар сукут сақладилар. Аллога қасамки, жавоб бермадилар. Шунда Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу:

«Эй мусулмонлар жамоаси! Сизларга нима бўлди?! Расулуллоҳнинг
халифасига жавоб бермайсизлар!? Ахир у сизларни ҳаётга даъват
қилмоқдаку! Аммо, агар орзу ҳавас ва яқин сафар бўлганда шошилар
эдингиз!» деди. Амр ибн Саъид розияллоҳу анҳу ўрнидан туриб:

«Эй Ибн Хаттоб! Сен бизга мисол келтирасанми?! Мунофиқларнинг
мисолини-я?! Бизни айблаётган нарсангни ўзинг бошласанг бўлмасмиди!»
деди. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу:

«У агар мени даъват қилса жавоб беришимни, ғазот қилдирса ғазот қилишимни яхши билади», деди.

«Лекин биз ғазот қилсак сизлар учун қилмаймиз! Аллоҳ учун ғазот қиламиз!» деди Амр ибн Саъид розияллоҳу анҳу

«Аллоҳ тавфиқ берсин! Яхши айтдинг», деди Умар.

Шунда Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Амр розияллоҳу анҳуга:

«Ўтир. Аллоҳ сенга раҳим кўрсатсин. Умар сен эшитган нарса ила бир
мусулмонга озор бермоқи ҳам, уни айбламоқчи ҳам эмас. У сен эшитган
нарса ила ерга ўтириб қолганларни жиҳодга чорламоқчи бўлди, холос»,
деди.

Кейин Холид ибн Саъид розияллоҳу анҳу туриб:

«Рост айтдинг. Эй Расулулоҳнинг халифаси. Ўтир. Эй биродарим», деди. У ўтирди. Холид гапида давом этиб:

«Ўзидан бошқа илоҳи маъбуд йўқ бўлган, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи
васалламни ҳидоят ва ҳақ дин ила мушриклар ёқтирмаса ҳам барча
динлардан устун қилиш учун юборган Аллоҳга ҳамд бўлсин. Ваъдасини ижро
қилувчи, айтганини зоҳир қилувчи ва душманини ҳалок қилувчи Аллоҳга
ҳамд бўлсин. Биз хилоф қилувчи ҳам, ихтилоф қилувчи ҳам эмасмиз. Сен
волий, насиҳатчи ва шафиқу меҳрибонсан. Бизни сафабар қилсанг сафарбар
бўламиз. Бизга амр қилсанг итоат қиламиз», деди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу унинг гапидан хурсанд бўлиб кетди:

«Аллоҳ хайрингни берсин! Биродарим ва дўстим. Рағбат ила мусулмон
бўлган эдинг. Савоб тилаб ҳижрат қилган эдинг. Аллоҳни ва Унинг
Расулини рози қилиш учун, Унинг калимасини устун қилиш учун кофирлардан
динингни олиб қочган эдинг. Сен одамларнинг амирисан! Қани, юр Аллоҳ
раҳим қилгур!» деди.

Кейин у (минбардан) тушди. Холид ибн Саъид розияллоҳу анҳу қайтиб
тайёргарлик кўра бошлади. Абу Бакр Билолга, «Одамлару одамлар! Шомдаги
Рум жиҳодига қўзғолинглар!» деб жар чақиришни амр қилди.

Одамлар Холид ибн Саъидни ўз амирлари деб билдилар. Одамлар Холид ибн
Саъиднинг ўз амирлари эканлигига шак қилмас эдилар. У эса ҳаммадан
олдин аскаргоҳга чиққан эди. Сўнгра одамлар ҳар куни ўнтадан,
йигирматадан, ўттизтадан, қирқтадан, элликтадан, юзтадан бўлиб
аскаргоҳга кела бошладилар. Жуда кўп одам йиғилди.

Бир куни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бир гуруҳ саҳобалар билан
чиқиб аскаргоҳга етиб келди. Яхшигина ададни кўрди. Лекин Рум учун бу
ададга рози бўлмади. У ўз шерикларига:

«Манабуларни шу ададлари ила Шомга юборишим ҳақида нима дейсизлар?» деди. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу:

«Бани Асфар жамоалари учун бу ададга рози эмасман», деди. Абу Бакр шерикларига:

«Сизлар нима дейсизлар?» деди.

«Умар нима деган бўлса биз ҳам шуни деймиз», дейишди.

«Яманга мактуб ёзиб, уларни жиҳодга даъват қилиб, савобига тарғиб
қилсакмикан?» деди у. Унинг ҳамма шериклари буни маъқул кўришди:

«Ҳа. Шу фикрингни амалга ошир», дейишди. У мактуб ёзди».



Ҳамма тайёргарликлар кўрилиб бўлгандан сўнг Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Рум ғазотига бирин кетин аскарларни жўната бошлади.

Холид ибн Саъид бошлиқ лашкарни Шомнинг кириш қисмига юборди.

Амр ибн Осс бошлиқ лашкарни Фаластинга юборди.

Шурҳабийл ибн Ҳасана бошлиқ лашкарни Урдунга юборди.

Язид ибн Абу Суфён бошлиқ лашкарни ал-Балқо томонга юборди.

Абу Убайда Омир ибн Жарроҳ бошлиқ лашкарни Ҳимс томонга юборди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ҳар бир лашкарни пиёда юриб кузатгани
чиқар ва уларга дунё ва охиратларига фойдали бўлган насиҳатлар қилар
эдилар. Ана ўша насиҳатлардан бирини, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу
анҳунинг Язид ибн Абу Суфёнга қилган насиҳатларини ибрат учун
келтирамиз:

«Албатта, мен сени синаш учун, тажриба учун ва танлаб олиш учун бошлиқ
қилдим. Агар яхши бўлсанг амалингга қайтараман ва зиёда ҳам қиламан.
Ёмон бўлсанг бўшатаман. Аллоҳга тақво қилишни лозим тут. Зоҳирингдан
кўринган нарса ботинингдан ҳам кўринади. Аллоҳга энг ҳақли киши Унга
энг кучли дўст тутингандир. Одамларнинг Аллоҳга энг яқини Унга ўз амали
билан кучли яқинлашганидир. Сенга Холиднинг ишини топширдим.
Жоҳилиятнинг айбларидан сақлан. Аллоҳ уларни ва уларнинг аҳлини ёмон
кўради. Қачон лашкаринг олдига борсанг, уларнинг суҳбатини яхшила,
уларга яхшилик қилишдан иш бошла ва яхшиликни ваъда қил.

Ваъз қиладиган бўлсанг, қисқа қил. Чунки гапнинг кўпи баъзиси баъзисини
унуттиради. Ўзингни яхши тутсанг, одамлар сенга яхшилик қиладилар.
Намозларини ўз вақтида рукуъ, сужуд ва хушуъини батамом қилиб ўқи.
Қачон олдингга душманинг эллчилари келса, уларга икром кўрсат ва оз
туришларига урин. Токи улар аскаргоҳингдан жоҳил ҳолларида чиқиб
кетсинлар. Улар сенинг камчиликларингни ва билимингни англаб олишларига
фурсат берма. Уларни аскарингнинг бой жойига тушир. Бошқаларни улар
билан гаплаштирма. Улар билан фақат ўзинг гаплаш. Сирингни ошкорингга
ўхшатма, яна ишинг аралаш-қуралаш бўлиб кетмасин. Қачон маслаҳат
қилсанг сидқ ила гапир, содиқ маслаҳат оласан. Маслаҳат берувчидан
яхшилигингни аяма.

Кечаси шерикларинг ила суҳбат қур, сенга хабарлар келади ва сендан
пардалар очилади. Қўриқчиларингни кўпайтир ва уларни аскаринг ичига
тарқатиб юбор. Уларга билдирмай, қўриқлаётган нарсаларини бирдан
текшириб туришни кўпайтир. Кимни ўзи қўриётган нарсасидан ғофил
қолганида ушлаб олсанг, яхшиликла адабини бер, уни жазолашни ҳаддан
ошириб юборма. Уларни кечаю кундуз алмаштириб тур. Биринчи навбатни
кейингисидан узунроқ қил. Чунки биринчиси кундузга яқин бўлгани учун
осон бўлади.

Айбдорни иқоб қилишдан қўрқма. Бу ишда адашма. Унга шошилма ҳам. Уни
хорловчи даражага етказма. Аскаргоҳинг ҳолидан ғофил қолиб, уни
бузилишига йўл қўйма. Уларнинг ортидан жосуслик қилиб, шарманда қилма.
Одамларнинг сирларини очма, сртингдаги билан кифоялан. Бекорчилар билан
ўтирма. Аҳли сидқ ва вафодорлар билан мажлис қур. Учрашувларда содиқ
бўл. Қўрқоқ бўлма, одамларинг ҳам қўрқоқ бўлиб қоладилар. Ўлжадан
беркитиб олишдан четлан. У фақрни келтириб. Нусратни кеткизади. Ҳали
ўзини ўша учун тиккан одамларни кўрасизлар». («Комил»дан)

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу юборган лашкарлар Шомга етиб бордилар.

Бу хабар Рум подшоҳи Гераклга етиб борганда у ўз қавмига мусулмонлр
билан сулҳ тузушни таклиф қилди. Улар бош тортдилар. Кейин румликлар
жуда ҳам кўп сонли аскар тўпладилар.

Амр ибн Осснинг таклифига биноан аскарбошилар тўпланиб маслаҳат
қилдилар ва Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга хабар юбордилар. У киши
уларга, «сизга ўхшаганлари озликлари учун эмас, гуноҳлари учун мағлуб
бўладилар. Гуноҳлардан сақланиглар», деган хабар юборди.



Икки томон Ярмук деган жойда бир-бирига қарама-қарши
ерлашди. Ўн учинчи ҳижрий сананинг Сафар, Робеъул аввал ва Робеъус сони
ойларини ўша ерда ўтказишди.
Амирлар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу
анҳудан ёрдам сўрашди. У киши Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуга ўз
лашкарининг яримини олиб Ироқдан шомга ўтишга амр қилди. Холид ибн
Валид розияллоҳу анҳу етиб келди ва ҳаммани бир қўмонданлик остида
бирлаштиришни таклиф қилди. Кўпчилик унинг ўзини амир қилиб сайлашди.
Жанг бошланди. Мусулмонлар ғалабага эришдилар.

Тарихда «Ярмук жанги» номи ила машҳур бўлган ушбу мусулмонларнинг
тарихий ғалабаси билан тамом бўлган жанг тугаши билан музаффар
фотиҳларга уларнинг маҳбуб халифалари Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу
анҳунинг вафотлари ҳақидаги хабарни эшитдилар.

Аслида хабар жангдан олдин келган эди. Унда Холид ибн Валид розияллоҳу
анҳунинг амирликдан бўшатилгани Абу Убайда ибн Жарроҳ розияллоҳу
анҳунинг амир бўлгани ҳақида ҳам гап бор эди. Лекин ҳал қилувчи жангдан
олдин мусулмонларга машъум хабарни билдирмаслик учун ҳам Холид ибн
Валид розияллоҳу анҳу, ҳам Абу Убайда розияллоҳу анҳу уни беркитган
эдилар.

Ушбу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
халифаси Абу Бакрдан Фалончига уни одамлар билан Исломдан қайтганларга
қарши урушга юборганда берилган аҳдномадир. Унга қўлидан келганича
барча ишида; сирида ҳам, ошкорида ҳам Аллоҳга тақво қилишга аҳд қилди.
Аллоҳнинг ишида жиддий бўлишга Ундан қайтганларга, Исломдан юз ўгириб
шайтоннинг алдовига учганларга қарши уларга узр айтишга имкон бергандан
ва Исломга даъват қилгандан кейин жиҳод қилишга амр қилди. Агар унга
ижобий жавоб қилсалар уларга тегмайди. Агар ижобий жавоб бермасалар, то
иқрор бўлгунларича уларнинг устига ғарот қилади. Сўнгра уларга
вазифалари ва ҳақ-ҳуқуқлари ҳақида хабар беради. Уларнинг зиммасидаги
нарсаларни улардан олади. Уларнинг ҳақларини кеч қолдирмай беради.
Мусулмонларни душманларининг қитолидан рад қилмайди. Ким Аллоҳнинг
амрига ижобий жавоб қилса ва иқрор бўлса, уни ундан қабул қилади ва
яхшилик ишларда ёрдам беради. Аллоҳнинг наздидан келган нарсага иқрор
бўлгандан кейин Аллоҳга куфр келтирганларга қарши қитол қилади. Қачон
даъватни қабул қилса, унинг зиддига йўл йўқ. Уни қилган ҳар бир ишида
Аллоҳнинг Ўзи ҳисобини қилади. Ким Аллоҳнинг даъватчисига ижобий жавоб
қилмаса, қаерда бўлса ҳам қатл қилинади. Аллоҳ ҳеч кимдан ўзи берган
нарсалар ичида фақат Исломнигина қабул қилади. Ким қабул қилса ва иқрор
бўлса, ундан узри қабул қилинади ва унга ёрдам берилади. У кимга қарши
уруш қилса ва Аллоҳ азза ва жалла уни ғолиб қилса уларни қатлнинг барча
усуллари ила; силоҳ билан бўлсин, ўт билан бўлсин қатл қилади. Сўнгра
Аллоҳ берган ўлжаларни бешдан биридан бошқасини тақсим қилади. Бешдан
бирини бизга етказади. Ўз соҳибларини шошқалоқликдан ва фасоддан ман
қилади. Уларнинг ичига бегоналарни киритмайди. Жосус бўлиб уларнинг
сирларини билиб олиши бор. Мусулмонларни ичидан бузиши бор. У
мусулмонларни эҳтиёт қилади. Уларга юриш пайтида ҳам, манзилда ҳам
меҳрибон бўлади. Уларнинг ҳолида хабар олиб туради. Улар бир бирларига
шошқалоқлик қилмайдилар. Мусулмонларга яхши суҳбатдош бўлиш ва юмшоқ
сўз бўлиш ҳақида насиҳат қилади». (Тобарий келтирган)
Ушбу
аҳдномадан бир нусхани ҳар бир амир доимо ўзи билан олиб юрар эди.
Ўзига яраша қўлланма бўлган бу ҳужжат қанчалик аҳамиятли экани унинг
матнидан билиниб турибди. Албатта, бундоқ ҳужатни олиб юрган амир ҳам,
унинг лашкари ҳам катта аҳамиятга эга ҳужжатни олиб, унга амал қилиб
юргани турган гап.



Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг халифаси
Абу Бакрдан. Менинг ушбу мактубим етган Исломда тургану ундан қайтган
барча оммага ва хосларга. Ҳидоятга эргашганларга, ҳидоятдан залолатга
ва ҳавойи нафсга қайтмаганларга саломлар бўлсин. Мен сизлар учун
Аллоҳга ҳамд айтаман. У зотдан ўзга илоҳу маъбуд йўқ. Ва Аллоҳдан ўзга
илоҳу маъбуд ҳам, Унинг шериги ҳам йўқ деб, албатта, Муҳаммад
соллаллоҳу алайҳи васаллам Унинг бандаси ва Расули деб гувоҳлик
бераман. Ва у зот келтирган нарсага иймон келтираман.
Аммо баъду;
Албатта, Аллоҳ Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни Ўз ҳузуридан ҳақ
ила халққа хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи, Аллоҳга даъват қилувчи
ва нур таратувчи чироқ қилиб юборгандир. Ҳаёт бўлганларни огоҳлантириш
ва ҳақ сўзни кофирларга ҳақ қилиш учун. Аллоҳ ҳаққа Унга ижобат
қилганларни ҳидоят қилур. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам У
зотнинг изни ила У зотдан қайтганларга зарба бердилар. Ҳаттоки итоат
қилган ва қилмаган ҳолда Исломга келишди. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васаллам вафот қилдилар. У зот Аллоҳнинг амрини ижро
келтирдилар. Ўз уматларига насиҳат қилдилар. Ўз зиммаларидагини адо
этдилар.

Аллоҳ бу нарсани аҳли Исломга баён этган эди. Бас, У зот, «Албатта, сен
ҳам ўлгувчисан, улар ҳам ўлгувчидирлар», деган. Ва яна У зот, «Сендан
олдин ҳам бирор башарга абадийликни қилганимиз йўқ. Агар сен ўлсанг,
улар абадий қолар эканларми?» деган. У зот мўминларга, «Муҳаммад ҳам
бир Пайғамбар, холос. Ундан аввал ҳам Пайғамбарлар ўтган. Агар у ўлса
ёки қатл қилинса, орқангизга қайтасизми?! Кимки орқасига қайтса,
Аллоҳга ҳеч зарар келтира олмас. Ва Аллоҳ шукр қилувчиларни
мукофотлар», деган.

Ким Муҳаммадга ибодат қилаётган бўлса, батаҳқиқ, Муҳаммад вафот этди.
Ким шериги йўқ, ёлғиз Аллоҳга ибодат қилаётган бўлса, албатта, Аллоҳ
кузатиб турибди. У тирикдир. У доимо қоимдир. У ўлмайдир. Уни мудроқ
ҳам, уйқу ҳам олмайдир. У ўз ишини соқловчидир. У Ўз душманидан Ўз
ҳизби орқали интиқом олувчидир.

Мен, албатта, сизларга Аллоҳдан қўрқишни тавсия қиламан. Сизнинг
Аллоҳдан бўлган насибангиз ва улушингиз Набийингиз келтирган нарса ва
Аллоҳ азза ва жалланинг динини маҳкам тутишингиздир. Кимни Аллоҳ ҳидоят
қилмаса, албатта, у залолатга кетадир. Ким У зотни танимаса, мубтало
бўладир. Кимга У нусрат бермаса, ўша хордир. Кимни Аллоҳ ҳидоят қилса,
ўша ҳидоятга тушгандир. Кимни У зот адаштирса, залолатдадир. «Кимни
Аллоҳ ҳидоятга бошласа, ўша ҳидоят топгувчидир. Кимни адаштирса, бас,
ҳаргиз унга иршод қилувчи бирон дўст топа олмассан».

Ундоқ одамдан бу дунёда, ҳатто У зотга иқрор бўлмагунича, амал қабул
қилинмас. Охиратда ундан сарфи ҳам адли ҳам қабул қилинмас.

Батаҳқиқ, менга сиздан Исломга иқрор бўлиб унга амал қилгандан сўнг,
Аллоҳ азза ва жалла ҳақида ғурурга кетиб, ўз ишида жоҳил бўлиб ва
шайтонга ижобат қилиб ўз динидан қайтганларнинг хабари келди. Саноси
улуғ зот демишки, «Фаришталарга: «Одамга сажда қилинглар», деганимизни
эсла. Бас, ўшанда улар сажда қилдилар. Магар Иблис қилмади. У жиндан
бўлган эди. У ўз Роббининг амридан чиқди. Энди сизлар Мени қўйиб уни ва
унинг зурриётларини дўст қилиб оласизларми?! Ҳолбуки, у сизларга
душман-ку! У золимлар учун нақадар ёмон бадалдир», деган. Зикри буюк
зот яна, «Албатта, шайтон сизга душмандир. Бас, уни душман тутинг. У ўз
гуруҳини фақат ўта қизиган дўзахга эга бўлишларига чақиради», деган.

Мен Холид ибн Валидни муҳожирлар, ансорлар ва яхшиликла тобеъин
бўлганлардан иборат лашкар ила юбордим. Уни Аллоҳнинг даъватчисига
даъват қилмай туриб бирор кишига қарши уруш қилмасликка амр қилдим.
Бас, ким ижобий жавоб берса, иқрор бўлса, тўхтаса ва солиҳ амал қилса,
у ундан ани қабул қилур ва унга ёрдам берур. Ким бош тортса унга қарши
ўшанинг учун уруш қилишга, қодир бўлгунича бирортани қодирмасликка,
уларни олов ила куйдиришга, қандоқ қилиб бўлса ҳам қатл қилишга ва
хотинлар ҳамда болаларини асир қилишга амр қилдим. У ҳеч кимдан
Исломдан бошқа нарсани қабул қилмайди. Ким иймон келтирса, ўзи учун
яхши. Ким иймонни тарк қилса Аллоҳдан қочиб қутила олмайди.

Батаҳқиқ элчимга ушбу мактубимни сизларнинг барча тўпланиш
жойларингизда ўқимоқни амр қилдим. Чақириқ озондир. Мусулмонлар озон
айтганларида улар ҳам озон айтсалар, уларга тегманглар. Агар озон
айтмасалар улар нимада эканларини сўрасинлар. Агар бош тортсалар,
ишларини битиринглар. Агар иқрор бўлсалар, улардан қабул қилинур ва
уларга лозим бўлган нарсага амр қилинур». (Тобарий келтирган)

Ушбу тарихий ҳужжатдан Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг қанчалик
дақиқ сиёсатчи эканлари яққол кўриниб турибди. Бу мактубда ваъз насиҳат
ҳам, эслатма ҳам, далил ҳужжат ҳам, меҳр шафқат ҳам, дўқ пўписа ҳам,
қаттиқ қўллик сиёсати ҳам ўз ўрнида ишлатилган. Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу муртадларга ўзларини ўнглаб олиш учун кенг шароит
яратганлар. Қайта-қайта уларга имкониятлар яратганлар. Ана ўшанда ҳам
ўзига келмаганларга қатъият ила чора кўришларини англатганлар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ушбу мактубнинг турли нусхаларини ўз
элчилари ила лашкарлардан олдин турли жойларга юбордилар. Шу билан
муҳим бир тадбирни ўтказишдан олдин аҳолининг кенг оммаси ичида
керагича тарғибот ишларини олиб бордилар. Ҳамма нарса тадбирни бошлашга
тайёр бўлгандан кейингина лашкарларни юборишни бошадилар.

Урва розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Абу Бакр муҳожир ва ансорийлар билан чиқиб Нажд тарафдаги Нақъгача
борди. Аъробийлар бола-чақаларини олиб қочдилар. Одамлар Абу Бакрга:

«Сен Мадинага; зурриётлар ва аёллар олдига қайт. Лашкарга амир таъйин
қил», дедилар. Уни қайтмасига қўймадилар. У Холид ибн Валидни амир этиб
таъйинлади ва унга:

«Қачон мусулмон бўлсалар ва закотни берсалар, булардан қайтишни истаганлар қайтсин», деди.

Дора Қутний Ибн Умардан ривоят қилади:

«Абу Бакр чиқиб, уловига минганда Али ибн Абу Толиб жиловдан тутди ва:

«Эй Расулулоҳнинг халифаси қаёққа? Мен сенга Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васаллам Уҳуд куни айтган гапларини айтаман, қиличингни қинига
сол. Бизни ўз нафсингда фожеъага учратма. Мадинага қайт. Аллоҳга
қасамки, агар сенда фожеъага учрасак, абадул обод Исломнинг низоми
бўлмас», деди».

Абу Бакр Мадинага қайтди.



Тулайҳа ибн Хувайлид ал-Асадий аслида коҳин бўлган
одам эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлик
пайтларида пайғамбарлик даъвосини қилган эди. Унга Бани Исроилдан
афорийқлар эргашган эди. У Нажднинг шарқий тарафидаги, Ироққа яқинроқ,
Бани Асаднинг Самийро номли юртида эди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васаллам унга қарши урушиш учун Зирор ибн ал-Азвар ал-Асадийни юборган
эдилар. У етиб борай деганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
вафотлари хабари келиб қолди. Тулайҳанинг иши юришиб унга Ғатафон,
Ҳавазон ва Той қабилалари ҳам қўшилди. Зирор Мадинага қайтди.
Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Холид ибн Валидни ва унинг лашкарини
Тулайҳага қарши урушга юборганда Холиднинг лашкари ичида Адий ибн Ҳотим
Тоий ҳам бор эди. У Холиддан олдин бориб ўз қавми-Бани Тойни Аллоҳнинг
динига қайтишга даъват қилиш учун изн сўради. У бориб уларни даъват
қилди. Улар уни қабул қилдилар ва Тулайҳани тарк қилиб Холиднинг
лашкарига қўшилдилар. Адий розияллоҳу анҳу Тулайҳа билан бирга бўлган
Бани Жудайлани ҳам даъват қилган эди, улар ҳам қабул қилдилар. Сўнгра
Холид муртадлар билан Бузохада тўқнашда ва улар билан қаттиқ жанг қилди.

Тулайҳа урушга тоқати йўқлигини билганидан кейин олдиндан тайёрлаб
қўйилган икки отга хотини билан миниб Шомга қочиб кетди. Унинг лашкари
мағлуб бўлди.

Бани Асад ва Ғатафон қабилалари мусулмон бўлганидан кейин Тулайҳа ҳам
Исломга кирди. У Ироқнинг фатҳ қилиш ишларида таҳсинга сазовор ишларни
қилди. Тарихи ал-Хумийсда зикр қилинишича Тулайҳа Ноҳаванд жангида
шаҳид бўлган.

Тулайҳа қочгандан кейин Ғатафон қабилалари Ҳавъаблик Салма бинти Молик
ибн Ҳузайфа номли аёл атрофида тўпланишди. Бу аёл Расулуллоҳ
алайҳиссаломнинг даврларида мусулмонларга аср тушган эди. Уни Оиша
онамиз озод қилган эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни уйга кирсалар, ўша аёл
бир гуруҳ аёллар ичида Оиша онамиз билан ўтирган экан. Шунда у зот
унга, «сизлардан бирингиз Ҳавъаб итларини ҳурдиради», деган эдилар.
Мазкура аёлнинг ушбу қилган иши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг ўша гапларини тасдиғи эди. (Ибн Халдундан)

Холид бориб у аёлнинг лашкарига қарши жанг қилди. Аёл туяга миниб олган
эди. Уни ҳимоя қиламан деб юз эркак ўлди. Сўнгра унинг ўзи ҳам қатл
этилди ва лашкари мағлуб бўлди.

Бани омирликлар Асад ва Ғатафон қабилаларининг ҳолини кўриб Холид ибн Валид розияллоҳу анҳунинг олдига келиб:

«Ўзимиз чиққан нарсага қайтамиз; Аллоҳга ва Унинг Расулига иймон
келтирамиз», дедилар. Холид улардан буни қабул қилди ва намозни ўқиб,
закотин бериш учун байъат олди. Ана ўша шарт асосида болалари ва
аёллари ҳам байъат қилдилар. Сўнгра Холид Исломга қарши иш қилганларни
келтиришни талаб қилди. Улар келтирилди ва қилганларига яраша
жазоландилар.

Бани Сулайм қабиласини риддага қарши лашкарлардан Турайфа ибн Ҳожир лашкари Исломга қайтарди.



Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бани Тамимга
олтита амир таъйин қилган эдилар. Улар; аз-Зарбуқон ибн Бадр, Қайс ибн
Осим, Сафвон ибн Сафвон, Сабра ибн Амр, Вакиъй ибн Молик ва Молик ибн
Навайралардир.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот
этганларидан кейин аз-Зарбуқон ибн Бадр ва Сафвон ибн Сафвонлар Абу
Бакрга закотни бердилар. Қайс ибн Осим ва Молик ибн Навайралар эса
закот беришдан бош тортдилар. Сўнглар уларнинг ичида Исломда боқий
қолганлар билан муртад бўлиб закотни ман қилганлар ўзаро жанжал
бошладилар.

Улар ўзаро ихтилоф қилибтурганларида уларнинг ерига Бани Тағлаблик
Сажоҳ номли аёл келди. У насрония бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам вафот қилганларидан кейин пайғамбарликни даъво қилган эди.
Унга кўпгина араб авбошлари эргашган ҳам эди. У аёл Абу Бакрга қарши
урушга отланди. Уларнинг ери Нажд тарафда эди. Бани Тамимга етганларида
Сажоҳ Молик ибн Нувайрага одам юбориб, ярашишни талаб қилди. У ярашди
ва уни Мадинага ғазот қилишни қўйиб Бани Тамимлик мусулмонларга қарши
урушга чақирди. Улар эса аёлдан қочиб кетдилар.

Аёл бўлса Мадинага қараб юришда давом этди. У Нибожга етганида Бани
Тамимлик бир қавм йўлини тўсиб чиқиб у билан уруш қилдилар ва кўпгина
одамларини асир олдилар. Сўнгра у билан музокара олиб бориб ундан
асирларни алмаштариш ва шу ердан қайтиб кетишни талаб қилдилар. Аёл
Мадинага боришдан умид узиб Ямома томон юрди.

Бани Тамимликларнинг Молик ибн Нувайрадан бошқаси қилган ишларига
надомат қилиб, Исломга қайтдилар. Унинг ўзи иккиланиб туриб қолди.
Бутоҳ деган жойда қавми унинг атрофида тўпланди.

Холид Тулайҳа ишини битирганидан кейин у томон юрди. Молик унинг
келаётганини эшитиб одамларини тарқалиб кетишга амр қилди. Холид
уларнинг ортидан одам юбориб баъзиларини ушлатиб олиб келди. Уларнинг
ичида Молик ибн Нувайра ҳам бор эди. Бас, Холид уларни қатл этишга амр
қилди.



Бани Ҳанийфа элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг ҳузурларига келганда уларнинг ичида машҳур бузғунчи
Мусайлиматул Каззоб ҳам бор эди. Бу набокор аввалроқ Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламга мактуб юборган эди. Мактубда қуйидагилар
айтилганди:

«Аллоҳнинг Расули Мусайлимадан, Аллоҳнинг Расули Муҳаммадга.

Аммо баъд; Мен бу ишда сенга шерик бўлдим. Бу ишнинг ярими бизгадир.
Унинг ярими Қурайшгадир. Қурайш адолат қиладиган қавм эмаслар».

Ўшанда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қуйидаги жавобни ёзгандилар:

«Бисмиллаҳар роҳманир роҳийм. Аллоҳнинг Расули Му-ҳаммаддан,
Мусайлимага. Ҳидоятга эргашганларга саломлар бўлсин. Аммо баъд;
Албатта, ер Аллоҳнинг мулкидир. Уни Ўз бандаларидан кимга хоҳласа
ўшанга мерос қилур. Оқибат тақводорларникидир».

Бани Ҳанийфа элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ҳузурларига кирганларида Мусайлимани У зотдан кийимлари билан тўсиб
турган эдилар. Бу каззоб шу ерда ҳам ўз набокорлигини қилганди. У
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўз султонлари остидаги
нарсанинг бир қисмини беришларини сўраганди. Шунда У зот қўлларидаги
чўпни кўрсатиб:

«Сенга маншу чўпни ҳам бермайман», дегандилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Икрима ибн Абу Жаҳл лашкарини ўша Нажд
тарафдаги, Ямомадаги Мусайлима ал-Каззобга юборди. Унинг ортида мадад
учун Шурҳабийл ибн Ҳасанани яна бир лашкар билан юборди. Икрима
Шурҳабийл ибн Ҳасанани кутиб турмасдан, ўзи ишни битирмоқчи бўлиб,
шошилиб Мусайлиманинг аскари билан тўқнашди ва енгилди. Абу Бакрнинг
ундан аччиғи чиқди ва Мадинага қайтиб келмасдан Яманга бориб Ҳузайфа ва
Аржафага қўшилишга, улар билан бирга Аҳли маҳарга қарши уруш қилишга
амр қилди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Холид ибн Валидга одам юбориб уни
Мусайлима томон юришга амр қилди. Унга муҳожир ва ансорлардан иборат
катта лашкарни мададга юборди. Шурҳабийл ибн Ҳасанага одам юбориб
Холидни кутиб туришга амр қилди. Мусайлиманинг қирқ минг кишилик
лашкари бор эди.

Мусайлима ва Бани Ҳанийфаликлар Холиднинг келаётганини эшитиб Ямоманинг
четига аскаргоҳ қилиб одам тўпладилар. Уларга жуда кўп одам қўшилди.

Холид ҳам яқинлашиб келарди. Унинг лашкари олдида Шурҳабийл ибн Ҳасана
боради. Бани Ҳанийфанинг аскаргоҳига бир кечалик йўл қолганда уларнинг
Омирдан ўч олиб келайтган бир жангчи гуруҳини учратди. Бу гуруҳга Бани
Ҳанийфанинг улуғларидан Мажоъа ибн Марора бошлиқ эди. Холид амр қилиб
бошлиқларидан бошқасини қатл этдирди.

Сўнгра Холид бориб муртадлар лашкари ила тўқнашди. Икки томон қаттиқ
жанг қилди. Дастлаб мусулмонларнинг иши юришмади. Муртадлар Холиднинг
чодиригача етиб келдилар ва унинг хотинини асир олмоқчи бўлдилар.
Уларни Мажоъа бу ишдан қайтарди. Сўнгра мусулмонлар бирлашдилар ва
Аллоҳ уларга Ўз сакинасини нозил қилди. Холид ўз одамлари ила ҳамла
қилиб муртадларни ортига қайтарди.

Бани Ҳанийфаликлар аччиқланиб шиддатла жанг қилдилар. Холид уруш
Мусайлиманинг зиддига бўлаётганини англади. Уни яккама-якка олишувга
чақирди. У олишувга чиқди ва иши оғирлашиб қолганда қочди. Унинг
одамлари ҳам қочишга турди. Холид мусулмонларга нидо қилди. Улар бирдан
ҳамла қилиб муртадларни шармандаларча муғлуб этдилар. Муртадларнинг
қолганлари Мусайлиманинг Ҳадийқатур Роҳман номли боғига кириб олишди. У
қўрғонга кириш мусулмонлар учун қийин бўлди. Ансорийларнинг
шижоатлиларидан Барроо ибн Молик, мени боғнинг ичига отинглар, деди.
Шерикларни уни ўша боғнинг ичига улоқтирдилар. Унинг ёлғиз ўзи дашман
билан жанг қила туриб эшикни очди. Мусулмонлар ундан кириб душманни
қатл қилдилар. Қатл этилганлар ичида Мусайлима ҳам бор эди. Уни Ҳамза
ибн Абдулмуттолибнинг қотили Ваҳ-ший билан яна бир ансорий ўлдирдилар.
Ўша вақтда Мусайлима юз эллик ёшда эди.

Бу жангларда саҳобаи киромлардан етмиш киши шаҳид бўлдилар. Шаҳидлар
ичида Абу Ҳузайфа ибн Утба, Солим мавло Абу Ҳузайфа, Шужоъ ибн Ваҳб,
Зайд ибн Хаттоб, Абдуллоҳ ибн Саҳл, Молик ибн Амр, Туфайл ибн Амр
ад-Давсий, Язийд ибн Қайс, Омир ибн Букайр, Абдуллоҳ ибн Махрама, Соиб
ибн Усмон ибн Мазъун, Уббод ибн Бишр ва бошқа катта саҳобаи киромлар
бор эди. Бу ҳодисалар ўн биринчи ҳижрий санада бўлиб ўтди.

Ўн иккинчи ҳижрий санада ҳам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу қолган
муртадларга ўз лашкарларини юбордилар. Жумладан, ал-Алаа ибн
ал-Ҳазрамийни лашкари билан Баҳрайнга юборди. У ўша ердаги муртадлар
билан жанглар қилиб ғолиб келди ва аҳолини Исломга қайтарди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Икрима ибн Абу Жаҳлни Уммонга юборди. У
ўз лашкари ила у ернинг аҳолисидан муртадларини Исломга қайтарди.

Муҳожир ибн Абу Умайя бошлиқ лашкарни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
Яманга, яна бир пайғамбарлик даъвосини қилганга қарши, Асвад
Ал-Анасийнинг аскарларига қарши юборди. Муҳожир уларни енгиб Ислом
ҳукмини қайтадан ўрнатди.

Сўнгра Муҳожир ибн Абу Умаяя яна бир муртад қавм Кинда аҳли томон юрди ва уларни ҳам мағлуб этди.

Ана шундоқ қилиб Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўзларининг халифалик
вақтларида Ислом умматининг катта фитнадан сақланиб қолишига сабаб
бўлдилар. Ҳамма диндан қайтганда қаттиқ туриб уларнинг Исломга қайтариш
чораларини кўрдилар. Аллоҳ таоло у кишига ва биродарларига нусрат
берди. Шу сабабдан фитна таг томири ила йўқотилди.

Ибн Исҳоқ розияллоҳ анҳу ўзларининг сийрат
китобларида Зуҳрийдан, у киши Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан
қуйидагиларни ривоят қилинади:
«Абу Бакрга шийпонда байъат қилинди.
Эртасига Абу Бакр минбарга ўтирди. Умар туриб Абу Бакрдан олдин
гапирди. У Аллоҳга ҳамду сано айтди. Сўнгра:

«Албатта, Аллоҳ сизнинг ишингизни сизнинг энг яхшингизга,
Расулуллоҳнинг соҳиби, иккилари ғорда бўлганларида иккисидан бирига
жамлади. Туринглар. Унга байъат қилинглар», деди.

Одамлар шийпондаги байъатдан кейин Абу Бакрга оммавий байъат қилдилар.

Кейин Абу Бакр гапирди. У Аллоҳга ҳамду сано айтди. Кейин:

«Мен яхшингиз бўлмасам ҳам сизга волий қилиндим. Агар яхшилик қилсам,
менга ёрдам беринглар. Агар ёмонлик қилсам, мени тўғриланглар. Содиқлик
омонатдир. Козиблик хиёнатдир. Сизнинг ичингиздаги заиф унинг ҳаққини
олиб бергунумча, иншааллоҳ, менинг наздимда кучлидир. Сизнинг
ичингиздаги кучли ундан ҳақни олгунумча, иншааллоҳ, менинг наздимда
заифдир. Қайси бир қавм Аллоҳнинг йўлидаги жиҳодни тарк қилса, албатта,
Аллоҳ уларни хорлик ила урур. Қайси бир қавм ичида фоҳиша тарқаса,
албатта, Аллоҳ уларнинг оммавий балога йўлиқтирур. Модомики, Аллоҳга ва
Унинг Расулига итоат қилар эканман менга итоат қилинглар. Қачон Аллоҳга
ва Унинг Расулига осий бўлсам, зиммангизда менга итоат қилиш йўқ.
Намозингизга туринглар. Аллоҳ раҳим қилгурлар», деди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг масжидларида қилган бу хутбалари янги сайланган давлат
бошлиғининг сайловдан кейин, ўз вазифасини адо этишга киришидан олдинги
унинг сиёсатини белгиловчи нутқи эди.

Кейинчалик Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг худди шу хутбалари барча
мусулмон ҳукмдорларга қўлланма ва эслатма бўлиб қолди. Ўйлаб кўрадиган
бўлсак бу хутбада ҳукмдорлар ўзларига лозим тутиши зарур бўлган ҳар бир
нарса бор.

1-Камтарлик.

«Мен яхшингиз бўлмасам ҳам сизга волий қилиндим».

2-Давлат ишларида халқ оммасини фаъол қилиш; кўпчилик қўллаган ишларда
ҳалқдан ёрдам сўраш, хато содир бўлса халқнинг танқидини қабул қилиш.

«Агар яхшилик қилсам, менга ёрдам беринглар. Агар ёмонлик қилсам, мени тўғриланглар».

3-Ҳам ҳукмдор, ҳам халқ бир-бирларига содиқ бўлишлари.

«Содиқлик омонатдир».

4-Ҳам ҳукмдор, ҳам халқ бир-бирларини алдамаслиги.

«Козиблик хиёнатдир».

5-Ҳукмдорнинг заифҳол ватандошлар ҳаққи учун курашиши лозилиги.

«Сизнинг ичингиздаги заиф унинг ҳаққини олиб бергунумча, иншааллоҳ, менинг наздимда кучлидир».

6-Ҳукмдор золим ватандошларнинг адабини бериши лозимлиги.

«Сизнинг ичингиздаги кучли ундан ҳақни олгунумча, иншааллоҳ, менинг наздимда заифдир».

7-Ватан ҳимояси учун ҳар бир ватандош доим тайёр туриши лозимлиги.

«Қайси бир қавм Аллоҳнинг йўлидаги жиҳодни тарк қилса, албатта, Аллоҳ уларни хорлик ила урур».

8-Ҳар бир ватандош ўз ватанида ёмонлик тарқамслиги учун курашмоғи лозимлиги.

«Қайси бир қавм ичида фоҳиша тарқаса, албатта, Аллоҳ уларнинг оммавий балога йўлиқтиради».

9-Аллоҳга ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат қилган ҳукмдорга итоат қилмоқ лозимлиги.

«Модомики, Аллоҳга ва Унинг Расулига итоат қилар эканман менга итоат қилинглар».

10-Аллоҳга ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга исён қилган ҳокимга итоат вожиб эмаслиги.

«Қачон Аллоҳга ва Унинг Расулига осий бўлсам, зиммангизда менга итоат қилиш йўқ».

11-Мусулмон ҳукмдор ибодат ишларини йўлга қўйиб бориши лозимлиги.

«Намозингизга туринглар. Аллоҳ раҳим қилгурлар».



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўзлари
халифаликка сайланганларида баён этган барномага бир умр содиқ
қолдилар. У киши Ислом давлатининг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламдан кейинги бошлиғи қандоқ бўлиши кераклигини амалда
кўрсатдилар. Ўзларига байъат қилинган кундан бошлаб елкаларига юкланган
оғир масъулиятни чуқур ҳис қилган ҳолда иш олиб бордилар. Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларидаги баъзи бир ўта юмшоқлик
бўлиб кўринган хислатлари ҳам давлат бошлиғига лозим бўлган тарафга
кескин ўзгарди.
Авваллари Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу баъзи
ишларда қаттиқлик қилиб Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу у кишини
қайтарадиган бўлсалар, энди иш аксига айланди. Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг ҳаётдалик чоғларида ҳар бир нарса У зотга, ваҳийга
боғлиқ бўлиб давом этар эди. Энди эса, мусулмонлар ўзлари ижтиҳод
қилишлари лозим бўлиб қолди. Бу ишларда, албатта, давлат бошлиғи энг
аввалги шахс ҳисобланар эди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бу
масалаларнинг барчасида талабга олий даражада жавоб бердилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг давлат бошлиғи сифатида қандоқ
сийратга эга бўлганларини кўрган-билган кишилар аниқ васф қилганлар.

Ибн Саъд Ибн Умар, Оиша ва Ибн Мусаййиб розияллоҳу анҳумлардан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабз қилинган кунлари, душанба
куни, Робеъул аввал ойидан ўн икки кун ўтганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг ҳижратларининг ўн биринчи йилида Абу Бакрга байъат
қилинди.

Унинг манзили Сунҳда, Бани ал-Ҳорис ибн ал-Хазраждан бўлган хотини
Ҳабиба бинти Хорижа ибн Зайд ибн Абу Зуҳайрнинг ҳузурида эди.

У ўзига жундан ҳужра қилиб олган эди. Мадинадаги манзилига кўчиб
келмагунича унга бирор нарса зиёда қилмади. Унга байъат қилинганидан
кейин ҳам Сунҳда олти ой истиқомат қилди. Эрта билан пиёда Мадинага
келар эди. Гоҳида отини миниб олар эди. Устида изор ва бўялган ридоси
бўларди. Мадинага келганда одамларга намозларни ўқиб берар эди.
Хуфтонни ўқиганидан кейин Сунҳга, аҳли ҳузурига қайтар эди.

У ўзи ҳозир бўлса одамларга намозга ўтарди. У ҳозир бўлмаса, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу намозга ўтар эди.

Жума куни куннинг аввалида Сунҳда бўларди. Сочини ва соқолини ҳиннолар эди. Жума вақтида келиб одамларга жума ўқиб берар эди.

У ўзи тожир одам эди. Ҳар куни бозорга бориб олди-сотди қиларди. Унинг
бир тўп қўйи ҳам бор эди. Гоҳида уларни ўзи боқарди. Гоҳида бировга
боқтирар эди.

У бир маҳаллада одамларнинг қўйини соғиб бериб юрар эди. Унга байъат қилинганда ўша ерлик бир қиз:

«Энди бизнинг ҳовлимизнинг қўйлари соғилмайдиган бўлди», деди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу буни эшитиб:

«Йўқ! Умрим ҳаққи! Мен сизга уларни, албатта, соғиб бераман. Мен
киришган нарса ўзимдаги бор хулқни ўзгартирмаслигини умид қиламан»,
деди.

У уларнинг қўйларини соғиб беришда давом этди. У ўша маҳалладаги қизчага:

«Эй қизча, сенга кўпиклик қилиб соғиб берайми, кўпиксиз?» дер эди.
Қизча «кўпиклик» деса кўпиклик, «кўпиксиз» деса кўпиксиз қилиб соғиб
берар эди.

Ана шундоқ қилиб Сунҳда олти ой турди. Кейин Мадинага тушиб, ўша ерда истиқомат қила бошлади. У ўз ҳолига назар солди. Сўнгра:

«Йўқ! Аллоҳга қасамки, тижорат ила одамларнинг ишини қўшиб олиб бориш
тузук эмас. Уларга ажраб чиқилмаса бўл-майди. Уларнинг ташвишларини
қилиш лозим. Аҳли аёлимга ҳам ўзига яраша нарса керак», деди».

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўзларининг тижоратни ташлаш ҳақидаги
фикрларини одамларга айтганларида улар давлат бошлиғига маош таъйин
қилиш ҳақида маслаҳат қилдилар. Маслаҳат, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу
анҳу йилига олти минг дирҳам олишга ҳаққи бор, деган қарор билан якун
топди. Эҳтимол дунё тарихида биринчи марта давлат бошлиғининг маошини
халқ таъйин қилиши шу бўлса керак.

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу давлат бошлиғи бўлишларидан олдин
тавозуъли эдилар. У киши Ислом давлати бошлиғи бўлганларидан кейин ҳам
тавозуъли ҳолларича қолдилар. Бир куни Мадинанинг бозорларида бирида
пайдо бўлдилар. Елкаларида бир қўйнинг териси бор эди. Қариндошлари
бундан ташвишга тушиб:

«Муҳожир ва ансорийлар орсида бизни шарманда қилдинг-ку!» дедилар. У киши уларга:

«Нима сизлар мени жоҳилиятда жаббор подшоҳ бўлишимни ва Исломда жаббор
бўлишимни ирода қилган эдингларми?! Йўқ! Аллоҳга қасамки, Аллоҳ учун
тавозуъ қилмасдан туриб, бу дунёда зоҳид бўлмасдан туриб Роббга тавозуъ
қилиб бўлмас», дедилар.

Шунинг учун ҳам у кишининг ҳузурларида подшоҳлар ва келган ҳайъатлар
ўзларининг такаббурларидан кейин тавозуъга, жабборликларидан кейин
хокисорликка ўтдилар».

Имом Аҳмад Абу Бакр ибн Абу Маликадан ривоят қилади:

«Абу Бакрга «Эй Аллоҳнинг халифаси!» дейилди.

«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг халифасиман ва шундан розиман», деди у».

Шундан бошлаб Ислом давлатининг бошлиғи «халифа» деб аталадиган бўлди.



Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз
вафотларидан олдин Рум томонга юбориш учун Усома ибн Зайд розияллоҳу
анҳу бошлиқликларида лашкар ҳозирлаган эдилар. Ўша пайтда Усома
розияллоҳу анҳу 17-18 ёшлик йигитча эдилар. Лекин Пайғамбар
алайҳиссалом унинг Румликлар билан Мўътада бўлган уришда шаҳид бўлган
отаси Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг хотирасига катта саҳобаи
киромлардан ташкил топган лашкарга раҳбар қилган эдилар. Усома
розияллоҳу анҳу ўз лашкари билан Мадинаи Мунаввара четида турганларида
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этиб қолдилар.
Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳу халифа бўлганларидан кейин биринчи қилган ишлари
Усома лашкари ишини охирига етказиш бўлди. У киши бу ишга Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қатъий васятлари сифатида қарадилар.

Ал-Байҳақий Урвадан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам беморликларида:

«Усоманинг лашкарини ижро қилинглар», дедилар. У юриб бориб Журфга
етди. Шунда хотини Фотима бинти Қайс одам юбориб, шошилмай тур,
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам оғирлашиб қолдилар, деди. Кўп
ўтмай Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабз қилиндилар. У зот қабз
қилинганларида у Абу Бакрнинг олдига қайти келиб:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени юбораётганларида ҳозиргидан
бошқа ҳолат эди. Мен арабларнинг кофир бўлишидан хавфдаман. Агар улар
куфр келтирсалар. Энг биринчи уруш очиладиганлар ўшалар бўлади. Куфр
келтирмасалар кетавераман. Мен билан одамларнинг сараси ва энг яхшилари
бор», деди.

Шунда Абу Бакр одамларга хутба қилди ва:

«Аллоҳга қасамки, албатта, мени қуш олиб қочиши Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг ишларидан олдин бошқа ишни бошлашимдан кўра
яхшироқдир», деди. Кейин уни юборди».

Дарҳақиқат, ўша пайтда аҳвол жуда нозик ва оғир эди. Миллатнинг сараси
Усома розияллоҳу анҳунинг лашкарида эди. Усоманинг ўзи бўлса жуда ҳам
ёш эди. Баъзи кишилар унинг ёшлигини айтиб Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу
анҳудан унинг ўрнига бошқа одамни қўйишни таклиф қилишди. Аммо Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳу, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
таъйинлаган одамни бўшатиб ўрнига бошқани қўяманми, деб кўнмадилар.

Охири катта саҳобаи киромлардан бир гуруҳлари Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу билан алоҳида жиддий суҳбат қилишга қарор қилдилар.

Имом Ибн Ҳажар ал-Асқалоний ўзларининг «Фатҳул Борий» номли китобларида кетирадилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотлари хабари арабларга
етиб муртад бўлганлар Исломдан муртад бўлганда Абу Бакр Усомага:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сени йўллаган томонга жўна»,
деди. Одамлар чиқиб аввалги жойларга аскаргоҳ қурдилар. Бурайда
байроқни олиб чиқиб аввалги жойига тикди. Бу аввалги муҳожирларнинг
катталарига оғир ботди. Абу Бакрнинг олдига Умар, Усмон, Саъд ибн Абу
Ваққос ва Саъид ибн Зайд розияллоҳу анҳумлар кирдилар ва:

«Эй Расулуллоҳнинг халифаси! Араблар сенга ҳар тарафдан бузулишди.
Албатта, сен манави ёйилган лашкар билан бир нарса қила олмайсан. Сен
уларни ридда аҳллари учун тайёрлаб қўй. Булар билан уларнинг
кекирдагидан оласан. Аҳли Мадинанинг ғарот бўлиб қолишидан омонлигини
ҳам ўйлаш керак. Унда бола-чақалар, аёллар бор. Ислом барқарор бўлгунча
ва аҳли ридда ўзлари чиққан нарсага қайтгунларича ёки уларни қилич
битиргунча Рум ғазотини ортга суриб турсанг. Ўшандан кейин Усомани
юбораверар эдинг. Румнинг бизга ҳужум қилиб қолишидан ҳам эмин бўлар
эдик», дедилар.

Абу Бакр уларнинг гапни яхшилаб эшитгандан сўнг:

«Сизлардан бирор киши яна бошқа гап айтмоқчими?» деб сўради.

«Йўқ. Гапимизни ўзинг эшитдинг», дедилар.

«Нафсим қўлида бўлган зот ила қасамки, агар мени Мадинада йиртиқчлар еб
кетишига аниқ ишонсам ҳам ушбу лашкарни юбораман. Бундан аввал бошқани
қилмайман. Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий нозил
бўлиб турганда «Усоманинг лашкарини ижро қилинглар», деганлар-ку! Лекин
бир гап бор. Уни Усомага айтаман. Унга Умарни абизнинг ҳузуримизда
қолдириб кетишини ҳақида гапираман. Унга бизнинг ҳожатимиз бор. Аллоҳга
қасамки, билмадим, Усома буни қилармикин ёки йўқ. Аллоҳга қасамки, агар
бош тортса ҳам ёмон кўрмайман», деди.

Қавм унинг Усома лашкарини ижро қилишга азму қарор қилганини англади.

Абу Бакр Усоманинг уйига бориб, Умарни қолдириб кетиш ҳақида у билан гаплашди. Усома:

«Хўп», деди.

Абу Бакр унга:

«Чин кўнгилдан изн бердингми?» деди.

«Ҳа», деди у.

Кейин у унинг олдидан чиқди ва жарчисига, «Мен азм қилдимки, Усоманинг
лашкарига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлик чоғларидан
қўшилганлардан бирортаси ортда қолмасин. Агар ким у билан чиқишдан
кечикса, мен уни ортларидан пиёда юбораман» деб жар чақиришга амр
қилди. Усоманинг амирлиги ҳақида гап қилган муҳожирларга алоҳида одам
юбориб уларни чиқишларига қаттиқ турди. Бирор киши ҳам чиқмай қолмади.
Усома ва мусулмонларни кузатгани Абу Бакрнинг ўзи чиқди. Улар Журфдан
отланиб жўнадилар. Ададлари уч минг киши эди. Мингта отлари бор эди.
Абу Бакр Усоманинг ёнида пиёда юриб борди….

«….Усома унга:

«Эй Расулуллоҳнинг халифаси, ё сиз мининг, ё мен тушай», деди. Абу Бакр унга:

«Аллоҳга қасамки, сен тушмайсан! Аллоҳга қасамки, мен ҳам минмайман!
Аллоҳнинг йўлида қадамимни бир оз чинг қилсам нима бўлибди. Ғозийга ҳар
бир босган қадами учун етти юз савоб ёзилади ва етти юзта хатоси
ўчирилади» деди». (Канзул уммол)

Кейин Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Усомага ва унинг одамларига тавсия сўзларини айтдилар:

«Хиёнат қилманглар. Бировни алдаманглар. Ўлжадан беркитиб олманглар.
Ўлганларга тегманглар. Ёш болани ва қари кишиларни ўлдирманглар.
Хурмоларни кесманглар ва куйдирманглар. Мевали дарахтни кесманглар.
Қўй, сигир ва туяларни ейишдан бошқага сўйманглар. Қачон ўзларини
ибодатхонага бағишлаган қавмнинг олдидан ўтсангиз уларни ўзларини
бағишлаган нарса ила тек қўйинглар. Қачон бошларининг ўртасини олдириб
атрофини боғлаганга ўхшатиб олдирмаган қавмни кўрсангиз, қилич билан
сочини олдирган жойига уринг. Қачон сизга таом қўйилса Аллоҳнинг исмини
айтиб енг. Эй Усома, Қузоъа юртида Набиюллоҳ сенга амр қилган ишларни
адо эт. Сўнгра Абулга бор. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
амрларини камчиликсиз адо эт», дедилар.

Сўнгра улар билан хайрлашиб Журфдан Мадинага қайтдилар.

Усома Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амр қилган ерга етиб борди.
Қузоъа юртига лашкарлар юборди. Усома ва унинг одамлари Исломдан
қайтмоқчи бўлиб турган қабилалар олдидан ўтганларида улар, агар
буларнинг қуввати бўлмаганда бунчалик аскарни юбора олишмас эди, деб
ниятларидан қайтдилар.

Усома Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтганларини қирқ кун
ичида амалга ошириб Мадинага музафар ҳолда қайтди. Бу лашкарнинг
юборилиши катта фойда келтирилди. Дўсту душман Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг вафотларидан кейин ҳам Ислом давлати кучли ҳолда
эканлигини тушуниб етдилар.



Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
вафотларидан кейин Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг халифаликлари
бошида араб қабилаларининг Исломдан кайтиб муртад бўлиш ҳодисаси юзага
келди.

Ўша вақтда баъзи араблар Исломдан юз ўгириб яна буту-санамларга ибодат қилишга, мушрикликка қайтганлар.

Иккинчи турлари Мусайлиматул Каззоб, Сажоҳ, Тулайҳа ал-Асадий ва
ал-Асвад ал-Анасий каби сохта пайғамбарларга эргашганлари ҳам бўлди.

Ўшанда Той, Асад қабилалари ва уларга тобеъ бўлган бошқа Ғатафон
қабилалари ўзини пайғамбар деб эълон қилган Тулайҳа ибн Хувайлид
ал-Асадийга эргашиб диндан чиққан эдилар.

Бану Ҳанийфа эса бутун боши билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг даврларида ҳам у зотдан пайғамбарликнинг яримига шерик
бўлишни талаб қилиб чиққан Мусайлиматул Каззобни пайғамбар деб тан олиб
муртад бўлган эдилар.

Тарихчиларимизнинг таъкидлашларича Макка, Мадина ва Тоифдан бошқа тарафлар турли шакларда Исломдан қайтган эди.

Учинчи бир турлари эса иймон-Исломнинг ҳамма шартларини бажариб туриб,
фақат закот беришдан бош тортдилар. Улар «биз закотни Муҳаммад
соллаллоҳу алайҳи васалламга берар эдик. Энди, у вафот этди, закот
оладиган одам қолмади», дейишди.

Халифа Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ана шундоқ оғир ва хатарли бир пайтда саҳобаи киромларни тўплаб маслаҳат қилдилар.

Хатиб Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам қабз қилиниб Мадинада нифоқ бош
кўтарганда, араблар муртад бўлганда, ажамлар ҳам муртад бўлиб
бир-бирлари билан хабарлашиб Ноҳавандда тўпланишга ваъдалашганда ва,
«арабларнинг нусратига сабаб бўлган одам ўлди», дейишганда Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳу муҳожир ва ансорларни жамлади. У уларга қарата:

«Манави араблар қўйлари ва туяларини ман қилдилар ва динларидан
қайтдилар. Анави ажамлар Ноҳавандда тўпланишга ваъдалашиб сизга қарши
урушга одам йиғмоқдалар. Сизнинг нусратингизга сабаб бўлган одам ўлди
деб даъво қилмоқдалар. Менга маслаҳат беринглар. Мен ҳам сизларнинг
бирингизман. Сизнинг ичингизда бу балонинг юкини қўпроқ
кўтарадиганингизман», деди.

Улар узоқ жим қолдилар. Сўнгра Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу гапирди:

«Аллоҳга қасамки, эй Расулуллоҳнинг халифаси, менимча, араблардан
намозни қабул қилиб закотни қўйиб турсанг. Улар жоҳилиятдан эндигина
чиқдилар. Исломга унча ўрганмаганлар. Ё Аллоҳ уларни яхшиликка
қайтарар, ё Аллоҳ Исломни азиз қилиб уларнинг урушига қувватли бўлиб
ҳам қоларсан. Муҳожир ва ансорларнинг қолганларининг ҳам арабларга, ҳам
ажам-ларга икки қўллари йўқ (кучлари етмайди)», деди.

Усмонга қараган эди у ҳам шунга ўхшаш гап айтди. Алига қараган эди у
ҳам шунга ўхшаш гап айтди. Муҳожирлар ҳам уларга эргашдилар.
Аносрийларга қараган эди, улар ҳам ўшанга рози бўлдилар.

Бу ҳолни кўрганда минбарга чиқди, Аллоҳга ҳамду сано айтди ва:

«Аммо баъду; Аллоҳ Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни юборганда ҳақ
оз ва тирқираган эди. Ислом ғариб ва қувилган эди. Унинг арқони заиф ва
аҳли оз эди. Бас, Аллоҳ уларни Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам
билан жамлади ва боқий ҳамда энг яхши уммат қилди. Аллоҳга қасамки,
Аллоҳнинг амрини адо қиламан! Аллоҳнинг йўлида токи Аллоҳнинг Ўзи бизга
берган ваъдасини юзага чиқаргунча жиҳод қиламан! Биздан ким қатл этилса
жаннати бўлади. Ким қолса Аллоҳнинг ер юзидаги халифаси ва У зотнинг
бандаларининг ҳақ вориси бўлиб қолади! Гапидан кейин бошқа гапга ўрин
йўқ зот бўлган Аллоҳ, «Аллоҳ сизлардан иймон келтириб, солиҳ амалларни
қилганларга уларни ер юзида худди улардан олдин ўтганларни халифа
қилганидек халифа қилишни ваъда қилди», деган. Аллоҳга қасамки, агар
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бериб турган бир улоқни ман
қилсалар ҳам, сўнгра улар билан дову дарахтлар, тоғу тошлар ва инсу
жинлар келса ҳам руҳим Аллоҳга эришгунча урушаман! Аллоҳ намоз билан
закотни орасини ажратиб туриб кейин жамлагани йўқ!» деди.

Ушбу ривоятдан билинадики, саҳобаи киромлар бошқа муртадларга қарши
уруш эълон қилишда иттифоқ бўлсалар ҳам закотни беришдан бош
тортганларни вақтинчалик тек қўйишни таклиф қилганлар. Аммо Халифа Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бунга кўнмаганлар. Кейинчалик саҳобаи
киромлар номидан Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу бу масалада Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳу билан яна бир бор гаплашиб ҳужжат
тортишишганлар.

Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий ва Насаийлар Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот қилиб У зотдан кейин Абу
Бакр халифа бўлганида араблардан ким кофир бўлса бўлди. Умар ибн Ҳаттоб
Абу Бакрга:

«Қандоқ қилиб одамларга қарши уруш қиласан? Батаҳқиқ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Токи одамлар «Лаа илаҳа иллаллоҳ» дегунларича уруш қилишга амр
қилиндим. Ким уни айтса, шубҳасиз, мендан молини ва жонини сақлаган
бўлади. Магар ҳаққи билан бўлса бундан мустасно. Унинг ҳисоби Аллоҳнинг
ўзига», деганларку?!»-деди. Абу Бакр:

«Аллоҳга қасамки, ким намоз билан закотнинг орасини фарқласа у билан,
албатта, уруш қиламан. Чунки закот молнинг ҳаққидир. Аллоҳга қасамки,
агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бериб турган бир улоқни
ман қилсалар ҳам. Анашу ман қилингани учун, албатта, уларга қарши уруш
қиламан»-деди. Умар:

«Алоҳга қасамки, бу-Аллоҳ Абу Бакрнинг дилини урушга буриб қўйганидан
бошқа нарса эмас эди. Мен унинг ҳақ эканини билдим»-деди».

Ушбу ҳадисида закот беришдан бош тортган қабилалар ҳақида сўз кетмоқда.

Умар ибн Ҳаттоб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг:

«Токи одамлар «Лаа илаҳа иллаллоҳ» дегунларича уруш қилишга амр
қилиндим. Ким уни айтса, шубҳасиз мендан молини ва жонини сақлаган
бўлади», деган гапларини далил қилиб келтирдилар.

Ҳазрати Умар халифа Абу Бакр розияллоҳу анҳуга «Қандоқ қилиб «Лаа илаҳа
иллаллоҳ», деб турган одамларга қарши уруш қиласан?!» дедилар.

Бунинг устига улар намоз ўқиб, рўза тутиб, ҳаж қилиб ҳамда яна бошқа ибодат ва амалларни ҳам қилар эдилар.

Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг бунчалик қаттиқ туришлари бежиз
эмас эди. У кишининг бу борада жуда ҳам кучли далиллари бор эди:

1. Имом Бухорий ва имом Муслим Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан
ривоят қилган ҳадисда, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Одамлар ҳатттоки, «Лаа илаҳа иллаллоҳ» ва анна Муҳаммадан Расулуллоҳ»,
деб шаҳодат келтиргунларича, намозни қоим қилиб, закотни бергунларича
уларга қарши уруш қилишга амр қилиндим. Агар ўшани қилсалар, мендан
қонларини сақлаган бўладилар. Магар Ислом ҳаққи ила бўлса бундан
мустасно. Ҳисоблари эса Аллоҳнинг зиммасида», деган эканлар.

2. Имом Бухорий, Имом Муслим ва Имом Насаийлар Абу Ҳурайра розияллоҳу
анҳудан ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Одамлар ҳаттоки «Лаа илаҳа иллаллоҳ» деб шаҳодат келтиргунларича ва
менга ҳамда мен келтирган нарсага иймон келтиргунларича уларга қарши
уруш қилишга амр қилиндим. Қачон шуни қилсалар мендан қонлари ва
молларини сақлаган бўладилар. Магар ҳаққи билан бўлса бундан мустасно.
Ҳисоблари эса Аллоҳнинг зиммасида»-деган эдилар.

3. «Магар ҳаққи билан бўлса бундан мустасно»-дейилган жумла ҳазрати
Умар далил қилиб келтираётган ҳадисда ҳам бор эди. Закот
бермаганларнинг қони тўкилиши ҳақ эканлиги шунга кирар эди.

Шунинг учун ҳам ҳазрати Умар дарҳол ўз фикрларидан қайтдилар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг фикрига қўшилдилар.

Шундай қилиб, Ислом тарихида «Ридда урушлари» номи билан машҳур урушлар
бошланди. Бу урушларда кўплаб мусулмонларнинг қони тўкилди.

Ўша қон тўкилганларнинг баъзилари закотини бермаганлари учун шу ҳолга
тушдилар. Чунки улар Аллоҳ таолога ва Унинг Расулига исён қилган
эдилар, бева-бечора, фақир-фуқаро ва мискин-камбағалларнинг ҳақларига
хиёнат қилган эдилар. Улар Аллоҳ таоло Ўзларига берган неъматнинг
шукрини қилмай, омонатга хиёнат қилган эдилар. Шунинг учун ҳам уларнинг
қонини тўкиш жоиз кўрилди. Бунга уларнинг ўзлари осийлик тасарруфлари
ила сабаб бўлдилар.

Иккинчи томондан чин мусулмон, Ислом умматининг гултожи бўлган кўплаб
саҳобий ва тобеъинларнинг қонлари тўкилди. Аммо ҳақ йўлида, миллатнинг
бева-бечоларлари, фақир-фуқаролари ҳаққини ҳимоя қилиш йўлида тўкилган
қон бекор кетмайди, шон-шараф қони бўлади, деб ҳисобланди. Аллоҳнинг
йўлида, ер юзида илоҳий адолатни ўрнатиш йўлида берилган жон ўлган
ҳисобланмайди, деб ҳисоб қилинди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳунинг
лашкарини қайтиб келишини кутиб муртадларга қарши жанг бошламай
турдилар. Аммо муртадлар айни Усома розияллоҳу анҳунинг лашкари сафарда
экнлигидан фойдаланмоқчи эдилар.



Нажд тарафлик Абас ва Зубён қабилалари Мадинаи
Мунавварага ҳужум қилиш ниятида унинг яқинидаги Абрақ ва Зул қисса
номли жойларга келиб тушдилар. Уларга Бани Асад ва бошқалар ҳам
қўшилдилар. Улар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга элчилар юбориб намоз
билан кифояланиб закотни бекор қилишни талаб қилдилар. Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу уларнинг бу таклифини қабул қилмадилар. Элчилар ноумид
бўлиб қайтдилар.
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу уларнинг Мадинага
бехосдан ҳужум қилиб қолишларидан хавфсираб чора кўра бошладилар.
Ҳазрати Али, Зубайр ибн Авом, Толҳа ибн Убайдуллоҳ ва Абдуллоҳ ибн
Масъудлар бошчилигида шарҳарнинг чет тарафларига қўриқчилар қўйдилар.
Шаҳар аҳолисини масжидга тўпланиб туришга амр қилдилар.

Закотни ман қилувчиларнинг элчилари қайтиб борганларида улардан хабарни
эшитиб, Мадинада одам озлигини билиб шаҳарга юриш бошладилар.

Қўриқчилар Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга одам юбориб душман
бостириб келаётганини билдирдилар. У киши мусулмонларни туяларга
миндириб олиб чиқдилар. Душман қоча бошлади. Мусулмонлар уларни Зи
хушубгача қувиб бордилар. Ўша ерда душманлар пуфлаб шиширилган катта
мешларни мусулмонлар томон думалатишди. Туялар мешлардан қўрқиб ортга
қараб қочдилар. Аллоҳнинг фазли ила мусулмонлардан ҳеч ким туядан
йиқилмади.

Кечаси Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу билдирмасдан душман устига
бостириб бордилар. Улар мусулмонларни ўз устиларида турганларини кўриб
саросимага тушиб тум тарақай бўлиб қочишга турдилар. Тонг отганда яқин
орада бирорта ҳам душман қолмаган эди. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
одамлар билан уларни Зул қиссагача қувиб бордилар ва у ерга Нўъмон ибн
Миқранни қўйиб қайтдилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Мадинага қайтиб келганларидан кейин
Усома розияллоҳу анҳу ўз лашкарлари билан қайтиб келди. Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу у кишини ўз ўринларига таъйинлаб, лашкарларига дам
бериб ўзлари Зи хушуб ва Зул қисса томон йўл олдилар. Кейин Рибда номли
жойга бориб, у ердаги муртадларга қарши жанг қилиб енгдилар. Зубённи
ҳам қўлга олиб мусулмонларнинг ҳайвонлари учун қўриққа айлантирдилар.



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу юқорида зикр
қилинган юришлардан Мадинага қайтиб келганларидан кейин, Усома
розияллоҳу анҳунинг лашкари дам олиб бўлгандан кейин Мадинаи
Мунавваранинг ташқарисига аскаргоҳ қурдилар. Вазиятни чамалаб кўриб ўн
битта лашкар туздилар ва уларга қўмондонлар таъйин қилдилар ҳамда
уларнинг вазифаларини белгиладилар.

1-Холид ибн Валид лашкари.

Тулайҳа ибн Хувайлид ал-Асадийга боради. Ундан фориғ бўлгандан сўнг Молик ибн Нувайрага ўтади.

2-Икрима ибн Абу Жаҳл лашкари.

Ямомадаги Мусайлима ал-Каззобга боради.

3-Шурҳабийл ибн Ҳасана лашкари.

Икримага ёрдамга боради.

4-Муҳожир ибн Абу Умаяя лашкари.

Ал-Анасийнинг аскарига қарши боради. Кейин Кинда томон ўтади.

5-Ҳузайфа ибн Муҳсон ал-Ғалақоний лашкари.

Аҳли Дубаа томон боради.

6-Арафжа ибн Ҳарсама лашкари.

Муҳра аҳлига боради. Кейин ўзларидан аввалги лашкар ила бирлашади. Ҳар ким ўз амирлигини қилаверади.

6-Сувайд ибн Муқаррин лашкари.

Яманнинг Туҳамасига боради.

8-ал-Алаа ибн ал-Ҳазрамий лашкари.

Баҳрайнга боради.

9-Турайфа ибн Ҳожир лашкари.

Бани Салим ва ҳавазонликларга боради.

10-Амр ибн Осс лашкари.

Қузоъага боради.

11-Холид ибн Саъид ибн Осс лашкари.

Шом тарафларга боради.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу фақат лашкар тузиш уларга амирлар
таъйин қилиш билан кифояланмадилар, ишни яна ҳам пухта қилишга ўтдилар.
Шу мақсадда у киши амирларга қўлланма хати ҳам ёзиб бердилар.
Лашкарлардан олдин муртадларга ҳам мактублар юбордилар. Бу тадбирлар
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўта уста сиёсати эди.

Энди ўша пайтда амирларга ва муртадларга қаратилган мактубларнинг матни ила танишиб чиқайлик.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни динимизда тарғиб
қилинган барча яхши ишларни ҳаммадан биринчи ва ҳаммадан аъло даражада
қилишга интилар эдилар. Кўпчилик саҳобаи киром у кишининг бу одатларига
ҳавас қилишар эди. Баъзилари эса Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан
олдинроқ бир хил амали солиҳларни қилишга ҳаракат ҳам қилар эдилар.
Аммо суриштирилган вақтда барибир Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
биринчи бўлиб чиқаверар эдилар.

Фикримизнинг далили учун бир ҳадиси шарифни келтирамиз.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Сизлардан бугун ким рўзадор ҳолда тонг отдирди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

«Сизлардан бугун ким жанозага борди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

«Сизлардан бугун ким мискинга таом берди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

«Сизлардан бугун ким беморни кўргани борди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

Булар кимда жам бўлса, у, албатта, жаннатга кирур», дедилар».

Муслим ривоят қилган

Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифда Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг амали
солиҳ қилишга қанчалар ўчликлари кўриниб турибди. Шу билан бирга у киши
яна бир бор ўзлари учун Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан жаннат
ваъдасини олмоқдалар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўзгаларга яхшилик қилиш ҳақидаги
қайғуришлари қуйидаги ривоят ҳам у кишининг фазлларини яққол очиб
беради.

Имом Муслим Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўғиллари Абдурраҳмондан ривоят қиладилар:

«Бизникига меҳмонлар келди. Отам кечаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплашмоқчи эди. У киши кетаётиб:

«Эй Абдурраҳмон! Меҳмонларингга яхшилаб қара!» деди.

Кеч бўлганда уларнинг зиёфатларини олиб келдик. Улар бош тортдилар ва:

«Хонадоннинг отаси келмагунча ва биз ила таомланмагунича емаймиз», дедилар. Мен уларга:

«У киши темир одам. Агар буни қилмасангиз ундан менга озор етишидан қўрқаман», дедим.

Улар бош тортдилар. У киши келиши билан улардан бошқа нарса билан иши бўлмай:

«Меҳмонларингизга яхшилаб қарадингизми?» деди.

«Йўқ. Аллоҳга қасамки, қарай олмадик», дедилар.

«Абдурраҳмонга амр қилмаганмидим?!» деди. Мен ўзимни олиб қочдим. У киши:

«Эй Абдурраҳмон!» деди. Мен яна ўзимни олиб қочдим.

«Эй Жоҳил! Алоҳга қасамки, агар гапимни эшитаётган бўлсанг чиқ!» деди у киши. Мен чиқдим ва:

«Аллоҳга қасамки, менинг гуноҳим йўқ. Анави меҳмонларингиздан сўранг.
Мен уларнинг зиёфатларини олиб келдим. Аммо улар сиз кегунча уни
емоқдан бош тортдилар», дедим. У киши уларга:

«Сизга нима бўлди? Биздан зиёфатингизни қабул қилмапсизлар? Аллоҳга қасамки, бу кеча мен таом емайман» деди. Улар ҳам:

«Аллоҳга қасамки, сен емагунингча биз ҳам емаймиз!» дедилар. У киши:

«Бу кечага ўхшаш ёмон кечани кўрганим йўқ. Шўрингиз қурисин! Сизга нима
бўлди? Биздан зиёфатингизни қабул қилмапсизлар? Аввалги гап (емаслик
ҳақидаги қасам) шайтондан. Зиёфатингизни олиб келинг», деди. Таом
келтирилди. У киши бисмиллоҳни айтиб еди. Бошқалар ҳам едилар. Эрталаб
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб:

«Эй Аллоҳнинг Расули, улар қасамларига содиқ қолишди. Мен қасамимга содиқ қолмадим», деди ва хабарни айтди. У зот:

«Балки сен уларнинг қасамида энг содиғисан ва энг яхшисисан», дедилар. Менга каффорот ҳақида гап етмади».



Имом Аҳмад «Зуҳд»да Муҳаммад ибн Сийрийндан ривоят қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан бошқа одамни еган таомини ўзини
мажбурлаб қусиб юборганини билмайман. Унга бир таом келтирилган эди,
ундан еди. Кейин унга:

«Буни Нўъмон розияллоҳу анҳу олиб келган эди», дейилди.

«Менга Ибн Нўъмоннинг коҳинликдан топганини егиздингизми!?» деди-да, ўзини мажбурлаб қусиб юборди».

Абу Нуъайм «Ҳуля»да Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг бир қули бўлиб, у ишлаб бир
нарсалар топиб келар эди. Бир кеча у таом олиб келди. У киши ундан бир
луқма тановул қилди. Қул унга:

«Сенга нима бўлди? Ҳар кеча мендан сўрар эдинг. Бу кеча сўрамадинг?» деди.

«Бунга мени очлик мажбур қилди. Буни қаердан топдинг?» деди у.

«Жоҳилият пайтида бир қавм олдидан ўтиб, уларга дам солган эдим. Ўшанда
улар менга бирор нарса беришни ваъда қилишган эди. Бугун уларнинг
олдиларидан ўтиб кетаётсам, тўй бўлаётган экан ўша ваъда қилган
нарсаларини беришди», деди қул. Абу Бакр:

«Мени ҳалок қилай депсан-ку!» деди ва қўлини ҳалқумига тиқиб қусишга урина бошлади. У нарса чиқмай туриб олди. Унга:

«Бу нарса фақат сув билан чиқади», дейилди. У бир жомда сув чақирди-да,
ундан ичиб қусишга уринди. Охири у нарсани чиқариб ташлади. Шунда унга:

«Аллоҳ раҳмингни есин, бир луқмани деб шунчалик қиласанми?!» дейилди. У эса:

«Агар бу жоним билан қўшилиб чиқадиган бўлганида ҳам, албатта, чиқарар
эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг, «ҳаромдан ўсган ҳар
бир жасадга олов ҳақлидир», деганларини эшитганман. Ушбу луқмадан
жасадимда бирор ўсиш бўлиб қолмасин деб қўрқдим», деди.



Ҳаж ибодати Иброҳим алайҳиссалом даврларидан буён бўлиб келар эди. Тўққизинчи ҳижрий санада Аллоҳ таоло:

«Одамлардан йўлини топганларига Аллоҳ учун байтни ҳаж қилмоқ бурчдир», ояти ила мусулмонларга ҳам ҳаж ибодатини фарз қилди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша йили Абу Бакр розияллоҳу
анҳуни ҳаж амири қилиб Маккага жўнатдилар. У киши мусулмонларнинг ҳаж
ишларини бошқаришлари керак эди. Абу Бакр Розияллоҳу анҳу Ҳаж қилишни
истаган уч юз киши билан ҳажга жўнаб кетдилар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу ўз шериклари билан ҳажга жўнаб кетганларидан
кейин «Бароат» сурасининг аввалида келадиган ояти карималар нозил бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Али ибн Аби Толиб розияллоҳу анҳуни чақириб:

«Бароатнинг аввалидаги бу қисса ила чиқ, қурбонлик куни одамлар ичида
эълон қил; Кофир жаннатга кирмас. Бу йилдан кейин мушрик ҳаж қилмас.
Байтни ялонғоч тавоф қилмас. Кимнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам ҳузурларида аҳди бўлса, у ўз муддатига етказилур», дедилар.

Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ал-Азбоо номли туяларини миниб йўлга тушдилар. Йўл давомида Абу Бакр
Розияллоҳу анҳуга етиб олдилар. У кишини кўрган Абу Бакр:

«Амир бўлибми, маъмурми?» деб сўрадилар.

«Маъмур», дедилар ҳазрати Али.

Икковлари йўлда давом этдилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳажга амирлик
қилдилар. Қурбонлик куни бўлганда Али ибн Аби Толиб розияллоҳу анҳу
туриб одамлар ичида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амр қилган
нарсаларни эълон қилдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Исломдаги биринчи ҳаж мавсимига
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни амир қилиб тайинлашлари ҳам Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Ислом уммати ичидаги олий мақомларини яққол
кўрсатади.

Бундоқ улуғ мақомга Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейинги энг
мос одам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу эканлигини шундан ҳам билиб
олаверсак бўлади.

Худди шунга ўхшаш мақом намоз ўқишда ҳам намоён бўлган эди. Бу маънода
одатда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бемор бўлиб қолганларида
ўринларига Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу намозга ўтишлари ҳақида амр
қилганлари келтирилади. Аммо у зот соғлик пайтларида ҳам саҳобаи
киромлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бошқа ерда бўлсалар Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни имомликка лойиқ кўришар эди.

Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд ва Насаийлар Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам Бани Амр ибн Авф (қабиласи)га
уларнинг ораларини ислоҳ қилиш учун бордилар. Намоз вақти бўлиб қолди.
Муаззин Абу Бакрнинг ҳузурига келиб:

«Иқомат айтсам одамларга намозга ўтиб берасанми?»-деди.

«Ҳа»-деди у.

Бас, Абу Бакр намоз бошлади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам
келиб намоз ўқиётганлар ичидан ўтиб сафга турдилар. Одамлар қарсак
чалдилар. Абу Бакр намозда ҳеч нарсага назар солмас эди. Одамлар
қарсакни кўпайтириб юборганларидан кейин назар солиб, Расулуллоҳ
соллоллоҳу алайҳи васалламни кўриб қолди. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи
васаллам унга, маконингда туравер, деб ишора қилдилар. Абу Бакр икки
қўлини кўтариб Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам унга амр қилган
нарса учун Аллоҳга ҳамд айтди. Сўнгра орқасига тисарилиб сафга турди.
Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам олдинга ўтиб намозини ўқиб
битирдилар ва намоздан чиққанларидан сўнг:

«Эй, Абу Бакр, мен амр қилганимда сени собит туришдан нима манъ қилди?»-дедилар.

Абу Бакр:

«Эй, Аллоҳнинг Расули, Абу Қуҳофанинг ўғлига Расулуллоҳ соллоллоҳу
алайҳи васалламнинг олдиларида туриб намоз ўқишга йўл бўлсин»-деди.

Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам:

«Не бўлдиким, қарсакни кўпайтириб юбордингиз? Кимнинг намозида бир
нарса ташвишга солса тасбиҳ айтсин. Чунки, қачон у тасбиҳ айтса унга
эътибор берилади. Қарсак чалиш аёллар учундир»-дедилар».

Ушбу ҳадиси шарифни тўлиқ англашимиз учун бир оз шарҳга эҳтиёжимиз
тушади. Келинг гапни бир оз батафсил қилайлик. Аслида гап қуйидагича
бўлган эди.

Бани Амр ибн Авф ансорийларнинг Авс қабиласидан бўлиб, Қубо тарафда
истиқомат қилар эдилар. Уларнинг орасида жанжал чиқиб, муштлашув
бўлган, бир-бирларига тош отишган эдилар. Ана ўшандан келиб чиққан ора
бузилишини ислоҳ қилиш учун Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам
уларнинг олдиларига борган эдилар.

Аср намози бўлиб, ҳазрати Билол азон айтдилар. Пайғамбаримиз соллоллоҳу
алайҳи васаллам у кишига, агар намоз вақти бўлиб қолсаю, мен келмасам,
Абу Бакрга айтгин одамларга жамоат намозини ўқиб берсин, деб кетган
эдилар. Ҳазрати Билол бориб, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга бу гапни
айтиб, иқома айтаверайми?-дедилар. У киши: «Ҳа»-дедилар. Намоз
бошланди.

Шунда Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам етиб келиб сафларни ёриб
ўтиб биринчи сафга турдилар. Кейин ушбу ривоятда зикр қилинган
ҳодисалар ва гапу сўзлар бўлиб ўтди.

Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васалламнинг уришиб қолганлар олдига
боришларидан олдин намоздан кеч қолиши эҳти-моли борлиги учун ҳазрати
Билолга, Абу Бакр имом бўлсин, деб таъйинлаб кетишлари Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳунинг юксак мақомларини кўрсатади.

Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васалламнинг мен кеч қолсам, Абу Бакр
намозга ўтсин, дейишлари жуда катта гап. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи
васалламнинг вафотларидан кейин у кишининг халифа бўлишларига ишорат
бўлган нарсалардан бири ҳам шу.

Бу ерда ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Пайғамбаримиз
соллоллоҳу алайҳи васалламга бўлган юксак ҳурматлари ҳам яна бир бор
намоён бўлмоқда.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни динимизда тарғиб
қилинган барча яхши ишларни ҳаммадан биринчи ва ҳаммадан аъло даражада
қилишга интилар эдилар. Кўпчилик саҳобаи киром у кишининг бу одатларига
ҳавас қилишар эди. Баъзилари эса Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан
олдинроқ бир хил амали солиҳларни қилишга ҳаракат ҳам қилар эдилар.
Аммо суриштирилган вақтда барибир Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
биринчи бўлиб чиқаверар эдилар.

Фикримизнинг далили учун бир ҳадиси шарифни келтирамиз.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Сизлардан бугун ким рўзадор ҳолда тонг отдирди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

«Сизлардан бугун ким жанозага борди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

«Сизлардан бугун ким мискинга таом берди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

«Сизлардан бугун ким беморни кўргани борди?» дедилар.

«Мен», деди Абу Бакр.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

Булар кимда жам бўлса, у, албатта, жаннатга кирур», дедилар».

Муслим ривоят қилган

Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифда Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг амали
солиҳ қилишга қанчалар ўчликлари кўриниб турибди. Шу билан бирга у киши
яна бир бор ўзлари учун Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан жаннат
ваъдасини олмоқдалар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўзгаларга яхшилик қилиш ҳақидаги
қайғуришлари қуйидаги ривоят ҳам у кишининг фазлларини яққол очиб
беради.

Имом Муслим Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўғиллари Абдурраҳмондан ривоят қиладилар:

«Бизникига меҳмонлар келди. Отам кечаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплашмоқчи эди. У киши кетаётиб:

«Эй Абдурраҳмон! Меҳмонларингга яхшилаб қара!» деди.

Кеч бўлганда уларнинг зиёфатларини олиб келдик. Улар бош тортдилар ва:

«Хонадоннинг отаси келмагунча ва биз ила таомланмагунича емаймиз», дедилар. Мен уларга:

«У киши темир одам. Агар буни қилмасангиз ундан менга озор етишидан қўрқаман», дедим.

Улар бош тортдилар. У киши келиши билан улардан бошқа нарса билан иши бўлмай:

«Меҳмонларингизга яхшилаб қарадингизми?» деди.

«Йўқ. Аллоҳга қасамки, қарай олмадик», дедилар.

«Абдурраҳмонга амр қилмаганмидим?!» деди. Мен ўзимни олиб қочдим. У киши:

«Эй Абдурраҳмон!» деди. Мен яна ўзимни олиб қочдим.

«Эй Жоҳил! Алоҳга қасамки, агар гапимни эшитаётган бўлсанг чиқ!» деди у киши. Мен чиқдим ва:

«Аллоҳга қасамки, менинг гуноҳим йўқ. Анави меҳмонларингиздан сўранг.
Мен уларнинг зиёфатларини олиб келдим. Аммо улар сиз кегунча уни
емоқдан бош тортдилар», дедим. У киши уларга:

«Сизга нима бўлди? Биздан зиёфатингизни қабул қилмапсизлар? Аллоҳга қасамки, бу кеча мен таом емайман» деди. Улар ҳам:

«Аллоҳга қасамки, сен емагунингча биз ҳам емаймиз!» дедилар. У киши:

«Бу кечага ўхшаш ёмон кечани кўрганим йўқ. Шўрингиз қурисин! Сизга нима
бўлди? Биздан зиёфатингизни қабул қилмапсизлар? Аввалги гап (емаслик
ҳақидаги қасам) шайтондан. Зиёфатингизни олиб келинг», деди. Таом
келтирилди. У киши бисмиллоҳни айтиб еди. Бошқалар ҳам едилар. Эрталаб
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб:

«Эй Аллоҳнинг Расули, улар қасамларига содиқ қолишди. Мен қасамимга содиқ қолмадим», деди ва хабарни айтди. У зот:

«Балки сен уларнинг қасамида энг содиғисан ва энг яхшисисан», дедилар. Менга каффорот ҳақида гап етмади».



Имом Аҳмад «Зуҳд»да Муҳаммад ибн Сийрийндан ривоят қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан бошқа одамни еган таомини ўзини
мажбурлаб қусиб юборганини билмайман. Унга бир таом келтирилган эди,
ундан еди. Кейин унга:

«Буни Нўъмон розияллоҳу анҳу олиб келган эди», дейилди.

«Менга Ибн Нўъмоннинг коҳинликдан топганини егиздингизми!?» деди-да, ўзини мажбурлаб қусиб юборди».

Абу Нуъайм «Ҳуля»да Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг бир қули бўлиб, у ишлаб бир
нарсалар топиб келар эди. Бир кеча у таом олиб келди. У киши ундан бир
луқма тановул қилди. Қул унга:

«Сенга нима бўлди? Ҳар кеча мендан сўрар эдинг. Бу кеча сўрамадинг?» деди.

«Бунга мени очлик мажбур қилди. Буни қаердан топдинг?» деди у.

«Жоҳилият пайтида бир қавм олдидан ўтиб, уларга дам солган эдим. Ўшанда
улар менга бирор нарса беришни ваъда қилишган эди. Бугун уларнинг
олдиларидан ўтиб кетаётсам, тўй бўлаётган экан ўша ваъда қилган
нарсаларини беришди», деди қул. Абу Бакр:

«Мени ҳалок қилай депсан-ку!» деди ва қўлини ҳалқумига тиқиб қусишга урина бошлади. У нарса чиқмай туриб олди. Унга:

«Бу нарса фақат сув билан чиқади», дейилди. У бир жомда сув чақирди-да,
ундан ичиб қусишга уринди. Охири у нарсани чиқариб ташлади. Шунда унга:

«Аллоҳ раҳмингни есин, бир луқмани деб шунчалик қиласанми?!» дейилди. У эса:

«Агар бу жоним билан қўшилиб чиқадиган бўлганида ҳам, албатта, чиқарар
эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг, «ҳаромдан ўсган ҳар
бир жасадга олов ҳақлидир», деганларини эшитганман. Ушбу луқмадан
жасадимда бирор ўсиш бўлиб қолмасин деб қўрқдим», деди.



Ҳаж ибодати Иброҳим алайҳиссалом даврларидан буён бўлиб келар эди. Тўққизинчи ҳижрий санада Аллоҳ таоло:

«Одамлардан йўлини топганларига Аллоҳ учун байтни ҳаж қилмоқ бурчдир», ояти ила мусулмонларга ҳам ҳаж ибодатини фарз қилди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша йили Абу Бакр розияллоҳу
анҳуни ҳаж амири қилиб Маккага жўнатдилар. У киши мусулмонларнинг ҳаж
ишларини бошқаришлари керак эди. Абу Бакр Розияллоҳу анҳу Ҳаж қилишни
истаган уч юз киши билан ҳажга жўнаб кетдилар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу ўз шериклари билан ҳажга жўнаб кетганларидан
кейин «Бароат» сурасининг аввалида келадиган ояти карималар нозил бўлди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Али ибн Аби Толиб розияллоҳу анҳуни чақириб:

«Бароатнинг аввалидаги бу қисса ила чиқ, қурбонлик куни одамлар ичида
эълон қил; Кофир жаннатга кирмас. Бу йилдан кейин мушрик ҳаж қилмас.
Байтни ялонғоч тавоф қилмас. Кимнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам ҳузурларида аҳди бўлса, у ўз муддатига етказилур», дедилар.

Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ал-Азбоо номли туяларини миниб йўлга тушдилар. Йўл давомида Абу Бакр
Розияллоҳу анҳуга етиб олдилар. У кишини кўрган Абу Бакр:

«Амир бўлибми, маъмурми?» деб сўрадилар.

«Маъмур», дедилар ҳазрати Али.

Икковлари йўлда давом этдилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳажга амирлик
қилдилар. Қурбонлик куни бўлганда Али ибн Аби Толиб розияллоҳу анҳу
туриб одамлар ичида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амр қилган
нарсаларни эълон қилдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Исломдаги биринчи ҳаж мавсимига
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни амир қилиб тайинлашлари ҳам Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Ислом уммати ичидаги олий мақомларини яққол
кўрсатади.

Бундоқ улуғ мақомга Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейинги энг
мос одам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу эканлигини шундан ҳам билиб
олаверсак бўлади.

Худди шунга ўхшаш мақом намоз ўқишда ҳам намоён бўлган эди. Бу маънода
одатда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бемор бўлиб қолганларида
ўринларига Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу намозга ўтишлари ҳақида амр
қилганлари келтирилади. Аммо у зот соғлик пайтларида ҳам саҳобаи
киромлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бошқа ерда бўлсалар Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни имомликка лойиқ кўришар эди.

Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд ва Насаийлар Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам Бани Амр ибн Авф (қабиласи)га
уларнинг ораларини ислоҳ қилиш учун бордилар. Намоз вақти бўлиб қолди.
Муаззин Абу Бакрнинг ҳузурига келиб:

«Иқомат айтсам одамларга намозга ўтиб берасанми?»-деди.

«Ҳа»-деди у.

Бас, Абу Бакр намоз бошлади. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам
келиб намоз ўқиётганлар ичидан ўтиб сафга турдилар. Одамлар қарсак
чалдилар. Абу Бакр намозда ҳеч нарсага назар солмас эди. Одамлар
қарсакни кўпайтириб юборганларидан кейин назар солиб, Расулуллоҳ
соллоллоҳу алайҳи васалламни кўриб қолди. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи
васаллам унга, маконингда туравер, деб ишора қилдилар. Абу Бакр икки
қўлини кўтариб Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам унга амр қилган
нарса учун Аллоҳга ҳамд айтди. Сўнгра орқасига тисарилиб сафга турди.
Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам олдинга ўтиб намозини ўқиб
битирдилар ва намоздан чиққанларидан сўнг:

«Эй, Абу Бакр, мен амр қилганимда сени собит туришдан нима манъ қилди?»-дедилар.

Абу Бакр:

«Эй, Аллоҳнинг Расули, Абу Қуҳофанинг ўғлига Расулуллоҳ соллоллоҳу
алайҳи васалламнинг олдиларида туриб намоз ўқишга йўл бўлсин»-деди.

Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам:

«Не бўлдиким, қарсакни кўпайтириб юбордингиз? Кимнинг намозида бир
нарса ташвишга солса тасбиҳ айтсин. Чунки, қачон у тасбиҳ айтса унга
эътибор берилади. Қарсак чалиш аёллар учундир»-дедилар».

Ушбу ҳадиси шарифни тўлиқ англашимиз учун бир оз шарҳга эҳтиёжимиз
тушади. Келинг гапни бир оз батафсил қилайлик. Аслида гап қуйидагича
бўлган эди.

Бани Амр ибн Авф ансорийларнинг Авс қабиласидан бўлиб, Қубо тарафда
истиқомат қилар эдилар. Уларнинг орасида жанжал чиқиб, муштлашув
бўлган, бир-бирларига тош отишган эдилар. Ана ўшандан келиб чиққан ора
бузилишини ислоҳ қилиш учун Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам
уларнинг олдиларига борган эдилар.

Аср намози бўлиб, ҳазрати Билол азон айтдилар. Пайғамбаримиз соллоллоҳу
алайҳи васаллам у кишига, агар намоз вақти бўлиб қолсаю, мен келмасам,
Абу Бакрга айтгин одамларга жамоат намозини ўқиб берсин, деб кетган
эдилар. Ҳазрати Билол бориб, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга бу гапни
айтиб, иқома айтаверайми?-дедилар. У киши: «Ҳа»-дедилар. Намоз
бошланди.

Шунда Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васаллам етиб келиб сафларни ёриб
ўтиб биринчи сафга турдилар. Кейин ушбу ривоятда зикр қилинган
ҳодисалар ва гапу сўзлар бўлиб ўтди.

Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васалламнинг уришиб қолганлар олдига
боришларидан олдин намоздан кеч қолиши эҳти-моли борлиги учун ҳазрати
Билолга, Абу Бакр имом бўлсин, деб таъйинлаб кетишлари Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳунинг юксак мақомларини кўрсатади.

Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи васалламнинг мен кеч қолсам, Абу Бакр
намозга ўтсин, дейишлари жуда катта гап. Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи
васалламнинг вафотларидан кейин у кишининг халифа бўлишларига ишорат
бўлган нарсалардан бири ҳам шу.

Бу ерда ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Пайғамбаримиз
соллоллоҳу алайҳи васалламга бўлган юксак ҳурматлари ҳам яна бир бор
намоён бўлмоқда.

Имом Баззор ўзларининг Муснад номли китобларида келтирган ривоятда қуйидагилар келтирилади:

«Али розияллоҳу анҳу:

«Менга одамларнинг энг шижоатлиси ким экани ҳақида хабар беринг», деди.

«Сенсан», дедилар.

«Мен ким билан мубораза қилсам, албатта, ундан интисоф қилганман. Лекин
сизлар менга энг шижоатли одам ҳақида хабар беринглар», деди.

«Билолмадик, ким ўзи?» дедилар.

«Абу Бакр! Бадр кунида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун капа
қилдик. Ва, ким Расулуллоҳ соллаллоҳу алай-ҳи васаллам билан бирга
бўлади? Тағин мушриклардан бирортаси у зотга ҳужум қилиб қолмасин,
дедик. Аллоҳга қасамки, Абу Бакрдан бошқа ҳеч ким яқинлаша олмади. У
қиличини ялонғочлаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
бошларида-турди. Бирортаси ҳужум қилгудек бўлса, унга ташланар эди»,
деди у.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалари билан Бадр томон йўлга
чиққанларида Рамазон эндигина кирган эди. Мусулмонларда бор-йўғи
етмишта туя бўлиб, навбат билан миниб келишар эди.

Ҳазрати Абу Бакр, Ҳазрати Умар ва Абдуроҳман ибн Авф учовлон яна бир туяни навбат ила минишар эди.

Бадрга яқинлашганларида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга
қурайшликларнинг ҳам шу ёққа келаётганликлари ҳақида хабар етди. У зот
асҳоби киромлар билан маслаҳат қилдилар.

Дастлаб Абу Бакр розияллоҳу анҳу туриб чиройли гаплар айтдилар.

Икки тараф бир-бирига яқинлашди, Расулуллоҳ саҳобаларига буйруқ бўлмагунча жилмасликни амр қилдилар.

«Агар улар яқинлашиб келсалар, камондан ўққа тутинглар», деб тайинладилар.

Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафларни яна бир бор
тўғрилаб, капага қайтдилар. У киши билан бирга фақат Абу Бакр
розияллоҳу анҳу кирдилар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳдан нусрат юборишини, ваъдасининг устидан чиқишини сўраб дуо қилдилар:

«Эй бор Худоё! Агар бугун ушбу жамоа ҳалок бўлса, ер юзида Сенга ибодат
қиладиган одам қолмайди», деб Роббиларидан мадад сўрар эдилар.

У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам капа ичида турганларида бир мудроқ босгандай бўлди. Сўнг кўзларини очиб:

«Суюнавер, Абу Бакр! Аллоҳнинг нусрати етди. Ана, Жаброил отининг жиловидан тутиб келмоқда», дея марҳамат қилдилар.

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳудан қуйидаги ривоятни келтирганлар:

«Тўқнашув бўлган куни Аллоҳ мушрикларни мағлуб этди. Улардан етмиш киши
ўлдирилди ва етмиштаси асир олинди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам Абу Бакр, Умар ва Али розияллоҳу анҳуларга асирлар тўғрисида
маслаҳат қилдилар.

Абу Бакр:

«Эй Аллоҳнинг Расули, улар амакивачча, қабиладош ва ёки биродар
одамлар, менимча, улардан тўлов олсангиз, яхши бўларди. Улардан олинган
маблағ биз учун кофирларга қарши қувват бўлади. Ажаб эмаски, Аллоҳ
уларни ҳам ҳидоятга солиб, бизга елкадош бўлсалар», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Сен нима маслаҳат берасан, эй Ибн Хаттоб?» дедилар.

«Аллоҳга қасамки, мен бу Абу Бакрнинг гапларига қўшилмайман. Фикрим
шуки, менга агар изн берсангиз, фалончининг (Умарнинг қариндошларидан
бири) бўйнини узсам, Алига изн берсангиз, акасини бўйнини узса, токи
Аллоҳга қалбимизда мушрикларга нисбатан юмшоқлик йўқлигини кўрсатайлик.
Булар мушрикларнинг бошлиқлари ва йўлбошчиларидир», дедим.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакрни айтганларига мойил
бўлдилар, менинг гапларимни ёқтирмадилар. Улардан тўлов олдилар.
Эртасига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Абу Бакрнинг
олдиларига борсам, икковлари йиғлаб ўтирибдилар.

«Сизни ва соҳибингизни нима йиғлатди? Агар йиғлайдиган нарса бўлса, мен
ҳам йиғлай. Йиғланмайдиган нарса деб билсам, сизлар учун мен ҳам ўзимни
йиғлаганга солай», дедим.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Соҳибларинг тўлов олиши сабабидан менга сизнинг азобланишингиз анави дарахтдан ҳам яқинроқ қилиб кўрсатилди ва Аллоҳ таоло:

«Набий учун ер юзида забардаст бўлмагунича асирлари бўлиши яхши эмас
эди...» дан то «Бас, ўлжага олган нарсаларингиздан ҳалоли-пок бўлгани
ҳолда енглар» гача нозил қилди, дедилар».

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал Ҳазрати Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан қуйидагиларни ривоят қиладилар:

«Бадр уруши куни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига
назар солдилар. Улар уч юздан зиёдроқ эдилар. Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васаллам қиблага қарадилар, эгниларида ридо ва иштон бор эди.
Сўнгра:

«Эй бор Худоё, менга берган ваъдангни юзага чиқар. Эй бор Худоё, бугун
мана шу Ислом жамоаси ҳалок бўлса, Сенга ер юзида бошқа ибодат
қилинмайди», дедилар.

У зот Роббиларидан мадад сўраб дуо қилар эдилар. Ҳатто елкаларидан
ридолари тушиб кетди. Абу Бакр келиб ридони олиб, эгниларига ташлаб
қўйди-да, орқаларида турди. Сўнгра:

«Эй Аллоҳнинг Пайғамбари Роббингизга ёлборганингиз етар. У сизга берган ваъдасини, албатта, амалга оширади», деди.

Шунда Аллоҳ таоло қуйидаги оятни нозил қилди:

«Ўшанда Роббингиздан мадад сўраганингизда, сизни (сў-ровингизни) ижобат
қилиб: «Албатта, Мен сизларга кетма-кет келадиган мингта фаришта ила
мадад берувчиман», деди».



Уҳуд ғазоти мусулмонлар учун ғоятда оғир кечгани
ҳаммага маълум. Ўша оғирликларнинг энг оғири жанг давомида Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳалок бўлди деган хабар тарқагани эди.
Ана шундоқ оғир бир пайтда, мусулмонлар ўзларига етган оғир зарба
тасирида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни кўз ўнгларидан йўқотиб
қўйиб ёлғон хабар тарқаган бир пайтда Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу
биринчилардан бўлиб ўзларига келдилар.

Бу ҳақда ҳазрати Абу Бакр Сиддиқнинг ўзлари шундай ҳикоя қиладилар:

«Уҳуд уруши куни Расулуллоҳ одамлардан ажраб ёлғиз қолганларида, мен
биринчилардан бўлиб, у киши томон юрдим. Қарасам, бир одам у кишининг
олдиларида ҳимоя қилиб уруш қилмоқда:

«Толҳа бўлса эди. Отам ҳам, онам ҳам унга фидо бўлсин! Толҳа бўлса эди.
Отам ҳам, онам ҳам унга фидо бўлсин!» деб бориб турсам, орқамдан Абу
Убайда худди қушдек учиб келиб қолди. Биргалашиб етиб борсак,
Расулуллоҳнинг олдиларида Толҳа йиқилиб ётган экан.

Расули акрам алайҳиссолату вассалом:

«Биродарингизга қаранг, у ҳақлидир», дедилар.

Шу пайт Пайғамбар алайҳиссаломнинг ёноқларига бир нарса келиб тегиб,
дубулғанинг ҳалқасини киритиб юборди. Уни Пайғамбар алайҳиссаломдан
чиқариб олиш учун борган эдим, Абу Убайда:

«Аллоҳ хайрингни берсин, Абу Бакр, менга қўйиб бер», деди ва оғзи билан
у кирган нарсани чиқара бошлади. Пайғамбар алаҳиссаломга озор бермаслик
учун тиши билан чиқаришга ҳаракат қилди ва чиқариб олди. Абу Убайданинг
олд тиши тушди. Сўнгра мен кейингисини олишга уринган эдим, Абу Убайда
яна:

«Абу Бакр, Аллоҳ хайрингни берсин, менга қўйиб бер», деди. Яна тиши
билан чиқариб олди. Абу Убайданинг яна бир тиши тушди. Кейин Расулуллоҳ
алайҳиссалом:

«Биродарингизга қаранглар, у ҳақлидир», дедилар.

Биз Толҳанинг жароҳатларига қарай бошладик. Унга ўндан ортиқ ўқ, қилич, найза теккан экан».

Мана бу ҳолат ҳам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ҳар қандай оғир
ҳолатларда ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ажрамаслик учун
ҳаракат қилганларини кўрсатади.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг мусулмонлар ичида Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин туришларини мушриклар ҳам яхши
билишар эди. Шунинг учун ҳам Уҳуд жанги тўхтаганидан кейин ўзини ғолиб
сезган мушриклар бошлиғи Абу Суфён тоғ устига чиқиб мусулмонларга хитоб
қилиб қуйидагича қичқирган эди:

«Ичингизда Муҳаммад борми?!» деб бақирди.

Расулуллоҳ алайҳиссалом:

«Унга жавоб берманглар», дедилар. Абу Суфён:

«Ичингизда Ибн Аби Қуҳофа (Абу Бакр) борми?!» деб бақирди».

Кўрдингизми, Абу Суфён Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин
Абу Бакр розияллоҳу анҳуни сўрамоқда. Бу уларнинг ҳузурида Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳу мусулмонларнинг иккинчи одами эканлигини
кўрсатади.



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ҳаётларини
ўрганар эканмиз у кишининг ақл заковати, илми, тадбиркорлиги,
уддабуронлиги ва ҳар қандай вазиятда ҳам ўзларини йўқотиб
қўймасликларига қоил қоламиз. Айниқса у кишининг бундоқ фазийлатари
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга боғлиқ ишларда яна ҳам
очиқ-ойдин зоҳир бўлади.
Аммо бир ҳодисада Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳунинг ўзлари нима қилишни билмай қолганларини ўз тиллари
билан иқрор бўлиб айтадилар. Ўша ҳодисада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг шарафлари масаласи ўртага қўйилган эди. Ўша ҳодисада Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг оиласи бир тараф эди. Шунинг учун ҳам у
киши нима қилишни билмай лол қолган эдилар.

Бу ҳодиса «ифк» ҳодисаси эди. Бу ҳодиса Бани Мусталақ ғазотидан
қайтишда бўлган эди. Мунофиқлар бўҳтон йўли ила Оиша онамизни Сафвон
ибн Муъттал розияллоҳу анҳу билан зинода айблаб гап-сўз тарқатган
эдилар. Ана ўшанда Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг бошларига оғир
мусибат тушган эди. У киши ўз қизлари туфайли Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламга тўҳмат бўлганидан ғоятда оғир ҳолатда қолган эдилар.

Келинг ҳодисанинг худди шу мавзуъга тегишли парчасини Оиша онамизнинг ўзларидан эшитайлик:

«…Ўша кунни ҳам йиғлаб ўтказдим. Кўзимдан ёш тинмади, уйқум яна
келмади. Сўнгра кечаси билан ҳам йиғлаб чиқдим. Кўзимдан ёш
қуйилаверди, уйқум ҳам келмади. Ота-онам олдимда эдилар. Икки кечаю бир
кундуз йиғладим. Йиғлайвериб, жигарим ёрилиб кетса керак, деб ўйлаган
эдим.

Ота-онам олдида йиғлаб турган чоғимда ансорлардан бир аёл киришга изн
сўради. Унга изн бердим. У ҳам ўтириб, менга қўшилиб йиғлай бошлади.

Биз шу ҳолатда турганимиз устига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
кириб келдилар. Ўтирдилар. Менинг ҳақимда гап-сўзлар айтилгандан бери
ёнимга ўтирмаган эдилар. У кишига бир ой менинг ишим ҳақида ваҳий
келмай туриб қолди. Ўтирганларидан кейин ташаҳҳуд айтдилар ва ундан
сўнг:

«Менга сенинг ҳақингда шу-шулар етди. Агар сен беайб бўлсанг, Аллоҳ
таоло, албатта, сени оқлайди. Агар гуноҳга яқинлашган бўлсанг, Аллоҳга
истиғфор айт, Унга тавба қил. Чунки банда гуноҳини эътироф этиб, тавба
қилса, Аллоҳ таоло унинг тавбасини қабул этади», дедилар. Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васаллам гапларини тамом қилишлари билан кўз ёшим
таппа-тақ тўхтади. Отамга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган гаплари учун жавоб беринг», дедим. У киши:

«Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», дедилар. Кейин онамга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гапларига жавоб беринг», дедим. Онам:

«Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», дедилар.

Мен ҳали ёш эдим, Қуръондан ҳам кўп ўқимасдим, ўзим гап бошладим:

«Аллоҳга қасамки, билишимча, менинг ҳақимда одамларнинг гапларини
эшитдинглар. У гаплар кўксингизда жойлашиб қолди. Унга ишондингизлар
ҳам. Агар мен сизларга, мен беайбман, десам, бунга ишонмайсизлар. Агар
мен бир ишни эътироф қилсам, Аллоҳ билиб турибдики, мен беайбман, сиз
буни тасдиқ этасиз. Аллоҳга қасамки, мен билан сиз ҳозир худди Юсуфнинг
отасига ўхшаймиз, у айтган гапларни эсланг:

«(Менинг ишим) гўзал сабр қилишдир. Сизлар васф қилаётган нарсада эса, Аллоҳнинг Ўзи ёрдам сўралгувчидир», дедим.

Сўнгра бориб жойимга ётиб олдим. Ҳолбуки, ўша пайтда Аллоҳга қасамки,
ўзимнинг беайб эканимни, албатта, Аллоҳ мени оқлашини, билар эдим.
Лекин Аллоҳга қасамки, Аллоҳ таоло менинг ҳақимда тиловат этиладиган
ваҳий туширишини гумон ҳам қилмаган эдим. Ўзимча, менинг ишим Аллоҳ
таоло тиловат қиладиган нарсага арзимайдиган иш деб ўйлардим. Лекин,
ўзимча, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир туш кўрсалару ўшанда
Аллоҳ мени оқласа, дердим. Аллоҳга қасамки, у зот жойларидан
қимирламай, аҳли байтдан бирортаси ташқарига чиқмай туриб, Аллоҳ
Пайғамбарига ваҳий нозил қилди. У зот ваҳий келганда тушадиган ҳолатга
тушдилар. Сўнгра кулиб, оддий ҳолатларига қайтдилар. У зотнинг биринчи
айтган гаплари менга:

«Эй Ойиша! Аллоҳга ҳамд айт! У сени оқлади!» дейишлик бўлди. Шунда онам менга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўрнингдан тур!» дедилар. Мен:

«Аллоҳга қасамки, мен у кишига ўрнимдан турмайман. Аллоҳдан ўзгага ҳамд
ҳам айтмайман. Менинг оқловимни нозил қилган зот Удир», дедим».

Тарихда «Ифк ҳодисаси» номи ила машҳур бўлган бу ҳодисадан дунё ларзага
тушган. Ифк–гапни бошқа томонга буриш, иғво, бўҳтон, туҳмат уйдириш ана
шундай ёмон нарса. Мунофиқларнинг тўқиган ифки туфайли нималар бўлмайди
дейсиз!

Ифк ҳар қандай шахсни ҳам, ҳар қандай жамиятни ҳам катта ташвишга
солади. Ифк катта-кичикни ажратиб ўтирмайди, кимга нисбатан уюштирилса,
ўшани ташвишга солади. Хаёлини паришон қилади.

Дунёдаги энг пок аёллардан бири, энг вафоли ёстиқдошлардан биттаси,
мўминларнинг онаси, Сарвари Оламнинг суюкли жуфти ҳалоллари, Сиддиқнинг
қизи сиддиқа Ойиша онамиз ифкка учраб, гап-сўз бўлдилар, ўзларининг
покликларини очиқ-равшан билиб турганларига қарамай, бу бўҳтондан
юрак-бағрилари тилка-пора бўлди. Икки кечаю бир кундуз тинмай
йиғладилар, агар Расули акрам келиб, гап бошламасалар, Аллоҳ билади,
яна қанча йиғлар эдилар.

Бу ифк Абу Бакр Сиддиқдек саҳобийни, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг энг яқин дўстларини ҳам паришон қилди. Жигаргўшалари Ойиша
онамиз йиғлаб келганларида нима қилишни билмай қолдилар. Ҳолбуки, у
киши ҳаммага маслаҳат бериб, йўл-йўриқ кўрсатиб юрган одам эдилар.
Ойиша онамиз у кишига мурожаат қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг гапларига жавоб беришни сўраганларида, нима дейишимни
билмайман, дедилар.

Ҳа, ифк–иғво, бўҳтон, туҳмат ана шундай ёмон нарса, ҳар қандай одамни нима дейишини билмайдиган ҳолга солиб қўяди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ҳеч бўлмаса Оиша онамиз розияллоҳу
анҳонинг оқловлари Қуръони Карим орқали собит бўлганидан кейин
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга табрик учун ҳам бўлса бирор
оғиз сўз айтишлари мумкин эди. Лекин шуни қила олмадилар. Чунки ўша
гапнинг чиқишининг ўзи, қисқа муддатга бўлса ҳам Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг ташвишга солишининг ўзи у кишининг тилини боғлаб
қўйган эди. У зотнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган
муҳаббатлари анашу даражада эди.

Ифк ҳодисаси Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг яна бир фазийлатининг
юзага чиқишига сабаб бўлган. Бу фазийлат Аллоҳ таолонинг розилиги учун
ҳар нарсага тайёр туришдир. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўзларининг
бундоқ тайёргарликларини Мистоҳ ибн Асоса розияллоҳу анҳуга бўлган
муносабатларида кўрсатдилар. Авваллари у киши қариндош бўлгани ва
фақирлиги учун Мистоҳ ибн Асосага нафақа бериб турардилар. Ифк ҳодисаси
бўлганда оз сонли кишилар қатори Оиша онамиз ҳақида ножўя гаплар
айтганлар орасида бўлдилар.

Келинг яна Оиша розияллоҳу анҳога қулоқ осайлик. У киши бу ҳақда қуйидагиларни айтадилар:

«Аллоҳ таоло мени оқлаш учун ушбу оятларни нозил қилганида Абу Бакр:

«Аллоҳга қасамки, Ойиша ҳақида қилган гапи учун Мистоҳга абадий ҳеч
нарса бермайман», деди. Шунда Аллоҳ таоло қуйидаги оятни нозил қилди:

«Сизлардан фазл ва бойлик эгаси бўлганлар қариндошларга, мискинларга ва
Аллоҳнинг йўлида муҳожир бўлганларга (нафақа) бермасликка қасам
ичмасинлар, бас, авф этсинлар, ўтиб юборсинлар. Аллоҳ сизларни мағфират
қилишини хуш кўрмайсизларми?! Аллоҳ ўта мағфиратли, ўта раҳмли зотдир».

Абу Бакр розияллоҳу анҳу дарҳол:

«Ҳа! Аллоҳга қасамки, албатта, Аллоҳ мени мағфират қилишини хуш
кўраман», дедилар ва Мистоҳга бериб юрган нафақаларини қайтадан жорий
қилдилар. Сўнгра: «Аллоҳга қасамки, бу нафақани ундан ҳеч узмайман»,
дедилар».

Бошқа ривоятларда таъкидланишича, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу олдин
Мистоҳ ибн Асоса розияллоҳу анҳуга хайри эҳсонни бировлардан бериб
юборар эканлар, бу ҳодисадан кейин ўзлари шаҳсан олиб борадиган бўлган
эканлар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ана шундоқ бир зот эдилар. Кўпчилик бу
ишларини қилишга ўзларида журъат топа олмайдилар. Айниқса қизларини
гап-сўз қилганларга қарши оталарда алоҳида нафрат пайдо бўлади. У
нафрат умр охиригача ҳам кетмай туради. Ўз қизини ноўрин гап-сўз қилган
одамга унинг айби собит бўлгандан кейин аввалгидан ҳам зиёдароқ яхшилик
қилиш учун Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудек одам бўлиш керак.



Ислом тарихидаги энг ҳал қилувчи ҳодисалардан бири
«Ҳудайбия сулҳи»да ҳам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу фаол иштирок
этдилар. У киши бу ишда ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга
бўлган улкан муҳаббатлари ва чексиз ишончларини яна бир бор намойиш
қилдилар.
Умра қилиш ниятида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам
бошчиликларида Маккага яқинлашиб Ҳудайбия номли жойга тушган
мусулмонларни умра қилдирмаслик учун турли чораларни –кўраётган
мушриклар у зотнинг ҳузурларига кетма-кет ўз элчиларини юбора бошлади.

Навбатдаги элси келиб кетгандан сўнгра улар Расулуллоҳ алайҳисоллоту
вассалом ҳузурларига Урва ибн Маъсуд Сақафийни юборишди. У жўнашдан
олдин:

«Эй Қурайш одамлари, мен кўриб турибманки, кимни Му-ҳаммаднинг олдига
юборсангиз, қайтиб келгандан кейин унга ёмон сўзларни айтиб, қўпол
муомала қиляпсизлар. Мени яхши биласизлар; Сизлар ота бўлсангизлар, мен
болангизман. Ташвишингизни эшитиб, ўзимга эргашганларни тўплаб келдим»,
деди. Улар:

«Тўғри айтасан, сенга туҳмат қиладиган еримиз йўқ», дейишди. Кейин уердан чиқиб Пайғамбар алайҳиссалом олдиларига келди ва:

«Эй Муҳаммад! Турли-туман одамларни тўплаб, ўзингнинг тухумингни
синдиргани олиб келдингми?! Қурайш ҳам ёшу қарисига йўлбарс терисини
кийдириб олиб чиқибди. Аллоҳга қасамки, анавилар эртага сени ташлаб
қочиб қолишадими, деб турибман», деди.

Ҳазрати Абу Бакр Пайғамбар алайҳиссаломнинг орқаларида ўтирган эдилар. Урвани бўралаб сўкди ва:

«Биз уни ташлаб қочар эканмизми?!» деди.

«Бу ким, эй Муҳаммад?» деди Урва.

«Абу Қуҳофанинг ўғли», дедилар Расулуллоҳ.

Сўнгра унга ҳам аввалгиларга айтганларини айтиб, уруш учун
келмаганликларини билдирдилар. Урва Расулуллоҳнинг ҳузурларида У зотга
саҳобалар қандай муносабатда бўлаётганларини кўрди. Таҳорат қилсалар,
сувни ерга туширмасдан илиб қолишарди. Сочларидан бирор тола тушса ҳам,
талашиб кетишар эди. Бас, у Қурайш ҳузурига қайтиб бориб:

«Эй Қурайш одамлари, Кисрони ўз мулкида кўрдим, Қайсарни ҳам ўз мулкида
кўрдим, Нажошийни ҳам ўз мулкида кўрдим. Лекин, қасамки, ҳеч бир
подшоҳни ўз қавмида Му-ҳаммадни саҳобаларининг ичида кўрганимдек
кўрмаганман. Менимча, улар уни ҳеч нарсага алмашмайдилар. Билганингизни
қилинг», деди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламга бўлган улкан муҳаббатларигина Қурайш элчиси Урва ибн Маъсуд
Сақафийни бўралаб сўкишга олиб келди. Бўлмаса у киши сўкинадиган одам
эмас эдилар. Худди шу ишнинг айнан Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан
содир бўлиши ҳам у кишининг бошқа саҳобаи киромлардан кўра муҳаббатлари
зўрлигини кўрсатади.

Иш охирига етиб, фақат сулҳни ёзишнигина қолганда, Умар ибн Хаттоб ўринларидан сакраб турдилар ва Абу Бакрнинг олдига келиб:

«У киши Расулуллоҳ эмасмилар?!» деди.

«Албатта Расулуллоҳлар!» деди Абу Бакр.

«Биз мусулмонмасмизми?!» деди.

«Албатта», деди Абу Бакр.

«Улар мушрик эмасмилар?!» деди.

«Албатта», деди Абу Бакр.

«Унда нима учун динимизни пасткашликка алмаштирамиз?!» деди.

«Эй Умар, у киши, албатта, Аллоҳнинг Расулидирлар», деди Абу Бакр.

«Мен ҳам шаҳодат келтираман, у киши, албатта, Аллоҳнинг Расулидирлар», деди.

Ҳа, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламга шу даражада ишонар эдилар. У кишининг қиладиган ишларининг
барчасини заррача мулоҳаза қилмай тасдиқ қилар эдилар. Бу эса Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг фазлларига фазл қўшар эди.

Ибн Асокир ал-Воқидийдан қуйидагиларни нақл қилади:

«Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтиб юрарди: «Исломда
Ҳудайбия фатҳидан кўра улуғроқ фатҳ бўлмаган. Лекин ўша куни Муҳаммад
билан унинг Роббиси орасида бўлган нарсадан одамларнинг фикри қисқалик
қилди. Бандалар шошиладилар. Аллоҳ бўлса ишларни Ўзи ирода қилганидек
бўлишига етказмагунича бандалар шошилганидек шо-шилмайди. Видолашув
ҳажида Суҳайл ибн Амрга назар солдим. У сўйиш жойида тик туриб олиб
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга туяларни яқинлаштириб турарди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлсалар уларни ўз қўллари билан
сўяр эдилар. У зот сартарошни чақирдилар. У сочларини олди. Суҳайлга
назар солдим. Суҳайл У зотнинг соч толаларини териб олиб икки кўзига
суртар эди. Унинг бу ҳолини кўриб туриб, худди шу одам Ҳудайбия куни
Бисмиллаҳир роҳманир роҳимни ёзишдан, Муҳаммадун Расулуллоҳини ёзишдан
бош торган эди, деб ўйладим ва уни Исломга ҳидоят қилган Аллоҳга ҳамд
айтдим».

Ҳа, бунга ўхшаш пайтларда Аллоҳ таолонинг ҳикматини англаш учун Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга ўхшаш иймонга соҳиб бўлиш керак. У зотга
ўхшаб Аллоҳ таоло нима деса, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам нима
десалар чуну чаросиз таслим бўладиган банда бўлиш керак. Аллоҳ
таолонинг Ўз Қуръони Каримда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ҳадиси шарифларида келган ҳар бир гапни ва маънони дарҳол
тасдиқлайдиган банда бўлиш керак.

Ҳудайбия сулҳи саҳобаи киромларга мағлубиятга ўхшаб кўринган эди.
Баъзилари Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга ўхшаб ўз норозиликларини
ошкоро изҳор қилган ҳам эдилар. Фақат Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу
анҳугина заррача шубҳасиз таслим бўлган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам айтган гаплардан бошқа нарсани хаёлларига ҳам келтирмаган
эдилар.



Аллоҳ таоло Ўзининг маҳбуб пайғамбари Муҳаммад
соллаллоҳу алайҳи васалламга Маккаи Мукаррамани фатҳ қилганда ҳам Абу
Бакр розияллоҳу анҳу у зот билан бирга эдилар. Ҳа, ўшанда ҳам Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўзларининг маҳбуб пайғамбарлари атрофларида
парвона эдилар.

Ўша улуғ кун ҳақида келган ривоятларда Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг қилган ишларидан бири ҳам ўз ўрнини топган.

Имом Тобараний ва имом Баззорлар Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:

«Макка фатҳи куни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўз отаси Абу Қуҳофа
розияллоҳу анҳуни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига
етаклаб келди.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Қарияни ўз уйида тарк қилсанг бўлар эди. Биз унинг ҳузурига борар эдик», дедилар.

«Аллоҳ унга ажр беришини ирода қилдим. Мен ўз отамнинг Исломга
келишидан кўра Абу Толибни Исломга келишидан кўпроқ хурсанд бўлар эдим.
Бу ила кўзингиз қувонсин, эй Аллоҳнинг Расули,», деди Абу Бакр.

«Рост айтасан», дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам».

Бошқа ривоятларда таъкидланишича Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўз
отларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилаётганларини
кўриб туриб йиғлаганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, нимага
йиғламоқдасан, деб сўраганлар. Бу савол жавобига Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу, агар унинг қўли ўрнида амакингизнинг қўли бўлиб, у
Исломга келиб сиз хурсанд бўлганинигизда мен учун яхшироқ бўлар эди,
деганлар.

Ҳа Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Пайғамбар алайҳиссаломга бўлган
муҳаббатлари, у зотнинг хурсандчиликларига бўлган ҳирслари ана шундоқ
эди.



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Ҳунайн ғазотида ҳам
ҳамма урушдан қочиб қолганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ҳузурларида сабот ила турган оз сонли саҳобаи киромларнинг бири
бўлдилар. Бу урушда кўпчилик орқасига қарамай қочиб қолди.
Ўша куни
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам собит турдилар. У зот соллаллоҳу
алайҳи васаллам хачирларини душ-маннинг рўбарасига қараб солар эдилар.
Хачирнинг юганини ўнг томондан Аббос, чап томондан Абу Суфён ибн
ал-Ҳорис ибн Абдулмуттолиб тутиб тортишар, унинг юришини секинлатишар
эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса, одамларни қайтаришга
уриниб:

«Мен томонга, эй Аллоҳнинг бандалари, мен томонга! Мен Аллоҳнинг
Расулиман! Менинг Пайғамбарлигим ёлғон эмас! Мен Абдулмуттолибнинг
фарзандиман!» деб қичқирар эдилар.

У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам билан саҳобалардан юз кишича собит
турдилар. Уларнинг ичида Абу Бакр, Умар, Али, Аббос, Фазл ибн Аббос,
Абу Суфён ибн ал-Ҳорис, Айман ибн Умму Айман, Усама ибн Зайд ва
бошқалар розияллоҳу анҳум бор эдилар. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васаллам амакилари Аббосга баланд овоз билан:

«Эй дарахт соҳиблари», деб чақиришни буюрдилар. (Ҳудайбияда муҳожир ва
ансорийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга дарахт остида байъат
қилган эдилар. Ана ўша кишиларни чақиришни амр этдилар). Аббос баланд
овоз билан чақиришга тушди. Улар эса:

«Лаббайка, лаббайка», деб жавоб бериб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам томон қайта бошладилар. Баъзи кишиларнинг минган улови
қайтмаса, совутини кийиб, уловидан тушиб, пиёда келди. Улардан бир
гуруҳи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида тўплангандан
сўнг, уларга сидқидилдан кучли бир ҳамла қилишга буйруқ бердилар. Шунда
мушриклар енгилиб, пала-партиш қочишга тушди. Асирларни тўплаб,
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қошларига олиб
келишгандагина, бошқа мусулмонлар ҳам қайтиб келишди.



Мусулмонлар учун турли қийинчиликлар синови бўлган
бу ғазотда ҳам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг ёнларида туриб ўзларининг ўта сезгирликлари ила
кўпчиликка фойда кетирадиган ишга сабаб бўлдилар.

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда қуйидагилар айтилади:

«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга қийинчилик ҳақида савол берилди. Шунда у киши:

«Табукка Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан қаттиқ иссиқ
пайтида чиқдик. Бир жойга тушганимизда жуда чанқадик. Ҳатто
бўйинларимиз узилиб кетса керак, деб гумон қилдик. Одамлар сув излаб
юриб-юриб ўлар ҳолатда қайтиб келишар эди. Баъзи одамлар туясини сўйиб,
қорнини ёриб ичидаги ахлатни сиқиб ичишгача борди. Ортиб қолганини
жигарига босар эдилар».

Шу вақт Абу Бакр:

«Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳ сизни яхши дуога одатлантирган. Бизга бир дуо қилинг», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Шуни хоҳлайсанми?» дедилар.

«Ҳа», деди Абу Бакр.

У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини кўтариб дуо қилдилар. У киши
қўлларини туширмасдан туриб ёмғир қуя бошлади. Сўнгра тўхтамади.
Одамлар идишларини тўлғазиб олдилар. Кейин бориб қарасак, аскар турган
жойдан бошқа ерга ёмғир ёғмаган экан».

Ана шундоқ оғир бир пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бу
каби таклифни қилишни Аллоҳ таоло Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг
кўнгилларига солгани ҳам бежиз эмас.

«Алиф. Лам. Мийм.

Рум мағлуб бўлди.

Яқин ерда. Ва улар мағлубиятларидан кейин тезда ғолиб бўлажаклар.

Саноқли йилларда. Ундан олдин ҳам, кейин ҳам барча иш Аллоҳдандир. Ўша кунда мўминлар шодланурлар.

Аллоҳнинг нусратидан. У хоҳлаганига нусрат берур. Ва У азизу роҳиймдир».

Яъни, Рум Форсдан енгилди. Бу ҳодиса арабларга яқин ерда бўлди. Рум ва
Форс ерлари Арабистон ярим оролига бевосита чегарадошдир. Ва румликлар
бу мағлубиятларидан кейин тезда, саноқли йиллар ичида қайтадан ғолиб
бўлажаклар. Румликлар ғолиб бўладиган кунда мўминлар Аллоҳнинг
нусратидан шодланадилар. Аллоҳ хоҳлаганига нусрат беради. Ва У зот азиз
(барчадан ғолиб) ва раҳм-шафқатлидир.

Форс ва Рум давлатлари орасидаги қирғинбарот уруш натижаларидан кейин
бундай гапларни Аллоҳ таоло айтмаса, одам боласи журъат қилиб айта
олмас эди. Ҳар қандай одамга, шунчалар қақшатқич зарбага учраган,
тилка-пора бўлиб кетган Рум давлати қандай қилиб бир неча йил ичида
қудратли Форс давлатини енга олади, деган фикр келиши турган гап эди.
Шундай бўлди ҳам. Мушриклар қуръоний хабарни масхара қилиб кула
бошлашди. Улар манзарани ўз қаричлари билан ўлчашар, аммо Аллоҳ
таолонинг ўлчови бошқа экани хаёлларига келмасди.

Ушбу ҳодиса ҳақида бир қанча ривоятлар келган. Шулардан бири улуғ
муфассир ва тарихчи Имом ибн Жарир Табарийнинг Абдуллоҳ ибн Аббос
розияллоҳу анҳудан қилган ривоятларидир:

«Мушриклар форсликларнинг румликлардан устун бўлишини орзу қилар
эдилар. Мусулмонлар эса, румликларнинг форслардан устун бўлишини орзу
қилар эдилар. Чунки улар аҳли китоб эдилар. Уларнинг динлари ўзаро яқин
эди.

«Алиф. Лам. Мийм. Рум мағлуб бўлди. Яқин ерда. Ва улар мағлубиятларидан
кейин тезда ғолиб бўлажаклар. Саноқли йилларда» оятлари нозил
бўлганида, мушриклар:

«Эй Абу Бакр! Сенинг оғайнинг, Рум саноқли йилларда Форсдан устун бўлади, демоқда-я?!» дейишди.

«Тўғри айтади», деди Абу Бакр.

«Биз билан гаров ўйнайсанми?», дейишди.

Етти йил муддатга тўрттадан туяга гаров ўйнадилар. Етти йил ўтди. Ҳеч
нарса бўлмади. Бундан мушриклар шодланишди. Мусулмонлар маҳзун бўлишди.
Абу Бакр бўлиб ўтган гапни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр
қилдилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Сизнингча, «бизъу» (саноқли йиллар) қанча?» деб сўрадилар.

«Ўндан оз», деб жавоб қилди Абу Бакр.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Бор, гаровнинг устига яна зиёда қил ва муддатни икки йилга ошир», дедилар.

Икки йил ўтмай туриб отлиқлар келиб, Рум Форс устидан ғолиб келганининг хабарини бердилар. Мўминлар бундан шодланишди!»

У вақтларда гаров ҳаром бўлмаган эди. Ояти каримада Рум «бизъа»-саноқли
йилларда ғолиб келиши айтилган эди. Демак, ўн йилдан оз муддатда,
деганидир. Шунинг учун ҳам мушриклар етти йил ўтса ҳам бир гап
бўлмаганидан хурсанд бўлдилар. Аммо Пайғамбаримиз алайҳиссалом ояти
каримада айтилган нарса бўлишига тўла ишончда эдилар. Шунинг учун ҳам у
зот ҳазрати Абу Бакрга гаров қийматини оширишни иршод қилдилар.
Аллоҳнинг айтгани содир бўлди.

Бу ҳодисада Аллоҳ таолонинг каломига, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг сўзларига сиртдан воқеъликдан қанча узоқ бўлса Абу Бакр
Сиддиқ розияллоҳу анҳу яқиний равишда ишонишлари собит бўлди. Бунга
ўхшаш қатъий ишончга молик бўлиш олий даражадаги фазийлатдир. Ҳа,
Қуръони Каримда келган ҳар бир сўз, ҳар бир жумла ва ҳар бир хабарга
комил ишонч билан ишонмоқ керак. Зотан Қуръони Каримдаги хабарга
ишонмаслик куфрдир.



Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам исро ва меърож қилганларида мушриклар бу гапларга умуман ишонмасдан масхара қилиб кулдилар.

Иймон келтирганлардан баъзилари муртад бўлиб, диндан қайтди.

Бир гуруҳ одамлар Ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳу олдиларига югуриб боришди. У киши хабарни эшитгандан сўнг:

«У зот шу гапларни айтдими?» деб сўрадилар.

«Ҳа», дедилар.

«Агар у зот айтган бўлсалар, тўғри айтибдилар, мен бунга шоҳидлик бераман», деди.

«Шомга бир кечада бориб, яна Маккага тонг отмай туриб қайтиб келишига ишонасанми?!» дейишди.

«Мен у кишининг бундан ғариброқ нарсасини ҳам тасдиқлайман. Осмондан хабар айтишини ҳам тасдиқлайман», деди.

Шундан сўнг Абу Бакр «Сиддиқ»–ўта тасдиқловчи, деб атала бошладилар.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг жамиятдаги ўринлари юқори
бўлганидан одамлар ихтилофли масалада у кишининг олдиларига югуриб
борган эдилар. У киши бор гапни айтдилар, қўйдилар. Шу билан баъзи бир
иккиланиб турганларни ҳам иймонда собит қолишларига сабаб бўлган
бўлсалар ажаб эрмас.



Мушрикларнинг шиддатли тазйиқи остида қолган
мусулмонлар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳижратга изн сўрай
бошладилар. Чунки улар Ясрибда ўз диндошлари уларга ёрдам беришларини
яхши билар эдилар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларга:

«Менга ҳижрат диёрингиз кўрсатилди. У хурмозор экан. Икки ҳарра (қора
тошли майдон) орасида экан», дедилар. Бас, ким хоҳласа Мадина томон
ҳижрат қилди. Ҳабашистонга ҳижрат қилганлардан кўплари Мадинага қайтиб
келдилар. Абу Бакр ҳам Мадина томон таёргарлик кўрди. Шунда Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васаллам унга:

«Сен шошилма. Мен ўзимга ҳам изн берилишини умидидаман», дедилар. Абу Бакр:

«Ота-онам сизга фидо бўлсин. Шундоқ умид қилурмисиз?!» деди.

«Ҳа», дедилар У зот.

Бас, Абу Бакр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳамроҳ бўлиш учун
ўзини тутиб турди. Тўрт ойгача ўз ҳузуридаги икки уловни Самарнинг
тўкилган барги ила парвариш қилди.

Оиша розияллоҳу анҳо айтадилар:

«Бир куни ҳаво роса қизиган пайтда Абу Бакрнинг уйида ўтирган эдик. Биров Абу Бакрга:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юзларини тўсган ҳолларида келмоқдалар», деб қолди.

Одатда бундоқ вақтда У зот бизникига келмас эдилар. Абу Бакр:

«Ота-онам У зотга фидо бўлсин. Аллоҳга қасамки, У зотни бу соатда муҳим
иш олиб келган бўлса керак», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам келиб изн сўрадилар. У зотга изн берилди. У зот кирдилар ва
Абу Бакрга:

«Олдингдагиларни ташқарига чиқар», дедилар.

«Отам сизга фидо бўлсин. Эй Аллоҳнинг Расули. Булар ўз аҳлингиз, холос», деди.

«Менга чиқиш учун изн берилди», дедилар. Абу Бакр:

«Ҳамроҳликми? Отам сизга фидо бўлсин. Эй аллоҳнинг Расули», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ҳа», дедилар. Абу Бакр:

«Эй Аллоҳнинг Расули, анави икки уловимдан бирини олинг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ўз баҳосига», дедилар.

Оиша айтади: «Икковларини чиройли қилиб жиҳозладик. Бир қўйни қовуриб
мешга жойладик. Опам Асмаа белбоғидан йиртиб мешнинг оғзини боғлади.
Шунинг учун у «Зотуннитоқ»-белбоғ эгаси деб номланган. Сўнгра
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр Савр тоғидаги бир
ғорга етиб бордилар. Унинг ичида уч кеча беркиниб ётдилар.
Икковларининг олдиларида Абдуллоҳ ибн Абу Бакр ҳам тунни бирга ўтказар
эди. У ёш, сезгир ва ўткир зеҳнли эди. У икковларининг олдиларидан тонг
қоронғусида чиқиб, тонгни Қурайшнинг ҳузурида, Маккада худди ўша ерда
тунагандек отдирар эди. У икковлари ҳақида қилинган ҳар бир гапни
яхшилаб эшитиб олиб, зулумат тушиши билан олдиларига келиб унинг
хабарини еткизар эди. Абу Бакрнинг мавлоси Омир ибн Фуҳайра бўлса,
уларнинг устида қўй боқар эди. Хуфтон вақтидан бир оз ўтганидан кейин у
қўйларни икковлари устида роҳалантирарди. Икковлари тузуккина таом;
офтобда иситилган идишдаги қўйларининг сутига, Омир тонг қоронғусида
у(қўй)ларни қичқириб ҳайдагунча, эга бўлар эдилар. У бу ишни мазкур уч
кечанинг ҳар бирида қилар эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр Бани Дайлдан бир
моҳир кишини ижарага йўл бошловчи қилиб олдилар. У Осс ибн Воил
ас-Саҳмийнинг аҳли ила аҳднома учун қўл ботирган эди. У Қурайш
кофирлари динида эди. Икковлари унга ишонишди. Уловларини унга бериб,
уч кечадан сўнг ғор оғзида учрашишга келишишди. У учинчи кечанинг
тонгида уловларни олиб икковлари олдиларига келди. Икковлари билан Омир
ибн Фуҳайра ҳам юриб кетди. Йўл бошловчи пастқам йўлларни танлади».

Йўл бошловчининг исми Абдуллоҳ ибн Урайқит эди. Ўша вақтда аҳдлашганда
қўлини қонгами ёки бошқа бир рангли нарсагами ботириб туриб аҳдлашилар
эди. Юқорида «аҳднома учун қўл ботирган эди» дейилган жумлада ўша маъно
кўзда тутилган.

Аллоҳ таоло Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳунинг Савр тоғидаги ғорда мушриклардан беркиниб
турганларини «Тавба» сурасида қуйидагича васф қилган:

«Агар сиз унга ёрдам бермасангиз, батаҳқиқ, Аллоҳ унга, куфр
келтирганлар уни икки кишининг бири бўлган ҳолида чиқарганларида,
нусрат берди. Улар икковлон ғорда турганларида, у шеригига, хафа бўлма,
Аллоҳ, албатта, биз билан, деди. Бас, Аллоҳ унинг устидан Ўз
сокинлигини нозил қилди ва сиз кўрмаган лашкарлар билан қўллади. Куфр
келтирганлар калимасини паст қилди. Аллоҳнинг калимаси эса, ўзи юқори.
Аллоҳ ғолиб ва ҳикматли зотдир», деган».

Эй мўминман деб юрганлар, агар сиз бу сафар Пайғамбарга ёрдам
бермасангиз, ҳечқиси йўқ, сизга ёмон бўлади. Аллоҳ Ўз Пайғамбарига
ёрдам бериши турган гап. Уни Маккада кофирлар ўлдирмоқчи бўлиб, гапни
бир жойга қўйганларида ҳам Аллоҳ унга нусрат берган. Аллоҳ кофирларнинг
ёмон ниятларини унга билдирган ва унга чиқиб кетишни амр қилган.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр Сиддиқ билан бирга
ҳижратга чиққанлар. Мушриклар кўп эдилар, Аллоҳ Пайғамбарига ёрдам
берган. Ҳа:

«Агар сиз унга ёрдам бермасангиз, батаҳқиқ, Аллоҳ унга, куфр
келтирганлар уни икки кишининг бири бўлган ҳолида чиқарганларида,
нусрат берди».

Ўшанда Аллоҳ унга ёрдам бермаса, ҳеч ким ёрдам бера олмас эди. Мушриклар орқаларидан етиб келиб қолган эди.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шериклари Абу Бакр Сиддиқ У
зот соллаллоҳу алайҳи васалламга ёмонлик етишидан қўрқиб, агар
мушриклардан бирортаси оёғи остига қараса, бизни кўриб қолади, деб
титраб турардилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам эса, хотиржам
эдилар.

«...икковлон ғорда турганларида, у шеригига, хафа бўлма, Аллоҳ, албатта, биз билан, деди».

Пайғамбаргагина хос бўлган хотиржамликдир бу. Чунки у Аллоҳнинг доимо ўзи билан бирга эканини сезиб туради.

«Бас, Аллоҳ унинг устидан Ўз сокинлигини нозил қилди ва сиз кўрмаган лашкарлар билан қўллади».

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Қуръони Каримда ишоратан зикр
қилинган жойларидан бири ушбу ояти каримадир. Бундай шарафга ҳеч ким
муяссар бўлмаган. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ғорда Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бўлишлари у кишига улкан шараф
бўлганини қуйидаги ҳадиси шарифдан ҳам яққол аён бўлади.

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакрга:

«Сен менинг ҳавздаги соҳибимсан ва ғордаги соҳибимсан», дедилар».

Термизий ривоят қилган.

Шарҳ: Ҳижрат пайтида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга соҳиб
бўлишлик, душман қувиб келган оғир дамларда ғор ичида туриб Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳамкор бўлишлик Абу Бакр розияллоҳу анҳуга
улкан фазийлат ва шараф келтирганини ушбу ҳадиси шарифдан билиб олсак
ҳам бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига бу дунёда
ўзларига ғорда соҳиблик қилганлари учун охиратда жанннатдаги соҳибликни
ваъда қилмоқдалар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу ғордан чиқиб Мадинага қараб юришни бошлаганларида ҳам ажойиботлар содир бўлганини айтадилар.

Имом Бухорий Барро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Абу Бакр Озибдан эгар сотиб олди. Уни мен кўтариб бордим. Озиб ундан
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг (ҳижрат) юришларидан сўради.
У:

«Бизни пойлаш бошланди. Биз кечаси чиқдик. Биз кечамизни ҳам
кундузимизни ҳам то қоқ пешин бўлгунча уйқусиз ўтказдик. Сўнгра бизга
бир харсанг кўтарилди. Бас, биз унинг олдига келдик. Унинг сояси бор
эди. Мен ўзим билан олиб олган чопонни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламга тўшаб бердим. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
унга ёнбошладилар. Мен у зотнинг атрофларидаги нарсаларни тозалай
бошладим. Бирдан кўзим бир қўра қўйларини ҳайдаб биз томон келаётган
чўпонга тушди. У харсангдан биз хоҳлаган нарсани хоҳлар эди.

Мен ундан: «Сен кимнинг ғуломисан?» деб сўрадим.

У: «Фалончиникиман», деди.

Мен: «Қўйингда сут борми?» дедим.

У: «Ҳа», деди.

Мен: «Сен соға оласанми?» дедим.

У: «Ҳа», деди ва қўйлари ичидан бир совлуқни тутди.

Мен: «Елинни ийдир», дедим.

У бир ҳовучча сут соғди. Менда устига латта боғланган сув идиш бор эди.
Ундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун сутнинг устига қуйдим.
Сутни ост қисми совиди. Сўнгра уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламга олиб келдим. У зотга, «ичинг, эй Аллоҳнинг Расули», дедим.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг рози бўлишим учун ичдилар.
Кейин юриб кетдик. Қуваётганлар ортимиздан келишар эди».

Ҳижрат давомида йўлда бўлиб ўтган баъзи ҳодисаларни Суроқа ибн Молик ибн Жўъшам ал-Мудлажий айтади:

«Бизга Қурайш кофирларининг элчилари келиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васаллам ва Абу Бакрни ким ўлдирса ёки асирга олса, икковларининг
диясича мукофот борлигини айтдилар. Мен ўз қавмим Бани Мудлаж билан бир
мажлисда ўтирган эдим. Бирдан улардан бир киши илгарилаб келиб қолди.
Бошимиз устига келиб тўхтади. Биз ўтирибмиз. Бас, у:

«Эй Суроқа, мен ҳозиргина соҳилда одамлар қораларни кўрдим. Менимча
Муҳаммад ва унинг ҳамроҳлари бўлса керак», деди. Суроқа айтади:

«Мен дарҳол ўшалар улар эканлигини англадим. Лекин, улар бўлмаса керак,
сен фалончи ва фалончиларни кўрган бўлсанг керак. Ҳозиргина кўз
олдимизда ўтиб кетишувди, дедим. Сўнгра мажлисда бир муддат ўтирдим.
Кейин ўрнимдан турдим уйга кирдим. Жориямга отни олиб чиқиб, ушлаб
туришни амр қилдим. У тепалик ортида эди. Найзамни олиб уни пастлатиб,
ерга судраб уйнинг орқа томонидан чиқдим. Отимнинг олдига келиб уни
миниб учириб кетдим. У оёқларини тенг ташлаб чопиб мени уларга
яқинлаштирди. Шунда отим қоқилиб, мен қулаб тушдим. Ўрнимдан туриб
ўқдонимдан фол очиш чўпларини олдим. Уларга зарар етказаманми йўқми,
деб фол очдим. Менга ёқмаган нарса чиқди. Фол очиш чўпларига исён
қилдимда, отимни миндим. У мени уларга яқинлаштирди. Ҳаттоки Расулуллоҳ
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қироатларини эшитдим. У зот атрофга
қарамас эдилар. Абу Бакр тез-тез атрофга қарар эди. Бирдан отимнинг
олдинги оёқлари тиззасигача ерга ботиб кетди. Мен унинг устидан қулаб
тушдим. Сўнгра отни қистадим. У ўрнидан турди. Олдинги оёғини чиқара
олмай, чираниб зўрға чиқарди. У ўзини тиклаши билан олдинги оёқлари
ўрнидан тутунга ўхшаш чанг отилиб чиқди. Фол чўплари ила фол очдим.
Менга ёқмаган нарса чиқди. Мен уларга омонлик сўраб нидо қилдим. Улар
тўхтадилар. Отимни миниб олдиларига бордим. Мен улардан тўсилганимни
ўйлаб кўнглимдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ишлари тезда
зоҳир бўлиши ўтди. Бас, У зотга:

«Албатта, қавмингиз сиз учун дия миқдорида мукофот эълон қилдилар», дедим.

Кейин одамлар уларга қарши нима қилмоқчи эканлари ҳақида хабар бердим.
Уларга зод ва матоъ бермоқчи бўлдим. Улар мендан ҳеч нарса олмадилар.
Улар мендан ҳеч нарса сўрамадилар ҳам. Фақат, биз ҳақимиздаги гап
махфий қолсин, дедилар. Мен У зотдан омонлик китоби ёзиб беришларини
сўрадим. У зот Омир ибн Фуҳайрага амр қилдилар. У бир парча терига
ёзди. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юриб кетдилар».

Суроқа ортда қолганидан кейин Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу
Бакр ва бошқа ўз ҳамроҳлари билан ҳижрат сафарини давом этдирдилар.

Ибн Шиҳоб айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир гуруҳ мусулмон отлиқлар
билан келаётган Зубайрга йўлиқдилар. Улар Шомдан келаётган тожирлар
эдилар. Бас, Зубайр Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга ва Абу
Бакрга оқ кийим кийгазди. Мадинадаги мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламнинг Маккадан чиққанларини эшитдилар. Улар ҳар куни
эрталаб ҳаррага чиқиб У зотни интизор бўлиб кутар эдилар. Токи
пешиннинг иссиғи уларни қайтаргунча турар эдилар. Бир куни интизорлари
чўзилиб кетгандан сўнг ортга қайтдилар. Улар уйларига кирганларидан
кейин яҳудийлардан бир киши қўрғонларидан бирининг устига ўз иши билан
чиқди. Бас, унинг кўзи оппоқ бўлиб саробда кўриниб-йўқолиб келаётган
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва У зотнинг ҳамроҳларига тушди.
Яҳудий ўзини тута олмай баланд овоз билан:

«Эй араблар жамоаси! Сизлар интизор бўлиб кутаётган бобонгиз ана!» деб
қичқирди. Мусулмонлар силоҳларига отилдилар. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламни ҳарранинг юқорисида кутиб олдилар. У зот уларниг ўнг
томонларида юриб келиб Бани Амр ибн Авфникига тушдилар. Ўшанда Рабиъул
аввал ойи, душанба куни эди.

Абу Бакр одамларни кутиб олди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам
жим ўтирар эдилар. Ансорлардан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни
кўрмаганлари учун Абу Бакрга салом беришар эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламга қуёш тушиб қолганида Абу Бакр У зотни ридоси билан
соя қилиб тўсди. Ана шунда одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламни танидилар.

Имом Бухорий қилган ривоятда Анас розияллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар:

«Набиюллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага Абу Бакрни мингаштирган
ҳолларида кириб келдилар. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ёш
кўринар ва танилган эмасдилар. Абу Бакр шайх ва танилган эди. Унга
учраган киши:

«Эй Абу Бакр, олдингдаги одам ким?» деб сўрарди. Абу Бакр бўлса:

«Бу мени йўлга ҳидоят қиладиган», дер эди. Эшитган йўлни тушинар эди. У эса яхшилик йўлини қасд қилар эди…

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳарранинг бир томонига тушдилар.
Бас, У зот ансорийларга одам юбордилар. Улар келиб У зотга салом
бердилар ва:

«Икковингиз омонликла ва итоат қилинган ҳолда маркабга миниглар»,
дедилар. Набиюллоҳ ва Абу Бакр миндилар. Улар силоҳлар билан иккиларини
ўраб олдилар. Мадинада, Набиюллоҳ келдилар! Набиюллоҳ келдилар!
дейилди. Улар интилиб назар солишар ва:

«Набиюллоҳ келдилар! Набиюллоҳ келдилар!» дейишарди. У зот юриб бориб,
Абу Айюбнинг ҳовлиси ёнига тушдилар. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи
васаллам:

«Аҳлимизнинг уйларидан қай бири энг яқин?» дедилар. Абу Айюб:

«Меники, эй Набиюллоҳ! Манави ҳовлим, манави эшигим», деди. У зот:

«Сен бориб биз учун кундузиги уйқуга жой ҳозирла», дедилар. У:

«Икковингиз Аллоҳнинг баракаси ила ўрнингиздан туринглар», деди».

Ушбулардан Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳижратларида
нафақат Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ўзлари балки бутун оила
аъзолари ва хизматкорлари ҳам фаол иштирок этганлари кўриниб турибди.
Энг оғир ва нозик пайтларда энг садоқатли ва ишночли кишиларга
суянилади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз ҳижратлари
вақтида, инсоният тарихидаги энг ҳаяжонли онларда, Абу Бакр Сиддиқ
розияллоҳу анҳу ва у кишининг оиласига суянганлари уларнинг фазлини
кўрсатади.



Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу
алайҳи васалламдан ҳеч ажрамаган, ҳамма жойда бирга бўлишга ҳаракат
қилган саҳобаи киромлардандир. Агар ажраб бирор бир ҳодисада иштирок
эта олмай қолган бўлсалар ҳам бўлсалар ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламнинг топшириқларини бажариб юрган бўлганлар.
Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳижратдан кейин бошлаган ишларида ҳам Абу
Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу фаол қатнашганлар. Масжиди набавийни
қуришда ҳам Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу жон куйдириб меҳнат
қилдилар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг масжиди шарифлари қурлгандан
кейин, у зотга ҳужралар ҳам қурилди. Мазкур ҳужраларининг эшиклари
масжид томондан очилган эди. Эшикни очиб масжидга кирилар эди.
Ҳужраларга кирмоқчи бўлган одам масжид орқали кирар эди.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўрнак олиб саҳобаи киромлар ҳам
масжид атрофига ўзлари учун ҳужралар қурдилар. Мазкур ҳужраларнинг
эшиклари ҳам масжид томондан очилган эди. Шундоқ қилиб кўпчилик масжид
орқали ўз уйига кириб чиқадиган бўлиб қолди. Бора-бора бу нарса масжид
ишига халал берадиган бўлиб қолди. Ана ўшанда саҳобаи киромларга
масжиддан бошқа тарафдан эшик очишни амр қилдилар:

«Масжидда ҳеч бир эшик қолмасдан ҳаммаси беркитилсин. Илло Абу Бакрнинг эшиги бундан мутасно», дедилар».

Бу қилинган истисно ҳам Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ҳузурларида Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг ҳурматлари ниҳоятда
юқори эканлигига ёрқин далилдир.

Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу ўз қўшнилари билан биргаликда
келишиб олиб, навбат ила Пайғамбаримиз ҳузурларида турганликлари, У
кишининг ўзидан ривоят қилинган. Бунда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламдан бирор гап чиқсаю биз бехабар қолмайлик деган маъно бор эди.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи
васалламга бўлган суҳбатлари у кишининг Исломга келган лаҳзаларидан
бошланиб У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам рафиқи аълога интиқол
қилгунларича ана шундоқ тарзда давом этган. Ҳар доим Пайғамбар
соллаллоҳу алайҳи васалламнинг атрофларида парвона бўладиган саҳобаи
киромлардан бири Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу эдилар.

Бу ҳолат айниқса Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари иштирок этган ғазотларда яққол кўзга ташланган.