Кишоварзӣ
Кишоварзони исфараги дар парваришу истеҳсоли uалла, пилла, сабзавот, меваҳои
хушку тар шуҳратёранд. И. макони зардолуҳои навъҳои гуногун: мирсанxари, хурмои,
тоxибойи, rандак, исфарак, субхони, рухи xонон, нишони, абрикос, ширпайванд,
лоларух ва uайрахо мебошад, заминҳои корам ва боuу бeстонҳои шахр аз дарёи
Исфара, xeйхои Паст, Зарбоф, Чилгази, Сари Осиё, Матпари ва канали ба номи С.
Юлдошев обёри мешаванд.
ИСФАРА, уезд(1869), вулус(1898), ноҳия (1937), шахр(1959). Дар ҳайати
генерал-губернатори Туркистон уезди Исфара ташкил ёфта, 29 июли с. 1869
сардори уезди Исфара тасдиr карда шуд. 12 марти соли 1881 уезди Исфара бо
фармоиши идораи ҳарбии генерал-губернатори Туркистон барҳам дода, ҳудуди
он байни уездҳои Rerанду Марuилон таrсим карда шуд. Дар охирҳои асри Х1Х ва
ибтидои асри ХХ уезди Rуrанд ба якчанд участка ва вулусҳо таrсим гардид. Бар ҳар
як участка ва вулусҳо сардорон таъин карда мешуданд. Вулуси Исфара аз соли 1898
то таrсимоти маъмурию худудии соли 1924 тобеи участкаи Конибодоми уезди
Rуrанд буд.
С. 1917 ба ҳайати вулуси Исфара 8 xамоати деҳаги, 38 деҳа дохил шуда, дар онҳо
6040 хоxаги, 35988 нафар аҳоли мавxуд буданд. Баъди барrарор шудани {окимияти
Шeрави дар Исфара мо[[ои июл-август соли 1919 интихоботи Шeрохои махалли
баргузор гардида, ба xойи амини маҳалла раис ва аъзои иxроrумхо интихоб карда
шуданд. Съезди (сессияи) аввалини ташкилии Шeрои вулуси Исфара, ки 26 августи
соли 1919 барпо гардида буд, ҳайати нави вулуси (кумиxроия)-ро интихоб намуд.
Баъди таrсимоти маъмурию худуди баҳори соли 1925 ду xамоат: xамоатхои Чоркeх
ва Ворух аз вулуси Исфара xудо шуда, вулуси нав – Чоркeхро ташкил доданд.
Ба ҳайати вулуси Исфара 6 xамоат: Чилгази, Навгилем, Хонобод, Лаккон, Кeлканд
ва Шаҳрак дохил шуд. Ба ҳа йати ин вулус 23 rишлоr, 3855 хоxаги дохил гардид.
Маркази вулуси Исфара шаҳри Исфара rарор дода шуд.
Ба ҳайати вулуси нави Чоркeх ду xамоат: - Чоркeх ва Ворух дохил гардиданд.
Дар рафти ташкили ноҳияҳо (1924-1926) дар вулуси Исфара xамоа – (иxроrумҳо)-и
Шахрак, Лаккон барҳам хeрда, xамоаҳои нав: - Исфара, Самарrандак, Rалачимазор
ба ҳайати волости Исфара ва xамоаи Сур ба ҳайати волости Чоркeх дохил гардиданд.
10 январи соли 1927 кумиxроияи округи Хуxанд дар маxлиси худ ахбороти КИМ-и
Eзбекистонро дар бораи ташкили ноҳияи Исфара ва муайян кардани сарҳади он
шунида муҳокима намуд. Дар бораи ташкили ноҳияи Исфара 31 январи соли 1927
rарори КИМ-и Eзбекистон нашр гардид. 31 январ ҳамчун рeзи ташкили ноҳияи Исфара
сабт гардид.
Бо rарори КИМ ва ШКХ РСС Тоxикистон аз ҳ29 август]]и соли 1930 маҳалҳои
аҳолинишини назди кони нефти САНТО ва кони нагишти Шeроб деҳаи коргарнишини
мухоxирон ҳисоб карда шуданд. 1 январи соли 1931 аз рeи ҳисоботи кумиxроияи дар
ҳайати ноҳияи Исфара 10 Шeроҳои rишлоr мавxуд буд, ки онҳо 21 деҳаи аҳолинишин
дохил гардиданд. Аз онҳо дар 12 деҳа тоxикон, дар 7 деҳа eзбекон ва дар 2-тои он
rирuизҳо зиндаги мекарданд. {амаги дар ноҳия 8061 хоxаги, 38312 нафар аҳоли
мавxуд буд. Маркази ноҳия дар rишлоrи Шаҳрак xойгир буд. Аз рeи маълумотҳо ба 1
июни соли 1932 дар ноҳияи Исфара 10 Шeрои rишлоrҳо: Ворух, Rалачамазор, Кулкант,
Лаккон, Навгилем, Сурх, Хонобод, Чилгази, Чоркeх, Шаҳрак ва 26 маҳалҳои
аҳолинишин: Арабrишлок, Ворух, Зархок, Зумратшоҳ, Сурх, Пирдевак, Хонобод,
Шаҳрак, Кeлкант, Лаккон, Матпари, Найман, Навгилем, Норrузи, Офтобрeй, Октябр,
Полвон, Шeртанг, Rаробог, Rалачамазор (1 май), Rизилпилол (Янгиобод), Reшдевор,
Чилгази, Чоркeх мавxуд буданд.
22 октябри соли 1937 Президиуми КИМ РСС Тоxикистон rарори худро аз 11 августи
соли 1937 таuйир дода, ноҳияи Исфараро ба тобеияти КИМ-и РСС Тоxикистон дохил
кард. Кумитаи Иxроияи Марказии РСС Тоxикистон 27 декабри соли 1937 rарори
худро аз 11 июли соли 1933 «Дар бораи ба rатори шаҳрҳо дохил намудани Исфара»
бекор карда, маркази ноҳияи Исфараро шаҳрак хисоб кард. Инчунин деҳаҳои
Шeробу Ким ба rатори шаҳракҳо дохил карда шуданд. Бо Укази Шeрои Олии xумхури
аз 8 марти соли 1938 округи Ленинобод ташкил ёфта, ноҳияи Исфара ба тобегии ин
округ дохил карда шуд.
Бо Укази Шeрои Олии РСС Тоxикистон аз 28 ноябри соли 1938 Шeрои посёлкавии
Нефтободи ноҳияи Исфара ташкил дода шуда, КИМ ва Нефтобод ба посёлкаҳои типи
шаҳри табдил дода шуданд. 27 октябри соли 1939 бо Укази Президиуми Шeрои
Олии ЧШС Тоxикистон вилояти Ленинобод ташкил карда, ноҳияи Исфара ба ҳайати
ин вилоят дохил карда шуд. Бо Указ аз 15 сентябри соли 1952 шаҳраки Исфара ба
шаҳри тобеи вилояти табдил дода шуд. Бо Указ аз 16 марти соли 1959 Шeрои
депутатҳои меҳнаткашони ноҳияи Исфара бо Шeрои депутатҳои меҳнаткашони шаҳри
Исфара муттаҳид карда шуд. Бо Указ аз 28 марти соли 1962 бо сабаби барҳамхурии
вилоят ноҳияи Исфара ба гуруҳи шаҳрҳои тобеи xумхури дохил карда шуд.
Бо Указ аз 4 январи соли 1963 дар ҳудуди управленияҳои истеҳсолию колхозию
совхозии муттаҳидкардашудаи Тоxикистон 25 ноҳияи деҳоти ташкил карда шуданд:
Мувофиrи он Шeрохои rишлоки Ворух, Навгилем, Хонобод, Чилгази, Чоркeх ва
Шаҳраки тобеи шаҳри Исфара ба ҳайати ноҳияи хоxагии rишлоrи Конибодом дохил
гардиданд. Дар асоси Указ аз 6 январи соли 1965 дар ҳайати Xумҳурии Тоxикистон
ноҳияҳои нави деҳоти ташкил карда шуданд. Аз xумла ноҳияи Исфара (марказаш дар
шахри Исфара) аз нав ташкил ёфт, ки ба ҳайати он Шeроҳои rишлоrи: Ворух, Кeлканд,
Навгилем, Сурх, Хонобод, Чилгази, Чоркeх ва Шаҳрак ҳамроҳ карда, онҳо аз тобеияти
ноҳияи Конибодом бароварда шуданд. Шeрои депутатҳои меҳнаткашони rишлоrҳои
номбурда ба тобеияти маъмурии Шeрои депутатҳои меҳнаткашони шаҳри Исфара
дода шуд, ноҳияи Исфара хамчун воҳиди ҳудуди нигоҳ дошта буд. Таrсимоти
маъмурию-ҳудудии ноҳияи Исфара бо rарори Комитети Иxроияи Марказии xумхурии
Eзбекистон гарчанде солҳои 1925-1926 ба амал омада бошад ҳам, вале баҳси сарҳади
ноҳияи Боткони xумхурии Rирuизистон ва Исфараи XТ борҳо байни роҳбарони ин
ду xумхурият муҳокима гардид. Барои муайян кардани сарҳади дараи Ворух
кумиxроияи ноҳияи Исфара аз 8 сентябри соли 1948 бо раrами 250 комиссия
ташкил намуд.
Саридораи геодезия ва картасозии назди Шeрои Вазирони СССР ҳатто дар картаи
вилояти Ленинобод, ки онро соли 1948 нашр карда буд, дар масштаби 1.500000
дар наrшаи сарҳадҳои РСС Rирuизистон истифодабарии заминро аз тарафи колхозҳои
Тоxикистон ва Rирuизистон пурра ба хисоб гирифта натавонист, дар натиxаи он
14 колхозҳои РСС Rирuизистон дар сарҳади РСС Тоxикистон нишон дода буд. Аз
800 километр сарҳади ин ду xумхури 200 километри он, ки ба вилояти Ленинобод
ва ноҳияи Исфара рост меояд, боиси баҳси доимии байни ин ду xумхури аст. Бо
rарори КИМ XТ аз 11 июни соли 1933 маркази ноҳияи Исфара шаҳр номида шуд ва
бо карори КИМ аз 27 декабри соли 1937 раrами 48 шаҳри Исфара ба шаҳрак
(посёлка) табдил дода шуд Бо Указ аз 15 сентябри соли 1952 посёлкаи типи шаҳри
Исфара ба шаҳри тобеи вилоят табдил ёфт. Бо Указ аз 16 марти соли 1959
«Дар бораи муттаҳид намудани баъзе Шeроҳои ноҳияви бо Шeроҳои шаҳрии
депутатҳои меҳнаткашони вилояти Ленинобод» Шeрои ноҳиявии Исфара бо Шeрои
шаҳрии депутатҳои меҳнаткашони шаҳр муттаҳид гардид.
Дар И. Xамоатҳои деҳоти Шаҳрак, Навгилем, Кeлканд, Чилгази, Лаккон, Сурх,
Чоркeх, Ворух, Хонобод, xамоати шаҳракҳои Нефтобод, КИМ ва ш.Шeроб
мавxуданд(2003). Аҳоли 205423 наф. ва хоxаги (2003).