Откройте свой Мир!

Біз Қарқаралы тауларының ішінде келе жатырмыз. Күн шаңқай түс. Уақыт май айының ортасы. Маңай құлаққа ұрған танадай тым-тырыс. Бір-біріне міңгесіп- үштасқан, бірі мен бірі
қолтықтасқан таулар бейне бір төбесіне қалың жапырақ жамылған әлденеше қабат үйлі
үлкен қалаға ұқсайды, көңілге сондай әсер береді.
- Ән салайықшы бір! - деген Секеңнің сөзі ойымда бөліп жіберді. Сөй дегенше болмады,
аузынан әні ілесе шықты: «Атыңнан айналайын, Оарқаралы...» - деп қоңырлата, тербете
бастап әкете берді. Мына бұралып жатқан жол да, сол бұраң жолмен бір ырғып
биікке шығып, бір құлдилап төмен түскен машина да ән ырғағымен билеп кетіп бара жатқандай. Дене де сергіп, дүр сілкініп, ширығып алдық. Маңайдың бәрі өмірге толып кеткендей, осынау дала жайлауына да, көңіл жайлауына да ел көшіп қонғандай. Манадан бері мүлгіп тұрған таулар да дауыстап, жаңғырығып
тілге келгендей. Қорбандасып, қозғалысып қалғандай.
- Қайран
Мәди! - Осы таулардың перзенті ғой ол! - деді алдыңғы орында келе жатқан
Ноғайбай. - Бұл жасы елулерден асқан, дөңгелек жүзі даланың желіне тотығып, қоңырқай тартқан, қысық көздері күлгенде жұмылып кететін, мандайының қасқасы қара құсының биігіне жете беріп, тоқтап қалған, одан бергі жерде емге қылтанақ жоқ, ыстықтан күреңіткен осы қызыл жалтырда күн сәулесі ойнаған шүйделі, қыртысты желкесі ақ көйлегінің жағасын тіреп тұрған кең жауырынды, кеспелтек кісі - Қарағанды облыстық газетінің Қарқаралыдағы тілшісі. Қазіргі жолбасшымыз, өзі осы төңіректі, бүл өлкенің жайын бір адамдай білетін ісісі екен, Аупартком секретары Төреғожин жолдас сапарымыздың картасын жоспарлап беріп, «ел тарихын, жер тарихын, адамдар жөнін осы кісі қанық біледі» деп, лайықтаған адамы
болатын.Сол міндетіне шыққалы кірісе қоймаған Ноғайекең әлгідей деген соң, «е,
бәсе!» деп құлағымызды түре қалдық.
- Бұл жерлерде Мәди көп жүрген, Мәди бастап тауды төбелеріне көтерген әншілер тобы
өткен ғой. Бұл таулардың қойны-қоншы ән мен күй, әңгіме- дүкен, өзі әсем жерде
әсем қыздар, әсем жігіттер болған, олардың әсем тарихтары болған! - деп,
Ноғайекең артына бұрылып, бізге қарап, көзін жүмып қойды, онысы жымиғаны еді. Содан соң үн жоқ, шофер бала Қоянбай да сорып келе жатқан шылымын терезеден тастай салып, жұтына қарап қалған.
- Ау, енді қашан, дәмеленіп қалдық қой! - деді серігім Секең, бүл оған бұрыннан таныс,
екеуі азырақ қалжындасатын да хәлдері бар ма, қалай?
- Ол бар болғырлардың қайсысын тауысасың айтып, әңгіме көп қой, қысқа-қысқа әңгіме
болмаса, мына қысқа жолда секендеп отырып, береке таба ма кісі?
- Ал, қысқасын айтыңыз, ендеше! - деді Қоянбай.
- Ойбай, - деді Ноғайекең жұлып алғандай. - Пөлі, Қоянбайды таныстырмаппын ғой Қоянбайың бәле, шырағым, өзі шофер, өзі зоотехник, өзі журналист. Мана бізді осыған
тапсырды ғой, секретарь жол- дас. Алдағы баратын совхозымыздың зоотехнигі. Бұл енді
өз аулына ғана емес, бізді бастан аяқ алып жүретін болды. Екі-үш күнге ештеңесі
кетпес мұның, солай емес пе, Қоянжан?
- Біз, ағайлар болып, мен болып, билікті сізге бердік қой, әзірше қызметіміз осы
машинаның іші, отағасымыз - сіз, өргізіп-жайып бағасыз да, - деді қарқылдап
күлген Қоянбай. Бұл жасы жиырманың ортасындағы, сұйықтау қоңыр шашты, ат жақты
арық жігіт. Көздерінде ақыл бар әрі
кісіге қарағанда кідіріп көп қарайды екен. Манадан екі-үш рет байқағанда, біздің
әрқайсымызды бағдарлап қоятын секілді. Бұл кезде бір үлкен жазық алапқа шығып
қалған екенбіз. Алыстағы таулардың қолтығынан майда жел соғып тұр. Көкпегі
аралас доң үсті бос жусан.
- Мынау жатқан жалпақ жазық, - деді Ноғайекең, -Құсбек теренің патшадан сыйлыққа алған жері бопты, жаз жайлауы осы да, қыс қыстауға сонау мүнартып көрінген екі таудың
беліндегі қақпа тәрізді қуыста болса керек, оны ел «Қара қуыс» деп атайды.
«Қара қуыстың» басында «Бақыбұлақ» дейтін бұлақ бар. Төреден қай жерді аласың,
қанша жерді аласың? дегенде, төре тұрып: «Басы Бақыбұлақ, аяғы «Өзі біткен»
деген екен. «Өзі біткен» мен «Бақыбұлақ» арасы күншілік жер. Жер болғанда
қандай, жердің сұлтаны!
- «Өзі біткен» деген жер аты ма еді? «Бақыбұлақтан» бастап, аяғы өзі біткен дегенге мен
қомағай төренің жер шеті аузына түспей, «аяғы әйтеуір бір бітер» деп, қолын сермей
салғаны екен деп ем, - деді Секең күлімсіреп.
- Бәлі, оған патша көне ме, онсыз да обыр төрең аз алмаған ғой. Нағыз құнарлы жер,
шүйгін майсаны құшақтай жығылған ғой. Асанқайғы осы жерді көргенде «жарықтық,
қой иісі шығып тұрған жер екен» депті.
- Япыр-ай, ә, Асанның да жүрмеген жері жоқ екен! - деді Секең, бұл да газет қызметкері,
өдебиет шығармаларына жаны құмар, ол туралы көп пікір таластыруды
да дұрыс көретін, жолға жақсы,жарқын жігіт.
- Е, келіп те қалыппыз ғой, алдымызда Нүркен Әбдіров совхозының орталығы. Совхоз
орталығына аялдамағанымыз жөн болар. Бізге керегі шопандар ғой, жайлауға не жетсін!
Бағланның етіне тойып, мұртты қымызға малып қойып, бір жатпаймыз ба? - деді
Ноғайекең.
- Осы аудандағы тілшілер тамақсау болады деуші еді, сол рас болмағай, - деді Секең
әзіл қыстырып.
- Енді бәрі ағайын, бәрі туыс, қанша дегенмен жиырма жылдай істеп қалдық қой, бүл
араның баласына дейін таниды. Жарықтық, ел жақсы ғой. Тілші дегенде мен бір блокнот, қарындаштан басқаны
білмейтін Жан дейсің бе? Жұмыс басына келе қалсам, колқабыс етем, әр түрлі
шаруасына араласам. Бастықтар жағы болмаса, ел
адамдары менің тілші екенімді біле де бермейді, - дей бергенде, біз совхоз орталығына
келіп кірген едік. Машинаны ентелете келіп, правление кеңсесінің есігінің көзіне көлденең тоқтатып, сыртқа шықтық. Есіктің көзіндегі басқышта балаңдау келген екі жігіт отыр екен.
Ноғайекең председательдің әлі келмегенін сұрап біліп, ішке кірейік деген соң,
соңынан ердік. Алдыңғы үйдегі бір жас жігітпен амандасып, түпкі үйге кіріп
едік, ақсары ашандау келген жасы қырықтар шамасындағы жігіт орнынан тұрып,
бізбен қол алып амандасты. Күннің аса ыстығына қарамастан, үстіне қара костюм
киіп, қатырып галстукті байлап алған. Бой-басы мұнтаздай. Қобыратпай
рет-ретімен қойған қағаздар. Ол қағаздардан мына стол үстіндегі осы сәтке дейін
жұмыс қызу жүріп келгені байқалады. Өйткені олар көптен жатқан, қимылсыз өлі
қағаздар секілді емес, бойынан әлі де адам қолының қызуы кетпеген, қажетті де
маңызды іс істеп жатқан қағаздар секілді. Стол иесінің маңайындағы заттардан өз
ісіне мұқият, әрекет адамы екені байқалады. Бөлме іші бейне штаб секілді. Балаң
кезімде аудандық мекемелерде істеп, соғыс уақытында қызметке ерте араласқан
маған кеңселердің біразынан колхоз кеңсесі ұнаушы еді. Онда үздіксіз жұмыс, шаруашылықтың сан тарауынан адамдар келіп, мәселесін қауырт
шешіп, алысқа аттанып кетіп жататын. Ол кезде телефон жоқ, бір ауыз сөз үшін соншама жерден ат арытып келуші еді. Шаруасын әп-сәтте бітіріп, атына қайта қонған адамдар қиялшыл маған үздіксіз жолаушылардай көрінетін, мен солардың соңынан ұзақ қарап қалушы ем...
Мына көрініс маған сол күндерді еске алды. Әлсін- әлсін адамдар қабылдап отырған мына жігіттің сергек әрі қалай болса солай отырмай, барынша бабымен, жи- нақы,
тәртіпті отыруы маған ұнап қалды. Аса жауапты
орында отырмын деп сезінуі, сезіміне сәйкес ісі ұнады.
Бұл жігіт - колхоздың бас бухгалтері Қапалов Оразбай деген жігіт екен. Оразбайға Ноғайекең жүріс бағытымыз бен шаруа жөнімізді, өзімізді таныстырып болған соң, бухгалтер колхоздың шаруашылық барысын қысқаша баяндап өтті. Біздің жолдастар журналист
болғандықтан, сұрақ үстіне сұрақ
жаудырып, блокноттарына құйылтып жазып жатыр. Колхоздың жылдық табысы, еңбек күннің
қаншадан келгені, қанша аналықтан қанша төл алынғаны секілді өздері жаттап
алған белгілі сұраулар. Қысылатын Ораз- бай жоқ, кейбіреулерін жатқа соғып,
кейбір цифрларды белгілі жерден үңіле қалып, сайратады.
- Малдың да, малшылардың да көбі «Қара қуыс» деген жерден. Мына бүйірде, - деп оң жақ қолын көтерді де, далада емес, үй ішінде отырғанын сезіп, қысыла жымиып алып, - «Жекежал» дейтін жерде бойдақ малды бағып отырған атақта шопандарымыз
бар, - деді. «Сірә, сізге сондай кісілер керек-ау» дегендей бізге қарап.
- Сол ауылдардың біріне барып жетсек, - деді Секең.
- Енді қазір күн кешкіріп қалды ғой, осында орталықта болыңыздар, бастық та келіп қалар,
- деді Оразбай.
- Біздің жолымыздың өзі суытгау, - деді Ноғайекең, - алда жатқан бірнеше колхоз, совхоз
бар, олардың да жайлауы, жақсы адамы бар дегендей, және ертеңгісін күндіз
жанның бәрі малда болады, сол бүгін ел орынға отыра жетіп құлайық та. Мен өзім
де бірқатар жерді білем ғой, дегенмен бір білікті кісіні ертіп берсеңіз,
маршрутыңыз жаңағы болса, біз агганып кетсек!
- Ол да болсын, бірақ адамның ретін далаға шыға көрейік, қолайлы кім бола қояр екен?
- деп Оразбай орнынан тұрды. Біз далаға шыға келгенде, артына бала мінгестірген
бір кісі аттан түсіп жатты. Оразбай ол кісінің келуін күтоей алдынан өзі қарсы
жүрді. Барып қолдасып амандасқаннан кейін әлде бір әңгіме айтып, бізге бетін бұрып,
иегін көтерді. Ол кісі бізге алыстан қарап алды да, баласы мен екеуі атына қайта отырды. Оразбай қайтып келді де:
- Ал, біздің үйден сусын ішіп шығыңыздар! Қоянбай сен машинаны біздікіне әкеле бер.
Үй жақын, біз жаяу барайық, - деді.Үйге кірдік. Біз орналасқан бөлмеде үлкен
стол, жағалай орындық, радиоқабылдағыш, кітап салған шкаф, қабырғада әйнектелген
рамада үй ішінің, туысқандарының суреті ілінген. Бүл дәстүр бүкіл ауылда бар
дәстүр. Осы үй адамдарының бала кезінен осы кезіне дейінгі әр кезеңдегі
суреттер. Бейне бір әулеттің, ұрпақтың өмірбаяны, айнасы тәрізді. Бұған соңғы
кезде қосылған өзгеріс, колхозды ауылдың, ауданның, облыстың, республиканың тандаулы адамдарының қолға түскен суреті қоса ілінеді. Осыған қарап дөуірін танисың. Бір кездегі тар шеңбердегі туысқандық, дос-жарлықтың көлем кеңіп бара жатқанын ұққандайсың. Ел сыйлаған, ел қадірлеген жандардың әр семьяға туыстай қымбат екені аңғарылады. Меніңше,
қаладағылардан гөрі суретке түсу салты ауылда басым, мәні де өзгеше. Кісі
келгенде қуанып тұрғаны көзінен білінетін, ибалылығы мен ілтипаты аралас
қазекеңнің бір келін- шектері болады ғой. Біз келген үйдің келіншегі де осындай кісі екен. Есендесіп алған соң, еріне бір қарап, бізге бір қарап, ширақ басып үйден шықты.
Бұл қарастарда қонақтардың көп отырмайтындығы, отырмағанына
өкініш, осыған лайықты әрекет - бәрі бар еді. Емен шарамен есіктен қымыз
алып, жеңгей кіріп отырысымен, ауызда аяқ дыбысы естілді. Үйге шағын денелі, сұлу мүсінді, әсем қара мұртты, қара сақалды, кішкене өткір қара көзді егде тартқан кісі келіп кірді. Біз сәлем бердік. Әдемі кісі әдеппен амандасып, есікке тақау тұрған абдыра сандықтың үстіне келіп отырды. Жоғары шығыңыз дегенге, шықпады.
- Бұл ақсақал - Темекең, Темірбай деген кісі, бұрын көп жыл колхоз бастығы болып
істеген, қазір мал бригадирі, - деді Оразбай. Мана бір шала аңғарып
қалған, артына бала мінгестірген кісі осы кісі екен.
- Әбсаттар, Ақеділдер ауылда ма еді сіз шыққанда? - деді Оразбай.
Бұл аталған кісілер – біз жолығамыз деген, атақты шопандар еді. Біз де қарай қалдық.
- Ауылда болатын, Ақеділ аржағында Тәлкембай қыстағына соғып қайтам ба деп отырған,
шығып кетпесе, - деді Темекең кішкене көздерімен бізге қарап.
- Қазір бірнеше колхоз қосылып үлкейіп кеткен бұл колхоздың бір фермасында 12 қыстақ
бар, төңірегі 50 шақырымдай. Ақеділ завферма ғой, соны атпен әр күн аралап тұрады,
- деді бізге түсіндіре сөйлеп.
- Жүрсек қалай болады? «Жолаушының хақысы жүрсе бітер» деген. Күн еңкейген сайын
қыпылдап барам, - деді Ноғайекең көзі жүмылып, өзі жымиып.
- Жүргенде - деді Оразбай, - Темке, манағы айт- қан бойынша мына кісілерді мына
«Жекежалдатып», «Қопаға» соғып, «Қара қуысқа» шейін бастап барыңыз.
- Ол дұрыс-ау, атты қайтем, ертең бү кісілер өз
жөнімен жөнелгенде, жаяу қалам
ғой, - деді Темкең, шаруасын да ойлап.
- Манағы Әбидолла қайда, соны кері қайтарыңыз, бала ғой ештеңесі кетпес, ертең тағы алып келерсіз.Әңгіме сонымен бітіп, сыртқа шықтық. Сағат бес шамасы болған екен,
Оразбай:
- Қоянбай, сен қарағым, машинаны тағы кеңсеге айдап апарсаң, мына кісілерге керсететін
нәрсем бар еді, - деді. Машина гүр ете қалып жөнеле бергенде, кеңсеге тағы жаяу
беттеген бізге:
- Жақында Нүркеннің бюсті жасалып келді. Jleнинградта колхоз өз қаражатымен жасатқан
еді. Қара- ғандыдағы окіліне сейлесіп едік, көп уақыт кеткен жоқ, жасап Қарағандыға келтіріпті, бүзбай-жармай жеткіздік-ау, әйтеуір. Өзін де мәңгілік қылып, келістіріп-ақ салған. Көреміз деп жиналған ел қаншама, осы туған ауылы ғой, бірақ қашан орнатқанша көрсетпей отырмыз. Қазақстанның қырық жылдық мерекесі таяу ғой, қазір постаментін құйып болды, орнатар кезде келгендеріңізде тамаша болатын еді. Оған уақыт болмаған ғой. Қазір кеңседе түр, соны көрсетейін деп ем, - деді Оразбай бір қасиетті қүпиясын ашқандай, үлкен қуанышын паш еткендей, сүйсіне сөйлеп. Бұған біз де қатты қуанып қалдық. Енді аяңды
қойып, асыға басқан жайымыз бар. Рухы өшпес, даңқы тозбас үлкен жанға сәлем
берер алдында жүрегіміз дүрсіл қағады.
Оразбай түймелеп тастаған сары брезентті асықпай ағытып,
сырғыта ашқанда ар жағынан қоладан құйылған батыр бейнесі көрінді. Белуарына
дейін салған бұл бюст тұрған адамның бойындай биік екен. Дәл тірі
адамдай. Соғыстың орт-жалынынан ысталған жүзі, алысқа, аспанмен астасқан көк
жиекке қараған көзі ерекше сұсты, ерекше
қатал. Мынау алып еңсе, алшақ жауырын, тіп тік иық, сом тұлғасы сонау көрінген
Қарқаралы тауларындай әсем де салмақты. Олар кәрі, бұл жас, мәңгі жас күйінде тұр. Сонша мол жігер, кек толы кеудесінде туған жерге деген алып махаббат жалындап, сол махаббаттың сарқылмас көзі - ер жүрегі дүрс-дүрс соққандай, бір үн келгендей, еріксіз елегзисің. Батыр қасынан кеткің келмейді, үнсіз сөйлесе бергендейсің. Омырауында Алтын жүлдыз жарқырайды.
Қарқаралы аспаны кеңігендей, Қарқаралы тауларына тағы бір тамаша тау қосылғандай,
адамның тауы қосылғандай, Қарқаралы күнінің сәулесі осыған жиналғандай, я, ол
сол күннің үзіліп түскен бір құшақ сәулесіндей туған жерінде жанып, жарқырап
түр. Туған ауылы өседі, өркендейді, ұрпақтан ұрпақ жаңарады, жаңғырады, - соның бәрімен ол бірге жасайды. Бар ұрпақтың ортасында өлмес өмір өлеңін жырлап ол тұрады. Бүл бір адам жанын, адам санасын тәрбиелейтін үлкен мектеп...
- Тамаша екен, жақсы екен ғой! -
деді Темкең ақсақал кезінің жасын іркіп алып. Біздің бәріміздің де пікірімізді сол кісі айтгы. Сол кісі болып, бүкіл туған ауыл, ағайын, бауыр риза болып тұрғандай, күніне, заманына риза халық сөйлегендей. Біз осынау қасиетті тұлғаға қарай-қарай машинаға міндік. Көп ұзамай бір қайқаңнан асқанда аяқ астынан қазан шұңқыр көрінді, ішінде жылтыраған суы бар, Жан-жағын қураған аласа қамыс басқан, құба жалданып, ауада тұрған баяу желмен толқындайды.
- Қопамыз осы! - деді Темкең, енді аздан соң машина соны жиектей жөнелгенде, - осының
арғы басында әлгі өздеріңе бухгалтер айтқан Рақымжанов Кәрімнің отары бар.
- Қашық емес екен ғой, - деді Секең.
- Сонау Қарағандының сыртындағы Итжоннан осы Қопаға біздің бір атамыз көк атанмен араға қонып келген ғой, - деді Темекең.
- Е, әлгі Итжонның атын ұмытып қалып, «Күшік омыртқасы» дейтін сіздің атаңыз ба еді?
- деді мәз бола күлген Ноғайекең.
- Сен де қайдағыны ұмытпайды екенсің! - деді өзі де күліп алған Темкең, - ол бір жарықтық
қызық кісі болса керек қой. Co кісі айтты дейтін сөздер көп. - Анау бүйірлерінде
тұрған Қожа, Қызылтас дейтін бір- біріне жалғас тұрған екі тау. Сол екеуінің қуысы
бейне мал қораға жаратылғандай. Қыста елдің көп малы сонда паналайтын болса керек.
Осыған разы болған әлгі ақсақал: «әттең, құдайекеңнің бір еріншектігі ұстаған ғой,
әйтпесе Қожа, Қызылтастың екі жағын бекітіп, үстіне арқалық ағаш тастай
салғанда, ар жағында ат байлары артығымен болар еді!» - депті ғой.
Машина бір қыстаудың қасына кеп тоқтады. Түсе қалғанда, біздің мұрнымызға қойдың иісі келді. Міңгестіре-үштастыра иір-иір ғып салған тапал қыстаудың алдынан екі-үш
қара сирақ бала жүгіріп шықты. Анандай жерде ұзын қой қораның артында күпшегін
жөндеп жатқан біреу, ісін қоя салып, бізге қарай жүрді.
- Ассалаумағалайкүм!
- деді келген ұзын бойлы жасы отыздар шамасындағы қара жігіт.
- Әлейкүмсалам,
Кәрім, амансың ба, шырағым, - деді Темкең, іздеген жігіт осы дегендей бізге
қарап.
- Арғысы
- Алматыдан, ортадағысы - облыстан, бергісі - мына мен ауданнан, - деді
Ноғайекең қулана сөйлеп. Өкілдерге үйреніп қалған қалпы болса керек.
- Хош кепсіздер, үйге кірейік, - деді қара жігіт жол беріп, үйді нұсқап. - Қырға әлі көше
алмай жатырмыз, құралайды тосып қалған жайымыз бар. Үйдің киізін жамап, дайындалып
жатқанымыз ғой, - деді Кәрім уйге кірген соң. Мен үй ішіне көз жүгірттім. Сыртынан
қарағанда жадау шым үйдің іші тап-түйнақтай әдемі екен. Үйдің төбесіне тақап
екі қатарлап абдыралар үстіне орналасқан қызыл-жасыл көрпе, жастық. Қабырғада
кітап салған шкаф, стол үсті тақталап тізіп тастаған газеттер. Оның үстіне бір
қызыл тақтада сызылған графаларда жазылған адам аттары мен цифрлар.
- Бұл семья - кәдімгі атақты Рахымжановтар семьясы. Ақсақалы - бәрінің командирі. Бір
үйде бес шопан. Сонау ілінген тақта бүл кісілердің әрқайсысының алған
міндеттемесі, - деді Темкең түсіндіріп.
- Бір семья - бір мемлекет десеңші, - деді Ноғай екең.
- Я, біз бірімізге біріміз әкімбіз, баспалдақтап жат- қан әкімдік осы үйде, - деді
Кәрім күліп.
- Ойбай,
шал қатаң, қия басуға рұқсат жоқ, бір жесір абысыным бар еді, соған жібермей
қойғаны, - деді үй күйбеңімен жүрген қария шешей мұң шаққандай.
Біз күліп жатырмыз. Көздері жайнап, қоңыр жүздерін даланың желі қаққан қызыл шырайлы жас келіншек пен жас қыз бірі қымыз әкеліп, бірі дастарқан жайып, бауырсақ төгіп, әбігерленіп жүр.
- Тұрмыс
қалай, шеше? - деді Секен, елпең қағып, елгезектеніп отырған қарияға.
- Тұрмыс осы ғой, қалқам, шүкір, шүкір ғой, бас аман болып, тыныштық болса, жақсыланып кеттік қой қазір. Белден ақ бауырсақ төгіп, үйемелеп ет асып, үйімізден қонақ
арылмағаны-ақ бір ғанибет екен. Бала- лардың еңбегінің арқасы ғой бәрі.
- Шалыңыздың арқасы демейсіз бе?
- Шал түр ғой, шал байғүс арқалап жеткізді ғой, ендігі арқа балалардікі емес пе, -
деді шешей, сөзінде де, көңілінде де қуанышы мол секілді. Кәдімгі шынайы қуаныш!
Көптен ел араламаған, ел тұрмысының өзгерісін жаңа байқаған маған мына шешейдің
қуанышы қатты әсер етті. Көз алдымда еңбегі жанған, арқасы кеңіген, бар
кеудесімен жақсы тыныстаған ел тұрды. Шіркін, осы тұрмысқа разылық сөзді есту
үшін туған ел қаншама тер төкті, қанша қиындықты кешті бастан! Енді мынау мамыражай
жаз күніне жақсы тұрмыс жарасқан. Мен осы адамдар жүзіне рахаттана, мақтанышпен
қарадым. Я, мына үй ішіне еңбек берекесі кірген. Еңбек, жұмыс деген сөздер бұл
адамдардың аузынан қасиеттене естіледі. Жарылқаушы, бәрін жақсаргушы бір құдырет
бардай. Ол құдырет-еңбек. Қуанатыны сол - сол құдырет өздерінің қолдарында. Оны
ешкім тартып әкетпейді. Ол мәңгі, ол тұрақты. Оған сенеді. Бақытқа, бақыттылыққа
деген сенімді көресің осы адамдардан.
- Ақсақал
өзі малда, арбаны жөндеп қой деген тапсырмасымен үйде қалғам, келген соң
әлек-шәлегі шығып, ренжіп қалады, дәм ішіп кетсеңіздерші! - деп Кәрім өтіне
берді.
- Ақсақалдың
бір қызығы бар, айтпақшы, - деді Темкең, - мал дегенде жаны жоқтығы ғой, -
алғаш депутат болып сайланғанда, қыс іші болатын, сессияға шақыртып самолет
жіберсе, әшейіндегі аудандағы көп мәжілістің бірі екен деп қалса керек, «менің
орныма Кәрімжан барса қайтеді», - деп қарап тұр. «Ойбай, ақсақал, ол кәдімгі
үлкен мәжіліс, сіздің өз құрметіңіз!» дегенде, қысылып ұялып қалғаны ғой. Сонда
да малдағы Кәрімнің келуін күтіп, біраз тұрдық. Қойды қай жерге жаю, күннің
ыңғайына қарай, боран-бұрқақта, жаймашуақта қай жерде қалай болатынын түсіндірем,
айтып кетем деп болмағаны.
Үлкен шопанды көрмесек те, үй ішінің, Темкеңнің сөздеріндегі
құрмет, қастерлеулерге қарағанда ол кісінің бейнесі көңілге ұялағандай. Бауырсақтан
қамтып жеп, бал қымыздан қанғанша сіміріп, рұқсат үстіне рұқсат сұрап, далаға
шықтық. Күн төмендеп, қой қора төбесінің қамыс матасына сәулесі ілінген екен.
Жөнеле берген машина соңынан қоштасып қарап қалған мына бақытгы еңбек
семьясының баласына дейін бүлғаған қолдарының саусақтары батар күннің күрең
сәулесіне малынып, қызара балқып тұрды.
Қарқаралы таулары біз келе жатқан жазықтан қарағанда
сансыз қанатты ғажайып бір алып орданың керегесі тәрізді. Шаңырағы ту-ту
көк аспан. Мана шаңқай түсте, күн тас төбеде тұрғанда, жағалай көк жиекке
біркелкі төгіле түскен күн сәулелері осынау алып үйдің алтын уықтарына ұқсап
еді. Енді сол уықтардың көбісі жиып алынып, тек батыс жақтағысы ғана қалып, аспан-шаңырақ сол бір аз уықтарға ілініп тұрғандай. Күн астында аласа көрінген таулар ұйқыларынан оянып, бастарын көтеріп, мына жазыққа өре түрегеліп қарағандай, бәрі де биіктеп алған.
Бұл - мен көрмеген Қарқаралы кеші. Күн сәулелері бәрі жердің бетінде жатыр. Аспан өзінің ежелгі түсіне еніп, айқын қаракөктеніп алған. Барған сайын қарая бастамақ. Оның кеудесі суық тартқанын сезген- дей, жапалақ пен қарғалар да төмен түсіп, күн сәулесі жатқан жоталарға қонып отыр. Күн біздің оң жақ бүйірімізде. Біз оңтүстікке келе жатырмыз. Сонау батыстағы мол денелі таулардың біреуінің дәл төбесінен түскенде, күн әлдеқашан батып кететін еді, бақ бер- генде, екі биік таудың ортасындағы қуысқа ілікпесі бар ма, қиырдан
қарағанда найза бойындай терендігі бар қуыс күнді әзір жіберер емес. Күн осынау
алып көк шараның кетігіне ұқсаған жез жамауындай. Біз бәріміз де мына көрініске
қызыға қарадық.
- Біздің Теміртаудың мартеніндегі балқыған болат секілді екен, - деді Сәкен.
- Қарқаралының қалтасындағы алтыны ғой, бір кіреді, бір шығады, - деді Ноғайекең, көзі жүмыла беріп, жымия түсіп.
- Күннің сан батып, сан шыққанын көре жүріп, көз тоқтатып қарамайды екеміз-ау, шынында қалай қызық мынау! - деді Темкең, оңға бұрылып отырып. Сол кезде оның салалы
мүртының жебесіне күн сәулесі түсіп, бейне жіңішке күміс шашақтай боп көрінді.
-Жақсылықтың бәрі сол-ау, - деді Темкең сөзін жалғас- тырып, - Жақсылық атаулының
бәріне көз тоқтатып қарамаймыз ғой. Әуелде бір коріп алған соң, бүл
өзіміздікі, бізге тиесілі деп қарамаймыз ғой. Бір күні айрылып қалғанда, бір-ақ білеміз. Жақсыны меншіктейміз, жамандықтан кашамыз. Жақсылық десе тасынып, жамандық десе мұңаямыз - өмір сабаз сол ғой - бір батып, бір шықпаса, күңце де не қадір бар? Ылғи жарқырап түрса дейміз, аязсыз шуақ болса екен деп тілейміз. Бола қалса, оның да қадірі жоқ.
Адам да тіршіліктің бір баласы, ылғи жарқыраған ешкімнің омірі жоқ, болған
болса - ол да қадірсіз, ол да мазмүнсыз!Манағы қарапайым қоңыр шалың мына
сөздерді айтып отырғанда, мен қайран қалдым. Өзгелер де үн- түнсіз. Бейне жұдырықтай
тас көмір қыза-қыза қып- қызыл шоққа айналған тәрізді. Сүйсініп кеттім. Шіркін, адам жанының ашылуы-ай! Ашқызбай қинай- сың да, ашылсаң ғажапты сыйлайсың-ау! - деймінішімнен. Мына түнық сәтті өзімнің де, өзгенің де қошаметтеген арзан сөзімен былғамайын, - дедім де:
- Темке, сонау шоқының басындағы адам ба көрін- ген? - деп сұрадым.
- Я, ол адам. Адам болғанда - келіншек, - деді Темкең артына бұрылып, бізге қарап. -
Жаңағы ойынан серілгенге өзі де қуанғандай, жүзінде әдемі нұр бар. -Сендер білмейсіңдер ғой, естіген боларсындар, көрмеген шығарсындар. Біздің Қарқаралы тауларының, өзге тауларды қайдан білейік, өзінше қызықтары бар. Олардың қойындарында талай-талай аңыздар
бар. Бір тау шелек ұстаған келіншекке, енді бірі түйе қуған шалға, намаз оқыған кемпірге – қысқасы неше түрлі құбылысқа ұқсап біткен. Солардың бірнешеуі осы ал- дымыздағы «Қара
қуыста». Негізінде Қарқаралы таулары аса ескі тау ма деймін. Содан сан мындаған
жыл- дар жел мүжіп тұқылдап, алуан кескінге ұқсатқан тәрізді. Халық олай ұқпайды,
солардың бәрін ғажапқа жорып, аңызға айналдырған. Әрқайсысы бір хикая. Тастан жазып тастаған кәрі кітап па дейсің, іші толы әңгіме. Соның бірі, балам, анау сен кврген «Келіншек», есіресе осы кезде, мына кешкі мүнарда олардың бәрі жанданып кетеді, қозғалғандай, жүргендей болады...
- «Келіншек» деп аталу себебін айтпас па екенсіз? -
деді Секен.- Алдымызда ауыл жақын ғой, қысқаша айтайын, бәрін баша-кешелеп біле де бермеймін, - әркімнен үзіліп-жұлынып жеткен әңгіме дағы, - деді Темекең. - Анау «Келіншек»
тауы тұрған баурайда ма әлде әріректе ме, бағзы бір заманда аң аулап күн көрген
бір мерген жігіт бопты. Жігіт болған соң, оның сүйіп алғ- ан жары болады да.
Жалғыз басты адамдар екен. Сауа- рға малы жоқ, киіктің етімен күн көрген жандар
болса керек. Бір күні қостарында ерлі-зайыптылар ұйықтап жатса, таң алдында үй
сыртынан кісінеген жылқының даусы шығады. Ел болса аулақта, бүл қайдағы жануар?
- деп, далаға жүгіріп шықса, бір шұбар жылқы жер ошақтың басында тұр. Қараса шұбар байтал, өзі буаз. Жануар бошалап, шығып кеткен ғой, иесі бар шығар, іздеп
келер деп, үйлеріне қайта кіреді. Күндегі тіршілік қамын істеп, ерлі-зайыпты
екеуі бірі аңға, бірі үй ша- руасына кірісіп кете береді. Арада күндер өтеді,
әлгі жануар үй алдындағы сайда жайылып жүреді, кетпейді. Іздеген тағы кісі жоқ.
Күндердің күнінде шұбар байтал құлындап, келіншегі мен күйеуі қолдарынан құлынды аяқтандырып, сауып ішіп күнелте береді. Ішер сусын көбейген соң, мергеннің атқан аңы да кебейіп, бере- кесі кіріп, мәз-мәйрам тұрмыс кешеді. Әйелдер жәй жүре ме? - деді Темкең
жүзінде күлкі ойнап, - бір күні шұбар байтал жерошақ басындағы келіншектің жаулығын
иіскеп, мазасын алған ба, қалай, «Арамқатқыр, қайтеді-әй! - деп, шымшуырмен
мандайға салып жіберсе керек, әлгі жануар кісінеген күйі құлынын ертіп, тартып отырыпты. Кәдімгі өкпелеген адамдай шығанға шыға қашып, көзден жоғалыпты. Келіншек күнде күтеді - күнде жоқ, бір күні осы «Келін- шектаудың» басына шығып қараса, көз ұшында жайылып жүрген шұбар байталды көреді. Келіншек «құраулап» көп жер жүріп, жақындап барса, жоқ болады. Ылғи барады, ылғи сөйтеді. Ал мына таудың басына шықса ғана көрінеді, басқа
жерден көрінбейді. Сол шұбар байталдың қарғысы ма, әлде өзінің соған деген
қайғысы ма, сол келіншек сол таудың басында тасқа айналып, шұбар
байталды күтіп әлі түр. Мына жақ бүйірде, - деді Темкең сол қанатты нұсқап, -
анау ала шоқының төменгі астында «Шұбар байтал» дейтінтау бар. Жылқы секілді, шұбар
байтал да сол жайылған күйде тас болған. - Аңыз ғой, әрине, дегенмен ол аңызда
да ғибрат бар, дарыған қыдыр екен, «бақытты басқа үрма, аяқпен теппе», - деген
ғой ел аңызы... Әне, келіп те қалдық, - деді Темкең әңгімесін аяқтап.
Үлкен бұлақтың екі бетінде маңайында ұзынша салған қоралары бар екі шым үй тұр.
- Мынау бергі беттегі - Дүкенбаев Әбсаттар ақса- қалдың үйі.
Қазір малдың әлі түгел төлдеп болмаған кезі ғой, осы күннің өзінде 100 саулықтан 111 қозы алып отыр ол кісі.
Әбсаттар Әйкен деген кәдімгі өздеріңе айтқан атақты шопан осы кісінің баласы. Әбсаттар
Мәдениет деген бір баласы он жылдықты бітіріп, ол да шопан болды. Әбсаттар
Мүхамедкөрімі Қарқаралыдағы техникумды бітірген, осы бригаданың мал дәрігері. Ағайынды Әбсаттаровтар осылар, - деді. Бұлақ басын едәуір жерден орағытып келіп, арғы беттегі үйге
түсе қалғанымызда, бір жас жігіт шығып қарсы
алды.
- Бораш, аман ба, шырағым! - деді Темкең амандасып, - Ақеділдің баласы, бүл да - шопан. Әкең үйде ме?
- Ақ топыраққа кетті, қазір келеді, - деді жігіт құрақ ұшып. Біз келгенде, кісілер
үйден шығып, далада отыр екен. Ауыл адамдарының алқа қотан шөкелеп отырып, бармақтарының
басымен бір-бір тал шөпті сындырып қойып, шаруашылық кеңестің әдеті болушы еді.
Мынау отырыс көзіме оттай басылды. Адамдар қарасы едәуір. Ішінде біздің
серіктеріміз де бар. Ноғайекең біздің жайымызды таныстырып қойса керек, орта
бойлы, жебелі сары мүртты, екі беті
қып-қызыл, жентектей тығыз денелі, жасы елудің о жақ, бү жағындағы Сары кісі
бізбен орнынан тұрып амандасты.
- Аман ба, шырақтарым, ат-көлік аман жүрсіздер ме, сапар оң болсын-ды жылдам-жылдам
айтып шықты.
- Ақеділ ағаларың осы кісі, - деді Ноғайекең, салмақпен сөйлеп, шамасы бұрын жақсы
білетін қалпын сездіріп. Біраз үнсіздіктен соң Ноғайекең:
- Жігіттер, осы Акдң отырған үй, мынау мал қора Қазыбек, Амантайдың мекені болса керек.
Атағы шық- қан кереметіңнің, шалқыған байдың мекенінің түрі мынау, - деді іштей
бір кекесінмен. Шынында да, жүпыны ғана қыстау, мал қорасын таудың қызыл түйір
тастарынан өріп салған екен, сыртынан тіпті аласа, күйік.
- Бұрынғы
кезде асты-үсті тақтайлы, бұдан сәл биіктеу болса керек, бертін келе жұрт
ағашын алып кеткен, ал бөлмелері сол қалпы, өздерің көрген үй ғой. Ен ағаштың
қасында отырып, жөндеп бір орын сал- мапты, қызық, рахатсыз сасық байлық, дерт
байлық немее керек? - деді Ақеділ, асықпай баппен сөйлейтін адам екен.
Үстіндегі сары ши барқыттан тіккен бешпентінің етегін жазып жатып
- Кәне, ішке кірейік, шай әзір көрінеді, - деді де, бір бала жігітке әлде бір шаруа
тапсырғандай болып, босағаға бара беріп, бізге жол үсынды.
- Құралайдан соң, жайлауға шыққанда келгендерің қандай оңды болатын еді, ә! Қазір мына қыстаудың қызығы қалмай, ертең, бүгін деп қоқавдап, көрі жұрттан мезі болған
кез ғой бүл, - деді Ақеділ шай үстінде, - мынау інім ақын деп естідім, атын
газетгерден білуіміз бар, жаңа есіме түсіп отыр, - деді маған қарап.
- Газет қана ма, бірнеше кітабы бар шыққан, - деді Ноғайекең.
- Ақын-жазушыларымыз бар деп еститініміз болмаса, біз кітап дегенді білмейміз ғой, Ноғайжан. Осында біздің
Бораш Қарқаралыға бір барып, «Батырлар жырын» алып келген. Жабылып оқып, оның
да сау-тамтығы қалмай бара жатқан соң, сандыққа салдырып қойдым. Анда-санда
оқуға жарасын деп, - деді Ақеділ.
- Ойбай-ау, осында малшыларға барам деп бір ав- толавка ылғи кетеді ғой ауылға. Арқаны шай,
қант, мата-шатасымен, кітабы да болмайтын ба едің соның? -
деді Ноғайекең.
- Кітабын көргеміз жоқ, ол автолавкаң жазда керекті қыста, қыста керекті жазда әкеп жүр
ғой, тіптіоның неше түрлі қызығы бар. Біздің ауылдағы шопан- дарға пима керек
деп, біз орталыққа қайта-қайта айттық, бір күні пима әкеліп түр, қарасақ - бәрі
28-размер.
- Мұның қалай? - десек, аудандағы бары осы, шақ келгенің алындар, шақ келмесе - мен
қайтейін, - демесі бар ма? Тон мәселесі тіпті қиын. Құдай оңдап бір тон келсе,
жабыла кезектесіп киіп жүргеніміз. Қыс- қасы, автолавкаң жұмысты өте нашар
істейді.
- Е, мынау бір дайын фельетон екен, - деді Но- ғайекең, блокноты алақанының астында
отырған, соған түртіп алып.
- Тұрмыс дегенде, еңбегіміз жанып, тамақ, киім, үй-жайлары дұрысталды ғой қазір. Бұл мәселе толық шешілді десе
болғандай. Арқа-басы кеңіген ел, көңілі өскен жұрт қалайтыны көп, таңдайтына
көп, бой көтергісі келеді, рухани азық деп жүр ғой газеттер де, бізге сол
азығың жетіспей қалады кейде, - деді Ақеділ шешіле сөйлеп, сөзінде өкініш бар.
- Артистер де сирек келеді, сирек деймін-ау, соның өзі жоқ, Қарқаралыда халық театры бар, биылдыққа орталықтан барып соны бір көрдік, сосын аллакбар! -
деді сөзге кіріспей мақұлдап отырған Темкең де қозға- лып. - Баяғыда әнші-сері, ақын дегендеріңе Қарқаралыдан бай жер болмапты, қазір естіп, сұрастырып отырсақ, қазақтың осы күнгі атақты әнші, артистерінің көбі Қарқаралыда туып өскен деседі. Сол шіркіндер тым
болмаса ауылға сәлемдесе келсе болмас па, - деді сөзін жалғастырған Темкең.
- «Өзі болған қыз төркінін танымастың» кебі дағы, - деді Ақеділ мырс етіп. - Рахмет,
шырақтарым, осы келістерің әдемі-ақ. Өзіміз өсіріп алып, қараларыңа өзіміз зар болып қалғанның несі жақсы дейсің. Біз қаншама қуанып қаламыз, сендер қанша бой жазып қаласыңцар, даланың жөні бөлек қой. Мал жарықтықтың соңында жүрміз. Істеген іске мақтаншылықтың не жөні бар? Атымызды естіп келіп жүргендерің де сол еңбектің арқасы болар. Біз аман болсақ, қой өседі. Адам амандығын, ел амандығын тілейік. Бізде әлі де адам жетіспейді, ескі маман – байырғы малшыларға қосылып жатқан жастар жоқ емес. Сонда да аз әлі, қайда барсаң да, сол кісі тапшылығын көресің де отырасың. Бір қызығы, шал-кемпірлеріміз ұзақ жасап, еңбектен қалмай жүр. Өкіметіміздің берген пенсиясымен отыр, - десек, отырмайды. Мына ғұмыр жасы еңбекпен, тірлік әрекетпен өткен адамның өлі де
қуаты бола тұрып, дені сау боп отырып, тиылып қалғаны бір қиын нәрсе екен. Осында 86-да бір шалымыз бар, есімі - Исатай Тәсібеков, жабылып айтып, үйде отырғыза алмай-ақ қойдық. Жәрдемге Жаны әзір, тай, қүнан демей, асау демей, аяғын арта салып, қой қайтарып жүргені. Еңбекке деген ықылас күшті, көптің шаруасы дегенге, көңіл ыстық тартып барады. Біздің бір тамаша жеңісіміз осы-ау деймін, - деді Ақаң шешілген үстіне
шешіліп. Қойшының сөзі көкейге аса қонымды. Осыған қарап бүгінгі қойшы, жаңа
қойшы бейнесі келеді көз алдымызға. Я, біздің іздеп жүрген адамымыз, шаруамыз осы
болатын. Біз соны тапқанға қуаныштымыз. Біздің іздеп жүргеніміз есеп, я цифр
көптігі емес, адамның түлеп өсу дәрежесі, қазіргі еңбек адамы болатын, сол адам
біздің алдымыздан жарқырап көрінгендей. Әңгімені ішіп-жеп отырып айтқан дұрыс,
- деп, Ақаң дастарқан дәмін үсынады. Біз оның жанына, ой дүниесіне үңілеміз. - Шаруамыз тамаша деп біз айтып, дұрыс екен деп ағып өте берсендер - ол да болмайды. Шаруада
әлі кемшілік бар. Мысалға, осы барар алдарыңца Жамбыл колхозы бар. Ондағы
адамдар мен мұндағы адамдардыңеңбегі бірдей. Бірақ көзге бірден түсетін айырмашылық бар. Ол – шаруаны басқару, үйымдастыру айырмашылығы. Мен бастықтарды жамандап үйренген кісі емеспін, бірақ сын айтпай болатын емес. Бізде, ең алдымен, малшылардың қысқы үйінің күйі нашар. Көріп отырсындар, аз да болса, әкім деген менің отырған үйімнің үсқыны мынау. Баяғы ата-баба қыстауында бәрі отыр. Жарықтық, кезінде жақсы болған
шығар, қазір тіпті де жақсы емес. Алдағы колхозда стандарты үйлер бар. Бізде
жоқ. Екінші кемшілік - мал қоралары нашар. Әрі ескі, әрі лас. Өзі жер кепе секілді қораларды таза ұстамақ болған еңбегің зая кетеді. Жазда киіз үй мәселесі де онды емес. Қырық
жамау үйлер бар. Жаңа малшылар үйлерінің жобасы жасалып жатыр дейді, осы бір
жөн тапса, мықталып-ақ кетер түріміз бар. Сосын бір мәселе - жоғарыда айтқан
мәдениет, ауыл мәдениеті мәселесі. Әрине, әр жерде ала-құла болуы мүмкін ғой,
бізде онша емес. Әсіресе қазір мал шаруашылығына жастар кіріскен кезде, ол
жастардың көрер қызығы, өсер талабы бар кезде, ауыл мәдениетінің өрістеуіне кең
жол ашылған кезде, осыны «ә» деп қолға алып кетпей болмайды, соған
жәрдемдесетін сіздер ме деп айтып отырмын. Осы айтылған үш мәселе естеріңізде
болсын! - деді Ақаң әсіресе Ноғайекеңе, жазып отырмысың? - дегендей қадағалай
айтып. Бүл кезде Секен де блокнотымен шұғылданып қалған екен. Үй ішіндегі
адамдар орындарынан ығысып, әбігерленіп қалғанға қарасақ, есіктен бір ақсақал
кіріп ке еді екен. - Ассалаумағалайкүм!
- дедік бәріміз бір мезгілде сәлем беріп.
- Әбсаттар ақсақал! - деді Ақаң, келген қария төрден орын алған соң, жан-жаққа көзін
сығырайта, шамнан алақанымен қалқалап қарап, әрқайсымызға кезекпен көз салған тұста;
«есенбісің, шырағым» деген сөзді үлестіре сұрап.
- Ия, сапар оң болсын, балалар! - деді Әбекең, бұрын көрікті болған атжақты ашаң
жүзінде шам жарығында да көрініп қызыл күрең нүр ойнайды. Жебелі сұлу мұрты
иегінің екі жағына төгіле түсіп, шықшытының тұсынан аса беріп тоқтаған. Бұрын-соңды
мұндай ұзын мүртты көргенім. О басында екі жебесіне екі уыс толарлық қою қара
мүрт болса керек, қазір аппақ күйінде кей жері мүлде сиреп, буын-буын болып
бөлініп қалған, үш жағы жіңішкеріп, созылып барып, жоғарғы жағынан қазір-қазір
бөлініп түскелі тұрғандай, нәзік күйінде, кейбір үйлердің шатырынан көктем шуағында
еріп, жіңішкеріп, кеміп, таусылғалы тұратын мұз сүңгілеріндей. Мұртқа жарасар,
жәрдемдесер сақал жоқ, әуелде де сәнсіздеу өскен шоқша сақал доғаға басы
ілінген аттың селдір кекіліндей ғана. Жауырыны әлі қисаймаған, денесі де мығым,
алысқа көп қараған жіті көздерінің кірпігі де сиреп, қызыл жиектенген.
- Жаңа үйдегі балалардан естідім келгендерінді, отырыс табам ба, бір мезгіл қой
қайырып келейін деп кетіп ем, әлгі сенің құнаның аяқ астынан үркіп, ала-ала
қаша- ды. Патшағардың мінезінің жаманын, - деді Борашты көзімен іздеп тауып
алып, сөзін соған арнап.
- Сауырлап алмадыңыз ба бір! - деді Темкең.
- Осы жасыма келгенше мал сабап көргем жоқ, құла далада қүнанмен төбелесіп, жығылып жатсам, тағы күлесіңдер ғой, - деді жымиып.
- Әбеке, әңгіме айта отырыңыз, балаларыңыз әң- гіме тыңцайын деп келсе керек, қой
бағудағы өнеріңіз қандай, жетістігіңіз нендей, соны білгелі келіпті, - деді Ақеділ
әңгімені турасынан басып.
- Сенің мұның қарап отырып, бір-екі ауыз өлең айтып жібер деген секілді болды ғой, Еділжан.
Үй іші ду күлісіп алды.
- Е, сіздің әңгімеңіз өлеңнен кем бе?
- Қой жарықтық бағылып жатыр ғой, сонау бозба-ла күннен қой ізінен қозы теріп ұзақ
өмір кештік.Ұзақ баққан соң да, бабын іздеп таба берсең керек. Мұның өзін
кітаптай жаттап алатын болдық қой, білгеніңнің бәрін тізбелеп жату, тәптіштеп
айтуға дағ- дыланбаған ауыз не айта бермекші! Баяғыда антұрған байлар қойды
қалай бағасың деп сұрамайтын, қойы көбейе берсе, мүртынан күліп, бөстегінде
жататын. Осы күні ғой, қойшы еңбегінің қастерленгені. Мұның өзі өнер деп
танылып, еңбегің жария болғаны. Қойшы өмірінде қилы-қилы жағдай бола бермек. Ол
әңгімеге қой баққан жанның бәрі жетік, әшейін, әңгіме десе, қарияны алға салып
қойып әдеттенген ғой, - деді Әбекең тағы
да бір күліп алып. - Әңгіме адамда, қой- да емес. Бізде қазір адам жетпейді.
1300-1400 қойға бір, бір жарым адамнан келеді екен. Осы жетіскендік пе? Адамның
жоғынан үлкен, кіші қойлар бірге бағы- лады. Тәртібіне қарасаң - жеке-жеке
бағылу керек. Ақ қой, қара қой, қызыл қой бірге қырқылады. Әсіресе күземде қиын. Бәрі адамның аздығы. «Ала қойды
бөле қырыққан күнге жарымас» деген содан қалған. Жүн жерінде басылып, жерінде
сортталса, сорты жоғары болмақ. Оған адам қайда? Ал төлді көп алу себебі күтімнен. Егіз табатындарды іріктеуде - бар
мәселе, оларды етке де тапсырмай, алып қалып отыру керек. 100 қойдан 140-150
қозы алу - айтуға жеңіл болған- мен, аса қиын жұмыс. Ол сенің қаракөл қойың
емес, жылына екі қоздататын, кәдімгі қарабайыр қазақы қойғой. Оған тек
қүнттылық пен күтім керек. Менің жат- тап алған әңгімем осы.
...Түн ортасы болды-ау дегенде, әр шопанмен жеке- жеке
әңгімелесіп, блокноттарын қойнына салған тіл- шілер де, біз де тынығу мерзімі
жеткенін ойлап сыртқа шықтық. Ай сүттей жарық. Тау бауырынан самал жел соғып,
ысыған денені салқындатады. Айдың күміс жолы
әрқайсымыздың иығымызға асылады, денемізге төселеді. Ауаның денені жеңілдеткені
сонша, мына күміс жолға түсіп, айға, биікке қарай зырлап жүгіріп кеткің келеді. Етек-жеңі кең мол тыныштық. Қасиетті тыныштық!
Күн сәске болар-болмастан жолға шыққан біз «Түмылдырық»
тауының түмсығын айналып келіп, тағы жазыққа түстік. Бүл бір мол жазық
екен. Бетіміз - «Жамбыл» колхозы. Алдымыз - «Аппаз», «Тоқберген» қыстақтары, сол «Жамбыл» колхозының бригадалары отырған жерлер, - деді Қоянбай, «енді былайғы жерді мен тәуірірек білемін» деген кісідей.
- Кешеден
бері Темкеңе көп үйреніп қалып едік, тегінде тәуір кісі екен өзі, өмірдің сан
соқпағынан өтіп,бойына қасиетті мол жинайтын, сол қасиеттері жанаса кетсең
жаныңды үйіріп әкететін, қасынан шыққың келмейтін кісілер болады ғой, сол
кісінің бірі ме дедім. - Секен осыны айтып маған қарады. Мен үнсіз басымды изедім. Жаңа Секен атын атағанда-ақ көз
алдыма келбетін келтірген Темкеңнен өз ойымда енді айрылғым келмей, көңілмен ұстап
отырған күйім еді.
- Жақсы адам. Мен осымен үшінші рет көруім, сол бір биязы, елгезек, ойшыл, сыршыл,
қунақы қалпы. Өмірде өткен дәрежесін еске алып, қазіргісіне өкінетін, немесе
сол кеудесін әлі де көтере түсіп, ыза- лана сөйлейтін адамдарды көп көрдім. Ал
бүл кісі ауыл, аудан төңірегіне жететін
әкімдігі болғанмен, әлгіндей мінезді көрсетпеген адам. Өздеріңіз де тындадыңыздар
ғой, «біздің сөйтіп жүрген уағымызда», «менің сондай жерде жүргенімде» деген
сөз болды мА ол кісіде? Болған жоқ қой, - деді сәл төбесі қызайын деді ме, қалпағын қолына алған Ноғайекең.
- Мал бригадирі болған соң, анда-мұнда жүретін күнделікті шаруасы көп қой, бұрылуға
мүрша жоқ кез ғой қазір, өйтпесе бірер күн жүруге шалдың ыңғайы да бар еді, - деді
Қоянбай ауыл кісісіне лайық жөнді түсіндіріп. Жоғары өрлеген сайын майдың күні
жалынын жайып, қыздырып барады. Қатты зымыраумен тақтайдай жолға үйкеле ысып
алған дөңгелек шыңылдайды.
- Анау көрінген - «Аппаз», - деді Қоянбай тура алдымызда ұзын-ұзын салынған үйлері бар
жотаны нұсқап. Ұзын үйлердің бергі жағында екі киіз үй түр. Жақындай келе
қарасақ, қаптаған шөп машиналары, тырмалары, маңында жүрген адамдар. - Бүл шөп
шабуға дайындық жасап жатқаны болар. Соның ремонты, көр-жер шаруасымен
механизаторлардың көшіп кеп орналасып жатқаны шығар, - деді Қоянбай жобалап. Айтса
- айтқандай екен. Ұзынша шым үйдің есігінің алдына келіп тоқтағанда, үйден
бірталай адам шықты. Біразы орыс жігіттері. Үй ішімен келіп істеп жатса керек,
бала шағалары үйдің жанында ойнап жүр.
- Здравствуйте, - деді, орта жастағы кісі сәлемдесіп. Біз де есендесіп, жөнімізді айттық.
Жаңада келген механизаторлар екен. Бүгін-ертең ремонтты
аяқтағалы отырмыз дегенді айтты.
Бүл колхоз - «Жамбыл» колхозы, ірі колхоз екен де, мұнда орыс, қазағы аралас,
шаруашылығының саласы көп болғандықтан, әр мамандықтағы адамы баршылық екен.
Уақытша болса да, үлкен екі залдан тұратын жатақханасы бар екен. Жағалай койка
қойылған. Ұзын столдарда кітап, дой- бы, шахматтар жатыр. Кәзге де, көңілге де
ыстық әсер береді. Өңкей жас жігіттер. Біз солар жұмыс істеп жатқан жаққа
келдік. Шыңылдаған балға-шеге, машина- лардың неше түрлі тетігін жөндеп жатқан
шеберлер.Сыртынан қарағанда күйген кірпіштен салған бүл
не қылған сарай дейтіндей, ұзын-ұзын екі үй тұр. Бұлар не? - деген сұрауға қасымыздағы
Әмірхан аталған агроном шабыттана сөйледі.
- Бұлар біздің мал қора, - деді Әмірхан, - біздің колхоз соңғы 4-5 жылдың ішінде әрқайсысы 4500 сомнан 30 стандартты қора салып шықты. Оның бесеуі сиыр қора, жиырма бесі қой қора. Қора болғанда қандай, тура қаланың үйі секілді. Біз жақындап келіп
қарасақ, кірпіш емес кәдімгі таудың қызыл тасы, қиығын ғажап келтірген, айнымайтын
кірпіш, аса ұқыптылықпен салынған.
- Мұның бір рахат жері - өзі арзан. Негізгі материалы - осы жердің тасы. Оны тасып
әкелетін колхоздың өз машиналары. Тек шеберлерін ғана жалдаймыз. Әйтпесе осынша
кең сарай, әдемі сарай 4500-ге қайдан түссін, жаңа ақша ғой айтып отырғаным, -деді
Әмірхан ескерте сөйлеп. - Өзімен де кездесесіздер ғой, біздің басқарушымыз,
колхоздың председателі - бір ұқыпты адам. Басшыны көп мақтау әдетіміз емес, бірақ
көзі тұрған жоқ қой, осы қораларды салуға да, жалпы колхоздың сандаған құрылыстарына
көп еңбек сіңірген кісі. Әсіресе осы құрылыс мәселесі оның бір жаны құмар
нәрсесі. Әттең арнаулы жоғары білімі жоқ, әйтпесе нағыз инженер-строитель
болатын-ақ кісі. Осы қоралардың жоспарын өзі сызған. Талабы да қатал. Егер мына
қора қабырғасынан бір метрдей жерінде мүкісі болса, бүкіл қабырғаны бүздырып
тастатып, қайта салдырады. Колхоз орталығы - «Қайнарбұлаққа» барасыздар ғой, ол
орталықтың қазіргісі мен болашағы- ның езін, председатель айтса, ғажайып
хикаядай шертеді. Мына жақта 7-8 шақырым жерде салынып, дайын тұрған Тоқберген
қорасы дейтін қой қора бар, 1000 қой сыяды ішіне. Жалпы қора бас сайын 1000 қойға
өлшеніп салынған.
Біз мына қораны аралап жүріп, шынында да, сүйсіндік. Мұнда ұқыпты жанның қамқор қолының ізі бар.
Бір колхозда дәл осындай-осындай отыз қора болу деген қандай байлық!
- Председателіңіз
кім деген кісі? - деді Секен Әмірханға.
- Қашқынбеков
Сейілхан, - деді Әмірхан.
- Бұрын партия, совет басшылық қызметінде ұзақ
істеген тәжірибелі кісі. 1927 жылдан партия мүшесі. 1953 жылдан осы колхозда бастық. Бұрын төмен артель болса керек, қазір ең алдыңғы колхозға айналды. Жылдық табысы бес миллионнан асады. Колхоз орталығы – мәдениетті орталық. Малшылардың стандарттық екі се- мьялық үйлері салынып жатыр. Барған соң аралап көресіздер, жалаң мақтанып кеггім бе, қалай? - деп күлді Әмірхан. -
Хамит-ай, бері кел, бері! - деді осы кезде орақ машиналарының қасына кеп
тоқтаған бір салт аттыға.
- Бұл Хамит деген бригадиріміз, - деді
Әмірхан. - Анау бір киіз үй осынікі, біздің үй бүл арада жоқ. Ал мына кісілерге
сусын дайындат барып, біз жаяу аявдайық. Жас шамасы отыз бестердегі соқталдай
денелі қара жігіт күректей қолымен қолдасып амандасты да, атына қайта мініп,
жорғалата жөнелді.
Қатар тігілген екі үйдің оң жақтағысына кіріп, салулы
көрпеге отырып жайластық. Мұрынға жаңа піскен бауырсақтың иісі келеді. -
Бауырсақ пісіріп жатқан қонақжай бір жақсы үй екен, - деді Ноғайекең көңілдене
күліп. Есіктен еніп, есендікке «шүкір» деген сөзбен жасқана жауап қатқан
жас келіншек жаңағы Ноғайекең сөзіне ұяла жымиып, қоршаған шидің ар жағынан
шара толы қымызды алып шықты. Қымыз
ішіп отырғанда Ноғайекең көзін сығырайта бір дауыстап күліп алып:
- Хамит, сен ана жылғы көлігіңнен қүтылып, жақсы бір жорға тауып
апсың ғой, - деді.Хамит бетіне сәл қан ойнап, қысылғанын білдіріп, ыңғайсызданып
қалды. Оны сезген Ноғайекең шиқ- шиқ күледі, күлкісі басылар емес. Біз аң-таң.
- Өзің
айтшы-ай, сол оқиғаңды! - деп алды да, анау тағы қысылған соң, - өзің айта
алмайсың ғой, қазір ұялатын шығарсың, сені көргенде жаңа, соның есіме түсіп
кеткені қарап отырып. Бұл сабазың неше түрлі істеген ғой, - деді тағы біраз
күліп. - Әй, қырсық еді-ау, соққан. Бастықтың желігі де бар ғой ішінде. Бір
жылы, қыстықүні, соғыс уақыты ғой сол, - деді Хамитқа қарап, - осы Хамит
Қарқаралыға бір қырсық қара түйені жайдақ шанаға жегіп келе жатады. Түйені әрі
айдайды, бері айдайды, сабаудан қолы талады. Әлгі қырсық аяғын анда-санда бір
басудан танбап-ты. Сәскеде шыққан Хамит күн еңкейгенше ел қарасын кормесе
керек. Шыбыртқысының сабай-сабай сабы жарылып кетіп, неғыларын білмей
жыларманға келіп отырғанда, құдай бақ беріп, есіне бір ой түсе қалады. Тақымының
астына тастай салған жекеауыз жаман қара мылтығы бар екен. Соны алып жіберіп,
оқтаулы гиль- заның бытырасын ішінен бөліп тастап, құр дәрілеп қара түйенің
құйымшағының астын ала, қуыстау тұсынан тартып кеп қалса керек, - дегенде үй
іші толған жұрт жат та күлмесі бар ма, кенеттен неше түрлі күлкі лақ ете қалып,
шашылып кеп кетті. Мұндайда Қоянбай қала ма, бүкіл күлкіні қақ жарып қарқ ете
қалғанда, қымыз құйып отырған келіншек селк ете түсіп, бүкіл денесімен онан
сайын дірілдей күлді. Ноғайекең көзін жұмып алған, шегі қатып, шоқаң-шоқаң етіп
жатыр. Бір кезде басын көтеріп, - сонан, - деді тағы бір күліп алып, - жаман
шошынып кетсе керек, жануар, ала қашып, анда-санда бір орғып, сол дедектеген
күйі Қарқаралыдан бір-ақ шығыпты. Күні бойы қылығына өзі қысылып, қысылса да
күліп отырған Хамит әңгіменің ар жағын өзі жалғап: - Содан қайтарда мылтықтың керегі
болмады, мүлде шошынғаны ғой. Үлкен бір таяқ алып алғам, сол таяқпен түйе
баяулай бастаса, шананың басына тақ еткізсем болғаны, ырғып бір түсіп,
тайравдай жөнеледі.
- Тамаша жасаған ғой, сөйтіп бүл,
ой құдай-ай? - деді Ноғайекең көзінің жасын сүртіп. - Кісісі қаза болған,
болғанына көп болған бір үйге осы Хамит екеуміз, ол да соғыс кезі, бара
қалмайық па, бүл жас кезі ғой, алдында ФЗО-дан ауылға демалысқа кел- генмін
деген. - Ноғайеке, бүл үй қазалы болған бүрнағы жылы, құран оқимыз демесі бар
ма, құдай бақ бергенде, үйде бір осы келіндер шамалас, - деп, қымыз құйған
келіншекке бір қарап алды, - жас әйелден басқа ешкім жоқ екен. Қой, бізден құран
дәметер дейсің бе, - деп ем, онда мен өзім оқиын дегені ғой. Басына бүл киген
соң, мен де бөркімді киіп алдым. Мұның сол ыңғайын білген келіншек момақансып төмен
қарап отырған. Мынау заулата жөнелді. Құранның мақамындай ызыңцата бастағанға құлағымды
түре қалсам, «Три танкиста, три веселых друга» деп әкетіп барады. Көмейіме бір
уыс күлкі бір-ақ тығылып, «құқ» деп қалғаным ғой. Сол - сол-ақ екен, келіншек
үйден ата жөнелді. Екеуміз де тұра жөнелдік. Албардың сыр- тына қарай айнала
беріп, жаңғырта кеп күлейік жынды кісіше. Ой сұмдық-ай, - деп Ноғайекең ал тағы
кетсін күліп. Үйдің іші тағы дүрлігісе күліп жатыр. - Масқара болдық қой, үят
болды ғой десем, Хамитым: -Үйдің ішінде өзге адам жоқ қой ұят болатын,
жаңатүскен келіншек екен, қайғырып отырған ол жоқ, бір күлдірейін тым болмаса,
- деп қарап тұр. Жасында жаман
сайқымазақ еді бүл, қойған шығарсың ендігі, - деді Ноғайекең ентігін басып.
Хамит қысыла күлімдейді. «Сондайың бар ма еді?» дегендей, келіншегі де күйеуіне
жымия қарайды.
- Басылды ғой бәрі, кәне, қымыз
ішіңіздер. Ноғай- екең қайдағыны ұмытпайды, ә? - деді Хамит. «Неше түрлі думаны
бар қызықсың-ау, ел жарықтық» деймін ішімнен. Ел ішіне сүңгіген сайын рахатта- на
түсесің, бәрі қызық. Колхоз орталығы «Қайнарбұлақ» біріне бірі қолтықтаса
шөккен, дөңгелене біткен үш таудың ортасына орналасқан. Тау дегенде аса биік
таулар емес, жоны жасыл шүғадай әдемі жоталар, ол үшеуінің басынан кезек-кезек
қарағанда орталық бәріне де ортақ, алақанда тұрғандай табиғаттың әлде қашаннан
бір шағын ғана өсем қалаға арнап, босатып қойған орны секілді. «Қайнарбұлақ»
осы таулардың тел емген перзентіндей. Обасында оңтүстік жағындағы үлкен таудан бас алған, қазір оған жан-жағынан көптеген бала бұлақтар қосылып жарқыраған
көлге айналған.
Колхоз председателі Сейілхан
Қашқынбеков кеңсе- дегі аз кеңестен соң, осы орталықты өз баласындай сүйсіне
жыр етіп, аралатып жүр. Әуелде «Қайнарбұлақ» бұрынғы бір ұсақ колхоздың
орталығы болыпты. Ол үйлер ескі қыстау қалпында бір бөлек түр. 1960
жылдан біріккен колхоз орталығы болып, Сейілхан колхоз қала шығының жоспарын
өзі сызып, құрылыс ісін бастаған. Жоғарыда айтылған стандартты 30 қораның он
қорасы осы орталықта. Бәрі де, сыртынан қарағанда, қора дейтін емес - қызыл
тастан өрген сарайлар тәрізді, әдемі. Жоғарыдан самсап көрінгенде болашақ
қалашықтың көркін құдыреттендіретін құрылыстар. Әуелде бұлаққа жақын үйлыға
салынған ескі үйлерден жаңа қала үйлері оқшаулана, тауларға қарай өрлей, шалқия салынған. Әрбір жаңа үйлер болашақ үлкен
көшелердің басы секілді. Бүл жаңа стандартты үйлер екі пәтерден, малшыларға арналып салынған. Әлі аз
болғанымен, күн санап көбеймек. Әр отбасына 36 шаршы метрден өлшенген. Екі
үлкен құрылыс: клуб пен кітапхана, ем- хана салынып біткен. Әйелдер босанатын
үй өз алдына бөлек. Колхоз кеңсесі, монша, механизаторлар жатақханасы,
наубайхана, үлкен магазин салынып жатыр.
- Бұл құрылыстар, - дейді Сейілхан, -
таяу күнде бітпек. Жоғарғы басшылықпен келіскен уәдеміз бар, құрылысқа қызығып
кетушілік деген кінәдан аулақ болу үшін алдын ала сөйлескенбіз, колхоз табысы,
кол- хозшылар тұрмысы деген басты шаруашылыққа келтірер ешбір зиян жоқ, берілген қаражатты орнымен пайдалану ғана
мақсатымыз. Сол белгіленген қаржының өзін жүзеге асырып отырсақ, бұл жоспарымыз түгелімен орындалады.
Жоспар бойынша таяудағы бірер жылда бір колхоздың мәдениетті орталығын жасаймыз.
Біз колхоз орталығының оңтүстіктегі тау жақ басында түрмыз. Председатель
қолымен нұсқап қойып, сөйлей түседі.
- Мынау
ішін цементтеп тастаған шағын будка - болашақ водокачка. Осы биіктен труба
арқылы орбір үйге ауызсу бармақ, сонан әрірек бау-бақшамыз болады, соны суаруға
әрі моншаға, қой жүнін жуатын жер- ге су жеткізілмек. Осыдан сәл төмен - анау
аланда мектептің жаңа құрылысы, колхоз кеңсесі, мәдениет орталықтары салынбақ.
Бақтың дәл алдынан Ленинге ескерткіш орнатамыз. Оған әзірлігіміз бар. Мынау сол
қанатта электрстанциямыз болады. Бергі «Қарағайлыдан» телефон линиясын
жүргіздірі жатырмыз. Радио торабын орнатпақшымыз. Ауыл шаруашылығы машина- ларын
өндейтін жақсы шеберханамыз бар, ол анау түр, қазір соған барайық. Біз
шеберханаға келсек, ұзыннан-ұзақ етіп салған көп есікті үлкен үй екен. Ішіне
кіргенде жанармайдың иісі, темір иісі, от иісі аңқып қоя берді. Түпкі бір ка- бина
тәрізді шағын бөлмеден қарттау адам шықты. Бұл кісі - осы шеберхананың қожасы, механик Александр Иванович
Бернер, - деп таныстырды Сейілхан. Жұқалаң шашына да, қалың қабағына да бурыл
енген, қоңырқай жүзді, мығым төртбақ денелі кісі мықты саусақты тегеурінді
қолын үсынып амандасты.
- Александр
Иванович - колхозымыздың ең басты адамдарының бірі, 1960 жылы өз тілегімен
осында көшіп келіп, жаңа құрылысқа жан аямай еңбек етіп жатқан кісі. Баласы
тракторшы, келіні бала төрбиелеуші, бір отбасы түгелімен еңбекте, өздері бір еңбексүйгіш,
адал жанды қадірлі адамдар. Әдемілеп салып алған үйлері бар. Келе салып
колхозшыларға үлгі боп, бау-бақша өсіріп, колхоз маңайына ағаш отырғызып, құлпыртып
жіберді. Өзі туралы айтқан жақсы сөзге сәл қысылыңқыраған түр білдіріп,
ыңғайсызданған Бернерден Секен мен Ноғайекең шеберхананың әр түрлі жұмысын сұрасып,
әңгімені аударып жіберді. Ол кілтін қолына алып, әр есікті ашып, ішіндегі
тетіктерді түсіндіре бастады. Бір ғажабы қыста да жұмыс тоқтамау үшін, Бернер
өз ше- берханасына бумен жылынатын пеш орнатқан. Қаладағыдай емес, жуан-жуан
қара трубаларды қабат-қабат ор- натып тастаған. Көрші бөлмесінде үлкен бу қазаны
тұр. Осымен - дейді Сейілхан, - қыста көмірді тасып әкеп берген соң,
қыз-қыз қайнап, шеберхана іші үйіңнен артық болады. Жөндеу ісі бір тоқталмайды,
елден бұрын сайланып алуға бүл бір тамаша болғаны. Александр Иванович әлі-ақ
мектебіңе де, кеңсеңе де, тіпті құрал жағдай келіссе, бүкіл керек деген жеріңе орнатуға
болады деп қуантып қойды. Бүл ма, бүл алтын адам біздің бағымыз болды, - деп
председатель қуанышы қойнына сыймайды.
- Еңді,
- деді ол, - сонау қой қораларға барайық. Оның бірінде қазір қой қырқып жатыр.
Соны көріңіздер.
Председатель
шабыттанып алған. Қасындағы бірі бухгалтер, бірі орынбасар дегендей, колхоз
адамдары да түгел шабытты, қуанышты. Бастықтарының сөзін қош- тай жарысып,
сүйсіне толықтырады. Осы адамдардың құлшынған көңілімен колхоз орталығының
қазіргі көркіне қарап, болашағына
әбден сенгендейсің.
Қой қораның
басы маңыраған қойдан ың-жың екен. Келе қалған бізге айғайласа сәлем берген
жігіттер - бәрі де жап-жас, қайратты, сом денелі, әлеңкедей жаландаған азаматтар
екен. Бізді қоршаған шарбақтың қақпасынан ішіне еткізіп жіберіп, қайта бекітіп
жауып алып, қалаған қойларын шап беріп сирақтан ұстап алып, үршықтай иіріп
топырлата сүйреп, қораға сүңгіп кетіп жатыр. Өңшең ақ халат киген қыздар. Әр
қыздың қолында сырылдаған машина, тұстарында
қобдишаға ұқсаған аппарат, жігіт әкеліп жығып Берген қойды тыпыр еткізбей,
сирағынан бастап дырылдата басына жүгіртіп бір-ақ
шығарып, қалың жүнді бөктеріп түсіріп жатыр. Машинада тоқтау жоқ, өздерінде үн
жоқ. Анда-санда жалаңаш қойды зып еткізіп бауырынан бір-ақ шығарғанда, бастарын
көтеріп бір-бірімен әзіл айтысып қала- ды. Өз ісімен өздері мәз. Тыпырлаған
қойдың үстінде қыз білектері жарқыл қағады. Еңбек, жұмыс тұсындағы қыз қимылына
сүйсініп көрмеген басым қызыға қараймын. Сонша қарағанда, бір көз салмады-ау
деп көңіл де жәбірленеді. Қара көз қыздар, алма бет қыздар қай- да жүрсең
әдемісің-ау, сен жүрген жердің жаманы болмайтынын көріп тұрған жоқпыз ба?
- Бізде бір жақсысы, - деді Сейілхан сыртқа шыққан соң, - жаңа адамдар, жас жігіттер,
жас қыздар өсіп келеді, шаруашылық адамдары өсіп келеді. Алғаш- қы ұрпақ,
колхоз үйымдасқаннан бар ұрпақ қазір таусылып барады ғой. Көбін соғыс алды,
көбі қартайды дегендей. Біздегі ең басты қиындық - әлі де болса мал шаруашылығындағы
адамдардың аздығы ғой. Бүл шаруашылықта адам көбейту оңай іс емес. Мал
шаруашылығын мәдениеттендіру керек, механикаландыру, таза- лау, тұрмысты
көркейту керек. Мұны ескінің, оқымағанның кәсібі дегізбеу керек. Үкіметтің
осыны қолғаалып отырғаны жақсы болды.
Мына колхоз орталығын мәдениеттендіреміз, қалаға ұқсатамыз деген мақсатымыз да
сол адам шақыру, кадр тұрақтату үшін істеліп жатқан жұмыс қой.
- Секе, жақсы аурухана, әйелдер босанатын үй салдық дедіңіз, оңда дәрігерлеріңіз жеткілікті ме? - деді Секен.
- Жоқ, жеткіліксіз. Бір ғана фельдшер бар. Жұмысты жақсы істейді. Бірақ бір үлкен
колхозға ол не болмақ. Мына құрылыстарымыз биыл бітті, евді шақырға- лы
отырмыз. Бізге дәрігерлер керек. Бұрын дәрігерлік техникум бітірген қыздар
келетін де, ойын-сауығың жоқ, жалығып кеттік деп, аз уақыттан соң тайып оты-
ратын. Бүл бір үлкен қолға алатын жұмыс. Малшыларымыздың денсаулығын қарайтын
дәрігер мәселесі - мүлде шешілмеген мәселе. Мал дәрігері көп, Адам дәрігері
жоқ. Бүл қынжылып айтатын кемістік және бізге байланысты кемістік те емес.
Малшыларымыздың біреуі ауырып қалса, қалаға сүйрейміз, сөйтіп жүргенде уақыт
өтеді, іс қалады.
- Рас, қай ауылға барсаңыз да, көретініңіз осы кемістік, осы бізде дәрігерді аз
дайындай ма қалай? - деді манадан еріп жүрген бір шал.
- Аз дайындамайды. Әлі де жетіспей жатқаны бар да, оқып шыққандардың әлгіндей
жіберген жерге бар- май, барса - тұрақтамай жатқандары не сан, - деді Секен. -
Осы жайды пайдаланып, ел ішіне бақсы- құшынаштың етек алуы содан. Ондайларға
сенушілер бар ғой әлі. Мына Сейілхан ағайдың күні бойы көрсетіп жүрген
жайлары көз де, көңіл де сүйсінетін нәрселер. Осыншалық игі істерге ұйтқы болған, Сейілхан ағай, сізге шын ризамыз. Әттең, колхозыңызда газет болса, бәрін тастап, мен өзім осында
кешіп келер ем. Көзге айтқаным емес, сізбен, сіздің адамдармен жұмыс істеудің
өзі бір романтика, асқақ сезім тудыратын жай екен. Сізге мамандар келмеске
хақысы жоқ, мына қалыпта жұрттың бәрі келеді. Жамандағанымыз емес, біз көріп
келе жатқан колхозда бүл тіршіліктің көбі жоқ екен. Оларда осы мүмкіншілік бар емес
пе еді, үйымдастырушы адамның рөлі дегенді осыдан көруге болады екен. Әр адам
өз қойған орнын да өз өнерін салып бағудың мысалын сізден көріп түрмыз.
Жоспарларыңыздың өзі бір тындағанда қызық хикая. Ел өмірін, колхоз болашағын
келген жастарға осылай жырлап берсеңіз - кім сүйсінбес, кім елікпес?!
- Сейілхан аға, кітапханаңыз бар екен, сол кітапха наңызда кітап мол ма, сірә, кітап
оқушыларыңыз көп болар? - дедім мен.
- Айналайын, бүл да бір мен бөгелетін мәселе еді, жақсы айттың, несін жасырайын, кітап
оқушылар аз, бізде кітаптың көбін жастар оқиды ғой, сол жастар жи- налғаннан
бері кітапхана мәселесін қолға алдық. Кітабымыз да көп емес. Мұнда
механизаторлар кө- бейіп, өз үйлерінен кітаптарын өкеп, алғаш үйымдастырыспақшы
боп жатыр. Жақында ауданға барып, кітапхана қызметкерлерімен келісіп
қайтпақшымын.
- Я, бұл жұмысты қолға алғаныңыз
абзал ғой. Ел кітап оқымайды емес, елге кітап жеткізу нашар екен. Көріп келе
жатқан жағдайымыздың бәрі осы. Ал енді қарауыңыздағы колхозшыларыңыздың оқу
жасындағы балалары тегіс тартылды ма мектепке?
- Түгел дерлік. Алдағы күнде мүлде түгел болады. Мектептің қасынан интернат салып
жатырмыз. Отардағы малшылардың балалары сонда жатып оқиды.
- Шаруашылықтарыңыз
жақсы екен, ағасы, өзім де біліп әкелген екем бүл жігіттерді, қуанып қалдық мүлде,
анада бір келгенімде жаңа қоныстанып жатқан жайларыңыз бар еді, көп өзгеріс
кірген екен, анау «Қайнарбұлақтың» арғы жағасында жеке тұрған неғылған үй? -
деді Ноғайекең. - Е, ол құс фермасы, анау
маңында, көздерің жетеме, ағарандап жүргендер құстар. Көбісі тауық. Ар жағы кең
ашық, бер жағы көл, су бар, шүкір, құс өсірмегенде
қайтпекпіз, - деді Сейілхан күліп.
...Жақсы шаруашылық иесі, іскер ел ағасы, болашақ әдемі
қала, шаштараз қыздар, жарқын еңбек адамдары -бәрі бір жанымызға жақсы әсер
тастап, артта, күн астында қала берді...
Біз Ленин совхозына бет алып келеміз. Жан-жағымыз көсілген көк жазық. Бірін-бірі кесіп өтіп, біресе бұрыла қашып, жарыса жөнеліп, көп үзамай қайтып қосылып жатқан
даланың шым-шытырық жолы Қоянбайды қорқытар емес, сәл саябырлап барып, қалағаны-
на түсіп алаңсыз зымырайды. Маңайда ешкім, ешнәрсе көрінбейді. Тек сонау
шалғайда күн астына қарай жосылып, сағымға шомып, көкжиекке асылған үршықтай болып
бір мотоцикл кетіп барады. Қарсы алдымызда - алыста мына жазықтың өз бойына
созылта ұстап тастаған тас керегедей сұлу таулар тізбегі түр. Төбелеріне түскен
күннің күміс сәулесінен олардың бастары әлденеше қабат зәулім үйлердің қаңылтыр
шатырындай жарқырайды. Шынында да өзі қалаға ұқсайды.
- Сонау көрінген, - деді Қоянбай, - Кент тауы дейтін тау. Кент деген қала деген сөз
ғой. Шынында да, өзі қала секілді емес пе? Бізге қарап тұрғаны бір ғана
қабырғасы, ал өзі кәдімгідей қақпасы бар, қақпа- сынан енсең іші толған неше
түрлі шың, шоқылар - нағыз қала аралап жүргендей боласың. Оның іші алуан түрлі
аңызға толы. Онда Қыз Кеніш дейтін тау бар, таудың дәл қойнында қазір шөге-шөге
аласарып қалған Қыз Кеніш сарайы деген үй бар. Бір кезде тастан ғажап етіп өріп
салған үш қатар үлкен үй болса керек. «Ацыздың өзін әркім әр түрлі айта береді
ғой. Баяғы замандағы қалмақ пен қазақтың жаугершілік күнде- рінде, аты есімде
жоқ, қазақтың бір ханы қалмаққа кеткен кегі боп, соны қайтаруға өзінің Кеніш
деген ба- тыр қызын бастатып көп әскер жібереді. Бұлар жаудан қайтар жолда ма,
барар жолда ма, қақаған қыс боп кетіп, осы таудың ішіне паналапты-мыс. Қыз әрі
батыр, әрі өнерпаз, ақылды болса керек, қолдың ішінен шеберлер таптырып, сол үш
қабат үйді тастан салдырыпты. Ол құрылыс сол кездегі мәдениетті қалалардың
үйлер үлгісімен әрі сарай, әрі қорған етіліп салынған деседі. Қарауыл қарайтын
жерлеріне дейін болса керек, таудың қойнында болған соң, желден, үскіріктен
аулақ әрі қарсыз, ат аяғымен жайылып, жаз шыққанша тұрыпты мыс... Бұрын қалай болғанын
кім көрген, осы он жылдың ар жағында төрт қабырғасы түгел еді деседі, менің өзім де алдыңғы жылы көрдім, қазіргі күйі
де сол шығар, қасында қазған құдығы, албарлай еккен талы болатын, - деді
Қоянбай.
- Мүмкіндік болса, соға кеткен
дұрыс қой, - деді Секен.
- Соқсақ - соғайық, колхозға баратын жолдан бір- талай бұрылыстау, көп болса бір
сағатымыз кетер, соғайық, - деді Қоянбай.
- Онда соқпай-ақ қояйық, - деді Секен. Бірте-бірте таулар жақындай түсті. Көп уақыт өтпей, жол екі айырылып, Қоянбай тау жақтағысына түсіп, бөктерлей зымыратты. Таулардың
енді солтүстік бүйірін айналып өттік. Сәлден соң шынында алып бір қақпа
секілді, екі босағасында екі үлкен тауы бар көкпеңбек қуысқа кірдік те кеттік.
Аумағы алты қанат үйдей жүмыр-жүмыр тастар түр, сауырлары көгеріп, таттанып
кеткен. Астарында жерден өсіп шыққан дерліктей түғыр ештеме жоқ секілді, бір сұрапыл күштің иесі, не де болса тірі күш көтеріп
әкеп, қойып кеткендей. Бүл тастардың үсті-басы толған жазу - Адам аттары, жыл
саны, күн есімі дегендей, қыздар, жігіттер серуенге шығып, қаптап келіп біржола
жазып кеткен деуге келмейді. Әр уақыт, әр жыл аты түр. Ертерек жазылған, анау
20-30 жылдардың тұсын керсететін кісі аттарының ішінен осы күнгі республикаға
белгілі аза- маттардың аты да ұшырайды. Ғажап! Әр ұрпақтың әуесқойлық, жастық шағының ізі түскен тас кітап.
- Біз Ленин колхозының орталығына соқпаймыз, 5- және 7-бригадалары отырған
қоныстарға, онан әрі шопандар отарына асамыз, - деді Ноғайекең әлгі тау- лардан
шыға бере, билікті өз колына алып. - Төлеуға- ли Әлинге қарай ойыса жүрерсің. Сордың сол жағына түсіп зымыраған біз
әрі-беріден соң жолсыз табанға, ойға түсіп кеттік. Әлгінде ғана сайрап жатқан
жол әуелі шөптене, көмескілене барып, ақыры қарға жазған жазудай ешті де кетті.
Жер тегіс, бірақ былқылдайтын секілді. Онысынан сескенген Қоянбай жонға қарап,
шалқая тартты. Жон дегеніміз мүжілген, тозып, жерге сіңіп құрып бара жатқан
таулар тізбегі, бұлар бүл күйінде иесіз далада анда-санда көзге шалынатын
алба-жүлбасы шықкан ескі қыстауларға ұқсайды. Қасынан зымырап өтіп бара жатсаң,
бір сәтке құлазығандай әсер береді. Және даланың өткір желі бұтарлап тастаған
сүйрік тастар әрекідіктен қарағанда келе жатқан жаяу адамдардай, сәл беріректен
шарт жүгініп намазға жығылғандарға, одан тіпті жақындағанда бейіт басына қойған
белгі тастарға ұқсап, көңілді жалғызсыратады. Мұндайда алдыңнан сайрап шыға
келген, бетінде жаңа түскен шимай ізі қап-қара жол жанынды жадыратып жібереді
де, осыдан сәл-сөл- ақ бұрын үсті шуға толған, мол тіршілік өткен осы жолмен
алға, сол адамдар алқасына асыға зымырайсың. Осындай бір кеудесі ізге
толы, көсіле тартқан жол көлденеңнен
келіп қосыла кеткенде, Қоянбай:
Ау айдай,
Жырым айд-ай,
Жнға жеңіл келсейші
Қыз қалқатай-ау, - деп, шырқата жөнелгенде, мына жолды қуалап
ққан бұлақта үн сорғалап, үстіміздегі аспан биіктегендей боп қалды.

- Уау, әй! -
«Ахау, арман,
Дүние жалған,
Ойнамаған, күлмеген,,

Жалғыз калган-ау! - деп, Ноғайекең дауысын әуелі сырылдата
шығарып, кейін жөнделіп алған соң қоңырлата басып әлде бірмұңды сағыныш лебін
естірте, биіктеңкіретіп апарып, бауырлата қалқытып тоқтатты. Тоқтады дегені
болмаса, кеудесі әлі күмбірлеп тұрғандай.
Есіме балалық күнім түсіп кетті. Ол кездегі
жасы осы Ноғайекең жасындай әкемнің інісі болушы еді. Әкей дүние салған соң,
мен соның қолында өстім. Аты Аңсаған
еді, кейін соғыста хабарсыз кетті. Аңсаған жылқы фермасының бастығы болатын.
Менің он-он бір шамасындағы кезім. Сол кезде қаладан каникулге үйге келіп
жатқам. Ауыл бір дөңгелек сордың басында, екі- үш киіз үй еді. Ойнайтын мен
шамалас баласы жоқ, бүл ауыл маған көңілсіз. Қалаға кеткім келеді де тұрады.
Бір рет қалаға кетем дегенімде Аңсаған жібермеген. Ол қалаға қымыз сатушы еді.
Іңірде ауылдан шығып кететін де, біраз жер жүріп алған соң, 15-20 шақы- рымдай
қалғанда, қонып, бірер сағат мызғып алып, таң біліне қозғалып, күн қызбай қалаға құлайтын. Оны өзі бір сөзінде
айтқанын естігем. Маған оның бүл сапары аса қызық, қазірше айтқанда романтика
болатын. Бір күні сол әдетінше
Аңсаған іңірлетіп қара жолға түсіп алып, өлендетіп, тап әлгіндей қоңырлата,
көңілдене салып, тарта жөнелді. Соңынан қызыға қарап тұрдым да, балтырды
түрініп жіберіп, жалаңаяқ жейдешең ал жөнел артынан. Дедектеп қараңғыда
қарасынан айрылмай ұшып келем. Ән алыстаған сайын зәрем ұшады, қорқам, ейткені
ол далада қасқыр көп болатын. Қанша жер жүргенім есімде жоқ, бір кезде өкпем
өшіп, ыш- қына ұмтылып, арбаға жақындай бере «уһ» деп құлай кеттім. Аңсағаннан
зәре қалмаған болу керек, «алда, күшік-ай, сен бе едің!» деп әрі ашуланып, әрі
аяп, арбаға мінгізді. Жаз болса да, біздің Арқаның түні барған сайын суитыны
бар, дене тоңазытады әрі мен жалаңаш, түйе жүн шекпенін үстіме жауып,
жан-жағымды қымтап, «отыр осылай!» деп зекіп қойды, зекігені мен күлімсірегенін
аңғардым. «Шіркін, балалық!» деген болуы керек, содан соң қайта көңілденіп,
баяғы қоңыр әніне басады.
Ахау, айдай арбаның дөңгелегі,
Кейін қалды аулымның бір
бөлегі.
Кейін қалган
аулыма келе жатсам,
Жүргізбейді Арқаның бөгелегі!
Ал әнін ұмыттым. Осы күні сол
әнді мен ешкімнен естімеймін.
- Бұл - сенің марқұм әкеңнің әні еді, ол кісі
жас әнші, ақын болған ғой, - дейтін Аңсаған маған, өзі де елегзи, өткен бір
күндерін сағынышпен еске алғандай мұнданып. Аз үнсіздіктен кейін, менен ешбір жауап
алмаған соң, әлгі әніне тағы салатын. Бүл жолы әкемнің әні деген соң ішім
жылып, осы келе жатқан адам әкемдей қызмет етсе де, әкемді қатты сағынып кетіп,
есімде қалған кескінін көз алдыма қайта келтіріп үйып тындаймын да, тәтті
қиялға шомып ұйықтап кетем...
Ояна келсем, ат доғарылған, арба түбінде Аңса- ған
екеуміз жатырмыз. Ол қатты қорылдап ұйықтайды. Мен жан-жағыма көз тігем, мылқау
қараңғылық. Аспанда жұлдыз ағады. Пысқырып қойып, оттап жүрген түсаулы
аттың ар жағында қасқырлар жүргендей көрінеді маған. Аңсағанға тығыла түсіп,
көңілім жаңағы әнге қайта оралып жатып, тағы ұйықтап кетем...
Мына жолда балалық шағымды еріксіз еске алып, ойға
кетуіме себеп жаңа Ноғайекең айтқан әннің алғашқы бір сөздері еді. «Ахау,
арман... Дүние жалған...» Және өзінің жас шамасы, қоңыр үнімен де сол ағаны -
Аңсағанды еске түсірді.
- Бригада сонау табандағы ақ үйлер ғой, - деген Қоянбай сөзі
мені әлгі ойдан айықтырып жіберді.
- Осы
бір әп-әдемі орталық еді. Қаншама қаражат шықты осыны салуға, енді колхоздар
совхозға біріккен соң, орталық алысқа көшіп, бұл бригада боп қалды. Уақытша ғана мекендікке жарап тұрған жайы бар,
- деді Ноғайекең. Бұл
бригададан Әлин Төлеуғалиды ертіп алып, біз тура малды ауыл қайдасың деп
тарттық.


* * *

Тағы да сол жан-жағын албарлап тастаған шымнан
соғылған қоржын үй, қойшы үйі. Есіктен машина даусын естіп, жүгіре басып
шыққан екі қарт кісінің қызыл шырайлы, мығым денелісі - Бексейіт ақсақал екен.
Қорадан бастап түпкі бөлмеге дейінгі есіктердің бәрі ашық, бірінен біріне сүңгіп отырып, төргі үйге бір-ақ
тоқтадық. Ортадағы үйде бір жас келіншек үнсіз амандасып қала берді де, келесі
бөлмедегі пеш түбінде бір сырқат адамның ыңқылы естілді... Түпкі бөлме тап тұйнақтай қызылды-жасыл төсек
орындар қарсыдағы үлкен айнаға суретін түсіріп, үй салтанатын молайт- қандай. Мұнда
да сол тақталап тігілген газет, кітап көбірек және ішінде орысшалары да бар.
Бір-екеуінің түбіне көз түскенде, мал дәрігерлік кітаптар екені аңғарылады.
- Я,
Беке, шаруа қалай, көші-қоң әлі басталмаған екен ғой, - деді Төлеуғали
амандық-саулықтан соң.
- Амандық болса, нақ ертең көшеміз деген күніміз. Әміре балалары әлдеқашан «Айғайбұлаққа»
көшіп қонған. «Әне көшеміз, міне көшемізбен» осы уақытқа дейін келуіміздің
себебін өздерің білмейсіңдер ме? - деп, Бекен ар жағын айтқысы келмеген қалып
білдірді.
- О
қандай себеп? - деді Ноғайекең, біздей емес, осы төңіректің бар ұсақ-түйегіне құлағын
тез түретін әдетімен.
- Ол
себепті айта жатармыз, сусап келген шығарсыздар, сусынға қаралық, - деп Бекең
тағы жалтарды. Айтылған шай алға келіп, манағы жас келіншек шай қүя бастады
Манағыдай емес, ол енді қалаша киініп, мүнтаздай қалыпқа түсіпті. Мұнысы бір
ерекше жарасымды, біздің көзімізге ыстық көрініп кетті. Меңің қадағалап
қарағанымды біле қойды білем, Төлеуғали:
- Бұл кісі Хұсайынова Бикүл деген қарындас.
Қарқаралыдағы зооветтехникумды бітірген, осы біздің бөлімшеде мал дәрігері
болып істейді. Өзі Облсовеггің депутаты. Біздің колхозда мал дәрігерлері ылғи
қыздар.Көрші бөлімшелерде Сатыбалдина Нүрзия, Қарашина Сақып деген дәрігер
қыздарымыз бар, - деді.
- Тілеуің
бергірлер, соңғы жылдарда балаларымыз оқу бітіріп, ауылдарына кеп жатыр ғой,
әрі бала қасымызда, әрі маман өзіміздікі дегендей, жұмысымыз көңілді боп кетті,
- деді Бекен.
- Шынында
да, жастар ауылдың ажары ғой, осы Төлеуғалилар, мына Қоянбайлар жұмыс істегелі
бір түрлі базар, мәз-мәйрамбыз. Азын-аулақ жыл қала көрдім деп, демалысқа келсе
өз үйін менсінбей жүрді емес пе бірқатар жастар. Оларға да кінә, бәлкім, жоқ шығар.
Қаңсыған, кенеуі кеткен кемпір-шалдың ортасында жалығатын да болар, әйткенмен
қалындап, Kүн-Tүн келіссе жақсы екен ғой. Тілеуің бергір өкімет, жақсы лебіз
тастады ғой, жастар - ауыл иесі болсын деген соң, келмеді ме бәрі, әйтпесе құлазып
қала жаздадық қой, - деді Нұрсейіт аталған манағы екінші шал, орнынан қозғала
сөйлеп. Кеңес қызайын деді. Кеңес арасында кеселер де қолдан қолға көңілді
жылжиды...
- Манағы
бір себеп деген бар еді, - деп, Ноғайекең кезін сығырайта жымиып, Бекеңе
қарайды.
- Ол
себеп мынау, - деді Бекең. Айт деп қоймайсың ғой деген кісіше. - Мына өздерің
аралап келе жатқан Қарқаралы өлкесінде шүрайлы жер, мал қоны- сы аса көп. Бүл
таулардың пүшпағын сипап қалсаң - бұлақ. Баяғы байлар тұсынан белгілі бұлақтар қаншама,
белгісіз бұлақтар қаншама. Белгілі бұлақтардың біразы, тіпті көбі күтімсіздік,
салақтықтан өліп қалған
бұлақтар, өлу дегеніміз - көзі
біту, адамның да өлуі -
көзінің жүмылуы ғой. Соның
салдарынан Қарқаралы өңіріндегі мал шаруашылығының ең ірі мұқтажы су болып
отыр. «Су, су, су» деп үш қайтара блокнотыңа жазсаң артығы жоқ. Ал қойнында
мындаған бұлағы бар Қарқаралының «Су, су» деп зарлауы неліктен? Міне, бар сұрақ,
бар мәселе осында. Манағы себебің де осында жатыр. Азын-аулақ көзі тірі санаулы
бұлақтар басында, жасыратын несі бар, жылда жанжал, жылдаайқай. Анау отыр, «мен қонам, мынау отыр мен қонам» -
міне, «даудың басы Дайрабайдың сиыры» деген осы. «Айғайбұлақ» деген атынан да
көрмейсің бе?
Осы тұста
Қоянбай:
- Ата,
анадағы бір ауыз өлеңіңізді айтып жібермейсіз бе? - деп қалды.
- Айтса
несі бар, өлеңмен айт, сөзбен айт, мұқтаж- дықты айтқанның несі айып? - деді
Бекең өзі әбден ширығып алған, нағыз
шаруа ағасының кейпі бар. - Мынау жердегі «Инженер атқан» деген бұлаққа таласқанымызға
үш жыл. Ертең барайын деп тұрғанымыз да сол бұлақ. Ал сол бір қазан аузындай бұлаққа
үш отарқой сыймақшы. «Қой бытысқан» қойыртпақтың әкесі сонда. Адам түгіл, Аллаң
біле ме - қайсысы қайсысының қойы екенін! Біз бір, шырағым, от басында отырған
адам секілдіміз, айқайлап айтып дауыс таусылды, әбден жаманатты, мазасыз кісі
боласың. Манағы айтқым келмегені де сол еді, бірақ көңілге бір медеу, жаңадан совхоз
боп жатырмыз, совхоздағы күш перінің күшіндей деп аңыз қылады. Әйтсе де биыл
кенже қалдық қой. - «Инженер атқан» деген аты қалай
қойылған? - деді манадан үнсіз жазып отырған Секен.
- Ана
жылы сол ескі бұлақ басына, біз бәрін инженер дей береміз ғой, землемер келіп,
шатыр тігіп аз уақыт отырған. Сол аз уақытқа болса да, керек болған соң,
қолында күші барға не жетсін, дәрімен бе, әйтеуір бірдемемен атқан екен де, бұлақтың
көзі ашылған да кеткен. Көл-көсір су ескі арнасымен көсілген де жөнелген. Олар
кеткен соң, сол бұлаққа әйда талас, сол талас әлі келеді. Жоқ-ау, енді айтпасқа
болмайды, осынша техниканың, машинаның, мол заманында біздің колхозға бір
мүлдезер бүйырмай-ақ қойғаны ғой. Сонау шөп-шалам, саз-топырақ бітеп тастаған
нелер кең көзді, кеуделі бұлақтардың үстімен бір мүлдезер жосытып, жүгіртіп бір
өтсе - мен де қарқ, сен де қарқ
болмай ма? Өңшең қысыр бұлақтардың қырсығынан жер қурап кетті, нелер шалғынды
қойнаулар май айы бітісімен, жауын болмаған жылдары, қурайды да кетеді.
Ашынғанда ақын боп кетесің екен, осы тұста ғой менің:
Бастықтар болды тілбезер,
Қуарып кетті мүлде жер,
Қол байланып,
қор болдық,
Бұйырмай бір мулдезер, - дейтінім.
Осыны айттың деп, бұрынғы
бастығымыз менімен ащы да болған кезі бар. Қайтейік, бәрі шаруаның қамы, қай
бір белсенділігім ұстап барады дейсің, уәдесінде түрса, мына Төлеуғалиларға
жеткен секідді, солай емес пе? - деп жымиып, Бекең сөзін тоқтатты
да, Төлеуғалиға қарады.
- Бұл кісінің өкініп айтар жөні бар, істелмейін десе, ұсақ іс түгіл,
осындай шаруашылыққа тірек бола- тын үлкен істің езі де істелмей қала береді
екен де. Біз өзіміз жаңада келген
адамдармыз. Абзалы басқарып жүрген жігіттерден де көп себеп болатынын көріп
келе жатырсыздар ғой. Көпшілік инициатива, үлгі болған жерде қостамай қалған
емес. Кінә бізден, «әне-мінеміз» таусылмайды. Алдағы таяу күнде бүл мәселені
шешпей болмайтынына көзіміз жетіп отыр. Бүл - бүл ма, тағы бір таяуда шешетін
мәселе - денсаулық мәселесі.
Мұны да жуан қызыл сызықпен
астын сызып қойған өзіміз. Өздеріңіз естіп отырсыздар, алдағы үйде ауырып жатқан
кісі - мына Бекеңнің кемпірі. Қазір біртала уақыт болды ауырғалы. Беке, жұмыстағы кінәні бізге таққаныңыз
дұрыс, бірақ сізде де кісі ренжітетін бір салақтық - осы кісіні аудан
орталығына апарыңыз, ма- шина берейін дегеніме қанша уақыт, әлі орындамапсыз. Құр
шаруашылық дей бергенмен болмайды, өкіметте алдымен адамды қадірлейді, адам
үшін, адам рахаты үшін осы еңбектің бәрі. «Тәйірі бір жел-қүз шығар, тәуір
болар» деумен жүре бересіңдер, ауру қор болып жата береді, меңдей береді. Емі
табылса, аз күнде тұрып кететін сырқат жылдап жатады. Жастар, басқа
мамандықтағы жастар келіп жатқанда, адам дәрігері де келер, шақыруы келіспейтін
шығар. Мына Бикүлден жәрдем аласындар, оны білем, бірақ ол адам дәрігері емес
қой. Ертең көшіп алған соң, кемпірді қалаға апарыңыз, уәде сол болсын!Бір
кешірілмес салақтыққа Бекең қартгың қатты үялған қалпы бар. Үялып қана қоймай,
біресе күреңітіп,біресе қошқылданған жүзінен өзі күтпеген қатты өкініш бола жаздағанын топшылау, енді соған
қобалжу, асығу, әбігер, сезім әбігері байқалады. Бүл тұста «бүл мәселеге көңіл
бөлу, назар аудару керек» деген ақыл сөздер, әкім сөздер дәрменсіз-ақ. Әдетге бір адамға екінші адамның
керегі осындайда. Өміріне өте қажет жайды жадынан шығарып бара жатқанда, есіне
салып жіберу үшін, бірыңғай құлаудан сақтандыру үшін екінші адам керек. Әсіресе
бүл сықылды адамдарға аса қажет. Бекеңнің мына жағдайынан мен соны ұққандаймын.
- Беке,
ана бір жылдары Ақөжемнің келіндері туралы сіз айтты деген сөз қандай сөз? -
деп Төлеуғали әңгімесінің сарынын көңілді бір жаққа аудармақ ниетін
көрсетті. Тулаған сезім басылып,
кері шегініп, сабасынатүскен соң Бекең жүзі келе-келе шайдай ашылап, жадырауға
көшті. Біз де ауырлап қалған екенбіз, сезімдер әрқайсысы өз орнына тұрып,
үйлығысқан жерінен тарқасып, құлақ өз қызметіне, көз өз қызметіне ауысып дегендей,
сергіп, жеңілейіп қалдық. Төлеуғалидың әлгі ниетін сезгендей, Бекең де сәл жымиып
алды да:
- Қулаусың
ба деймін, балам, мен секілді шалынды біресе былай, біресе олай аунатқың
келеді-ау шамасы, онан да мынаны бүйт, ананы сөйт, - деп жұмысынды істете
бермейсің бе? Мұның ауыр ғой маған, бүл жолғың дұрыс, әбден дұрыс, әйтсе де үнемі
бүйте бермегейсің, біздей адамға, жас кез емес, жығылып тұра берудің несі қызық!
- деп әзілі аралас, көңілін көтере рахаттанып күлгенде, үй іші бір желпінісіп,
мәз боп алды. Төлеуғали ғана аз сәтке басын төмен салып, қызарған желкесін сол қолының
алақанымен бір-екі сипап қойды.
- Жә,
ол бір кәңіл еріккен кезде айтқан сөз ғой, -деді Бекең. Төлеуғалидың алғашқы өтінішіне бүл сәтте шүғыл бұрылып. - Балалар
«Ақәже» дейді, мына «Саңғытау» жағында, қазір де тірі, Рысалды дейтін жеңгем бар.
Ағайын ішінде болсын, Қарқаралы аймағыида болсын, ол кісінің күйеуі, біздің
аталас ағайын, кәдімгідей атқа мінген білікті кісінің біреуі еді. Марқұм отыз
жеті мүшелінде қыршындай дүние салып, Рысалды байғүс, бәріміз еркелеген ақ көңіл,
дастарханы ашық, алды кеҢес, маңайы мәжіліс жеңгейіміз жесір қалды да, төрт үл,
бір қызбен күнін көріп отыра берді. Жақсылық жарықтық келейін десе, тез емес
пе, балалары ер жетіп, аяқтанып үй болып кетті ғой әп сәтте. Қазір де олар жігіт
ағасы, оздері немере сүюге жақын. Рысалды соларды үйлендіріп, үш келінімен
алғаш бірге отырға жылдары үйіне амандасуға бара қалдым. Жеңгеміз дариядай
тасып, шала бүлінді де қалды. Үш келін де жүгіріп жүр. Мен жантайып төрде
жатырмын. Ол кезде байғұстардың балаң да кездері ғой, үш келін үш жақтан
жүгіргенімен, шай да, ет те әдеттегі пісетін мезгі- лінен едәуір асып кетіп,
кешігіп келді. Ac ішіп жайланған соң, ауыз үй жақта өз келіндерімен қоса күйбеңдеп
жүрген жеңгемізді:
- Рысалды,
ау Рысалды! - деп, шақырып алдым да, - осы ауылыңда жақсы ұста жоқ па? - дедім.
- Байғүс-ау,
ұстаның не керегі бар? - деді.
- Жоқ,
ә, тегінде бір мықты ұста керек саған дедім. Жеңгем аң-таң. «Ұстасы, несі-әй
мынаның, ұстамалы болғанбысың қағынды келгір», - деп күлді.
- Реті
келіп, бір мықты ұста кездессе, мына үш келіннен сайлап тұрып бір жақсы келін
соқтырып алатынсың ғой! - дедім.Біз қыран күлкіге батып болған соң, Бәкең:
- Жеңгем,
не дерге білмей сасып қалып, ауыз үйге бір, маған бір қарап:
- Тіліңе
шоқ түскір, ойбай, әй қырсық, шығардың ғой сұмдықты! - деп, бетін шымшып, әрі
қысылып, әрі шек-сілесі қатпасы бар ма? Жарықтық жақсы кісі ғой, сөз білетін.
Балалар соны кейін әуезе ғып кеткен. «Атам бір кезде бізді жаман айтыпты ғой»
деп, келіндерім осы уақытта күледі деседі. Ол бір еріккен сөз ғой, е шырақтарым,
еркелейтін адамыңа кісі не тентектік істемейді? Сонда жеңгем: ашуланудың
орнына, алда риза болғыр, берген ет пен шайымды ақтап кетті сөйтіп дейтін
көрінеді. Қайран қадірлес өмір-ай десеңші! - деп, бір асыл сағынышпен Бекең
сонау күндермен сөйлескендей, көңілі босап, жүмсарып қалды.
Сыртта жүрген Бикүл үйге кірді. Бүл адам маған қала мәдениеті мен ауыл әдебін бойына егіз
сіңірген южан секілді. Әйелге тән нәзіктік пен азаматқа тән ширақтық, сергектік
жігер қатар өмір кешкендей. «Тоқпақтай арқасында өрген бұрым, шолпысы сылдыр қағып,
жүрсе ақырын...» деймін ішімнен. Мұнда шолпы жоқ, бірақ сонау қолаң шаш, қос бұрымда
жанаса кеткенді жандырар бір мол шуақ, от бардай. Үй іші толған жігіттер,
инабатпен қарайды оған. Ауылдың жаңа коркіндей, жаңа толқын басындай,
сағынышпен тапқан көрер қалпы бар...
Ac желініп, алға қымыз келген соң,
даладағы адам- дар үйге келген соң, аңғарғаным, мана үй төңірегінде ұшырасқан
адамдардан басқа да кісілер көбейген секілді. Әрқайсысына қарап отырған
менің қалпымды сезіп, Төлеуғали:
- Тобымыз көбейді, мынау азаматымыз 7-бөлім- шенің бастығы Оразбаев Құдыкен деген жігіт,
- деп, өз қасынан орын алған жас шамасы жиырманың ортасынан ауған, жүзі
тотыққан жылтыр қара жігітті нұсқады - Ал, мынау қарындас біздің Бикүлдің
серігі, сол бөлімшенің мал дәрігері Сатыбалдина Нүрзия, ауылсоветтің депутаты.
- Төлеуғали Бикен қасында тізелес отырған мөлдір қара көзімен жадырай қарайтын,
сол қараста балалық еркіндік, еркелік мінез бай- қалатын жасы жиырмаға
жетер-жетпес, екі беті бал-бүл жанған жас қызға қарады. Жұрт назарынан жасқана қалған
сыңайы бар. Қанша еркін болса да, қамаланған көзден шыға алмай, монтия қалып,
бір сәт өз денесіне өзі тығылғандай.
- Шаруа жайын біраз сөйлестік қой, кісі кейде жар- қыраған сайранды жақсы көріп, аңсап
кетеді, - деді Бекең. - Шіркін-ай, бір биіктетіп ән салса, дүрілдете домбыра
қағып, қан қыздыратын, көңіл аулайтын қайсың бар! О, Қанатжан кеп қапты ғой,
бәрекелді балам, жақсы келдің, - деді Бекең есіктің көзінде манадан әрқайсымызға
қызықтай қарап тұрған бір кішкентай қара домалақ балаға. - Мынау біздің
серіміз, өзі жеті жаста, мектепке барған жоқ әлі, сырнай, сыбызғы, домбыра
дегенің бір өзінің қолымен ботадай боздап, бүлбүлдай сайрайды. Үстівде
шап-шағын костюмі бар, мүнтаздай киінген Қанат өзінше ол да үялып, әйтсе де
тартынбай ортаға келді.
- Осылай туғызып, әдемі баулап, өнерпаз үл-қызда- рымызды өсіріп аламыз да, айрылып
қаламыз. Әрине, өнерпаз болса, жалпы халыққа бүйырсын ғой қызығы, әйткенмен сол
халығың мына біз емес пе, сонау Қалыбек, бергісі әлгі Шолпан кыз - бәрі біздің
ауылдың баласы, Қаллекейге өкпе аз, өзгесі қарасын көрсетпей діңкені құрытады
ғой, түге! Жә, әй боқмұрын, сөз сенікі, бас белекейге, - деді Бекең Қанатқа
басын изеп. Үлкендігі өзінің бойымен шамалас домбыраны бауырына қыса басып,
басын сәл қисайтып, шіңкілдете шірей бұрап
алып, беті бал-бұл жанып,
Қанат жайнаңдаған көзінің жанарымен бәрімізге күлімсірей, желіге бір қарап
алып, соқтырта жөнелді.
- Ау
, дегенің, мынауың су төгілместің өзі ғой, ба тырым! - деп Ноғайекең көтере,
желпілдете қоштап жіберді.
- Бұл әлгі Олжабайдың өлеңі ғой,
осында бір ақынымыз бар, өзі қойшы, өленді сол шығарады, айтатын - Қанат, -
деді Төлеуғали сөз қыстырып.
- Әлгі
біздің Нүрзияға арналған өлеңі бар емес пе еді соның, мақтаған өлең, Нүрзия қалқам,
қысылма «жақсының жақсылығын көзіне айт, нұры тассын!» деген. Айтып жібер,
Қанатжан, жаңа шыққан бір әннің сарынымен келуші еді ғой - дейді Бекең. Қанат Нүрзияға қарап қалып, күлімсіреп
қойды. Нүрзияның оған жалт ете қалған көзінде жалыныш бардай, айтпашы дегендей.
Басын изеп қалған Қанат «ерегіскенде айтам» деген қалып білдіргендей. Балалық әуестік,
ойынпаздық бар.
Ауылымда бір
аяулы Нүрзия қыз,
Еңбегі ел ішіне болған аңыз.
Жазда салт, қыста
шана, жаяу-жалпы
Жүретін дәрігердің өзі нағыз.
Малыңды соған көрсет сырқат болса,
Ол қызга көрмей жатып сын тақпа онша.
Мал түгіл, жаныңды да жадыратар,
Жаңғыртып, жақсы ән салып, шырқап алса!
- Ой
деген, солай ма дерсің! Бір сырды мынау ашты, Нүрзия әнші де болды ғой! - деп
Ноғайекең мәз болды да қалды.
- Нүрзияш
та ән салады деп естігем, қалқам, үялмай мына Бикүл екеуің қосыласың ба әлде
тақ шырқайсың ба, мына ағаларың ел қонағы, ризалықпен айта
жүрсін, боса да бір сауық, мал
келгенше, күн құлағанша мәжілісті қыздырып алындар, - деді Бекең. Біз де
жадырап, сергіп, қуанысып қалдық. Бүл кезде Нүрзия қараторы жүзіне оймақтай
күрең қан cтHan, өткір де албырт көздерімен кірпігінің астынан жағалай тездете
бір қарап етіп, жиналыңқырап отырып, Бикүлді саусағының ұшымен бүйірінен жүмсақ
қана түртіп қойды. Манадан тоқпақтай сыңар бұрымын оң иыққа құлата тастап, сол бұрымының үш жағын әлсін-әлсін ширата
сипап отырған Бикүл де «өзің-өзің» де- гендей үлкен қой көздерін Нүрзия жаққа
қиғаш жүгіртіп өтті. Үй іші тына
қалды. Осы тұста түнбасыз, түйірпексіз бір таза жіңішке дауыс биікке жасқана көтеріліп,
дереу түзеліп, шырқай жөнелді. Өлеңнің әні таныс,
жаңа шыққан жастар әні «Ертіс вальсі», бірақ сөзі басқа секілді.
Кейде боран, кейде жел, айсыз түнде,
Сен журесің сан қойдың күзетінде.
Қыс еркіңде болса
да, күз еркіңде
Жоқпыз әзір,
жігітім, біз еркіңде!
Алыста жүр, арманың,
Айсңз түн гой жан-жағың,
Сағынышты журегің,
Қайда жан жарың?
Қоңыр күз, қыста
Сабырыңды ұста.
Жетер қолыц, жетер көңлің
Ақсұңқар құсқа!
Бұл ән бұрын сан естілсе де, құлаққа қазір мүлде жаңа, мүлде бөлек. Мұнда
өзгеше наз бар, ерекше саз, әзіл-еркелік бар, еркіндік, азаттық үн бар, жас
жігер, кең көкірек, мол тыныс бар, сезімді шиыршық аттырар терең сыр, әсем
бүлқыныс бар. Сонау терезе сыртынан құшағына қызылкүрең күн кіріп бара жатқан
жайсаң жазық дала бар. Бар ықыласты бір өзіне жинаған жо- март талант бар. Бәлкім,
көйлек астын жүпарға толтырған жас кеудесі жүректің жиі үруынан ысып кеттіме,
қыз сүйкімді сұқ саусағымен жібек көйлектің сол тұсын, сәл шымшып көтеріп
қояды. Ән буына бусанған көз де, бізге емес, биікке қадалған... Ән сорғалап келіп,
қыз тамағының астына қайта құйылғандай, үздік-үздік сыңғыр-сыңғыр етті де, жоқ
болды... Аса биік асқақ та емес, тым
қоңырқай маужыратқыш та емес, көркем сазды, көп мағыналы, нақысты дауысы бар
екен. Сол дауыстың бағын ашар, сырлы-сымбатқа толтырар айтқыштық өнер бар екен. Яғни жан, сезім, жүрек қатынасы
екен сол тұста.
- Бәрекелді, бағың ашылсын балам, тазартып, түлетіп
тастадың-ау кеудемізді! - деді Бекең мүлги тыңдаган қалпынан айығып. Бәріміз де
- кейбіріміз естірте, кейбіріміз күбірлей айттық алғысты. Күннің соңғы сәулелері
Бикүл сырғасының алтын доғасына ойнайды...
Нүрзия көзінің бізге қараған қарашығында да
сол сәуле бар. Күн сәулесі ме, оз сәулесі ме, кім білген?!...
Сәлден соң ауыл үстін маңыраған қой, жамыраған қозы-лақтың үні басты. Біз
сыртқа шықтық. Ел, манағы халайық мал қамына кірісті. Таудан кешкі қоңыр самал
жел есті. Мына көгілдір кеш те, біздің жанымыз да аса сергек. Қарқаралы түні
бүгін үшінші рет бізбен кездескелі келеді. Келсін, келсін! Мынау өлкеде, мына жайсаң
адамдар алқасында күн де, түн де рахат!

каркаралы тобына да косылындар

Салем! Құрметті Нұркен ауылының 77-лері ауыл сайтында біз неге жокпыз. Менде фотолар жок. Кімде бар қосылындар. Біз де тарихта калайық! Бастаманы қолдаңдар!

Туған жердің жуасы да тәтті.

 

Әркімнің өз жері - жұмақ.

 

Ер елінде,

Гүл жерінде.

  АССАЛАУМАГАЛИКУМ АУЫЛДАСТАР,ЖЕРЛЕСТЕР.
АЛЛАХ ТАҒАЛАМ ЕКІ ДУНИЕДЕ АБЫРОЙЛЫ,БАҚЫТТЫ ЕТСІН,ӘР КУНДЕРІҢЕ,ЖУМЫСТАРЫҢА БЕРЕКЕ БЕРСІН.
АУЫЛЫМЫЗДЫН-АУЫЛДАҒЫ АЛАХТЫН ҮЙІ МЕШТТКЕ ЖӨНДЕУ ЖҰМЫСЫН ЖҮРГІЗЕМІЗ ДЕП НИЕТТЕНІП ЖАТЫРМЫЗ,АЛЛАХ РАЗЫЛЫҒЫ ҮШІН КОМЕКТЕСЕМ ДЕУШІЛЕР БОЛСА КОМЕКТЕСІНІЗДЕР.
КОМЕК СҰРАЙМЫН(МЫЗ) АУЫЛ ИМАМЫ КАЙЫРЖАН АИСИН  банктік есеп-шот:1315 2010 4239 1951 .

Құрметті ауылдастар!!! Ауылымыздың мешітін күрделі жөндеуден өткізбекші. Соған орай, қол ұшын беретіндер үшін банктік есеп-шот: 1315 2010 4239 1951, Айсин Каиржан. Бұл кісі Нүркен ауылының имамы!!!

Жерлестеримди корип бир куанып калдым ауылдастар!!!

███████████████████████████ 
███████▀▀▀░░░░░░░▀▀▀███████ 
████▀░░░░░░░░░░░░░░░░░▀████ 
███│░░░░░░░░░░░░░░░░░░░│███ 
██▌│░░░░░░░░░░░░░░░░░░░│▐██ 
██░└┐░░░░░░░░░░░░░░░░░┌┘░██ 
██░░└┐░░░░░░░░░░░░░░░┌┘░░██ 
██░░┌┘▄▄▄▄▄░░░░░▄▄▄▄▄└┐░░██ 
██▌░│██████▌░░░▐██████│░▐██ 
███░│▐███▀▀░░▄░░▀▀███▌│░███ 
██▀─┘░░░░░░░▐█▌░░░░░░░└─▀██ 
██▄░░░▄▄▄▓░░▀█▀░░▓▄▄▄░░░▄██ 
████▄─┘██▌░░░░░░░▐██└─▄████ 
█████░░▐█─┬┬┬┬┬┬┬─█▌░░█████ 
████▌░░░▀┬┼┼┼┼┼┼┼┬▀░░░▐████ 
█████▄░░░└┴┴┴┴┴┴┴┘░░░▄█████ 
███████▄░░░░░░░░░░░▄███████ 
██████████▄▄▄▄▄▄▄██████████ 
███████████████████████████ 

Мен Нуркен Абдиров ауылына баруды жоспарлап журмин, Менин есимимди акем осы батырдын курметине лайыктап койган. Мен бул ауылдан емеспин бирак бул ауыл маган ыстык

Ношта ауылга барып кайтайык.

амансыздар ма, жерлес ағайындар!

Желтоксанда болатын дастурли Нуркен Абдиров волейбол турнирине ат салысак
Жанат Куан Жасай уйымдастырушылар хабарласайык комек кылайык

Желтоксанда болатын дастурли Нуркен Абдиров волейбол турнирине ат салысак
Жанат Куан Жасай уйымдастырушылар хабарласайык комек кылайык

Айт кабыл болсын! Тилеген тилектериниз Алланын кулагына шалынсын! Пайгамбардын шапагатына болениниздер! Журектеринизден иман кетпесин! Бір Алла ози жар болсын!

Ауылымыздын спорттык, білімдік, онерлік жетістіктері туралы ақпарат ұйымдастырсақ
спортшылар жетістіктері
білімділер жетістіктері
онер саласы жетістіктері
Баскалар білсін

Құрметті Нуркендіктер! Рамазан айында ұстаған оразаларыңыз қабыл болсын!
АЛЛАһ жүректеріңізге иман, жандарыңызға сабырлық берсін! Алақан жайып,
әмин деп тілеген барлық тілектеріңіз орындалсын! Ауылдарыңыздың еңсесі
көтеріліп, қоралары малға, үйлері жанға толсын! Елім деп еміренген
ауылдың шын жанашыр  асыл азаматтары мен азаматшалары аман болсын!
Ауыл халқының иманы күшейіп, берекесі артсын! АЛЛАһ әрқашан қуаныштары
мен жақсылықтарын нәсіп етсін! АЛЛАһУ ӘКБАР! ӘМИН!

Абдиров Нуркен родился в 1919 году в г. Караганде Казахской ССР (Данные ЦАМО СССР).

Ко времени призыва в ряды армии он уже имел профессию пилота Осоавиахима. Учеба в авиационном училище дала возможность стать пилотом штурмовика Ил- 2. Из училища Нуркен был направлен на Сталинградский фронт.

В дни Сталинградской битвы он был пилотом – штурмовиком самолета Ил-2(808 штурмовой авиационный полк 267 штурмовой авиационной дивизии).19 декабря 1942 года в день контрнаступления советских войск под Сталинградом, Нуркен Абдиров на своем самолете в составе четверки «Илов» вылетел в район Боковская – Пономаревка (Ростовская обл.) для нанесения бомбардировочно-штурмового удара по сильно укрепленному участку вражеской обороны. Низкая облачность позволила нашим пилотам подойти неожиданно и нанести точные бомбовые удары, а затем совершить несколько заходов и поразить противника пушечно- пулеметным огнем. Выполнив задачу, «Илы» развернулись и следовали на свой аэродром, но недалеко от линии фронта самолет Абдирова загорелся, а сам летчик был тяжело ранен. Стало ясно, что до аэродрома не дотянуть, а внизу - территория, занятая врагом. «Прощайте, Родина, друзья…»- послал он в эфир последние слова и направил штурмовик в колонну вражеских танков и бензовозов. Огромной силы взрыв потряс окрестность.

В письме на имя родителей из Президиума Верховного Совета СССР от 29 декабря 1943 года говорилось: « Родителям Абдирова Нуркена. По сообщению военного командования Ваш сын сержант Абдиров Нуркен в боях за Советскую Родину погиб смертью храбрых. За геройский подвиг, совершенный вашим сыном Нуркеном Абдировым, в борьбе с немецкими захватчиками Президиум Верховного Совета СССР Указом от 31 марта 1943года присвоил ему высшую степень отличия – звание Героя Советского Союза. Председатель Президиума Верховного Совета СССР М.Калинин».

Пламенный патриот своей Родины Н.Абдиров погиб 19 декабря 1942года смертью героя, сгорел вместе с самолетом (так указано в документах). На родине героя его именем названо одно из селений, а также карагандинский аэроклуб, где он получил путевку в небо.

Руслан жане Жасулан Мауленовтердин жануяларында еки избасардын тууымен шын журектен куттыктаймыз!!! Баулары берик болсын!!! Серик ага Бигайын тате куаныштарынызга ортакпыз!!!