Откройте свой Мир!

Сказание
о Шанышкылы Бердыкожа-батыре



В Казахстане сохранилось множество легенд и сказаний, в
которых из уст в уста издревле передаются сведения о героях, любимцах народа.

Об одном из них поведал старый аксакал…

В предгорьях Каратау некогда располагался древний род
шанышкылы.

В семье знатного охотника Арык Мергена долго не
было детей. Однажды в его юрту зашел путник. Мерген радостно встретил
незнакомого человека: угостил кумысом, накормил досыта. Путник поблагодарил
радушного хозяина за теплый прием и перед уходом сказал: «Я знаю, что у тебя
скоро родится сын. Тебе пришлось долго ждать, и за твое терпение, жена подарит
тебе бала-батыра. Радуйся Арык Мерген, твой сын прославит ваш род великими
подвигами. Слава о нем распространится по всей степи…» Путник ушел. Шло время…



И вскоре по аулу разлетелась радостная весть: «У
Арык Мергена родился сын!» Отец не чаял души в своем мальчике. Он рано научил
его стрелять из лука, скакать и, в полевых условиях, даже спать верхом на
лошади. Мерген радовался - сын все схватывал налету!

С годами мальчик, имя которого Бердыкожа, овладел
всеми видами военного искусства, приемами рукопашного боя. Уже в детстве не
было ему равных в борьбе, скачках, состязаниях в силе и ловкости. Девушки мечтали
об одном его взгляде. Сверстники уважали сильного юношу за справедливость,
честность, отзывчивость и между собой называли его «Бала-батыр».

Бердыкожа рано повзрослел, потому что наступили
неспокойные времена. То и дело на казахские земли совершали набеги джунгары,
волжские калмыки, киргизы, китайцы. В одном из таких набегов был убит его отец
Арык Мерген, а мать, не выдержав горя, тут же умерла. Навсегда запомнил юноша
высеченные отметины на вражеской стреле в теле своего отца.

Бердыкажа взял в руки оружие, поклонился могиле
родителей и поклялся отомстить врагам, за горе, принесенное, его семье,
сородичам.

Воин, наделенный, богатырской силой, не знал себе
равных и в первом, в своей жизни бою, он бесстрашно вступил в жекпе жек –
схватку один на один со своим противником, на глазах у всех участников
сражения.




Это было первое испытание на прочность.

Огромный, как туча, джунгарский воин на всем скаку
несется навстречу Бердыкоже. Батыр чувствует сильный удар при столкновении двух
лошадей, почти теряет равновесие, но тут он вспоминает первые в своей жизни
уроки отца- Арык Мергена, который учил в случае опасности - не выпускать из рук
поводья. Цепкие руки Бердыкожи делают большое усилие, и, лошадь встает на дыбы.
Сильным ударом копыт, его верный конь, смягчает сильнейший удар копьем опытного
противника, от которого потемнело в глазах джигита.

Первая атака отражена. Воины разъезжаются в
стороны, но вражеский воин не дает время на обдумывание, теперь он намерен
продемонстрировать всем свою силу и ловкость, но не тут то было. Встрепенулся
от удара Бердыкожа и коршуном напал на своего противника. Изловчившись, он
выбил джунгара из седла. Чувствуя свое превосходство, подбадриваемый криками и
свистом своих воинов, Бердыкожа на время потерял бдительность и, неожиданно
почувствовал жгучую боль в плече - это была стрела противника, но какая стрела,
именно с такими же отметинами, которые были на стреле, смертельно ранившей
отца…


 




Собрав всю свою силу духа, воин степным барсом
накинулся на своего противника. Его ярость не знала предела. Бердыкожа
почувствовал в себе такое превосходство, что победа была неминуема. Взглянув в
глаза своему противнику, он нанес ему смертельный удар за отца, за мать, за
разоренный аул….

Еще много раз будет вступать Бердыкожа в поединки с
вражескими предводителями. А ведь победа в единоборствах, в то время, решала
исход боя, помогала избежать кровопролития. Одолевая самого сильного
противника, воин убеждал своих земляков в неизбежной победе, тем самым подрывал
боевой дух врагов. Ведь убедительный пример одного - это вдохновение для сотен
воинов.


Слава о бесстрашном Батыре
разлетелась по всей степи. Говорят, что самые большие свои воинские награды
Шанышкылы Бердыкожа получал из рук самого Абылай-хана.

Однажды, когда в очередной раз Батыр со своим войском
выдвинулся в боевой поход, на одном из перевалов гор Каратау он встретил
старца. Тот приблизился к батыру и сказал: «Не ходи. Это будет твой последний
бой». Не мог батыр, верный своему воинскому долгу, отказаться от битвы, бросить
своих воинов.

Предупрежденный, о своем последнем бое, Бердыкожа,
и сам чувствовал какую-то тяжесть на сердце, как будто это был его последний
день жизни, но смело двинулся смерти навстречу. Его сыновья, находились рядом и
не верили в пророчество старика, но после трудного боя на своих руках вынесли
бездыханное тело отца и самого легендарного батыра...

Они выполнили его последнюю волю: похоронили со
всеми воинскими почестями в родовом кочевье, рядом с отцом и матерью…

Старики говорят, что именно так в степи
современного Каркаралинского района, Карагандинской области еще в XVIII веке
возник необычный мазар, у которого купол напоминал боевой шлем воина - шлем
легендарного Шанышкылы Бердыкожа, героя овеянного народной славой, легендарного
защитника земли казахской.



Семенюта Людмила Ивановна

г. Костанай

Уважаемые шанышкылинцы и шанышкылинки!
Меня
зовут Бахытжан Бектенов. Я ваш сородич - Сурым-шанышкылинец. Я изучаю
наше шежире (известные мне шежире прилагаю) и нахожу в 
версиях шежире  некоторые разногласия. Эти разногласия ставят под
сомнение корректность всех шежире, так как неизвестно которое из них
верно. В связи с чем, я решил провести генетическое исследование нашего
рода. Исследование заключается в тестировании Y-хромосомы. Y-хромосома
есть только у мужчин и это значит, что наследуется исключительно от отца
к сыну. Данное исследование позволит не только скорректировать наше
шежире, но и даст информацию о наших далеких предках, что  будет опорой в
установлении истории нашего рода.




Тестировании Y-хромосомы проводится в лаборатории FTDNA в США 
http://www.familytreedna.com/ и стоит, в переводе на наши деньги, 20000 тенге. Результаты теста будут опубликованы на http://www.familytreedna.com/public/Shanishkili/default.aspx?section=yresults,
это специальный проект, его организовал я для шанышкылицев. Результаты
тестов Y-хромосомы других казахов и казахстанцев опубликованы на http://www.familytreedna.com/public/alash/default.aspx?section=yresults. Мои результаты тестов Y-хромосомы опубликованы в обоих проектах.




Я прошу вас принять участие в деле исправления
нашего шежире и сделать тест своей Y-хромосомы. Наше родовое
самосознание нужно только нам самим и никому больше!

С уважением Бахытжан.


Шежире Шанышкылы по казахскому шежире (Бейсенбайұлы Жарылқап. Қазақ шежіресі (ғылыми дәйектер мен «Ана тілі» газетіне түскен қалың шежірелік мәліметтер негізінде жасалған). – Алматы. 1994 – 160 с. – ISBN 5-615-01436-9):
I.    Бектау
a.    Балық[1. Ақкөтей, 2. Балта, 3. Жаңбыршы,4. Жүнсіз, 5. Қарақалпақ, 6. Қият, 7. Қырықсадақ, 8. Мамыт, 9. Сұрым, 10. Торқыс]
b.    Күрпік[1. Ағанай, 2. Араншы(2.1. Арық, 2.2. Есназар, 2.3. Шәрік),3.  Дәулет, 4. Жолық, 5. Мыңтай(5.1. Жауынбай(5.1.1. Боқа), 5.2. Қармыс(5.2.1. Әжіке, 5.2.2. Бәймен(5.2.2.1. Жиенбай, 5.2.2.2. Көшек, 5.2.2.3. Құдайқұл, 5.2.2.4. Малай, 5.2.2.5. Нанай), 5.2.3. Көрік)), 6. Үкібай]
II.    Дарқан[1. Еңкес, 2. Құлтума, 3. Оршақ, 4. Шошым];
III.    Саңырау[1. Бесбай, 2. Елеукер, 3. Жантеке, 4. Жауқашты, 5. Жаулы, 6. Жұдырық, 7. Көкмойын, 8. Қаламыш, 9. Қаратұқым, 10. Құрбақа, 11. Сасбақа, 12. Сәрке, 13. Тоқымбай].

Шежире Шанышкылы по Н.Келимбетову (Немат Келімбетұлы. Шанышқылы – Сұрым шежіресі. – Алматы, 1996. – 113 с. – ISBN 5-7667-3825):
I.    Бектау
a.    Күзен[1. Ағанай, 2. Араншы, 3. Көрпік, 4. Қият, 5. Мыңтай(5.1. Айқымберді, 5.2. Аламан(5.2.1. Құнас, 5.2.2. Найманбай, 5.2.3. Өтепалы, 5.2.4 Уанас, 5.2.5. Шетік), 6. Қара, 7. Қызылқұрт(7.1. Арық, 7.2. Есназар, 7.3 Шәрік), 8. Сұрым(8.1. Жәдік, 8.2. Салпы, 8.3. Тілеулі, 8.4. Шегір)];
b.    Үзен[1. Жолық, 2. Көкмойын, 3. Көрік, 4. Қаратұқым, 5. Тастаұзақ];
II.    Дархан[1. Еңкеш, 2. Құлтума, 3. Оршақ, 4. Шошым];
III.    Қарқаба[1. Ақкөтей, 2. Балық(2.1. Балта, 2.2. Жұдырық, 2.3 Мамыт, 2.4. Торқыс), 3. Жаңбыршы, 4. Жүнсіз, 5. Қарақалмақ, 6. Қырықсадақ];
IV.    Саңырау[1. Алпамыс(1.1. Жантеке, 1.2. Жаулы, 1.3. Сарбұқа, 1.4. Сары, 1.5. Сәрке), 2. Бесбай, 3. Бозқасқа, 4. Елсұғар, 5. Жанбосым, 6. Көмек(6.1. Елеукер, 6.2. Жауқашты, 6.3.Қаламыш, 6.4. Құрбақа)];
Мыңбай*(1. Жауынбай(1.1. Боқа), 2. Қармыс(2.1. Әжіке, 2.2. Бәймен)).
* - Есімі ру атына айналған аталардың ішінде Мыңбай есімімен бізге жеткен ру жалпы Шанышқылы шежіресінде жеке-дара тұр.

Шежире Шанышкылы по А.Данай (Әбдуәлі Данай. Шанышқылы тайпаның ақтандық жақтары. – Тараз, 1999. – 131 с.):
I.    Балық[1. Ақкөтей, 2. Балта, 3. Жабы, 4. Жабытай, 5. Жаңбыршы, 6. Жүнсіз, 7. Қарақалпақ, 8. Қатаған, 9. Қият, 10. Құлшығаш, 11. Қырықсадақ, 12. Мамыт, 13. Сұрым, 14. Торқыс, 15. Шыбықтай];
II.    Дархан[1. Еңкес, 2. Құлтума, 3. Оршақ, 4. Шошым(4.1. Ғазы, 4.2. Дәулет, 4.3. Сегізсары, 4.4. Ұста, 4.5. Шағыр)];
III.    Көрпік[1. Ағанай, 2. Араншы(2.1. Айқымберді, 2.2. Бессары, 2.3. Қарабала, 2.4. Қызылқұрт), 3. Жаулыбай(3.1. Боқа, 3.2. Тас, 3.3. Тоғызақ), 4. Жолық, 5. Қармыс(5.1. Әжіке, 5.2. Байғұтты-Көрік, 5.3 Жиенбай (5.3.1. Көшек, 5.3.2. Құдайқұл, 5.3.3. Малай), 5.4. Мәліке, 5.5. Өзенбай)];
IV.    Саңырау[1. Бердіс(1.1. Көкмойын, 1.2. Сасбақа(1.2.1. Бессоқыр, 1.2.2. Жарылқас, 1.2.3. Қоңырбөрік, 1.2.4. Қызылмойын, 1.2.5. Сәрке, 1.2.6. Шалпы)), 2. Дербіс(2.1. Бесқасқа, 2.2. Беспай, 2.3. Елеукер, 2.4. Жапатеке, 2.5. Жаулы, 2.6. Көнексары, 2.7. Қаламыш), 3. Жауғашты, 4. Жұдырық, 5. Қаратұқым(5.1. Анақ, 5.2. Бөкенбай, 5.3. Жаманқара, 5.4. Кішібай, 5.5. Намаз(Әулие-аталықтар: 5.5.1. Жиен, 5.5.2. Қойайдар, 5.5.3. Өмір, 5.5.4. Семізбай. Ташкенттіктер: 5.5.5. Есенаман, 5.5.6. Келесбай, 5.5.7. Құлыбай, 5.5.8. Қырғызбай)), 6. Тоқымбай].

Шежире Шанышкылы по М.Омарулы (Мекембай Омарұлы. Шанышқылы шежіресі. – Ташкент, 2000. – 232 с. – ISBN 5-8255-0662-4):
I.    Балық[1. Ақкөтей, 2. Балта, 3. Жабы, 4. Жабытай, 5. Жаңбыршы, 6. Жүнсіз, 7. Қарақалпақ, 8. Қатаған, 9. Қият, 10. Құлшығаш, 11. Қырықсадақ, 12. Мамыт, 13. Сұрым, 14. Тұрқіс, 15. Шыбынтай];
II.    Дархан[1. Еңкес, 2. Құлтума, 3. Оршақ, 4. Шошым];
III.    Күрпік[1. Ағанай, 2. Араншы, 3. Жаулыбай(3.1. Боқа, 3.2. Тас, 3.3. Тоғызақ), 4. Жолық, 5. Қармыс(5.1. Көрік{шын аты Байғұтты}, 5.2. Малай(5.2.1. Әжіке, 5.2.2. Бесуыл(5.2.2.1. Әйтімбет, 5.2.2.2. Жиенбай(5.2.2.2.1. Дәулет, 5.2.2.2.2. Үкібай(5.2.2.2.2.1. Бектемір, 5.2.2.2.2.2 Бота, 5.2.2.2.2.3. Жанысбай, 5.2.2.2.2.4. Жолболды, 5.2.2.2.2.5. Жолымбет, 5.2.2.2.2.6. Нар, 5.2.2.2.2.7. Олжа, 5.2.2.2.2.8. Тайлақ)), 5.2.2.3. Көшек, 5.2.2.4. Құдайқұл, 5.2.2.5. Сәрік), 5.2.3. Мәліке))];
IV.    Саңырау[1. Бердіс(1.1. Жауқашты, 1.2. Жұдырық, 1.3. Көкмойын, 1.4. Қаратұқым, 1.5. Сасбақа(1.5.1. Бессоқыр, 1.5.2. Жарылқас, 1.5.3. Қоңырбөрік, 1.5.4. Қызылмойын, 1.5.5. Сәрке, 1.5.6. Шалпа), 1.6. Тоқымбай), 2. Дербіс(2.1. Бесбай, 2.2. Бесқасқа, 2.3. Елукөр, 2.4. Жапатеке, 2.5. Жаулы, 2.6. Көнексары, 2.7. Қаламаш, 2.8. Қорсай)].

Korsay.

Mektep #17 & stadion

Mazar men Kultobe

Garaj
Qizilsay men kopir.

Этот осел каждый день тащит воду без гонения хозяина.

           


 


 


 


                           Құрамалар құрылтайы.


 


  Ташкент облысы Жоғары Шыршық ауданы Қорсай ауылы. Қараша айының екініші
сенбісі. Жылда осы күні Қорсай ауылын мекен еткен құрамалардың Ташкент
облысында шашырап кеткен руластары жиналады. Өз басым құрамаларды бұлағы
қазақтан басталып, сағасы өзбек ұлтына құйып жатқан өзенге ұқсатамын. Осы
халықты зеріттеүге ықласым да жоқ емес. Күні бүгінге дейін құрамаларды бастан
аяқ ешкім зеріттемеген секілді. Осы жұмысты қолға алғым келіп ауылдағы құрама
ағаларға жолықтым. Ниетімді құптаған олар 14-қараша күні Краснагорский
қалашығының етегіндегі Талбұлақ мекеніне өздерімен бірге ерітіп бармақ болды.
Мақсат-сол күні жиналатын құрамалардың ішіндегі қариялар мен өз тарихын жақсы
білетін кісілерден құрамаларға тиісті мәлімет жинау.


 


  Қазан айының екінші сенбісі де келді. Аталмыш
жиынға ауыл тұрғындары Қалдар ағамен бірге баратын болдым. Жиын өтететін жер-
Талбұлақ Қорсайдан 12 км шығыста, тау баурайында орын тепкен.Тап сол жерге
бізді жеткізіп салатын автобус та көп күттіртпей келіп қалды. Ауылды артта
қалдырып тауға қарай жүріп келеміз. Ауылдан бір шақырымдай жол жүргенімізден соң,
Қызыл деп аталатын кең жайылым мен орыстардың дачалары басталды. Дача деп баяғы
дем алуға қаптап келетін орыстарға тола дача емес. Қазір адамдар істемпаз болып
кетпеген ба? Азын аулақ қалған орыстар мен пайданың көзін жақсы білетін
өзбектер бұл дачаларды әлдеқашан мал шаруашылық фермаларына айналдырып
жіберген. Жол бойында жайылып жүрген малдар мен күрке-тауық көз тартады.Шамасы
бір шақырым жерге созылып жатқан дача артта қалған соң, үлкен төбелер
басталады. Осы төбелерді жылан сияқты ирелеңдеп жоғары қарай күшеніп келе
жатқан автобус ең биік нүктеге әүпірімдеп жүріп әрең жетті-ау. Жолдың ендігі
бөлігімен жүрү оңайға соғады.Төбенің басына жеткен авттобус енді келе үлкен
сайға қарай ырғып түсіп жатыр.Төменде тау етегіндегі Талдыбұлақ алақандағыдай
көрініп тұр. Әр-әр жерінде қызыл тастары қатпарланып жатқан тау жоталарын
бойлап аққан Қызылсай өзенін өткеннен кейін автобус тоқтап жерге түстік. Жиын
өтіп жатқан үйге шамалы қалған.


 


  Есік алдында темекі шегіп тұрған бір топ
еркектер бізді қарсы алды. Өзбектердің ішінде жасайтындары өзбек болып,
қазақтың ішінде жасайтындары қазақ болып кеткен құрамалардың қай ұлттың мәдени
ықпалында көбірек қалғаны мені қызықтыра бастады. Мұны анықтау үшін осы
халықтың салт-дәстүрі мен тілін зеріттеү керек. Бұл зеріттеүді құрамалардың
сәлемдесүінен бастамақ болдым. Алдымыздан шыққан кісілер бізбен амандаса
бастады. Олар оң қолдарымен менің сол бауырымды ұстап, сол қолдарын оң желкеме
қойды, мен де дәл сүйттім. Бір-біріміздің бауыр мен желкелерімізден қол алған
соң қайта қол алысып амандастық.. Баяғыда құрамалар желкелерін соғыстырып
амандасатын. Біздің қазіргі амандасуымыз сол сәлемдесүдің ықшамдалған түрі еді.
Мұндай сәлемдесү түрі құрамаларға кімнен өтті? Ташкенттің қазақтарынан ба?
Қазақтарда мұндай сәлемдесү түрін тек жаназада қолданады. Әлде өзбектерден өтті
ме? Төрт жыл Ташкентте оқып бірде-бір 
өзбектің былай сәлемдескенін көрмеппін.Бұл шамасы Ташкенттің таулы
аймақтарын мекен еткен ұлттарға тән сәлемдесү болса керек.Не болса да бұл
үрдісті құрамалардың еншісіне бере салу дұрыс.Өйткені олар жаппайынан осылай
амандасады.


  Қалдар аға көптен бері көрмеген руластарымен
біраз қал-жағдай сұрасып алды. Соң үйге қарай жол алдық. Ішкеріге кіргенімізде
алдымыздан бір топ әйелдер шықты.Үсті басындағы киімнің бәрі өзбекше. Алдымда
бара жатқан Қалдар аға оң қолын жүрегіне қойып сол желкесін шамалы еңкейтті.Әйелдер
оның оң желкесін қағып жылы шыраймен амандасып жатты.Мен де оң иығымды
еңкейткен болып амандық сұрастым. Менің де желкем қағылды.Амандасудың бұл түрі
күдіксіз өзбектерге тиісті.


 


 Дәлізден ұзына түскен қонақ үйге кірдік.Төрде
жастары жетпістен асқан қариялар мен он шақты орта жасар кісілер отыр екен.
Бәрімен амандық сұрасып отыра қалдық.. Қалдар аға үйде отырған руластарымен
қал-жағдай сұрасты. Мен болса олардың сөйлеп тұрған тілінің ерекшеліктеріне мән
беріп отырдым. Олжас Сүлейменов айтқандай «Тарих-жер астында жатқан қазына
болса, тіл-оны қазып алатын басты құрал» емес пе? Мені танымаған кісілер маған
қайта-қайта қарап әңгімеге кірісіп кетті...


 Арадан шамасы бір сағат уақыт өтті.Нағыз
құрама тілін анықтаймын ба деген құлшынысыма су себілгендей болды.Үйге
бірте-бірте келіп бөлмені толтырған қырық шақты кісілер әр түрлі ауданнан
келгендіктен тілдері бір келкі емес еді.Қайсылары қазақтың ішінде тұрса
қазақшалау, қайсысы өзбектердің ішінде тұрса өзбекшелеү сөйлеп тұр.Бар үміт
төрде отырған бес алты қарияда.Сірә, тілін шамалы болса да баз қалпында
сақтаған солар шығар ау. Бет әлпеті қазақтар мен Жиделі Байсұн елінің
қоңыраттарынан аумайтын жасы сексен беске келген сары реңді қария отырғандарға
ұсыныс жасады:-«Кәне болмаса, осы үйден дәм еткен әрүақларға бағыштап бір
тілауат түсіріп жіберейік.Жеңгеміздің әрүағы бір қуанып қалсын». Талбұлақтың
өзінде тұратын бір қария әрүақтарға арнап құран оқып бата қайырды...


  Негізі құрама тілін баяғының турколог
ғалымдары қазақ тілінің бір диалекті ретінде атап кеткен. Ал өзбектер бұл тілді
өзбек тілінің қыпшақ диалекті ретінде қабылдап отыр. Төрде отырғандардан құран
түсірген кісіге қазақ тіліне жақын сөздер айтылды: «Осы әтрапта (төңіректе) ең
қариясы сен болып қалдың.Жаштарға өзің бас болып жүр. Оған «Мен ғой өзімді
қария деп жүрмін. Бірақ жастар мені елемей жүр»!-деген нағыз қазақ тіліндегі
реніш жауабы қайтты. Арадан біраз уақыт өтіп қариялардың бірі жиналып отырған
құрамалардың президенті Маметалі ағаға, -Дауысыңа не болып қалды?-деп сұрады.
Ол кісі де жауапты қазақшалап берді:-Кеше тау жаққа айналып шықан едім. Су
ішкім келіп сусап кетсем бола ма?Шыдай алмай мұздай бұлақ суынан су іше салған
едім тамағым үстіп хырылдап қалды».


  Сонымен қазақша сөздер легі тоқтаған жоқ.
Әсіресе төр жақтан «жақсы, жүрү, жеңге» сияқты й әрібінен емес ж әрібінен
басталған сөздер шығып тұрды.Алайда құрамалардың ж әрібі қазақтың ж әрібі
сияқты жұмсақ емес . Көбірек арап пен өзбектің ж-сы сияқты қатаң келеді. Төрге
қарама-қарсы жақтағы жағдай біраз өзгеше. Біздің ауылдан келген Қалдар аға мен
артымыздан біраз кешігіп келген Бахтияр ағаны айтпағанда, көбі өзбекше сөйлеп
отыр.Негізі, төр мен кіре берістегі айырмашылық тек тілде ғана
емес.Антрапологиялық түр жағынан да айырмашылық байқалады.Төрдегі шалдар
Оңтүстік Сібір немесе қазақ-қырғыз антропологиялық түріне жатса, төмендегі
жастардың жарымынан астамы Памир-Ферғана (өзбек-тәжік) түріне келіп тұр.


 


  Әңгіме арасында орайын тапқан Қалдар аға өз
топтарының президенті Маметәлі ағаның қасына келген бойы мені таныстырып,
жиналысқа келген мақсатымды айтты.


-Бұл жігіт туралы
өзім де сұрамақ болып тұрған едім-деп сөз бастаған Маметәлі аға іштей риза
болып менің қолға алған жұмысымды қоштай кетті:-Өте дұрыс екен. Бір өкініштісі
Карімбайдың кетіп қалғаны. Сол кісі тарихты жақсы білетін еді. Біздің топтың
шежіресін де дайындап қойған сол.Оқасы жоқ, біз Карімбайдан сол шежірені
аламыз. Ал біздің келіп шығу тарихымызға келсек, ол былай болған:-Біздің
Төлекбай деген атамыз бәйбішенің ұлы болған екен.Бір күні ол кісі тоқалдан
туған інісі мен ауға шығыпты.Көл жағасына барып ау басталады. Төлекбай атамыз
ауадан бір үйректі атып түсіреді.Алайда су ортасына түскен үйректі өзі барып
алмай, тоқалдың баласын жұмсапты.Ағасының сөзін бұлжытпай орындаған атамыздың
інісі су ортасына барғанда батпаққа батып мерт болыпты.Суық хабармен әкесінің
алдына оралудан қорққан атамыз осы аймаққа қашып келген екен.Негізі Төлекбай
қазақтың Керейіт руыннан шыққан екен.Ал сол қайғылы оқиға Қызылорда жақта орын
алған.Төлекбайдан үш перзент туылыпты.Осы арада отырғандардың барлығы сол
Төлекбайдың үш баласының ұрпақтары.Құдайға шүкір санымыз бір неше жүзден асып
түседі.Соңғы кезде перзенттнріміз бір-бірін танымай қалған.Себебі, барлығымыз
тағдырдың тәлкегімен әр жерге шашырап кеткенбіз. Негізі Төлекбайдың ұрпрақтары
осы жерден бір неше шақырым жоғарыдағы тау баурайында жасау керек еді. Отызыншы
жылдары мақта алқабының кеңеюімсен байланысты таудағы барлық құрамаларды соның
ішінде бізді де күштеп жазықтықтарға айдап түсірген.Араларымыз бір-бірінен
алыстап кеткеннен соң перзенттеріміз бір-бірін танымай кетті.1989 жылы анау
отыған көз әйнектегі кісімен сенің ауылыңнан келген Қалдар ағаң бір-бірін
танымай төбелесіп қалған. Осындай дәрежеге жеткенімізден соң Қалдардың әкесі
Сәүірбай аға жылла екі рет жиналатын үрдіске негіз салды, яғни қараша мен мамыр
айының екінші сенбісінде жиналуды рәсімге айналдырдық.Жиналыстың шығынын жылда
кезекпенен аламыз.Бастапқы кезде адам көп жиналатын.Жиналысқа бір бұқалаш немес
тана соятын едік. Соңғы кезде адам аз жиналатын боп баратыр. Осы жерде
отырғандар туысқандарымыздың үштен бірі ғана.»


 


  Рулардың тарихын қысқаша баяндап берген
Маметәлі аға жыл сайын аз жиналып жатқан жағдайды қозғап біраз өкпелеп алды:-
«Мен бір өзім қайсы біріне үлгірем. Әр кім өз тобыны қадағалап, сүйреп
келмейсіңдер ме!»


  Арадан біраз уақыт өтіп ыстық сорпа мен
мұздай арақ кіріп келді.Арақты көрген Мәметәлі аға «Осы жылдап бастап арақ
деген бәлені доғарамыз деп едік қой! Бәрібір алдырыпсыңдар!»-деп шамалы
ашуланып алды.Құрамалар қазаққа тағы да бір рет жақындығын көрсетіп арақтың
бәрін ашты...


  Келгенімізге бір неше сағат болды...Темекі
шекпек болған жастармен сыртқа шықтым.Араға көп уақыт салмай палау да пісіп
қалды.Тамақпен бірге тағы да ішкеріге кірдік.Қайтіп кіргенімізде жағдай шамалы
өзгеше еді.Күнімен әңгімеге қосылмай отырған орта жастағы кісілер беттері
қызарған бойы еттері тіріліп қалыпты. Сондай жағадайға түскендердің бірі Әліжан,
мені қасына шақырып аталары туралы өз білгендерімен бөлісті. Ол таза өзбек
тілінде сөйледі:-Біздің атамыз Төлекбай төбелеске жақын жауынгер кісі болыпты.
Ол кісі өзінің жауынгерлік қабілетінің арқасында Қоқан ханының әскербасшы
лауазымына дейін көтерілген екен. Атамыздың ханның көзіне түскені соншалық хан
оны өз перзентінің жеке жаттықтырушысы ретінде жалдапты.Бірде атамыз хан
перзентін жүзүге үйретіп жатқанда бала суға батып кеткен екен. Атамыз оны дереү
құтқарып жағаға алып шыққан. Дегенмен, бала жан тапсырып үлгірген. Не керек осы
қайғылы оқиғадан соң, Қоқан ханы атамызды жанұясымен қосып сарайдан айдап
салған.Сондағы атамыздың келген жері осы айналадағы таулар екен.»


  Бұл әңгіменің қаншалықты шын, қаншалықты рас
екенін білмедім.Мүмкін Әліжан ағамыз қызып алып қиялына ерік беріп жіберді ме?
Ол жайлы қариялардан сұрап үлгірмедім. Егерде осы әңгіме рас болса, сірә
Төлекбайдың жалғыз жауы су болып шыққаны ма? Бір жолы інісі суға батып кетсе,
екінші жолы өзіне тапсырылған хан баласы. Суды өзіне жау деп сезген Төлекбай судан
алыс тұрам деп осы тауларды мекен етті мекен?


 


  Екініші тамақ таусылған соң, жиылғандар
қайтамызға түсіп қалды. «Қыстың күні бір тұтам болады»-деген Маметәлі аға
жұртты жиналуға шақырты.Еркектердің барлығы түгелдей жиналған соң менің
ұсынысымды талқылауға салды.Әдеттегідей сөзді Маметәлі аға бастады:-Енді мына
жігіттіңң ұсынысын былай шешеміз! Қалдар! Сен Карімбайдан шежірені алып
бересін.Соның өзі жетер мекен не деп ойлайсыздар? Кімнің қандай ұсынысы бар?


 


  Жиналғандардың ішінде ұсынысы барлар жетерлік
екен. Бірақта көбісі менің жоспарымды түсінбеген екен.Олар мені бір кітапты тек
қана Төлекбайдан тарқаған ұрпаққа арнайды деп ойлап ұсыныстарды асыра сілтеп
берді.Біреү тұрып Төлектің бар әүлетін қашан туылып, қай жерде жасап осы күнде
немен айналысып жатқанын түгелдеп жазып берейік десе, бірі тұрып «Мен осыдан
бір неше жыл ілгері әр бір жанұяға жеке-жеке сауалнама тарқатқанмын.Соны ешкім
толтырмады.Келіңдер соны толтырып берейік!»-деп жатты.Ортада әр кім өз білгенін
айтып қи-шу басталды.Біздің ауылдан кешігіп келген Бахтияр аға да құры
қалмады.Ол өзі сөзге шешен әзілкеш кісі болғандықтан әңгіме барысын дереү
әзілге бұрып жіберді.Төрдегі қарияларға қарама-қарсы отырған ол, сұқ саусағын
төрге тіреп, «Парман!Әттең сен бұл жиынға он жыл алдын келгеніңде ғой! Ол кезде
мына төрде отырған кісілер ортада отырған еді. Ол кездегі төрде отырған шалдар
саған керекті мәліметті керегінше айтып бертін.Өйткені олар СССР дың арағын
ішкен, есі сау адамдар еді.Ал мына кісілер Өзбекістанның самопал арағын ішіп
миы айнығандар.Сондықтан әркімнің ұсынысын көңіліңе жақын ала бермей, өз
білгеніңді істе.Керекті мәліметтерді ал дағы, қай бірін жазасын, қай бірін  шығарып тастайсың өз еркіңде.»


 


  Бахтияр ағаның сөзіне жарыла күліп енді
басылған кісілердің ортасынан  суырылып
шыққан Қалдар аға құрамалар тарихына байланысты тақырыпқа нүкет қойды. Орнынан
оң қолын көтеріп тік тұрған Қалдар аға «Сіздер бір демені түсінбей тұрсыздар!
Бұл жігіт тек қана Төлектен тарқаған ұрпаққа бір кітапты арнап тұрғаны жоқ. Ол
бүкіл құрама халқын зеріттемекші.Бір күн келіп ол кітап шығатын болса, Төлек
соның бір тақырыбы ретінде қосылып кетеді.Сондықтан біз тек қана өзіміздің
шежіреміз бен келіп шығу тарихымыз туралы мәлімет берейік!»-деп шулаған жұртты
тыныштандырды.


  Осы тақырыпқа нүкте қойылған соң, Маметәлі
аға тағы да бір мәселені қозғады:» Балам сен Шымкентте жұмыс істейді екенсін.
Саған бір тапсырма бар.Осы үйдің үлкен баласы баяғыда дүние салған. Марқұм
ініміз қазаққа үйленген еді. Ол дүние салған соң келініміз перзенттерін алып
Шымкентке көшіп кетіпті. Сол келінде кеткен баламыз өз руын білмесе керек.Өзің
білесің қазақтар руын сұрап төрге шығаратыны, руын сұрап құда болатыны бар емес
пе? Баламыз білмей кідіріп қалса ұят. Осыдан үш төрт жыл бұрын Шымкентке іздеп
бармақ болған едім.Аяқ астынан бір неше проблемалар шығып ол іс біраз арқаға
сүріліп кетті. Ең жаманы алдын шамалап білген үйінен көшіп кеткен ұқсайды. Бала
заңгерлікті бітірген екен. Естүімізше, үкімет оны арнайы бір жұмысқа
шақыртыпты. Сол баланың есімі Ибатов Атхам Асқарұлы, жасы отыз үште, анасы
Хаитова Назира, жасы елү бесте. Егер жолын тауып сол жігітті кездестіре алсаң
нұр үстіне нұр болар еді.Тым болмаса номерін білгенімде өзіне руың Керейт,
тобың Төлекбай деп айтуым керек еді.


  Маметәлінің мұндай уайымға түсүі-оның бойында
әлі де көшпенділіктің рухы бар екенінің бір айғағы еді.Сол көшпенділік рухтың
ашуына мінген Маметәлі төменде отырған жастарға ашулы үнмен «Сендердің де
естеріңде болсын! Руларың Керейт! Сендер бәрің тек қана Төлекпіз деп одан әрі
өте алмайсыңдар!Төлек ол топ, ал руларың Керейт болады!-деп өкпелеп алды.


  Ең соңғы жаңалықты Бахтияр аға айтты:-Осы
айдың жиырма бесіне ұл той жасаймын.Ішінде көкпары да бар. Барлығыңыз
келіңіздер.Қорсайдың үстіндегі Қызыл деген жерде көкпар болады!


 


 Сонымен төрдегі қариялар бата қайырып жиын
соңына жетті.Келген қонақтар өз көліктеріне мінген бойы үй-үйіне кетті.Есік
алдында қалған жалғыз біздің ауылдың көлігі.Ол руластарынан айырылыса алмай
жатқан Бахтияр ағаның көлігі еді. Жергілікті жас жігіт Абдусаттар бізден
айрылғысы келмей Краснагорск қалашығындағы дәмханаға алып бармаққа бел буды.Бет
аузы қызарып «дальше-дальше» қыламыз деп айтқанынан қайтпаған ол Бахтияр ағаны
көндірді.


 


  Кәбап, палау, сорпа сияқты тағамдарды
пісіретін дәмханағада кіріп жайғастық.Есіктің алдында тағы да бір Төлектің
ұрпағы кездесіп қалды.Ол да Бахтияр аға сияқты сары, есімі де Бахтияр еді.Дәмхана
алдындағы такси тұрағында көлігін қойып тұрған ол руластарымен құшақ жая
амандасты...


 


Тұран-Иран соғыстары әлі де жүріп жатыр.


 


 Арадан жарым сағат уақыт өтті. Біздің Бахтияр
мен Абдусаттарға градус жағынан жетіп алған Талдыбұлақтың Бахтияры сөз беретін
емес.Менің не мақсатпен келгенімді білген ол қасыма отырып алып өз тобы жайында
бар білгенін бөлісіп жатыр.Әр адам өз болмысы мен дүниеқарасына сай әңгіме
жасамай ма? Талдыбұлақтың Бахтияры төбелеске жақын кісі екен.Әңгіме Төлек
ұрпақтарының Краснагорскийдегі жауынгерлік ықпалы туралы болды:


-«Талдыбұлақ ауылы мына қалашық соғылмай жатып бар болған. Бұл қалашықтың
нағыз «местныйлары» біз боламыз.Біздің бұл жерде тісіміз өтпейтін жері жоқ.Егер
осы жерде біреү саған келіп ғыды-быды десе, менің есімімді айт! Немесе
Төлектердің қонағымын де! Төлек десең бәрі қорқады.Біз осы жерде тәжіктермен
төбелесе беріп атымыз шығып қалған. Любой тәжігің Төлек десең жайында қатады.­Өйткені
Төлектер тентек болып келеді.Кейде біз мына жерде таксистер өз ара клиентке
таласып қалатынымыз бар. Сондай кезде олар көп болса да маған біреүі үндей
алмайды. Өйткені олар біледі, мен мына жерде олардан таяқ жеп қалсам да түнде
руластарымды жинап үйіне бастырып барамын. Сондай жағдайлар талай рет болған.
Бірде, бір тәжікпен төбелесіп қалдым. Олар көп болғандықтан басымдық соларда
болды.Сол күні түнде сол бейшара Төлектер келіп ұрады деп қорқып көпірдің
астында түнеп шығыпты.


-Негізі тәжіктер мен құрамалар соқтығысып қалатын болса, олар дереү
Төлектер ба ма деп қарайды. Егер құмырсқа, жалайыр сияқты құрамалдың арасында
бір Төлек болса да олар төбелестен бас тартады».


 


  Осы күндері Өзбекістанда
өзбектерден кейін сандық және әлеүметтік ықпал жағынан тәжік пен қазақтың
арасында жасырын тайталас жүріп жатқан сияқты.Екі ұлттың саны екі миллионнан
асып түскен, екеүінің де жоғары орындардан дәмесі аз емес. Бірақ та бұл соғыста
Қазақстанда жасалып жатқан қолайлықтарға еліктеп кетіп жатқан қазақтар
тәжіктерге орынын оңай тастап бара жатқан сияқты.Осындай сәтте құрамалардың
«қазақ» ретінде танылып отырықшыларға көшпенділік мінез көрсетүі бір жағымды
сияқты.Ия, осыдан екі мың жыл алдын Фирдаусидің «Шахнамасында» жазылған
ирандықтар мен түркілердің тайталасы- «Иран-Тұран» қақтығысулары әлі де толас
таппаған сияқты.


 


  Үсті басына олимпийка, аяғына кросовка
киіп алған сары Бахтиярдың жас шамасы отыз бестерде еді. Дене түзілісі
спортсмендерге ұқсайтын еті тірі жігіт біздің қайтамыз дегенімізге қарамай
біраз ұстап отырды.Оған қызуының арқасынан бір талай жерге жетіп қалған
Абдусаттар жақсы қолғабыс көрсетіп жатыр. Алдырған кәбап пен арақ таусылған
соң, Қалдар аға мен Маметәлі ағаның перзенті табан тіреп отырысты аяқтатты...


 


  Қызыл деп аталатын қыраттарды
аралап келеміз.Сағасы өзбек деген көлге құйып жатқан Керейт деген өзеннің көзі
ашылғандай. Алда әлі Жалайыр, Құмырсқа, Телеү, Тама, Тарақты сияқты көздер
ашылмай тұр.Өкініштісі, кешегі қазақ деп саналатын рулардың бізден алыстап бара
жатқаны.Құрамалардың бүгінгі жағдайы қазақ пен өзбектің тақымында қалған көкпар
сияқты. Кім өзіне жақын тартса көкпар сода қалмақ. Көкпар демекші, Бахтияр аға
беретін көкпар да осы айналада өтпек. Мен жұмыс бабымен бұл көкпарға келе
алмайтын шығармын. Сол күні Керейттің шежіресі қолыма тиіп қалар меді?


 


 Р.С 


  Сонымен,
менің құраматану бойынша бастаған ісімнің бірінші күні осылай аяқталды. Жемісі
бар сияқты.Бір апта алдын түрлі ұлттардың геннін тексерү арқылы олардың қай
жерден келіп шыққанын, олардың қаншалықты бір-біріне жақын екенін, қай ұлттың
қанында қанша пайыз басқа ұлттың қаны бар екенін және қай дәүірде бір-бірінен
бөлініп шыққаны туралы мәлімет беретін Америкадағы Соренсен Фондына Құрамалар
жайлы жобамды жазып, қарым-қатынас туралы ұсыныс хат жіберген едім. Бұл жұмысқа
жауапты болған Беннет Гринспан жобаға қызығуы оянғаны туралы жауап хат жазды.
Тағы бір хат Американың Корнэл университетінен келүі керек.Осыдан сексен жыл
алдын Орта Азия халықтарын арнай жобамен зеріттеп кеткен университет ғалымдары
сол кездегі құрамалар жайында біраз мәлімет беріп кеткен жайы бар еді.Мүмкін
олар сол кездегі жобаны тағы да жаңғыртар? Негізі бұл жобаны Қазақстанның оқу
орындары қолға алса орынды болар меді?Шежірені жақсы білетін бізідң тарихшылар
үшін Өзбекістанда құрамалардан басқа өзбек атын жамылған Дөрмен, Жүз, Қоңырат,
Қыпшақ, Маңғыт сияқты руларды зеріттеүге мол мүмкүншілік бар.


 Мәметәлі ағаның тапсырмасы да орындалды.Атхам
Асқарұлы жайлы сұраныс Бармысың бауырым бағдарламасына жіберілді! 


 


 


 


 

ШАНЫШКЫЛЫ*
Уран «Айрылмас», тамга , (шанышқылы)
Шанышклы – одно из крупных и основных племен Старшего жуза. Большинство исследователей считает шанышклы выходцами из тюрко-монгольского племени катаган, ведущего свое начало от старшего сына мифической праматери всех монгол Алан-Гоа-Бука-Хатаги. Племя шанышклы (катаган) пришло в Мавераннахр вместе с сыном Чингисхана Чагатаем и сыграло огромную роль в политической истории и этногенезе многих современных тюркских народов. Неслучайно, что в родословных казахов шанышклы считаются сыном старшего сына родоначальника всего Старшего жуза – Уйсуна и братом Канглы. Первые сведения об шанышклы относятся к XVIII в. Ч.Валиханов пишет: «Шанышклы отделились от орды после смерти хана Ишима (жившего около 1630 г.), теперь вместе с родом Средней Орды конгратом, кочуют большей частью в горах Каратау и по р.Талас». Сегодня установлено точно, что катаганы-шанышклы составляли основную силу казахского хана, владетеля Ташкента, Турсун-хана, который в 1628 г. в междоусобной борьбе был разгромлен другим казахским ханом Есимом. Именно после этого трагического события некогда многочисленное и могущественное племя катаган разделилось на несколько частей: оставшаяся часть под именем шанышклы (от названия тамги «шанышкы»- «острога») влилась в состав казахов Старшего жуза, другие части катаганов вошли в состав узбеков, каракалпаков и киргизов.
Основные подразделения племени шанышклы по М. Тынышбаеву: Курбака (балык, санырау, мамыт), Дархан, Кырыксадак, Бектау (кырпык, арапшы, сырдым), Жойсын, Багыс.
В конце XIX в. шанышклы проживали в основном в Ташкентском, Чимкентском, Верненском и Капальском уездах. Всего их по сельскохозяйственной переписи насчитывалось около 10 тысячи семейств. По данным М. Тынышбаева в 1917году шанышклы вместе с канглы насчитывалось около 10 тыс. человек в Верненском уезде, 20 тыс. человек в Аулиеатинском, 160 тыс. человек в Ташкенском уезде. Всего 190 тысяч человек.

Акарыс
\
Узынсакал
\
Ибраиым
\
Куртi
\
Кейкi би
\
Когам
\
Байтерек
\
Шанышкылы
\
Балык - Торкыс - Консалык - Балта - Аккерей
\
Курпiк - Мамыт - Араншы - Ажiке - Бесауыл - Сурым - Кият
\
Даркан - Култума - Еркеш - Шотым - Оршак
\
Санырау - Кокмойын - Сарке - Бака - Жанбыршы

Жармахан Туякбай

Тилла, пиво и Кызылсай.

http://www.elim.kz/pdf/uli/...

Когда то мы играли, ловили рыбу, купались в этой речке! Сегодня не видно нашей молодежи там. Чем они заняты?

В этом году мало воды в Чарваке. В канале нет воды. Дехкане узбеки возвращаются обратно и просят у Ауэля возвратить им деньги вложенные в землю. Но Ауэль фиг им даст. Я снял эту сцену.

Меня зовут Дамир!

Привет всем кто меня знает . Спасибо, Парман, что открыл это сообщество. Ты настоящий патриот  !  Приглашаю всех представителей Шаншыкылы сюда к нам.
Подробно о себе здесь. Надеюсь здесь найти тех братьев которых судьбою занесло в делекие края и которые ищут свои корни.


Пишите в сообщество, находите по агенту или просто письма, на худой конец!

Искренне ваш Дамир!

Молодец я горжусь тобой бро так держат

История нашего аула начинается с 16го века. Основатель аула-Танатар Бесбайулы. В ауле проживают более чем 2000 человек. Насчитывается более чем 400 домов.Общая площадь земли более 5 тыс га(багчевые, багарные,технические,жайлауы).
Наши близкие одноплемянники- Бесбай,Көнексары, Жапатеке и т.д. Главная река аула Сәүір-Ата,исторический холм-Төрткүлтөбе, самая низкая плата-Бөрібайсай,самый высокая точка-Карауыл-төбе,климат-суперконтинетальный,Государственный язык-Казахский(южный диалект),включает одну автономную республику Курама на востоке аула, Государственная религия-Ислам Суннитского толка(Ханафи),главный муфти-Абдураим.

Корсай ауылына кош келипсiздер!
Приглашаем всех односельчан,тех кто были у нас гостьями,тех кто слышал о нашем ауле,тех кто живут по соседству к нашему аулу,тех кто женились на наших красавиц, тех кто не смогли жениться и остались воспоминанием о горькой любви,тех кто хотели хотели выйти за наших несравненных парней и опять таки остались горькими воспоминаниями, тех кто хотели показать свою бравурную натуру но в результате оказались в больнице с переломами и опять таки с горькими воспоминаниями,тех которые ассоциируют наш аул с фразой "Өлгiң келсе,Корсайга бар"