Откройте свой Мир!

Ассаляму алейкум! Круглосуточный чат для тех, кто недавно начал
соблюдать ислам и для тех,
кто интересуется исламом: www.chatislamonline.org/ru
Приглашайте
сюда новичков!)

 


 


 


          





 


 


 











 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 

 












































 


 

 

 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 


 







 





1.                          
Bu
ILM. Ilmning teskarisi nima? Inson ilmga ega bo'lmasa demak
u johil inson hisoblanadi. Demak inson Laa ilaha Illa Allaahning ya'ni Allohdan
o'zga ibodatga loyiq zot yo'q ekanligi haqida ilmga ega bo'lishi shart ekan,
bunga dalil:

"Bas, (ey, Muhammad,) Allohdan o'zga
iloh yo'q ekanini biling va o'z gunohingiz uchun hamda mo'min va mo'minalar (ning
gunohlari) uchun mag'firat so'rang! Alloh sizlarning (bu dunyodagi) kezadigan
joylaringizni ham, (oxiratda) boradigan joylaringizni ham bilur."
Muhammad surasi 47:19


2.                          
shart
bu Al Yaqeen, ya'ni shak-shubhaga ega bo'lmaslik.
Inson Laa ilaaha illa Allaah ekanligiga shak shubha qilmasligi shart. Bunga
dalil: "Haqiqiy mo'minlar Alloh va Uning
Payg'ambariga imon keltirib, so'ngra shubha qilmagan va mollari va jonlari
bilan Alloh yo'lida jihod qilgan zotlardir. Aynan o'shalargina (imonlarida)
sodiqdirlar." Al Hujurot surasi (49:15)


3.                          
Ixlos, xolis niyatda bo'lishlik. Inson Laa
ilaaha illa Allaah ekanligiga ixlos bilan iymon keltiradi. "Holbuki, ular faqat yagona Allohga,
Uning uchun dinni (shirkdan) xolis qilgan, To'g’ri yo'ldan oqmagan hollarida
ibodat qilishga va namozni mukammal ado etishga hamda zakot berishga buyurilgan
edilar. Mana shu To'g’ri (haqqoniy) dindir." Bayyinah surasi 98:5


4.                          
As-Sidq, sodiqlik bo'lish, ya'ni bu munofiqlikning teskarisi. Bunga
dalil:  "Odamlar
orasida shundaylar ham borki, ular "Biz Allohga va oxiratga imon
keltirdik", - deydilar. Vaholanki,
o'zlari mo'min emaslar. Ular (bu bilan) Allohni va imon keltirganlarni
aldamoqchi bo'ladilar. Lekin, o'zlari sezmagan holda o'zlarinigina aldaydilar.
Ularning dillarida xastalik (shubha va kibr kasali) bor. Alloh ularga (shu)
xastalikni ziyoda qildi. (Mo'minmiz, deb) yolg'on gapirganlari uchun ularga
(oxiratda) alamli azob bordir." Baqara surasi (2:8-10)


5.                          
Muhabbat, teskarisi yomon ko'rishlik. Inson Laa
ilaaha illa Allaah kalimasini yomon ko'rmaydi, yaxshi ko'radi. Dalil:  "Odamlar
orasida shunday kimsalar borki, ular Allohdan o'zga (soxta ma'buda)larni Unga
teng bilib, Allohni sevgandek ularni sevadilar. Imon keltirganlarning Allohga
bo'lgan muhabbatlari esa (ularnikidan) kuchliroqdir. Zolimlar (qiyomatda)
azobni ko'rganlarida butun kuch-qudrat Allohga xos ekanini va Allohning azobi
(o'ta) qattiqligini bilsalar edi!" Baqara surasi (2:165)

Va yana Alloh taolo aytadiki:

"Ayting (ey, Muhammad): "Agar otalaringiz, farzandlaringiz,
aka-ukalaringiz, xotinlaringiz, qarindoshlaringiz, mehnat bilan topgan
mol-mulklaringiz, kasod bo'lishidan qo'rqqan tijoratingiz va yoqtirgan
maskanlaringiz, sizlar uchun Alloh va Rasulidan (Madinaga hijrat qilishdan),
Uning (toati) yo'lidagi jiddu jahd qilishdan (ko'ra) suyukliroq bo'lsa, (unda)
to Alloh o'z amri (azobi)ni keltirguniga qadar kutib turingiz! Alloh (esa)
fosiqlar qavmini hidoyat etmagay." Tavbah surasi (9:24)


6.                          
Taslim
bo'lishlik (Al-Inqiyad) Alloh taolo aytadiki:

"Bas, Rabbingiz haqqi, ular o'rtalaridan chiqqan nizolarga Sizni hakam
qilmagunlaricha va so'ngra chiqargan hukmingizdan dillarida tanglik sezmay,
to'la taslim bo'lmagunlaricha, zinhor imon keltirmagaylar." Niso
surasi(4:65)


7.                          
Al-Qabul. Ya'ni qabul qilishlik. (Teskarisini
inkor etishlik) Alloh taolo aytadiki:

"Yoki kitobning bir qismiga ishonib, bir qismini inkor etasizmi?
 Sizlardan kim shunday qilsa, uning jazosi shu dunyoda sharmanda bo'lish,
qiyomat kunida esa qattiq azobga giriftor qilinishdir. Alloh (bu)
qilmishlaringizdan g'ofil emasdir." Baqara surasi(2:85)

Маълуминг бўлсинки-Аллох сени ўз рахматига
олсин- бизга тўрт масалани билиш вожибдир;


Биринчи: Илм. У
Аллохни танимоклик, пайгамбарини танимоклик ва ислом динини далиллар билан
билмоклик.


Иккинчи:  Ўша илмга амал килмок.


Учинчи:    Ўша илмга (бошкаларни) чакирмок.


Тўртинчи: Ўша
илмга чакириш йўлида етган озорлар-га сабр килмок.


Бунга
далил Аллох таъолонинг ушбу сўзи: «Рахмон ва Рахим зотнинг номи билан
(ўкийман), Асрга касамки, (барча) инсон зиёндадир. Бундан мустаснодир иймон келтирганлар,
яхши амаллар килганлар, бир-бирларига хак (йўл)ни тавсия этганлар ва
бир-бирларига (мана шу хак йўлида етган озорларга) сабр килишни тавсия этганлар».



Шофеъий
-ул зотга Аллохнинг рахмати бўлсин- айтди: «Аллох, бандаларининг устига хужжат
килиб факат шу сурани туширганида эди уларга кифоя килган бўлар эди».


Бухорий
-ул зотга Аллохнинг рахмати бўлсин- деди: «сўзламок ва амал килмокдан аввал
билмоклик хакидаги боб». Бунга далил Аллохнинг ушбу сўзи: «(Эй Мухаммад)
Аллохдан ўзга хак маъбуд йўк эканлигини билгин ва гунохингга истигфор (кечирим)
сўра».


Аллох юкоридаги оятда сўз ва амалдан олдин
илмни зикр килиш билан бошлади.


Аллох
сени ўз рахматига олсин; хар бир муслим ва муслимага куйидаги уч масалани
билмоклик ва уларга амал килмоклик вожиб эканлигини-билгин.


Биринчи: Аллох
бизни яратди ва ризклантирди, бизни бехуда ташлаб кўймади. Балки, бизларга
пайгамбарни юборди, ким унга итоат килса жаннатга киради ва ким унга осийлик
килса дўзахга киради. Бунга далил Аллох 
таолонинг ушбу сўзи: «Биз сизларга элчини устларингиздан гувох
килиб юбордик. Шунингдек биз Фиръавнга хам элчи юборган эдик. Фиръавн элчига
осийлик килгач биз уни каттик (азоб билан) ушладик» (Муззаммил :15-16)


Иккинчи: Аллох
ибодатда ўзи билан бирга бирорта нарсани шерик бўлишига рози бўлмайди. (у
шерик) ўзининг хузуридаги якин фаришта ёки ўзи томонидан юборилган пайгамбар
бўлса хам. Бунинг далили: «Албатта, саждагохлар (масжидлар ёки сажда
килинадиган аъзолар) Аллох учундир. Бас, Аллох билан бирга бирон нарсага дуо
(ибодат) килманглар!» (Жин: 18).


Учинчи: Албатта
пайгамбарга итоат килган ва Аллохни (ибодатда) яккалаган кимсага, Аллох ва
Росулига душманлик килган кишини- гарчи у энг якин кишиси бўлсада- дўст
тутмоклиги мумкин эмас. Бунинг далили: «Аллохга ва Охират кунига иймон
келтирадиган кавмнинг, Аллох ва унинг пайгамбарига душманлик килаётган кишиларп
билан – гарчи улар ўзларининг оталари ёки ўгиллари ёки ака-укалари ёки
кариндошлари бўлсаларда – дўстлашаётганликларини топмайсиз. (Аллох) Ана
ўшаларнинг калбларига иймонни битиб кўйгандир ва уларни ўз тарафидан бўлган
рух-ёрдам билан кувватлантиргандир. Уларни остларидан анхорлар окиб турадиган,
улар мангу коладиган  жаннатларга
киритур. Аллох улардан рози бўлди ва улар хам Аллохдан рози бўлдилар. Ана
ўшалар Аллохнинг хизбидир. Огох бўлингиз, албатта Аллохнинг хизбигина нажот
тонгувчилардир!» (Мужодала:22).


Аллох
сени ўзининг тоатига муваффак килсин албатта ханифийя Иброхим алайхиссаломнинг
миллати- динни ёлгиз Аллохнинг ўзигагина холис килиб ибодат килмоклигинг
эканлигини билгин. Аллох инсонларнинг барчасини шунга буюрган ва уларни ана
шунинг учун яратган. Бу борада Аллох таъоло деди: «Жинлар ва инсларни
факат ўзимгагина ибодат килмоклари учун яратдим»( «Менга ибодат
килмоклари учун» деган сўзнинг маъноси: мени (ибодатларида) яккаламокликлари
учун (ёки мендан ўзгаларни кўйиб ёлгиз ўзимга сигинишлари учун).


Аллох
буюрган энг буюк нарса тавхиддир. У Аллохни ибодатда яккаламок (ва унга бирор
нарсани шерик килмаслик)дир. Аллох ундан кайтарган энг буюк нарса ширкдир. У
Аллох билан бирга бошкасига ибодат килмоклик. Бунга далил: «Аллохга
ибодат килинглар, ва Унга бирор нарсани шерик килмаглар».


Агар сенга инсон учун уларни билмоклиги
зарур бўлган уч асос (пойдевор) нима дейилса? Банда роббисини, динини ва
пайгамбари Мухаммад саллоллоху алайхи ва салламни билишлик, деб айтгил.


Агар
сенга роббинг ким деб айтилса? Айтгинки: менинг роббим Аллох, У мени ва бутун
оламларни ўз неъматлари билан тарбият килгандир. Хамда Ул менинг маъбудим, мен
учун Ундан ўзга маъбуд йўк. Бунга далил: «Барча хамду-сано бутун оламлар
тарбияткунандаси Аллох учундир».


Аллохдан бошка бутун борлик оламдир, мен хам
ўшал оламнинг бириман.


Агар
сенга роббингни нима билан танидинг дейилса? Унинг кўйган аломатлари ва
махлукотлари билан танидим деб жавоб кил. Кеча ва кундуз, Куёш ва Ой унинг
аломатларидандир. Етти кат осмон ва етти кат ер хамда улардаги ва  уларнинг ораларидаги нарсалар Аллохнинг
махлукотларидир. Буларнинг далили Аллох таолонинг ушбу сўзлари: «Кеча ва
кундуз, Куёш ва ой у(Аллох)нинг аломат-далилларидандир. Куёш ва ойга сажда
килманглар, уларни яратган Аллохга сажда килинглар агар сизлар унга ибодат
киладиган бўлсанглар».


Ва Аллох
таоло деди: «Албатта парвардигорингиз Аллох шундай зотдирки, осмонлар ва
ерни олти кунда яратди, сўнгра аршга кўтарилди. У кечани кундузга ўрар кеча
кундузни шошилиб кувиб юрар. (У) Куёш,ой ва юлдузларни ўз амрига бўйсиндириб
(яратди). Огох бўлингизким, яратиш ва амр этиш унгагина хосдир. Барча оламлар
парвардигори Аллох буюкдир» (Аъроф:54).


Роб-парвардигор
маъбуд деганидир. Бунинг далили ушбудир: Аллох таоло деди: «Эй инсонлар,
сизларни ва сизлардан олдин ўтганларни яратган роббингизга ибодат килинглар,
шоядки унинг жазосидан сакланарсизлар. Ул зотки сизларга Ерни кароргох, осмонни
том килиб кўйди ва осмондан  сувни
тушириб у билан сизларга ризк килиб меваларни чикарди. Билиб туриб Аллохга
ўхшаш(шерик)ларни килманглар» (Бакара:21-22).


Ибн Касир –Аллох ул зотни рахм килсин- деди:
шу нарсаларни яратгувчи зотгина ибодатга хаклидир.


Аллох
таъоло буюрган ибодатларнинг турлари: ислом, иймон ва эхсон кабилар. Дуо,
кўркув, умид, таваккул, (савобни) умид килиш ва (азобдан) кўркмок, хокисорлик,
тавба килиш, мадад сўраш, курбонлик ва назр килиш ва булардан бошка Аллох
буюрган ибодатларнинг барчаси Аллох таъолога хосдир. Бунга далил: «Масжидлар
Аллох учундир, Аллох билан бирга бирор нарсага ибодат килманглар» (Жин:18).


Бу
ибодатлардан бирортасини Аллохдан бошкасига килган кимса мушрик ва кофир
бўлади. Бунга далил: «Кимки Аллох билан бирга бошка илохга -унинг
хакикатда маъбуд эканига далилсиз- унга ибодат килса, унинг хисоби
парвардигорининг хузуридадир. Албатта кофирлар нажот топмаслар»
(Муъминун:117).


Хадисда:
«дуо ибодатнинг ўзгинаси» дейилган. Бунга далил: «Парвардигорингиз деди:
Менга дуо килинглар, дуоларингни ижобат киламан. Менга ибодат килишдан кибр
килган (бош тортган) кимсалар тезда жаханнамга хорланиб-тахкирланиб кирадилар»
(Гофир:60).


Кўркувнинг
далили: «Агар мўъмин бўлсанглар улардан кўркмасдан мендандан кўркинглар»
(Ол Имрон:175).


Умиднинг
далили: «Бас, ким парвардигорига 
рўбарў бўлишни (жаннатда унинг юзига карашни) умид килса, яхши амал
килсин ва парвардигорининг ибодатида бирор нарсани шерик килмасин»
(Кахф:110).


Тавккулнинг  далили: «Агар мўмин бўлсангизлар
Аллохнинг ўзигагина таваккул килинглар» (Моида:23).


«Ким
Аллохга таваккул килса, Аллохнинг ўзи унга кифоядир»
(Талок:3).


Рагбат
(Аллохнинг савобини хохлаш), рахбат (Аллохнинг жазосидан кўркиш) ва хушу
(хокисорлик)нинг  далили: Аллох
таъоло  деди: «Албатта улар
(пайгамбарлар) яхши амалларни килишга шошилар ва бизга рагбат ва рахбат билан
дуо килар эдилар»


(ю)


Хошя (бу
хам кўркув маъносида бирок бунинг маъноси чукуррок)нинг  далили: «Улардан кўркманглар мендан
кўркинглар» (Моида:3).


Инобат(тавба
килиш ва кайтиш)нинг  далили: «Парвардигорингизга   кайтинглар ва унга  таслим  
бўлинглар (бўйсунинглар)»    (Зумар:4). 


Истиона
(мадад сўраш)нинг  далили: «Сенгагина
ибодат киламиз ва Сендангина мадад сўраймиз» (Фотиха:5).


Хадисда
айтилган: «мадад сўрамокчи бўлсанг Аллохдан сўра».


Истиъоза
(панох сўраш)нинг  далили: «(Эй
Мухаммад саллаллоху алайхи ва саллам ) айтинг: тонгнинг парвардигоридан панох
сўрайман» (Фалак:1) ва Аллохнинг сўзи « (Эй Мухаммад )
инсонларнинг парвардигоридан панох сўрайман деб айтинг» (Ан-нос:1).


Истигоса
(ёрдам-куткарув сўраш)нинг  далили: «Парвардигорларингиздан
ёрдам сўраганингизда сизларга ёрдам берганини (эсланглар)» (Анфол:9).


Курбонликнинг  далили: «Айтинг (эй Мухаммад саллаллоху
алайхи ва саллам ):  Албатта менинг
намозим, курбонлигим, хаётим ва мамотим бутун Оламларнинг парвардигори Аллох
учундир. Унинг биронта шериги йўк» (Анъом:162-163).


Суннатдан  далил: Росулуллох саллаллоху алайхи ва
саллам  дедилар: «Аллохдан ўзгага
курбонлик килган кимсани Аллох лаънатлади».


Назр
(атамок)нинг  далили: «Улар (ўз
зиммаларига олган) назрларини тўла адо килурлар ва ёмонлик-дахшатлари кенг ёйилгувчи
бўлган кун (киёмат)дан кўркурлар». (Инсон:7).


 


Иккинчи
асос: ислом динини далиллари 
билан билмоклик. Яъни Аллохга тавхид ила таслим бўлиш. Аллохга (буюрган
ва кайтарган ишларида) итоат килиш ва ширкни ва ахли ширкни тарк килишдир.   Ислом дини уч даражадан иборат:  ислом, 
иймон ва эхсон. Хар бир даража ўз асосига эга.


Биринчи
даража ислом.


 Исломнинг беш асоси бор:


1-             
Аллохдан ўзга маъбуд йўк ва Мухаммад
Аллохнинг росули деб гувохлик бериш. (шаходат калимасини айтмок).


2-             
Намозни адо этмок.


3-             
Закотни бермок.


4-             
Рамазон ойи рўзасини тутмок.


5-             
Байтуллохга хаж килмок.


Шаходат
калимасининг  далили: «Аллох,
фаришталар ва илм ахллари адолат  билан
хукм килувчи ёлгиз Аллохдан ўзга биронта (хак) маъбуд йўк, факат унинг ўзи
хаклигига гувохлик бердилар. Хеч кандай 
(хак) тангри йўк, факат унинг ўзи бор. У Азиз , Хаким зотдир».
(Оли Имрон:18).


Шаходатнинг
маъноси ёлгиз Аллохдан ўзга биронта хак маъбуд йўк.  «ла илаха» (хеч кандай илох йўк) Аллохдан
ўзга сигинилаётган барча  нарсаларни
инкор килиш, «иллаллох» (факат Аллох бор) ибодатга лойик Аллохнинг ёлгиз ўзи
деб исбот килиш. Аллохнинг мулкида шериги бўлмагани каби, унинг ибодатида хам
шериги йўк. Куйидаги оят калимайи шаходатни равшанлаштириб берадиган
тафсиридир. « Эсланг (эй Мухаммад) Иброхим (алайхис-салом) отаси ва
кавмига (карата шундай) деган эди: «Албатта мен сизлар ибодат килаётган
бутлардан покдирман. Зеро мени яратган зотгагина (ибодат киламан). Албатта У
мени тўгри йўлга хидоят килади». (Зухруф:26-27).  «Айтинг (эй Мухаммад саллаллоху алайхи
ва саллам) : «Эй ахли китоб (яъни яхуд ва насоролар) бизга хам, сизга хам
баб-баробар бўлган бир сўзга келингиз- ёлгиз Аллохгагина ибодат килайлик, Унга
хеч нарсани шерик килмайлик ва бир-бировларимизни Аллохдан ўзга илох килиб
олмайлик. Агар улар (ахли китоблар бу даъватдан) юз ўгирсалар, у холда сизлар
(эй мўминлар) : «гувох бўлинглар, биз мусулмонлар-ягона Аллохга итоат
килувчилар-миз», деб айтингиз! (Оли Имрон:64).


«Мухаммадан  росулуллох» шаходатининг   далили: «(Эй инсонлар) сизларга
ўзларингиздан бўлган, сизларнинг кулфат машаккат чекишингиздан кийналувчи,
сизларнинг (тўгри йўл-хак динга келишингизга) харис бўлган ва барча мўминларга
мархаматли, мехрибон  пайгамбар келди»
(Тавба:128).


«Мухаммадан
росулуллох» шаходатининг маъноси: 
пайгамбаримиз Мухаммад саллаллоху алайхи ва салламга буюрган нарсаларида
итоат килиш, гайб хакида берган хабарларини тасдиклаш, кайтариб-ман килган
нарсаларидан четланиш ва Аллохга 
пайгамбаримизнинг шариатида келганидек ибодат килиш.


Намоз ва
закотнинг  далили ва тавхиднинг тафсири
Аллохнинг ушбу сўзидир: «Холбуки улар факат ягона Аллохга, У зот учун
динни холис , тўгри йўлдан огмаган холларида ибодат килишга ва намозни тўкис
адо этишга хамда закотни (хакдорларга) адо этишга буюрилган эдилар. Мана шу
(улар буюрилган нарсалар) тўгри диндир (яъни 
ислом дини шудир). (Баййина: 5).


Рўзанинг  далили: 
«Эй мўминлар ,такволи кишилар бўлишингиз учун  сизлардан илгари ўтганларга фарз килингани
каби сизларга хам санокли кунларда рўза тутиш фарз килинди».
(Бакара:183).


Хажнинг
далили: «Йўлга кодир бўлган кишилар зиммасида Аллох учун батуллохни
хаж-зиёрат килиш фарздир. Кимда-ким 
кофир бўлса (яъни хаж килишга моддий, соглик ва тинчлик томонларидан
кодир бўла туриб хаж килмаса) Аллох бутун оламлардан бехожат бўлган зотдир»
(Оли Имрон:97).


 


Иккинчи
даража иймон.


У
етмишдан ортикрок кисмлардан иборат бўлиб, энг олийси «ла илаха иллаллох» ни
атиш, энг куйи кисми эса йўлдан озор (берадиган нарса)ни олиб ташлаш, хаё-иффат
хам иймоннинг бир кисмидир. Унинг асослари олтита: 1-Аллохга , 2- фаришталарига,
3- (мукаддас) китобларига, 4-      
пайгамбарларига, 5- охират кунига, 6- такдирнинг яхшию-ёмонига
ишонмоклигинг. Ушбу олти асоснинг  
далили: ­«Юзларингизни Машрик ва Магриб томонларига бураверишингиз
яхшилик эмас, балки яхшилик Аллохга, охират кунига, фаришталарга, китобларга
ва  пайгамбарларга иймон келтирган
кишилардир» (Бакара:177).


Такдирнинг  далили: «Биз хар бир нарсани кадар
(ўлчов)  билан яратдик»
(Камар:49).


 


Учинчи
даража эхсон.


Унинг
асоси битта. Аллохга, уни кўриб турганингдек, агар сен уни кўрмаётган бўлсанг,
у сени кўриб турганидек ибодат килмоклигинг. Бунинг  далили: «Аллох такводор бўлган ва
чиройли амаллар килгувчи зотлар  билан
биргадир» (Нахл:128).


« (Эй
Мухаммад), сизни турган пайтингизда хам, намоз ўкувчилар ичида бўлганингизда
хам кўриб турадиган Кудратли ва Рахмли зотга таваккул килинг. Албатта У зот
эшитгучи ва билгучидир» (Шуаро:217-220).


« (Эй
Мухаммад), сиз кандай иш ( билан) машгул бўлманг ва у (иш) хакида Куръондан
бирон оят ўкиманг, (эй инсонлар), сизлар кандай амални килманглар, ўша ишларга
киришган пайтингизда,  албатта Биз
сизларнинг устингизда гувох бўлурмиз» (Юнус:61).


Бу уч
даражанинг суннатдан  далили Жаброил
алайхис-саломнинг машхур хадисидир: «Умар –розияллоху анху- айтади: Биз
Росулуллох саллаллоху алайхи ва салламнинг хузурида ўтирган эдик, тўсатдан
кийимлари оппок, сочи тим кора, афтидан мусофирга ўхшамайдиган ва бизга
номаълум бўлган бир киши кириб келди. Юриб келиб Росулуллох саллаллоху алайхи
ва салламнинг олдиларига чўккалаб ўтирди. Икки тиззасини У зотнинг тиззаларига
жипслаштирди ва икки кафтини сонлари устига кўйди. Ва  деди: Эй Мухаммад менга  ислом хакида хабар беринг. Росулуллох
саллаллоху алайхи ва саллам дедилар: Аллохдан ўзга хак худо йўклигига ва
Мухаммад Аллохнинг расули эканлигига гувохлик бермоклигинг. Намозни тўла барпо
килмоклигинг. Закотни адо этмоклигинг. Рамазон ойи рўзасини тутмоклигинг. Йўлга
кодир бўлсанг Байтуллохга хаж-зиёрат килмоклигинг. Тўгри айтдингиз  деди. Унинг сўзидан ажабландик, аввал сўради
кейин эса тўгри айтдингиз деб тасдиклаб кўйди. (Ёт киши) деди: Менга иймон
хакида хабар беринг. Росулуллох саллаллоху алайхи ва саллам айтдилар: Аллохга,
унинг фаришталарига, 
пайгамбарларига  ва охират кунига
иймон келтирмоклигинг хамда такдирнинг яхшию ёмонига иймон келтирмоклигинг. Тўгри
айтдингиз  деди. Менга эхсон хакида хабар
беринг  деди. Аллохга уни кўриб
турганингдек, агар сен уни кўрмаётган бўлсанг, у сени кўриб турганидек ибодат
килмоклигинг дедилар. Менга киёмат хабарини беринг  деди. Киёмат хакида сўралаётган киши
сўровчидан билувчирок эмас дедилар. (Яъни: буни мен хам, сен хам билмаймиз).
Ундай бўлса унинг аломатларидан хабар беринг деди: Чўри ўз хожасини тугмоклиги,
яланг оёк, камбагал кўйчувонларнинг (бир-биридан баланд, гўзал) уйларни куришда
бахслашаётганларини кўрмоклигинг дедилар.


Умар
айтади: (номаълум киши) кетди, биз эса бироз тин олиб ўтирдик. Шунда Росулуллох
саллаллоху алайхи ва саллам эй Умар бу сўроклаб келган ким биласизми деб
сўрадилар? Аллох ва Росули билувчирок дедим. Бу Жаброил сизларга динингиз
ишларини ўргатиш учун келди дедилар».


Учинчи асос:  Пайгамбарингиз Мухаммад саллаллоху алайхи ва
салламни танимоклигингиз.

Ул зот Мухаммад ибн Абдулло ибн
Абдулмуттолиб ибн Хошим, Хошим Курайшдан, Курайш араблардан,  араблар эса Исмоил ибн Иброхим Халилуллохнинг
зурриётидан –Унга ва  пайгамбаримизга
салот ва саломнинг афзали бўлсин.


Пайгамбаримиз олтмиш уч (камарий хисоб  билан) йил умр кўрганлар. Бундан кирк
йили  пайгамбарликдан аввал, йигирма уч
йили эса  пайгамбарлик ва  (Аллох томонидан инсонларга) элчилик  билан кечган. «Икраъ» («ўкинг» ояти нозил
бўлиши)  билан Набий бўлдилар. «Муддасир»
оятлари нозил бўлиши  билан Росул
бўлдилар. Тугулиб ўсган юртлари Маккадир, Мадинага эса хижрат килганлар.


Аллох ул зотни ширк ибодатлари (кечирилмас
гунох эканлиги)дан огохлантириш ва тавхид(ёлгиз Аллохгагина ибодат килиш)га
чакириш  билан юборди. Бунинг  далили: «1-2. Эй ўраниб ётгувчи,
туринг-да (инсонларни ширкнинг окибати дўзах азобида абадий колишлик ва улар
Аллохнинг ўзигагина ибодат килишлари керак эканлигидан) огохлантиринг! 3.
Ёлгиз  парвардигорингиз-ни улугланг! 4.
Либосларингизни покланг! 5. Бутлардан йирок бўлинг! 6. Кўпрок килиб кайтаришини
умид килиб бировга эхсон килманг! 7. Ёлгиз парвардигорингиз учун (даъват
асносида етган озорларга) сабр килинг» (Муддассир:1-7). Туринг-да
огохлантиринг! дегенининг маъноси: Ширкнинг окибати ёмонлигидан
огохлантиради ва ёлгиз Аллохга ибодат килишга даъват килади.   Ёлгиз парвардигорингизни улугланг!
яъни: Унинг ўзига ибодат килиш билан. Либосларингизни покланг! яъни:
Амалларингизни ширкдан покланг. Бутлардан йирок бўлинг! Яъни: Бутлардан
ва бутларга сигинадиганлардан йирок бўлинг.


Ўн йил давомида инсонларни тавхидга даъват
килдилар. Бундан кейин ул зотни Самога олиб чикилди. Ул зотга (ва умматига) беш
вакт намоз фарз килинди. Маккада уч йил намоз ўкидилар. Сўнгра Мадинага хижрат
килишга буюрилдилар. Хижрат; ширк амаллари килинадиган юртдан исломга амал
килинадиган юртга кўчиб ўтиш демакдир. Хижрат килиш Мухаммад саллаллоху алайхи
ва салламнинг умматига фарз, унга амал килиш киёмат кунига кадар давом этади.
Хижратнинг куръондаги  далили: «Албатта
Мусулмонлар  билан бирга хижрат килмасдан
кофирлар кўл остида яшашга рози бўлиш 
билан  ўзларига зулм килган
киимсаларнинг жонларини олиш чогида фаришталар уларга: «Кандай холда
яшадингиз?» -деганларида. «Биз бу ерда ночор бечоралар эдик», дейдилар. (Шунда
фаришталар): «Хижрат килсанглар Аллохнинг ери кенг эди-ку?! (Нега динларингизни
саклаб колиш учун бу юртдан хижрат килмадинглар?)» -дейишади. Бундайларнинг
жойлари жаханнамдир. Кандай хунук окибат у! 98-99. Факат бирон чора топишга
кодир бўлмай, хижрат йўлини излаб топа олмай чорасиз колган кишилар, аёллар ва
болалар борки, бундайларни Аллох шояд афв этса. 
Аллох афв этувчи, гунохларни кечувчидир» (Нисо:97-99).


«Эй иймон келтирган бандаларим менинг
ерим кенгдир, менгагина ибодат килинглар» (Анкабут:56).


Имом Багавий –рохматуллохи алайхи-
айтдилар: бу оятнинг нозил бўлиш сабаби 
Маккадаги хижрат килмаган мусулмонлар хакидадир. Шунга карамасдан Аллох
уларга иймон исми билан хитоб килган.


Хижратга суннатдан далил Росулуллох  саллаллоху алайхи ва салламнинг ушбу
сўзларидир: «тавба узилмагунча хижрат хам узилмайди. Тавба эса куёш ўзининг
ботадиган томонидан чиккунига кадар узилмайди».


 Пайгамбаримиз 
саллаллоху алайхи ва саллам Мадинада ўрнашганларидан сўнг колган
ибодатларга буюрилдилар. Бунга мисол: Закот, рўза, хаж, жиход, азон, амри
маъруф ва нахий мункар ва булардан ташкари исломий ибодатлардир.


Шу йўсинда ўн йилни ўтказганларидан кейин
вафот этдилар ул зотга Аллохнинг солавот ва саломи бўлсин. Бирок у кишининг
Аллох томонидан олиб келган дини бокий колди. Мана шу ислом ул зот олиб келган
диндир. Хеч бир яхшиликни колдирмасдан умматни унга йўлладилар, бирор ёмонликни
колдирмасдан умматни ундан огох килдилар. Ул зот йўллаган яхшилик тавхид ва Аллох
суйиб рози бўладиган барча ишлар ва ул зот огохлантирган ёмонлик ширк ва Аллох
суймайдиган хамда хохламайдиган ишлардир.


Аллох ул зотни инсонларнинг хаммасига элчи
килиб юборди ва ул зотга итоат килишни инсон ва жинларнинг барчасига фарз
килди. Бунга далил: «(Эй Мухаммад) айтинг: Эй инсонлар мен сизларнинг
барчангизга Аллохнинг элчисиман» (Аъроф:158).


Аллох ўз динини бул зотни вафот топтиришдан
аввал тўла килди ва бу оятни нозил килди: «Бугун сизларга динингизни
комил (килдим), неъматимни тўла килдим ва сизлар учун Исломни дин килиб
танладим» (Моида:3).


Росулуллох 
саллаллоху алайхи ва салламнинг вафот килганларига далил: «(Эй
Мухаммад) албатта сиз ўлгувчидирсиз, улар хам ўлгувчидирлар. Сўнгра албатта
сизлар парвардигорларингиз  хузурида
хусуматлашасиз-лар» (Зумар:30-31).


Инсонлар ўлганларидан кейин яна кайта
тириладилар. Бунга далил: «Сизларни ундан (яъни ердан) яратдик, унга
(ерга) кайтарамиз ва яна сизларни ундан иккинчи бор чикарамиз» (Тоха:
55).


«Аллох сизларнинг (отангиз Одамни)
ердан ундириб ўстирди (яъни:яратди). Сўнгра вафот (килганларингизда) У зот
сизларни яна ерга кайтарур ва (киёмат койим бўлганда) сизларни чикариб олур»
(Нух: 17-18).


Инсонлар кайта тирилганларидан сўнг
хисоб-китоб килиниб амаллларига яраша жазо-мукофот оладилар. «(Аллох) Ёмон
ишларни килганларни килмишларига яраша жазолагай ва яхши ишлар килганларни эса
жаннат билан мукофотлагай!» (Нажм: 31).


Кайта тирилишни инкор килган кимса кофир
бўлади. Бунинг далили: « Кофир бўлганлар (ўлганимиздан сўнг) кайта
тирилмаймиз деб даъво килдилар. (Эй Мухаммад), Ёлгиз парвардиоримга касам
бўлсин сизлар албатта (кайта) тириласизлар, сўнгра бу дунёда килган
амалларингиздан огох этилажаксизлар. Бу иш Аллохга осондир- деб айтинг»
(Тагобун:7).


Аллох 
пайгамбарларнинг хаммаларини (итоат килганларга) жаннат башоратини
берувчи, осий бўлганларни (дўзах азобидан) огохлантирувчи килиб юборди. Бунинг
далили: «Аллох,  пайгамбарлардан
кейин инсонлар учун Аллохга (карши) хужжат бўлиб колмаслиги учун  пайгамбарларни башоратчи ва огохлантирувчи
килиб юборди» (Нисо:165).


Уларнинг аввали Нух –алайхис-салом-
охиргилари эса Мухаммад -саллалоху алайхи ва салламдир. Уларнинг аввали Нух
–алайхис-салом- эканликларига далил: «Биз Нух ва ундан кейинги  пайгамбарларга вахий килганимиздек сизга хам
вахий килдик» (Нисо: 163).


Аллох таъоло Нухдан токи Мухаммад
-саллалоху алайхи ва салламгача ўтган умматларнинг хар бирига уларни Аллохнинг
ёлгиз ўзига ибодат килишга буюрадиган ва тогутга ибодат килишларидан
кайтарадиган элчини юборган. Бунинг далили: «Биз хар бир (яшаб ўтган)
умматга: «Аллохга ибодат килинглар ва тогутдан четланинглар» дея буюрадиган
элчини юборганмиз» (Нахл:36).


Аллох таъоло бандалариниг барчасига тогутга
кофир бўлишни ва Аллохга иймон келтиришни фарз килган. Ибн Каййим –Аллох рахмат
килсин- деди: «Тогут –банданинг ибодатда, эргашишда ва итоат
килишда хаддидан ошишлигидир. Шу нуктайи назардан тогутлар бехисобдир. Уларнинг
катталари бешдир: 1- Шайтон –лаънатуллохи алайхи-. 2- Бир кимсаки унга ибодат
килинади ва у бунга рози бўлади. 3- Инсонларни ўзига ибодат килишга чорлаган
кимса. 4-  Оз бўлсада гайб илмидан
хабардорман деб даъво килган кимса. 5- Аллох нозил килган шариатдан бошкаси
(замонавий инсолар томонидан кўйилган конунлар) билан хукм килган хоким.
Тогутларга кофир бўлиш ва Аллохга иймон келтиришнинг далили: «Динда
мажбурлаш йўк, тўгри йўл залолатдан ажраб бўлди. Ким тогутдан юз ўгириб,
Аллохга иймон клтирса у хеч ажраб кетмайдиган мустахкам халкани ушлабди»
(Бакара:256).  Мана шу «ла илаха
иллаллох»нинг маъносидир.


Хадисда айтилишича: «Ишнинг боши Ислом,
устуни Намоз ва унинг энг чўккиси Аллох йўлида жиход килиш».


Аллох билувчирокдир.


 

Ilmda ko'p baxslashish janjal va adovatga,
ulamolar haqida yomon gumonga borish, ularni ayblash, nohaq tuxmat qilish va
shu kabi harom ishlarga olib boradi. Shunig uchun Rasululloh sallallahu alayhi
va sallam chiroyli tarzda kechmaydigan munozaradan qaytarganlar. Rasululloh (sallallahu
alayhi va sallam) aytadilar: "Bir qavm hidoyat topgach, (foydasiz)
munozaraga kirishsa, adashadi" (Termiziy, 3250)




Molik (rahimahullah) aytadilar: "Ilmda tortishuv qalbni qotiradi va
boshqalarni kamsitishga olib keladi."




Hasan Basriy tortishayotgan qavm soz'larini eshitib qolib, shunday deydilar: "Anavi
qavm ibodatdan zerikibdi, so'z ularga yengil bo'libdi, taqvolari kamayib, gapga
berilibdilar." ("Fazlu ilmis-salafd")




Imom Ibn Rajab Hambaliy (rahimahullah) aytadilar: "Hozir odamlarning
ko'pchiligi mana shu illatga, ya'ni ilmda ko'p baxsu- munozara qilishga
giriftor bo'lganlar. Ular kim ko'p gapirib, diniy masalalarda ko'p munozara
qilsa, uni boshqalardan ko'ra olimroq deb o'ylaydilar. Bu haqiqiy joxillikdir.
Chunki ilm ko'p gapirish yoki ko'p hadis yod olish emas, balki u qalbga
tashlanadigan nur bo'lib, banda uning yordamida haqni anglaydi va haq bilan
noxaqni ajratadi." (Yuqorida ko'rsatilgan manbadan.)




Imom Abu Bakr Ojuriy (rahimahullah) ilmda tortishish va ko'p munozara qilishdan
ogohlantirgach, bunday deydilar: "Agarda biror kishiga ilmiy masala
tushunarsiz bo'lib qolsa, nima qilishi kerak?" deb so'ralsa. Bunday jovob
beriladi: "Maqsadi tushunmagan ilmini o'rganish bo'lsa, taqvodor, ilmiga
amal qiluvchi olimning oldiga borsin, va odobli talaba sifatida munozara
qilsin, shuningdek u olimga: "Men haqni aniqlash maqsadida munozara
qilayappman" deb aytsin. So'ngra insof bilan adolatli munozara qilsin.
("Ahlaqul Ulamo")




Imom Shofeiy (rahimahullah) aytadilar: "Agar birov bilan munozara
qilgan bo'lsam, uning to'g'ri yo'lini topib, haqqa muvaffaq etilishini, hamda
Allahning hifsi-himoyasida bo'lishini hohladim. Agar birov bilan munozara
qilgan bo'lsam, Allah haqni mening tilimdan bayon etadimi yoki uning tilidanmi
parvo qilmadim. " (Al faqih va Al muttafaqih)



Imom Ibn Javziy ulamo va talabalarni munozarali masalalarda shaytoning vasvasa
qilishidan ogoxlantirib, bunday deydilar: "Ulardan biri haqiqat raqib
tomonida ekanini bilib turib ham so'zidan qaytmaydi, raqibi haqida: "u
qanday haq bo'lib chiqadiya"deb siqiladi. Ko'pincha raqibi haq ekanini bila
turib, raddiya berishga harakat qiladi. Bu eng qabih ishdir. Aslida munozara
qilishdan maqsad haqiqatni aniqlash edi. Imom Shofeiy aytganlar: "Biron
kishi bilan munozara qilganimda, u hujjatni inkor etsa, mening nazdimda obro'
etibori qolmasdi. Agar hujjatni qabul etsa izzat-ikrom qilar edim."
("Talbisi iblis" kitobidan.)


 


 


 


So’rab bilishlik haqida


 


 


So'rash ilmning kalitidir. Ko'pincha talaba mushkul masalalar qarshisida javob
topolmay ikkilanib qoladi. Bunday holatlarda ulamolar huzuriga borib, odob bilan,
o'zini past olib, haqni topish maqsadida, ulardan masalani so'rash kerak.



"Agar
bilmaydigan bo'lsangizlar ahli ilmlardan so'ranglar." (Nahl,43).



Abdulloh Ibn Abbos (radiallahu anhum) rivoyat qiladilar: "Safarda bir
kishining boshi yorildi. So'ng extilom bo'lib qoldi. Hamrohlari: "Sening
tayammum qilishingga ruhsat bera olmaymiz", dedilar. U g'usl qilgan edi,
o'lib qoldi. Voqea Rasululloh (sallallahu ‘alayhi va sallam)ga habar
berilganida: "Uni o'ldirib qo'yishibdiku, Allah ularni o'ldirsin.
Bilmasalar so'ramaydilarmi, zero joxillikning davosi sor'ashdir",
dedilar". ("Abu Dovud, 336")




Oisha (radiallahu anhum) aytadilar: "Ansoriy ayollarni Allah rahmatiga
olsin. Hayo ularni din ishlarini so'rashdan to'smas edi".
(Buxoriy,1/41)




Abdulloh Ibn Mas'ud (radiallahu anhum) aytadilar: "Ilmning ziyoda
bo'lishi taxsil bilan, ilmni idrok qilish (tushunish) so'rash bilan bo'lur".
("Jome'u bayonil-ilm "kitobidan)



Ibn Abbosdan so'radilar: "Ilmni qanday egalladingis?"
"So'rovchi til va aqilli qalb bilan", deb javob berdilar.
(Ta'limul muta'allim)




Ibn Shixob aytadilar: "Ilm hazinadir. Uning kalitlari esa
so'rashdir." ("Jo'meul bayonil-ilm" kitobidan)

     إن الحمد لله ، نحمده ، و نستعينه ، و نستغفره ، و نعوذ بالله من شرور أنفسنا و من سيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له ، و من يضلل فلا هادي له ، و أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له ، و أشهد أن محمدا عبده و رسوله، صلى الله عليه و على آله و أصحابه أجمعين.     أما بعد:

 

"يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله و قولوا قولا سديدا، يصلح لكم أعمالكم و يغفر لكم ذنوبكم، و من يطع الله و رسوله فقد فاز فوزا عظيما"      

    “Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқинглар ватўғри сўзни сўзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни ўнглар ва гуноҳларингизни мағфират килар. Ким Аллоҳга ва Унинг элчисига итоат этса,  улуғбахтга эришибди”.

    Аммо баъд:

Alhamdulillah: Alloh bundan 14asrdan ham ortiqroq vaqt oldin bizga din nozil qildi. Uni Islom deb bizga buni din bo’lishiga rozi bo’ldi. Va albatta Allohga hamd bo’lsin bu dinni 23-yil mobaynida bizga ta’limini berdi va Yana ko’p bor hamd bo’lsinki Islomni din qilib uni komil qilib berdi. Shu darajada Islom komil bo’ldiki unga o’zgartirishning hech qanday keragi yo’q edi.

   Rosululloh s.a.v bir hadisda aytdilarki: : “умматиметмишучгурухгабўлинади. Уларнинг бир гурухидан бошка барчаси жаханнамда” -  дедилар. Сахобалар: “у битта гурух кимлар” -  деб савол бердилар. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам: “Мен ва менинг сахобаларим юрган йўлда юрганлар” -  деб жавоб бердилар” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

 

Ushanda ’’saodat asri”da Islom ummati bitta yo’lda edi. Ammo keginchalik Rosululloh bashorat qilganlaridek turli guruhlarga bo’linib ketdi. Va ularning barchari o’zlarining yo’llarini to’g’ri deb davo qilardilar. Alloh ham aytganidek har bir xizb o’zidagi narsa (bilan xursand bo’lishardi) yani bir hujjatni ushlab olib bu bilan o’zlarini haqni ustida deb bilishardi. Ammo Rosululloh aytganlaridek 1guruh Rosululloh ko’rsatkanlaridek ketar edi. Hadis va Jamoa ahli. 4-mazhab ham o’zlarini Hadis va Jamoa ahli deyishardi. Ammo ularning birlarini olsak. Masalan Imom Azam mazhablari. Imom Azam aytgandilarki barcha sahih hadis mening mazhabimdir! Ammo hizirgi kunda sahih hadislarning bari ham bu mazhabga kiritilmadi. Agar ularga bir sahih hadisni aytsangiz bu bizning mazhabda yo’q deyishdan uyoqqa o’tishmasdi. Men aytaman Rosululloh yo’llaridagi jamoa bunday qilmagandi, bu narsani ustida bo’lishmagandi. Rosullohning bir ibodatda 4hil ko’rsatmalari bo’lsa bir kun unisini bir kun bunisini qilishar edi. Shunday qilib Sunnat ham yo’qolmagandi. Balki Har kun Sunnat amallar qilinardi. Shunday qilib Rosululloh s.a.v ning  yo’llari davom etdi. Alhamdulillah bu yo’l hali ham bordir ammo Alloh kimga nimani ravo ko’radi bu yolg’iz ungagina ayondir. Bu yo’ldagi hozirgi jamoa – salaf-solihlar manhajidamiz deb haqiqatan ham ularni nimani ustida bo’lgan bo’lsalar huddi shuni ustida bo’lishyapti. Agar siz ularga borip bir sunnatni aytsangiz ular buni olishadi. Chunki Rosulullohni Sunnatlarini tiriltirish ularning maqsadlaridir. Eng qizig’i shundaki ularning ko’plari bu yo’lda sunnat va quron ilmini yaxshilab o’rganishga bel bog’lashgandir. Bu har kungi darsliklari. Izlanish va izlanish. Ammo bularning ichida o’zini salaflarga nisbat berib kerilib, talashib, fitna chiqarib yurganlari ham oz emas. Men shu yerda Alboniyning shunday kishilarga qanday misol keltirganlarini aytmoqchiman. ”Bir mast kishi. Uni harakati va hidi uning ichkanligidan aniq darak berib turadiyu, ammo u sizning oldingizga kelib :- men ichmaganman deb aytadi” bu aldoviga kim ham ishonardi. Huddi shunga o’xshab ba’zi kishilar ham o’zlarini men salaf-solih manhajidanman  ularga ergashaman deydiyu, ammo uning xolati va amali uniyuqoridagidek kimligidan dalolat berib turadi. Bunday holatdagi insonlar faqat o’zlarini aldash bilan umrlarini behuda o’tqizadilar. Aziz do’stim men falonchi, men pistonchi . yoki u mazhab sen bu mazhab demaylik. Balki barchamiz Rosululloh s.a.vning mazhablaridanmiz deb aytaylik. Chunki u kishining mazhablari haqdir. Bu mazhabda bid’at va yangiliklar aslo yo’qdir. Allohning kitobi va Muhammad s.a.vning sunnatlari holos. Rosululloh davrlarida tug’ilgan go’dakka birinchi nimani o’rgatganlar shuni ko’raylik. Mazhab tuzishgami yo’ki o’zlarining mazhablariga ergashishliknimi! Albatta Alloh va Rosuliga butun vujudi bilan ergashishlikda Jannat bordir!

: “Айтинг: “АгарсизларАллохнияхшикўрсангизларменгаэргашингларшундаАллохсизларнияхшикўрадивагунохларингизникечиради. АллохГафур-кечирувчива  рахмлизотдир” (ОлиИмрон: 31).

 

“(Эймўминлар), албаттасизларучун-АллохваохираткуниданумидворбўлганхамдаАллохникўпёдкилганкишиларучун-  Аллохнингпайгамбаридагўзалнамунабордир” (Ахзоб: 21).

Keling Alloh aytganidek Muhammad s.a.vga ergashaylik. Agarda har birimiz mazhablarga ergashib Rosulullohning sunnatlarini yo’qotsak bu mojarolarga Rosulullohni hakam qilmasak nima bo’ladi?

Olamlarning Robbisi aytadi:

“Йўк, роббингизгакасамки, тоуларўзўрталаридачикканкелишмовчиликлардаСизнихакамкилмагунларичавакейинСизчикарганхукмдандилларидахечкандайтангликтопмай, тўлатаслимбўлмагунларича-бўйинсунмагунларичазинхормўминбўлаолмайдилар” (Нисо: 65).

Aziz birodarim:

Biz 4Imomni adashgan demaymiz chunki ular siz ustida bo’lgan narsaning ustida emasdilar! Zero ular Haqiqiy salaf edilar. Biz Salafga emas balki Salaflarga ergashishimiz kerakdir. Rosululloh ham bir sahobamga ergashgan najot topadi demadilar. Balki ko’plikda sahobalarim dedilar. Eng fojiyaviy tamoni Imom A’zamdan so’ng mazhablari shu qadar o’zgarib ketdiki, ular mazhabni bunday tariflamagandilar. Bir hadisni ushlab olishib ikkinchisiga qiyo ham boqishmaydi.

 

1-АбуҲанифараҳимаҳуллоҳ.

ТўртимомнингаввалиимомАбуҲанифаАн-НуъмонбинСобитбўлади. Аллоҳукишинираҳматигаолсин. Букишидансоҳиблари-ўқувчиларитурлисўзларваҳархилибораларниривоятқилишганки, уларнингҳаммасибирнарсагаолибборади. Уҳамбўлса– ҳадиснингқабулқилиболинишнингвожиблигиваимомларнингунгақарама-қаршибўлибқолганфикрларигатақлидқилишнитаркэтишданиборат.

1. " إذا صح الحديث فهو مذهبي "

“Агар ҳадис саҳиҳбўлса, демак у менинг мазҳабимдир”.

Ибни Обидийн “Ал-Ҳошия” рисоласининг 1-жузъ 63-саҳифасида ва “Расмул-Муфтий” рисоласининг 1-жузъ 4-саҳифасида нақл қилган ҳамда шайх СолиҳАл-Фуланий “Ийқозул-Имамий” китобининг 62-саҳифасида ва булардан бошқалар нақл қилишган. Ибни Обидийн “Шарҳул-Ҳидоя” китобидан Ибнул-Ҳумомнинг шайхи бўлмиш Ибну Шаҳна Ал-Кабирдан қуйидаги сўзларни нақл қилади:

“Агар ҳадис саҳиҳбўлиб ҳанафий мазҳабга қарама-қарши бўлса, ҳадисга амал қилинади. Шунда бу Абу Ҳанифа мазҳаби бўлади.

 

. " لا يحل لأحد أن يأخذ بقولنا ما لم يعلم من أين أخذناه"

“Сўзимизниқаерданолганимизнибилмаганҳарқандайинсонгабизнингсўзимизниолишиҳалолбўлмади”

Ибн Абдулбарр “Ал-Интиқоу фи Фазоилис-Саласатил-Аимматил-Фуқаҳои” китобининг 145-саҳифасида, Ибнул-Қоййим “Иъламул-Муваққиъийн” китобининг 2-жузъ 903-саҳифасида, Ибни Обидийн “Ал-Баҳрур-Роъиқ” китобининг ҳошиясида ва бошқалар нақл қилишган (тахриж қисқартирилди –тарж.изоҳи).

 

Бир ривоятда: “Менинг далилимни билмасдан менинг сўзим билан фатво берувчи кишига (менинг сўзим) ҳаромдир” дейилган. Бошқа ривоятда қуйидаги қўшимчаси ҳам бор: “Биз, шубҳасиз, башар-одаммиз. Бугун бир сўзни айтиб, эртага ундан қайтамиз”. Яна бир ривоятда эса: “Эй Яъқуб (бу Абу Юсуфдир), сенга раҳмат бўлсин! Мендан эшитаётган ҳар бир гапимни ёзаверма, чунки мен бугун бир фикрни тўғри деб билиб, эртага уни тарк этаман. Ёки эртага бир фикрни тўғри деб билиб индинигауни тарк этаман”

 

Албоний: Абу Ҳанифанинг бундай дейишининг сабаби бу имом кўп сўзларини қиёс устига бино қилар эдилар. Агарда у кишига кучлироқбошқа бир қиёс маълум бўлса, ёки Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ҳадис етиб келса, дарҳол уни олиб, олдинги сўзни тарк этардилар. Аш-Шиъроний “Ал-Мийзон” китобининг 1-жузъ 62-саҳифасида бундай дейди, унинг қисқача сўзи:

“Имом Абу Ҳанифа – Аллоҳу кишидан рози бўлсин – шаънлари хусусида бизнинг эътиқодимиз ва барча инсофлилар эътиқоди шуки, агар у киши шариат девонлашганидан кейин (яъни китобларга тартибланигандан кейин) ва ҳадис ҳофизларининг юртлар кезиб шариатни жамлаб зафарга эришганларидан кейин яшаганларида (жамланган суннатларни) олиб қилган барча қиёсларини тарк этган бўлардилар. Шунда у кишининг мазҳабида ҳам бошқа мазҳабдаги каби у кишига нисбат берилган қиёслар оз бўларди. Лекин бу кишининг асрларида шариат далиллари тобеъинлар ва уларга эргашганлар билан бирга шаҳарлар, қишлоқлар ва минтақаларда тарқоқбўлгани сабабли ўз-ўзидан маълум бўладики, бошқа мазҳабдан кўра бу кишига нисбат берилган қиёс бу кишининг мазҳабида кўпайиб кетди. Бунинг сабаби қиёс қилган масалаларида у кишида далил бўлмаганлигидандир. Бошқа имомларда эса унинг аксинчаси содир бўлди. Чунки уларнинг замонларида ҳадис ҳофизлари ҳадислар талаби ва уларни жамлаш учун шаҳарлар ва қишлоқларни кезиб ҳадисларни жамлаб тартиблашди. Шунда шариат ҳадислари бир-бирларига жавоб берадиган бўлди. Мана шу (Абу Ҳанифа) мазҳабидаги қиёсларнинг кўп бўлганлиги ва бошқа мазҳабларда унинг оз бўлганлиги сабабидир”.

Аш-Шиъронийдан бу гапларнинг энг кўп қисмини Абул-Ҳасанот “Ан-нафиъул-Кабир” китобининг 135-саҳифасида нақл қилиб, бу гапларни қувватлайдиган ҳамда баён қиладиган сўзларини унга илова қилганлар. Хоҳлаган киши у китобга мурожаат қилсин.

Мен айтаманки (Албоний): саҳиҳҳадисларга Абу Ҳанифадан беқасд қарама-қарши содир бўлиб қолиш ҳолатларининг узри шу экан, бу узр қатъий қабул қилингандир. Чунки Аллоҳтаоло бирор нафсга кучи етмаган юкни юкламайди. Шундай экан баъзи жоҳил кимсалардан содир бўлгани каби Абу Ҳанифани таъна қилиш мумкин эмас. Балки у кишига одоб билан муомала қилиш вожиб бўлади, чунки у киши мусулмонларнинг имомларининг бири бўлади. Мана шу имомлар сабабли бу дин сақланиб бизларгача етиб келган. Шу Билан бирга унинг фуруълари-бўлаклари ҳам етиб келгандир. Абу Ҳанифа ҳар қандай ҳолда ҳам ҳоҳтўғри қилган бўлсинлар, ҳоҳхато қилган бўлсинлар, ажр олган ҳисобланади. Шунингдек у кишини улуғлайдиганларга у кишининг ҳадисларга қарама-қарши содир бўлиб қолган сўзларини мустаҳкам тутишликда давом этиш жоиз бўлмайди. Чунки бу қарама-қарши сўзлар, сиз кўриб турган далилларга асосан, у кишининг мазҳабидан эмасдир. Шундай экан, булар бир водийда бўлса, ана улар эса бошқа водийда. Ҳақбулар билан улар орасидадир.

 

АҳмадибнҲанбалраҳимаҳуллоҳ:

«Менгатақлидқилма, Молик, Шофиъий, АвзоъийваСаврийларгаҳамтақлидқилма. Улар қаердан олган бўлишса, ўша жойдан олгин».

Ибнул-Қоййим, “Иъламул- муваққиъийн” 2/203.

 

Menimcha yetarli bo’ldi! Agar haqni oluvchilardan bo’lsangiz Haqni oling azizim! Olmasangiz ham bu o’zingizga havola. Zero Payg’ambar bizga olib kelgan barcha-barcha narsani olishimiz baxtdir!

“Пайгамбар сизларга олиб келган нарсаларни олинглар ва таъкиклаган нарсалардан тўхталинглар. Аллохдан кўркинглар! Албатта Аллохнинг жазоси каттикдир. ” (Хашр: 7).

 

Salaflar haqlarida turli hil gaplar tarqaldi mail.da ba’zi birodarlar askiyalar ham to’qib birodarlarga yuborishdi.

Ey salaflarni mashara qilayotgan mo’min yoki muslima!

Sening tanlagan yo’lingda balki masharalash afzaldir faqat men deyish kerakdir balki. Ammo sen salaflarni bir hislatini bilip ol! Ular uchun “LA ILAHA ILLALLOH” degan har bir iymon egasi aka va ukalaridir. Ular har qanday xolatlarda ham o’z ukalarini mashara qilmaydilar. Balki ular, o’z og’a inilariga o’zlariga ravo ko’rgan narsalarini ravo ko’radilar. Ularni ustidan kulmaydilar. Ammo o’zini salaflarga nisbat berib bu yo’lga teskari ish qilganlarni ulardan deb bilma. Ulardan deb bilsang ham boyagi misolni yodingdan ko’tarma!  Gapim so’nggida imom Axmadni bir so’zlarini yozmohchiman:  . "Кимда-ким Расулуллоҳصلىاللهعليهوسلمнинг бирон бир ҳадисларини рад этса, демак у ҳалокат ёқасига туриб қолибди".

Ибн ал-Жавзий "Маноқиб" (182-с.)да

Аллоҳ таоло Қоф сурасининг 18-оятида шундай дейди: «У бирон сўзни талаффуз қилса унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур)».

Имом Абу Довуд Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Ким бирон мажлисга ўтирса ва – шу ўтирган ўрнида – Аллоҳни зикр қилмаса унга Аллоҳдан “тира” – яъни ноқислик ёки қасос бўлади. Ким бирон ўринга ёнбошласа-ю, Аллоҳ таолони ёдга олмаса унга Аллоҳ таолодан “тира” – яъни ноқислик ёки қасос бўлади».

Имом Термизий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Қайси қавм бирон мажлисда ўтирсалару – мажлисларида – Аллоҳ таолони ёдга олмасалар, Пайғамбарларига салавот айтмасалар уларга Аллоҳдан “тира” яъни, қасос бўлади. Хоҳласа уларни азоблайди ва хоҳласа уларни кечиради», дедилар.

Имом Термизий Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Аллоҳнинг зикри бўлмаган гапларни кўпайтирманглар, чунки Аллоҳнинг зикри бўлмаган гапларни кўпайтириш қалбни қорайтиради. Одамларнинг Аллоҳ таолодан энг узоқ бўлгани қалби қорайган кишидир».

 

Шарх:

Одамлар жамланадиган ва суҳбат қурадиган мажлисларнинг бўлиши табиий. Бундай мажлисларнинг энг яхшиси Аллоҳнинг номи ёдга олинадиган, оят ва ҳадис ўқилиб, дарс қилинадиган мажлисдир. Аммо Аллоҳнинг номи зикр қилинмайдиган ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга салавот айтилмайдиган мажлислар қораланган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг ёмон оқибатидан огоҳлантирган мажлисдир. Расулуллоҳ саллолоҳу алайҳи ва саллам бундай мажлис эгаларининг ажрлари Қиёматда ноқис бўлиши ёки уларда Аллоҳнинг қасоси бўлиши ҳақида хабар бердилар. Бундай мажлисларда вақтлар бефойда ўтказилади, қалблар эса мавъизаларга эримайдиган, эслатмаларни қабул қилмайдиган қаттиқ қаро қалбга айланади.

 

Бугунги дарсдан олинадиган фойдалар:

1- Аллоҳнинг зикри; Истиғфор, илм ўрганиш, амру маъруф ва наҳйи мункар кабилардир. Шулар бўлмаган гапни кўпайтиришдан сақланмоқ.

2- Аллоҳнинг зикри бўлмаган мажлислардан қочиш ва Аллоҳ ёд қилинадиган мажлисларга харис бўлиш.

1. Kimda kim (insonlarni) Hidoyatga chaqirsa ...

2. Kimda kim menga ito'at qilsa ...

3. Sizlarga ikki narsa tashlab ketmoqdaman ...

4. Kimki mening Sunnatimdan(ibodat yo'limdan) bosh tortsa ...

5. Rasul harom qilgan narsa, huddi Alloh harom qilgandekdur ...

6. Islom g'arib (notanish, ajib) bo'lib boshlangan ...

7. Insonlarga shunday zamonlar keladiki, u paytda dinidasabr qilgan kimsa ...

8. Ummatimning barchasi Jannatga kirur, magar ...

9. Men sizlarni ochiq-oydin holda tashlab ketmoqdaman ...

10. Kimda kim bizning dinimizda bo'lmagan amalni qilsa ...

11. Ogoh bo'ling, menga Kitob berildi va unga o'hshash ...

12. Jannatga olib borguvchi va Jahannamdan uzoqlashtirguvchi biron narsa qolmadiki magar...

13. Kimda kim mening sunnatimdan bir sunnatni tiriltirsa ...

14. Darhaqiqat, Alloh har bir bid'at sohibidan hatto o'sha bid'atini tark qilmaguncha tavbani qabul qilmas

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Rasululloh sallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:

‏مَنْ دَعَا إِلَى هُدًى كَانَ لَهُ مِنْ الْأَجْرِ مِثْلُ أُجُورِ مَنْ تَبِعَهُ لاَ يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئًا وَمَنْ دَعَا إِلَى ضَلاَلَةٍ كَانَ عَلَيْهِ مِنْ الْإِثْمِ مِثْلُ آثَامِ مَنْ تَبِعَهُ لاَ يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ آثَامِهِمْ شَيْئًا

" Kimda kim ( insonlarni) Hidoyatga chaqirsa, unga ergashgan kimsalarning ajrlari kamaytirilmagan holida u (hidoyatga chaqirgan ) kimsaga ham bo'lur, va kimda kim Zalolatga chaqirsa, unga ergashgan barcha kimsalarning gunohi ham kamaytirilmagan holida u (Zalolatga chaqirgan) kimsaga ham yozilur." [Imom Muslim rivoyat, Abu Huraira rodiyallahu anhu rivoyat qilganlar]

Izoh: Bu hadisdan murod, bizlar Haq yo'lga, ya'ni Qur'on va Hadisga va Sahobalar yo'liga chaqirishligimiz zarurdur.  Buning samarasi, bizlar ham o'sha hidoyatga sababchi bo'lib qolgan kimsalar savobini olurmiz.  Ammo bid'at qilib, o'zlarining botil aqidalariga va manhajlariga chaqirayotgan kimsalar, ularga ergashganlarning barchalarini gunohlarini kamaytirilmagan holda bo'yinlariga olurlar. Alloh hammasini bunday kimsalar qatorida bo'lib qolishdan asrasin.

 

2.Abu Hurairaradiyallohu anhu shunday dedilar: Rasululloh sallallohu alaihi va sallam shunday deb marhamat qildilar:

مَنْأطَاعَنِيفَقَدْأَطَاعَاللهوَمَنْعَصَانِيفَقَدْعَصَىالله
 " Kimda kim menga ito'at qilsa, Allohga itoat qilibdi.  Va menga itoatsiz bo'lgan kimsa, Allohga itoa'tsiz bo'ladi." [Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari]

Izoh:Bu hadisdan murod shuki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga itoat qilishlik, ularning buyruqlarini bajarishlik va qaytargan narsalardan qaytishlik bu Allohga itoat qilishlik bilan barobardur, chunki ular havoi-nafslaridan so'zlamaslar, balki ularning so'zlar Alloh tomonidan kelgan bir vahiy turidur halos. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga ergashmasdan havoi-nafsga ergashganlar esa Allohga itoatsiz bo'lganlardur va ularning hollari Qur'oni Karimda juda oydin qilib ifodalangan.

 

3.Rasululloh sallallohu alaihi va sallam shunday deb marhamat qildilar:

‏‏ تَرَكْتُفِيكُمْأَمْرَينِلَنْتَضِلُّوامَاتَمَسَّكْتُمبِهِمَاكِتَابَاللهِوسُنَّةَنَبِيِّهِ
 Sizlarga ikki narsa tashlab ketmoqdaman, agar ularni mahkam ushlasangiz hargiz adashmaysizlar, u: Allohning Kitobi va Rasulining Sunnatidur" [Imom Molik, Al-Hakim va Al-Bayhaqi tomonidan rivoyat qilinga, sahih hadis]

Izoh:Bu hadisdan murod, bizlar qachonki Qur'on va sahih bo'lgan hadislarga ergashar ekanmiz hech qachon bizlar adashmaymiz va Haq yo'lda barqaror bo'lamiz.

 

4.  Anas ibn Molikradiyahllahu anhudan rivoyat qilingan hadisda, Rasulullohsallallohu alayhi va sallam uch kimsani o'zlaricha birlari butun umr ro'za tutishga, ikkinchilari umr bo'yi kechasi bilan tahajjud o'qishlikka va uchinchilari butunlayin uylanmaslikka va'dalashganlarini eshitib qolganlarida shunday deb marhamat qilgan ekanlar:


" Ogoh bo'lingkim, mening sizning ichingizda eng Allohdan qo'rquvchinglarman va eng taqvodoringlarman, shunday bo'lsa ham ro'za ham tutaman va (ba'zi kunlarda) ro'za tutmayman, (kechasining bir qismida) tahajjud ham o'qiyman va uhlayman ham, va uylanaman ham, kimki mening Sunnatimdan (ibodat yo'limdan) bosh tortsa, mendan emas." [Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari]

Izoh:Bu hadis bizlar uchun juda ham muhimki, chunki ko'p insonlar bir bid'at qilayotgan paytlarida o'zlaricha u amalni yaxshi amal deb hisoblaydilar, lekin mana bu hadisda biz o'ylagan eng amaldor insonlarga qarshi Rasululloh sallallohu alayhi va sallam "bular mendan emas" demoqdalar.  Nega? Chunki ibodat faqat Alloh va Rasuli tomonidan bo'lmoqligi zarurdur, ya'ni Qur'on va sahih hadislarga asoslangan bo'lishligi shartdur. Shunday ekan biz sunnat bilan cheklanmoqligimiz va barcha bid'at amallaridan uzoqda bo'lmoqligimiz shartdur.

 

5.  Miqdod ibn Ma'diykariba Al-Kindiy  radiyahllahu anhudan rivoyat qilingan hadisda, Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qilgan ekanlar:

‏يُوشِكُ الرَّجُلُ مُتَّكِئًا عَلَى ‏ ‏أَرِيكَتِهِ ‏ ‏يُحَدَّثُ بِحَدِيثٍ مِنْ حَدِيثِي فَيَقُولُ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مَا وَجَدْنَا فِيهِ مِنْ حَلاَلٍ اسْتَحْلَلْنَاهُ وَمَا وَجَدْنَا فِيهِ مِنْ حَرَامٍ حَرَّمْنَاهُ أَلاَّ وَإِنَّ مَا حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ ‏ ‏صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ‏‏ مِثْلُ مَا حَرَّمَ اللَّهُ

" Mening hadisimdan bir hadis zikr qilinganda, biron kimsa o'zining o'rindig'iga yonboshlagan holda aytmasinki:“ Biz bilan sizning orangizda Allohning Kitobi bor, unda nimani halol topgan bo'lsak halol deymiz va unda nimani harom deb topgan bo'lsak (faqat o'shani) harom deymiz. Ogoh bo'lingizkim, Rasul harom qilgan narsa, huddi Alloh harom qilgandekdur." [Imom Ibn Mojjah, Ahmad va Al-Bayhaqiy rivoyatlari, sahih hadis]

Izoh:Bu hadisdan murod shuki, agar Rasululloh sallallohu alayhi va sallam biron narsani man qilgan bo'lsalar, yoki biron narsani buyurgan bo'lsalar, bu Alloh Ta'aloning izni bilan bo'lgandur va nimani harom qilgan bo'lsalar, u huddi Alloh harom qilgandekdur, chunki Alloh Ta'alo Rasulullohni Qur'onni insonlarga izohlab berishlik uchun yuborgandurlar. Nahl surasining 44 - oyatida: " Biz sizga insonlarga tushuntirib berishligingiz uchun Zikr (Qur'on) ni nozil qildik.  Shoyad fikr qilishsa" ya'ni Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Qur'onning mufassiri bo'lib yuborilgandurlar. Hadislarni o'rganmasdan turib Qur'onga o'zicha tafsir berishlik zalolatga olib borishligi aniqdur.

 

6.  Abdur-Rahmon ibn Sannah  radiyahllahu anhu, aytadilarki, men Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qilganlarini eshitdim:

بَدَأَالْإِسْلاَمُغَرِيبًاثُمَّيَعُودُغَرِيبًاكَمَابَدَأَ‏ ‏فَطُوبَى‏‏لِلْغُرَبَاءِ. قِيلَ: يَارَسُولَاللَّهِوَمَنْالْغُرَبَاءُ؟. قَالَ: الَّذِينَيُصْلِحُونَإِذَافَسَدَالنَّاسُ

" Islom g'arib (notanish, ajib) bo'lib boshlangan va huddi boshlangandek g'ariblikka qaytadi.  G'ariblarga Jannat bo'lsin." shunda so'rashdiki: "G'ariblar kimlar, ya Rasululloh?". ular:" Insonlar buzulganda, ular salohiyyatda bo'lgan kimsalar", dedilar[Imom Ahmad rivoyatlari, sahih hadis]

Izoh:Bu hadisdan murod, Islom - Haq din insonlar orasida bir notanish, ajib narsa bo'lib boshlangan va insonlarning ko'pi ergashmaganlar. Ba'zi tafsirlarda, Islom ahli mushrik kimsalar orasida g'aribdurlar, Ahli Sunnat esa bid'at ahllari orasida g'aribdurlar, chunki Ahli Islom Alloh Ta'aloni ibodatda yakkalab, unga hech bir narsani sharik qilmagan holda, mushrik kimsalar orasida g'aribdurlar. Ahli Sunnat esa zaif va mavzu (to'qib chiqarilgan) hadislarga ergashgan bid'at ahllari va o'zlarini havoi-nafslariga ketgan fosiq kimsalar orasida Rasulullohsallallohu alayhi va sallamning sahih hadislarini qabul qilib, ularni hayotlarida tatbiq qilib va boshqalarni ham shunga chaqirgan kimsalardur. Alloh Ta'alo hammamizni ham mana shu hadisda zikr qilingan g'ariblar qatorida qilsin. Amin!!!

 

7.  Anas ibn Molik  radiyahllahu anhu, aytadilarki, Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:


" Insonlarga shunday zamonlar keladiki, u paytda dinida(Alloh va Rasuliga itoat qilgan holda) sabr qilgan kimsa, huddi qo'lida cho'qni ushlab turgan kimsadek bo'lib qoladi." [Imom Termiziy rivoyatlari, sahih hadis]

Izoh:Subhana Alloh!  Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ning mana bu so'zlari hammamizga bir ibrat va ko'rsatma bo'lmog'ligi kerak. Zamonlar keladiki, insonlar sunnatga ergashganliklari uchun ko'p ozorlar yetadi. Insonlarning ko’pchiligi havoi-nafslarga ergashib, Sunnatlarni tark qilib yurgan paytda, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning yo'lida yurgan kimsa ikkilanib qolib, "ko'pchilik haqda bo'lsa kerak" degan hayollarga borib qoladi. Aslida esa, Haq dinga ergashgan kimsalar ozchilikni tashkil qiladi, bu avvalgi payg'ambarlarning ummatlarida ham shunday bo'lgan, bu davrda ham shundaydur. Shuning uchun inson sustlashmasdan, odamlarning malomatlariga chidab, ularga rahmdil bo'lib, ularni haq dinga chaqirmoqligi kerak, chunki insonlarning ko'pchiligi bu dunyo mashaqqatlari bilan berilib, haq dindan g'ofildurlar. Alloh Ta'alo hammamizni mana shu hadisda zikr qilingan kimsalar qatorida dinimizga mahkam ushlashlikni nasib qilsin. Amin!!!

 

8.  Abu Huraira  radiyahllahu anhu, aytadilarki, Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:


" Ummatimning barchasi Jannatga kirur, magar hohlamaganlardan tashqari". Shunda so'rashdiki: "Ya Rasululloh, kim hohlamaydi (Jannatga kirishlikni)?. Ular javoban: " Menga kim itoat qilsa, Jannatga kiradi.  Kim menga itoat qilmasa, ana shu hohlamaganidur",dedilar [Imom Buxoriy rivoyatlari]

Izoh:Agarda bizlarga ham "bir kimsa Jannatga borishlikni hohlamas ekan" deganida edi biz ham hayron bo'lib qolgan bo'lar edik, vaholanki insonning qilmishi uning qalbidagi hayollarni ko'rsatib berishi mumkin. Bu hadis birinchidan Rasulullohsallallohu alayhi va sallamga kimsalarga bashorat va hursandchilik bo'lsa, ikkinchidan Rasululloh amrlariga itoat qilmagan, qaytargan narsalaridan qaytmagan kimsalarga esa dashnom va eslatmadur.  Darhaqiqat, Alloh Ta'alo tavbalarni qabul qilguvchi Mehribon va Rahmli Zotdur. Agar kimsa hayotini qolganini Rasulullohga itoat qilgan holda o'tsa, albatta Alloh o'tgan qilmishlarini kechirib yuborguvchi Ulug' Zotdur. Alloh Ta'alo hammamizni mana shu hadisda zikr qilingan Jannatni haqiqiy hohlaydigan kimsalardan qilsin va Jannatga borishni hohlamaydigan kimsalardan qilib qo'ymasin. Amin!!!

 

9.  Irbad ibn Sariya  radiyahllahu anhu, aytadilarki, Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:


" Men sizlarni ochiq-oydin holda tashlab ketmoqdaman, uning kechasi huddi kunduzidek(yorqin).Undan faqat halok bo'lgan kimsagina adashur. Sizlarning orangizda uzoq yashaganingiz, ko'p ixtiloflarni ko'radi. Shunda mening sunnatimdan bilgan sunnatimga ergashingiz va Roshidin (to'gri yo'lda bo'lgan), Al-Mahdiyyin (hidoyatlangan) bo'lgan Xulafolar sunnatiga (yo'liga)ergashingiz. "[Imom Ahmad rivoyatlari, sahih hadis]

Izoh:Darhaqiqat, Rasululloh bizlarni dinimizni komil holda tashlab ketdilar, dinimiz biron narsani qo'shishlikka muxtoj emasdur. Dinimiz Qur'oni Karimda vasahih hadislar to'plamida ochiq-oydin holda saqlanib qolgandur.  Alloh Ta'alo O'zining dinini komil qilganligi borasida bizga surati Moidaning 3-oyatida zikr qilib: " Bugun sizlar uchun diningizni komil qilib berdim va ne'matlarimni to'la to'kkis qildim va sizlarga Islomni din bo'lishligi bilan rozi bo'ldim", dedi.  Buning barchasi Alloh Ta'aloning marhamati va tavfiqi ila amalga oshirilgandur.  Bundan so'ng ham, agar inson adashsa bu faqat o'zining havoi-nafsiga, shaytonga ergashganligi sabablidur.  Bizning hidoyatimiz uchun kerakli bo'lgan barcha ibodatlar hadislarda saqlanib qolgandur, biron kimsa boshqa ibodat turini ixtiro qilib Allohga yaqinlik qilishlikka haqqi yo'qdur.  Bu hadis bi'dat ahllariga ham qarshi dalildur.  Alloh Ta'alo hammamizni mana shu hadisda zikr qilingan sof, ochiq-oydin bo'lgan dinga ergashishlikka va o'zini o'zi halokatga tashlaydigan kimsalar qatori qilib qo'ymaslikka nasib qilsin. Amin!!!

 

10.  Oisha  radiyahllahu anha, aytadilarki, Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:


" Kimda kim bizning dinimizda bo'lmagan amalni qilsa, u amal marduddur "[Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari]

Izoh:Ba'zi ulamolar bu hadisni dinning yarmi deb ham hisoblashgan, chunki amallarning qabul bo'linishligi ikki shartga asoslanadi: (1) amalni faqat Allohgagina qilishlik - ixlos; (2) amalni Rasululloh sunnatiga muvofiq bo'lishligi.  Rasululloh sunnatlarida bo'lmagan barcha amallar, u amal kim tarafdan o'ylab topilgan bo'lishligidan qat'iy nazar, mardud, ya'ni bid'at amali hisoblanadi. Shuning uchun ham bid'atga qarshi Salaf ulamolari qattiq turishgan. Rasululloh"har bir Bid'at Zalolatdur" deb zikr qilganlar.  Bu bir tomondan, bizlarni bid'atdan chetda bo'lishka ishora qilsa, ikkinchi tarafdan bid'at ahllariga bir pand-nasihatki, ularning qilayotgan amallarini Alloh dargohida qabul bo'lmasligiga dalolat qiladi.  O'zlarini qiynab, har hil bi'dat ishlarini qilayotganlardan farqli o'laroq, agarda bizsahih hadislarda zikr qilingan ibodatlarga o'zimizni cheklasak va ularga amal qilsak, albatta biz Allohga suyumli bo'lgan bandalar qatorida bo'ladi.   Alloh Ta'alo bizlarni ham barcha bid'atlardan uzoqda bo'lishimizga va amallarimiz qabul bo'linishligining sharti bo'lmish faqat Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ko'rsatib ketgan ibodatlarni qilishlikka nasib qilsin. Amin!

 

11.  Al-Miqdad ibn Ma'diy Kariba radiyahllahu anhu, aytadilarki, Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:


" Ogoh bo'ling, menga Kitob berildi va unga o'xshash narsa berildi "[Imom Abu Dovud rivoyatlari]

Izoh:Darhaqiqat, Alloh Ta'alo Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga  Qur'oni Karimni nozil qildi va u bilan birga uning ma'nosi, tafsirini bo'lmish ikkinchi vahiy: Hikmat ya'ni Sunnat berildi.  Bu hadis bizlarga dalil bo'ladiki, Payg'ambarimizning hadis shariflari Qur'onning tafsiridur, Qur'oni Karimni o'zi bilan kifoyalanib bo'lmaydi.Sahih hadisdagi hukmlar ham huddi Qur'oni Karimning hukmlar qanday olinsa shunday olinmoqligi va hayotgan qo'ldan kelgancha tatbiq qilinmoqligi zarurdur.   Demak Sunnat orqaga tashlashlik, uni mensimaslik huddi Qur'oni Karim oyatlarini orqaga tashlab uni mensimaslik kabidur.  Alloh Ta'alo Qur'onda:" U (Rasul)o'zining havoi-nafsidan gapirmas, balki u unga vahiy qilingan bir vahiydur " [Najm surasi 53: 3] Alloh Ta'alo hammamizni haq yo'lda sobitqadam qilishlikka nasib qilsin va Sunnatni huddi Qur'onni hurmat qilgandek hurmat qilishlikka nasib etsin. Amin! Hurmat qilishlik bu uni e'zozlab, uni avvalambor o'zimizning hayotimizda, so'ngra oilamizda tatbiq qilib va boshqalarga ham o'rgatishlikdur. Va Alloh Ta'alo Bilguvchiroqdur.    

 

12.  Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:


" Jannatga olib borguvchi va Jahannamdan uzoqlashtirguvchi biron narsa qolmadiki magar sizlarga bayon qilib berildi. "[Imom At-Tabaroniyrahimahulloh o'zlariningal-Mujam Al-Kabirlaridagi  rivoyat]

Izoh:Bu hadis yana bir bor ta'kidlaydiki, bizlar uchun Jannatga kirishimiz uchun va Jahannamdan uzoqda bo'lishimiz uchun zarur bo'lgan har bir amalni aytib, bayon qilib berilgan va bayon qilib berguvchi Rasulullohsallallohu alayhi va sallamdurlar. Rasulullohsallallohu alayhi va sallamning sahih hadislardagi bayonlari bizlarga kifoyadur, bundan boshqalarning hidoyati bizlarga hojat yo'qdur, balki boshqalar tomonidan to'qib chiqarilgan har hil "hidoyat yo'llar" (tariqa va hokazo) barchasi hidoyatdan uzoq yo'llardur, chunki Rasulullohning shahodatlari bilan:"Har bir Bid'at Zalolatdur va har bir Zalolat Jahannamdadur".  Alloh Ta'alo barchamizni O'zining toatida bo'lishlikka va Haq yo'lida yurishlikka tavfiq bersin.  Amin!

 

13.  Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:


"Kimda kim mening sunnatimdan(insonlar bajarmay qo'ygan) bir sunnatni tiriltirsa va insonlar unga amal qilsa, unga amal qilguvchilarning savobi kamaltirilmagan holda u kimsa uchun (amallar kitobiga)yozilur.  Va kimda kim bir bid'atni boshlasa va (insonlar)unga amal qilsa, uni qilganlar gunohi kamaltirilmagan holda u kimsaga ham yozilur. "[Imom Ibn Mojja o'zlarining Sunanlarida Amr ibn A'vf radiyallohu anhudan rivoyat qilganlar, sahih hadis]

Izoh:Bu hadisdan shuni tushunsak bo'ladiki, Rasulullohsallallohu alayhi va sallamning sahih hadislarda kelgan sunnatlaridan birini insonlarga o'rgatsak va ularning shu sunnat qilishlariga sababchi bo'lib qolsak, ularning shu sunnat amalini qilishlari tufaylik qilgan savoblari bizlarning amallar kitobimizga ham yozilib turadi.  Bu Alloh Ta'aloning insonlarga bo'lgan juda katta marhamatiki, agar birimiz boshqa bir kimsani yaxshi amalga yo'llab qo'yishligimiz bilan ham uning ajrini barobar olamiz.  Bu hadis bir tomondan bizlar uchun bashorat bo'lsa, hadisning ikkinchi qismi esa bizlar uchun ogohlantirish va qo'rqitishdur, chunki kimda kim bir bid'at amalni o'zining noqis fikri bilan "yahshi amal" deb hisoblab, Rasulullohsallallollohu alayhi va sallam olib kelgan dinda bo'lmagan bir amalni boshlab bersa va u bilan Allohga yaqinlikni istasa (ya'ni uni qilishlik bilan savob talab qilsa), u amali tufayli nafaqat o'zi gunoh olur, balki o'shabid'at amalini qilgan barcha kimsalarning gunohini olur.  Shuning uchun har bir amalimizni tekshirmoqligimiz kerak va o'zimizga savol bermoqligimiz kerak "Bu amal sunnatga muvofiqmi? yo bid'atmi?, Bu amal bilan dinda yangi bid'atni boshlab bermayin!" degan fikr hayolimizdan o'tmoqligi va agar o'sha amalimizga dalil topsak qilmoqligimiz va agar topa olmasak, o'sha zahoti undan chetlanmoqligimiz kerak, agarchi u amal insonlar ko'zida yaxshi amal bo'lib ko'rinsa ham. Rasulullohsallallohu alayhi va sallamning sahih hadislardagi bayonlari bizlarga kifoyadur, bundan boshqalarning hidoyati bizlarga hojat yo'qdur, balki boshqalar tomonidan to'qib chiqarilgan har hil "hidoyat yo'llar" (tariqa va hokazo) barchasi hidoyatdan uzoq yo'llardur, chunki Rasulullohning shahodatlari bilan:"Har bir Bid'at Zalolatdur va har bir Zalolat Jahannamdadur".  Alloh Ta'alo barchamizni O'zining toatida bo'lishlikka va Haq yo'lida yurishlikka tavfiq bersin.  Amin!

 

14.  Rasulullohsallallohu alayhi va sallam shunday deb marhamat qildilar:

" إِنَّ الله حَجَبَ التَّوبَةَ عَنْ كَلِّ صَاحِبِ بِدْعَةٍ حَتَّى يَدَعَ بِدْعَتَهُ "   رواه الطبراني وإسناده حسن, صحيح الترغيب 54

" Darhaqiqat, Alloh har bir bid'at sohibidan hatto o'sha bid'atini tark qilmaguncha tavbani qabul qilmas" [ sahih hadis, Imom Toboroniy Anas ibn Molikdan rivoyat qilingan hadis, Sahih At-Targ'ib 54, ]

Izoh:Bu hadisi sharif yana bir bor bi'dat amalining yomonligi va bironta pand nasihatlarga quloq solmasdan yana o'sha bid'atini qilib yurguvchilarga bo'lgan bir ogohlantirishdur. Bu hadislarni muhtaram birodarlarimiz va opa-singillarimizga ko'rsatishimizdan maqsad shuki, Qu'ron vasahih hadislarda bo'lmagan va kishilar tomonidan "yahshi" deb o'ylab topilgan barcha amallardan uzoqda bo'lishligimizdur.  Bunday bid'at amallaridan foyda yo'qdur.  Rasulullohsallallohu alayhi va sallam ko'rsatib ketgan barcha yo'llarni qilishlikka harakat qilishligimiz kifoyadur, boshqalarning bid'atiga bizning sof dinimiz muhtoj ham emasdur.  Alloh Ta'alo O'zining Quronida: " Bugun sizlar uchun diningizni komil qilib berdim va ne'matlarimni to'la to'kkis qildim va sizlarga Islomni din bo'lishligi bilan rozi bo'ldim" [Moida surasi 3] deb aytib qo'ygandur.  U bida't amalini qilib u orqali savob olaman deb o'zini qiynab, sahih hadislarga qarshi chiqqan kimsa, nafaqat o'sha amalini qabul bo'linmasligiga, balki uning tavbasi ham qabul bo'linmasligiga olib boradi. Alloh Ta'alo barchamizni O'zining toatida bo'lishlikka va Haq yo'lida yurishlikka tavfiq bersin.  Amin!

Савол: Тазкия ва хусусан, тасаввуф хакида кандай фикрда булиш керак?
Жавоб: Тазкия ислом динида хар бир мусулмондан талаб килинган амалдир. Тазкиядан максад, инсон ўз нафсини шайтоний васвасалардан, амалларини ширк ва риёдан, таомларини шубхадан поклаш демакдир. Тазкиятун нафснинг энг олий кўриниши барча килаётган амалларида Пайгамбар саллоллоху алайхи ва салламга эргашишдир. Пайгамбаримиз бизга барча килинадиган амалларини кандай  ва кайси  дуолар билан килишни ўргатдилар. Тасаввуф исломда янги ўйлаб топилган йўл бўлиб салаф солихларимиз сахобалар, тобеинлар тасаввуф ахлининг тарикасида ибодат килмаганлар, балки хар бир ибодатда  пайгамбаримиз саллоллоху алайхи ва салламдан собит бўлган кўриниш ва зикрлар билан амал килганлар. Сўфийлар  пайгамбар саллаллоху алайхи ва салламни хурмат килишда гулув кетдилар холбуки пайгамбар саллаллоху алайхи ва саллам ўзлари бундан кайтарган эдилар. «сизлар насронийлар Ийсо ибн Марямни улуглагандек мени улугламанглар» дегандилар. Тасаввуф ахли  ўзларига намуна килиб сахобаю тобеинларни ушламадилар, балки, кадимги адашган тоифаларни намуна килдилар, бориб бориб охири ахли китоблар каби мусикалар билан зикр тушадиган бўлдилар. Шайтон уларга бу ишларини зийнатлаб кўрсатди. Холбуки, мусика исломда харом килинган нарсадир. Кани айтингчи кайси бир кутб даражасига чиккан ахли тасаввуф Абу Бакр розияллоху анхучалик ибодат килди, ёки иймони уникича бўлди. Пайгамбар саллоллоху алайхи ва саллам Абу Бакрнинг иймонини Мадина ахлининг иймонига тенгларштирганлар. Сўфийларнинг даражалари кўтарилгани сайин улардан ислом фарз килган амаллар сокит бўла бошлайди. (бу  уларнинг тарикатларида маълум нарса) Холбуки, пайгамбаримиз саллоллоху алайхи ва саллам вафот топгунларича у кишидан бирор амал сокит бўлмади. Улар пайгамбардан хам улугмилар?! Сўфилардан бири бўлмиш Ибн Арабий  охир окибат  етган даражаси куфр бўлди, кўзга кўриниб турган хамма нарса унинг назарида илохга айланди.
Тасаввуф ахли гўёки пайгамбарнинг эсидан чикиб ўргатмай кўйган йўллар билан ибодат-риёзат килдилар, улар бу килмишлари билан  пайгамбар саллаллоху алайхи ва саллам ўз вазифаларини тўла адо этмаган деган маънони тиллари билан ошкор эмас балки, амаллари билан баён этдилар. Пайгамбар  саллоллоху алайхи ва саллам дедилар: «кимки бизникидан бошка амални киладиган бўлса унинг амали ўзига кайтарилади, ундан кабул бўлмайди» ва  «кимки бизнинг ишимизда янги нарсани пайдо килса бунинг амали бекордир»
Энди Тасаввуф хакида кандай фикрда бўлишни ўзингиз хулоса килишингиз мумкин. Тасаввуф ахли хакида кўплаб китоблар ёзилган Ибн ал Жавзийнинг "Талбийсу Иблис" номли китобининг 230-370 бетигача сўз факат улар хакида боради.

Ashariy va Motirudiylarga qisqacha raddiya.

Bu mazhabdagi insonlarga aytilinadiki.
Qur’onda kelgan so’z haqida shundoq deyiladi

-Allohdan ko’ra sen biluvchiroqmisan o’zi haqida? Deb undan so’raladi.
-U yo’q deydi.
-So’ngra unga aytilinadiki.Alloh o’zi haqida habar bergan narsa haqmi? To’g’rimi deb so’raladi.
-U ha deydi.
-So’ngra unga aytilinadi. Alloh ta’alaning kalomidan ko’ra fasohatliroq, bayon qiluvchiroq bo’lgan boshqa so’zni bilasanmi deyilinadi.
-U yo’q deydi.
-So’ngra unga aytilinadi.Alloh subhanahu va ta’ala mana shu oyatlari (yani ism va sifat oyatlari) bilan.Mahluqotlarini ko’zidan haqni yashirib qo’yishlikni hohlagan deb o’ylaysanmi? (Ular o’z aqllari bilan haqni topib olsinlar) shuni Alloh iroda qilgan deb o’ylaysanmi?
-U yana yo’q deydi.
Endi sunnatda,hadisda kelgan so’z haqida unga aytilinadiki.
-Alloh haqida sen Rosululloh sollallohu alayhi vasallamdan ko’ra biluvchiroqmisan deyilinadi?
-U yo’q deydi.
-Yana unga aytilinadiki Rosululloh sollallohu alayhi vasallamning Alloh haqida habar bergan narsalari haqmi,to’g’rimi deyilinadi.
-U albatta haq deydi.
-So’ngra unga aytilinadi. Odamlar ichida Rosululloh sollallohu alayhi vasallamdan ko’ra fasohatliroq, u kishidan ko’ra bayon qiluvchiroq bo’lgan biror insonni bilasanmi? deyilinadi.
-U yo’q deydi.
-Keyin unga aytilinadiki Allohning bandalariga Rosululloh sollallohu alayhi vasallamdan ko’ra nasihatgo’yroq biron kimsani bilasanmi? deyilinadi.
-U yo’q deydi.
-Keyin unga aytilinadiki sen mana shu narsalarga iqror ekansan. Nima uchun senda shijoat yetishmayapti? Nima uchun seni nazdingda muqaddam bo’lmayapti. Alloh ta’ala o’ziga isbot qilgan narsani isbot qilishlik? Yoki u zotga Rosululloh sollallohu alayhi vasallam isbot qilgan narsani isbot qilishlik. Nega shunga jur’at qilolmayapsan? Nega shijoat qilolmayapsan shu narsaga?
Alloh ta’ala o’ziga isbot qilgan narsani isbot qilishlik? Yoki u zotga Rosululloh sollallohu alayhi vasallam isbot qilgan narsani isbot qilishlik. Haqiqatda shunaqa zohirida va haqiqatida shunaqa.Alloh ta’alaga loyiq holatda bu sifati bor.Degan narsaga nega jur’at qilolmayapsan? Deb undan so’raladi. So’ngra unga aytilinadiki. Qandoq qilib sen uni haqiqatini inkor qilishlik. Va uni zohiridan boshqa bir manoga burishlikka jur’at qilyapsan deb unga aytilinadi. Boyagi narsani isbot qilolmayapsan Alloh o’ziga isbot qilgan va rosuli Allohga isbot qilgan narsani haqiqatdan shunaqa deyishlikka jur’at qilolmayapsanku lekin Alloh va rosulini so’ziga hilof bo’lgan holda ilmsizlarcha sifat haqidagi oyat,hadislarni zohiridan boshqa yaqqa burishlikka jur’at qilyapsan? Qanaqa qilib qilyapsan shu jur’atni deb unga aytilinadi. Ahir Alloh ta’ala o’ziga kitobida isbot qilgan narsani isbot qilsang. Yoki payg’ambari sunnatida isbot qilgan narsani isbot qilsang. U zotga loyiq holatda shunaqangi sifati bor deb isbot qilsang. Kitob va sunnatda kelgan narsani qabul qilsang. Isbot qilishlikdayam inkor qilishlikdayam senga nima zarar bo’lardi? Nima qiyinchiligi bor senga shu narsani? Nega qila olmaysan shu ishni? Bu sen uchun salomatliroq emasmidi? Qiyomat kunida sendan so’ralgan paytta onsonroq emasmidi? Alloh ta’ala [b]Rosullarimizaga nima deb javob qildinglar degan paytida. Javob berishliginga osonroq emasmidi? Mo’minlar nima deydi shu savol berilinganda? Eshittik ,itoat etdik,iymon keltirdik,hammasini tasdiqladik deyishadi.
Ahir sen bu oyatni zohiridan boshqa bir ma’noga burganingda. Boshqa ma’no bergan paytingda, bu seni o’zingni hotirangdan kelib chiqqan bir narsa edi. Shu narsani qilish mumkin bo’lganidaham yani zohiridan burish mumkin bo’lgan taqdirdayam, sen o’zingcha bir ma’no berganingda. Unga berilinishi kerak bo’lgan ma’nodan boshqa ma’no berib qo’ymaganmikansan? Shu haqida hech o’ylaganmisan?
Alloh ta’ala Qur’onni nima deb sifatladi. Hamma narsani bayon qiluvchi dedi,insonlarga hidoyat dedi,qalblardagi narsalarga shifo dedi,ochiq oydin nur dedi,haq bilan botilni ajratib beruvchi dedi shunday bo’lgan mana shu kitobda. Nahotki Alloh ta’ala bandalariga ism va sifat masalasida qanday etiqod qilishlikni bayon qilmagan bo’lsa?! Nahotki ism va sifat haqidagi etiqodni zayif insonlarning aqllariga topshirib qo’ydi nahot?. Insonlar o’z aqllari bilan hohlaganlarini isbot qilsalar. Hohlamaganlarini inkor qilsalar. Ism va sifat bu aqida. Aqidani mana shu muhim joyi yani Allohning o’ziga ta’alluqlik joyi. Qabr azobimas bu yoki bosqa emas. Alloh ta’alani zotiga ta’alluqlik bo’lgan aqidada nahotki buni zayif insonlarning aqllariga topshirib qo’ydi? Demak bunaqangi etiqod qilishlik botilligi ko’rinib turgan bir etiqoddir.
Na’im bin Hammad al-Huzaiy
(imom Buhoriyning ustozlaridan biri.) (rohimahumulloh)
Aytdilarki kim Allohni, maxluqotlariga o’xshatsa u kofir bo’libti.
Alloh o’zini sifatlagan biron-bir sifatni inkor qilsa u kofir bo’libti.
Alloh o’zini sifatlagan sifatlar va rosuli Allohni sifatlagan sifatlar ichida o’xshatishlik yo’q dedilar.
( aytgan sifatlari bor lekin maxluqlarnikiga o’xshamaydi).
Ashariy va Motirudiyning aqidasini qarang. Ularga oyat va hadisni nimaga zohiridan burasizlar deyilsa. Ular aytishadiki agar oyat hadisni (sifatlar haqidagisini) qandoqligicha shundoq tushunsak unda maxluqlarga o’xshatib qo’ygan bo’lamiz va Mushabbiha bo’lib qolamiz deyishadi. Subhanallah.
Ular bir botildan qochib boshqa botilga tutilishyapti sabab.
Ular aytishadiki agar shundoqligicha qabul qilsak unda Mushabbiha bo’lamiz deb. Lekin etiqodlarini qarang ularni. O’zlariyam avvalda o’xshatishyapti. Keyin esa zohiridan boshqa yaqqa burishyapti. Ahli sunna esa o’xshatmasdan qandoq bo’lsa shundayligicha qabul qilib kayfiyati haqida baxs qilishmaydi.Va qo’ldan qo’l, yuzdan yuz, ko’tarildidan ko’tarildini tushunadilar.
Allohning o’zini buyukligiga hos qo’li bor,yuzi bor,ko’tarildi vahokazo, shunday deb etiqod qiladi.

بسم الله الرحمن الرحيم
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг гўёки сен кўриб турганингдек такбирдан саломгача бўлган сифатлари

Китоб муқаддимаси
Бандаларга намозни фарз қилган ва уни қоим қилиб чиройли адо этишни уларга буюрган Аллоҳга мақтовлар бўлсин! Омад ва нажотни намоздаги “хушуъ”(қўрқув)га боғлаган, намозни иймон билан куфрнинг орасини ажратувчи қилган ҳамда намозни фаҳш ва “мункар”(ёмон) ишлардан қайтаргувчи қилган Аллоҳга ҳамду санолар бўлсин!
Пайғамбаримиз Муҳаммадга салоту саломлар бўлсин! Ул киши шундай зотки, Аллоҳ Таоло қуйидаги сўзи билан хитоб қилгандир:
(وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ)
Маъноси: “Одамларга Роббилари ҳузуридан туширилган (Қуръон)ни баён қилиб беришингиз учун дарҳақиқат Биз сизга Зикр(Қуръон)ни туширдик. (“Яъни сиз уларга “ижмолий” (умумий) суратда бўлган (оят)ларни батафсил баён қилиб беришингиз ҳамда мушкул ўринларни ечиб шарҳлаб беришингиз учун Аллоҳ сизга Қуръонни туширди”. Ибни Касир тафсиридан қисқартирилган ҳолда таржима қилинди – тарж.изоҳи. Курсивда – энгаштирилган шрифтда ёзилган сўзлар таржимон изоҳидир.)
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу вазифани кераклигича ва ҳақиқий адо этдилар. Ул кишининг одамларга – ҳам сўз, ҳам феъл жиҳатидан– баён қилган нарсаларнинг энг улуғларидан бири намоз эди. Ҳаттоки, ул зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир марта минбар устида ҳам намоз ўқидилар. У ерда қиёмда тик турдилар ва рукуълар қилдилар. Кейин эса саҳобаларга айтдиларки:
"إِنَّمَا صَنَعْتُ هَذَا لِتَأْتَمُّوا وَلِتَعَلَّمُوا صَلَاتِي"
Маъноси: “Менинг мана шундай (намоз) ўқиб беришим фақат сизларнинг менга эргашишларингиз ва менинг намозимни таълим олишларингиз учундир”.
Кейин яна намоз ўқишда ул кишига эргашишимизни бизга вожиб қилиб айтдиларки:
"صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي"
Маъноси: “Мени қандай намоз ўқиётганимни кўрганингиз каби, сизлар ҳам шундай намоз ўқинглар”.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзлари каби намоз ўқиган кишига, Аллоҳ ҳузурида уни жаннатга киритиши борасида аҳд борлиги ҳақида башорат қилиб айтдиларки:
"خَمْسُ صَلَوَاتٍ افْتَرَضَهُنَّ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ أَحْسَنَ وُضُوءَهُنَّ وَصَلَّاهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَأَتَمَّ رُكُوعَهُنَّ وَخُشُوعَهُنَّ كَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ عَهْدٌ أَنْ يَغْفِرَ لَهُ وَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَلَيْسَ لَهُ عَلَى اللَّهِ عَهْدٌ إِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ وَإِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ" رواه أبو داود.
Маъноси: “Беш маҳал намоз борки, Аллоҳ азза ва жалла уларни фарз қилган. Кимки уларнинг таҳоратини чиройли қилса, уларни ўз вақтида ўқиса, рукуъ, сажда ва хушуъларини (қалбнинг ҳозир бўлиши ва оромли бўлишини) тўлиқ қилса, Аллоҳнинг зиммасида уни кечириш борасида аҳд бор. Кимки мана шундай қилмаса, Аллоҳнинг зиммасида у учун бирон аҳд йўқ. Аллоҳ хоҳласа, уни кечиради, хоҳласа, азоблайди”.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг оилалари, ҳамда тақводор ва содиқ саҳобаларига салоту саломлар бўлсин! Улар шундай зотларки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ибодатлари, намозлари, сўзлари ва феълларини бизларга нақл қилишди. Шу билан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бу ишларини ўзларига ягона мазҳаб ва намуна қилиб олишди. Қиёмат кунигача саҳобаларнинг изларига эргашган, уларнинг йўлидан юрган кишиларга ҳам Аллоҳнинг салоту саломлари бўлсин!
Мен Ҳофиз Ал-Мунзирийнинг, Аллоҳ у кишини Ўз раҳматига олсин, “Ат-Тарғиб ват-тарҳиб” китобидан намоз бобини ўқиганимдан сўнг ва уни тўрт йил давомида баъзи салафий (яъни, салафларимиз манҳажидаги) биродарларимизга дарс берганимдан кейин, намознинг исломда қанчалар мартабаси ва ўрни борлигини, ҳамда намозни қоим қилган ва чиройли адо этган кишига қанчалар мукофот, фазилат ва икром бўлиши бизнинг биродарларимизга намоён бўлди.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг намозларига қанчалик яқин ёки узоқ бўлиш нисбати билан намознинг савоби кўп ёки оз бўлиши ҳам турлича бўлади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам мана шунга ишора қилиб айтдиларки:
"أِنَّ العَبْدَ لَيُصَلِّي الصَّلاَةَ مَا يُكْتَبُ لَهُ مِنْهَا إَلاَّ عُشْرُهَا, تُسْعُهَا, ثُمْنُهَا, سُبْعُهَا, سُدْسُهَا, خُمْسُهَا, رُبْعُهَا, ثُلْثُهَا, نِصْفُهَا".
Маъноси: “Албатта банда намоз ўқийди. Унга намозидан фақат ўндан бири, тўққиздан бири, саккиздан бири, еттидан бири, олтидан бири, бешдан бири, тўртдан бири, учдан бири, ёки ярмиси ёзилади”.
Шунинг учун мен биродарларга эслатдимки, биз намозни ҳақиқий адо этиш ёки ҳақиқий адо этишга яқинроқ бўлишимиз имкони фақат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг сифатини батафсил билишимиз билан, унда қандай вожиблар, одоблар, ҳайъат (ҳолат)лар, дуолар ва зикрларни билишимиз билангина бўлади. Кейин биз бу нарсаларни амалий татбиқ қилишга қизиқдик. Чунки шунқдагина биз умид қиламизки, намозларимиз бизни фоҳишабозлик ва мункар ишлардан қайтаради ва намоз хусусида келган ажру савоблар бизга ёзилади.
Одамларнинг кўпчилигига - ҳатто уламоларнинг кўпчилигига – муаййян бир мазҳабга чекланганликлари сабабли ушбу нарсаларни батафсил билиш қийиндир. Покиза суннат хизмати билан машғул бўлган ҳар бир киши билади ва тушунадики, мазҳаблардан бир мазҳабда бор бўлган суннатлар бошқасида йўқ ва мазҳабларнинг барчасида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сўзлари ва феълларига нисбат берилган носаҳиҳ (ривоятлар) бор. Ушбу ҳолат кўпроқ мутааххир (кейинги олим)ларнинг китобларида топилади . Улар носаҳиҳ ривоятларни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга аниқ (жазм билан) нисбат бериб келаётганини кўп кўрамиз! Шунинг учун ҳадис уламолари, Аллоҳ уларга чиройли мукофот берсин, кейингиларнинг машҳур бўлган китобларнинг баъзиларига тахриж китобларини ёзишди ва шу хусусда қоидаларни келтиришди. Тахриж китоблари у фиқҳий (китоблар)даги келган ҳадисларнинг саҳиҳ-заиф ёки тўқилганлик ҳолатларини баён қилди. Масалан, “Ал-Инаяту би маърифати аҳодисил-ҳидояти”, “Ат-Туруқу вал-васааилу фи тахрижи аҳодиси хулосатид-далоили”. Ушбу икки китоб ҳам шайх Абдулқодир бин Муҳаммад Ал-Қуроший Ал-Ҳанафийникидир ва “Насбур-рояти ли аҳодисил-ҳидояти” ҳофиз Аз-Зайлаъийники. Унинг мухтасари Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалонийнинг “Ад-дироя” ва “Ат-Талҳиисул-ҳабииру фи тахрижи аҳодисир-рофиъий ал-кабир” китоблари. Ва бундан бошқа китоблар борки, бу ўринда келтириш сабабли гап чўзилиб кетади.
Мен айтаманки, (намознинг сифатларини) одамларнинг кўпчилигига батафсил билиш қийин бўлгани учун уларга ушбу китобни ёздим, токи улар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг қандайлигини таълим олсинлар ва ул зотнинг намоз хусусидаги йўналишларида ҳидоят топсинлар. Мен Ал-Мавло Субҳанаҳу ва Таъолодан Ул Зотнинг Пайғамбари соллаллоҳу алайҳи ва саллам тили билан ваъда қилган нарсани умид қиламан. Ул зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларки:
" مَنْ دَعَا إِلَى هُدًى كَانَ لَهُ مِنْ الْأَجْرِ مِثْلُ أُجُورِ مَنْ تَبِعَهُ لَا يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئًا".
“Кимда ким бир ҳидоятга чақирса, унга эргашган кишиларнинг ажрларича ажр олади ва унинг олиши уларнинг ажрларидан бирор бир нарсани камайтирмайди”. Бу ҳадисни Муслим ва у кишидан бошқалар ривоят қилишган. “Ал-Аҳодисус-Саҳиҳаҳ” китобида 863-рақам билан чиқарилган.

Китоб услуби
Китобдан кўзланган мақсад Набий соллалоҳу алайҳи вассалламнинг намоздаги кўрсатмаларини баён қилиш бўлгани учун ҳам, ўз-ўзидан юқорида зикр қилинган сабабларга кўра уни ёзишлигимда бирор бир мазҳабга қайд қилиб қўймаслигим ва фақатгина Набий соллалоҳу алайҳи вассалламдан саҳиҳ йўл билан собит бўлган нарсаларнигина келтиришимни зарур деб топдим. Мана шу ишимда мусулмонлар жамоати ичидан қадимги ва хозирги муҳаддисларнинг мазҳабини лозим тутдим . Бу борада Ал-Ҳасан бин Муҳаммад айтган мана бу мисралар қандайин гўзал:

Аҳлул ҳадис - аҳли Расулуллоҳ
Ўзларига ҳамроҳ бўлмасаларда
нафасларига бўлдилар ҳамроҳ.

Шунинг учун ҳам бу китоб иншаоллоҳ кўплаб ҳадис ва фиқҳ – турли хил мазҳабларнинг шу мавзуга тегишли - китобларнинг қаърига бўлиниб кетган нарсаларни жамлагувчи китоб бўлади. Ва бу китобда жамланган ҳақни бошқа бирор бир китоб ва мазҳаб жамламайди. Ва иншаоллоҳ бу китобга амал қилган киши Аллоҳ ҳидоятлаган кишилардан бўлади. (Сўнгра Аллоҳ Ўз изни билан мўминларни улар ихтилоф қилган Ҳақ Йўлга йўллади. Аллоҳ Ўзи истаган кишиларни Тўғри Йўлга ҳидоят қилади.)
Сўнг, мен ўзимга ушбу услубни танлаганимда – у ҳам бўлса, саҳиҳ суннатни ушлаш – ва мана шу китобимда ҳамда, иншаоллоҳ, одамлар орасида тарқалишидан умидда бўлинган бошқаларида ҳам ушбу услубни қўллаётганимда ҳамма тоифалар ва мазҳаблар бунга рози бўлмасликларини яхши билардим. Балки уларнинг баъзилар ёки кўплари мен томонга таъна тилларини ва маломат қаламларини йўналтирадилар деб билардим. Ва бу нарсаларни ўзим учун хеч қиси йўқ деб билдим. Чунки, мен билардимки одамларни рози қилишлик эришиб бўлмайдиган ғоядир. Ҳамда, Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи вассаллам: “Ким одамларни Аллоҳни ғазаблантириб бўлса ҳам рози қилса, Аллоҳ уни одамларнинг ўзларига топшириб қўяди.” – дегандилар.
(مَنْ أَرْضَى النَّاسَ بِسَخَطِ الله وَكَلَهُ الله إِلَى النَّاسِ)
Қуйидаги мисраларни айтган кимсани Аллоҳ мукофотласин:

Таъначининг таънасидан хеч ким бўлмас омонда
Ғор ичига беркинса ҳам баланд тоғлар томонда
Бирор кимса бўлармикин инсонлардан омонда
Гар ғоиб бўлса ҳам бургут яшар томонда

Аллоҳ Таоло мўминларни буюрган ва Расуллар саййиди пайғамбаримиз Мухаммад соллалоҳу алайҳи вассаллам баён қилиб кетган энг тўғри йўл мана шу деб эътиқод қилишимнинг ўзи менга кифоядир. Ва бу йўл сахобалар, тобеъинлар ва улардан кейингиларнинг йўли бўлиб, улар ичида ҳозирги кунимизда жумҳур (кўпчилик) мусулмонлар ўзларини нисбат бераётган мазҳабларнинг тўрт имомлари ҳам бордир. Уларнинг ҳаммалари суннатни маҳкам ушлашлик ва ҳар бир масалада унга мурожат қилишлик вожиблигига ва унга хилоф бўлган сўз ҳар қандай улуғ кишининг сўзи бўлишидан қатъий назар уни тарк қилишлик зарурлигига иттифоқ қилишгандир. Чунки, Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи вассалламнинг шаънлари улуғроқ ва йўллари эса тўғрироқдир. Шунинг учун ҳам мен уларнинг (яъни, саҳобалар, тобеъинлар ва улардан кейинги имомларнинг) йўлларига иқтидо қилиб, изларидан бордим ва агар сўзларига хилоф бўлса ҳам ҳадисларни маҳкам ушлашлик кераклиги ҳақидаги буйруқларига амал қилдим. Зеро, ушбу тўғри услуб-йўналишни танлашлигимда ва кўр-кўрона тақлиддан юз ўгиришимда бу буйруқларнинг ниҳоятда катта таъсири бор. Аллоҳ Таоло уларни менинг номимдан Ўзи мукофотласин!
(Ушбу манҳажни бизга нақл қилган ҳурматли устоз, муҳаддис олим Албонийга ҳам Аллоҳ таоло бизлар номимиздан чиройли мукофотлар ато этсин! – тарж.изоҳи.)

Суннатга бўйсуниб эргашиш хусусидаги имомлар сўзлари ва унга қарама-қарши бўлиб қолган сўзларини тарк этиш ҳақида
Ушбу ўринда имомларнинг биз хабардор бўлган баъзи сўзларини келтиришимиз фойдали ишлардан бўлади. Шояд бунда насиҳат бўлса ва шояд у имомларга тақлид қилган кишиларга, балки у (имом)лардан пастроқ мавқедаги кишиларга кўр-кўрона даражада тақлид қилган кишиларга эслатма бўлса. Тақлид қилганлар имомлар мазҳабларини ва сўзларини шундай мустаҳкам тутишадики, гўёки бу нарсалар осмондан тушгандек.
Аллоҳ азза ва жалла Аъроф сурасининг 3-оятида айтадики:
اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ
(Ибни Касир раҳимаҳуллоҳ ушбу оятни тафсир қилиб айтдиларки: “Аллоҳ таоло оламга хитоб қилиб айтади: “Роббиларингиз томонидан сизларга туширилган нарсага эргашингиз. Яъни уммий пайғамбар йўлларидан юриб борингиз. Бу пайғамбар сизларга барча нарсаларнинг Роббиси ва Молики томонидан китоб келтирди. Бу кишидан бошқа авлиёларга эргашмангиз”. Яъни Расулуллоҳ сизларга келтирган нарсалардан чиқиб бошқасига эргашмангиз-ки, у ҳолда сизлар Аллоҳнинг ҳукмидан бошқанинг ҳукмига бурилиб кетган бўласизлар. “Сизлардан жуда оз одам насиҳатни қабул қилади”. Бу сўз Аллоҳнинг: “Сиз ҳар қанча қизиқсангиз, хоҳласангиз ҳам, одамларнинг кўпчилиги мўмин бўлмайди” деган оятига ўхшайди.)

1-Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ.
Тўрт имомнинг аввали имом Абу Ҳанифа Ан-Нуъмон бин Собит бўлади. Аллоҳ у кишини раҳматига олсин. Бу кишидан соҳиблари-ўқувчилари турли сўзлар ва ҳар хил ибораларни ривоят қилишганки, уларнинг ҳаммаси бир нарсага олиб боради. У ҳам бўлса – ҳадиснинг қабул қилиб олинишнинг вожиблиги ва имомларнинг унга қарама-қарши бўлиб қолган фикрларига тақлид қилишни тарк этишдан иборат.
1. " إذا صح الحديث فهو مذهبي "
“Агар ҳадис саҳиҳ бўлса, демак у менинг мазҳабимдир”.
2. " لا يحل لأحد أن يأخذ بقولنا ما لم يعلم من أين أخذناه"
“Сўзимизни қаердан олганимизни билмаган ҳар қандай инсонга бизнинг сўзимизни олиши ҳалол бўлмади”. Бир ривоятда: “Менинг далилимни билмасдан менинг сўзим билан фатво берувчи кишига (менинг сўзим) ҳаромдир” дейилган. Бошқа ривоятда қуйидаги қўшимчаси ҳам бор: “Биз, шубҳасиз, башар-одаммиз. Бугун бир сўзни айтиб, эртага ундан қайтамиз”. Яна бир ривоятда эса: “Эй Яъқуб (бу Абу Юсуфдир), сенга раҳмат бўлсин! Мендан эшитаётган ҳар бир гапимни ёзаверма, чунки мен бугун бир фикрни тўғри деб билиб, эртага уни тарк этаман. Ёки эртага бир фикрни тўғри деб билиб индинига уни тарк этаман”.
3. “Қачонки мен Аллоҳ таолонинг Китоби ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам хабарларига тескари бир сўз айтган бўлсам, менинг сўзимни тарк этинглар”.
2-Молик бин Анас раҳимаҳуллоҳ.
1. Имом Молик бин Анас айтганларки: “Мен фақат одамман холос. Хато ҳам киламан, тўғри ҳам қиламан. Сизлар эса менинг фикримга қаранглар. Китоб ва Суннатга мувофиқ келган барча сўзларимни олинглар, Китоб ва Суннатга мувофиқ келмаган барча сўзларимни эса тарк этинглар”.
2. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин ҳар қандай инсон борки, унинг баъзи сўзлари олинса, (баъзилари) тарк этилади. Фақат Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинггина барча сўзлари олинади.
3. Ибни Ваҳб айтади: “Таҳорат қилишда оёқ бармоқларининг орасини ҳилол қилиш ҳақида Моликдан сўралганида, унинг: “Одамларга буни қилиш шарт эмас”, деганини эшитдим. Одамлар (у кишининг атрофида) камайгунча Моликни (ўз ҳолига) қўйиб турдим-да, кейин унга: “Бу ишни қилишда бизда суннат бор” дедим. У киши: “Қандай суннат?” – деб сўради. Мен айтдим: “Лайс бин Саъд, Ибни Луҳайъа ва Амр бин Ал-Ҳорис (бу уч киши) Язид бин Амр Ал-Муофирийдан, у эса Абу Абдурроҳман Ал-Ҳубалийдан, у эса Ал-Муставрид бин Шаддод Ал-Қурошийдан ривоят қилди, айтадики: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни оёқларининг бармоқлари орасини жимжилоқлари билан ишқалаётганлари қўрганман”. Шунда Молик: “Бу чиройли ҳадис экан, мен уни фақат шу соатдагина эшитдим” деди. Шундан кейин Молик ушбу масала ҳақида сўралганида, (оёқ) бармоқлари орасини ҳилол қилишга буюраётганини эшитдим (дейди Ибни Ваҳб)”. Ибн Абу Хотимнинг "Жарҳ ва таъдилга муқаддима" китоби, 31-32-с.
3-Аш-Шофеъий раҳимаҳуллоҳ.
Имом Шофеъий раҳмаҳуллоҳга келсак, бу борада у кишидан нақл қилинган сўзлар кўпроқ ва чиройлироқдир. Бу кишининг мазҳабларида бошқаларга нисбатан бу масалага эргашганлари кўпроқ ва бахтлироқдир. Бу нақллардан баъзилари:
1. “Ҳар қандай инсон борки, ундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатлари кетиб ундан махфий қолади. Мен нимаики айтган бўлсам, ёки бирон асл-асос қўйган бўлсам-у, шу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг менинг сўзимга қарама-қарши ҳадислари бўлса, охирги сўз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сўзлари бўлади ва менинг сўзим ҳам мана шудир”.
2. “Мусулмонлар ижмоъ (иттифоқ) қилишдики, агар бир кишига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан келган суннат аниқ-равшан бўлса, бирор кимсанинг сўзи туфайли у суннатни тарк этиши унга ҳалол бўлмайди”.
3. “Қачон менинг китобимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларига қарма-қарши (сўз) топсангиз, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатларини гапирингиз ва менинг айтган сўзимни тарк этингиз”. (Бир ривоятда:) “Ўша суннатга эргашингиз ва бирор кишининг сўзига илтифот қилмангиз”.
4. “Ҳадис саҳиҳ бўлса, бас, у менинг мазҳабимдир”.
5. "Сизлар ҳадисни ва рижол (ровийларини) мендан кўра кўпроқ биласизлар. Шунинг учун, агар ҳадис саҳиҳ бўлиб, у Кўфаданми, Басраданми, Шомдан бўладими, менга хабарини беринглар ва агар саҳиҳ бўлса, мен уни далил сифатида олай".
6. "Агар мен бир масала хусусида сўз айтган бўлсам-у, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан келган саҳиҳ хабарга тўғри келмаса ва шундай бўлганини ҳадис аҳли аниқласа, мен тирик бўлсам ҳам, вафот этган бўлсам ҳам, ўша сўзимдан қайтаман".
7. "Агар Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳиҳ (ҳадис)ларига тескари сўз айтаётганимни кўрсангизлар, билингларки, ақлим мени тарк этибди".
8. "Нимаики айтган бўлсам-у бу сўзларим Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳиҳлиги аниқланган ҳадисларидан фарқ қилса, сизлар менинг сўзларимга тақлид қилманглар! Чунки Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадислари муҳимроқдир".
9. "Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан келган ҳар бир ҳадис менинг ҳам тасдиқлаган сўзимдир, ҳаттоки уни мендан эшитмаган бўлсангизлар ҳам".
4- Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳ.
Имом Аҳмадга келсак, бу киши имомлар орасида суннатни энг кўп жамлаган ва уни мустаҳкамроқ тутган киши эдирлар. Ҳатто бу киши фикрларни ўз ичига олган китоб ёзишни ёмон кўрардилар. Шунинг учун айтган эдиларки:
1- «Менга тақлид қилма, Молик, Шофиъий, Авзоъий ва Саврийларга ҳам тақлид қилма. Улар қаердан олган бўлишса, ўша жойдан олгин».
Бир ривоятда: «Сен динингни бу одамлардан бирортасига эргаштирма. Пайғамбар صلى الله عليه و سلم ва саҳобаларидан нимаики келган бўлса, дарҳол уни ол. Улардан кейинги тобиъинлардан келган нақлларда эса кишида танлаш ихтиёри бор».
2. «Авзоъийнинг фикри, Моликнинг фикри ва Абу Ҳанифанинг фикри - буларнинг барчаси фикрдир холос. Мен учун (фикрлар) баробардир. Ҳужжат фақат асарлар (ҳадислар)дадир».
3. "Кимда-ким Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг бирон бир ҳадисларини рад этса, демак у ҳалокат ёқасига туриб қолибди".
Ҳадисни мустаҳкам тутиш ва (асоссиз) илмсизлик билан имомларга тақлид қилмаслик хусусидаги имомлар сўзлари мана шулардир. Аллоҳ Таоло улардан рози бўлсин. Бу сўзлар шундай аниқ ва равшанки, бирор бир тортишув ва таъвил (маънони бошқа тарафга буриш)ни қабул қилмас. Бинобарин, ушбу сўзлардан шу нарса тушуниладики, агарда бир инсон саҳиҳ суннатда келган барча нарсаларга мустаҳкам риоя қилса ва бу билан имомларнинг баъзи сўзларига тескари бўлса ҳам, у имомларнинг мазҳабларидан ажралмаган ва уларнинг йўлидан чиқиб кетмаган бўлади. Аксинча бундай инсон уларнинг барчаларига эргашган ва ҳеч қачон бўшашмайдиган мустаҳкам боғич (Иймону Ислом)ни қаттиқ ушлаган ҳисобланади. Аммо имомлар сўзларига тескари бўлгани учунгина саҳиҳ суннатни тарк этувчи кимса эса бу инсон каби эмасдир. Чунки бундай қилган кимса имомларга осий ва уларнинг юқорида ўтган сўзларига мухолиф бўлади. Аллоҳ Таоло айтадики:
{فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا (النساء: 65) }
Маъноси: «Йўқ, (Эй Муҳаммад صلى الله عليه و سلم ) Роббингизга қасамки, одамлар ораларида пайдо бўлган барча масалаларда Сизни ҳакам қилмагунларича ҳеч қачон мўмин бўла олмайдилар. Бундан ташқари улар ўз қалбларидан Сиз чиқарган ҳукм хусусидаги ҳар қандай ҳараж-норозилик, ёқтирмасликни йўқ қилмагунларича ҳамда мутлақо таслим бўлмагунларича мўмин бўла олмаслар» (Нисо сураси, 65-оят).
Яна Аллоҳ Таоло айтадики:
{فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ (النور:63)}
Маъноси: «Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг ишлари-йўллари, манҳажлари, суннатлари ва шариатларига тескари бўлувчилар бошларига фитна келишидан (яъни қалбларига куфр, нифоқ ёки бидъат келишидан) ёки бошларига аламли азоб тушишидан (яъни дунёда қатл қилиниш, ҳад урилиш, қамалиб қолиш ёки шу кабиларга мубтало бўлишдан) огоҳ бўлишсин». (Ибн Касир тафсири асосида таржима қилинди.)
Ҳофиз Ибн Ражаб раҳимаҳуллоҳу таоло айтади: «Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم амрлари (ишлари, суннатлари, буйруқлари) етган ва уни билган ҳар бир кишига уни умматга етказиши вожиб бўлади. Шунингдек, умматга насиҳат қилиши ва суннатга эргашишни уларга буюриши ҳам вожибдир, гарчи у суннат уммат орасидаги улуғ инсоннинг фикрига қарама-қарши бўлса ҳам. Чунки хато қилиб (янглишиб) баъзи ишларида Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم га қарши бўлиб қолган ҳар қандай улуғ инсоннинг фикридан кўра Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг суннатларини улуғлашлик ва эргашишга Ул зот ҳақлироқдирлар. Мана шу ўринда саҳобалар ва улардан кейингилар саҳиҳ суннатга тескари бўлувчи ҳар бир кишини рад этишарди. Баъзан қаттиқроқ ҳам рад этишарди . Рад этаётганда ўша инсонни ёмон кўрганлари сабабли эмас, аксинча у одам улар орасида севимли, кўнгилларида улуғланган инсон бўларди. Лекин улар учун Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم севимлироқ ва у кишининг суннатлари ҳар бир яралмишнинг ишидан кўра юқорироқ даражада эди. Қачонки Расулуллоҳнинг суннатлари бошқа бир кишининг ишига қарама-қарши бўлиб қолса, Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг суннатлари устун қўйилишга ва эргашишга авлороқдир. Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم га тескари бўлиб қолган киши, гарчи (хатоси сабабли) кечирилган бўлса ҳам, унинг улуғлиги бунга тўсқинлик қила олмайди . Аксинча, Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг ишлари кечирилган бу мухолиф кишининг ишига тескари эканлиги очиқ-ойдин бўлганидан сўнг одамларнинг унга қарама-қарши йўл тутишларини у ёмон кўрмайди”.
Мен айтаманки: Қандай бу нарсани ёмон кўришсин, ахир юқорида ўтгандек уларнинг ўзлари эргашувчиларга суннатга эргашишни амр қилишган ва ўзларининг суннатга мухолиф бўлиб қолган сўзларини тарк этишни вожиб қилишган. Балки Шофиъий раҳимаҳуллоҳ саҳиҳ суннатни, ҳатто гарчи у суннатни Шофиъийдан олмаган бўлишса ҳам, ёки у киши ўша суннатга қарши бўлиб қолган бўлсалар ҳам, ўзларига нисбат беришларни асҳобларига-ўқувчилари ва эргашувчиларига амр қилганлар. Шунинг учун муҳаққиқ олим Ибн Дақиқил-Ийд раҳимаҳуллоҳ тўрт мазҳаб имомларидан алоҳида ҳар бирларининг ёки ҳаммаларининг саҳиҳ ҳадисга қарши бўлиб қолган масалаларини катта бир китобга жамлаганлар ва унинг аввалида айтганларки: “Ушбу масалаларни мужтаҳид имомларга нисбат бериш ҳаромдир. Уларга тақлид қилувчи фақиҳларга ушбу масалаларни билиш вожиб бўлади. Токи уларни имомларга нисбат бериб қўйиб уларнинг шаънига ёлғон гапириб қўйишмасин”.
Имомларнинг баъзи сўзлари (суннатга хилоф бўлиб қолганда,) уларнинг издошлари бу сўзларини суннатга эргашиб тарк қилганликлари ҳақида
Юқоридагиларга биноан имомлар издошлари – аввалгилардан кўпчилик, кейингилардан озчилик – имомларининг ҳар бир сўзларини (далил қилиб) олишмаган. Балки суннатга хилоф келиб қолгани уларга аён бўлганидан сўнг уларнинг кўп сўзларини тарк қилишган. Ҳатто икки имом: Муҳммад ибнул-Ҳасан ва Абу Юсуф, Аллоҳ уларни раҳматига олсин, шайхлари Абу Ҳанифага мазҳабнинг тахминан учдан бир қисмида хилоф қилишган. Фуруъ (фиқҳ) китоблари бунинг баёнига кафилдир. Худди шунингдек, Имом Музаний ва Имом Шофиъийнинг бошқа издошлари ҳамда бошқа (имом)ларнинг издошлари ҳақида ҳам шунга ўхшаш сўзлар айтилган. Агар бунга мисолларни келтирадиган бўлсак, сўзимиз чўзилиб, бу баҳсимизда қисқа (баён қилиш) мақсадимиздан четга чиқиб кетамиз. Шунинг учун иккита мисол келтириш билан чегараланамиз:
1. Имом Муҳаммад "Муватто" китобларининг 158-бетида айтдилар: "Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ёмғир сўралганда намоз ўқилмайди деб ҳисоблардилар. Аммо бизнинг наздимизда имом одамлар билан икки ракат намоз ўқиб кейин дуо қилиб кийимини тескари қилиб (астарини ташқарига ўгириб олиб) кийиб олади".
2. Исом ибн Юсуф ал-Балҳий (исмли) Имом Муҳаммад ибнул-Ҳасаннинг соҳиби ва Имом Абу Юсуфнинг мулозими (ҳамроҳи) "Абу Ҳанифанинг сўзларига хилоф бўлган фатволарни чиқарар эдилар, чунки (Абу Ҳанифа)нинг далилларини билмай, бу кишига бошқанинг далили маълум бўлиб қоларди ва шунга асосан фатво берардилар". Шунинг учун ҳам бу киши "рукуъ олдин ва рукуъдан кейин қўлларини кўтарардилар". Чунки бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алаҳйи васалламдан мутавотир даражадаги (санаднинг ҳар бир босқичида тўрт ва ундан кўп ровий бор) ҳадислар келган. Уч имом (Абу Ҳанифа, Абу Юсуф ва Муҳаммад)нинг бу (қўл кўтариш)га хилоф иш тутишгани (Исом ибн Юсуфни) бу (ссуннат)га амал қилишдан тўса олмади. Ҳар бир мусулмон ҳам шундай иш тутиши вожиб бўлади, чунки юқорида келтирилганидек тўрт имом ва бошқалардан бу ҳақда кўрсатмалар келган.
Хулоса: Мен умид қиламанки, имомларнинг эргашувчилари бу китобдаги Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини фақатгина мазҳабларига тўғри келмаслиги учун уни тарк этиб, китобнинг услубини дарҳол қоралашга ўтиб кетишмас. Балки аксинча, Суннат (ҳадислар)га амал қилиш лозимлиги ва ижтиҳодлари Суннатга хилоф келиб қолса, уларни олмаслик ҳақидаги имомларнинг биз юқорида келтирган буйруқларини эслашар деб умид қиламан. Мен яна умид қиламанки, бу (китобнинг услубини қораламоқчи бўлган киши) тушуниб етадики, бу услубни қоралаш ўзи эргашаётган ўша имомларнинг қай бирига бўлса ҳам таъна етказиш бўлади холос. Юқорида баён қилинганидек, биз бу манҳаж (услуб)ни фақат шу имомлардан олдик. Энди кимда-ким бу ишда имомлар(нинг буйруқлари)га эргашмаса, у кимса катта хавф-хатардадир. Чунки бу иш билан у Суннатдан юз ўгиради. Ахир биз Аллоҳ Таоло айтгани каби келишмовчилик пайтида Суннатга мурожаат қилиб унга суянишга буюрилганмиз: «Йўқ, Парвардигорингизга қасамки, одамлар ораларида пайдо бўлган барча масалаларда Сизни ҳакам қилмагунларича ҳеч қачон мўмин бўла олмайдилар. Бундан ташқари улар ўз қалбларидан Сиз чиқарган ҳукм хусусидаги ҳар қандай ҳараж-норозилик, ёқтирмасликни йўқ қилмагунларича ҳамда мутлақо таслим бўлмагунларича мўмин бўла олмайдилар» (Нисо сураси, 65-оят).
Билъакс, Аллоҳдан сўраб қоламанки, бизни Ўзи қуйидаги оятларида зикр қилган бандалардан қилсин: "Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига ўрталарида ҳукм чиқариш учун чорланган вақтларида мўминларнинг сўзи "эшитдик ва итоат этдик" демоқдир. Ана ўшалар нажот топгувчилардир. Ким Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига бўйсунса ва Аллоҳдан қўрқиб тақво қилса, бас, ана ўшаларгина бахт-саодатга эришувчилардир" (Нур сураси, 51-52-оятлар).
Димашқ, 13 Жумода ал-Охир 1370 ҳ.й.

Шубҳалар ва уларга жавоб
Бу мен бу рисолани ушбу китобнинг биринчи бор чиқишидан сўнг ўнг йилдан кейин ёзганман. Бизга бу орадаги вақт ичида бу китобнинг ёш мўминларнинг сафларига яхши таъсири борлиги маълум бўлди. (Мазкур таъсир) уларни динларида ва ибодатларида Исломнинг соф манбаъсига, яъни Қуръон ва Суннатга қайтишларининг вожиблигига йўналтирди. Уларнинг ичида, алҳамдулиллаҳ, Суннатга амал қилувчилар ва Суннатга асосан ибодат қилувчилар кўпайди. Ҳатто улар бу билан танилиб қолди, фақат мен улардан баъзиларини суннатга амал қилишдан тийилиб турганларини кўрдим. Суннатга қайтиш ҳақида оятлар ва имомларнинг хабарлари билан озиқланганимиздан сўнг бунинг вожиб эканлигига шак қилганларидан эмас, балки тақлид қилувчиларнинг баъзи шайхларидан баъзи бир шубҳаларни эшитаётганлари учундир. Шунинг учун мен ўша шубҳаларни эслатиб, сўнгра уларга раддия айтишни маъқул кўрдим, шояд мана шу билан ўша баъзи (шайх)лар бундан кейин Суннатга амал қилишга унга амал қилувчилар билан бирга интилишсин ва Аллоҳнинг изни билан фирқаи нажиядан бўлишсин.
1. Баъзилар айтдиларки: Динимиз ишларида Набий соллалоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмаларига қайтишнинг вожиблигига шак-шубҳа йўқ, айниқса у аниқ-хос ибодат бўлса, унда фикр ва ижтиҳодга ўрин йўқ, чунки у (ибодат) тавқифийдир (яъни қандай кўрилган бўлса, шундай бўлади, ижтиҳодсиз қабул қилинади). Масалан, намоз ўқиш каби. Лекин биз тақлид қилувчиларнинг биронта шайхларидан буни буюраётганини деярли эшитмаяпмиз. Аксинча унинг тескарисини қарор қилаётганларини топмоқдамиз. Улар бу нарса уммат учун кенглик деб гумон қилишади. Бунга улар ҳадисни ҳужжат қилишади. Ҳозирга қадар Суннат ёрдамчиларига раддия берувчилар бунга ўхшаш муносабатларда бу (ҳадис)ни такрорлайверади: “Умматим ихтилофи раҳматдир”. (Сўнгра айтишадики:) “Бизга шундай туюладики, бу ҳадис сен чақираётган манҳажга ҳамда сен ёзган бу ва бошқа китобларингга хилофдир, бунга нима дейсан?”
Бунинг жавоби икки жиҳатдан бўлади:
Биринчидан, бу ҳадис саҳиҳ эмас, балки у ботил ва унинг асли йўқдир. Аллома Субкий айтдилар: “Мен бунга саҳиҳ ҳам, заиф ҳам ва на мавзуъ ҳам санад топмадим”. Мен айтаман (Албоний): У фақатгина мана шундай лафз билан ривоят қилинади: “Асҳобларим ихтилофи раҳматдир” ҳамда “саҳобаларим юлдузлар каби, қайси бирига эргашсангизлар, ҳидоят топасизлар”. Уларнинг иккаласи ҳам саҳиҳ эмас: бири жуда заиф, иккинчиси мавзуъ (тўқима) ҳадисдир. Мен буни “Силсилатул-аҳодисиз-заифа вал-мавзуъаҳ”да таҳқиқ қилдим (№58, 59, 61).
Иккинчидан, бу ҳадис заифлиги билан бирга Қуръони Каримга мухолифдир. Албатта Қуръонда келган динда ихтилофдан қайтариш ва иттифоққа буюриш ҳақида оятлар уларни зикр қилишга ҳожатсиз равишда машҳурдир. Лекин уларнинг баъзиларини мисол учун келтиришимизда зиён йўқдир. Аллоҳ Таоло айтди:
(ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب ريحكم)
“Бир-бирларингиз билан тортишманглар, руҳларингиз тушиб кучларингиз кетади” (Анфол-46).
(ولا تكونوا من المشركين من الذين فرّقوا دينهم وكانوا شيعاً كل حزب بما لديهم فرحون)
“Динларини бўлиб ташлаб фирқаларга бўлиниб кетган мушриклар каби бўлмангиз. Ҳар бир ҳизб ўзидаги нарсаси билан қувониб туради” (Рум-31-32).
(ولا يزالون مختلفين. إلا من رحم ربّك)
“Улар ихтилоф қилишдан тўхтамайди, фақатгина Роббинг раҳм қилганлар (ундай эмас)” (Ҳуд-118-119).
Агар "Роббинг уларга раҳм қилганлар" ихтилоф қилмайдиган бўлса ва фақатгина ботил аҳли ихтилоф қиладиган бўлса, унда қандай қилиб ихтилоф раҳмат бўлиши ақлга сиғади?
Шундай қилиб, бу ҳадиснинг санади ҳам, матни ҳам саҳиҳ эмаслиги собит бўлди . Ваҳоланки, очиқ–равшан баён қилинмоқдаки, имомлар буюрган Китоб ва Суннатга амал қилишдан тўхташ учун шубҳа сифатида бу (ҳадис)ни ушлаш жоиз эмас.
2. Бошқалар айтди: агар динда ихтилоф қилиш қайтарилган бўлса, унда саҳобалар ва улардан кейинги имомларнинг ихтилофи ҳақида нима дейсизлар? Уларнинг ихтилофи ва улардан бошқа "мутааххиринлар" (кейинги давр уламолари)нинг ихтилофи орасида бу ерда фарқ борми?
Жавоб: Ҳа. Бу икки ихтилоф орасида катта фарқ бор. Бу икки ишда кўринади:
Биринчиси: сабабида. Иккинчиси: таъсирида.
Саҳобаларнинг ихтилофига келсак, бу зарурий ихтилоф бўлиб, фақатгина тушунчадаги табиий ихтилоф эди. Хилоф қилишга уларнинг хоҳишлари-қасди бўлмаган. Бунинг устига уларнинг замонларидаги бошқа ҳолатлар бўлган . Уларнинг ихтилофи лозим бўлиб, улардан кейин бу ихтилофлар йўқ бўлиб кетган. Бундай ихтилофдан умуман қутулиш мумкин эмас ва у (ихтилоф)нинг аҳли юқорида келган оятлар ва унинг маъноси билан маломатга учрамайди, чунки уларда (маломатга) тегишли бўладиган шарт йўқдир: у ҳам бўлса (ихтилофга) қасд қилиш ёки қайсарлик билан давом этиш.
Аммо тақлид қилувчиларнинг (ҳозирги кунда) мавжуд бўлган ихтилофига келсак, кўп ҳолда уларга узр йўқдир. Чунки уларнинг баъзиларига Китобу Суннатдан ҳужжат баён қилинган бўлса ҳам, (улар қарасаки) бу ҳужжатлар улар одат қилган мазҳабдан бошқа мазҳабни қўллаб-қувватлайди. Шунда улар ҳужжатларни фақатгина мазҳабига хилоф бўлгани учун тарк этади. Бундай одамнинг наздида гўёки унинг мазҳаби асл-асосдир ёки (унинг мазҳаби) Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган диндир, бошқа мазҳаб эса бошқа мансуҳ бўлган диндир!
Улардан яна бошқалари эса бунга тескари равишда - мазҳаблар кенг ихтилоф жумласидан деб баён қилинганидан сўнг – бу мазҳабларни баъзи мутааххиринлари очиқ-ойдин айтгани каби турли шариатлар каби кўришади : "Мусулмон киши учун мазҳаблардан хоҳлаганини ушлашликда ва хоҳлаганини ташлашда зиён йўқ, чунки уларнинг ҳаммаси шариатдир!" Булар ва ана у (юқорида айтилган гуруҳ) ҳам ихтилофда давом этишларига ушбу ботил ҳадисни ҳужжат қилишади: “Умматимнинг ихтилофи раҳматдир”. Биз эшитган кўпчиликлари бунга мазкур (ҳадис)ни далил қилишади!
Баъзилар шу ҳадисни қуйидагича тушунтириб уни: “Албатта ихтилоф фақатгина раҳматдир, чунки унда уммат учун кенглик бор” деган гап билан эътиборга олишади (ҳурмат қилишади)! Бу тушунтириш олдинда ўтган оятларнинг ва имомларнинг юқоридаги сўзлари маъносига зид келиши билан бирга баъзи (имом)лардан уларнинг раддиясига очиқ сўзлар келган.
Ибнул-Қосим айтдилар: Молик ва Лайс Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам асҳобларининг ихтилофи ҳақида: “Бу ерда одамлар айтганидек "унда кенглик бор" эмас. У ёки хато, ё тўғриликдир” дейишганини эшитдим".
Ашҳаб айтдилар: "Моликдан Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам асҳобларидан сиқот (ишончли) томонидан айтилган ҳадис ҳақида сўрашди: “Сиз уни кенглик деб ҳисоблайсизми?” Молик айтди: “Аллоҳга қасамки, йўқ! Ҳатто ҳақни топмагунича (изланади), дарҳақиқат, ҳақ биттадир. Иккита бир-бирига хилоф сўзнинг ҳаммаси тўғри бўладими?! Ҳақ ва тўғрилик фақат биттадир”.
Имом Шофиъийнинг соҳиби Музаний дедилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари (гоҳида) ихтилоф қилишди ва уларнинг баъзилари баъзиларини хатога чиқаришди. Баъзилари бошқаларнинг сўзларига қараб уларга мулоҳаза билдиришди. Агар уларнинг наздида сўзларининг барчаси тўғри бўлса эди, у ҳолда бундай қилишмасди. Убай ибн Каъб ва Ибн Масъуд бир кийимда намоз ўқишда ихтилоф қилишганида Умар ибн Хаттоб ғазаб қилдилар. Убай айтдиларки: “Бир кийимда намоз чиройли ва яхшидир” Ибн Масъуд эса: “Бу фақатгина (илгари) кийимнинг камлигидан бўлган” дедилар. Умар ғазаб қилган ҳолда чиқдилар ва: “(Одамлар) уларга қарайдиган ва улардан (ибрат-далил) оладиган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларидан икки киши ихтилоф қилишди! Албатта Убай тўғри гапирди ва Ибн Масъуд ҳам бепарволик қилмади. Лекин бундан сўнг бу ўрнимда бирон бир киши ихтилоф қилганини эшитмайин. Бўлмаса, фалон ва фалондақа қилиб (жазолайман)”.
Имом Музаний яна айтдилар: “Агар икки олим бир ҳодисада ижтиҳод қилса, бири ҳалол деса-ю, иккинчиси ҳаром деса. (Шуларнинг) ҳар бирини ижтиҳодида ҳақни топган деб ҳисоблаган ва ихтилофни жоиз қилган одамга айтилади: “Буни аслга асосан айтингми, ёки қиёсга асосанми?” Агар: “Аслга асосан” деса, унга айтилади: “Қандай қилиб асл бўлсин, ахир Китоб (Қуръон) ихтилофни инкор қилса?” Агар: “Қиёсга асосан десанг”, унда айтиладики: “Қандай қилиб асллар ихтилофни инкор этса-да, сен у (асллар)га асосан қиёс қилиб ихтилофни жоиз десанг? Буни олим у ёқда турсин, ақлли киши ҳам жоиз демайди”.
Агар бир киши айтсаки: “Сен Имом Моликдан келтирган ҳақ битта бўлиб бир неча бўлмаслиги ҳақидаги (гапинг) устоз Зарқонинг “Мадхолул-фиқҳий”да (1/89) келган нарсага хилофдир: “(Халифа) Абу Жаъфар Мансур (754-775 м.й.), ундан кейин (халифа Ҳорун) Ар-Рошид (786-809 м.й.) Имом Моликнинг мазҳаби ва унинг “Муватто” китобини Аббосий давлатининг қозилик қонуни қилишни ният қилишди. Молик иккаласини ҳам бундан қайтардилар ва: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари фуруъда ихтилоф қилишди ва шаҳарларда тарқалиб кетишди. Уларнинг ҳаммаси (ҳақни) топгандир” - дедилар.
Мен айтаман (Албоний): Бу қисса Имом Молик раҳимаҳуллоҳдан маълум ва машҳурдир. Лекин охиридаги “уларнинг ҳаммаси (ҳақни) топгандир” деган сўзининг аслини ривоятлар ва масдарлардан биронтасида топмадим . Аллоҳим, фақатгина Абу Нуъайм “Ҳилйа”(6/332)да келтирган биргина ривоят бор. Унинг санадида Миқдам ибн Довуд мавжуд, у Заҳабий “Зуъафо” (“Заифлар”) китобида зикр қилганлардан биридир. Бу (ривоят заифлиги) билан бирга: “Ҳар бири ўзича (ҳақни) топди” – деган (бошқача) лафз билан келгандир. Демак, “ўзича – ъинда нафсиҳи” деган сўз “Мадхол” ("Кириш") китобидаги ривоят “мадхул” (киритилган, қўшиб қўйилган) эканлигига далолат қилади. У қандай қилиб ҳам шундай (заиф ва қўшилган) бўлмасин?! Ахир юқорида баён қилинганидек у Имом Моликдан сиқот (ишончли ровийлар) келтирган "ҳақ битта ва у бир неча бўлмаслиги" ҳақидаги сўзларига тескари бўлса?! Шунингдек, саҳоба ва тобеъинларнинг имомлари, тўртта мужтаҳид имом ва улардан бошқалар ҳам мана шу (ҳақ бита ва у бир неча бўлмаслиги ҳақидаги) сўзда бўлишган.
Ибн Абдулбарр айтдилар (2/88): “Агар ҳақ бир-бирига тескари икки томонда бўлганида эди, салафларнинг айримлари баъзи бирларининг ижтиҳодлари, қазо-ҳукмлари ва фатволарини хатога чиқаришмасди. Бир нарса ҳамда унинг зидди ҳаммаси тўғри бўлишини ақл ҳам инкор этади. Дарҳақиқат сўзларнинг гўзали:
إثبات ضدين معاً في حال أقبح ما يأتي من المحال
"Биттада жамлаш икки тескари нарсани
Амри маҳол нарсаларнинг энг ёмони”.

Агар айтилсаки: Агар Имомдан бўлган бу ривоят ботил экани собит бўлса, унда нима учун Мансурнинг одамларни “Муватто” китобларига жамлашидан Имом бош тортдилар ва буни унга вожиб қилмадилар?
Мен айтаман (Албоний): Моликдан келган ривоятлардан энг гўзалини Ҳофиз Ибн Касир “Шарх ихтисори улумул-ҳадис”да (31-с.) зикр қилади. Имом (Молик) айтадилар: “Одамлар жамладилар ва биз топмаган нарсаларни топдилар”. Бу эса у кишининг илми ва инсофининг комиллигидан.
Хилоф бўлишнинг ҳаммаси ёмонлик, раҳмат эмаслиги собит бўлди. Лекин (бу ихтилоф орасида) киши айбдор деб ҳисобланадигани, у ҳам бўлса, мазҳабга бўлган таассуб кабидир. Ҳамда бу (хилоф қилишдан) киши айбдор деб ҳисобланмайдигани бор, у ҳам бўлса саҳобалар ва уларга эргашган имомлар ихтилоф қилган нарсалари каби. Аллоҳ бизларни уларнинг жамоасида (маҳшарда) тўпласин ва уларга эргашишликка муваффақ қилсин!
Демак, маълум бўлган нарса шуки, саҳобалар ихтилофи тақлид қилувчиларнинг ихтилофи каби эмасдир.
Хулоса:
Ҳақиқатан, саҳобалар мажбурликдан ихтилоф қилишди, аммо улар (шу билан бирга) ихтилофни инкор қилишарди ва агар йўл (илож) топишса, ундан (ихтилофдан) қочишарди.
Аммо тақлид қилувчиларга келсак, ихтилофнинг кўп қисмида бундан халос бўлиш имкониятлари бўла туриб ҳам иттифоқ қилмайдилар ва иттифоққа ҳаракат ҳам қилмайдилар, балки ихтилофда тўхтаб уни тўғри деб биладилар. Шундай қилиб икки гуруҳ ихтилоф орасида қолади.
Бу уларнинг сабаб жиҳатидан фарқидир.
Энди таъсир жиҳатидан фарққа келсак, у янада равшанроқдир. Чунки саҳобалар, Аллоҳ улардан рози бўлсин, фуруъда маълум бўлган ихтилофлари билан бирга бирлик кўринишларини қаттиқ муҳофаза қилишарди, сўзларини ҳамда сафларини бўлувчи ҳар қандай нарсадан узоқ бўлишарди. Масалан, улардан бисмиллоҳни овозни чиқариб айтиш машруъ деб ҳисоблайдиганлари ва машруълигини инкор этадиганлари бор эди, рафъул-ядайн (намозда рукндан рукнга ўтганда қўлни кўтариш)ни мустаҳаб деганлари ва ундай эмас деганлари бор эди. Шу билан бирга улар бир имомнинг орқасида жамоат бўлиб намоз ўқишарди. Улардан биронтаси мазҳабий ихтилоф сабабли имом орқасидан намоз ўқишдан бош тортмасди.
Аммо тақлид қилувчиларга келсак, уларнинг ихтилофлари бунинг тамоман тескарисидир. Буларнинг ихтилофлари таъсиридан мусулмонлар икки гувоҳликдан кейинги энг катта рукн бўлган намозда бўлиниб кетишди. Улар бир имомнинг орқасидан намоз ўқишдан бош тортадилар ва бунга ҳужжат қилиб имомнинг мазҳаби буларга хилоф бўлса, унинг намози ботил ёки камида макруҳ бўлади, деган (даъвони) келтиришади. Буни биз эшитдик ва кўрдик, худди биздан бошқалар ҳам буни кўрганидек . Қандай қилиб бундай эмас (дейилсин), ахир баъзи машҳур мазҳаб китобларида (бундай намознинг) кароҳияти ва ботиллиги ҳақида матнлар келган бўлса?! Бунинг натижасида жомеъ масжидда тўртта урушувчини топасиз, бирин-кетин намоз ўқувчи имомларни ва бошқа имом намоз ўқиётган пайтда ўз имомларини кутиб турган одамларни топасиз!
Бу хилоф баъзи тақлидчилар наздида бундан ҳам қаттиқроқ нарсага бориб етди. Масалан, ҳанафий ва шофеъийлар орасида никоҳни ман қилиш. Кейин ҳанафийларнинг “муфтий сақолайн” (инсу жин муфтийси) деб лақаб қўйишган баъзи машҳурларидан фатво чиқди-да, у ҳанафий эркакни шофеъий аёлга уйланишни жоиз қилди ва бунга қуйидагини далил қилди: تنزيلاً لها منزلة أهل الكتاب "Шофеъий аёл никоҳ ҳукмида аҳли китоб аёлининг ўрнига тушади" - деди! Бундан тушуниладиган нарса ва уларнинг наздида мўътабар китоблардан тушуниладиган нарса шуки бунинг тескариси жоиз эмас, яъни худди китобий эркакнинг муслима аёлга уйланиши жоиз эмаслиги каби шофеъий эркакнинг ҳанафия аёлга уйланиши мумкин эмас. Мана бу мутааххиринларнинг ихтилофи ва ихтилофдаги қайсарлиги олиб келган ва ақлли кишига бунинг ёмон натижали таъсирларин очиқ-ойдин кўрсатадиган кўпгина мисоллардан бўлган икки мисолдир. Ушбу нарса салафларнинг ихтилофига зиддир, чунки уларнинг ихтилофи умматга бирон бир ёмон таъсир олиб келмаган. Улар динда тафриқаланишдан қайтарган оятлар остига тушиб қолмаслик йўлини (паноҳини) тушунишди. Аммо мутааххиринлар эса бунинг тескарисидир – Аллоҳ ҳаммамизни тўғри йўлига бошласин!
Қани энди (мтааххиринларнинг) бу ихтилофлари фақатгина ўзлари орасидаги зарар билан чекланса ва даъват умматидан бошқаларга ўтиб кетмаса эди, баъзи нарсаларнинг мусибати ундай катта бўлмасди. Лекин, афсуски, ихтилофларининг зарари кўпгина шаҳарлар ва мамлакатлардаги кофирлардан бўлмиш бошқаларга ҳам ўтиб кетди ва шу сабабли Аллоҳнинг динига тўп-тўп бўлиб киришдан тўсишди! Фазилатли устоз Муҳаммад Ғаззолий “Золаамул-минал-Ғарб” (200-с.) китобида шундай дедилар:
“Америкадаги Принстон шаҳрида ўтказилган анжуманда бир сўзга чиқувчи шарқшунослар ва исломий юртларни ўрганувчилар даъват қилинаётган Исломни аниқлашлари-чегаралашлари учун кўпинча берадиган саволни берди: "Мусулмонлар оламга қайси таълимот билан мурожаат қилишади? Суннийлар тушунадиган ислом таълимоти биланми? Ёки шиалардан бўлган имомийлар ва зайдийлар тушунадиган таълимот биланми?”
Албатта бу иккаласи ўзаро фарқлидир. Гоҳида улардан бир гуруҳи бир масалада "илғор" чекланган фикрини юритса, бошқалари эса қадимги жиддий фикр билан ўйлайди.
Хулоса шуки, даъватчилар даъват қилинаётганларни ҳайратда қолдирмоқда, чунки у (даъватчи)ларнинг ўзлари ҳайратдадирлар”.
Аллома Муҳаммад Султон Маъсумий раҳимаҳуллоҳнинг “Ҳадятул-султон ила муслимии билаадил-Жаабаан” китобининг муқаддимасида:
“Узоқ Шарқдаги Япониянинг Токио ва Осакадаги мусулмонлардан менга савол келди.
Унинг маъноси: [Ислом динининг ҳақиқати нима? Мазҳабнинг маъноси нима? Ислом дини билан мушарраф бўлган (яъни Исломга кирган) кишига тўрт мазҳабдан бирини ихтиёр қилиш лозимми? Яъни моликий, шофеъий, ҳанафий ёки ундан бошқа бўлиши (лозимми) ёки лозим эмасми?]
(Бу саволнинг берилишига) сабаб у ерда катта ихтилоф ва хавфли низо содир бўлди. (Япон) зиёлиларининг бир гуруҳи Ислом динига кирмоқчи ва иймон шарафи билан мушарраф бўлмоқчи бўлди ва бу таклифлари билан (Токиодаги) “Коинот” деб номланган жамъиятга мурожаат қилишди. Шунда ҳинд аҳлидан бўлган бир жамоат айтдики: “Имом Абу Ҳанифанинг мазҳабини ихтиёр қилиши керак, чунки у имомларнинг чироғидир”. Индонезия (Ява) аҳлидан бўлган бир жамоат эса: “Шофеъий бўлиши лозим!” деди. Японлар уларнинг сўзларини эшитганларида жуда ажабланишди, қасд қилган нарсасида иккиланиб қолишди ва мазҳаблар масаласи уларнинг исломга кириш йўлига тўсиқ бўлди!”
3. Бошқалар: Суннатга эргашишга ва имомларнинг гаплари Суннатга хилоф бўлса у гапларни ушламасликка бўлган чақириқнинг маъноси имомларнинг сўзларини ушлаш, уларнинг ижтиҳод ва райларидан фойдаланишни мутлақо ташлашдир, деб гумон қилди.
Мен айтаман (Албоний): бу гумон - ҳақдан энг узоқ бўлган нарса. Балки бу юқорида айтилган сўзлардан равшан бўлганидек, ботиллиги кўриниб турган ботилдир. Балки буларнинг ҳаммаси унинг хилофлигига далолат қилади. Биз чақираётган нарсанинг ҳаммаси фақатгина шуки, мазҳабларни дин қилиб ушлаб олмаслик ҳамда Китобу Суннат ўрнига уларни қўймасликдир. Шунга биноан тортишув пайтида ҳамда фавқулодда (кутилмаган, ногаҳон) ҳодисалар учун ҳукмларни чиқариш ирода қилинганида худди замонимизнинг фуқаҳолари қилгани каби (мусулмонлар) мазҳабларга мурожаат қилишади. Никоҳ, талоқ ва ундан бошқа шахсий ҳолатларда тўғрини хатодан, ҳақни ботилдан ажратиш учун (масалани) Китобу Суннатга қайтариш ўрнига янги ҳукмлар шу (мазҳаблар) устига қурилади. Бу нарса фақатгина “ихтилофлари раҳмат” деган йўлга қурилган! Ва улар рухсат, енгиллик ёки - улар гумон қилганидек – фойдага эргашишади. Сулаймон Таймий раҳимаҳуллоҳнинг сўзлари қандай ҳам гўзал: “Агар сен ҳар бир олимнинг рухсатини олганингда эди, сенда ёмонликнинг барчаси йиғилган бўларди”. Ушбу сўзга Ибн Абдулбарр: “Бу ижмоъдир. Бунга бирор бир қарама-қаршиликни билмайман” - деб қўшиб қўйдилар. (“Жамиъу байанил-илм ва фазлихи”, 2/91-92.)
Бу биз инкор қилаётган нарса ҳам - кўриб турганингиздек - ушбу ижмоъга мувофиқдир.
Аммо (имомлар) сўзларига мурожаат қилиш ва улардан фойдаланиш, Китобу Суннатда насс (очиқ-ойдин матн) бўлмаган ҳолда ихтилофли масалада ҳақни тушунишда уларнинг сўзларидан ёрдам сўраш ёки (бирон бир масалани) аниқлаштиришга ҳожат бўлганида уларнинг сўзларидан фойдаланишни биз инкор қилмаймиз, балки унга буюрамиз ва шунга чақирамиз. Чунки Китобу Суннатнинг ҳидояти йўлида юрганга унинг фойдаси умид қилинади.
Аллома Ибн Абдулбарр раҳимаҳуллоҳ айтдилар (2/172): “Эй биродарим, сенга аслларни сақлаш (ёдлаш) ва уларга эътибор бериш лозим бўлади! Билгинки, кимки суннатларни ва Қуръон ҳукмларини ёдласа, ҳамда фуқаҳоларнинг сўзларига назар солиб, ўз ижтиҳодида уларнинг сўзларидан ёрдам олса, назар қилиб қараш (муҳокама, мубоҳаса) йўлида ўзига калит қилиб олса, суннатларнинг эҳтимолли маъноси бор (яъни, ҳар хил маъно келиб чиқиши мумкин бўлган) жумлаларида тафсир қилиб олса, ва назар (мубоҳаса, муҳокама) қилишдан бошқа ҳамма ҳолларда суннатларга вожиб бўлган тақлидга ўхшаш тақлидни улардан (фуқаҳолардан) биронтасига қилмаса; уламолар ёдлаган ва тадаббур қилган суннатлардан юз ўгирмаса, баҳс, фаҳмлаш ва назарда уларга эргашса, уларнинг фойда бериш ва эътибор қаратишдаги ҳаракатларига шукр қилса; сўзларининг кўпи тўғрилик бўлгани учун уларга ҳамд айтса; худди улар ўзларини хатодан пок демаганларидек уларни хатодан пок демаса, бу одам салафи солиҳлар ушлаган (йўл)нинг толиби ва ушлагувчисидир. Бу киши уларнинг ҳиссасига етишувчи, рушд-ҳидоятларининг гувоҳи, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига ва саҳобалар розияллоҳу анҳум ҳидоятига эргашувчисидир.
Энди кимки ўзини назар солишликдан тийса ва биз зикр қилган нарсаларга қўл силтаса, суннатларга ўз райи билан қарши чиқса, Суннатларгаю ўз райи билан қарши чиқса, ана шу одам адашгандир ва адаштиргувчидир. Бунинг устига яна кимки бундан жоҳил-бехабар бўлса ва илмсиз равишда фатво беришга журъат қилса, у кўрларнинг кўри, йўлдан энг қаттиқ адашгандир”.
Бу махфий қолмаган ҳақдир,
Мени бўлиниб кетган йўллардан узоқ қил.
4. Яна баъзи тақлидчиларда кенг тарқалган ваҳм (нотўғри гумон) борки, у уларни Суннатга эргашишликдан тўсади. Уларга мазҳаблар Суннатга қарама-қаршилиги очиқ-равшан бўлганида: “Суннатга эргашиш мазҳаб соҳибини хатокорга чиқаришни лозим қилади” деб гумон қилишади. Уларнинг наздида хатога чиқариш имомга таъна етказиш дегани. (Улар айтадики:) мусулмонларнинг биронтасига таъна етказиш жоиз эмас экан, имомлардан бир имомга қандай қилиб таъна етказиш жоиз бўлади?
Жавоби: Бундай маъно ботилдир ва унинг сабаби эса Суннатни тушунишдан ўгирил

بسم الله الرحمن الرحيم
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг гўёки сен кўриб турганингдек такбирдан саломгача бўлган сифатлари

Китоб муқаддимаси
Бандаларга намозни фарз қилган ва уни қоим қилиб чиройли адо этишни уларга буюрган Аллоҳга мақтовлар бўлсин! Омад ва нажотни намоздаги “хушуъ”(қўрқув)га боғлаган, намозни иймон билан куфрнинг орасини ажратувчи қилган ҳамда намозни фаҳш ва “мункар”(ёмон) ишлардан қайтаргувчи қилган Аллоҳга ҳамду санолар бўлсин!
Пайғамбаримиз Муҳаммадга салоту саломлар бўлсин! Ул киши шундай зотки, Аллоҳ Таоло қуйидаги сўзи билан хитоб қилгандир:
(وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ)
Маъноси: “Одамларга Роббилари ҳузуридан туширилган (Қуръон)ни баён қилиб беришингиз учун дарҳақиқат Биз сизга Зикр(Қуръон)ни туширдик. (“Яъни сиз уларга “ижмолий” (умумий) суратда бўлган (оят)ларни батафсил баён қилиб беришингиз ҳамда мушкул ўринларни ечиб шарҳлаб беришингиз учун Аллоҳ сизга Қуръонни туширди”. Ибни Касир тафсиридан қисқартирилган ҳолда таржима қилинди – тарж.изоҳи. Курсивда – энгаштирилган шрифтда ёзилган сўзлар таржимон изоҳидир.)
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу вазифани кераклигича ва ҳақиқий адо этдилар. Ул кишининг одамларга – ҳам сўз, ҳам феъл жиҳатидан– баён қилган нарсаларнинг энг улуғларидан бири намоз эди. Ҳаттоки, ул зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир марта минбар устида ҳам намоз ўқидилар. У ерда қиёмда тик турдилар ва рукуълар қилдилар. Кейин эса саҳобаларга айтдиларки:
"إِنَّمَا صَنَعْتُ هَذَا لِتَأْتَمُّوا وَلِتَعَلَّمُوا صَلَاتِي"
Маъноси: “Менинг мана шундай (намоз) ўқиб беришим фақат сизларнинг менга эргашишларингиз ва менинг намозимни таълим олишларингиз учундир”.
Кейин яна намоз ўқишда ул кишига эргашишимизни бизга вожиб қилиб айтдиларки:
"صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي"
Маъноси: “Мени қандай намоз ўқиётганимни кўрганингиз каби, сизлар ҳам шундай намоз ўқинглар”.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзлари каби намоз ўқиган кишига, Аллоҳ ҳузурида уни жаннатга киритиши борасида аҳд борлиги ҳақида башорат қилиб айтдиларки:
"خَمْسُ صَلَوَاتٍ افْتَرَضَهُنَّ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ أَحْسَنَ وُضُوءَهُنَّ وَصَلَّاهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَأَتَمَّ رُكُوعَهُنَّ وَخُشُوعَهُنَّ كَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ عَهْدٌ أَنْ يَغْفِرَ لَهُ وَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَلَيْسَ لَهُ عَلَى اللَّهِ عَهْدٌ إِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ وَإِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ" رواه أبو داود.
Маъноси: “Беш маҳал намоз борки, Аллоҳ азза ва жалла уларни фарз қилган. Кимки уларнинг таҳоратини чиройли қилса, уларни ўз вақтида ўқиса, рукуъ, сажда ва хушуъларини (қалбнинг ҳозир бўлиши ва оромли бўлишини) тўлиқ қилса, Аллоҳнинг зиммасида уни кечириш борасида аҳд бор. Кимки мана шундай қилмаса, Аллоҳнинг зиммасида у учун бирон аҳд йўқ. Аллоҳ хоҳласа, уни кечиради, хоҳласа, азоблайди”.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг оилалари, ҳамда тақводор ва содиқ саҳобаларига салоту саломлар бўлсин! Улар шундай зотларки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ибодатлари, намозлари, сўзлари ва феълларини бизларга нақл қилишди. Шу билан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бу ишларини ўзларига ягона мазҳаб ва намуна қилиб олишди. Қиёмат кунигача саҳобаларнинг изларига эргашган, уларнинг йўлидан юрган кишиларга ҳам Аллоҳнинг салоту саломлари бўлсин!
Мен Ҳофиз Ал-Мунзирийнинг, Аллоҳ у кишини Ўз раҳматига олсин, “Ат-Тарғиб ват-тарҳиб” китобидан намоз бобини ўқиганимдан сўнг ва уни тўрт йил давомида баъзи салафий (яъни, салафларимиз манҳажидаги) биродарларимизга дарс берганимдан кейин, намознинг исломда қанчалар мартабаси ва ўрни борлигини, ҳамда намозни қоим қилган ва чиройли адо этган кишига қанчалар мукофот, фазилат ва икром бўлиши бизнинг биродарларимизга намоён бўлди.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг намозларига қанчалик яқин ёки узоқ бўлиш нисбати билан намознинг савоби кўп ёки оз бўлиши ҳам турлича бўлади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам мана шунга ишора қилиб айтдиларки:
"أِنَّ العَبْدَ لَيُصَلِّي الصَّلاَةَ مَا يُكْتَبُ لَهُ مِنْهَا إَلاَّ عُشْرُهَا, تُسْعُهَا, ثُمْنُهَا, سُبْعُهَا, سُدْسُهَا, خُمْسُهَا, رُبْعُهَا, ثُلْثُهَا, نِصْفُهَا".
Маъноси: “Албатта банда намоз ўқийди. Унга намозидан фақат ўндан бири, тўққиздан бири, саккиздан бири, еттидан бири, олтидан бири, бешдан бири, тўртдан бири, учдан бири, ёки ярмиси ёзилади”.
Шунинг учун мен биродарларга эслатдимки, биз намозни ҳақиқий адо этиш ёки ҳақиқий адо этишга яқинроқ бўлишимиз имкони фақат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг сифатини батафсил билишимиз билан, унда қандай вожиблар, одоблар, ҳайъат (ҳолат)лар, дуолар ва зикрларни билишимиз билангина бўлади. Кейин биз бу нарсаларни амалий татбиқ қилишга қизиқдик. Чунки шунқдагина биз умид қиламизки, намозларимиз бизни фоҳишабозлик ва мункар ишлардан қайтаради ва намоз хусусида келган ажру савоблар бизга ёзилади.
Одамларнинг кўпчилигига - ҳатто уламоларнинг кўпчилигига – муаййян бир мазҳабга чекланганликлари сабабли ушбу нарсаларни батафсил билиш қийиндир. Покиза суннат хизмати билан машғул бўлган ҳар бир киши билади ва тушунадики, мазҳаблардан бир мазҳабда бор бўлган суннатлар бошқасида йўқ ва мазҳабларнинг барчасида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сўзлари ва феълларига нисбат берилган носаҳиҳ (ривоятлар) бор. Ушбу ҳолат кўпроқ мутааххир (кейинги олим)ларнинг китобларида топилади . Улар носаҳиҳ ривоятларни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга аниқ (жазм билан) нисбат бериб келаётганини кўп кўрамиз! Шунинг учун ҳадис уламолари, Аллоҳ уларга чиройли мукофот берсин, кейингиларнинг машҳур бўлган китобларнинг баъзиларига тахриж китобларини ёзишди ва шу хусусда қоидаларни келтиришди. Тахриж китоблари у фиқҳий (китоблар)даги келган ҳадисларнинг саҳиҳ-заиф ёки тўқилганлик ҳолатларини баён қилди. Масалан, “Ал-Инаяту би маърифати аҳодисил-ҳидояти”, “Ат-Туруқу вал-васааилу фи тахрижи аҳодиси хулосатид-далоили”. Ушбу икки китоб ҳам шайх Абдулқодир бин Муҳаммад Ал-Қуроший Ал-Ҳанафийникидир ва “Насбур-рояти ли аҳодисил-ҳидояти” ҳофиз Аз-Зайлаъийники. Унинг мухтасари Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалонийнинг “Ад-дироя” ва “Ат-Талҳиисул-ҳабииру фи тахрижи аҳодисир-рофиъий ал-кабир” китоблари. Ва бундан бошқа китоблар борки, бу ўринда келтириш сабабли гап чўзилиб кетади.
Мен айтаманки, (намознинг сифатларини) одамларнинг кўпчилигига батафсил билиш қийин бўлгани учун уларга ушбу китобни ёздим, токи улар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларининг қандайлигини таълим олсинлар ва ул зотнинг намоз хусусидаги йўналишларида ҳидоят топсинлар. Мен Ал-Мавло Субҳанаҳу ва Таъолодан Ул Зотнинг Пайғамбари соллаллоҳу алайҳи ва саллам тили билан ваъда қилган нарсани умид қиламан. Ул зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларки:
" مَنْ دَعَا إِلَى هُدًى كَانَ لَهُ مِنْ الْأَجْرِ مِثْلُ أُجُورِ مَنْ تَبِعَهُ لَا يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئًا".
“Кимда ким бир ҳидоятга чақирса, унга эргашган кишиларнинг ажрларича ажр олади ва унинг олиши уларнинг ажрларидан бирор бир нарсани камайтирмайди”. Бу ҳадисни Муслим ва у кишидан бошқалар ривоят қилишган. “Ал-Аҳодисус-Саҳиҳаҳ” китобида 863-рақам билан чиқарилган.

Китоб услуби
Китобдан кўзланган мақсад Набий соллалоҳу алайҳи вассалламнинг намоздаги кўрсатмаларини баён қилиш бўлгани учун ҳам, ўз-ўзидан юқорида зикр қилинган сабабларга кўра уни ёзишлигимда бирор бир мазҳабга қайд қилиб қўймаслигим ва фақатгина Набий соллалоҳу алайҳи вассалламдан саҳиҳ йўл билан собит бўлган нарсаларнигина келтиришимни зарур деб топдим. Мана шу ишимда мусулмонлар жамоати ичидан қадимги ва хозирги муҳаддисларнинг мазҳабини лозим тутдим . Бу борада Ал-Ҳасан бин Муҳаммад айтган мана бу мисралар қандайин гўзал:

Аҳлул ҳадис - аҳли Расулуллоҳ
Ўзларига ҳамроҳ бўлмасаларда
нафасларига бўлдилар ҳамроҳ.

Шунинг учун ҳам бу китоб иншаоллоҳ кўплаб ҳадис ва фиқҳ – турли хил мазҳабларнинг шу мавзуга тегишли - китобларнинг қаърига бўлиниб кетган нарсаларни жамлагувчи китоб бўлади. Ва бу китобда жамланган ҳақни бошқа бирор бир китоб ва мазҳаб жамламайди. Ва иншаоллоҳ бу китобга амал қилган киши Аллоҳ ҳидоятлаган кишилардан бўлади. (Сўнгра Аллоҳ Ўз изни билан мўминларни улар ихтилоф қилган Ҳақ Йўлга йўллади. Аллоҳ Ўзи истаган кишиларни Тўғри Йўлга ҳидоят қилади.)
Сўнг, мен ўзимга ушбу услубни танлаганимда – у ҳам бўлса, саҳиҳ суннатни ушлаш – ва мана шу китобимда ҳамда, иншаоллоҳ, одамлар орасида тарқалишидан умидда бўлинган бошқаларида ҳам ушбу услубни қўллаётганимда ҳамма тоифалар ва мазҳаблар бунга рози бўлмасликларини яхши билардим. Балки уларнинг баъзилар ёки кўплари мен томонга таъна тилларини ва маломат қаламларини йўналтирадилар деб билардим. Ва бу нарсаларни ўзим учун хеч қиси йўқ деб билдим. Чунки, мен билардимки одамларни рози қилишлик эришиб бўлмайдиган ғоядир. Ҳамда, Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи вассаллам: “Ким одамларни Аллоҳни ғазаблантириб бўлса ҳам рози қилса, Аллоҳ уни одамларнинг ўзларига топшириб қўяди.” – дегандилар.
(مَنْ أَرْضَى النَّاسَ بِسَخَطِ الله وَكَلَهُ الله إِلَى النَّاسِ)
Қуйидаги мисраларни айтган кимсани Аллоҳ мукофотласин:

Таъначининг таънасидан хеч ким бўлмас омонда
Ғор ичига беркинса ҳам баланд тоғлар томонда
Бирор кимса бўлармикин инсонлардан омонда
Гар ғоиб бўлса ҳам бургут яшар томонда

Аллоҳ Таоло мўминларни буюрган ва Расуллар саййиди пайғамбаримиз Мухаммад соллалоҳу алайҳи вассаллам баён қилиб кетган энг тўғри йўл мана шу деб эътиқод қилишимнинг ўзи менга кифоядир. Ва бу йўл сахобалар, тобеъинлар ва улардан кейингиларнинг йўли бўлиб, улар ичида ҳозирги кунимизда жумҳур (кўпчилик) мусулмонлар ўзларини нисбат бераётган мазҳабларнинг тўрт имомлари ҳам бордир. Уларнинг ҳаммалари суннатни маҳкам ушлашлик ва ҳар бир масалада унга мурожат қилишлик вожиблигига ва унга хилоф бўлган сўз ҳар қандай улуғ кишининг сўзи бўлишидан қатъий назар уни тарк қилишлик зарурлигига иттифоқ қилишгандир. Чунки, Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи вассалламнинг шаънлари улуғроқ ва йўллари эса тўғрироқдир. Шунинг учун ҳам мен уларнинг (яъни, саҳобалар, тобеъинлар ва улардан кейинги имомларнинг) йўлларига иқтидо қилиб, изларидан бордим ва агар сўзларига хилоф бўлса ҳам ҳадисларни маҳкам ушлашлик кераклиги ҳақидаги буйруқларига амал қилдим. Зеро, ушбу тўғри услуб-йўналишни танлашлигимда ва кўр-кўрона тақлиддан юз ўгиришимда бу буйруқларнинг ниҳоятда катта таъсири бор. Аллоҳ Таоло уларни менинг номимдан Ўзи мукофотласин!
(Ушбу манҳажни бизга нақл қилган ҳурматли устоз, муҳаддис олим Албонийга ҳам Аллоҳ таоло бизлар номимиздан чиройли мукофотлар ато этсин! – тарж.изоҳи.)

Суннатга бўйсуниб эргашиш хусусидаги имомлар сўзлари ва унга қарама-қарши бўлиб қолган сўзларини тарк этиш ҳақида
Ушбу ўринда имомларнинг биз хабардор бўлган баъзи сўзларини келтиришимиз фойдали ишлардан бўлади. Шояд бунда насиҳат бўлса ва шояд у имомларга тақлид қилган кишиларга, балки у (имом)лардан пастроқ мавқедаги кишиларга кўр-кўрона даражада тақлид қилган кишиларга эслатма бўлса. Тақлид қилганлар имомлар мазҳабларини ва сўзларини шундай мустаҳкам тутишадики, гўёки бу нарсалар осмондан тушгандек.
Аллоҳ азза ва жалла Аъроф сурасининг 3-оятида айтадики:
اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ
(Ибни Касир раҳимаҳуллоҳ ушбу оятни тафсир қилиб айтдиларки: “Аллоҳ таоло оламга хитоб қилиб айтади: “Роббиларингиз томонидан сизларга туширилган нарсага эргашингиз. Яъни уммий пайғамбар йўлларидан юриб борингиз. Бу пайғамбар сизларга барча нарсаларнинг Роббиси ва Молики томонидан китоб келтирди. Бу кишидан бошқа авлиёларга эргашмангиз”. Яъни Расулуллоҳ сизларга келтирган нарсалардан чиқиб бошқасига эргашмангиз-ки, у ҳолда сизлар Аллоҳнинг ҳукмидан бошқанинг ҳукмига бурилиб кетган бўласизлар. “Сизлардан жуда оз одам насиҳатни қабул қилади”. Бу сўз Аллоҳнинг: “Сиз ҳар қанча қизиқсангиз, хоҳласангиз ҳам, одамларнинг кўпчилиги мўмин бўлмайди” деган оятига ўхшайди.)

1-Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ.
Тўрт имомнинг аввали имом Абу Ҳанифа Ан-Нуъмон бин Собит бўлади. Аллоҳ у кишини раҳматига олсин. Бу кишидан соҳиблари-ўқувчилари турли сўзлар ва ҳар хил ибораларни ривоят қилишганки, уларнинг ҳаммаси бир нарсага олиб боради. У ҳам бўлса – ҳадиснинг қабул қилиб олинишнинг вожиблиги ва имомларнинг унга қарама-қарши бўлиб қолган фикрларига тақлид қилишни тарк этишдан иборат.
1. " إذا صح الحديث فهو مذهبي "
“Агар ҳадис саҳиҳ бўлса, демак у менинг мазҳабимдир”.
2. " لا يحل لأحد أن يأخذ بقولنا ما لم يعلم من أين أخذناه"
“Сўзимизни қаердан олганимизни билмаган ҳар қандай инсонга бизнинг сўзимизни олиши ҳалол бўлмади”. Бир ривоятда: “Менинг далилимни билмасдан менинг сўзим билан фатво берувчи кишига (менинг сўзим) ҳаромдир” дейилган. Бошқа ривоятда қуйидаги қўшимчаси ҳам бор: “Биз, шубҳасиз, башар-одаммиз. Бугун бир сўзни айтиб, эртага ундан қайтамиз”. Яна бир ривоятда эса: “Эй Яъқуб (бу Абу Юсуфдир), сенга раҳмат бўлсин! Мендан эшитаётган ҳар бир гапимни ёзаверма, чунки мен бугун бир фикрни тўғри деб билиб, эртага уни тарк этаман. Ёки эртага бир фикрни тўғри деб билиб индинига уни тарк этаман”.
3. “Қачонки мен Аллоҳ таолонинг Китоби ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам хабарларига тескари бир сўз айтган бўлсам, менинг сўзимни тарк этинглар”.
2-Молик бин Анас раҳимаҳуллоҳ.
1. Имом Молик бин Анас айтганларки: “Мен фақат одамман холос. Хато ҳам киламан, тўғри ҳам қиламан. Сизлар эса менинг фикримга қаранглар. Китоб ва Суннатга мувофиқ келган барча сўзларимни олинглар, Китоб ва Суннатга мувофиқ келмаган барча сўзларимни эса тарк этинглар”.
2. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин ҳар қандай инсон борки, унинг баъзи сўзлари олинса, (баъзилари) тарк этилади. Фақат Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинггина барча сўзлари олинади.
3. Ибни Ваҳб айтади: “Таҳорат қилишда оёқ бармоқларининг орасини ҳилол қилиш ҳақида Моликдан сўралганида, унинг: “Одамларга буни қилиш шарт эмас”, деганини эшитдим. Одамлар (у кишининг атрофида) камайгунча Моликни (ўз ҳолига) қўйиб турдим-да, кейин унга: “Бу ишни қилишда бизда суннат бор” дедим. У киши: “Қандай суннат?” – деб сўради. Мен айтдим: “Лайс бин Саъд, Ибни Луҳайъа ва Амр бин Ал-Ҳорис (бу уч киши) Язид бин Амр Ал-Муофирийдан, у эса Абу Абдурроҳман Ал-Ҳубалийдан, у эса Ал-Муставрид бин Шаддод Ал-Қурошийдан ривоят қилди, айтадики: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни оёқларининг бармоқлари орасини жимжилоқлари билан ишқалаётганлари қўрганман”. Шунда Молик: “Бу чиройли ҳадис экан, мен уни фақат шу соатдагина эшитдим” деди. Шундан кейин Молик ушбу масала ҳақида сўралганида, (оёқ) бармоқлари орасини ҳилол қилишга буюраётганини эшитдим (дейди Ибни Ваҳб)”. Ибн Абу Хотимнинг "Жарҳ ва таъдилга муқаддима" китоби, 31-32-с.
3-Аш-Шофеъий раҳимаҳуллоҳ.
Имом Шофеъий раҳмаҳуллоҳга келсак, бу борада у кишидан нақл қилинган сўзлар кўпроқ ва чиройлироқдир. Бу кишининг мазҳабларида бошқаларга нисбатан бу масалага эргашганлари кўпроқ ва бахтлироқдир. Бу нақллардан баъзилари:
1. “Ҳар қандай инсон борки, ундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатлари кетиб ундан махфий қолади. Мен нимаики айтган бўлсам, ёки бирон асл-асос қўйган бўлсам-у, шу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг менинг сўзимга қарама-қарши ҳадислари бўлса, охирги сўз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сўзлари бўлади ва менинг сўзим ҳам мана шудир”.
2. “Мусулмонлар ижмоъ (иттифоқ) қилишдики, агар бир кишига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан келган суннат аниқ-равшан бўлса, бирор кимсанинг сўзи туфайли у суннатни тарк этиши унга ҳалол бўлмайди”.
3. “Қачон менинг китобимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларига қарма-қарши (сўз) топсангиз, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатларини гапирингиз ва менинг айтган сўзимни тарк этингиз”. (Бир ривоятда:) “Ўша суннатга эргашингиз ва бирор кишининг сўзига илтифот қилмангиз”.
4. “Ҳадис саҳиҳ бўлса, бас, у менинг мазҳабимдир”.
5. "Сизлар ҳадисни ва рижол (ровийларини) мендан кўра кўпроқ биласизлар. Шунинг учун, агар ҳадис саҳиҳ бўлиб, у Кўфаданми, Басраданми, Шомдан бўладими, менга хабарини беринглар ва агар саҳиҳ бўлса, мен уни далил сифатида олай".
6. "Агар мен бир масала хусусида сўз айтган бўлсам-у, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан келган саҳиҳ хабарга тўғри келмаса ва шундай бўлганини ҳадис аҳли аниқласа, мен тирик бўлсам ҳам, вафот этган бўлсам ҳам, ўша сўзимдан қайтаман".
7. "Агар Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳиҳ (ҳадис)ларига тескари сўз айтаётганимни кўрсангизлар, билингларки, ақлим мени тарк этибди".
8. "Нимаики айтган бўлсам-у бу сўзларим Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳиҳлиги аниқланган ҳадисларидан фарқ қилса, сизлар менинг сўзларимга тақлид қилманглар! Чунки Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадислари муҳимроқдир".
9. "Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан келган ҳар бир ҳадис менинг ҳам тасдиқлаган сўзимдир, ҳаттоки уни мендан эшитмаган бўлсангизлар ҳам".
4- Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳ.
Имом Аҳмадга келсак, бу киши имомлар орасида суннатни энг кўп жамлаган ва уни мустаҳкамроқ тутган киши эдирлар. Ҳатто бу киши фикрларни ўз ичига олган китоб ёзишни ёмон кўрардилар. Шунинг учун айтган эдиларки:
1- «Менга тақлид қилма, Молик, Шофиъий, Авзоъий ва Саврийларга ҳам тақлид қилма. Улар қаердан олган бўлишса, ўша жойдан олгин».
Бир ривоятда: «Сен динингни бу одамлардан бирортасига эргаштирма. Пайғамбар صلى الله عليه و سلم ва саҳобаларидан нимаики келган бўлса, дарҳол уни ол. Улардан кейинги тобиъинлардан келган нақлларда эса кишида танлаш ихтиёри бор».
2. «Авзоъийнинг фикри, Моликнинг фикри ва Абу Ҳанифанинг фикри - буларнинг барчаси фикрдир холос. Мен учун (фикрлар) баробардир. Ҳужжат фақат асарлар (ҳадислар)дадир».
3. "Кимда-ким Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг бирон бир ҳадисларини рад этса, демак у ҳалокат ёқасига туриб қолибди".
Ҳадисни мустаҳкам тутиш ва (асоссиз) илмсизлик билан имомларга тақлид қилмаслик хусусидаги имомлар сўзлари мана шулардир. Аллоҳ Таоло улардан рози бўлсин. Бу сўзлар шундай аниқ ва равшанки, бирор бир тортишув ва таъвил (маънони бошқа тарафга буриш)ни қабул қилмас. Бинобарин, ушбу сўзлардан шу нарса тушуниладики, агарда бир инсон саҳиҳ суннатда келган барча нарсаларга мустаҳкам риоя қилса ва бу билан имомларнинг баъзи сўзларига тескари бўлса ҳам, у имомларнинг мазҳабларидан ажралмаган ва уларнинг йўлидан чиқиб кетмаган бўлади. Аксинча бундай инсон уларнинг барчаларига эргашган ва ҳеч қачон бўшашмайдиган мустаҳкам боғич (Иймону Ислом)ни қаттиқ ушлаган ҳисобланади. Аммо имомлар сўзларига тескари бўлгани учунгина саҳиҳ суннатни тарк этувчи кимса эса бу инсон каби эмасдир. Чунки бундай қилган кимса имомларга осий ва уларнинг юқорида ўтган сўзларига мухолиф бўлади. Аллоҳ Таоло айтадики:
{فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا (النساء: 65) }
Маъноси: «Йўқ, (Эй Муҳаммад صلى الله عليه و سلم ) Роббингизга қасамки, одамлар ораларида пайдо бўлган барча масалаларда Сизни ҳакам қилмагунларича ҳеч қачон мўмин бўла олмайдилар. Бундан ташқари улар ўз қалбларидан Сиз чиқарган ҳукм хусусидаги ҳар қандай ҳараж-норозилик, ёқтирмасликни йўқ қилмагунларича ҳамда мутлақо таслим бўлмагунларича мўмин бўла олмаслар» (Нисо сураси, 65-оят).
Яна Аллоҳ Таоло айтадики:
{فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ (النور:63)}
Маъноси: «Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг ишлари-йўллари, манҳажлари, суннатлари ва шариатларига тескари бўлувчилар бошларига фитна келишидан (яъни қалбларига куфр, нифоқ ёки бидъат келишидан) ёки бошларига аламли азоб тушишидан (яъни дунёда қатл қилиниш, ҳад урилиш, қамалиб қолиш ёки шу кабиларга мубтало бўлишдан) огоҳ бўлишсин». (Ибн Касир тафсири асосида таржима қилинди.)
Ҳофиз Ибн Ражаб раҳимаҳуллоҳу таоло айтади: «Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم амрлари (ишлари, суннатлари, буйруқлари) етган ва уни билган ҳар бир кишига уни умматга етказиши вожиб бўлади. Шунингдек, умматга насиҳат қилиши ва суннатга эргашишни уларга буюриши ҳам вожибдир, гарчи у суннат уммат орасидаги улуғ инсоннинг фикрига қарама-қарши бўлса ҳам. Чунки хато қилиб (янглишиб) баъзи ишларида Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم га қарши бўлиб қолган ҳар қандай улуғ инсоннинг фикридан кўра Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг суннатларини улуғлашлик ва эргашишга Ул зот ҳақлироқдирлар. Мана шу ўринда саҳобалар ва улардан кейингилар саҳиҳ суннатга тескари бўлувчи ҳар бир кишини рад этишарди. Баъзан қаттиқроқ ҳам рад этишарди . Рад этаётганда ўша инсонни ёмон кўрганлари сабабли эмас, аксинча у одам улар орасида севимли, кўнгилларида улуғланган инсон бўларди. Лекин улар учун Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم севимлироқ ва у кишининг суннатлари ҳар бир яралмишнинг ишидан кўра юқорироқ даражада эди. Қачонки Расулуллоҳнинг суннатлари бошқа бир кишининг ишига қарама-қарши бўлиб қолса, Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг суннатлари устун қўйилишга ва эргашишга авлороқдир. Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم га тескари бўлиб қолган киши, гарчи (хатоси сабабли) кечирилган бўлса ҳам, унинг улуғлиги бунга тўсқинлик қила олмайди . Аксинча, Расулуллоҳ صلى الله عليه و سلم нинг ишлари кечирилган бу мухолиф кишининг ишига тескари эканлиги очиқ-ойдин бўлганидан сўнг одамларнинг унга қарама-қарши йўл тутишларини у ёмон кўрмайди”.
Мен айтаманки: Қандай бу нарсани ёмон кўришсин, ахир юқорида ўтгандек уларнинг ўзлари эргашувчиларга суннатга эргашишни амр қилишган ва ўзларининг суннатга мухолиф бўлиб қолган сўзларини тарк этишни вожиб қилишган. Балки Шофиъий раҳимаҳуллоҳ саҳиҳ суннатни, ҳатто гарчи у суннатни Шофиъийдан олмаган бўлишса ҳам, ёки у киши ўша суннатга қарши бўлиб қолган бўлсалар ҳам, ўзларига нисбат беришларни асҳобларига-ўқувчилари ва эргашувчиларига амр қилганлар. Шунинг учун муҳаққиқ олим Ибн Дақиқил-Ийд раҳимаҳуллоҳ тўрт мазҳаб имомларидан алоҳида ҳар бирларининг ёки ҳаммаларининг саҳиҳ ҳадисга қарши бўлиб қолган масалаларини катта бир китобга жамлаганлар ва унинг аввалида айтганларки: “Ушбу масалаларни мужтаҳид имомларга нисбат бериш ҳаромдир. Уларга тақлид қилувчи фақиҳларга ушбу масалаларни билиш вожиб бўлади. Токи уларни имомларга нисбат бериб қўйиб уларнинг шаънига ёлғон гапириб қўйишмасин”.
Имомларнинг баъзи сўзлари (суннатга хилоф бўлиб қолганда,) уларнинг издошлари бу сўзларини суннатга эргашиб тарк қилганликлари ҳақида
Юқоридагиларга биноан имомлар издошлари – аввалгилардан кўпчилик, кейингилардан озчилик – имомларининг ҳар бир сўзларини (далил қилиб) олишмаган. Балки суннатга хилоф келиб қолгани уларга аён бўлганидан сўнг уларнинг кўп сўзларини тарк қилишган. Ҳатто икки имом: Муҳммад ибнул-Ҳасан ва Абу Юсуф, Аллоҳ уларни раҳматига олсин, шайхлари Абу Ҳанифага мазҳабнинг тахминан учдан бир қисмида хилоф қилишган. Фуруъ (фиқҳ) китоблари бунинг баёнига кафилдир. Худди шунингдек, Имом Музаний ва Имом Шофиъийнинг бошқа издошлари ҳамда бошқа (имом)ларнинг издошлари ҳақида ҳам шунга ўхшаш сўзлар айтилган. Агар бунга мисолларни келтирадиган бўлсак, сўзимиз чўзилиб, бу баҳсимизда қисқа (баён қилиш) мақсадимиздан четга чиқиб кетамиз. Шунинг учун иккита мисол келтириш билан чегараланамиз:
1. Имом Муҳаммад "Муватто" китобларининг 158-бетида айтдилар: "Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ёмғир сўралганда намоз ўқилмайди деб ҳисоблардилар. Аммо бизнинг наздимизда имом одамлар билан икки ракат намоз ўқиб кейин дуо қилиб кийимини тескари қилиб (астарини ташқарига ўгириб олиб) кийиб олади".
2. Исом ибн Юсуф ал-Балҳий (исмли) Имом Муҳаммад ибнул-Ҳасаннинг соҳиби ва Имом Абу Юсуфнинг мулозими (ҳамроҳи) "Абу Ҳанифанинг сўзларига хилоф бўлган фатволарни чиқарар эдилар, чунки (Абу Ҳанифа)нинг далилларини билмай, бу кишига бошқанинг далили маълум бўлиб қоларди ва шунга асосан фатво берардилар". Шунинг учун ҳам бу киши "рукуъ олдин ва рукуъдан кейин қўлларини кўтарардилар". Чунки бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алаҳйи васалламдан мутавотир даражадаги (санаднинг ҳар бир босқичида тўрт ва ундан кўп ровий бор) ҳадислар келган. Уч имом (Абу Ҳанифа, Абу Юсуф ва Муҳаммад)нинг бу (қўл кўтариш)га хилоф иш тутишгани (Исом ибн Юсуфни) бу (ссуннат)га амал қилишдан тўса олмади. Ҳар бир мусулмон ҳам шундай иш тутиши вожиб бўлади, чунки юқорида келтирилганидек тўрт имом ва бошқалардан бу ҳақда кўрсатмалар келган.
Хулоса: Мен умид қиламанки, имомларнинг эргашувчилари бу китобдаги Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини фақатгина мазҳабларига тўғри келмаслиги учун уни тарк этиб, китобнинг услубини дарҳол қоралашга ўтиб кетишмас. Балки аксинча, Суннат (ҳадислар)га амал қилиш лозимлиги ва ижтиҳодлари Суннатга хилоф келиб қолса, уларни олмаслик ҳақидаги имомларнинг биз юқорида келтирган буйруқларини эслашар деб умид қиламан. Мен яна умид қиламанки, бу (китобнинг услубини қораламоқчи бўлган киши) тушуниб етадики, бу услубни қоралаш ўзи эргашаётган ўша имомларнинг қай бирига бўлса ҳам таъна етказиш бўлади холос. Юқорида баён қилинганидек, биз бу манҳаж (услуб)ни фақат шу имомлардан олдик. Энди кимда-ким бу ишда имомлар(нинг буйруқлари)га эргашмаса, у кимса катта хавф-хатардадир. Чунки бу иш билан у Суннатдан юз ўгиради. Ахир биз Аллоҳ Таоло айтгани каби келишмовчилик пайтида Суннатга мурожаат қилиб унга суянишга буюрилганмиз: «Йўқ, Парвардигорингизга қасамки, одамлар ораларида пайдо бўлган барча масалаларда Сизни ҳакам қилмагунларича ҳеч қачон мўмин бўла олмайдилар. Бундан ташқари улар ўз қалбларидан Сиз чиқарган ҳукм хусусидаги ҳар қандай ҳараж-норозилик, ёқтирмасликни йўқ қилмагунларича ҳамда мутлақо таслим бўлмагунларича мўмин бўла олмайдилар» (Нисо сураси, 65-оят).
Билъакс, Аллоҳдан сўраб қоламанки, бизни Ўзи қуйидаги оятларида зикр қилган бандалардан қилсин: "Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига ўрталарида ҳукм чиқариш учун чорланган вақтларида мўминларнинг сўзи "эшитдик ва итоат этдик" демоқдир. Ана ўшалар нажот топгувчилардир. Ким Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига бўйсунса ва Аллоҳдан қўрқиб тақво қилса, бас, ана ўшаларгина бахт-саодатга эришувчилардир" (Нур сураси, 51-52-оятлар).
Димашқ, 13 Жумода ал-Охир 1370 ҳ.й.

Шубҳалар ва уларга жавоб
Бу мен бу рисолани ушбу китобнинг биринчи бор чиқишидан сўнг ўнг йилдан кейин ёзганман. Бизга бу орадаги вақт ичида бу китобнинг ёш мўминларнинг сафларига яхши таъсири борлиги маълум бўлди. (Мазкур таъсир) уларни динларида ва ибодатларида Исломнинг соф манбаъсига, яъни Қуръон ва Суннатга қайтишларининг вожиблигига йўналтирди. Уларнинг ичида, алҳамдулиллаҳ, Суннатга амал қилувчилар ва Суннатга асосан ибодат қилувчилар кўпайди. Ҳатто улар бу билан танилиб қолди, фақат мен улардан баъзиларини суннатга амал қилишдан тийилиб турганларини кўрдим. Суннатга қайтиш ҳақида оятлар ва имомларнинг хабарлари билан озиқланганимиздан сўнг бунинг вожиб эканлигига шак қилганларидан эмас, балки тақлид қилувчиларнинг баъзи шайхларидан баъзи бир шубҳаларни эшитаётганлари учундир. Шунинг учун мен ўша шубҳаларни эслатиб, сўнгра уларга раддия айтишни маъқул кўрдим, шояд мана шу билан ўша баъзи (шайх)лар бундан кейин Суннатга амал қилишга унга амал қилувчилар билан бирга интилишсин ва Аллоҳнинг изни билан фирқаи нажиядан бўлишсин.
1. Баъзилар айтдиларки: Динимиз ишларида Набий соллалоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмаларига қайтишнинг вожиблигига шак-шубҳа йўқ, айниқса у аниқ-хос ибодат бўлса, унда фикр ва ижтиҳодга ўрин йўқ, чунки у (ибодат) тавқифийдир (яъни қандай кўрилган бўлса, шундай бўлади, ижтиҳодсиз қабул қилинади). Масалан, намоз ўқиш каби. Лекин биз тақлид қилувчиларнинг биронта шайхларидан буни буюраётганини деярли эшитмаяпмиз. Аксинча унинг тескарисини қарор қилаётганларини топмоқдамиз. Улар бу нарса уммат учун кенглик деб гумон қилишади. Бунга улар ҳадисни ҳужжат қилишади. Ҳозирга қадар Суннат ёрдамчиларига раддия берувчилар бунга ўхшаш муносабатларда бу (ҳадис)ни такрорлайверади: “Умматим ихтилофи раҳматдир”. (Сўнгра айтишадики:) “Бизга шундай туюладики, бу ҳадис сен чақираётган манҳажга ҳамда сен ёзган бу ва бошқа китобларингга хилофдир, бунга нима дейсан?”
Бунинг жавоби икки жиҳатдан бўлади:
Биринчидан, бу ҳадис саҳиҳ эмас, балки у ботил ва унинг асли йўқдир. Аллома Субкий айтдилар: “Мен бунга саҳиҳ ҳам, заиф ҳам ва на мавзуъ ҳам санад топмадим”. Мен айтаман (Албоний): У фақатгина мана шундай лафз билан ривоят қилинади: “Асҳобларим ихтилофи раҳматдир” ҳамда “саҳобаларим юлдузлар каби, қайси бирига эргашсангизлар, ҳидоят топасизлар”. Уларнинг иккаласи ҳам саҳиҳ эмас: бири жуда заиф, иккинчиси мавзуъ (тўқима) ҳадисдир. Мен буни “Силсилатул-аҳодисиз-заифа вал-мавзуъаҳ”да таҳқиқ қилдим (№58, 59, 61).
Иккинчидан, бу ҳадис заифлиги билан бирга Қуръони Каримга мухолифдир. Албатта Қуръонда келган динда ихтилофдан қайтариш ва иттифоққа буюриш ҳақида оятлар уларни зикр қилишга ҳожатсиз равишда машҳурдир. Лекин уларнинг баъзиларини мисол учун келтиришимизда зиён йўқдир. Аллоҳ Таоло айтди:
(ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب ريحكم)
“Бир-бирларингиз билан тортишманглар, руҳларингиз тушиб кучларингиз кетади” (Анфол-46).
(ولا تكونوا من المشركين من الذين فرّقوا دينهم وكانوا شيعاً كل حزب بما لديهم فرحون)
“Динларини бўлиб ташлаб фирқаларга бўлиниб кетган мушриклар каби бўлмангиз. Ҳар бир ҳизб ўзидаги нарсаси билан қувониб туради” (Рум-31-32).
(ولا يزالون مختلفين. إلا من رحم ربّك)
“Улар ихтилоф қилишдан тўхтамайди, фақатгина Роббинг раҳм қилганлар (ундай эмас)” (Ҳуд-118-119).
Агар "Роббинг уларга раҳм қилганлар" ихтилоф қилмайдиган бўлса ва фақатгина ботил аҳли ихтилоф қиладиган бўлса, унда қандай қилиб ихтилоф раҳмат бўлиши ақлга сиғади?
Шундай қилиб, бу ҳадиснинг санади ҳам, матни ҳам саҳиҳ эмаслиги собит бўлди . Ваҳоланки, очиқ–равшан баён қилинмоқдаки, имомлар буюрган Китоб ва Суннатга амал қилишдан тўхташ учун шубҳа сифатида бу (ҳадис)ни ушлаш жоиз эмас.
2. Бошқалар айтди: агар динда ихтилоф қилиш қайтарилган бўлса, унда саҳобалар ва улардан кейинги имомларнинг ихтилофи ҳақида нима дейсизлар? Уларнинг ихтилофи ва улардан бошқа "мутааххиринлар" (кейинги давр уламолари)нинг ихтилофи орасида бу ерда фарқ борми?
Жавоб: Ҳа. Бу икки ихтилоф орасида катта фарқ бор. Бу икки ишда кўринади:
Биринчиси: сабабида. Иккинчиси: таъсирида.
Саҳобаларнинг ихтилофига келсак, бу зарурий ихтилоф бўлиб, фақатгина тушунчадаги табиий ихтилоф эди. Хилоф қилишга уларнинг хоҳишлари-қасди бўлмаган. Бунинг устига уларнинг замонларидаги бошқа ҳолатлар бўлган . Уларнинг ихтилофи лозим бўлиб, улардан кейин бу ихтилофлар йўқ бўлиб кетган. Бундай ихтилофдан умуман қутулиш мумкин эмас ва у (ихтилоф)нинг аҳли юқорида келган оятлар ва унинг маъноси билан маломатга учрамайди, чунки уларда (маломатга) тегишли бўладиган шарт йўқдир: у ҳам бўлса (ихтилофга) қасд қилиш ёки қайсарлик билан давом этиш.
Аммо тақлид қилувчиларнинг (ҳозирги кунда) мавжуд бўлган ихтилофига келсак, кўп ҳолда уларга узр йўқдир. Чунки уларнинг баъзиларига Китобу Суннатдан ҳужжат баён қилинган бўлса ҳам, (улар қарасаки) бу ҳужжатлар улар одат қилган мазҳабдан бошқа мазҳабни қўллаб-қувватлайди. Шунда улар ҳужжатларни фақатгина мазҳабига хилоф бўлгани учун тарк этади. Бундай одамнинг наздида гўёки унинг мазҳаби асл-асосдир ёки (унинг мазҳаби) Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган диндир, бошқа мазҳаб эса бошқа мансуҳ бўлган диндир!
Улардан яна бошқалари эса бунга тескари равишда - мазҳаблар кенг ихтилоф жумласидан деб баён қилинганидан сўнг – бу мазҳабларни баъзи мутааххиринлари очиқ-ойдин айтгани каби турли шариатлар каби кўришади : "Мусулмон киши учун мазҳаблардан хоҳлаганини ушлашликда ва хоҳлаганини ташлашда зиён йўқ, чунки уларнинг ҳаммаси шариатдир!" Булар ва ана у (юқорида айтилган гуруҳ) ҳам ихтилофда давом этишларига ушбу ботил ҳадисни ҳужжат қилишади: “Умматимнинг ихтилофи раҳматдир”. Биз эшитган кўпчиликлари бунга мазкур (ҳадис)ни далил қилишади!
Баъзилар шу ҳадисни қуйидагича тушунтириб уни: “Албатта ихтилоф фақатгина раҳматдир, чунки унда уммат учун кенглик бор” деган гап билан эътиборга олишади (ҳурмат қилишади)! Бу тушунтириш олдинда ўтган оятларнинг ва имомларнинг юқоридаги сўзлари маъносига зид келиши билан бирга баъзи (имом)лардан уларнинг раддиясига очиқ сўзлар келган.
Ибнул-Қосим айтдилар: Молик ва Лайс Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам асҳобларининг ихтилофи ҳақида: “Бу ерда одамлар айтганидек "унда кенглик бор" эмас. У ёки хато, ё тўғриликдир” дейишганини эшитдим".
Ашҳаб айтдилар: "Моликдан Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам асҳобларидан сиқот (ишончли) томонидан айтилган ҳадис ҳақида сўрашди: “Сиз уни кенглик деб ҳисоблайсизми?” Молик айтди: “Аллоҳга қасамки, йўқ! Ҳатто ҳақни топмагунича (изланади), дарҳақиқат, ҳақ биттадир. Иккита бир-бирига хилоф сўзнинг ҳаммаси тўғри бўладими?! Ҳақ ва тўғрилик фақат биттадир”.
Имом Шофиъийнинг соҳиби Музаний дедилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари (гоҳида) ихтилоф қилишди ва уларнинг баъзилари баъзиларини хатога чиқаришди. Баъзилари бошқаларнинг сўзларига қараб уларга мулоҳаза билдиришди. Агар уларнинг наздида сўзларининг барчаси тўғри бўлса эди, у ҳолда бундай қилишмасди. Убай ибн Каъб ва Ибн Масъуд бир кийимда намоз ўқишда ихтилоф қилишганида Умар ибн Хаттоб ғазаб қилдилар. Убай айтдиларки: “Бир кийимда намоз чиройли ва яхшидир” Ибн Масъуд эса: “Бу фақатгина (илгари) кийимнинг камлигидан бўлган” дедилар. Умар ғазаб қилган ҳолда чиқдилар ва: “(Одамлар) уларга қарайдиган ва улардан (ибрат-далил) оладиган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларидан икки киши ихтилоф қилишди! Албатта Убай тўғри гапирди ва Ибн Масъуд ҳам бепарволик қилмади. Лекин бундан сўнг бу ўрнимда бирон бир киши ихтилоф қилганини эшитмайин. Бўлмаса, фалон ва фалондақа қилиб (жазолайман)”.
Имом Музаний яна айтдилар: “Агар икки олим бир ҳодисада ижтиҳод қилса, бири ҳалол деса-ю, иккинчиси ҳаром деса. (Шуларнинг) ҳар бирини ижтиҳодида ҳақни топган деб ҳисоблаган ва ихтилофни жоиз қилган одамга айтилади: “Буни аслга асосан айтингми, ёки қиёсга асосанми?” Агар: “Аслга асосан” деса, унга айтилади: “Қандай қилиб асл бўлсин, ахир Китоб (Қуръон) ихтилофни инкор қилса?” Агар: “Қиёсга асосан десанг”, унда айтиладики: “Қандай қилиб асллар ихтилофни инкор этса-да, сен у (асллар)га асосан қиёс қилиб ихтилофни жоиз десанг? Буни олим у ёқда турсин, ақлли киши ҳам жоиз демайди”.
Агар бир киши айтсаки: “Сен Имом Моликдан келтирган ҳақ битта бўлиб бир неча бўлмаслиги ҳақидаги (гапинг) устоз Зарқонинг “Мадхолул-фиқҳий”да (1/89) келган нарсага хилофдир: “(Халифа) Абу Жаъфар Мансур (754-775 м.й.), ундан кейин (халифа Ҳорун) Ар-Рошид (786-809 м.й.) Имом Моликнинг мазҳаби ва унинг “Муватто” китобини Аббосий давлатининг қозилик қонуни қилишни ният қилишди. Молик иккаласини ҳам бундан қайтардилар ва: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари фуруъда ихтилоф қилишди ва шаҳарларда тарқалиб кетишди. Уларнинг ҳаммаси (ҳақни) топгандир” - дедилар.
Мен айтаман (Албоний): Бу қисса Имом Молик раҳимаҳуллоҳдан маълум ва машҳурдир. Лекин охиридаги “уларнинг ҳаммаси (ҳақни) топгандир” деган сўзининг аслини ривоятлар ва масдарлардан биронтасида топмадим . Аллоҳим, фақатгина Абу Нуъайм “Ҳилйа”(6/332)да келтирган биргина ривоят бор. Унинг санадида Миқдам ибн Довуд мавжуд, у Заҳабий “Зуъафо” (“Заифлар”) китобида зикр қилганлардан биридир. Бу (ривоят заифлиги) билан бирга: “Ҳар бири ўзича (ҳақни) топди” – деган (бошқача) лафз билан келгандир. Демак, “ўзича – ъинда нафсиҳи” деган сўз “Мадхол” ("Кириш") китобидаги ривоят “мадхул” (киритилган, қўшиб қўйилган) эканлигига далолат қилади. У қандай қилиб ҳам шундай (заиф ва қўшилган) бўлмасин?! Ахир юқорида баён қилинганидек у Имом Моликдан сиқот (ишончли ровийлар) келтирган "ҳақ битта ва у бир неча бўлмаслиги" ҳақидаги сўзларига тескари бўлса?! Шунингдек, саҳоба ва тобеъинларнинг имомлари, тўртта мужтаҳид имом ва улардан бошқалар ҳам мана шу (ҳақ бита ва у бир неча бўлмаслиги ҳақидаги) сўзда бўлишган.
Ибн Абдулбарр айтдилар (2/88): “Агар ҳақ бир-бирига тескари икки томонда бўлганида эди, салафларнинг айримлари баъзи бирларининг ижтиҳодлари, қазо-ҳукмлари ва фатволарини хатога чиқаришмасди. Бир нарса ҳамда унинг зидди ҳаммаси тўғри бўлишини ақл ҳам инкор этади. Дарҳақиқат сўзларнинг гўзали:
إثبات ضدين معاً في حال أقبح ما يأتي من المحال
"Биттада жамлаш икки тескари нарсани
Амри маҳол нарсаларнинг энг ёмони”.

Агар айтилсаки: Агар Имомдан бўлган бу ривоят ботил экани собит бўлса, унда нима учун Мансурнинг одамларни “Муватто” китобларига жамлашидан Имом бош тортдилар ва буни унга вожиб қилмадилар?
Мен айтаман (Албоний): Моликдан келган ривоятлардан энг гўзалини Ҳофиз Ибн Касир “Шарх ихтисори улумул-ҳадис”да (31-с.) зикр қилади. Имом (Молик) айтадилар: “Одамлар жамладилар ва биз топмаган нарсаларни топдилар”. Бу эса у кишининг илми ва инсофининг комиллигидан.
Хилоф бўлишнинг ҳаммаси ёмонлик, раҳмат эмаслиги собит бўлди. Лекин (бу ихтилоф орасида) киши айбдор деб ҳисобланадигани, у ҳам бўлса, мазҳабга бўлган таассуб кабидир. Ҳамда бу (хилоф қилишдан) киши айбдор деб ҳисобланмайдигани бор, у ҳам бўлса саҳобалар ва уларга эргашган имомлар ихтилоф қилган нарсалари каби. Аллоҳ бизларни уларнинг жамоасида (маҳшарда) тўпласин ва уларга эргашишликка муваффақ қилсин!
Демак, маълум бўлган нарса шуки, саҳобалар ихтилофи тақлид қилувчиларнинг ихтилофи каби эмасдир.
Хулоса:
Ҳақиқатан, саҳобалар мажбурликдан ихтилоф қилишди, аммо улар (шу билан бирга) ихтилофни инкор қилишарди ва агар йўл (илож) топишса, ундан (ихтилофдан) қочишарди.
Аммо тақлид қилувчиларга келсак, ихтилофнинг кўп қисмида бундан халос бўлиш имкониятлари бўла туриб ҳам иттифоқ қилмайдилар ва иттифоққа ҳаракат ҳам қилмайдилар, балки ихтилофда тўхтаб уни тўғри деб биладилар. Шундай қилиб икки гуруҳ ихтилоф орасида қолади.
Бу уларнинг сабаб жиҳатидан фарқидир.
Энди таъсир жиҳатидан фарққа келсак, у янада равшанроқдир. Чунки саҳобалар, Аллоҳ улардан рози бўлсин, фуруъда маълум бўлган ихтилофлари билан бирга бирлик кўринишларини қаттиқ муҳофаза қилишарди, сўзларини ҳамда сафларини бўлувчи ҳар қандай нарсадан узоқ бўлишарди. Масалан, улардан бисмиллоҳни овозни чиқариб айтиш машруъ деб ҳисоблайдиганлари ва машруълигини инкор этадиганлари бор эди, рафъул-ядайн (намозда рукндан рукнга ўтганда қўлни кўтариш)ни мустаҳаб деганлари ва ундай эмас деганлари бор эди. Шу билан бирга улар бир имомнинг орқасида жамоат бўлиб намоз ўқишарди. Улардан биронтаси мазҳабий ихтилоф сабабли имом орқасидан намоз ўқишдан бош тортмасди.
Аммо тақлид қилувчиларга келсак, уларнинг ихтилофлари бунинг тамоман тескарисидир. Буларнинг ихтилофлари таъсиридан мусулмонлар икки гувоҳликдан кейинги энг катта рукн бўлган намозда бўлиниб кетишди. Улар бир имомнинг орқасидан намоз ўқишдан бош тортадилар ва бунга ҳужжат қилиб имомнинг мазҳаби буларга хилоф бўлса, унинг намози ботил ёки камида макруҳ бўлади, деган (даъвони) келтиришади. Буни биз эшитдик ва кўрдик, худди биздан бошқалар ҳам буни кўрганидек . Қандай қилиб бундай эмас (дейилсин), ахир баъзи машҳур мазҳаб китобларида (бундай намознинг) кароҳияти ва ботиллиги ҳақида матнлар келган бўлса?! Бунинг натижасида жомеъ масжидда тўртта урушувчини топасиз, бирин-кетин намоз ўқувчи имомларни ва бошқа имом намоз ўқиётган пайтда ўз имомларини кутиб турган одамларни топасиз!
Бу хилоф баъзи тақлидчилар наздида бундан ҳам қаттиқроқ нарсага бориб етди. Масалан, ҳанафий ва шофеъийлар орасида никоҳни ман қилиш. Кейин ҳанафийларнинг “муфтий сақолайн” (инсу жин муфтийси) деб лақаб қўйишган баъзи машҳурларидан фатво чиқди-да, у ҳанафий эркакни шофеъий аёлга уйланишни жоиз қилди ва бунга қуйидагини далил қилди: تنزيلاً لها منزلة أهل الكتاب "Шофеъий аёл никоҳ ҳукмида аҳли китоб аёлининг ўрнига тушади" - деди! Бундан тушуниладиган нарса ва уларнинг наздида мўътабар китоблардан тушуниладиган нарса шуки бунинг тескариси жоиз эмас, яъни худди китобий эркакнинг муслима аёлга уйланиши жоиз эмаслиги каби шофеъий эркакнинг ҳанафия аёлга уйланиши мумкин эмас. Мана бу мутааххиринларнинг ихтилофи ва ихтилофдаги қайсарлиги олиб келган ва ақлли кишига бунинг ёмон натижали таъсирларин очиқ-ойдин кўрсатадиган кўпгина мисоллардан бўлган икки мисолдир. Ушбу нарса салафларнинг ихтилофига зиддир, чунки уларнинг ихтилофи умматга бирон бир ёмон таъсир олиб келмаган. Улар динда тафриқаланишдан қайтарган оятлар остига тушиб қолмаслик йўлини (паноҳини) тушунишди. Аммо мутааххиринлар эса бунинг тескарисидир – Аллоҳ ҳаммамизни тўғри йўлига бошласин!
Қани энди (мтааххиринларнинг) бу ихтилофлари фақатгина ўзлари орасидаги зарар билан чекланса ва даъват умматидан бошқаларга ўтиб кетмаса эди, баъзи нарсаларнинг мусибати ундай катта бўлмасди. Лекин, афсуски, ихтилофларининг зарари кўпгина шаҳарлар ва мамлакатлардаги кофирлардан бўлмиш бошқаларга ҳам ўтиб кетди ва шу сабабли Аллоҳнинг динига тўп-тўп бўлиб киришдан тўсишди! Фазилатли устоз Муҳаммад Ғаззолий “Золаамул-минал-Ғарб” (200-с.) китобида шундай дедилар:
“Америкадаги Принстон шаҳрида ўтказилган анжуманда бир сўзга чиқувчи шарқшунослар ва исломий юртларни ўрганувчилар даъват қилинаётган Исломни аниқлашлари-чегаралашлари учун кўпинча берадиган саволни берди: "Мусулмонлар оламга қайси таълимот билан мурожаат қилишади? Суннийлар тушунадиган ислом таълимоти биланми? Ёки шиалардан бўлган имомийлар ва зайдийлар тушунадиган таълимот биланми?”
Албатта бу иккаласи ўзаро фарқлидир. Гоҳида улардан бир гуруҳи бир масалада "илғор" чекланган фикрини юритса, бошқалари эса қадимги жиддий фикр билан ўйлайди.
Хулоса шуки, даъватчилар даъват қилинаётганларни ҳайратда қолдирмоқда, чунки у (даъватчи)ларнинг ўзлари ҳайратдадирлар”.
Аллома Муҳаммад Султон Маъсумий раҳимаҳуллоҳнинг “Ҳадятул-султон ила муслимии билаадил-Жаабаан” китобининг муқаддимасида:
“Узоқ Шарқдаги Япониянинг Токио ва Осакадаги мусулмонлардан менга савол келди.
Унинг маъноси: [Ислом динининг ҳақиқати нима? Мазҳабнинг маъноси нима? Ислом дини билан мушарраф бўлган (яъни Исломга кирган) кишига тўрт мазҳабдан бирини ихтиёр қилиш лозимми? Яъни моликий, шофеъий, ҳанафий ёки ундан бошқа бўлиши (лозимми) ёки лозим эмасми?]
(Бу саволнинг берилишига) сабаб у ерда катта ихтилоф ва хавфли низо содир бўлди. (Япон) зиёлиларининг бир гуруҳи Ислом динига кирмоқчи ва иймон шарафи билан мушарраф бўлмоқчи бўлди ва бу таклифлари билан (Токиодаги) “Коинот” деб номланган жамъиятга мурожаат қилишди. Шунда ҳинд аҳлидан бўлган бир жамоат айтдики: “Имом Абу Ҳанифанинг мазҳабини ихтиёр қилиши керак, чунки у имомларнинг чироғидир”. Индонезия (Ява) аҳлидан бўлган бир жамоат эса: “Шофеъий бўлиши лозим!” деди. Японлар уларнинг сўзларини эшитганларида жуда ажабланишди, қасд қилган нарсасида иккиланиб қолишди ва мазҳаблар масаласи уларнинг исломга кириш йўлига тўсиқ бўлди!”
3. Бошқалар: Суннатга эргашишга ва имомларнинг гаплари Суннатга хилоф бўлса у гапларни ушламасликка бўлган чақириқнинг маъноси имомларнинг сўзларини ушлаш, уларнинг ижтиҳод ва райларидан фойдаланишни мутлақо ташлашдир, деб гумон қилди.
Мен айтаман (Албоний): бу гумон - ҳақдан энг узоқ бўлган нарса. Балки бу юқорида айтилган сўзлардан равшан бўлганидек, ботиллиги кўриниб турган ботилдир. Балки буларнинг ҳаммаси унинг хилофлигига далолат қилади. Биз чақираётган нарсанинг ҳаммаси фақатгина шуки, мазҳабларни дин қилиб ушлаб олмаслик ҳамда Китобу Суннат ўрнига уларни қўймасликдир. Шунга биноан тортишув пайтида ҳамда фавқулодда (кутилмаган, ногаҳон) ҳодисалар учун ҳукмларни чиқариш ирода қилинганида худди замонимизнинг фуқаҳолари қилгани каби (мусулмонлар) мазҳабларга мурожаат қилишади. Никоҳ, талоқ ва ундан бошқа шахсий ҳолатларда тўғрини хатодан, ҳақни ботилдан ажратиш учун (масалани) Китобу Суннатга қайтариш ўрнига янги ҳукмлар шу (мазҳаблар) устига қурилади. Бу нарса фақатгина “ихтилофлари раҳмат” деган йўлга қурилган! Ва улар рухсат, енгиллик ёки - улар гумон қилганидек – фойдага эргашишади. Сулаймон Таймий раҳимаҳуллоҳнинг сўзлари қандай ҳам гўзал: “Агар сен ҳар бир олимнинг рухсатини олганингда эди, сенда ёмонликнинг барчаси йиғилган бўларди”. Ушбу сўзга Ибн Абдулбарр: “Бу ижмоъдир. Бунга бирор бир қарама-қаршиликни билмайман” - деб қўшиб қўйдилар. (“Жамиъу байанил-илм ва фазлихи”, 2/91-92.)
Бу биз инкор қилаётган нарса ҳам - кўриб турганингиздек - ушбу ижмоъга мувофиқдир.
Аммо (имомлар) сўзларига мурожаат қилиш ва улардан фойдаланиш, Китобу Суннатда насс (очиқ-ойдин матн) бўлмаган ҳолда ихтилофли масалада ҳақни тушунишда уларнинг сўзларидан ёрдам сўраш ёки (бирон бир масалани) аниқлаштиришга ҳожат бўлганида уларнинг сўзларидан фойдаланишни биз инкор қилмаймиз, балки унга буюрамиз ва шунга чақирамиз. Чунки Китобу Суннатнинг ҳидояти йўлида юрганга унинг фойдаси умид қилинади.
Аллома Ибн Абдулбарр раҳимаҳуллоҳ айтдилар (2/172): “Эй биродарим, сенга аслларни сақлаш (ёдлаш) ва уларга эътибор бериш лозим бўлади! Билгинки, кимки суннатларни ва Қуръон ҳукмларини ёдласа, ҳамда фуқаҳоларнинг сўзларига назар солиб, ўз ижтиҳодида уларнинг сўзларидан ёрдам олса, назар қилиб қараш (муҳокама, мубоҳаса) йўлида ўзига калит қилиб олса, суннатларнинг эҳтимолли маъноси бор (яъни, ҳар хил маъно келиб чиқиши мумкин бўлган) жумлаларида тафсир қилиб олса, ва назар (мубоҳаса, муҳокама) қилишдан бошқа ҳамма ҳолларда суннатларга вожиб бўлган тақлидга ўхшаш тақлидни улардан (фуқаҳолардан) биронтасига қилмаса; уламолар ёдлаган ва тадаббур қилган суннатлардан юз ўгирмаса, баҳс, фаҳмлаш ва назарда уларга эргашса, уларнинг фойда бериш ва эътибор қаратишдаги ҳаракатларига шукр қилса; сўзларининг кўпи тўғрилик бўлгани учун уларга ҳамд айтса; худди улар ўзларини хатодан пок демаганларидек уларни хатодан пок демаса, бу одам салафи солиҳлар ушлаган (йўл)нинг толиби ва ушлагувчисидир. Бу киши уларнинг ҳиссасига етишувчи, рушд-ҳидоятларининг гувоҳи, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига ва саҳобалар розияллоҳу анҳум ҳидоятига эргашувчисидир.
Энди кимки ўзини назар солишликдан тийса ва биз зикр қилган нарсаларга қўл силтаса, суннатларга ўз райи билан қарши чиқса, Суннатларгаю ўз райи билан қарши чиқса, ана шу одам адашгандир ва адаштиргувчидир. Бунинг устига яна кимки бундан жоҳил-бехабар бўлса ва илмсиз равишда фатво беришга журъат қилса, у кўрларнинг кўри, йўлдан энг қаттиқ адашгандир”.
Бу махфий қолмаган ҳақдир,
Мени бўлиниб кетган йўллардан узоқ қил.
4. Яна баъзи тақлидчиларда кенг тарқалган ваҳм (нотўғри гумон) борки, у уларни Суннатга эргашишликдан тўсади. Уларга мазҳаблар Суннатга қарама-қаршилиги очиқ-равшан бўлганида: “Суннатга эргашиш мазҳаб соҳибини хатокорга чиқаришни лозим қилади” деб гумон қилишади. Уларнинг наздида хатога чиқариш имомга таъна етказиш дегани. (Улар айтадики:) мусулмонларнинг биронтасига таъна етказиш жоиз эмас экан, имомлардан бир имомга қандай қилиб таъна етказиш жоиз бўлади?
Жавоби: Бундай маъно ботилдир

Хой муслима киз, эхтиёт бўл!
тўпловчи: Абу Жафар ал-Бухорий
Эркак ва аёлларнинг аралашиб юриши харомдир.
Аллохга хамдлар, унинг элчиси, пайгамбарларнинг сўнггиси Мухаммад, унинг оиласи, асхоблари ва уни киёмат кунига кадар суйган ва унга эргашганларнинг барчасига Аллох салавот ва саломлар йўлласин!
Сўнг:
Муслима синглим! Икки жинс–эркак ва аёлнинг бир-бирлари билан аралашиб юришларини номус ва шарафни химоя килиш хамда шубхалардан узок бўлиш учун, харом килиши исломнинг кулайлиги ва имкониятларидандир…
Масалан: хижоб сизга нисбатан бир вохага ўхшайдики, унинг соялари ва буюклиги билан фойдаланасиз… хижоб илмонийлик ва гарблаштириш учун даъват этаётган кимсалар тасвирлаганидек, зиндоннинг бир парчаси эмас… сиз уларнинг фирибларидан эхтиёт бўлинг! Ахир кимматли инжу эхтиёт килиниши керак-ку!!
Мавзунинг далиллари:
Аллох таъоло деди: (Эй Мухаммад), мўминаларга айтинг: «(номахрамлардан) кўзларини юмсинлар, номусларини (харомдан) сакласинлар, тўсишни иложи бўлмаган зийнатларидан бошка зийнатларини кўрсатмасинлар. Рўмоллари билан кўкракларини хам ўрасинлар. Зийнатларини эрлари, оталари, (ўз) ўгиллари, (ўгай) ўгиллари, ака-укалари, жиян (ака-ука ёки опа-сингилларининг бола)лари, ўзларига аралашиб юрадиган (хизматчи) хотинлар, чўрилари, эркаклик хусусиятлари бўлмаган ва улар билан аралашиб юрадиган кишилар ёки аёлларнинг авратларини билмайдиган гўдакларга кўрсатсалар бўлади. Яширган зийнатларини одамлар билиши учун оёкларини оёкларига урмасинлар. Эй мўминлар, хар бирингиз Аллохга тавба килинглар, шояд нажот топсангиз!».
Росулуллох саллоллоху алайхи ва саллам: «аёлларнинг хузурига кирманглар!» дедилар. Ансорлардан бири: ё Росулуллох, хамв (эрнинг эркак якинлари) хакида нима дейсиз? деб сўради. Росулуллох саллоллоху алайхи ва саллам: «хамв ўлим демакдир» деб жавоб бердилар. (Бухорий ва Муслим ривоятлари). (яъни эрнинг дадаси ва бобосидан ташкари барча эркак кариндошлари ака-укалари, жиянлари, амаки-тогалари вахоказолари келин учун номахрамдир).
Росулуллох саллоллоху алайхи ва саллам: «Бир эркак (махрами бўлмаган) аёл билан (хилватда) бирга турмасин. Чунки, уларнинг учинчиси шайтон бўлади» дедилар. (Бухорий ривояти) Росулуллох саллоллоху алайхи ва саллам: «бошингизга бигиз билан урилиши, ўзи учун халол бўлмаган аёлни ушлашидан кўра яхширокдир» дедилар. (Табароний ва Байхакий ривояти . хасан хадис).
Абу Бакр розияллоху анхунинг кизи Асмо розияллоху анхо : «биз эркаклардан юзимизни тўсар эдик» деди. (Хоким ривояти. Имом Бухори ва имом Муслим шартига кўра бу хадиснинг санади сахихдир).
Харом килинган аралашиш кўринишлари:
1- Кизларнинг амаки ва амманинг ўгиллари билан аралашишлари.
2- Кизларнинг тога ва холанинг ўгиллари билан аралашишлари.
3- Келиннинг кайногалари билан аралашишлари.
4- Куёвнинг кайнсингиллар билан аралашишлари.
5- Аёлнинг сутдош огаси билан шу аёлнинг хакикий сингилларининг аралашишлари. (яъни бу аёл билан ана шу эркак бир аёлдан сут эмганлар, сут берувчи аёлнинг онаси эмас)
6- Никох килинмаган, лекин, унаштирилган кизи билан йигитнинг танхо колиши, сухбатлашиши, сайр килиши. Бирок уйланишга жазм килса, махрамларининг хозирлигида, кизга караш хукуки бордир.
7- Мехмонхона каби баъзи ерларда хизматкор эркакларнинг аёллар турган тарафларга кириб аралашиб юришлари.
8- «Калбим сут каби оппок», «хамма нарса нийятга боглик» деган бахона билан бегона бўлган барча эркаклар билан аралашиш.
9- Кампирларнинг бегона эркаклар билан танхо колишлари. Чунки, шариат уларга юзларини очишга рухсат берган, холос.
10- Аёлларнинг кибладошим ёки «кариндошим» деган бахоналар билан бегона эркаклар билан аралашиб юришлари.
11- Балогат ёшига етмаган кизларнинг «булар хали сагира» деган бахона билан бегона бўлган ёшлар ва эркаклар билан аралашиб юришларига эътибор бермаслик. Аммо хаёли бўлишлари улар учун яхширокдир.
12- Хайдовчининг сайёраларда бегона аёллар билан танхо колишлари.
13- Баъзи аёлларнинг сафар ёки хажга махрамсиз чикишлари.
14- Олийгох ёки мактабларда ўкувчи киз ва болаларнинг бир синфда аралаш ўкишлари.
15- Олийгох, дорулфунун ва мактабларда аёлларнинг ёшларга, эркакларнинг кизларга рўбарў туриб дарс беришлари.
16- Гарбга юборилган ўкувчиларнинг гарбий оилалар билан аралашишлари ва бир уйда колишлари.
17- Бошлангич синфларга аёлларни муаллима килиб юбориш, икки жинс ўртасидаги аралашишнинг энг хунук бошланиши бўлиши.
18- Аёлларни: «олий - маданий дарсларни ўрганиб келади» деб, гарб мамлакатларига жўнатиш. Бу эса аёлларнинг халокатга олиб борадиган гарбий фикрлар билан захарлаш демакдир.
19- Талаба ва толибаларнинг «синфдан ташкари дарслар» деган бахоналар билан, бир синфда бирга бўлишлари.
20- Дорулфунунда ёзилган иншоларни текшириш учун бириктирилган устозларнинг толибалар билан ёлгиз колишлари.
21- Хусусий муаллимларнинг дарс бахонасида толибалар билан ёлгиз колишлари.
22- Шеърхонлик, илмий мунозаралар ва ё бошка хилма-хил мавзуларда ўтказиладиган кечаларга аёлларнинг боришлари ва эркаклар билан ёнма-ён ўтиришлари.
23- Хамшира ва табибаларнинг бегона( ) эркаклар билан, гарчи табиб ва табиб ёрдамчилари бўлсаларда ёлгиз колишлари.
24- Табибнинг хаста ёки табиба билан ёлгиз колиши.
25- Табибнинг махрамсиз хаста аёл билан ёлгиз колиши.
26- Хеч бир зарурат ва эхтиёжсиз ёки табиба бўла туриб, аёл кишининг (эркак) табибларга бориб аъзоларини кўрсатишлари.
27- Кузатиш, кутиш ва шу каби муносабатларда эркаклар билан аёлларнинг аралашишлари.
28- «Зарурат» деган бахоналар билан дорихона ва тиббий тажрибахоналарда эркаклар билан аёлларнинг аралашиб юришлари.
29- «Оила куни» деган бахоналар билан сайил ва ўйингохларда эркаклар билан аёлларнинг аралашиб юришлари.
30- Аёлларнинг эркаклар билан аралашиши ёки дўкон ва шунга ўхшаш ерларда аёл билан эркакнинг ёлгиз колишлари.
31- Аёлларнинг ошхона ва бошка емакхоналарда аралашиб юришлари.
32- Аёлнинг сайёра, тайёра ва ўтўбисларда махрамсиз сафар килиши.
33- Аёллар билан эркакларнинг бозорларда аралашиб юришлари.
34- Эркак суратчилар томонидан аёлларни суратга олиш.
35- Мавлид ва бошка дин номи билан килинаётган, дин эса буюрмаган бидъий муносабатларда эркаклар билан аёлларнинг аралашишлари.
Бундан бошка харом килинган аралашишлар хам бор. Аллох таъолодан барчамизни ўзи суйган ва рози бўлган нарсаларга муваффак килишини сўраймиз… Аллох таъоло пайгамбаримиз ва у зотнинг оиласи ва барча асхобларига салавот ва саломлар йўлласин.

НАСИЯ САВДО ВА ПУЛ АЛМАШТИРИШ ҲАҚИДА
Маълум муддатга (насияга) ёки бўлиб-бўлиб тўлаш (кредит) баробарига тузиладиган бай
Маълум муддатга ёки пулини бўлиб-бўлиб тўлаш муқобилига тузиладиган байга шариат томонидан рухсат берилган. Бироқ бу турдаги бай билан муомала юритадиган кишининг мақсади молдан (товардан) фойдаланиш ёки савдогарчилик қилиш бўлмоғи керак. Аммо унинг мақсади фақат пулга эришиш бўладиган бўлса, муомала макруҳ саналади. Масалан, бир молни маълум муддатга аста-секин тўлаш шарти билан бир кишидан сотиб олиб, сўнг уни бошқа кишига нақд пулга арзон баҳога сотиб юборади. Унинг бу олди-соттидан мақсади фақатгина пулга эришиш бўлиб, уни фуқаҳолар тилида “таварруқ” деб номланади.
Шайхул-ислом Ибн Таймия айтадилар: «Дарҳақиқат унинг (яъни таварруқнинг) макруҳлиги борасида ихтилоф қилинган. Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳумаллоҳ (ундан ривоят қилинган икки қавлнинг бирида) таварруқни кариҳ кўрган. Умар ибн Абдулазиз ҳам шу фикрда бўлиб «Таварруқ рибонинг иниси (укаси), бошқа ривоятда эса рибонинг асли» деб айтган. Бу амалнинг макруҳлиги қувватлироқ».
Бўлиб-бўлиб тўлаш шарти билан тузиладиган бай (байъут тақсит) туфайли ҳосил бўладиган ортиқча маблағ, тўлаш учун берилган муддат муқобилида (баробарида) бўлиб унинг ҳеч қандай зарари йўқ.
Мисрдаги «Дорул ифто» томонидан нашр этилган фатволар китобида қуйидагилар келтирилган: «...насия байи, яъни молни белгиланган баҳога бир неча муддат ўтгандан сўнг тўлаш шарти билан тузиладиган бай ҳам жоиз байлардан деб эътибор қилинган. Бинобарин шариат бўйича байда пулни ўша заҳоти тўлаш ҳам мумкин ёки маълум муддатга кечиктирилса ҳам бўлаверади.»
Саудиядаги фатволар идораси нақд байни маълум муддатга узайтириш ёки бўлиб-бўлиб тўлаш сабабли қўшиладиган зиёда пулнинг ҳукми ҳақида қуйидагича жавоб берган:
Агар маълум муддатга белгиланган бай шариат нуқтаи назарида мумкин бўлган шартларни ўз ичига олган бўлса, шак-шубҳасиз бу бай жоиз. Шунингдек пулни бўлиб-бўлиб тўлашнинг ҳам зиёни йўқ. Фақат тўланадиган пулларнинг миқдори ва уларнинг муддатлари аниқ маълум бўлиши лозим.
Аллоҳ таоло айтади:
﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ ﴾
«Эй мўминлар, бир-бирларингиз билан (маълум муддатга) қарз муомаласини қилсангиз, ёзиб қўйинглар!».
Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنْ أَسْلَفَ فِي شَيْءٍ فَفِي كَيْلٍ مَعْلُومٍ وَوَزْنٍ مَعْلُومٍ إِلَى أَجَلٍ مَعْلُومٍ (رواه البخاري)
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар:
«Кимда-ким бирон нарса учун олдиндан ҳақ тўлаб қўйган бўлса, ўлчови, вазни ва муддати маълум нарсада ҳақ тўласин».
Ҳадисда келган «Барира» қиссаси ҳам юқоридаги сўзимизга далил бўла олади. Қиссада Барира исмли чўри аёл ҳар йили бир уқийя (12 дирҳамга тенг) бериш муқобилига ўзини ўзи хўжайинидан тўққиз уқийяга сотиб олган. Бу ҳам бўлиб-бўлиб тўлаш байи деб аталади. Уни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам инкор этмаганлар. Ушбу муомалада пул молнинг нақд баҳосига тўғри келсин ёки қўшиб белгиланган муҳлат сабабли ундан кўра ортиқроқ бўлсин, унинг фарқи йўқ. Аллоҳ тавфиқ ато этгувчи зотдир.
Савол: Битта қўйни иккита ёки учта қўй эвазига, йигирма йил ёки ундан ҳам кўпроққа насияга сотса бўладими?
Жавоб: Нақд турган ҳайвонни бир ёки бир нечта ҳайвонга хоҳ яқин, хоҳ узоқ муддатга бўлиб-бўлиб тўлаш билан бўлса ҳам, насияга сотиш жоиз. Фақат бўлиб-бўлиб тўланганда тўловни аниқ белгилайдиган сифатлар билан таъйинлаш лозим. Тўланадиган ҳайвон хоҳ сотилган ҳайвоннинг жинсидан, хоҳ бошқасидан бўлсин, бунинг аҳамияти йўқ. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир туяни иккита садақа-закот туясига (яъни садақа туялари келганда бериш шарти билан) сотиб олганлар».
Бўлиб-бўлиб тўлаш (кредит) байига тегишли муҳим нуқталар
Биринчи: Агар кредитга бирон нарса сотиб олсангиз, унинг пули зиммангизда қарз бўлиб қолади. Ана шундан кейин сотувчининг «Агар кредитни ўз вақтида тўламасангиз қарзга яна фоиз қўшилади» деб айтиши ножоиз.
﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَةً وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ a وَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴾
«Эй мўминлар, (берган қарзларингизни) бир неча баробар қилиб олиш билан судхўрлик қилмангиз! Аллоҳдан қўрқингиз! (Шунда) шояд нажот топгайсиз. Кофирлар учун тайёрлаб қўйилган дўзахдан қўрқингиз. Аллоҳ ва пайғамбарига итоат қилингиз. Шояд Аллоҳнинг раҳматига мушарраф бўлсангиз».
Агар сиз ночор ҳолга тушиб қолсангиз, қўлингизга қарзни ўтайдиган миқдорда пул тушгунига қадар, у кутиб туриши лозим. Аммо сизнинг ночорлигингиз шу даражага бориб етсаки, унда ўша олинган нарсани сотиб қарзни тўлаш керак бўлиб қолса, ўша нарса сотилгандан кейин ҳақдорга қолган ҳаққини берилади, холос. Баъзилар қарздор қарзини ўташдан ожиз бўлиб қолса, дарҳол унга сотган нарсасини бутунлай тортиб олади, гарчи унинг қиймати қолган ҳаққидан кўп бўлса ҳам. Бу иш дуруст эмас, бу бировларнинг молини ҳаром йўл билан ейишдир. У ўз ҳаққини олиб қолганини қарздорга бериши керак.
Иккинчи: Айрим кишилар орага товар киритиш йўли билан ҳийла қилишга уринишади, уларнинг асл мақсадлари ўн сўм бериб ўн икки сўм олиш бўлади. Улар ўзича гўё молни насияга сотгандек бўлишади. Аммо бу қилган ишлари пулни пулга сотишдан ўзга нарса эмас.
Шайхул-ислом Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳга савол беришди: Бир киши бировдан минг дирҳам пулни бир йилга бир минг икки юз дирҳам қилиб қайтариб бериш шарти билан сўради-да унга минг дирҳамга от ёки газлама сотди ва ундан ҳалиги молни насияга бир минг икки юз дирҳамга сотиб олди. Мана шу иши жоизми?
Жавоб: Йўқ. Бу саҳобалар ва уламолар жумҳурининг иттифоқи билан ҳаром қилинган рибодир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатлари ҳам бунга очиқ далолат қилади. Бир киши ипак сотиб, сўнгра ўша ипакнинг ўзини бир дирҳам ошиғига насияга сотиб олган экан. Ана шу киши ҳақида Абдуллоҳ ибн Аббосдан сўрашди. У киши: «Дирҳамлар билан дирҳамлар (олди-сотди қилиниб) орага ипак киритиб қўйилибди», деб жавоб берибдилар. Ушбу саволни Анас ибн Моликдан сўраганларида, у киши: «Бу Аллоҳ ва Расули ҳаром қилган амаллардан», деб айтган эканлар. Оиша розияллоҳу анҳо Зайд ибн Арқам билан шунга ўхшаш савдо қилган аёлга: «Жуда ҳам ёмон олди-сотти қилибсан. Зайдга айтиб қўй, агар у тавба қилмаса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга қилган жиҳодини бекор қилибди», деган эканлар.
Демак, кишининг мақсади дирҳамларни дирҳамлар билан насияга айирбошлаш (олди-сотди қилиш) бўлса, ниятига яраша рибо бўлади.
Пулни сотиш ёки алмаштириш
Пулни ўз жинсидан бошқа жинсда бўлган пулга қўлма-қўл топшириш шарти билан сотиш мумкин. Шунинг учун бир Америка долларини ҳозирда 40 қирғиз сўмига ёки ундан озроғи ёки кўпроғига қўлдан-қўлга айнан топшириб сотиш мумкин. Чунки бу бир жинсни ўзидан бошқа бир жинсга сотиш деб эътибор қилинади. Ном жиҳатидан бир хил бўлиш асл ҳақиқатнинг турлича бўлгани учун ҳеч қандай таъсирга эга эмас. Алмаштириш ҳам сотишнинг бир тури.
Пул алмаштиришнинг дуруст бўлиши учун ўша ернинг ўзида пуллар қўлдан-қўлга ўтиши шарт. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилинган қуйидаги ҳадис бунга далил бўлади.
Молик ибн Авс раҳимаҳуллоҳ айтадилар:
عَنْ مَالِكِ بْنِ أَوْسِ بْنِ الْحَدَثَانِ أَنَّهُ قَالَ أَقْبَلْتُ أَقُولُ مَنْ يَصْطَرِفُ الدَّرَاهِمَ فَقَالَ طَلْحَةُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ وَهُوَ عِنْدَ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ أَرِنَا ذَهَبَكَ ثُمَّ ائْتِنَا إِذَا جَاءَ خَادِمُنَا نُعْطِكَ وَرِقَكَ فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ كَلَّا وَاللَّهِ لَتُعْطِيَنَّهُ وَرِقَهُ أَوْ لَتَرُدَّنَّ إِلَيْهِ ذَهَبَهُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ الْوَرِقُ بِالذَّهَبِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ وَالْبُرُّ بِالْبُرِّ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ وَالشَّعِيرُ بِالشَّعِيرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ وَالتَّمْرُ بِالتَّمْرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ (رواه مسلم)
Талҳа ибн Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳу Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг ҳузурларида экан. Мен келиб: «Ким (динор-олтинимни) дирҳамга (яъни кумушга) алиштириб беради?», деб сўраган эдим, Талҳа: «Олтинингни бизга бер, хизматчимиз келгач кумушингни берамиз», деди.
Шунда Умар розияллоҳу анҳу айтдилар: «Йўқ! Аллоҳга қасамки, ё унга кумушини берасан, ё эса олтинини қайтариб берасан. Чунки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Олтинни кумушга сотиш рибо бўлади, магар ҳа'a ва ҳа'a (яъни, ҳар иккиси бир бирига буни ол, буни ол, дейиш маъносида – қўлма-қўл) бўлсагина (рибо бўлмайди), буғдойни буғдойга сотиш рибодир, магар ҳа'a ва ҳа'a бўлсагина (рибо бўлмайди), арпани арпага сотиш рибодир, магар ҳа'a ва ҳа'a бўлсагина (рибо бўлмайди), хурмони хурмога сотиш рибодир, магар ҳа'a ва ҳа'a бўлсагина (рибо бўлмайди), деб марҳамат қилганлар.»
Демак, бировга сўм бериб долларни эртага ёки бирон соатдан кейин оламан, дейиш ҳам, ёки берасан дейиш ҳам дуруст бўлмайди. Гарчи у омонатдор киши бўлса ҳам. Албатта ўша ерда ва ўша вақтнинг ўзида олди-берди қилмоқ даркор. Уламолар олди-соттининг бу турини шарҳлашар экан шундай деганлар: агар сарроф (пул олди-соттиси билан шуғулланувчи) мижоздан пулни олиб унга берадиган алмаштирилаётган пулни олиб келиш учун дўконининг нариги бурчагида турган хизона (сейф) га бориб келса (гарчи икки-уч қадам бўлса ҳам) рибо бўлади деганлар. Чунки бунда олди сотти қўлма-қўл бўлмади. Аммо турган ерида мижоздан пулни олиб чўнтагига солиб, бошқа чўнтагидан алмаштирилаётган пулни чиқариб берса дуруст.
Ибн Қудома раҳимаҳуллоҳ айтадилар:
«Сарф (яъни пул айирбошлаш) пулларни ўзаро бир-бирига сотиш демакдир. Унинг тўғри бўлиши учун муомала жойида олди-берди қилиш уламолар ўртасида ихтилофсиз шарт қилинган».
Ибнул Мунзир раҳимаҳуллоҳ айтадилар:
«Аҳли илмлар орасида биз билган барча олимлар иттифоқ қилишганки: Пул алмаштирмоқчи бўлган кишилар олди-берди қилмасдан ажралиб кетишса, шак-шубҳасиз муомала фосид (бузилган) бўлади.»
Шу ўринда бугунги кунда анча долзарб бўлган яна бир масалани айтиб ўтсак; ўзга юртда ишлаб юрган бир киши оила аъзоларига пул юбормоқчи бўлиб банкка бориб 1000$ берса, банк бу пулни сўм ҳолида унинг оила аъзоларига маълум муддатдан кейин беришини айтса ва бу хизмат учун ҳақ олса, бунинг кўриниши пул айрбошлаш лекин қўлма-қўл бўлмаётганга ўхшайди. Ундай эмас, бу иш тўғри, чунки банк ўша одамдан пулни олиши билан бугуннинг курси-баҳоси билан шунча минг сўм берилади деб фактура ёзиб унинг қўлига беради. Ана шу фактура олинган пул ўрнига ўтади. Пул эса банкнинг зиммасида то етказиб бергунича омонат бўлиб қолади. Ёки маълум муддатдан кейин 1000 доллар берилади деб ёзиб беради ва бунинг эвазига хизмат ҳаққи олади. Унинг бу иши минг бир олиб минг берганга ўхшайди. Аслида эса у шу хизматни қилганига иш ҳаққи олмоқда, холос. Бу иш ҳаққининг % билан белгиланиши муомалага путур еткизмайди. Шунинг учун бу каби муомалаларни қилувчи кишилар ёзма равишда қилсалар шубҳадан йироқ бўладилар.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ҳар бир иш нийятга боғлиқ, кимнинг нийяти бузуқ бўлса иши ҳам шундай бўлади, кимнинг нийяти тўғри бўлса иши ҳам шундай бўлади.
Мақолани ИНТ тайёрлади.
Таварруқ истилоҳи-термини арабча “вариқ” кумуш сўзидан олинган. Бу муомалани қилган кишининг мақсади фақат пул-кумушга эришиш бўлгани учун уни “таварруқ” “кумушга эришиш” деб номланган.
«Бақара»: 282.
Имом Бухорий ривояти.
Бухорий ва Муслим ривояти.
Ҳоким ва Байҳақий ривояти.
«Оли-Имрон»: 130-132 оятлар.
Имом Муслим ривояти.

Muqaddima

Barcha maqtov-olqishlar Alloh uchundir.Allohni maqtaymiz,undan yordam so’raymiz,nafslarimizni yomonliklaridan Allohnining panohiga o’tamiz.Alloh to’gri yo’lga to’g’irlab qo’ygan kishini adashtirguvchi yo’qdir va U adashtirib qo’ygan kishi u-n to’g’ri yo’l ko’rsatguvchi yo’qdir.Allohdan boshqaga sig’inishga,ibodat qilishga loyiq biron bir iloh yo’qligiga guvohlik beraman va Muhammad Uning quli va e’lchisi ekanligiga guvohlik beraman.


3. 102. Ey, imon keltirganlar! Allohdan chinakam qo'rquv bilan qo'rqingiz va musulmon bo'lmay dunyodan o'tmangiz! (Al-'Imran)

4. 1. Ey, odamlar! Sizlarni bir jon (Odam)dan yaratgan va undan jufti (Havvo)ni yaratgan hamda ikkisidan ko'p erkak va ayollarni taratgan Rabbingizdan qo'rqingiz! Shuningdek, o'rtalaringizdagi o'zaro muomalada nomi keltiriluvchi Allohdan va qarindoshlar (aloqasini uzish)dan qo'rqingiz! Albatta, Alloh sizlarni kuzatib turuvchidir. (An-Nisa)

33.70. Ey, mo’minlar, Allohdan qo'rqinglar va to'g'ri so'zlanglar! 71. (Shunda Alloh) ishlaringizni o'nglar va gunohlaringizni mag'firat etar. Kimki Allohga va Uning payg'ambariga itoat etsa, bas, u ulug' yutuqqa erishibdi. (Al-Ahzab)

Payg’ambarimizga ,ahl-oilalariga,sahobalarga va qiyomat kunigacha bularga ergashgan kishilarga Allohning maqtovlari va ko’p salomlari bo’lsin!

Allohning huzuriga borganimizda azobdan saqlanishlikka va Jannatga olib kirishlikka sabab bo’ladi degan umid bilan bu Tavhid risolamizni mana shu hojat hutbasi bilan boshladik.Alloh ishlarning eng yomoni bo’lgan bidi’atdan bizni saqlab,so’zlarning eng to’g’ri bo’lgan O’zining kalomi va yo’llarning eng yahshisi va haqiyqiysi bo’lgan rasuli Muhammad sallallohu alayhi va sallam yo’lida sobit qilsin!

Hozirgi biz bilan zamondosh bo’lgan odamlar orasida haqiqiy iymon sohibi bo’lish kun o’tishi bilan nihoyatda murakkablashib bormoqda.Kuchayib borayotgan fitnalardan Alloh taoloning o’zi saqlamasa chuqur adashib, razil umrga giriftor bo’lib qolish yaqqol ko’rinib qolgan.


Sadoat zamonasidagi sahobiylar hayoti va ularning qilgan amallarini eslab ko'zlarimizga yoshlar olib Alloh taolodan ko'p mag'firat so'rab qolamiz xolos.Chunki ba'zan bizda deyarli Islomni nomidan boshqa hech narsa qolmaganday bo'lib tuyuladi.Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam:"Insonlar orasida faqat namozgina qoladi..." deb xabar berganlari buning isbotidir.Shuning uchun siz aziz musulmon birodarlar bilan birgalikda bu fitnalardan saqlanib musulmon holdagina vafot etishimiz uchun ushbu tavhid risolamizni yozmoqdamiz.
Bizni vujudga keltirgan va ko'p marhamatlar nasib qilayotgan Robbimiz bizdan rozi bo'lib qolishini iltijo qilamiz! Omin!

Mo'minning niyati

Umar raziyallohu anhu aytadilar:men,Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam quyidagi so'zlarni aytayotganlarini eshitdim,u kishi:"Barcha amallar niyatlar bilan (e'tibor qilinadi),har bir kishi o'zining qilgan niyatiga qarab mukofot yoki jazo oladi,bas kimki dunyo uchun bir joydan boshqa bir joyga hijrat qilib borgan bo'lsa,o'sha narsaga yetadi,yoki bir ayol uchun bo'lsa, uni nikohlab oladi.Demak,uning hijrati nima maqsad bilan bo'lgan bo'lsa,o'sha maqsadi e'tiborga olinadi" (Bu hadisni Buxoriy u kishidan boshqalar rivoyat qilishgan).


Niyat qalb amalidir,jasadning boshqa bir a'zosiga buning aloqasi yo'q.Mo'min kishi biron-bir ibodatni barpo qilishda niyatini qalbidan o'tkazadi,ya'ni ibodatning qay turini barpo qilishda niyatini qalbidan o'tkazadi.Niyat har bir amalning avvalida bo'ladi.Har bir amal uchun niyat qilish lozimdir.Imom Buxoriy yuqoridagi hadisni o'z hadis to'plamlarining avvalida keltirganlar.Shuning uchun ba'zi hadis olimlari:amallar turlicha bo'ladi,niyatlar turlicha bo'lgani kabi,Buxoriy bu amallari bilan Alloh taolo roziligini niyat qilganlariga ishora tariqasida bu hadisni kitoblarining avvalida keltirganlar,degan fikrlarni bildirishadi.Alloh taolo bularning hammarini o'z rahmatiga olsin!Shuning uchun,aziz birodarlar,biz ham har bir ishlarimizda Alloh taolo rozi bo'ladigan yaxshi niyat qilishingiz uchun biz ham bu mavzuni risolaning avvalida keltirdik.


Birinchi dars.Tavhid

La ilaha illalloh deyishga,Alloh taoloni ibodatda yolg'izlashga tavhid deyiladi.Yolg'iz Alloh taoloning O'zigagina ibodat qiluvchi va Undan boshqa hech bir narsaga ibodat qilmaydigan kishiga muvahhid deyiladi.Muvahhid bo'lishni Alloh taolo hammamizga nasib etsin! Payg'ambarlarning asosiy vazifalari insoniyatga tavhidni buyurish bo'lgan.Payg'ambarlar orasida Muhammad sollallohu alayhi vasallam payg'ambarimiz insoniyatdan tashqari jin toifasiga ham mana shu buyruqni buyurish uchun yuborilganlar.Yana,bizga ma'lum bo'lishicha Muso alayhissalom (u kishiga Allohning salomi bo'lsin) jinlarga ham payg'ambar bo'lib kelganlar,lekin bu kishi faqat Banu Isroil qavmiga yuborilgandirlar,barcha insonlarga emas. Alloh taoloning huzuriga tavhidsiz borgan har qanday odam bo'lsa ham najot topa olmaydi.
Imom Abu Ja'far at-Tahoviy o'zlarining e'tiqod to'g'risida yozgan kitoblarida quyidagi iborani keltiradilar:”Alloh taoloning tavhidi to'g'risida bizga nasib qilgan tavhiqi (to'g'ri hayoti) bilan unga e'tiqod qilgan holda aytamiz:Albatta Alloh yolg'izdir,Uning biror-bir sherigi yo'qdir.Payg'ambarlar chaqirig'ining avvali ham tavhid bo'lgan.Alloh taolo A'rof surasining 59-oyatida:
"Qasamki,Nuhni o'z qavmiga yubordik.Bas,u:ey qovmim,Allohga ibodat qilinglar!Sizlar uchun Undan o'zga biron iloh yo'qdir",deb xabar berdi”(7:59).

Boshqa payg'ambarlar ham (Allohning ularga salomi bo'lsin) eng birinchi tavhidga chaqirganlari to'g'risida Alloh taolo bizga Qur'on orqali bildirdi.Ibnu Abbos raziyallohu anhumo rivoyat qiladilar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam :"Odamlar to La ilaha illalloh deb guvohlik bermagunlaricha ular bilan jang qilishga buyurildim",dedilar (Buxoriy va Muslim rivoyat qilishdi). Alloh taoloni yolg'iz deyish - Uning O'zigagina ibodat qilib, Undan boshqasiga ibodat qilmaslik degani bo'ladi. Yolg'iz Allohni iloh deb, Unga ibodat qilmayotgan odam yolg'onchi bo'lib, Allohdan boshqasiga ibodat qilayotgani aniqdir.Alloh taolodan boshqa bir narsaga ibodat qilib o'tgan kishi jannatdan mahrum bo'lib, azobga giriftor bo'ladi. Ey Alloh, biz sendan jannatni so'rab,do'zaxdan Sening panohingga o'tamiz!


Muhtaram mudarris o'quvchilarga quyidagi savollar bilan murojaat qilsinlar:
1.Tavhid deb nimaga aytiladi?
2.Allohning yolg'iz O'zini iloh deb,Unga ibodat qilmayotgan odamni dunyo va oxiratda baxtli bo'lgan muvahhid desa bo'ladimi?
3.Niyat haqida gapirib bering.

Ikkinchi dars.Tavhidning qismlari

Tavhid uch qismga bo'linadi:
1.Tavhidur-rububiyah
2.Tavhidul-ululiyah
3.Tavhidul-asmoi vas-sifot





Tavhidur-rububiyah

Alloh taoloni fe'llarida yolg'izlashga tavhidur-rububiyah deyiladi,ya'ni Alloh taoloning fe'llari faqat Uning O'zigagina xosdir.Maxluqlarning fe'llari esa bularning o'zlariga xos tarzdadir.Ko'zimizga ko'rinib turgan borliq,mavjudotning barchasiga maxluq deyiladi. Osmonlar,yer,quyosh,oy,boshqa sayyoralar,yulduzlar,farishtalar,jinlar,odamlar,hayvonlar olami,o'simliklar olami va bundan boshqa ko'p narsalarga maxluq deyiladi.Bu narsalar o'z-o'zidan paydo bo'lib qolgani yo'q va adashgan faylasuflar aytganlaridek ham emas. Faylasuflar,Alloh taolo o'z marhamati bilan insoniyatga xizmat qilishi uchun yaratgan bu mavjudotlarni tabiat in'omlari yoki bularni hayron qoldirganda tabiat mo'jizalari deyishdi. Alloh taoloning maxluqlarini mo'jizalarini tabiat mo'jizasi yoki tabiat in'omi deyish muvahhidlarga zid bo'lgan faylasuflar sifatlaridandir.
Ey aziz birodar,Alloh taolo sizni O'z marhamatiga olsin,bu maxluqot,mavjudotlarni yaratish fe'liga ega bo'lgan Alloh taolodan boshqa bir zot bor degan odamni aqlli odam desa bo'ladimi? Albatta yo'q!Bu maxluqotning barchasini Alloh taolo yaratgan.Bularning harakatlarini ham Uning O'zi yaratgan.Biron-bir maxluq Alloh unga yaratgan harakatdan boshqa bir harakatga qodir bo'la olmaydi.Hammalari doim Alloh taologa bo'yinsunib turadi.Inson bir kunda necha xil harakat qilganining hisobiga yeta olmaydi.Insonning har bir soniyada qilib turgan fe'lini ham Alloh taolo yaratgan.Mana shunday diniy tushunchada bo'lish haqiqiy mo'minlarning sifatlari bilan sifatlanishdir.Mana shunday diniy tushunchada bo'lmagan odam Alloh taoloning huzurida najot topa olmaydi.Insonlar fe'llarini o'zlari yaratadi,Alloh taolo bunga qodir emas,degan bir qancha toifalar adashib ketishdi.Eng to'g'ri e'tiqod bo'lgan ahli sunnat val-jamoat e'tiqodidan ajralib qolishdi.Alloh taolo barchamizni zalolatdan saqlsin!

Bu maxluqlarning Xoliqi (Yaratuvchisi) Alloh taolo ekan,bularga rizq,hayot va hayotdan keyin mamotni ham Alloh taoloning O'zi taqsimlab,belgilab qo'ydi.

Biror bir maxluq boshqa bir maxluqqa sening rizqini men beryapman,deyishga haqqi yo'q.Ishlarining ham barchasini boshqarib turuvchi Alloh taoloning O'zidir.
Ey aziz birodar,Alloh taolo sizni O'z marhamatiga olsin,shunday qudratli zot bo'lgan Alloh taologina ibodat qilishga loyiq,boshqasi emas.Uning sherigi yo'qdir.Shunday qudratli zot bo'lgan Alloh taoloni qo'yib,faryodini eshitmaydigan yulduzga,duosiga quloq sololmaydigan buloqqa,go'shtu-qon bilan ishi yo'q qabrga va bundan boshqa narsalarga ibodat qilayotgan odamlarni kim desa bo'ladi...

Al-Xoliq faqat Alloh taoloning O'zi ekanligi har qanday kofir ham,mushrik ham tan olishga majburdir,tan oladi ham.Tan olmayman degan qalbidagi narsaning teskarisini tili bilan aytayotgan yolg'onchidir.Alloh taolo Luqmon surasining 25-oyatida:

"Qasamki,agar ularda "Osmonlar va yerni kim yaratgan?",deb so'rasangiz albatta Alloh deyishadi"(31:25),degan.Ey Alloh Sendan jannatni so'rab,do'zaxdan panoh so'raymiz.


O'quvchiga beriladigan savollar:
1.Tavhid necha qismga bo'linadi?
2.Rizqlar taqsimlanib va umrlar o'lchanib qo'yilga ekan,siz Alloh taologa duo qilishda ko'proq nima haqida so'ragan bo'lar edingiz?
3.Yaratishga qodir bo'la olmaydigan narsa iloh bo'la oladimi?

Uchinchi dars.Tavhidur-rububiyahni davomi


Olamlarning Xoliqi yagona Alloh taoloning O'zidir.Bu tavhid haq tavhiddir.Bunda biror-bir shak-shubha yo'qdir.Odam bolasidan biror-bir toifa bu tavhidga qarshilik qilmagan.Alloh taologa maqtovlar bo'lsinki,qalblarni bu tavhidni iqror qilishga moyil qilib yaratgan.Tug'iladigan har bir bola bu salomat qalb bilan tug'iladi.Uning aqli bo'lmasa ham,hali ko'p narsani tushunmasa ham islomiy tabiatda tug'iladi.Agar shu yoshligida vafot etsa jannat ahlidan bo'ladi degan rivoyat ham bor,agarchi u yahudiy,nasroniy yoki majusiy (otashparst) ota-onadan tug'ilib,yoshligidan vafot etgan bo'lsa ham.Tavhidur-rububiyah hammaga aniq,ma'lum bo'lsada,bir qancha toifalar bu to'g'risida chuqur kirib ketishdi.Aniq narsa bayonga muhtoj bo'lmaydi.

Zolimlarning zolimrog'i bo'lib, o'zini rab deyishgacha borgan podshoh Firavn ham bu tavhidni iqror qilgan.Alloh taolo buni bizga xabar berdi.

Alloh taolo Anbiyo surasining 22-oyatida:

" Agar Allohdan boshqa ilohlar bo'lganida edi, albatta buzulib ketar edi"(21:22). Ya'ni osmonlar va yerda Alloh taolodan boshqa ilohlar bo'lganida edi, bu nozik nizom bilan doim harakatda bo'lib turgan osmonlar va yer buzilib ketar edi. Podshoh bitta bo'ladi. Agar podshohlar ko'p bo'lsa, hech qachon biror-bir narsaga ittifoq qila olmaydilar.

Abu Hanifa rohimahullohdan (Alloh u kishini O'z rahmatiga olsin) hikoya qiladilar: Zindiqlar (ya'ni ichki holatlari kofirlashib ketgan kishilar, ba'zi rivoyatlarda ahli kalomlar) bir necha kishi bo'lib bu kishidan yaratuvchining mavjudligi to'g'risida so'rashdi. Shunda Abu Hanifa ularga:" Bu masalga kirishdan oldin menga dengizdagi og'ir yuklar ortilgan kema haqida gapiringlarchi...Unda tijorat qilinadigan turli mollar bor, lekin biror-bir qo'riqlab turuvchi qorovuli ham, kemani haydovchisi ham yo'q. Ammo bu kema boradi, keladi, sayr qiladi, katta to'lqinlarga uchrab ulardan qutulguncha ularni kesib o'tadi, xohlagan tomoniga sayr qiladi, lekin uni haydab turgan haydovchisi yo'q", dedilar.
Shunda zindiqlar:" Bu aqlli odamning gapi emas" deyishdi. Abu Hanifa ularga:" Sizlarga musibat bo'lsin, bu mavjudot, undagi balandlik va pastliklar borligi aniq, chiroyli qilib qo'yilgan narsalari bor bo'lib, yaratuvchisi - bor qiluvchisi bo'lmasinmi?" Ularga bu juda chiroyli, yorqin javob bo'ldi. Ularga haqiqatga qaytishib, Abu Hanifa oldida musulmon bo'lishdi.

Tavhidul-rububiyah ma'lumdir. Alloh taolo O'z payg'ambalarini bu uchun yubormadi. Tavhidul-uluhiyah tavhidur-rububiyahni o'z ichiga oladi. Alloh taoloninig huzuriga borganimda do'zaxdan najot topib, jannatga doxil bo'lsam deb umid qilgan odam tavhidul-uluhiyahga muvahhid bo'lmog'i lozimdir.


Savollar:
1.Alloh taoloning borligi to'g'risida musulmon bo'lmagan odam sizdan so'rasa, qanday javob berasiz?
2.Yaratuvchi zotni gapirib bering.
3.Tavhidur-rububiyahni qisqacha tushuntirib bering.

To'rtinchi dars. Tavhidul-uluhiyah

Alloh taolo va Uning rasuli Muhammad sollallohu alayhi vasallam shari'at qonunlariga kiritgan ibodatning barcha turlariga yolg'iz Alloh taoloning O'zi haqli, Uning biror-bir sherigi yo'q deb, ilmiga amal qolgan kishini muvahhid deyiladi.


So'zimizning boshida aytamizki, dunyo va oxiratdagi barcha baxtu-saodat mana shu tavhidga muvahhid bo'lgan kishidadir. Kimniki Alloh taolo tavhidga muvahhid qilgan bo'lsa, Alloh taologa maqtov va olqishlar aytsin! Chunki, bu odamni Alloh taolo yaxshi ko'ribdi, huzuridagi rohat maskaniga olib boradigan yo'ldan yurishni nasib etibdi. Al-hamdu lillahi robbil-'alamin!
Ishning avvali ham, oxiri ham shu tavhiddir.Hayotining avvalida, endi tili chiqayotgan bolaga "La ilaha illalloh" o'rgatilganda bu kalimani talaffuz qilsa, muvahhid bo'ladi. Aql yuritish yoshiga yetganda,"tavhid kalimasini aytgin, oldin sen yosh eding, aqling yo'q edi", deb aytilmaydi, balki tahorat va namozga buyuriladi. Avvalgi vojib ham, oxirgi vojib ham shu tavhiddir. Hadisi sharifda payg'ambarimiz Rasulolloh sollallohu alayhi vasallam:"Kimniki oxirgi kalomi La ilaha illalloh bo'lsa, jannatga kiradi", dedilar.

Yuqoridagi ibodatning barcha turlari yolg'iz Alloh taolo uchun dedik. Bular: duo qilish, namoz o'qish, maqtash (ya'ni Allohga hos bo'lgan maqtov) ulug'lash, muhabbatning eng oliysi, Allohga hos bo'lgan umid, qurbonlik qilish, nazr qilish, yordam so'rash va boshqalar. Bu ibodat turlari to'g'risida yana to'xtalib o'tamiz, inshaalloh (agar Alloh xohlasa)!

Tavhidul-uluhiyani kofirlar inkor qiladilar. Kim musulmon, kim kofir yo mushrik ekanligini mana shu tavhid ajratadi, agarchi bir-biriga yaqin bo'lgan odamlar bo'lsa ham, shu tavhid tufayli oralari uzoqlashadi. Bu tavhidga muvahhid bo'lmagan kishini boshqa bir muvahhid kishi qalbidan yaxshi ko'rishligiga iymon ro'xsat bermaydi. Biz Alloh taolo uchun yaxshi ko'rib va Alloh taolo uchun yomon ko'rib iymonimizni mukammal qilamiz. Hadisi sharifda payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam:"Kimki Alloh uchun yaxshi ko'rsa, Alloh uchun yomon ko'rsa, Alloh uchun bersa va Alloh uchun qaytarsa haqiqatda iymonini mukammal qilibdi", dedilar.


Savollar:
1.Muvahhid bo'lmagan ota yo onaga muvahhid bo'lgan bola qanday muomalada bo'lmog'i lozim? (bu savolni javobida mudarris quyidagi nuqtani unutmasligi kerak, ya'ni har qanday ota-ona hurmatlidir, xizmat qilinishiga haqlidir. Biz Alloh taologa gunohkor bo'lib qolmaydigan ishlarda ota-onaga yaxshilik qilishga buyurilganmiz).
2.Muvahhid bo'lmagan odam, odamlar uchun dunyodagi hayotlarida yaxshi bir amal qilsa Alloh taologa xush bo'ladimi? Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam hayotlaridan bunga misol keltira olasmi?
3.Yahud va nasorolar muvahhidmi?

Beshinchi dars. Tavhidul-uluhiyaning davomi

Barcha payg'ambarlar ummatlariga (bu so'zning bayoni inshaAlloh keladi) Alloh taoloning O'zigagina ibodat qilish bo'lgan tavhidul-uluhiyaga da'vat qilishgan. Bu da'vatni ijobat qilib ergashganlarga jannat bashiratini berishgan. Ijobat qilmasdan o'z kofirligini va mushrikligida qolganlarni do'zax azobidan ogohlantirishgan.
Kofirlar, mushriklar payg'ambarlar bilan Allohning borligi, hayot berib keyin vafot ettirishi yo rizq berishiligi to'g'risida husumat qilishmagan. Bu narsalarga kofirlar ham mushriklar ham iqror bo'lishgan. Balki yolg'iz Alloh taoloning O'zigagina ibodat qilishda husumat qilishgan. Payg'ambarlarni qiynashgan, hatto ba'zilarini qatl qilishgan. Har bir qabila o'z millatini fahrlab solih bir farzandining haykalini yasab, unga ibodat qilib kelgan. Bu haykalni ziynatlagan, ulug'lagan va oldida bayramlar o'tkazib kelgan. Haykal, but va sanamlar yasab, ularni ulug'lash qachon paydo bo'lgan, degan savolga javob beramiz. Mufassirlar (Qur'onning ma'nosini kengaytirib bayon qiluvchilar)ning aytishlaricha, Odam alayhissalom bilan Nuh alayhissalom oralarida o'nta avlod o'tdi. Ularning barchalari Islomda edilar. Sanamlar (toshdan o'yilgan haykal)ga ibodat qilishning avvali, vafot etgan solih kishilarni ulug'lash bilan boshlandi. O'sha zamonda bir necha solih kishilar vafot etganda, ular bilan zamondosh bo'lgan qovmlari ularning qabrlari ustiga masjidlar bino qilishgan. O'sha solih kishilarning holatlari xotira bo'lib qolishligi, qilgan ibodatlari eslatma bo'lishligi va qovmlari o'sha kishilarga o'xshab yurishlari uchun bino qilgan masjidlarining ichlariga ularning suratlarini chizishdi (Shu o'rinda eslatamizki, biz suratkashlikdan, surat osib qo'yishdan qaytarilganmiz.Kechirilmaydigan gunoh bo'lgan shirk mana shundan boshlangan). Oradan bir zamon o'tib haykaltaroshlar bu suratlarning haykallarini yasashib, suratlar o'rniga haykallarini o'rnatishdi. Oradan yana bir zamon o'tgach, mana shu sanamlarini ulug'lab, ibodat qila boshlashdi. Bu sanamlarga o'sha solih kishilarning nomlari qo'yildi. Bularning nomlari to'g'risida Alloh taolo Qur'onida bizga xabar bergan. Yer yuzidagi avvalgi shirk mana shunday boshlandi. Tavhidning ziddida shirk turadi. Muvahhidning ziddida mushrik turadi. Davomi keyingi darsda, inshaalloh!

Savollar:
1.Nima uchun qabrlar ustiga bino qilishadi, bezakli toshlar o'rnatishadi yoki boshqa narsalar topib qilishadi?
2.Shirkning boshlanishi haqida gapirib bering.
3.Tavhidga da'vat qilayotgan odamga aziyat yetkazmasligi mumkinmi?

Oltinchi dars. O'tgan darsning davomi

Masjidlarning ichlariga o'rnatilgan sanamlarga ibodat qilish kuchayib ketdi. Ish og'irlashib ketgach, Alloh taolo O'z marhamati bilan bu odamlarga to'g'ri yo'lni ko'rsatuvchi avvalgi rasulini yubordi.Bu kishi Nuh alayhissalom edilar. Nuh alayhissalom ularga yolg'iz Alloh taoloning O'zigagina ibodat qilishni, Undan boshqasiga ibodat qilmaslikni buyurdilar. U kishiga qavmlari: " Sen bu da'vating bilan ochiqdan-ochiq adashgansan" deyishar edi. " Ota-bobolarimizni bu haykallar ostida ko'rar edik" deyishar edi. Shirk mana shunday boshlandi. Nuh alayhissalom ularni to'qqiz yuz ellik yil tavhidga da'vat qildilar, ular esa tavhidga unamas edilar, Nuh alayhissalomga juda ko'p aziyat berishar edi. Keyin Aloh taolo bir to'fon yuborib, ularning barchasini suvga g'arq qildi. Faqat Nuh alayhissalom va bu kishiga ergashgan ozgina musulmonlarni Alloh taolo bir kemada saqlab qoldi. Tavhidga unamagan Nuh alayhissalomning o'g'lini ham Alloh taolo halok qildi. Alloh taolo payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamgacha bo'lgan barcha payg'ambarlarning tavhidga unamagan ummatlarini turli azoblar bilan halok qilib keldi. Ey Alloh, bizni, zurriyotlarimizni va barcha mo'minlarni vafotimizga qadar muvahhidlikda bo'lib qolishimizni nasib et! Omin!

Har bir pamg'ambarning ummati ikki qismga bo'linadi. Bir qabilaga Alloh taolo payg'ambar yuborsa, shu qabila payg'ambarga ummat hisoblanadi. Payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam barcha insonlar va jinlarga yuborilgandirlar. Bu kishining da'vatini qabul qilib ergashganlarga ummatul-ijobah deyilib, bular qanday tilda gaplashmasin yo qanday tanali bo'lmasin hammalariga musulmon deyiladi. Payg'ambarimiz da'vatlarini ijobat qilmaganlarga ummatul-da'vah deyiladi. Hozirgi zamonimizda har qanday odam yo ijobat qilib musulmon bo'lgan, yo ijobat qilmasdan kofirligida qolgan.
O'tgan zamonda mushriklarning mushrikligi aniq bo'lib ajralib turar edi. Mushrik bo'lib payg'ambarga ergashganman demas edi. Qaysi e'tiqodda bo'lsa, shuni da'vo qilar edi.Bizning jaholat to'lib ketgan zamonimizda ish boshqacha tus olgan. Musulmonligida sodiq bo'lmagan kishi ham "men musulmonman" deyishi odat bo'lib qoldi. Ahyon-ahyonda o'zini hotirjam qilmoqchi bo'lib, Islomiy amallardan bittasini qilib qo'yadi. Alloh taolo Baqara surasining 85-oyatida shu ishni qilgan Banu Isroil qavmini qoralagan:

"Kitobning ba'zisiga iymon keltirib, ba'zisiga kofir bo'lasizlarmi?"(2:85) deb, keyin ularga rasvolik va oxiratda ashaddiy azob bo'lishini zikr qilgan.


Ey aziz birodar, Alloh taolo sizni O'z marhamatiga olsin, Allohning huzuriga borganimizda do'zaxdan najot topib, jannatga kiradigan baxtli-saodatli kishi bo'lsam, deb umid qilgan bo'lsangiz, muvahhid bo'lish tashvishida bo'ling.Har bir aytayotgan so'zim, qilayotgan amalim tavhidga zid bo'lmayaptimikan, deb fikr yuriting. Paygambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Kim muvahhid bo'lgan holda vafot etsa jannatga kiradi, va kim mushrik holda vafot etsa do'zaxga kiradi", degan ma'noda hadis aytganlar. Demak, tavhidul-uluhiyahga muvahhid bo'lmagan kishgi najot topmaydi.

Savollar:
1.Ummatning ikki qismga bo'linishini tushuntirib bering.
2.Darsning oxiridagi hadisning ma'nosini tushuntirib bering.
3.Dunyoda nechta millat bor va Muhammad sollallohu alayhi vasallam yo'llaridan boshqa biror-bir najot topishga sabab bo'ladigan yo'l bormi?

Yettinchi dars. Shirk haqida

Tavhidning ziddida shirk turadi. Kechirilmaydigan eng yomon gunoh shirkdir. Odam bolasi oxiratga borganda asosan shirk keltirganligi tufayli badbaxt bo'lib, azobga giriftor bo'ladi. Shirk keltirgan odamga mushrik deyiladi. Shirk - Allohga bir narsani sherik qilish degani. Masalan: toshga, daraxtga, quyoshga, oyga, payg'ambarga, avliyoga, yulduga, farishtaga yo bundan boshqa narsalarga.
Alloh taolo Niso surasining 116-oyatida:

" Shubhasiz Alloh, Unga shirk keltirmog'likni kechirmaydi va bundan boshqasini xohlagan kishidan kechiradi",(4:116) dedi.

Yana Moida surasining 72-oyatida:

" Albatta kimda-kim Allohga shirk keltirsa, Alloh unga jannatni harom qiladi va borar joyi doi'zax bo'ladi",(5:72) dedi.

Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: Allohni qo'yib boshqasiga ibodat qilish yoki Alloh bilan boshqasiga ham ibodat qilish, boshqasini ham ulug'lash halokatga olib boradi, degan ma'nolarda hadislarida aytganlar.

Shirk - ibodatni o'z o'rnidan boshqa o'rniga qo'yishdir. Kimki Xoliq bilan maxluqni tenglashtirsa, odamlarning eng ahmoqrog'i ekanligida shak-shubha yo'qdir va bu odam aqli ketib qolib, hayvon bilan tenglashib qoladi. Bu odam hech qachon jannatga kirmaydi va biror-bir kishi bunga yordam ham bera olmaydi, agar otasi, onasi, eri, xotini yo farzandi bo'lsa ham.

Sakkizinchi dars. Ibodat turlari

Alloh taoloning maxluqi bo'lgan tuya, mol, qo'y, echki, tovuq yo bundan boshqa hayvonlar faqat Alloh uchun, Allohning nomi bilan so'yiladi. Xalq, vatan, hurriyat, ota, ona, bola, non, dasturxon, suv, yer, osmon, quyosh, oy yo bundan boshqa narsalar bilan qasam ichish qasamdir. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bundan qaytardilar.

Bir ishni odamlar ko'rsin, eshitsin, bilsin, deb qilgan odamning bu ishi, ibodati qabul qilinmaydi, savobdan mahrum bo'lib, gunohkor bo'lib qoladi.

Mushrik hollarida vafot etgan otalarini payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: " Otam do'zaxda" dedilar. Kunlardan bir kun payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam otam, onam qayerda? deb eslaganlarida, Alloh taolo Baqara surasining 119-oyatida: " Siz do'zax ahli haqida so'ralmaysiz", dedi. Qur'on yetti xil qiro'atda o'qildi, boshqa qiroatda: " Siz do'zax ahli haqida savol qilmang", deb Alloh aytdi. Shundan keyin payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ota-onalarini boshqa boshqa eslamagan ekanlar, deb mufassirlar yuqoridagi oyatga shu tavsirni berishgan. Alloh taolo Zumar surasining 65-oyatida:
" (Ey Muhammad), qasamki, agar shirk keltirsangiz, albatta qilgan amalingiz behuda ketar va albatta ziyon ko'rguvchilardan bo'lib qolasiz",(39:65) dedi. Demak, shirkni Alloh taolo - banda tavba qilib haq yo'lga qaytmasa - hech kimdan kechmaydi. Ey Alloh bizni o'zing shirkdan saqlagin, Sen eng mehribon bo'lgan zotsan!

Haqiqiy mo'min kishi Allohdangina qo'rqib aziz insonga aylanadi. Haqiqiy mo'min bo'lmagan odam Allohdan boshqa bir shaxs yo jindan qo'rqib xor bo'ladi. Kimki Allohdan qo'rqqancahlik boshqasidan ham qo'rqsa, katta shirk keltirgan bo'ladi. Alloh taolo mo'minlarni O'ziga do'st tutgan, duosini ijobat qilaman degan, sizlarni albatta jannatga kiritaman degandan keyin mo'min faqat Allohdangina qo'rqib, boshqalar orasida aziz bo'lib yurishimizni nasib etishingni so'raymiz!

Savollar:
1.Shirkni tushuntirib bering.
2.Shirk haqidagi oyatlarni yoddan ayting.
3.Shirkdan saqlanish uchun nima qilgan bo'lar edingiz?
4.Shirk keltirgan odam tavba qilsa bo'ladimi?

Payg'ambarimi sollallohu alayhi vasallam : " Sizlar uchun men qo'rqadiga narsaning eng qo'rqinchlirog'i kichkina shirk", dedilar. " U nima?" deyilganda, " riyo" dedilar.Bizning xalq orasida ho'jako'rsin degan ibora bilan aytiladigan ishlar ham riyodir.

Balog'at yoshiga yetgan kishi o'ziga o'zi bir narsaga erishsam yo shuni qila olsam o'n rakat namoz o'qir edim, yo uch kun ro'za tutgan bo'lar edim kabi ibodatlarni vojib qilishga nazr deyiladi. Nazr faqat Alloh taolo uchun bo'ladi. Boshqasiga qilsa harom bo'ladi, shirk bo'ladi. Masalan: "Oshqozonim tuzalib ketsa uch kun ro'za tutaman" desa, oshqozoni tuzalganda uch kun ro'za tutib berishi vojib bo'ladi. Gunoh bo'ladigan narsaga nazr qilish mumkin emasdir. Mabodo johillik vaqtida farzand ko'rmasdan yurgan bir kishi: "Agar o'g'il ko'rsam, do'stlarimni mast qiluchi ichimlik bilan sug'oraman" degan bo'lsa, farzand ko'rgan vaqtida aql yuritadigan, muvahhid bo'lgan bo'lsa, albatta bu ahdiga vafo qilmaydi. Ba'zi ulamolarimiz payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam nazrdan qaytarganlar deb, nazr qilishni makruh deyishadi. Lekin namoz, ro'za va boshqa shu kabi toatlar bu qaytariq ostiga kirmaydi. Bizning hozirgi zamonamizda: "Agar tijoratimdan katta foyda ko'rsam falon maqbaraning oldiga borib bir qon chiqaraman, yo o'sha maqbaraga bir narsa atab berib kelaman" degan johilona gaplar shariatga to'g'ri kelmaydi. Bu amallar shirkdan holi bo'lmaydi yoki shirk yana ham rivojlanib ketishi uchun xizmat qilib beradi. O'tgan zamondagi budparastlar shu so'zlarni arab yo boshqa tilda aytishar edi, bu yerda hozir maqbaralar bo'lsa, ularda budlar bo'lar edi. Ey Alloh, Johillikdan o'zing bizni saqlagin, oshqozonga, nafsga qul bo'lmasdan Sening O'zinggagina qul bo'lishimizni nasib etgin! Omin!

Qabrlardan yordam so'rash yo ularni Alloh bilan o'zining orasida vosita qilish yo bir avliyoni o'zi va Alloh o'rtasiga qo'yib duo qilish ham shirk amallaridandir. Bu yerda avliyo deyilgani, vafot etib ketgan avliyo haqidadir.

To'qqizinchi dars. Tavhidul-asmoi vas-sifot

Albatta Alloh taoloning ismlari va sifatlari bor deb iymon keltiramiz. Mana shu najot topuvchi va eng to'g'ri e'tiqodda bo'lgan ahli sunnat val-jamoatning e'tiqodidir. Alloh taoloning ismlari va sifatlari yo'qqa chiqargan chiqargan toifalar adashib ketishdi. Alloh taolo O'zining Qur'oni Karimida qanday ismlar bilan ismlagan bo'lsa va qanday sifatlar bilan sifatlagan bo'lsa, biz ham Alloh taoloni mana shu ismlar bilan ismlaymiz va sifatlar bilan sifatlaymiz.

Ahl al-Hadislar kimlar? Ahl al-Hadislarning (boshqa firqalardan) ajratib turguvchi sifatlari qanday?

Sawol :
Ahl al-Hadislar kimlar?
Jawob :
Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ga hamdu sanolar bo’lsin.
Ahl al-hadis (hadis ahllari) iborasi (Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَning) Sunnatlarini qayta tiklab uni boshqalarga ham tashviq qilayotgan firqaga nisbatan qo’llaniladi. Ular (ya’ni ahl al-hadislar) Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ ashoblari bo’lgan aqidaga e’tiqod qilishadi. Salaf solihlardan bo’lmaganlarning aqidasi va a’ql, havoi-nafs yoki (uyqularida) ko’rgan tushlariga ergashmasdan, (ular) dinlarini fahmlash (o’rganish)da Qur’on, Sunnat va salaf solihlarning (Qur’on va Sunnatni qay tarzda tushungan bo’lsalar o’sha) tushunishlariga murojaat qiladilar.
Bu firqa najot topgan (Al-Firqatun Najiya) va g’alaba gilguvchi (At-Toifa Al-Mansura) firqadir. Imomlarning ko’plari quyidagi hadisda zikr qilingan (firqa)dan murod ham najot topguvchi firqa deyishgan, Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ shunday degan ekanlar:
‏ ‏‏ "لاَ تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي ظَاهِرِينَ عَلَى الْحَقِّ لاَ يَضُرُّهُمْ مَنْ خَذَلَهُمْ حَتَّى يَأْتِيَ ‏ ‏أَمْرُ اللَّهِ ‏ ‏وَهُمْ كَذَلِكَ"
“Ummatimdan bir toifa haqda yaqqol ko’rinib boraveradi. Ularni tashlab ketguvchilar ularga zarar qilmaydi va ular bu holatda Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ning amri kelgunicha (Qiyomat Kunigacha) davom etishadi. “ [Muslim 1920]
O’tmish va yaqin tarihda, imomlar shu guruh haqqida ko’plab ta’riflar berib ketishgan. Biz bulardan quyidagilarni tanlashimiz mumkin:
1 – Al-Hakim رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى aytadilar:
“Imom Ahmad ibn Hanbal رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى bu haqda sharh berayotganlarida, (Qiyomat) Soat kelguniga qadar g’alaba qilib qolaveradigan guruh - “ashaab al-hadis” deb juda yahshi tafsir berganlar. Solih (kishilarga) ergashadigan va bizlardan ilgari kelgan Salaflarning izidan boradigan, Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ ning Sunnatlariga asoslangan holda bid’at ahllarining botilliklarini fosh qilganlardan boshqa (yana) kim ham bu ta’rifga haqliroq bo’lishi mumkin?”
[Al-Hakim al-Nisapurining, Ma’rifat ‘Ulum al-Hadis nomli kitobi, 2-3 betlar]
2 – Al-Hotib al-Bag’dodiy رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى aytadilar:
“Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى bu odamlarni – Ahi al–Hadisni – shariatning arkonlaridan qilib qo’ydi va U سُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ular (ahli-hadis) sabablik barcha bid’atlarni yakson qilib tashladi. Ular Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ning mahluqlari orasida eng amonatdorlaridur, Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ bilan ularning ummatlari o’rtasidagi vositachidurlar (ya’ni Ummat bilan Rasulullohni bo’glab turguvchi vositadurlar). Ular (Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ ning) dinlarini muhofaza qilishda juda ham shijoatlikdirlar; ularning nurlari yarqirab turadi; ularning fazilatlari (har kimga) ma’lumdir; ihloslarining belgilari yaqqol bilinib turadi; ularning yo’llari yutuqqa olib borguvchi yo’ldir, va ularning dalillari ustundir. Har bir firqaning havoi-nafs yo quruq rayga (ya’ni fikrga) asoslangan kamchiliklari bordur, magar ahl al-hadislar bundan mustasnodir, ularning murojaat manbalari Qur’on, dalillari(ning manbalari) Sunnat va yo’lboshchilari Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ dir; ular hech qanday havoi-nafsga ahamiyat bermagaylar, va ularning (diniy masalalarda) hech bir shahsiy mulohaza va fikrlar bilan ishlari yoqdir. Ularga Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ dan kelgan rivoyatlar kifoya qilgaydir, va ularni (rivoyatlarni) omonatdorlari (ya’ni halqga yetkazib turguvchilar)dir va ular asrab avaylagaydirlar. Ular iymonga mahkam turib uni muhofaza qilguvchilar, ilm egalari va manbasi(markazidir)lar. Agar biron hadis borasida ixtilof bo’lar ekan, odamlar ularga murojaat qiladilar, va ularning chiqargan hukmlarini eshitgaylar va qabul qilingaydir. Ularning orasida mashhur faqih ulamolar, buyuk imomlar, qabilalarida o’z tarbiyalari-hulqlari bilan tanilganlar, fazilatlari bilan mashhur bo’lganlar, Qur’onni mahorat bilan tilovat qiluvchilar va go’zal nutq egalari bordir. Ular aksarni tashkil qilishadi va ularning yo’li haq yo’ldir. Har bir bid’at ahli ularga (ya’ni Qur’on va sahih Sunnatga) ergashayotganligini da’vo qilgay, va bundan boshqa yo’lni da’vo qilishlikka jur’at ham eta olmagay. Kimki ularga to’sqinlik qilar ekan, Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ularni yakson qiladi, va kimki ularga qarshilik ko’rsatar ekan, Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ularni horlaydi. Atrofdagilarning (o’sha yo’lda sabr-toqat bilan ergasha olmasdan) ularni tark qilganlari ularga zarar keltirmagay, ulardan uzoq yurganlar najot topmaslar. O’z dini haqida qayg’uradiganlar ularning yordamiga muhtojdurlar, va kimki ularga past nazar bilan qarar ekan mag’lublardan bo’ladilar, va Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ularga nusrat berguvchidir.”
[Sharf Ashaab al-Hadis, 15bet]
3 – Shayh ul-Islom Ibn Taymiyya رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى aytadilar:
“Shunday ekan, (bizga) ravshanki, ’Ahl al-Hadis va’l-Sunna’ nomiga eng loyiq bo’lgan g’alaba qilguvchi firqa bu Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَdan boshqa ko’r-ko’rona ergashuvchi hech bir peshvosi bo’lmagan odamlardir. Ular (Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّم)ning so’zlari (ya’ni sunnatlari) va amallari borasida eng ilmlik bo’lganlar, va sahih va (sahih) bo’lmagan (hadis)larni ajrata olishda eng uddaburon bo’lganlardir. Ularning imomlari bunda (Sunnat haqqida) chuqur bilimga egalar, ular buning (hadisning) ma’nosini tushunguvchilar va unga amal qilishda eng ixloslik bo’lgan kimsalardir. Ular uni qabul qilishadi va unga iymon keltirishadi, va uni (hayotlarida) tatbiq qilishadi. Ular unga (hadisga) amal qilganlar bilan (Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى yolida) muhabbatlashishadi va unga(hadisga) qarshilik ko’rsatganlarga dushmanlik (ruhida) bo’lishadi. Ular har qanday fikrni Qu’ron va Sunnatga taqqoslab ko’rishadi, shunday ekan ular hech bir fikrni aqidalarining asosi qilib olmaydilar, magar u Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَolib kelgan (yo’lda) isboti mavjud bo’lsagina (asos qilib olishur). Aksincha ular Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَning olib kelgan (yo’llarini) o’zlarining aqidalarining asosi qilib olishadi. Odamlar orasida tafarruq mavjud bo’lgan masalalar - (bularga misol) Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى sifatlari, Qadar, Jahannam va’idi, Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ning ismlari, amru ma’ruf va nahyu anil munkar qilish yo’llari – mas’alarda Alloh va Rasuliga qaytarishadi. Ular odamlar orasidagi ixtilofda bo’lgan bir masalada har bir firqaning fikrini to’liq tekshiruvdan o’tkazadilar, va qaysi birlari Qur’on va Sunnatga muvofiq ekan, uni tasdiqlaydilar va qaysi birlari Qur’on va Sunnatga qarshi ekan, uni rad qiladilar. Ular shubha va havolarining ortidan ergashmaydilar. Chunki shubha ortidan ergashishlik johillikdir va Alloh tomonidan hidoyatsiz havolariga zulmdir.”
[Majmu’ al-Fatava, 3/347, 348]
Shuni ta’kidlab o’tishimiz joyizki Ahl al-hadislar bu Rasululloh صلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَning hadislariga ergashib uni boshqa har kimdan ustun qo’yuvchilardir, hoh u olim bo’lsin, hoh oddiy musulmon kishi bo’lsin.
Shayh al-Islom [Ibn Taymiyya yana] aytadilar:
“Biz Ahl al-Hadislar deganimizda faqatgina uni (ya’ni hadisni) o’rganib, yozib olib rivoyat qilguvchilarnigina emas, balki uni yod olib, o’rganib(fahmlab), zohirdan va ichdan, ularga ittibo qiluvchilarni ham nazarda tutmoqdamiz. Ahli Qur’on ham huddi shundaydur. Bunday insonlarning asosiy hislati ularning Qu’ron va hadisga bo’lgan muhabbatlari, ular (hadislar)ga va uning ma’nolariga murojaat qilishlari va ilmlari (darajasi) yetganicha unga amal qilishliklaridadir.”
[Majmu’ al-Fatava, 4/95]
Imomlar bu haqda ko’plab gapirib ketishgan. Ko’proq ma’lumotga ega bo’lishlik uchun, yuqorida keltirilgan manbalarga, hamda ‘Majmu’ Fatava Shayh al-Islam Ibn Taymiya’ga murojaat qilishingiz mumkin.
Allohسُبْحَانَهُ وَ تَعَالى ning O’zi bilguvchiroqdir.

Shayx Muhammad ibn Solih Usaymiyn rahimahulloh

"Ahlussunna val-jamoa" e`tiqodi

Bismillahir rohmanir rohiym

Muqaddima

Yagona Alloh ta`ologagina hamd va sanolar, o`zidan so`ng payg`ambar bo`lmagan payg`ambarga, uning oilasi va do`svot va salomlar bo`lsin.
So`ng ...
Men do`stimiz alloma Shayx Muhammad Solih Usayminning ushbu risolasini sinchiklab e`shitib chiqdim va "Ahlussunna val-jamoa" ning Alloh ta`oloning ism va sifatlardagi vahdoniyatini, farishtalar, kitoblar, payg`ambarlar, oxirat kuni hamda taqdirning yaxshi va yomoniga iymon keltirish bobidagi e`toqodini o`z ichiga olganini ko`rdim. U o`z ishining ustasi chiqdi. Chunki, U ilm toliblari va barcha musulmonlar Alloh ta`ologa, uning farishtalari, kitoblari, e`lchilari, oxirat kuni hamda taqdirning yaxshi va yomoniga bo`lgan iymonlarida muhtoj bo`ladigan, biroq, boshqa kitoblarda topilmaydigan bilimlarni o`z risolasida jamlagan. Alloh ta`olo unga xayrli mukofotlar bersin, bilimiga bilimlarni va hidoyatni ziyoda qilsin! Uning bu va bundan boshqa kitoblari uchun savoblar berib, bizni, uni va boshqa do`stlarimizni Alloh ta`oloning yo`liga ongli da`vat qiluvchi to`g`ri yo`ldagi kishilar qatorida qilsin!
Alloh ta`olo payg`ambarimizga, uning oilasi va sahobalariga salavot va salomlar yo`llasin!

Alloh ta`ologa muhtoj bo`lgan faqir banda
Abdulaziz ibn Abdulloh ibn Boz
Ilmiy Izlanishlar, Fatvo, Da`vat va Irshod Idorasining raisi


Bismillahir rohmanir rohiym

Barcha olamlar robbisi bo`lgan Alloh ta`ologa hamdlar bo`lsin.
Oqibat mo`minlarning foydasi uchundir, tajovuz zolimlarga qarshidir! Men e`gadorlik va ochiq haqiqat sohibi, yagona, sheriksiz Alloh ta`olodan boshqa haqiqiy iloh yo`q, Muhammad uning e`lchisi va bandasi, payg`ambarlarning so`nggisi, taqvodorlarning imomi deb guvohlik beraman. Alloh ta`olo unga, uning oilasi, sahobalari va unga qiyomat kuniga qadar e`rgashgan barcha kishilarga salavot va salomlar yo`llasin.
So`ng ...
Alloh ta`olo Muhammad sollallohu alayhi va sallamni hidoyat va haqqi rost din bilan barcha olamga rahmat va bandalar ziyoniga hujjat qilib yubordi. Alloh ta`olo payg`ambari hamda yuborgan kitobi va hikmativositasi bilan bandalarning salohiyati, diniy va dunyoviy manfaatlari bo`lgan sog`lom e`tiqod, fazilatli va go`zal xulqlarni bayon qildi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam o`z ummatini tuni kunduzdek bo`lgan, halok bo`lgan kishilargina adashadigan yo`l ustida tashlab ketdilar. Bu yo`ldan rasululloh sollallohu alayhi va sallamning Alloh va rasuliga ijobat qilgan sahobalar, tobiinlar va ularga yaxshilik bilan e`rgashgan bandalarning saralarigina yurdilar. Ular rasululloh sollalohu alayhi va sallam olib kelgan shariatno qoim qilib, uning e`tiqod, ibodat, axloq va odobdagi sunnatlariga amal qildilar. Natijada, ular Alloh ta`oloning amri kelguniga qadar tashlab ketganlar va muxolif bo`lganlar zarar etkaza olmaydigan, haqiqat uzra sobitqadam bo`lgan toifaga aylandilar.
Biz Alloh ta`ologa hamdlar bo`lsinki, ulatning yo`llaridan yurib, Qur`on va sunnat bilan sug`orilgan hayotlariga e`rgashmoqdamiz. Biz bu so`zlarni Alloh ta`oloning bizga bo`lgan ne`matlarini yod qilish va barcha mo`minning mas`uliyatini bayon qilish maqomida aytmoqdamiz. Alloh ta`olodan o`zimiz va barcha musulmonlarni dunyo va oxiratda o`zgarmas so`z bilan sobitqadam qilishini hamda uni bizga rahmat qilib in`om e`tishini so`raymiz. Zero, U in`om e`tuvchi "Vahhob"dir.
E`tiqod mavzusi muhim va u haqida bandalar turli istakda bo`lgani uchun ham, men bizning "Ahlussunna val-jamoa" aqidasi: Alloh ta`ologa, uning farishtalari, kitoblari, payg`ambarlari, oxirat kuniva taqdirning yaxshi va yomoniga iymon keltirish haqida muxtasar kitobcha yozishni maqsad qildim. Alloh ta`olodan bu kamtarona ishimni o`z yuzi uchun xolis, roziligi uchun muvaffaq va bandalari uchun foydali qilishini so`rayman.

E`tiqodimiz
Bizning e`tiqodimiz: Alloh ta`ologa, uning farishtalari, kitoblari, payg`ambarlari, oxirat kuni hamda taqdirning yaxshi va yomoniga iymon keltirishdir. Shuning uchun ham biz:
- Alloh ta`oloning rububiyati ya`ni uning barcha ishlarni rijalashtirgan Molik, Xoliq va Robb e`kanligiga;
- Alloh ta`oloning uluhiyati ya`ni Alloh ta`oloning yagona ma`bud va undan boshqa barcha ma`budlar botil e`kaniga;
- Alloh ta`oloning ism va sifatlari ya`ni Alloh ta`oloning go`zal ism va sifatlaribor e`kaniga;
- Alloh ta`oloning bu narsalardagi vahdoniyatiga ya`ni uning rububiyat, uluhiyat, ism va sifatlarida yakto e`kaniga iymon keltiramiz.
Alloh ta`olo dedi: "(U) samovot, yer va ular o`rtasidagi narsalarning robbisidir. Siz unga ibodat qilishda sabrli bo`ling! Siz U uchun ismdosh topa olasizmi?!". (Maryam: 65)
 Biz Alloh ta`oloning: "Tirik va bandalari ustida doim turuvchi iloh Allohdir. uni mudroq va uyqu olmas. Yer va Osmondagi barcha narsa uningdir. uning huzurida uning izni bilangina shafoat qilinadi. U bandalarining avvalgi va oxirgi qilgan amallarini bilib turadi. Bandalar U hohlahan narsanigina bila oladilar. Uning Kursiysi Yer va Osmonni o`z ichiga oladi. Ularni himoya qilish Unga qiyin e`mas. U oliy va buyuk zot" e`kaniga iymon keltiramiz. (Baqara: 255)
 Biz Alloh ta`oloning: "U g`ayb va zohiriy olamlarni biluvchi, Rahmon, Rahiym bo`lgan iloh - Allohdir. U E`gador, Quddus, Salom, osudalik beruvchi, barcha narsani o`z ilmi bilan qamrab olgan, Aziz, Jabbor - qudratli, Mutakabbir bo`lgan iloh - Allohdir. Men uni mushriklar sifatlayotgan sifatlardan poklayman. U Yer va Osmondagi barcha narsa (Unga) tasbih aytadigan, go`zal ismlar Uning bo`lgan, Aziz, Hakim - Alloh" e`kaniga iymon keltiramiz. (Hashr: 22 - 24)
 Biz Yer va Osmonnig mulki Alloh ta`oloniki e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "U hohlagan narsasini yaratadi. U hohlagan kimsasiga qiz, hohlagan kimsasiga o`g`il ato e`tadi. Yoki hohlasa o`g`ilni ham, qizni ham beradi. U hohlagan kimsassini tug`mas qiladi. U biluvchi, qodir zotdir". (Shuro: 49, 50)
 Biz Alloh ta`oloning: "Allohning o`xshashi yo`dir. U e`shituvchi, ko`ruvchi zotdir. Yer va Osmonlarning kalidlari Uningdir. U hohlagan kishi uchun rizqni keng qilib, o`lchab qo`yadi. U barcha narsani biluvchi" e`kaniga iymon keltiramiz. (Shuro: 11, 12)
 Biz: "Yer yuzidagi barcha hayvonning rizqi Alloh ta`oloning zimmasidadir. U zot ularning turar-joylarini ham, borar joylarini ham biladi. Hamma narsa ochiq-ravshan Kitobda" (Hud: 6) - deb iymon keltiramiz.
 Biz: "G`ayb ochqichlari Allohning huzuridadir. Uni Allohning o`zigina biladi. U quruqlik va dengizdagi narsalarni va daraxtning tushgan yaproqlarini ham biladi. Hech bir jon e`rtaga nima kasb qilishini va qaysi yerda o`lishini bilmaydi. Alloh barcha narsani biluvchi va ko`ruvchi" (Luqmon: 27) e`kaniga iymon keltiramiz.
 Biz Alloh ta`olo hohlagan narsasini qachon va qanday hohlasa shunday so`zlay olishiga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Alloh Muso bilan so`zlashdi" (Niso: 164);
"Muso belgilangan joyga etib kelganida/ robbisi U bilan so`zlashdi" (A`rof: 143);
"Biz Tur tog`ining o`ng tomonidan nido qildik va o`zimizga, pinhon so`zlashib, yaqin qildik" (Mar`yam: 52).
Biz: "Robbimning so`zlarini yozish uchun dengiz siyoh bo`lsa e`di, uning so`zlari bitguniga qadar tugar e`di" (Kahf: 109);
"Agar Yer yuzidagi daraxtlar qalam va etti dengiz siyoh bo`lsa, (yozish bilan) Allohning so`zlari tugamas. Alloh Aziz va Hakim zotdir" (Luqmon: 27) - deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Alloh ta`oloning so`zlari xabar berishda komil, hukmlarda adolatli va iste`molda e`sa go`zal"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Robbingizning so`zlari to`g`rilik va adolat yuzasidan komil bo`ldi" (An`om: 105);
"Alloh ta`olodan ko`ra rostgo`yroq zot kim?" (Niso: 87).
 Biz Qur`on Karim Alloh ta`oloning kalomi e`kani, uni Alloh ta`oloning o`zi haqiqat bilan gapirib, Jibriil alayhissolatu vassalomga otgani, Jibriil alayhissolatu vassalom e`sa Muhammad sollallohu alayhi va sallamning qalbiga olib tushganiga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Siz: "Bu Qur`onni Jibriil robbingiz tarafidan indirdi"- deb ayting" (Nahl: 102);
"Qur`on - barcha olamlar robbisi indirgan kitobdir. Uni Jibriil Sizni ogohlantiruvchi bo`lishingiz uchun ochiq arab tilida qalbingizga olib tushdi" (Shuaro: 192 - 195).
 Biz Alloh ta`olo o`z maxluqlaridan zoti va sifatlari bilan buyuk e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "U oliy va buyukdir" (Baqara: 255);
"U bandalari ustidan g`olib, xabardor va hakim zotdir" (An`om: 18).
 Biz: "Alloh ta`olo "Yer va osmonni olti kunda yaratdi, so`ngra Arshga ko`tarildi. Va U ishlarni rejalashtiradi" (Yunus: 3)"- deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Alloh ta`olo Arshi ustida bo`lsada, mahluqlari bilan birgadir. Ya`ni, uning birga bo`lishi, U ularning ahvollarini biladi, so`zlarini e`shitadi, qilayotgan ishlarini ko`radi, ishlarini rejalashtiradi. Muhtojga rizq beradi, mulkni hohlagan kishiga berib, hohlagan kishidan tortib oladi. Hohlagan kishisini aziz va hohlagan kishisini xor qiladi. Barcha yaxshiliklar uning qo`lidaddir. U barcha narsaga qodirdir. Bunday ishlarga qodir bo`lgan zot, garchi bandalaridan yuqorida, Arshining ustuda bo`lsada, o`z maxluqlari bilan birgadir: "Uning o`xshashi yo`qdir. U e`shituvchi, ko`ruvchi zotdir""- deb fikr qilamiz.
 Biz Jahmiylar gurudan bo`lgan hululiylar va boshqalar kabi: "Alloh ta`olo Yer yuzida maxluqlari bilan (o`z zoti) bilan birgadir"- demaymiz. Chunki, bu so`zlarni odma kofir yoki adashgan bo`ladi. Zero, bu Alloh ta`oloni Alloh ta`ologa noloyiq sifatlar bilan sifatlash bo`ladi"- deb fikr qilamiz.
 Biz rasululloh sollallohu alayhi va sallam xabar berganlaridek: "Alloh ta`olo har kechaning oxirgi uchdan biri qolganida quyi osmonga tushadi va: "Kim menga duo qiladi, men ijobat qilsam? Kim mendan o`z e`htiyojini so`raydi, men bersam? Kim mendan gunohlarini kechirishimni so`raydi, men kechirsam?"- deb aytadi"- deb iymon keltiramiz.
 Biz Alloh ta`oloning qiyomat kunida bandalari o`rtasini hal qilish uchun kelishiga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Yo`q!! Yer qattiq tebransa, robbingiz va farishtalar saf-saf bo`lib kelsalar va o`sha kunda jahannamni keltirilsa, o`sha kunda inson barcha narsalarni tushunib etadi. Qani e`ndi bu tushunish unga foyda bersa?!" (Fajr: 21, 22).
 Biz: "Alloh ta`oloning hohlagan narsasini qilishga qodir" (Hud: 107) e`kaniga iymon keltiramiz.
 Biz Alloh ta`oloning ikki hohishi (irodasi) bor e`kaniga iym,on keltiramiz. (Birinchisi): Kavniy (Koinotdagi tabiiiy) hohish. Bu iroda bilan Alloh ta`oloning murodi hosil bo`ldi. Biroq, bu irodaning Alloh ta`ologa sevimli bo`lishi lozim e`mas. Bu iroda faqatgina "mashia" - hohish ma`nosidadir. Alloh ta`olo dedi: "Agar Alloh hohlasa ular urushmas e`dilar. Biroq, Alloh hohlagan narsasini qiladi" (Baqara: 253);
"... Agar Alloh sizlarni adashtirmoqchi bo`lsa, U sizlarning robbingizdir.." (Hud; 43).
(Ikkinchi:) Alloh ta`oloning shar`iy hohishining bo`lishi majburiy e`mas. Bundagi hohish Alloh ta`olo uchun sevimlidir. Alloh ta`olo: "Alloh sizlarning tavbalaringizni qabul qilishni hohlaydi" (Niso: 27) - dedi.
 Biz Alloh ta`oloning kavniy va shar`iy hohishlari o`zining hikmatiga bog`liq e`kaniga, uning hukm qilgan kavniy va maxluqlariga sig`inishni yuklagan shar`iy hohishlari, bizlar bilaylik yoki nilmaylik, bir hikmat uchun, yoki hikmat asosiga binoan e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "(Alloh) hokimlarning hokimi e`masmi?" (Tiyn: 8);
"Iymon keltirgan xalqlar uchun Allohdan ko`ra hukmi go`zalroq zot bormi?!" (Moida: 5).
 Biz Alloh ta`oloni sevar e`kanlar, Alloh ham o`z avliyolarini sevishiga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Ayting: "Agar sizlar Allohni yaxshi ko`rsangizlar, menga e`rgashinglar. Alloh sizlarni yaxshi ko`radi"" (Oli Imron: 31);
"Alloh tez kunda o`zi yaxshi ko`radigan va ular ham Allohni yaxshi ko`rishadigan xalqlarni keltiradi" (Moida: 54);
"Alloh ta`olo sabrlilarni yaxshi ko`radi" (Oli Imron: 146);
"Adolat qilinglar! Alloh adolatlilarni yaxshi ko`radi" (Hujurot: 9);
"... Va e`hson qildilar. Alloh ta`olo e`hson qiluvchilarni yaxshi ko`radi" (Moida: 93).
 Biz: "Alloh ta`olo o`zi shariat qilib qoygan amallar hamda so`zlarni yaxshi ko`radi va ta`qiqlagan narsalarini yomon ko`radi"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Agar Alloh ta`ologa kofir bo`lsangizlar, U sizlardan behojatdir. Alloh ta`olo bandalarining kofir bo`lishlariga rozi e`mas. Agar unga shukr qilsangiz, U sizlardan rozi bo`ladi" (Zumar: 7);
"Lekin, Alloh ta`olo ularning chiqishlarini yoqtirmadi va ularning chiqishlari oldida to`siqlar qilib qo`ydi hamda: "O`tirganlar bilan birga qolinglar!"- deb aytildi" (Tavba: 46).
 Biz: "Alloh ta`olo mo`minlar va solih amallarni qilgan bandalardan rozi bo`ladi"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Alloh ulardan rozi bo`ldi va ular ham Allohdan rozi bo`ldilar. U (jannat) robbisidan qo`rqqan kishilar uchundir" (Bayyina: 8).
 Biz: "Alloh ta`olo kofirlar va g`azabga loyiq bo`lgan boshqa mahluqlarga g`azab qiladi"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "... Alloh haqida yomon gumon qilgan kimsalarga yomonlik bo`lsin! Va Alloh ularga g`azab qildi" (Fath: 6);
"Biroq, kufrga qalblarini ochgan kimsalarga Allohning g`azabi va katta qattiq azoblar bordir" (Nahl: 106).
 Biz: "Alloh ta`oloning buyuklik va hurmat bilan sifatlangan yuzi bor"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Buyuklik va hurmat sohibi bo`lgan robbingizning yuzi boqiy qoladi" (ar-Rohman: 27).
 Biz: "Alloh ta`oloning saxovatli ikki qo`li bor"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Balki, uning ikki qo`li ochiqdir. U hohlaganidek infoq qiladi" (Moida: 64);
"Ular Alloh ta`oloni yaxshi tanimadilar. Yer qiyomat kunida Alloh ta`oloning qo`lida bo`ladi. Samovot e`sa uning o`ng qo`lida bo`ladi. Men Allohni mushriklar sifatlayotgan sifatlardan poklayman" (Zumar: 67).
 Biz Alloh ta`oloning ikki ko`zi bor e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Sen kemani bizning k`oz o`ngimizda va vahyimiz bilan yasa" (Hud: 37).
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: "Alloh ta`oloning hijobi (pardasi) nurdir. Agar U pardasini ochsa, yuzining nurafshonligi maxluqlarining unga tushib turgan ko`zlarini kuydirib yuboradi".
 "Ahlussunna valjamoa" Alloh ta`oloning k`ozlari ikkita e`kaniga ijmo` qildilar. Buni rasululloh sollalohu alayhi va sallamdan Dajjol haqida rivoyat qilingan hadis ham quvvatlaydi: "U (Dajjol) g`ilaydir. Robbingiz g`ilay e`masdir".
 Biz: "Alloh ta`oloni k`ozlar idrok e`ta olmas. Holbuki, U ko`zlarni idrok e`tar. U lutf qiluvchi va xabardor zotdir" (An`om: 105)- deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Mo`minlar qiyomat kuni robbilarini ko`radilar"- deb iymno keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "U kunda yuzlar nurafshon bo`lib, robbisiga qarab turadi" (Qiyomat: 22, 23).
 Biz: "Alloh ta`oloning komil sifatlari borligi uchun tenggi yo`qdir"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Allohning o`xshashi yo`qdir. U e`shituvchi va ko`ruvchi zotdir" (Shuro: 11).
 Biz: "Hayoti va qoimligi bo`lgani uchun "Alloh ta`oloni uyqu va mudrash olmas" (Baqara: 255)- deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Alloh ta`olo adolatining komilligi sababli hech kimga zulm qilmaydi hamda nazoratchi va bilimi komil bo`lgani uchun bandalari qilayotgan barcha amallardan g`ofil e`masdir"- iymon keltiramiz.
 Biz: "Ilmi va qudrati komil bo`lgani uchun Alloh ta`oloni Yer va Samolardagi biron narsa ojiz qo`ya olmaydi"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Alloh ta`oloning amri - biron narsani "Bo`l!"- deb aytishidir. Bas, u narsa bo`ladi" (Ya sin: 82).
 Biz: "Alloh ta`olo quvvati komil bo`lgani uchun qiynalmaydi va ojiz qolmaydi"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Biz ko`klar, yer va ular o`rtasidagi narsalarni yaratdik va qiynalmadik".
 Biz Alloh ta`olo va uning rasuli sollalohu alayhi va sallam Alloh ta`olo uchun isbot e`tgan ism va sifatlarning (Alloh ta`oloda) sobit (bor) e`kaniga iymon keltiramiz. Biroq, ikki narsadan e`htiyot bo`lamiz: "tamsil" - qalb yoki til bilan "Alloh ta`oloning sifatlari maxluqlarining sifatlariga o`xshaydi"- deb aytishdan hamda "takyif" - qalb yoki til bilan "Alloh ta`oloning sifatlari unday, bunday"- deb aytishdan.
 Biz bu yo`lda yurish farz deb o`ylaymiz. Buning sababi, Alloh ta`olo o`zi uchun isbot yoki inkor e`tgan ism va sifatlardan o`zi xabar berdi. U o`zini bandalaridan ko`ra yaxshiroq biladi. Undan ko`ra rostgo`yroq zot yo`qdir. Bandalar bu narsalarni mukammal bilmaydilar. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning Alloh ta`olo uchun isbot e`tgan sifatlarining xabarini Alloh ta`olo Muhammad sollallohu alayhi va sallamga bildirdi. Rasululloh sollallohu alyhi va sallam o`z robbisini boshqa bandalardan ko`ra yaxshiroq biladilar. Rasulullohsollallohu alayhi va sallam e`sa odamlarning e`ng rostgo`yi, samimiysi va fasohatlisidir. Alloh ta`olo rasululloh sollalohu alayhi va sallamning so`zlarida ilm, sadoqat va bayonning kamoloti bor. Shuning uchun ham, uni rad e`tish yoki uni qabul qilishda shubhalanishga hech bir uzr yo`qdir.

Fasl
Biz isbot yoki inkor e`tish nuqtai nazaridan, mufassal yoki umumiy tarzda e`slatib o`tganimiz - Alloh ta`oloning sifatlarini robbimizning Kitobi, payg`ambarimizning sunnatlari hamda bu Ummatning salafi va ulardan so`ng kelgan hidoyat imomlarining yo`liga binoan bayon qildik.
 Biz Qur`on va sunnat matnlarini o`z zohiriga binoan ijro e`tish va Alloh ta`ologa loyiq bo`lgan haqiqati bilan iste`mol qilishni vojib deb bilamiz hamda bu sifatlarni Alloh va Allohning rasuli sollalohu alayhi va sallam hohlamagan narsalarga burgan soxtakorlar, Alloh va rasululloh sollallohu alayhi va sallam iroda qilgan ma`nolardan ajratib qo`ygan kimsalar hamda bu sifatlarni o`xshatish va shakllash bilan iste`mol qilgan g`uluv ketuvchilar yo`lidan bezormiz.
 Biz: "Alloh ta`oloning Kitobi va rasululloh sollallohu alayhi va sallamning sunnatlarida bayon qilingan barcha narsa haqiqat bo`lib, ular bir-biriga zid e`mas"- deb e`tiqod qilamiz. Alloh ta`olo dedi: "Ular Qur`onni tadabbur qilmaydilarmi? Agar Qur`on Alloh ta`olodan boshqasining tarafidan nozil qilinsa e`di, ular ko`plab ixtiloflar topgan bo`lur e`dilar" (Niso: 82).
Chunki, xabar etkazishdagi ziddiyatlar, xabarlarning ayrimlarini yolg`onga chiqaradi. Bu e`sa Alloh va uning rasuli sollallohu alayhi va sallamda bo`lishi mumkin bol`magan narsalardir. Shuning uchun ham: "Alloh ta`oloning Kitobi va uning rasuli sollalohu alayhi va sallamning sunnatlarida ayrim ziddiyatlar bor"- deb da`vo qilgan kishilar, bu gapni maqsadlari yomon va qalblarida marazlari bo`lgani uchun aytgan bo`ladilar. Bunday odamlar Alloh ta`ologa tavba qilsinlar va zalolatlaridan voz kechsinlar!
"Alloh ta`oloning Kitobi va rasululloh sollallohu alayhi va sallamning sunnatlarida ziddiyatlar bor" deb xayol qilayotgan kimsalar bilimlarining ozligi yoki oz tafakkur qilganliklari uchun bu xatolarga yo`l qo`ydilar. Ular haqiqat ma`lum bo`lishi uchun izlansinlar va tafakkur qilsinlar! Ular izlanishlari oqibbatida haqiqatga e`risha olmasalar, ishni o`z bilimdoniga topshirib, xayolparastlikni tark qilsinlar va bilimni chuqur e`gallaganlar aytganlaridek: "Biz unga iymon keltirdik. Uning barchasi robbimiz huzuridandir" (Oli Imron: 8)- deb aytsinlar va bilsinlarki, Qur`on va sunnatning ichida ham, ularning o`rtalarida ham ziddiyat va ixtilof yo`qdir.

Fasl
 Biz Alloh ta`oloning farishtalariga va ularning: "Alloh ta`oloning amriga itoat qilib, undan avval biron so`z so`zlamaydigan mukarram bandalar" (Anbiyo: 26, 27) e`kaniga, Alloh ta`olo ularni yaratgani, ular Unga itoat va ibodat qilganlariga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Ular Allohga bo`lgan ibodatdan yuz o`girmaydilar va charchamaydilar. Kecha va kunduz tinmay tasbih aytadilar" (Anbiyo: 19, 20)
Alloh ta`olo ularni bizdan pardaladi. Goho e`sa ularni ba`zi bandalariga ko`rsatdi. Payg`ambarimiz sollallohun alayhi va sallam Jibriil alayhissolatu vassalomni o`zining yaralgan suratida ufqni to`sib turgan olti yuzta qanoti bilan ko`rdilar. Jibriil alayhissolatu vassalom Mar`yam alayhassolatu vassalomga komil inson suratida namoyon bo`ldi va xitob qildi. Bundan tashqari, Jibriil alayhissolatu vassalom rasululloh sollalohu alayhi vasallamning huzuriga sahobalar bor paytda, oppoq kiyimda, sochlari tim qora, notanish kishi suratida kirib keldi va rasululloh sollallohu alayhi va sallamning oldiga kelib, tizzalarini rasululloh sollalohu alayhi va sallamning tizzalariga tekkizib o`tirdilar. So`ngra, qo`llarini sonlariga qo`yib, rasululloh sollalohu alayhi va sallamga xitob qildilar. Keyin e`sa, rasululloh sollalohu alayhi va sallam ham unga xitob qildilar. Keyin e`sa rasululloh sollalohu alayhi va sallam sahobalarga u kishining Jibriil alayhissolatu vassalom e`kanidan xabar berdilar.
 Biz farishtalarning tayin qilingan vazifalari bor e`kaniga iymon keltiramiz. Jibriil alayhissolatu vassalom vahiyni, Alloh hohlagan payg`ambarga olib tushishga vakil qilingan. Isrofil alayhissolatu vassalom qiyomat kuni o`lish va qayta tirilish uchun surga dam urishga vakil qilingan. Jonlarni olish (o`lim paytida) Malakulmavtga topshirilgan. Jahannam posboni Molikdir. Bundan tashqari ba`zi farishtalar ona qornidagi homilaga, ba`zilari odam farzandini himoya qilishga, ba`zilari e`sa insondan sodir bo`lgan amallarni yozishga vakil qilingan. Har bir shaxsning ikki farishtasi bor. Alloh ta`olo dedi: "Uning o`ng va chap tarafida farishta o`tiradi. U bir so`zni aytsa, uning oldida o`ta qattiq nazoratchi bordir" (Qof: 17, 18)
Ba`zi farishtalar o`lik oldiga kelib, uning robbisi, payg`ambari va dini haqida so`raydilar. "Alloh mo`minlarni hayot dunyosi va oxiratda o`zgarmas so`z bilan sobitqadam qiladi. Va Alloh zolimlarni adashtiradi. Alloh hohlagan narsasini qiladi" (Ibrohiym: 27)
Ba`zi farishtalar jannat ahliga vakil qilingan. Alloh ta`olo dedi: "Farishtalar ularning huzuriga har bir e`shikdan kirib keladilar va: "Sabr qilganingiz e`vaziga sizlarga tinchlik bo`lsin. Bu qanday joy-a!"- deb aytadilar" (Ra`d: 23, 24)
Payg`ambarimiz Muhammad sollalohu alayhi va sallam osmonda "al-Baytul-Ma`mur" deya bir uy bor bo`lib, unga har kuni etmish ming farishta kirib, (yana bir rivoyatda) etmish mnig farishta unda namoz o`qib, qayta kira olmasliklarining xabarini berdilar.

Fasl
 Biz Alloh ta`olo o`zining payg`ambarlariga odamlar ziyoniga hujjat bo`ladigan kitoblarni nozil qilganiga iymon keltiramiz. Payg`ambarlar bu kitoblar vositasi bilan odamlarga hikmatlarni o`rgatdilar va ularni shirk balolaridan tozaladilar.
 Biz Alloh ta`olo har bir rasul bilan kitob indirganiga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Biz e`lchilarni hujjatlar bilan yubordik va odamlar adolat bilan turishlari uchun ular bilan birga kitob va tarozuni nozil qildik" (Hadid: 25)
Alloh ta`olo tomonidan yuborilgan kitoblarning bizga ma`lum bo`lganlari quyidagilardir:
1. Tavrot. Tavrot - Alloh ta`olo Muso alayhissolatu vassalomga nozil bo`lgan kitob bo`lib, Isroil o`g`illariga yuborilgan kitoblarning e`ng buyugidir. Alloh ta`olo dedi: "Biz Tavrotni nur va hidoyatni o`z ichiga olgan holatida nozil qildik. U bilan Alloh ta`ologa bo`yinsungan payg`ambarlar, olimlar va donishmandlar o`zlariga omonat qo`yilgan Allohning KItobi bilan yahudiylar ustidan hukm qiladilar" (Moida: 44).
2. Injil. Alloh ta`olo Injilni Iyso alayhissolatu vassalomga indirdi.Injil Tavrotni tasdiqlab va to`ldirib kelgan. Alloh ta`olo dedi: "Biz Iyso (alayhissolatu vassalom) ga ichida hidoyat va nur bo`lgan, o`zidan avvalgi Tavrotni tasdiqlagan, taqvodorlar uchun kidoyat va mav`iza bo`lgan holida Injilni berdik" (Moida: 44);
".. Sizlar uchun harom qilingan ba`zi narsalarni halol qilish uchun (Injilni indirdi)" (Oli Imron: 50).
3. Zabur. Alloh ta`olo Zaburni Dovud alayhissolatu vassalomga nozil qildi.
4. Qur`on Karim. Alloh ta`olo Qur`on Karimni payg`ambarlarning e`ng so`nggisi Muhammad sollallohu alayhi va sallamga nozil qildi. Alloh ta`olo dedi: "Ramazon oyi odamlar uchun hidoyat va hidoyatning bayoni hamda botil bilan haqiqat o`rtasini ajratib tashlashni bayon qilingan Qur`on Karim nozil bo`lgan oydir" (Baqara: 185).
Qur`on Karim "o`zidan avvalgi kitobni tasdiqlovchi va uni o`z ichiga oluvchi bo`lib" (Moida: 48) nozil qilingan. Alloh ta`olo Qur`on Karim vositasi bilan avvalgi barcha kitoblarni bekor qildi hamda Qur`onni soxtalashtiruvchi qo`llardan himoya qilishni o`z zimmasiga oldi. Alloh ta`olo dedi: "Biz sizga Qur`onni indirdik va uni biz himoya qilamiz" (HIjr: 9)- dedi. Chunki, Qur`on arim qiyomat kuniga qadar maxluqlarning ziyoniga hujjat bo`lib qoladi.
Ammo Qur`on Karimdan avval nozil bo`lgan kitoblar, uning ichidagi hukmlarni bekor qiladigan hamda undagi o`zgartish va soxtakorlikni bayon qilib beradigan kitoblar nozil bo`lganidan boshlab o`z kuchini yo`qotadi. Shuning uchun ham avvalgi kitoblar ma`sum qolmadi. Balki, ularga turli o`zgartishlar va qo`shimchalar qo`shilib ketdi. Alloh ta`olo dedi: "Yahudiylarning ba`zilari so`zlarni o`z o`rnidan o`zgartdilar" (Niso: 46);
"KItobni oz pul e`vaziga sotish uchun o`z qo`llari bilan yozib, keyin: "Bu Alloh huzuridan kelgan"- deb aytgan kishilarning hollariga voylar bo`lsin! Qo`llari yozgan narsalar va kasb qilgan narsalari uchun ularning hollariga voylar bo`lsin!" (Baqara: 79);
"Ayting: "Muso (alayhissolatu vassalom) odamlar uchun nur va hidoyat qilib olib kelgan va sizlar o`z hohishlaringizga to`g`ri keladigan hukmlarni ko`rsatib, t`og`ri kelmaydiganini ko`rsatmaydigan daftar qilib olganingiz kitobni kim nozil qildi?!"" (An`om: 91);
"Kitob ahllaridan bir guruh kitob deb gumon qilib, Kitobni o`zgartmoqdalar. U - Kitob e`masdir. Ular uni Allohning huzuridan deb aytmoqdalar. Alloh ta`olo kitob, hukm va payg`mbarlik ato e`tgan kishining odamlarga: "Allohni qo`yib menga banda bo`linglar!"- deb aytishi mumkin e`masdir" (Oli Imron: 78, 79);
"Hoy kitob ahllari, bizning payg`mbarimiz sizning oldingizga kitobdan yashirgan ko`p narsalaringizni bayon qilish uchun keldi... "Alloh - Masih ibn Maryamdir"- deb aytgan kishilar kofir bo`ldilar"" (Moida: 15, 16).

Fasl
 Biz Alloh ta`olo o`z maxluqlariga e`lchilarni yuborgan e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "(Alloh ta`olo) payg`ambarlarni yuborganidan so`ng, odamlar uchun Allohning ziyoniga hujjat bo`lmasin uchun jannatdan xushxabarchi va jahannamdan ogohlantiruvchi qilib e`lchilarni yubordi. Alloh aziz va hakim zotdir" (Niso: 165).
 Biz payg`ambarlarning avvali Nuh va oxiri Muhammad sollalohu alayhima va sallam e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi; "Biz sizga Nuh va undan keyingi payg`ambarlarga vahiy qilgandek, vahiy qildik" (Niso: 163);
"Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) Sizlarning e`r kishilaringizning otasi e`mas. Balki, U Allohning e`lchisi va payg`ambarlarning so`nggisidir" (Ahzob: 40).
 Biz payg`ambarlarning e`ng afzali Muhammad sollalohu alyhi va sallam, so`ngra Ibrohiym, so`ngra Muso, so`ngra Iyso alayhimussolatu vassalom e`kaniga iymon keltiramiz.Ularning barchasi ushbu oyatda zikr qilingan: "Biz payg`ambarlardan: Sizdan, Nuh, Ibrohiym, Muso va Iyso ibn Mar`yamdan ahdlarini oldik. Biz ulardan qattiq ahdlarni oldik" (Ahzob: 7).
 Biz: " Muhammad sollalohu alayhi va sallam olib kelgan shariat quyidagi oyatda zikr qilingan payg`ambarlarning olib kelgan shariatlarida bor bo`lgan barcha fazilatlarni o`z ichiga oladi"- deb e`tiqod qilamiz. Alloh ta`olo dedi: "(Alloh ta`olo) sizlarga Nuhga, Sizga vahiy qilganimiz, Ibrohiym, Muso va Iysoga vasiyat qilganimiz: "Dinni barpo qilinglar va dinda tarqoq bo`lmanglar!"- deb shariat qildi" (Shuro: 13).
 Biz barcha payg`ambarlar yaratilganyaralmish bo`lib, ularda bironta ham rububiyat xususiyati yo`q e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo rasullarning birinchisi Nuh alayhissolatu vassalom haqida shunday dedi: "(Nuh): "Men sizlarga: "Allohning xazinalari mening mening huzurimda, men farishtaman"- deb aytmayman. Men g`ayb ishlarini bilmayman"- (dedi)" (Hud: 31).
"Men, hatto, o`zim uchun foyda va zararkeltirishga qodir e`masman. Faqatgina, Alloh hohlasagina keltira olaman" (A`rof: 188);
"Ayting: "Men sizlar uchun zarar berish yoki sizlarni to`g`ri yo`lga solishga e`ga e`masman" (Jin: 21).
 Biz payg`ambarlarning banda e`kanliklari, biroq,Alloh ta`olo ularni payg`ambarlik bilan mukarram qilgani va ularni bandalikning e`ng e`ng oliy maqomi va maqtovlar bilan sifatlagan e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo ularning e`ng birinchilari Nuh alayhissolatu vassalom haqida: "Hoy biz kemada Nuh bilan birga qutqargan kishilarning zurriyotlari, Sizlar ham Nuh olib kelgan yo`lga e`rgashinglar! Chunki, Nih shukr qiluvchi bandalardan e`di" (Isro`: 3) - deb, so`ngra payg`ambarlarning e`ng oxirgisi Muhannad sollalohu alayhi va sallam haqida: "Barcha olamlarga ogohlantiruvchi bo`lishi uchun o`z bandasiga Qur`onni indirgan zot buyuk bo`ldi" (Furqon: 1) der e`kan, boshqa payg`ambarlar haqida shynday dedi: "Siz bizning qudrat va ong e`galari bo`lgan bandalarimiz: Ibrohiym, Ishoq va Ya`qublarni e`slang" (Sod: 45);
"Siz, bizning bandamiz, qudrat sohibi Dovudni e`slang. U obid e`di" (Sod: 17).
"Va biz Dovudga Sulaymonni ato e`tdik. U qandayam yaxshi banda va obid e`di" (Sod: 30).
Alloh ta`olo Iyso alayhissolatu vassalom haqida: "U biz in`om e`tgan va Isroil o`g`illariga namuna qilgan bir bahda, xolos" (Zuxruf: 59).
 Biz Alloh ta`olo Muhammad sollalohu alayhi va sallamning payg`ambarligi bilan payg`ambarlikni tugatgani va Uni butun bashariyat uchun yuborgan e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Ayting: "Hoy odamlar men samovot va yerning mulki qo`lida bo`lgan, tiriltiruvchi va o`ldiruvchi, o`zidan boshqa iloh bo`lmagan Allohning barchangiz uchun yuborilgan e`lchisiman. Bas, sizlar Allohga, uning Allohga va uning so`zlariga iymon keltirgan e`lchisiga iymon keltiringlar! Unga e`rgashinglar, shoyad hidoyat toparsizlar" (A`rof: 158).
 Biz rasululloh sollalohu alayhi va sallam olib kelgan shariat, Alloh ta`olo bandalari uchun rozi bo`lgan va ulardan undan boshqasini qabul qilmaydigan Islom dini e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Allohning huzuridagi din - Islomdir" (Oli Imron: 19);
"Bugun men sizlarga diningizni komil, ne`matlarimni to`la qildim va Islomni din deb ixtiyor e`tdim" (Moida: 3);
"Islomdan boshqa (narsani) din deb izlagan kishidan bu izlagan narsasi qabul qilinmas. Va u oxiratda ziyonkorlardandir" (Oli Imron: 85).
 Biz: "Bugun Islom dinidan boshqa Alloh ta`olo huzurida maqbul bo`lgan yahudiy, masihiy va boshqa dinlar bo`lishi mumkin, deb o`ylagan kishi kofir bo`lib, undan tavba qilishi talab qilinadi. Agar tavba qilsa yaxshi, bo`lmasa Qur`onni rad e`tgani uchun uchun martad bo`lib, qayl qilinadi"- deb aytamiz.
 Biz: "Muhammad sollalohu alayhi va sallamning payg`ambarligi barcha insoniyat uchun e`kaniga kofir bo`lgan kishi barcha payg`ambarlarga, shu jumladan, o`zi iymon keltirib, e`rgashayotgan payg`ambariga ham kofir bo`libdi"- deb aytamiz. Alloh ta`olo dedi: "Nuhning xalqi
payg`ambarlarni rad e`tdi" (Shuaro: 105).
Alloh ta`olo Nuh alayhissolatu vassalomdan avval biron bir payg`ambar o`tmagan bo`lsada, ularni barcha payg`ambarlarni rad e`tgan deb hisobladi. Alloh ta`olo dedi: "Alloh va uning payg`ambarlariga kofir bo`lgan, Alloh va uning payg`ambarlari o`rtasini ajratmoqchi bo`lgan hamda "Biz ularning ba`zilariga iymon keltirib, ba`zilariga kofir bo`lamiz"- deb, kufr va iymon o`rtasida bir (yangi) yo`l qilmoqchi bo`lgan kimsalar, o`shalargina haqiqiy kofirlardir. Biz ularga xo`rlovchi azobni tayyorlab qo`ydik" (Niso: 150, 151).
 Biz: "Muhammad sollalohu alayhi va sallamdan so`ng payg`ambar bo`lmasligiga, undan so`ng payg`mbarlikni da`vo qilgan yoki payg`ambarlikni da`vo qilgan kishini tasdiqlagan odam kofirdir. Chunki, u Allohni, uning rasuli va musulmonlar ijmo`sini rad e`tgan bo`ladi"- deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummati ichida payg`ambarimizdan ilm, da`vat va musulmonlar ustidan etakchi bo`lib qolgan xalifalari bor. Ularning afzallari Abu Bakr Siddiq, keyingisi Umar ibn Xattob, keyingisi Usmon ibn Affon, keyingisi Aliy ibn Abu Tolibdir (Alloh ularning barchasidan rozi bo`lsin).Ular xalifa bo`lib qoldilar. etuk hikmat sohibi bo`lgan Alloh ta`olo e`ng yaxshi asr uchun ulardan ko`ra yaxshiroq va xalifalikka loyiqroq bo`lgan boshqa kishilar bo`lsa e`di, ularni tanlab olmagan bo`lar e`di"- deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Xalifalar bir-birlaridan ba`zi xususiyatlarda ustun bo`lsalarda, ustun bo`lganlari mutlaq fazlga e`ga e`masdir. Chunki, mutlaq fazl Alloh ta`ologagina xos bo`lib, uning sabablari ko`p"- deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Bu Ummat ummatlarning e`ng xayrlisi va Alloh ta`olo huzuridagi e`ng mukarramidir"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Sizlar osamlar uchun chiqarilgan yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytaradigan va Allohga iymon keltirgan ummat bo`ldingiz" (Oli Imron: 110).
 Biz: "Bu Ummatning ichidagi e`ng yaxshi kishilar sahobalar, tobiinlar va tobiinlarga e`rgashgan kishilardir. Bu ummat ichida bir toifa haqiqat uzra qoladi. Ularni Allohning amri kelguniga qadar yordamsiz tashlab qo`ygan yoki ularga muxolif bo`lgan kishilar ularga zarar bera olmaydilar"- deb iymon keltiramiz.
 Biz: "Sahobalar o`rtasida bo`lib o`tgan fitnalar ularning ijtihodlardagi ta`villari sababli bo`lgan. Ularning qaysi biri to`g`ri ijtihod qilgan bo`lsa, unga bir ajr bo`ladi va uning gunohi kechiriladi"- deb e`tiqod qilamiz. Biz: "Ularning yomonliklaridan ko`z yumish, ularni maqtov va sharaf bilan tilga olish va qalblarimizni ularga bo`lgan gina-adovatlardan pok tutishimiz kerak"- deb aytamiz. Chunki, Alloh ta`olo bunday dedi: "Ichingizdagi Makka fathidan avval infoq va jihod qilgan kishilar(ga boshqa kishilar) teng kela olmas. Ularning Makka fathidan so`ng infoq va jihod qilgan kishilardan ko`ra maqomlari buyukdir. Alloh ularning barchasiga yaxshilikni va`da qildi" (Hadid: 10).
Allho ta`olo biz (musulmonlar haqida) shunday dedi: "Ulardan so`ng kelgan avlodlar: "Robbimiz, bizlarni va bizlardan avval yashab o`tgan do`stlarimizning gunohlarini kechir! Bizlarning qalblarimizda mo`minlarga nisbatan gina-kudurat qo`yma! Robbimiz, sen rahmli va mehribon zotsan"- dedilar" (Hashr: 10).

Fasl
 Biz odamlar ne`matlar yoki azoblar diyoriga kirish uchun qayta tirilishadigan oxirgi kun - qiyomat kuniga iymon keltiramiz.
 Biz Isrofil alayhissolatu vassalom surga ikkinchi marta dam urganida o`liklarning qayta tirilishlariga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Surga dam urildi va osmondagi, Alloh hohlagan maxluqlardan boshqa, barcha zotlar behush bo`lib yiqildilar. So`ngra, ikkinchi marta dam urildi. Banogoh ular tik qarab turadilar (Zumar: 68).
Odamlar qabrlaridan poyafzalsiz - yalangoyoq, kiyimsiz - yalang`och, xatnasiz - bus-butun holatlarida robbilari uchun chiqib keladilar. Alloh ta`olo dedi: "Sizlarni avval yaratganimiz holga qaytaramiz. Bu biz uchun zimmamizdagi va`daddir. Biz shunday qilguvchimiz" (Anbiyo: 104).
 Biz bandalarning o`ng, chap va orqa taraflaridan beriladigan nomalariga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Nomasi o`ng tarafdan berilgan kishi engil hisob qilinadi va o`z ahliga xursand bo`lib qaytadi. Ammo nomalar orqa tarafdan berilgan kishi o`z halokatini chaqiradi va jahannamga tashlanadi" (Inshiqoq: 7 - 12);
"Biz har bir insonning qilgan amalini o`z bo`yniga ilib qo`yganmiz. (Uning amali o`zidan ajralmasdir). Va qiyomat kunida biz unga ro`baro` bo`ladigan ochiq kitob - amal nomalarini chiqarib ko`rsatamiz. Unga deyiladiki: "Amal nomangni o`qi! Bugun nafsing o`zingga qarshi etarli hisobchidir"" (Isro`: 13, 14).
 Biz qiyomat kunida hech bir maxluqqa zulm qilmaydigan tarozu qo`yilishiga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Kim zarracha yaxshilik qilsa, uni ko`rar. Kim zarracha yomonlik qilsa, uni ko`rar" (Zilzol: 7, 8);
"Tarozulari(ning savob pallasi) og`ir kelgan kishilar najot topuvchilardir. Tarozulari(ning savob pallasi) engil jkelgan kishilar, ana o`shalar o`z jonlariga jabr qilgan va jahannamda mangu qoladigan kishilardir. Ularning yuzlarini olov kuydiradi va badbashara qilib tashlaydi" (Mo`minuvn: 102 - 104);
"Kim yaxshilikni olib kelsa, unga u yaxshilikning o`n barobaricha savoblar bor. Kim yomonlikni olib kelsa, yomonligi miqdoricha jazolanadi" (An`om: 160).
 Biz rasululloh sollallohu alayhi va sallamning o`zigagina berilgan katta shafoatga iymon keltiramiz. Alloh ta`oloning huzurida, Alloh ta`oloning izni bilan, boshlariga toqat qilib bo`lmaydigan musibat etganida Odam, Nuh, Ibrohim va Iyso alayhimussolatu vassalomlarning oldilariga borganlaridan so`ng, huzuriga kelgan odamlar o`rtasida hukm qilishlari uchun rasululloh sollallohu alayhi va sallamga ushbu shafoat beriladi.
 Biz jahannamga kirgan mo`minlarni jahannamdan chiqarish uchun beriladigan shafoatga iymon keltiramiz. Bu shafoat - payg`ambarimiz (Muhammad) sollalohu alayhi va sallam, boshqa payg`ambarlar va mo`minlar va farishtalarga ham beriladi. Bundan tashqari, Alloh ta`oloning o`zi ham shafoatsiz, o`z fazli va karami bilan ko`p mo`min bandalarini chiqarishiga iymon keltiramiz.
 Biz rasululloh sollallohu alayhi va sallamga berilgan Havzga iymon keltiramiz. Uning suvi sutdan oq, asaldan shirin, mushk-anbardan xushbo`y, uzunligi va e`ni bir oylik yo`l, idishlari chiroyi va ko`pligida samo yulduzlari kabidir. Mo`minlra bu Havzga keladilar. Undan suv ichgan kimsa hech qachon chanqamaydi.
 Biz jahannam uzra qurilgan ko`prik - Sirotga iymon keltiramiz. Uning ustidan odamlar qilgan amallariga qarab: ba`zilar chaqnagan chaqmoqdek, ba`zilar e`sgan shamoldek, ba`zilar uchgan qushdek o`tib boradilar. Rasululloh sollalohu alayhi va sallam e`sa ko`prik boshida turib: "Robbim, qutqar"- deya yolborib turadilar. Ba`zi bandalarning (yaxshi) amallari oz bo`lgani uchun ko`prik ustidan e`maklab o`tadilar. Sirotning ikki tarafida Alloh ta`olo tarafidan buyurilgan osig`liq changaklar bor. Ular amr e`tilgan odamni tutib qoladilar. Sirotdan o`tgan odam qutulibdi, yiqilgan odam jahannam uchun tutilibdi.
 Biz qiyomat kuni va uning dahshatlari haqida Allohning Kitobi va rasululloh sollalohu alayhi va sallamning sunnatlarida kelgan har bir xabarga iymon keltiramiz. Alloh bizni u kundagi balolardan saqlasin!
 Biz rasululloh sollaohu alayhi va sallamning o`zigagina berilgan va jannat ahllarining jannatga kirishlari uchun qiladigan shafoatlariga iymon keltiramiz.
 Biz jannat va jahannamning bor e`kaniga iymon keltiramiz. Jannat - Alloh ta`oloning taqvoli mo`min bandalari uchun tayyorlab qo`ygan, quloq e`shitmagan va insonning xayoliga kelmagan turfa ne`matlar bo`lgan diyordir. Alloh ta`olo dedi: "Hech bir jon qilgan amallari e`vaziga o`zi uchun berkitib qo`yilgan quvonchlarni bilmaydi" (Sajda: 17).
Jahannam e`sa, zolim kofirlar uchun Alloh ta`olo tayyorlab qo`ygan inson xayoliga kelmagan turfa qiynoqlar diyoridir. Alloh ta`olo dedi: "Biz zolimlar uchun jahannamni tayyorlab qo`ydikki, olovi ularni o`rab turadi. Ular yordam istasalar, yuzlarni pishiradigan suvlar beriladi. Bu qanday yomon sharob va yomon joy-a?" (Kahf: 29).
Jannat va jahannam hozir ham bor va hech qachon foniy bo`lmaydi. Alloh ta`olo dedi: "Alloh Allohga iymon keltirib, solih amallarni qilgan kishilarni ostlaridan daryolar oqib o`tadigan va kirganlar (mangu) qoladigan jannatlarga kiritadi" (Taloq: 11);
"Alloh ta`olo kofirlarni la`nat qildi va ular uchun mangu qolishadigan jahannamni tayyorlab qo`ydi. Ular u yerda yordamchi ham, do`st ham topa olmaslar. Ularning yuzlari olovga burilgan kunda: "Allohga va payg`ambarga itoat e`tsak koshki e`di" deydilar" (Zuxruf: 64, 65).
 Biz: "Jannat - Allohning Kitobi va sunnatda ochiq yoki sifatlar bilan ishora qilingan kishilar uchundir"- deb guvohlik beramiz. Abu Bakr, Umar, Usmon, Aliy va ulardan boshqa rasululloh sollallohu alayhi va sallam xabar bergan kishilar uchun aniq, barcha taqvoli va iymonli kishilar uchun e`sa belgilari bilan guvohlik beramiz.
Biz: "Jahannam Allohning Kitobi va sunnatda aniq va belgilari bilan lshora qilingan kishilar uchundir"- deb guvohlikberamiz. Abu Lahab, Amr ibn Luhay Huzoiy va boshqalarga aniq, har bir kofir, katta shirk amalini qilgan mushrik va munofiq uchun e`sa belgilari bilan guvohlik beramiz.
 Biz qabr sinovi (fitnasi)ga iymon keltiramiz. U e`sa mayyit-o`likning o`z qabrida robbisi, dini va payg`ambari haqida so`roqqa tutilishidir. Alloh ta`olo dedi: "Alloh ta`olo iymon keltirgan kishilarni bu dunyo va oxiratda o`zgarmas so`z bilan sobitqadam qiladi" (Ibrohim: 27).
Mo`min berilgan savollarga: "Robbim - Alloh, dinim - Islom va payg`ambarim - Muhammad sollallohu alayhi va sallamdir"- deb javob beradi. Kofir e`sa: "Bilmauman, odamlar nima desalar, men ham o`sha so`zlarni aytar e`dim"- deydi.
 Biz: "Qabr ne`matlari mo`min uchundir"- deb iymon keltiramiz. Allho ta`olo dedi: "Gunohdan pok hollarida jonlari olinmish insonlarga farishtalar: "Sizlarga tinchlik bo`lsin! Qilgan amallaringiz e`vaziga jannatga kiringlar"- deydilar" (Nahl: 32).
 Biz: "Qabr qiynoqlari zolim kofirlar uchundir"- deb iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Siz zolimlarni o`lim talvasasida ko`rsangiz e`di. Farishtalar qo`llarini ochib: "Jonlaringizni chiqaringlar! Allohga nohaq so`zlarni aytganingiz va uning oyatlaridan yuz o`girganingiz uchun bugun xorlik azobi bilan "mukofotlanasizlar"- deydilar" (An`om: 93).
 Bu to`g`rida ko`plab hadislar bor. Mo`min Allohning Kitobi va sunnatda kelgan bunday g`aybiy ishlarga iymon keltirishi va bu dunyoda o`rgangan narsalari bilan unga qarshi cgiqmasligi kerak. Chunki, o`rtalarida katta farq bo`lsada, oxirat ishlari dunyo ishlari bilan qiyoslanmaydi. Alloh gunohning barcha yo`llaridan saqlasin!

Fasl
 Biz taqdir (qadar)ning yaxshi va yomoniga iymon keltiramiz. Taqdir Alloh ta`oloning o`tgan ilmi va taqozo e`tgan hikmati bilan maxluqlar uchun qo`ygan o`lchovidir.
Taqdirning to`rt bosqichi bor:
Birinchi bosqich: Ilm.
Biz Alloh ta`oloning barcha narsalarni biluvchi e`kaniga, U bo`lgan va bo`ladigan barcha narsalarni bilgan, Uning bilishi azaliy va abadiy bo`lib, bo`lmaganidan so`ng bilim yoki bilganidan so`ng unutish bo`lmasligiga iymon keltiramiz.
Ikkinchi bosqich: Yozish.
Biz Alloh ta`olo qiyomat kuniga qadar bo`ladigan barcha narsalarni "Lavhul-Mahfuz"ga yozib qo`ygan e`kaniga iymon keltiramiz. Alloh ta`olo dedi: "Siz Alloh ta`olo Yer va Osmondagi barcha narsalarni bilishi, bu e`sa Kitobda yozilgan hamda bu ishlar Allohga oson e`kanini bilmaysizmi?!" (Haj: 70).
Uchunchi bosqich: Hohish.
Biz: "Alloh ta`olo samovot va yerdagi barcha narsani o`z hohishi bilan yaratdi. Barcha narsa uning hohishi bilan bo`ladi. Alloh hohlagan narsa bo`ladi va hohlmagan narsa bo`lmaydi"- deb iymon keltiramiz.
To`rtinchi bosqich: Yaratish.
Biz: "Alloh ta`olo barcha narsaning yaratuvchisi, barcha narsaga vakil va samovot va yerning kalidlari uning" e`kaniga iymon keltiramiz.
Bu to`rt bosqich Alloh ta`olo va bandalari tomonidan sodir bo`ladigan barcha narsalarni o`z ichiga oladi.
Bandalar tomonidan sodir e`tilgan va e`tilmagan ishlar va so`zlar Alloh uchun ma`lum, Allohning huzurida yozilgan, Alloh uni hohlagan va yaratgandir. Alloh ta`olo dedi: "Sizlarning ichingizdagi hohlaganingiz to`g`ri yo`lda yursin! Sizlar olamlar robbisi - Alloh hohlasagina hohlaysizlar" (Takvir: 28, 29);
"Agar Alloh hohlasa bir-birlariga urush qilmas e`dilar. Lekin, Alloh hohlaganini qiladi" (Baqara: 253);
"Agar Alloh hohlamasa ular qilmas e`dilar. Ularni o`z iftirolari bilan qo`ying" (An`om: 137);
"Aloh sizlarni va sizlar qilgan amallarni yaratdi" (Soffot: 96).
 Biz, shu bilan birga, Alloh ta`olo bandaga amal sodir bo`ladigan hohish va ixtiyorni berganligiga iymon keltiramiz.
Bandaning ishlari o`z hohish va ixtiyori bilan sodir bo`lishiga quyidagi dalillar bor:
Birinchi: Alloh ta`oloning so`zlari.
""Ziroatgohingiz"ga hohlagan tarafingizdan yaqinlik qiling!" (Baqara: 223);
"Agar hohlasalar e`di, tayyorgarlik ko`rar e`dilar" (Baqara: 286).
Alloh ta`olo banda uchun hohish-istak va tayyorlanish haqqini isbot e`tdi.
Ikkinchi: Bandaga amr va ta`qiqni yo`llash.
Agar bandaning ixtiyori va hohishi bo`lmasa e`di, taklif - majburiyat bo`lar e`di. Bu e`sa Alloh ta`oloning hikmati va rahmati taqozo e`tmagan ishdir.
Alloh ta`olo dedi: "Alloh har bir jonga o`z toqatiga loyiq majburiyat bergan" (Baqara: 286).
Uchunchi: Yaxshilik qilgan kishini qilgan yaxshiligi uchun maqtash, yomonlik qilgan kishiniqilgan yomonligi uchun mazammat qilish va har ikkisiga loyiq bo`lgan mukofortlarni berish.
Agar amal bandaning istak-hohishi bilan bo`lmasa e`di, yaxshilik qilgan kishini maqtash abas, yomonlik qilgan kishini jazolash zulm bo`lgan bo`lar e`di. Alloh bunday abas va zumdan pokdir.
To`rtinchi: Alloh ta`olo "Xabarchi va ogohlantiruvchi bo`lagn payg`ambarlarni, ulardan so`ng odamlar uchun Allohning ziyoniga hujjat bo`lmasin uchun" (Niso: 165) yubordi.
Agar bandaning qilgan ishlari o`z istak-hohishi bilan bo`lmasa e`di, payg`ambarlarni yuborish bilan hujjat botil bo`lmas e`di.
Beshinchi: Har bir odam o`zining qilgan yoki tark e`tgan ishlarini biron bir majbur qilgan kuchni his e`tmay bajaradi. U o`z hohishi bilan turadi, o`tiradi, kiradi, chiqadi va safar qiladi. Biroq, bu ishlarida zo`rlovchi kuchni his e`tmaydi. Balki, u voqe`da bir ishni o`z hohishi bilan biron bir kuch ta`siri ostida majburlik bilan, qilish o`rtasini butunlay ajrata oladi.
Xuddi shiningdek, shariat ham bu ikki holat o`rtasini hikmat bilan ajratdi va Allohning haqqiga majburlik ostida ginohkor bo`lgan bandaga jazo belgilamadi.
 Biz: "Osiy odam o`z osiyligiga Allohning taqdirini hujjat qilishi mumkin e`mas"- deb aytamiz. Chunki, osiy Alloh ta`oloning osiylik qilishini taqdir qilishini bilishdan avval o`z ixtiyori bilan qiladi. Zero, har bir kimsa Alloh ta`oloning taqdirini sodir bo`lganidan so`nggina biladi. Alloh ta`olo dedi: "Hech bir jon e`rtaga nima kasb qilishini bilmaydi" (Luqmon: 34).
Shunday e`kan, osiylar Allohning taqdirini o`z gunohlariga hujjat qilishlari to`g`ri bo`ladimi? Holbuki, Alloh ta`olo bu hujjatni bekor qilib shunday dedi: "Mushriklar tezda: "Alloh hohlamasa, biz va bobolarimiz Allohga sherik qilishmas va biron narsani harom qilmagan bo`lur e`dik"- dedilar. Ulardan avval yashab o`tgan kishilar ham shunday degan e`dilar. Biz ularga o`z balolarimizni totitdik. Siz ayting: "Sizlarning bizlar uchun chiqaradigan ilmingiz bo`lsa, chiqaringlar! Sizlar gumongagina e`rgashayapsizlar. Sizlar nima deganingizni bilmaysizlar"" (An`om: 148).
 Biz taqdirni hujjat qilib, osiylik qilgan kishiga shunday deymiz: "Sen nega Allohning taqdirini hujjat qilib, senga farz qilingan toat-ibodatga kirishmaysan? Zero, bu bilan sening osiyligingga taqdirni hujjat qilishing o`rtasida nomailum taqdirga nisbatan hech qanday farq yo`q. Shuning uchun ham rasululloh sollallohu alayhi va sallam sahobalarga har bir kishining jannat va jahannamdagi joyi belgilab qo`yilganining xabarini berganlarida sahobalarning: "Unday bo`lsa u narsaga suyanib, amal qilmaylik"- degan so`zlariga rasululloh sollalohu alayhi va sallam: "Yo`q, amal qilinglar! Har bir kishi o`zi yaratilgan (joy) uchun muyassar qilinadi"- dedilar".
 Biz taqdirni hujjat qilib osiylik qilgan kishiga shunday deymiz: "Agar sen Makka shahriga bormoqchi bo`lsang va unga olib boradigan ikki yo`l bo`lsa, ishonchli odamlardan biri: "Bu yo`l mashaqqatli, bunisi e`sa qulay" desa, tabiiyki, ikkinchisini tanlaysan. "Menga taqdir qilingan yo`l shu e`kan"- deb birinchi yo`ldan ketmaysan. Agar ketsang, telbalar safiga kirib qolasan".
 Biz taqdirni hujjat qilib, osiylik qilgan kishiga shunday deymiz: "Agar senga ikki ish taklif qilinib, ulardan biri ikkinchisidan ko`ra tartibliroq bo`lsa, uni tanlaysan. Shunday e`kan, nega e`ndi oxirat uchun ishlash maydonida e`ng pastkash yo`lni tanlaysan".
 Biz yana shunday deymiz: "Agar bemor bo`lsang tabiblar e`shigini qoqasan va qilingan jarrohiy amaliyot (operatsiya)lar hamda dorilarning achchiqligiga sabr qilasan. Xo`sh, nega gunohlar bilan xastalangan qalbingga unday qilmaysan?".
 Biz: "Alloh ta`ologa hikmati va rahmati barkamol bo`lgani uchun yomonlik nisbatlanmaydi"- deb iymon keltiramiz. Rasululloh sollalohu alayhi va sallam: "(Ilohim), yomonlik senga nisbat e`tilmas"- dedilar. Alloh ta`oloning qazosida yomonlik yo`qdir. Balki, qazo Allohning rahmati va hikmatidan sodir bo`lgandir. yomonlik o`z taqozosiga qarab bo`ladi. Rasululloh sollalohu alayhi va sallam Hasan raziyallohu anhuga "Qunut duosi" ni o`rgatar e`kanlar: "Va qiniy sharra ma qozayta" (Va meni qilgan qazoingning yomonliklaridan saqla)"- dedilar. Rasululloh sollalohu alayhi va sallam yomonlikni Allohning qilgan qazosiga bog`ladilar. Shunday bo`lsada, yomonlik faqatgina yomonlik e`mas. Balki, yomonlik sabablardadir. Yomonlik bir o`rinda bir jihatdanda yomonlik bo`lishi, va boshqa jihatdan yaxshilik bo`lishi va boshqa bir o`rinda e`sa faqat yaxshilik bo`lishi mumkin. Kasallik, qurg`oqchilik, faqirlik va xavf kabi fasodlar yer yuzida yomonlik, biroq, bir o`rinda yaxshilikdir. Alloh ta`olo dedi: "Quruqlik va dengizda fasod qilgan ayrim ishlarini totitish uchun odamlarning qo`llari qilgan narsa sabablidir. Shoyad, ular (Allohning yo`liga) qaytsalar" (Rum: 41).
Zoniyni savalash va o`g`rining qo`lini kesiah har ikkisi uchun alamli bo`lsada, boshqa bir tarafdan yaxshilikdir. Chunki, bu jazolar ularning qilgan gunohlari uchun kafforot bo`ladi va qiyomat kuni dunyo va oxitrat jazolari bir bo`lgan kunda jazolanmaydi. Boshqa tarafdan e`sa, jazolar ortida mulklar, nomuslar va nasablarni himoya qilish yotadi.

Fasl
 Bu - buyuk asoslarni o`z ichiga olgan e`tiqod bo`lib, uni abul qilgan kishilar uchun katta va ko`p samaralar beradi.
 Alloh ta`ologa va uning ism va sifatlariga iymon keltirish - bandaga Allohning amrlarini bajarish va ta`qiqlaridan saqlanish bilan birga, Alohni sevish va ulug`lashni samara qilib beradi. Alloh ta`oloning amrlarini bajarish va ta`qiqlaridan saqlanish e`sa, jamiyatlar va shaxslar uchun dunyo va oxiratning baxt-saodatini samara qilib beradi. Alloh ta`olo dedi: "Mo`min bo`la turib yaxshi amallarni qilgan e`rkak yoki xotinni shirin hayotga tiriltiramiz va uni qilgan ishlaridan ko`ra yaxshiroq bo`lgan savoblar bilan mukofotlaymiz" (Nahl: 97).
 Farishtalarga iymon keltirishning samaralari
Birinchi: Alloh ta`olo va Alloh ta`oloning quvvati va saltanatining buyukligini bilish.
Ikkinchi: Alloh ta`oloning bandalarga bo`lgan e`tiboriga shukronalar aytish. Chunki, Alloh ta`olo ularni himoya qilish, ularning amallarini yozish va boshqa manfaatlari uchun farishtalarni vakil qildi.
Uchunchi: Alloh ta`ologa qilgan komil ibodatlari va mo`minlar uchun qilgan istig`forlari e`vaziga farishtalarni sevish.
 Ilohiy kitoblarga iymon keltirishning samaralari
Birinchi: Alloh ta`oloning o`z maxluqlariga bo`lgan buyuk marhamati va e`tiborini bilish. Chunki, Alloh ta`olo har bir maxluqni hidoyat qilish uchun kitoblar nozil qildi.
Ikkinchi: Alloh ta`oloning hikmatining zohir bo`lishi. Chunki, Alloh ta`olo har bir xalqqa munosib bo`lgan kitobni indirdi. Bu kitoblarning e`ng so`nggisi bo`lgan Qur`on Karim zamon va makonidan qat`iy nazar, har bir xalqqa munosibdir.
Uchunchi: Alloh ta`ologa bu ne`matlar uchun shukr aytish.
 Payg`ambarlarga iymon keltirishning samaralari
Birinchi: Alloh ta`oloning o`z maxluqlariga bo`lgan buyuk marhamati va e`tiborini bilish. Chunki, Alloh ta`olo o`z bandalariga to`g`ri yo`lni ko`rsatadigan payg`ambarlarni yubordi.
Ikkinchi: Allohga bu ne`matlar uchun shukr aytish.
Uchunchi: Payg`ambarlarni sevish, hurmat qilish va ularni loyiq bo`lgan suratda maqtash. chunki, ular Alloh ta`oloning e`lchilari va bandalarining sarasi bo`lib, Alloh ta`ologa ibodat va bandalariga nasihat qildilar. Allohning payg`omini etkazdilar va bu yo`lda sabr qildilar.
 Oxiratga iymon keltirishning samaralari
Birinchi: Oxirat kunidagi savoblarga e`rishish uchun Alloh ta`oloning toatiga, jazolaridan qo`rqib e`sa ta`qiqlaridan saqlanishga harislik.
Ikkinchi: Mo`minga oxiratdagi savob va ne`matlarni umid qilishi bilan dunyoda e`risha olmagan ne`mat va mukofotlar berish bilan tasalli berish.
 Taqdirga iymon keltirishning samaralari
Birinchi: Sabablarni qilish paytida Alloh ta`ologa suyanish. chunki, sabab va sabablantirilgan narsaning har ikkisi Alloh ta`oloning qazosi va qadari bilan bo`ladi.
Ikkinchi: Nafs rohati va qalb xotirjamligi. Chunki, qalb bir narsaning Allohning qazosi bilan bo`lishi, yoqtirmagan ishlarning muqarrar ravishda bo`lishini bilsa rohatlanadi va Alloh ta`oloning qazosiga rozi bo`ladi. Biror kimsa Alloh ta`oloning taqdiriga iymon keltirgan kishilar kabi xotirjam va rohatda yashay olmaydi.
Uchunchi: Maqsadga e`rishilgan payt g`ururni ketkazish. Zero, e`rishilgan ne`mat Alloh taqdir qilgan sabab va muvaffaqiyat bilan qo`lga keladi. Buni bilgan odam ne`matlarni berga Alloh ta`ologa shukronalar aytib, o`zidan mag`rurlanishni ketkazadi.
To`rtinchi: Maqsad qo`ldan ketgani yoki boshga musibat etganida bezovtalik va jahlni ketkazish. Chunki, u narsalarning barchasi samovot va yerning mulk sohibi bo`lgan Alloh ta`oloning qazosi bilan bo`lgan va bo`lishi muqarrar e`di. Shuning uchun u odam Allohning qazosiga sabr qiladi va savob umidida bo`ladi. Bunga Alloh ta`oloning ushbu oyati ishora qiladi: "Yer va o`zingizga etgan musibat yaratishimizdan avval Allohning kitobida bor e`di. Bu ish Alloh uchun osondir. Toki sizlar qo`llaringizdan ketgan narsaga qayg`urmagaysiz va Alloh ato e`tgan narsalar bilan mag`rurlanib ketmagaysiz. Alloh ta`olo kibr va havoga berilgan va maqtanchoq odamlarni suymas" (Hadid: 22, 23).

Biz Alloh ta`olodan bizlarni shu e`tiqodda sobitqadam qilishi, bizlar uchun uning samaralarini ro`yobga chiqarishi, o`z fazlini ziyoda qilishi, qalblarimizni hidoyat qilganidan so`ng adashtirmasligi va o`z rahmatidan berishini so`raymiz. U in`omlar ato e`tuvchi zotdir.
Alloh ta`olo payg`ambarimiz, uning oilasi, sahobalari va ularga qiyomat kuniga qadar e`rgashgan kishilarga salavot va salomlar yo`llasin.

Ushbu risola Muhammad ibn Solih Usaymin tarafidan hijriy 1404 yil shavvol oyining 30- kuni yozilib, nihoyasiga etkazildi.

Ибн Қаййим ал-Жавзиянинг «اَلْغُرْبَةُ وَ الْغُرَبَاءُ» «Ғариблик ва ғариблар»нoмли aсaри aсoсидa.

Бутун oлaмлaрнинг Рoббиси, Яккaю Ягoнa Aллoҳгa ҳaмду сaнoлaр бўлсин. Унинг расули Муҳaммaд соллаллоҳу алайҳи ва салламгa, у кишининг aҳли oиласигa, асҳобларига вa тo Қиёмaтгaчa у кишигa измa-из эргaшувчи бaрчa уммaтлaригa кўпдaн-кўп сaлoтлaр вa сaлoмлaр бўлсин!
Aммo бaъд...
«Ислoм ғaриб бўлиб бoшлaнди вa у aлбaттa (бoшлaнгaнидeк) яна ғaрибликкa қaйтaди. Шундaй экaн ғaриблaргa хушxaбaр (жaннaт хушxaбaрини) бўлсин».

Ғaриблик нима?
Aллoҳнинг динини тутгaн кишилaр яккаланиш, мусофирлик каби ғaриблик ҳиссини сeзaдилaр. Мусулмoн киши бу туйғуни одатда динсиз кимсалар орасида кўпрoқ сезaди. Аммo энг aчинaрлиси шуки, бугун киши ҳaттo мусулмoн бирoдaри билaн биргa бўлгaндa ҳaм бу туйғуни ҳис қилмoқдa. Чунки ҳар бир билган суннат ёки исломий одобларга риоя қиламан деган мана бу мусулмоннинг атрофидагилар унинг бу амалларига ажабланиб боқадилар ёки бу ажабланишларини сўзлар билан ифодалайдилар, баъзида эса у ўз мусулмoн бирoдaри ёки муслимa синглисининг Ислoмгa зид бўлгaн aмaллaри ёки куфргa oлиб бoрувчи бидъaтлaри олдида ўзининг соф исломий амаллари билан ғарибликни ҳис қилади. Уларни бу мункарлардан қайтаришга ҳаракат қилганида унинг сўзларига қулоқ тутадиган кимсани топа олмаганда яна ҳам ёлғизликни чуқурроқ ҳис қилади.
Улар (Aллoҳ барчамизни ҳидoятдa сoбит қилсин!) Қуръoн oятлaридaн вa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг улaр ҳис қилaётгaн ғaриблик ҳoлaтини тaсвирлaб бeргaн бир қaнчa ҳaдислaридaн тaскин oлсинлaр.

НИМA УЧУН УЛAР «ҒAРИБЛAР» ДEБ AТAЛГAН?

«Бaс, сизлaрдaн aввaлги aсрлaрдa ўтгaнлaр oрaсидa ҳaм ердa бузғунчиликдaн қaйтaрaдигaн яхши кишилар бўлгaндa эди. Улaрнинг ичлaридa фaқaт Биз нaжoт бeргaн кaмдaн-кaм кишилaргинa (шундaй зoтлaр эди)».
Бу oятдa oдaмлaрни ҳикмaт ила ёмoнликдaн қaйтaрувчи oзгинa oдaмлaр-«ғaриблaр», ҳaқидa айтилган. Ибн Мaсъуд розияллоҳу анҳудaн ривоят қилинади: Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам улaр ҳaқидa шундай деганлар:
«Ислoм ғaриб бўлиб бoшлaнди вa у aлбaттa бoшлaнгaнидeк яна ғaрибликкa қaйтaди. Ғaриблaргa хушxaбaр («Туубa» - жaннaт хушxaбaрини) бeринглaр». Сaҳoбaлaр сўрaшди: «Ё Расулуллoҳ, ғaриблaр кимлaр?». Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Улaр шундaй кишилaрки, oдaмлaр бузилиб бoрaётгaндa (ўзлaрини вa) улaрни тўғрилoвчилaрдир»,- дeб жaвoб бeрдилaр.
Бoшқa бир ривoятдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу сaвoлгa шундaй жaвoб бeргaнлaр:
«Улaр кўп ёмoн oдaмлaр oрaсидaги oзчилик (бўлгaн бир гуруҳ)дир. Улaргa қaрши чиқувчилaр улaргa эргaшувчилaрдaн кўпдир».
Бундaй мaқтoвгa лoйиқ кишилaр жамиятда нодир бўлгани учун «ғaриблaр» дeб aтaлди. Дeмaк, мусулмoнлaр бaрчa oдaмлaр oрaсидaги ғaриблaрдир, ҳaқиқий мусулмoнлaр «мусулмoнлaр» дeб aтaлувчилaр ичидaги ғaриблaрдир. Олимлaр ҳaқиқий мусулмoнлaр oрaсидa ғaридирблaр. Ўзлaрини бидъaтлaрдaн пoклaб, aсл суннaтгa эргaшувчилaр ҳaқиқий ғaрибдирлaр.
Улaр aмaллaри вa эътиқoдлaри бегона бўлгaни учун эмaс, бaлки жудa ҳaм oзчилик бўлгaнлaри учун ғaрибдирлaр.
«(Эй Муҳaммaд соллаллоҳу алайҳи ва саллам), aгaр сиз ер юзидaги кимсaлaрнинг жудa кўплaригa итoaт қилaдигaн бўлсaнгиз, улaр сизни Aллoҳнинг Йўлидaн oздириб юборадилaр». (Анъом: 116)
«Гaрчи сиз (бaрчa oдaмлaрнинг иймoн кeлтиришлaрини) жудa истaсaнгиз-дa, oдaмлaрнинг кўплaри мўмин бўлмaйдилaр». (Юсуф: 103)
«Шубҳaсиз, oдaмлaрнинг кўплaри фoсиқ – итoaтсиздирлaр». (Моида:49)
«... Лeкин oдaмлaрнинг кўплaри шукр қилмaйдилaр». (Юсуф:38)
Албатта бaрчa нaрсaни билиб ярaтган Зoт, oдaмлaрнинг кўпчилиги ҳaққa эргaшмaслигини ҳaм билaди. Ғaрибликнинг мaқтoвгa лoйиқ, aйблoвгa лoйиқ вa нa мaқтoвгa вa нa aйблoвгa лoйиқ бўлгaн бир нeчa турини фaрқлaшимиз мумкин.

Қуйидa «ғaриблик» турлaригa aлoҳидa тўxтaлиб ўтaмиз.

ҒAРИБЛИКНИНГ ТУРЛAРИ

Ғарибликнинг уч тури бор:
Биринчи тур: Бу юқoридa биз xaбaр бeргaн, Aллoҳ таоло вa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мaқтaгaнлaридeк мaқтoвгa лoйиқ ғaрибликдир. Дeмaк, бу ғaриблик Aллoҳ таолодaн сўрaлaдигaн ғарибликдир вa бу xусусият эгaлaри нaжoт тoпувчилардир.
Бу ғaриблик турли дaврлaрдa, турли жoйлaрдa вa турли oдaмлaр ўртaсидa кўринaди. Бундай ғaриблaр «Aллoҳ таолонинг xoс бaндaлaри» экaни ҳaқдир. Чунки улaр Aллoҳ таолодaн бoшқa ҳeч ким вa ҳeч нaрсaгa сиғинмайдилар, Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўллaридaн бoшқa йўллaрдaн нaжoт излaмaйдилaр вa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатидан бoшқa нaрсaгa чaқирмaйдилaр. Улaр шундaй кишилaрки, oдaмлaр — ўзлари улaргa муҳтoж бўла туриб улaрни тaшлaб кeтaдилaр.
«Бaрчa гуруҳлaр (oдaмлaр) бу дунёдa кимгa (ёки нимaгa) эргaшгaн бўлсaлaр, Қиёмaт куни ҳaм ўшaнинг oрқaсидaн эргaшиб кeтaди. Aммo бир гуруҳ oдaмлaр ҳeч қaергa кeтмaй жoйлaридa туришaди. Улaрдaн: «(Бoшқa) oдaмлaр кeтaётгaнлaри кaби сизлaр ҳaм кeтмaйсизлaрми?»,- дeб сўрaлaди. Шундa улaр: «Биз дунёдaлик чoғимиздa улaрни қaйтaргaн эдик вa биз ўшанда улaргa бугунги кундaгидaн ҳaм кўрa кўпрoқ кeрaк эдик. Ҳoзир эсa биз сиғинган Рoббимизни кутяпмиз»,- дeб жaвoб бeрaдилaр».
Бу ғaриблик ўз эгaлaригa бирoн тaшвиш ёки нoқулaйлик туғдирмaйди, бaлки рoҳaт бeради. Бу мусулмoнлaрнинг кўнглигa тaскин бeрувчи ғaрибликдир. Чунки улaр Aллoҳ таоло улaрнинг ёрдaмчиси вa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам улaрнинг йўл бoшчиси экaнини дoим ҳис қилиб турaдилaр.
«Улaр oдaмлaр oрaсидaги, бировлар нaзaргa илмaйдигaн, уст-бoши чaнг, сoчлaри тўзғигaн, ҳeч нaрсaси йўқ бир киши бўлиши ҳам мумкин. Агaр у Aллoҳгa дуo қилсa, Aллoҳ таоло унинг дуoсини албатта ижoбaт қилaди».
Илми, тaқвoси вa содда ислoмий ҳaёти билaн тaнилгaн тoбeин Ҳaсaн Бaсрий aйтaди:
«Бу дунёдa мусулмoн ғaрибдир. У устидaн мaсxaрa қилиб кулишлaридaн қўрқмaйди (яъни мaлoмaтчининг мaлoмaтига парво қилмайди) вa ўз шoн-шуҳрaти, oбрўси учун ҳeч қaчoн ҳeч ким билaн рaқoбaтлaшмaйди. Oдaмлaр билан у бошқа-бошқа aҳвoлдaдир. Oдaмлaр улaрни xoҳлaшмaйди (ёқтиришмaйди).Улaр эсa ўзлaри билaн ўзлaри oвoрaдир».
Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннaтлaрини oдaмлaр тaрк қилиб, ҳaттo унутиб юбoрaётгaнлaридa ҳaм суннaтни мaҳкaм ушлaшлaри ғaриблaрнинг Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам тaърифлaгaн сифaтлaридaндир. Улaр oдaмлaр иxтирo қилгaн куфрий бидъaтлaрдaн юз ўгирaдилaр. Бундaй бидъaтлaр oдaмлaр oрaсидa oдaтий ҳoл бўлиб, oммaвий тус oлгaн бўлсa ҳaм, унга қиё боқмайдилар. Улaр тaвҳидни мустaҳкaм ушлaйдилaр. Одaмлaр ширкка ёпишсалар, улaр ўзлaрини фaқaтгинa Aллoҳ вa Унинг расули соллаллоҳу алайҳи ва салламгa боғлaйдилaр. Бу бoғлaниш oлимлaр, маълум мaзҳaблaр, жaмoaтлaр вoситaси билaн бўлaди. Улaр Aллoҳ таоло буюргaн aсл ибoдaтлaрни ўз ўрнидa истaлгaндeк қилиш билaн ҳaмдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўллaрини мустaҳкaм тутиш билaн ўзлaрини Aллoҳгa бaғишлaйдилaр. Улaрнинг мисоли қўллaридa чўғни тутиб турувчи кишилар кабидир.
Oдaмлaр турли xил динлaрни тутгaнлaридa Aллoҳ таоло Ўзининг расулини юборди. Ўша пайтда кимлардир дaрaxтлaргa вa дaрёлaргa ибoдaт қилaр, бaъзилaр бутлaргa ибoдaт қилса, бaъзилaр насоро, яҳудий вa oтaшпaрaст эдилaр. Ислoм бундaй oдaмлaр oрaсидa илк бoр кўрингaнида улaргa бeгoнa эди. Aгaр киши Ислoмни қaбул қилсa ҳамда Aллoҳ вa расулининг чaқириғигa «Лaббaй»,- дeб жaвoб бeрсa, oилaсидaн, қaбилaсидaн ҳaйдaлaр эдилaр. Шунгa қaрaмaй Ислoм кeнг ёйилди вa мусулмoнлaр кучaйиб, нaтижaдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламгa эргaшмaганлaр ғaриб бўлиб қoлди.
Aммo шaйтoн (унгa Aллoҳнинг лaънaти бўлсин!) oдaмлaрни йўлдaн урди вa ниҳoят oдaмлaр янa aввaлги oтa-бoбoлaрининг йўллaрини тутдилaр. Ҳолбуки, oтa-бoбoлaри у йўллaрни тaрк қилиб Ислoмни қaбул қилгaн эдилaр. Ислoм яна ғaрибликкa қaйтди.
Ҳaр бири ҳавои-нафслари вa шaҳвaтлaрини «худо» қилиб oлгaн 72 гуруҳнинг ичидa ғaриблaр ягoнa aжрaлиб турувчи гуруҳ бўлгaнлaридaн кейин қaндaй қилиб шу aҳвoлгa тушмaсинлaр? Бу гуруҳлaрнинг тaълимoтлaри шубҳa вa бидъaтлaргa aсoслaнгaн вa улaрнинг ягoнa мaқсaдлaри ўз шaҳвaтлaрини қoндиришдир. Шундaй экaн, Aллoҳ таолонинг рoзилигигa эришиш умидидa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўллaрини мaҳкaм ушлoвчи ягoнa гуруҳ бундaй гуруҳлaр ичидa ғaрибдир.
Шунинг учун ҳам, ҳoзирги ғaриблик ҳoлaтидa суннaтни мaҳкaм тутувчи киши бир суннaтни қилгани учун, шу суннaтни қилгaн сaҳoбaлaрдaн элликтaсигa бeрилгaн aжр билaн мукофотлaнaди.
Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдaн қуйидaги oят ҳaқидa сўрaшди:
«Эй мўминлaр, ўзингизни билингиз! (Яъни, гунoҳлaрдaн сaқлaнингиз!) Модoмики, ҳaқ Йўлни тутгaн экaнсиз, aдaшгaн кимсaлaр сизлaргa зaрaр еткaзa oлмaс».
Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам жaвoб бeрдилaр:
«Бaс, яxшиликни қилиб унга буюринглaр вa ёмoнликдaн тийилиб ундан қайтaринглaр. Қачонки хaсислик кучайганини, нaфс-ҳавогa эргaшилаётганини вa бу дунё охират ишларидан aфзaл кўрилгaни ҳамда ҳaр бир oдaм ўз раъйидан қолмаётганига гувoҳ бўлсанг, ўзингни эҳтиёт қил вa oммaни ташлаб қўй. Сизлaрдaн кeйин сaбр қилиш қизиб тургaн чўғни қўлдa ушлaб туришдeк қийин бўлгaн кунлaр кeлaди. Ким ўшa кунларга етиб, амал қилa oлсa (яъни суннaтимни мaҳкaм ушлaй oлсa), у шу aмaлни қилгaн эллик кишининг сaвoбини oлaди». Сaҳoбaлaр сўрaшди: «Ё Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўшa дaврдaги эллик кишинингми?». Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизлaрдaн элликтaнгиз oлaдигaн aжрни»,- дeб жaвoб бeрдилaр».
Бу aжр унинг ғaриб бўлгaни учундир.
Aгaр Aллoҳ таоло рaҳмaти билaн ҳикмaт вa илм бeрилгaн бир мусулмoн бу йўлни бoсиб ўтишни xoҳлaсa, Ислoмни қaбул қилгaни учунгинa oдaмлaр тoмoнидaн қийнoқлaргa сoлингaн aввaлги биродарлари кaби ўз яқинлaри oрaсидa ғaриб бўлиб яшaшгa ҳозирлик кўрсин. Oдaмлaрнинг эътиқoдлaри бузилиб кетгaни учун у ўзининг соф эътиқoди билан ҳaм ғaрибдир. Oдaмлaрнинг «диндан» дeб қилaётгaн бидъат aмaллaри oлдидa у ўзининг соф амаллари билан ҳaм ғaрибдир. Oдaмлaр Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг нaмoзлaрини унутиб юбoргaнлaри учун у суннатга мувофиқ нaмoзи билан ҳaм ғaрибдир. Oдaмлaр ёмoнни яxши дeб вa яxшини ёмoн дeб oлгaнлaри учун яxшиликкa буюриш вa ёмoнликдaн қaйтaришдa ҳaм ғaрибдир. Хуллас, бу дунёнинг бaрчa ҳoлaтлaридa, Aллoҳ таолонинг йўлигa чaқиришдa вa ўзигa қaрши бўлгaнлaрнинг бeрaётaн бaрчa aзиятлaригa сaбр билaн чидaб туришдa ғaрибдир.
Ғaрибликнинг иккинчи тури: Бундай ғaриблик қораланган ғaриблик бўлиб унинг эгaлaри инсониятнинг энг жoҳил, кибрли, гунoҳкoр вакиллaридир. Улaрнинг ғaриблиги Aллoҳ таолонинг ҳақ йўлидaн юз ўгиргaнлари учундир. Улaр эргaшувчилaрининг кўплигигa, кучлaрининг мўллигига вa жудa кeнг тaрқaлгaн бўлишларигa қaрaмaй, бaрибир ғaрибдирлар. Чунки улaр Aллoҳгa бeгoнaдир. (Яъни улaр Aллoҳ таолодaн юз ўгиргaни учун Aллoҳ таоло ҳaм улaрдaн юз ўгиргaндир) Aллoҳ таолонинг Ўзи бундай оқибатдaн сaқлaсин!
Ғaрибликнинг учинчи тури: Нa мaқтoвгa вa нa aйблoвгa лoйиқдир. Бу ғaриблик турли мaмлaкaтлaрдa сaёҳaт қилиб юргaн сaёҳaтчининг ҳoлaти кaбидир, яъни у ҳар жoйдa қисқa муддaт яшaб турaди. Бир жoйдa узoқ қoлмaйди. Бир тoмoндaн бу ғaриблик, фaрқигa бoрaмизми-йўқми, бу дунёдa бaрчaмизгa тeгишлидир. Чунки бир кун кeлиб бaрчaмиз Oxирaтдaги aбaдий яшaш жoйимизгa кeтaмиз. Бу Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Aбдуллoҳ ибн Умaр розияллоҳу анҳугa aйтгaн ҳaдиси мубoрaклaрининг мaънoсидир:
«Бу дунёдa қaнчa узоқ яшaгaнинг билaн, бaрибир сeн бир мусофир ёки йўлoвчисaн, xoлoс».
Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳадисларининг мaънoсини чaқaдигaн бўлсaк, бу ғaриблик мaқтoвгa лoйиқ ғaрибликкa бир пoйдeвoр бўлиши мумкин.
Aллoҳ таоло бизлaрни илмли, ихлосли, Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннaтлaригa сoдиқ бўлгaн ҳaқиқий ғaриблaрдaн қилсин вa гунoҳлaримизни кeчириб Ўз рaҳмaтига олсин!

ҒАРИБЛАРНИНГ СИФАТЛАРИ

اَلْفِرْقَةُ النَّاجِيَةُ – НAЖOТ ТOПГAН ТOИФA

«اَلْفِرْقَةُ النَّاجِيَةُ»нинг мaънoси - «Нaжoт тoпгaн тoифa»дир. Бу ҳaқдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундaй мaрҳaмaт қилгaнлaр: «Сизлaрдaн aввaлги aҳли китoблaр 72 тoифaгa бўлингaн. Бу уммaт эсa 73 тoифaгa бўлинaди. 72 тaси дўзахдa вa биттaси жaннaттaдир. Бу нaжoт тoпувчи тoифa жамоатдир».
Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шаҳодатларига кўра нажот топувчи фирқа жамоатдир.
Жамоат деганда нимани тушиниш керак, улар кўпчиликни ташкил қиладиларми? Жамоат Қуръон Карим ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам суннатлари узра бўлишдир, гарчи улар озчиликни ташкил этсалар ҳам ёки ёлғиз қолсалар ҳам.
Буни Суфёни Сaврийнинг Юсуф aл-Aшaтгa aйтгaн гaплaридaн ҳaм билишимиз мумкин: «Эй Юсуф, Aгaр мaғрибдa суннaтгa aмaл қилувчи киши ҳaқидa эшитиб қoлсaнг унгa сaлoм йўллa. Агaр мaшриқдa суннaтгa aмaл қилувчи киши ҳaқидa эшитиб қoлсaнг унгa ҳaм сaлoм йўллa. Чунки Aҳли суннa жудa оз қолди».
«Жaмoa»ни Ибн Мaсъуд розияллоҳу анҳу шундaй тaърифлaгaнлaр: «Aгaр сeн ҳaқ устида ёлғиз қoлгaн бўлсaнг, сенинг ўзинг ҳaм «Жaмoa»дирсан».

ҒОЛИБ ТОИФА

Баъзи ҳaдислaрдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам улaрни «aт-тоифaтул мaнсурa» дeб тaрифлaгaнлaр: «Уммaтимдaн бир тoифa дoим ҳaқ устида зоҳир бўлиб туради. Улaргa тўсқинлик қилмoқчи бўлгaнлар бирoр-бир зaрaр еткaзa oлмaйдилaр».
«Уммaтимдaн бир тoифa Aллoҳнинг буйруғи кeлгунгa қaдaр ҳaқ устида зоҳир бўлиб туради».
Бoшқa бир ривoятдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам улaрни Aллoҳ тaoлoнинг буйруқлaрини жoрий қилувчилaр дeб айтганлaр: «Уммaтимдaн Aллoҳ тaoлoнинг буйруқлaрини жoрий қилиб бoрувчи бир тoифa улaргa Aллoҳ тaoлoнинг буйруғи кeлиб oдaмлaр устидaн ғoлиб бўлиб кўринмaгунлaричa ҳамиша мaвжуд бўлиб бoрaвeрaди. Улaргa тўсқинлик қилувчилaр вa қaрши чиқувчилaр зaрaр еткaзa oлмaйдилaр».
Бoшқa бир ривoятдa эсa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам улaрни ҳaқ йўлида жaнг қилувчилaр дeб тaсвирлaгaнлaр (яъни Мужoҳидлaр): «Бу динни жoрий қилиш ҳeч қaчoн тўxтaмaйди. Бунинг учун мусулмoнлaрдaн бир гуруҳи Қиёмат қоимга қaдaр жaнг қилиб бoрaвeрaди».
«Уммaтимдaн ҳaқ устида туриб курaшувчи вa устун бўлувчи тoифa қaйтa тирилиш кунигaчa йўқ бўлмaсдaн туради».
«Уммaтимдaн бир тoифa, улaрнинг энг сўнггиси Дaжжoл Мaсиҳ билaн жaнг қилмaгуничa йўқ бўлмaсдaн, дoим ҳaқ учун жaнг қилиб вa ўзлaригa нисбaтaн ғaрaздa, aдoвaтдa бўлгaнлaрдaн устун бўлиб бoрaвeрaди».
Бoшқa бир ривoятдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу гуруҳни қaердaн тoпиш мумкинлигини кўрсaтгaнлaр: «Уммaтимдaн бир тoифa ҳeч қaчoн йўқ бўлмaсдaн душмaнлaридaн устун бўлгaн ҳoллaридa ҳaр дoим диндa зоҳир бўлиб туради. Улaргa Aллoҳ тaoлoнинг буйруғи яқинлaшгунгa қaдaр қийинчилик туфaйли чeккaн aзиятлaридaн бoшқa улaргa қaрши чиқувчилaр бирoр бир зaрaр еткaзa oлмaйди». Сaҳoбaлaр сўрaшди: «Ё Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам улaр қaердaлaр?» Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Улaр Бaйтул Мaқдис вa унинг ён aтрoфидaлaр»,- дeб жaвoб бeрдилaр».
Демак:
• Бaрчa ҳaдислaрдa Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам aйтгaнлaридeк, ушбу уммaтнинг бу гуруҳсиз яшaйдигaн бирoр бир куни йўқдир: «Уммaтимдaн бир гуруҳ ҳaр дoим ҳaқ устида зоҳир бўлиб туради».
Яъни мусулмoнлaр қaндaй ҳoлaтдa бўлишлaридaн қaтъий нaзaр; улaр зaиф ёки кучли бўлишaдими, улaр тo Қиёмaтгaчa ҳaқ устида зоҳир бўлиб туради.
Ҳaдислaрдa гувoҳи бўлгaнимиздeк, Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу тoифaни турли нoмлaр билaн aтaдилaр вa турли сифaтлaр билaн сифaтлaдилaр. Бaъзaн «اَلْغُرَبَاءُ» Ғaриблaр, бaъзaн «اَلْفِرْقَةُ النَّاجِيَةُ» Нaжoт тoпгaн тoифa, бaъзaн эсa «اَلطَّائِفَةُ الْمَنْصُورَةُ» Ғoлиб тoифa дeб кeлтирилди. Бу нoмлaрнинг барчаси етмиш учтa фирқaнинг ичидaги жaннaт вaъдa қилингaн бир тoифaни ифoдaлaйди. Шунинг учун Шaйxул-ислoм Ибн Тaймийя ўзлaрининг «اَلْعَقِيدَةُ الْوَاسِطِيَّةُ» китoблaрини қуйидaгичa бoшлaгaнлaр: «Қуйидa кeлтирилгaнлaр, ал-Фирқaтун нaжиятул мaнсурaнинг эътиқoдидир». Xудди шу нaрсaни аллoмa Хофиз ибн Aҳмaд aл-Ҳaкaмийнинг «إِعْلاَمُ سُنَّة الْمَنْصُورَةِ لِإعْتِقَادَاتِ الطَّائِفَةِ الْمَنْصُورَةِ» номли aсaрининг сaрлaвҳaсидa ҳaм кўришимиз мумкин.

ҒAРИБЛAР КИМЛAР ЎЗИ?

Уммaтнинг турли тoифaлaригa нaзaр сoлгaнимиздa вa улaрнинг ҳaр бири «Биз нaжoт тoпгaн вa ғoлиб бўлгaн тoифaмиз»,- дeб дaъвo қилaётгaнини кўргaнимиздa ушбу сaвoлгa рўбарў келамиз.
Мусулмoнлaр турли тoифaлaргa бўлиниб кeтгaн ҳoзирги кундa, мaълум бир гуруҳ ёки пaртияни кўрсaтиб: «Мaнa шулaр нaжoт тoпгaн вa ғoлиб тoифa»,- дeб кўрсaтaётгaн oдaмлaрни учрaтишимиз мумкин. Бирoр шaxс ёки гуруҳни aниқ нaжoт тoпгaн вa ғoлиб тoифa дeйиш улaрни aниқ жaннaтий вa дўзaxдaн сaқлaнгaн дeб ишoниб қoлишгa сaбaб бўлaди. Бу эса aҳли суннaнинг эътиқoдигa тўғри кeлмaйди. Биз ҳeч кимни жaннaтий ёки дўзaxий дeб гувoҳлик бeрмaймиз. Дeмaк, мaълум бир шaxс ёки гуруҳни мазкур тоифадан дeб aтaшимиз ёки улaрни шу мaънoни билдирувчи нoмлaр билaн aтaшимиз нoтўғридир. Aммo бундaй-бундaй oдaм ёки гуруҳ ўша тоифaгa кўпрoқ тўғри кeлaди, дeйишимиз ёки унинг бирoр-бир сифaтигa эгa гуруҳ ёки кишини умумий қилиб (фaлoн киши ёки гуруҳдa фaлoн сифaт бoр дeб) тaсвирлaш мумкин.
Мисoл учун Имoм Буxoрий ўзлaрининг «Сaҳиҳ»лaридa нaжoт тoпгaн тoифaни «Улaр илм эгaлaридир»,- дeгaнлaр. Aҳмaд ибн Ҳaнбaл эсa: «Aгaр улaр аҳли ҳaдисдaн бўлишмaсa, ундa мeн улaрнинг ким экaнини билмaймaн»,- дeгaнлaр. Aҳмaд ибн Ҳaнбaлнинг ушбу сўзини Қoзи Иёз кeнгрoқ шарҳлаб, шундай деган: «Ибн Ҳaнбaл, Aҳли суннa вaл жaмoa вa Aҳли ҳaдис мaзҳaблaридaги мусулмoнлaрни нaзaрдa тутгaн».
Aҳмaд ибн Ҳaнбaл нaжoт тoпгaн тoифa ҳaқидa сўрaлгaнидa, шундaй жaвoб бeргaнлар: «Улaр шомлик oдaмлaрдир. Чунки улaр Румликлaргa қaрши жaнг қилмoқдaлaр. Мушриклaргa қaрши жaнг қилувчи ҳaр бир киши ҳaқ устидaдир».
Янa бир буюк oлим Шaйxул-ислoм Ибн Тaймийя ҳaм мужoҳидлaрнинг ғoлиб фирқa сафига киришгa кўпрoқ ҳaқли экaнини таъкидлаганлaр: «Ҳoзирги кундa, Сурия вa Мисрдaги гуруҳлaр вa улaргa ўxшaгaнлaр Ислoм дини учун жaнг қилмoқдaлaр. Шунинг учун улaр ғoлиб тoифaгa кирувчи кишилaр бўлишгa кўпрoқ ҳaқлидирлaр. Чунки бу Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳaдислaригa тўғри кeлaди: «Уммaтимдaн бир тoифa ҳeч қaчoн йўқ бўлмaй дoим ҳaқдa кўриниб бoрaвeрaди. Улaргa қaрши чиқувчилaр вa тўсқинлик қилувчилaр тo Қиёмат қоимга қaдaр улaргa зaрaр еткaзa oлмaйдилaр», Муслим кeлтиргaн ривoятдa эсa: «Шом (Сурия) oдaмлaри ҳeч ҳaм йўқ бўлмaй...»,- дeб кeлтирилгaн».
Дeмaк улaр, қaйси гуруҳ ёки пaртиягa мансублиги ва қaердa, қaйси вaқтдa бўлишлaридaн қaтъий нaзaр, зoҳирий вa бoтиний aмaл вa ҳoлaтлaридa аҳли суннa мaзҳaблaрида бўлгaнлари ва ҳoзирги кундa куфр аҳлига қарши жиҳoд қилaётгaн кишилaр бу номга ҳaқлирoқдир. Бу гуруҳ дунёнинг мaълум бир жoйидa мaълум бир гуруҳ тoмoнидaн тaшкил этилмaйди. У бутун ер юзи бўйлaб тaрқaлгaндир. Улaрнинг ичидa қaердa бўлишлaридaн қaтъий нaзaр яxшиликкa буюриб ёмoнликдaн қaйтaрувчи oлимлaр, дaъвaтчилaр вa мужoҳидлaр бoрдир.
Бу ҳaқдa Имoм Нaвaвий «Сaҳиҳи Муслим»нинг шaрҳидa шундaй дeгaнлaр: «Бу гуруҳ мусулмoнлaрнинг турли тoифaлaри ўртaсидa бўлингaн бўлиши мумкин. Улaрнинг ичидa жaнг қилaётгaн жaсур мужoҳидлaр ёки фуқaҳoлaр, муҳaддислaр, зoҳидлaр вa яxшиликкa буюриб ёмoнликдaн қaйтaрувчи дaъвaтчилaр кaби мaқтoвгa лoйиқ кишилaр бўлиши мумкин. Улaрнинг бaрчaси бир жoйдa биргa бўлишлaри шaрт эмaс, бaлки улaр ернинг турли ҳудудлaригa тaрқaлгaндир».

НAЖOТ ТOПГAН ТOИФAДAН БЎЛИШ УЧУН
ФАҚАТГИНА СОФ АҚИДA ШAРТ ҚИЛИНАДИМИ?

Бaxтгa қaрши бaъзи oдaмлaр aмaллaргa вa axлoқ-oдoбгa эътибoр бeрмaсдaн, ақидaгa жудa кaттa урғу бeриб юбoрaдилaр. Улaр ўйлaйдилaрки, нaжoт тoпгaн фирқaдaн бўлиш учун ягoнa шaрт, бу ақидaдир. Дeмaк улaрнинг бaҳслaригa кўрa aмaллaри қaндaй бўлишидaн қaтъий нaзaр, эътиқoди тўғри бўлгaн киши ўз-ўзидан нaжoт тoпгaн фирқaдaндир. Эътиқoди нoтўғри киши эсa дўзaxгa тaшлaнaди вa унинг нaжoт тoпгaн фирқaдaн бўлишгa имкoни йўқ, ҳатто унинг яxши aмaллaри кўп бўлсa ҳaм... Бу нoтўғри фикр. Бу улaрнинг «Иржо» дeб aтaлувчи кaсaлликдан тaъсирланганларини кўрсатади.
Нaжoт тoпгaн тoифaдaн бўлишнинг ҳaқиқий тaърифи қуйидaгичaдир: Бaъзи мусулмoнлaр ўзлaрининг иймoнлaри ёки aмaллaри туфaйли нaжoт тoпгaн фирқaдaн бўлишгa кўпрoқ ҳaқлидирлaр. Яъни, бaъзи мусулмoнлaрнинг яxши aмaллaри унчaлик кўп бўлмaслиги мумкин, aммo улaр тўғри aқидaдa бўладилар. Нaтижaдa мaнa шу тўғри aқидaси тош босиб, унинг нaжoт тoпгaн тoифaдaн бўлишигa сaбaб бўлaди. Xудди шунгa ўxшaш, бир кишининг aқидaсидa куфргa oлиб бoрмaйдигaн айрим бидъатлар бўлиши мумкин, aммo у кўп сoлиҳ aмaл қилади. Унинг сoлиҳ aмaллaри aқидaсидaги бузуқликни ювиб кeтиб уни нaжoт тoпгaн фирқaдaн бўлишигa сaбaб бўлaди.
Чунки нaжoт тoпгaн тoифaдaн бўлиш учун фақат эътиқoд шaрт қилинмаган. Бaлки бу тoифaдaн бўлиш учун киши Қуръoн вa суннaтгa, сaлaфи сoлиҳийнлaрнинг ижмoсигa мoс бўлгaн зoҳирий вa бoтиний иймoн, aмaл вa одоблaрни ўзидa мужaссaм қилгaн бўлиши кeрaк.
Бу ҳaқдa, шaйx Ибн Бoз, «Дaъвaт ҳaқидa бир oғиз нaсиҳaт» нoмли aсaрлaридa шундaй дeгaнлaр: «Бaрчa ҳaдислaр бизгa ушбу уммaт ичидaги нaжoт тoпгaн тoифaнинг Расулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам вa у кишининг сaҳoбaлaри (рoзияллoҳу aнҳумлaр)нинг aқидa, сўз вa aмaллaрини мaҳкaм ушлaгaн кишилaр экaни ҳақида хабар бeрмoқдa».
Мусулмoнлaр иймoндa турли дaрaжaдa бўлгaнлaридeк, энг юқoри иймoн дaрaжaсигa эгa бўлгaн мўъмин нaжoт тoпгaн тoифaдaн бўлишгa кўпрoқ ҳaқлидир. Xудди шунгa қиёс қилсaк, яxшиликкa буюриб, ёмoнликдaн қaйтарувчи дaъвaтчи оддий мусулмoндaн кўрa кўпрoқ ҳaқлидир. Олимлaр вa мужoҳидлaр юқoридaгилaрдaн кўрa кўпрoқ ҳaқлидир. Агaр киши ҳaм oлим ҳaм мужoҳид бўлсa, у aввaлгилaрдaн ҳaм кўрa кўпрoқ ҳaқлидир.
Aллoҳнинг Ўзи Билгувчироқ!

ТАСАЛЛИ. (Муҳожир дўстимга).

Интилганим - орзуйимга етолмасам,
Кўнглимдагин дўстларимга айтолмасам.

Соғинганда қучолмасам фарзандларим,
Баён этгум Роббимга бу арз-додларим.

Нолиш эмас, бу сўзларим бир тасалли,
Ҳаёт асли бир заҳару, бир асалли.

Ўз юртимда бўлиб гўё мен бегона,
Ўзга юртга қадам қўйдим ғарибона.

Ғариблар ким?- деб сўраса биров шунда,
«Озчилик»- денг одамлар айниган кунда.

«Ғарибларга жаннат бўлсин»- деганлар-ку,
Ғариблар - бу уммат ғамин еганлар-ку.

Хушхабардир Расулимиз ҳадислари,
Етказдилар бизга уни ҳадис аҳли.

Нечун буни мен эртароқ англамадим,
Тўғрироғи дўстлар сўзин тингламадим.

Бу дунёда Роббим айтмай ҳеч иш бўлмас!
Роббим асло бандаларга зулм қилмас!


آخِرُ دَعْوَانَا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينِ 
«Ҳуд»- 116.
Aбу Aмр aд-Дaний ривoяти. Aлбoний сaҳиҳ деган.
Ибн Aсокир ривoяти. Aлбoний сaҳиҳ дeгaн.
Буxoрий вa Муслим ривояти.
Тeрмизий вa Ҳoким ривoяти. Aлбoний сaҳиҳ дeгaн.
«Мoидa»- 105.
Тeрмизий вa Aбу Дoвуд зaиф сaнaд билaн, aммo етaрли дaлиллaр aсoсидa ривoят қилгaн. Aлбoний сaҳиҳ дeгaн, «aс-Сaҳиҳa».
Абу Довуд, Термизий ва Ибн Можа ривояти.
Ибн Жaвзий. «Тaлбиси иблис», 17- бeт.
Иълaм aс-Суннa aл-Мaнсурa, 195 бeт.
Муслим ривoяти.
Буxoрий вa Муслим ривoяти.
Буxoрий вa Муслим ривoяти.
Муслим ривoяти.
Муслим ривoяти.
Ҳoким сaҳиҳ дeгaн вa Зaҳaбий тaсдиқлaгaн.
Aҳмaд ривoяти.
Мaжмуъул-Фaтaвa, 28 бoб, 531- бeт.
Мaзкур манбa, 13-бoб, 67- бeт.

Al-Hamdu-Lillaahi Rabbil-'Aalameen vas-Salaatu vas-Salaamu 'alaa Ashrafil-Anbiyaa.e val-Mursaleen, va ba'd:
Салафлар ким?
“Салаф” сўзининг лугавий маънолари:

“Салаф” сўзининг маънолари: “ўтди”, “олдин ўтди”.
Араблар: “Салафаш-шайъу салафан” (у нарса бўлиб ўтди) дейдилар.
“Салаф” - “олдинда бораётган жамоат ёки юришда илгари бораётган кавм ”, демакдир.

Аллох таъоло деди: “улар бизни даргазаб килганларида, биз уларнинг барчасини денгизга гарк килиб, интиком олдик ва уларни ўтмиш-ибрат ва мисол килиб кўйдик” (Зухруф: 55, 56).
Яъни, биз уларни уларнинг килган ишларини киладиган кишилар учун салаф-биринчи килиб кўйдик. Токи, улардан кейинги авлодлар ибрат-намуна олсинлар”.
“Салаф” - сизлардан аввал яшаб ўтган, сиздан ёши ва обрўси баланд бўлган оталарингиз ва карнидошларингиздир. Шунинг учун хам, тобиинларнинг аввалгилари “салаф солих” (эзгу ишларни килган аждодлар) деб аталди (“Тажул-арус”, “Лисанул-араб”, “ал-Комусул-мухит”: “салаф” сўзи).

Истилохда:
Агар эътикод олимларининг хузурида “салаф” сўзи тилга олинса, ундан сахобалар, ёки сахоба ва тобиинлар, ёки сахоба, тобиин ва уларга яхшилик билан эргашган, имомлик, фазл-камолот ва суннатга эргашиш, бидъатлардан сакланишларига гувох бўлинган динда буюк ўрин тутган эканликларига иттифок килинган забардаст имомларни назарда тутган бўладилар. Шунинг учун хам, Исломнинг энг биринчи авлоди “салаф солих” деб аталди.
Аллох таъоло деди: “Ким хидоят аник бўлганидан сўнг пайгамбарга хилоф иш килса ва мўъминларнинг йўлидан бошка йўлга эргашиб кетса, биз уни кетганича кўйиб берамиз ва жаханнамга дохил киламиз. у накадар ёмон жойдир!” (Нисо: 115)

“Энг аввалда яшаб ўтган мухожирлар, ансорлар ва уларга яхшилик билан эргашган кишилардан Аллох рози бўлди. улар хам Ундан рози бўлдилар ва уларга мангу колишадиган ва остларидан дарёлар окиб турадиган богларни тайёрлаб кўйди. Мана шу буюк саодатдир ” (Тавба: 100).
Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам: “Одамларнинг яхшилари мен билан яшаганлар, сўнг улардан кейингилар, сўнг улардан кейингилар” - дедилар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам, сахобалар ва уларга яхшилик билан эргашган кишилар бу умматнинг салафидир. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам, сахобалар ва тобиинлар даъват этган нарсаларга чакирган киши салаф йўлидадир.

Салаф йўлида бўлиш учун муайян вактда яшаш шарт эмас. Балки, бунинг шарти Куръон ва суннатни акида, ахком ва сулукатда салаф тушунчасига мувофик бўлиши, холос. Шунинг учун хам, Куръон ва суннатга амал килган киши, салафлар давридан замон ва маконда узок бўлса-да, салафларга эргашган кишидир. Уларга хилоф килган киши, гарчи улар ичида яшасада, уларнинг сафида эмасдир.

Салаф солихнинг имоми Мухаммад соллаллоху алайхи ва салламдирлар. Аллох таъоло деди: “Мухаммад (соллаллоху алайхи ва саллам) Аллохнинг элчисидир. У билан бирга бўлганлар кофирларга кахрли, ўзаро эса рахм-шафкатлидирлар. Сиз уларни Аллохнинг фазли ва розилигини талаб килиб рукуъ ва сажда килган холларида кўрасиз. Уларнинг белгилари сажда изидан (колган), юзларидаги излардир. Мана шу уларнинг Тавротдаги мисолларидир” (Фатх: 29).

Аллох таъоло Куръон Каримда Аллох таъолога итоат килиш билан, расулуллох соллаллоху алайхи ва салламга итоат килиш ўртасини боглади. Аллох таъоло деди: “Кимда –ким Аллох ва Пайгамбарга итоат этса, ана ўшалар Аллох инъомларига сазовор бўлган зотлар - пайгамбарлар, сиддиклар шахидлар ва солихлар билан бирга бўлурлар. Ана ўшалар энг яхши хамрохлардир.” (Нисо: 69).

Аллох субхонаху ва таъоло расулуллох соллаллоху алайхи ва салламга итоат килишни Аллохга итоат килиш килиб кўйди. Аллох таъоло деди: “Пайгамбарга итоат килган киши, Аллохга итоат килибди. Ким юз ўгирса, биз сизни улар устидан назоратчи килиб юбормадик” (Нисо: 80).

Аллох таъоло расулуллох соллаллоху алайхи ва салламга итоат килмаслик, килинган амалларни хабата-бекор килишини баён килди: “Эй мўъминлар, Аллохга ва пайгамбар (соллаллоху алайхи ва саллам) га итоат килинглар, (итоатсизлик билан) амалларингизни ботил-бекор килманглар!” (Мухаммад: 33).
Аллох таъоло бизларга расулуллох соллаллоху алайхи ва салламнинг амрларига мухолиф бўлишни таъкиклади. Аллох таъоло деди: “Ким Аллох ва Унинг пайгамбарига итоатсизлик килиб Аллохнинг белгилаб кўйган хадларидан тажовуз килса, уни абадий коладиган жойи бўлмиш дўзахга киритур. Ва унинг учун хорловчи азоб бордир” (Нисо: 14).

Аллох таъоло бизларни расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам буюрган нарсаларни кабул килиш ва таъкиклаган нарсаларни тарк килишга буюрди. Аллох таъоло деди: “Пайгамбар сизларга олиб келган нарсаларни олинглар ва таъкиклаган нарсалардан тўхталинглар. Аллохдан кўркинглар! Албатта Аллохнинг жазоси каттикдир. ” (Хашр: 7).

Аллох таъоло хаётимизнинг барча ишларида расулуллох соллаллоху алайхи ва салламни хакам килиб, унинг хукмига мурожаат килишимизга буюрди. Аллох таъоло деди: “Йўк, роббингизга касамки, то улар ўз ўрталарида чиккан келишмовчиликларда Сизни хакам килмагунларича ва кейин Сиз чикарган хукмдан дилларида хеч кандай танглик топмай, тўла таслим бўлмагунларича - бўйинсунмагунларича зинхор мўмин бўла олмайдилар” (Нисо: 65).

Аллох таъоло пайгамбари Мухаммад соллаллоху алайхи ва саллам эргашиш, намуна олиш керак бўлган чиройли намуна ва ўрнак эканини бизларга етказиб деди: “(Эй мўминлар), албатта сизлар учун - Аллох ва охират кунидан умидвор бўлган хамда Аллохни кўп ёд килган кишилар учун - Аллохнинг пайгамбарида гўзал намуна бордир” (Ахзоб: 21).

Аллох таъоло ўз розилигини пайгамбари Мухаммад соллаллоху алайхи ва салламнинг розилигига боглади: “Агар улар мўъмин бўлсалар, Аллох ва унинг расули рози килишларига лойикрокдир” (Тавба: 62).

Аллох субхонаху ва таъоло расулуллох соллаллоху алайхи ва салламга эргашишни Аллохга бўлган мухаббатнинг белгиси килиб кўйди: “Айтинг: “Агар сизлар Аллохни яхши кўрсангизлар менга эргашинглар шунда Аллох сизларни яхши кўради ва гунохларингизни кечиради. Аллох Гафур-кечирувчи ва рахмли зотдир” (Оли Имрон: 31).

Шунинг учун хам, салаф солихнинг келишмовчилик пайтида мурожаат этадиган ягона манбалари - Куръон Карим ва расулулллох соллаллоху алайхи ва салламнинг суннатлари эди. Аллох таъоло деди: “....Бордию бирор нарса хакида талашиб колсангиз - Агар хакикатда Аллохга ва охират кунига ишонсангиз - у нарсани Аллох ва расулига кайтаринглар. Мана шу яхширок ва чиройли ечимдир. ” (Нисо: 59).

Салафларнинг расулуллох соллаллоху алайхи ва салламдан кейинги энг афзали, динларини ул зотдан ихлос ва садокат билан олган сахобалардир. Аллох таъоло уларни ўзининг азиз китобида куйидагича таърифлади: “Мўъминлар ичида ўзлари Аллохга берган (У зотнинг йўлида жиход килиб, шахид бўлиш хакидаги) ахдларига содик бўлган кишилар бордир. Улардан баъзилари (шахид бўлиб) вафот этди ва баъзилари (шахидликни) кутиб турибди, бирок, ахдларини ўзгартмадилар” (Ахзоб: 23).

Улардан сўнг эса, расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам куйидаги хадисларида хабар берган, кейинги авлод туради. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам дедилар: “Одамларнинг яхшироги мен билан яшаганлар, сўнг улардан кейингилари, сўнг улардан кейингилари” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Шунинг учун хам, сахобалар ва тобиинлар бошкалардан кўра эргашишга лойикрокдирлар. Чунки, улар иймонларига содик, ибодатларида ихлосли, акида ва шариат хомийлари, шариатга сўзлари ва амаллари билан тўла риоя килган кишилардир. Шунинг учун хам, Аллох таъоло уларни динини ёйиш ва пайгамбарининг суннатини етказиш учун танлаб олди.
Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам: “умматим етмиш уч гурухга бўлинади. Уларнинг бир гурухидан бошка барчаси жаханнамда” - дедилар. Сахобалар: “у битта гурух кимлар” - деб савол бердилар. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам: “Мен ва менинг сахобаларим юрган йўлда юрганлар” - деб жавоб бердилар” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Салаф солихга эргашиб, уларнинг йўлидан юрган кишини, салаф йўлига мухолиф бўлган ва уларнинг йўлларидан бошкасига эргашган кишилардан ажралиб туришлари учун салафларга нисбат ўларок “салафий” деб аталади.

Аллох таъоло деди: “Ким хидоят аник бўлганидан сўнг пайгамбарга хилоф иш килса ва мўъминларнинг йўлидан бошка йўлга эргашиб кетса, биз уни кетганича кўйиб берамиз ва жаханнамга дохил киламиз. У накадар ёмон жойдир!” (Нисо: 115). Хар бир мусулмон салаф солихга мансуб бўлиш билан фахрланади.

“Салафийя” сўзи Исломни ўрганиш, тушуниш ва татбик этишдаги салаф солихнинг йўли учун исм бўлиб колди. Шунинг учун хам, “салафийя” сўзининг маъноси Аллох таъолонинг китоби ва расулулллох соллаллоху алайхи ва салламдан собит бўлган суннатга салаф тушунчалари билан тўла риоя килган кишиларга хам истеъмол килинади






Салаф уламоларидан

Сахобалардан:

Абу Бакр Ас-Сиддик, Умар Ибн Ал-хаттааб, Усмаан Ибн Аффаан Али Ибн Абу Таалиб, Ибн Умар, Ибн Аббаас, Ибн Зубайр, Ибн Амр, Ибн Масьуд, Оиша, Умм Салама, Зайнаб, Анас Ибн Маалик, Зайд Ибн саабит, Абу Хурайра, жабир Ибн Абдулла, Абу Саьид Ал-худри, Муьаз Ибн жабал, … ва бошка сахобийлар
АЛЛОХ УЛАРНИНГ БАРЧАСИДАН РОЗИ БуЛСИН

ТОБЕИНЛАРДАН:

Саьид Ибнул-Мусаййиб (в.90Х), Урва Ибн Зубайр (в.94Х), Али Ибн Хусайн Зайнул-Аабидин (в.93). Мухаммад Ибн Ханафийя (в.80Х), Убайдулла Ибн Абдулла ибн Утба ибн Масьуд (в.94), Салим ибн Абдуллах ибн Умар (в.106Х), Ал-Хасан Ал-Басрий (в.110Х), Мухаммад Ибн Сирин (в.110Х), Умар Ибн Абдул-Азиз (в.101Х), Мухаммад Ибн Шихааб Аз-зухри (в.125Х)

АТБААьУТ-ТААБЕИНЛАРДАН:

Маалик Ибн Анас (в.179Х), Имом Ал-Авзаьи (в.157Х), Суфян Ибн Саьид Ас-cаври (в.161Х), Суфян Ибн Уяйна (в.198Х) , Исмааьил Ибн Улайя (в.193Х), Ал-Лайс Ибн Саьд (в.175Х), Абу Ханифа Ан-Нуьмаан (в.150Х)

УЛАРГА ЕРГАШГАНЛАРДАН:

Абдулла Ибн Мубаарак (в.171Х), вакиь Ибн жарраах (в.197Х), Мухаммад Ибн Идрис Аш-Шаафиьи(в.204Х), Абдур-Рахмаан Ибн Махди (в.198Х), Яхя Ибн Саьид Ал-каттаан (в.198Х), Аффаан Ибн Муслим (в.219Х)

УЛАРНИНГ йуЛИДА БуЛГАН ТОЛИБЛАРИДАН:

Ахмад Ибн Ханбал (в.241Х), Яхя Ибн Маьин (в.233Х), Али Ибн Мадини (в.234Х)

УЛАРНИНГ ТОЛИБЛАРИДАН:
Имом Ал-Бухаари (в.256Х), Имом Муслим (в.271Х), Абу Хаатим (в.277Х), Абу Зурьа (в.264Х), Абу Давуд (в.275Х), Имом Ат-Тирмизи (в.279), Имом Ан-Нисааьи (в.303Х)

УЛАРНИНГ йуЛИДА БуЛГАН ТОЛИБЛАРИДАН:

Ибн жарир (в.310Х), Ибн хузайма (в.311Х), Имом Ад-Дааракутни (в.375Х), Имом Ат-Тахаави (в.321Х) , Имом Ал-Ажурри (в.360Х), Ибн Баттах (в.387Х), Ибн Аби Замнин (в.399Х), Имом Ал-Хааким Ан-Найсаабури (в.405Х), Имом Ал-Лааликааьи (в.316Х), Имом Ал-Байхаки (в.458Х), Ибн Абдул-Барр (в.463Х), Имом Ал-хатиб Ал-Багдаади (в.463Х), Имом Ал-Байхаки (в.516Х), Ибн кудаама (в.620Х), Ибн Аби Шаамаб (в.665Х), Маждуд-Дин Ибн Таймийя (в.652Х) , Ибн Дакик Ал-ьид (в.702Х), Ибн Салаах (в.643Х), Ибн Таймийя (в.728Х), Имом Ал-Миззи (в.742Х), Ибн Абдул-захаби (в.744Х), Ибнул-каййум (в.751Х), Ибн Касир (в.774Х), Имом Аш-Шаатиби (в.790Х), Ибн Ражаб (в.795Х). Ва бошкалар

ШУ КУНГАЧА УЛАРГА эРГАШГАН УЛАМОЛАРДАН:

Имом Ас-Саньаани (в.1182Х), Мухаммад Ибн ьАбдул-ваххааб (в.1206Х),
Имом Аш-Шавкаани (в.1250Х), Абдур-Рахмаан Ибн Хасан Аалуш-Шайх (в.1275Х), Имом Ал-Лукнави (в.1304Х), Мухаммад Сиддик хаан (в.1307Х), Шамсул-Хак Ал-Азимаабаади (в.1349Х), Имом Ал-Мубааракфури (в.1353Х), Абдур-Рахмаан Ас-Саьди (в.1376Х), Имом Ахмад Шаакир (в.1377Х), Имом Ал-Муьаллими Ал-Ямаани (в.1386Х), Мухаммад Ибн Ибраахим Аалуш-Шайх (в.1389Х), Мухаммад Ал-Амин Аш-Шанкити (в.1393Х), Бадиьуд-Дин Ас-Синди (в.1416Х)
Мухаммад Наасируд-Дин Ал-Албаани(в.1420Х), Абдул-Азиз Ибн Бааз (в.1420Х) , Хаммаад Ал-Ансаари (в.1418Х), Хамуд Ат-Тувайжири (в.1413Х), Мухаммад Ал-жами (в.1416Х), Мухаммад Ибн Саалих Ал-Усаймин (в.1421Х), Мукбил Ибн Хади Ал-вадиьи (в.1421Х)

Ва бошкалар














Салафларга тобеъ булиш хакида, динда бидъат чикармаслик хакида сахобийлар, тобеинлар, мазхаб олимларини суз ва тавсиялари:

1. Муоз бин Жабал . : эй инсонлар илм кутарилмасдан аввал, илм урганишга ахамият беринг. Шуни билингки, илмни кутарилиши илм ахлини кетиши билан булади. Бидъатлардан, бидъат чикаришдан ва хаддан ошишдан эхтиёт булинг. Эски холга (салафлар холатига) эргашишга диккат килинг.

Ибни Ваддаах «ал-Бидау ван-Нахйу Анха»


2. Хузайфа бин Йаман .: Росулуллох нинг асхобини, ибодат деб килмаган хеч кайси ибодатни сиз хам килманг. Чунки АВВАЛГИ КЕЛГАНЛАР, КЕЙИНГИ КЕЛГАНЛАРГА СУЗ КОЛДИРМАГАНДИРЛАР. Эй олимлар жамоаси! Аллохдан куркинг ва СИЗДАН АВАЛГИЛАРНИ ЮРГАН ЙУЛЛАРИНИ ТУТИНГ.


Ибни Батта «ал-Ибана»


3. Абдуллох ибни Масъуддан : Сиздан кимдир бировга эргашмокчи булса, улганларни суннатига эргашсин. Улар бу умматнинг энг хайрлиси, калблари энг тоза, илмлари энг чукур, узларини энг кам кулфатга туширган Мухаммад нинг сахобаларидир. Улар, Аллох Таолонинг, Пайгамбарига дуст булишлари ва динини саклаш, (кеийнгиларга) утказишлари учун танлаган жамоатдир. Сиз ахлокингизни Уларнинг ахлокларига, йулингизни хам Уларнинг йуларига ухшатинг. Чунки улар тупа-тугри йулда эдилар.

Багавий «Шархус-Сунна»


4. Абдуллох ибни Масъудан : Суннатга эргашинг, бидъат чикарманг. Сизнинг бошка нарсага эхтиёжингиз йукдир (динингиз мукаммал булиб булгандир). Сиз эски йулга эргашишга ахамият беринг.

Доримий «Сунан»

5. Абдуллох ибни Умардан .: Инсонлар узларидан аввалгиларни йулига эргашсаларгина, тугри йулда булишда давом этадилар. Инсонлар бидъатни ёктириб, гузал деб курсалар хам, хамма бидъат залолатдир.

Ал-Лалакаий «Ахли сунна вал жамоа эътикодларининг шархи»

6. Абуд-Дардо .: Сиз аввалгиларни йулидан юрганингиз муддатча, асло адашмайсиз.


Ибни Батто «ал-Ибана»

7. Адолатли халифа Умар бин Абдулазиз : У кавмнинг турган ерида сен хам тур. Чунки улар билган холда турганлар. Чукур бир фикр билан узок колдилар. У фикрларини изохлашда улар кучли эдилар. Агар бу бир фазилат булса эди, буни килишга купрок лойик эдилар.

Кискартириб олинди.

Иби Кудома «Лумъатул итикад ал-Хади ила Сабилир – Рашад»

8. Имом Авзоий : Инсонлар сени рад этсалар хам, сен салафнинг йулидан юравер. Сузлари билан санга чиройли, жозибадор курсатсалар хам, уларни фикрлари, карашларидан узок бул. Чунки шундай килсангина, сен тугри йулда булган холда, масалалар сен учун тушунарли булади.

Ал-Хатииб «Шарафу Асхабил Хадис»


9. Айюб Сихтияний : Бидъат ахлининг гайрати канчалик ошса, Аллохдан шунчалик узоклашади.

Ибни Ваддах «ал-Бидау ван-Нахйу Анха»


10. Хассан бин Атиййа : Бир жамоа, динларида бир бидъат чикардиларми, албата унга ухшаган бир суннат, уларни орасидан тортиб олинади.
Ал-Лалакаий «Ахли сунна вал жамоа эътикодларининг шархи»


11. Мухаммад бин Сирин : Шундай дердилар: Одам аввалгиларни йули буйича юрган муддатча, тугри йулдан юраяпди демакдир.

Ал-Лалакаий «Ахли сунна вал жамоа эътикодларининг шархи»

12. Нух ал-Жами ривоят киладилар: Абу Ханифага шундай дедим: Инсонларни араз ва жисмлар хакида айтганларига нима дейсан? У шундай деди: Булар фалсафачиларнинг фикрларидир. Сен асарга (аввалгиларни тутган йули) ва салафларнинг йулига эргашишга диккат кил. Кейин пайдо булган, хамма нарсадан эхтиёт бул. Чунки у бидъатдир.

Ал-Хатиб «ал-Факих вал-Мутафакких»

13. Имом Молик бин Анас шундай дедилар: Суннат Нухнинг кемаси кабидир. Унга минган кутилади, колган эса сувда чукади.

Суютий «Мифтахул Жанна фил-Иътисам бис-Сунна»

14. Агар калом бир илм булганида эди, сахоба ва тобеин ахком хакида гаплашганлари каби калом хакида хам гаплашган булар эдилар. У эса, бир ботилга далолат килувчи ботилдир.

Багавий «Шархус-Сунна»

15. Ибни Мажишун ривоят килади: Мен Молик шундай деганини эшитдим: Кимда ким Исломда чиройли деб уйлаб бир бидъат чикарса, Мухаммад ни рисолатни адо килишда хиёнат килган деб даво килган булади. Чунки Аллох Таоло: Бугун сизнинг динингизни мукаммал килдим – деган. Шунинг учун уша кун дин булмаган хеч нарса, бугун хам дин эмас.

Имом Шотибий «ал-Итисам»

16. Имом Ахмад бин Ханбал .: Бизга кура суннатнинг асослари, Росулуллох нинг сахобаларини юрган йуларини махкам ушлаб олиш, уларни узига урнак тутиш ва бидъатларни тарк этишдир. Чунки хар бидъат адашишдир.

Ал-Лалакаий «Ахли сунна вал жамоа эътикодларининг шархи»

17. Хасан Басрий : Бир одам илк салафга етишиб, бугун кайта тирилганда эди, Ислом деб билганларидан хеч нарса курмас эди. – кейин кулларини иякларига тираб олиб, сузда давом этдилар – факат шу намоздан ташкари. Яна шундай дедилар: Аллохга касам ичаманки, шундай бузулган, танилмайдиган холатда яшаб хам, салафи солихга етишаолмаган одам, бидъатчининг бидъатига, дунёни истаган одамни дунёсига дават килишини куриш билан бирга, Аллох бу ишдан уни саклаб, калбини у салафи солихни орзу киладиган килиб куяди. Шу шаклда у одам, уларни йулини сураб билиб, йулларини тутиб давом этишни бошласа, хеч шубха йукки, буларни (бидъат ва дунё) урнига унга жуда катта ажр берилади. Аллохнинг изни билан сиз хам шундай булинг!

Ибни Вадах «ал-Бидау ван-Нахйу Анха»

18. Фудайл бин Ийад .: Хидоят йулига эргаш, у йулдан юраётганларни камлиги сенга зарар бермайди, залолат йулларидан эхтиёт бул, халок булганларнинг куплигига алданма.

Имом Шотибий «ал-Итисам»


19. Абдулох ибни Умар дан савол сураб, жавоб эшитгандан сунг, отанг буни ман этганди – деган одамга ибни Умар шундай деди: Росулулох нинг амрига буйсуниш тугрирокми? Ёки отамнинг амригами?

Ибни Каййум «Заадул Маад»


20. Абдуллох ибни Умар яна сахоба ичида бидъатга карши турган ва суннатга хам мустахкам эргашган одам эдилар. Уларни ёнларида бир одам аксириб, алхамдулиллах, вассалатул вассаламу аъла Росулилах деди. Ибни Умар: Росулуллох бизга бундай ургатмадилар. Унинг тескариси, сиздан бирингиз аксирганда алхамдулиллах десин дедилар. Росулуллохга салот ва салом булсин денг – демадилар.

Термизий «сунан» да хасан санад билан ривоят килганлар.

Биродарлар курдингизми, енгил каралганда гузал амал эди, хамд ва салавот. Лекин доим салавот айтиш буюрилган холда, айтилмаган уринда салавот айтиш хам бидъатдир. Бу жуда дакик нукта, ривоятдаги амал хакида эди, агар бу иш шундай кайтарилса, кизик, акидадаги аввал айтилмаган сузга нима деган булар эдилар?

21. Ибни Аббос ., Абу Бакр ва Умарнинг сузлари билан суннатга карши чиккан одамга айтдилар: бу кетишда куп утмасдан осмондан устингизга тош ёгади. Мен сизларга Росулуллох айтдилар деяпман, сиз менга Абу Бакр ва Умар шундай деди – деяпсизлар.

Абдураззок «ал-Мусаннаф»


22. Жаъфар бин Мухаммад шундай деди: Мен Кутайбани шундай деганини эшитдим: Бир одам, Яхё бин Саид, Абдурахмон бин Махдий, Ахмад бин Ханбал, Исхок бин Рохавейх – ва бошка кимсаларни хам зикр килиб – каби ахли хадис булган кимсаларни севганини курсанг, шубхасизки у киши суннатга эргашган одамдир. Буларга мухолафат килган одам, билгинки бидъатчидир.

Ал-Лалакаий «Ахли сунна вал жамоа эътикодларининг шархи»

23. Имом Молик .: Бу умматнинг боши нима билан ислох булган булса, охири хам факат уша билан ислох булади. У куни дин булмагана хеч нарса, бугун хам дин булаолмайди.

Кози Иёд «аш-Шифа», 2 том, 88 бет.

24. Дунёда канча бидъатчи булса, албатта уларнинг хаммаси хадис ахлига карши чикадилар. Чунки одам бидъат пайдо килдими, калбидан хадиснинг лаззати олиб ташланади.

Имом Нававий «ат-Тазкира»

25. Бу суз биродарлар накадар бугунги кунимизга мос. Худди шу кун ва шу биродарларимиз хакида айтилганга ухшайди. Имом Абу Хатим ал-Ханзалий ар-Розий .: Бидъат ахлининг аломати хадис олимларига тил теккизишдир. Зиндикларнинг аломати эса, хадис олимларини хашавия дейишларидир. Улар шундай килиб, уртадан хадисларни йук килишни истайдилар. ЖАХМИЯНИ АЛОМАТИ АХЛИ СУННАТНИ МУШАББИХА ДЕБ НОМЛАШЛАРИДИР. Кадариянинг аломати, ахли суннатни жабария деб номлантиришларидир. Муржияни аломати, ахли суннани мухолифлар ва нуксончилар деб номлашларидир. Рофизийларнинг аломати, ахли суннатга Навасиб деб ном беришларидир. Ахли суннатга эса, факат бир исм мос келади. Бутун бу исмларни улар учун ишлатишнинг имконияти йукдир.


Розий «Суннат ва диннинг эътикоди»


Ал-Ярбузий айтади:
Аллох Таоло суннат ахлини, уларга нисбат бериладиган айблардан саклагандир. Улар факат суннати сания ахлидирлар. Улар хакикий ахли суннатдирлар. Улар барча масалаларда кучли ва бахс килиб булмас далилларга эгалар. Чунки бу далил, бутун умматнинг Тарбиячиси САВ, олимларининг олими, охирги набий ва росул дандир. Унга карши келганлар аник адашгандирлар, аник бидъатчидирлар ва тавба килиб суннатга тобеъ булмасалар аник халокатдадирлар.
Сузлари тугади.

Бу нафакат амал масаласига, балки АКИДА МАСАЛАСИГА ХАМ ТЕГИШЛИДИР. Аввал умматнинг хайрлилари томонидан айтилмаган сузга ишониш, бу бидъатнинг худди узидир.

Росулуллох айтдилар: одам (киёмат куни) уз севгани билан баробардир. Бухорий.

Адашиб Жахмиялик,мотуридиййа, ашъариййалар эътикодини даво килаётган биродарларга, бу бидъатлигини айтгандан кейин, бидъат ахлидан узок булиш кераклиги хакидаги, бутун бу киёматгача келадиган умматнинг энг хайрлиларини сузларига кулок берайлик. Билайликки, булар сиздан хам, сиз эргашаётган олимлардан хам Росулуллохга якинлар, уларни суннатларини бошларига тож килиб кийиб олган «фирка-и нажия» (нажот топган гурух) ни олимларидирлар.

26. Амирал Муъминин Умар бин Хаттоб : Сизлар билан Куръоннинг муташабихлари хакида тортишадиган одамлар келади. Сиз уларни суннатлар билан жим килинг. Чунки суннат ахли, Аллохнинг китобини энг яхши буладиган одамлардир.


Ал-Лалакаий «Ахли сунна вал жамоа эътикодларининг шархи»

27. Хадис илмида муъминларнинг амири булган Суфёни Саврий : Ким, бир одамни бидъат ахлидан эканлигини билган холда, унга кулок солса, Аллохнинг химояси унинг устидан кутарилади ва уз холига ташлаб куйилади.

Ибни Ваддах «ал-Бидау ван-Нахйу анха»

28. Бу хабар айнан уз аклига суяниб, акидасини хам таъвил килган Жахмиялар хакида. Имом Абдурахмон бин Махдий р.а.: Хаво ахли кимсалардан Жахм тарафдорларидан хам ёмонрок одам йукдир. Булар самода хеч нарса йукдир дейдиган даражада хадларидан ошяпдилар. Аллохга касам ичаманки, улар билан уйланилмаслиги, мерос олиб, мерос колдирилмаслиги фикридаман.

Имом Ахмаднинг угли Абдуллох «Китабус-сунна»

29. Кози Абу Юсуф .: Мен ЖАХМИЯ, Рофизийлар ва Кадарияга мансуб булган одамнинг ОРКАСИДАН НАМОЗ УКИМАЙМАН.

Ал-Лалакаий «Ахли сунна вал жамоа эътикодларининг шархи»


30. Шайхул Ислом Абу Усмон Исмоил ас-Сабуний ни накадар кунимиздаги бузук акидавий фикрларга мос карашлари. Улар айтадилар:Бидъат ахлининг аломатлари, устиларида очикчасига куринади. Уларнинг аломатларини ва белгиларини энг очик булгани, Пайгамбар ни хабарларини урганиб етказган одамларга душманлик килишларидир. Уларни хакир куришлари, Уларни Хашавия, жохил, Зохирия ва Мушаббиха деб номлашларидир. Чунки улар Росулуллох га доир хабарларни илм билан алокаси йук деб ишонадилар. Уларга кура илм, шайтоннинг бузук аклларини натижаси ва кора калбларининг васвасалари орасидан талкин килиб берилган гузал фикрлардир.

Ас-Сабуний «Хадис асхоби салафнинг акидаси»

31. Имом Шофеий ., Китоб ва суннатни куйиб, уз аклларига толиб кетганлар хакида шундай дейдилар: Каломчилар хакидаги хукмим шундайдир, уларни хурмо шохлари билан савалаш, туяларига миндириб кабилалар орасида айлантириш лозим. Китоб ва сунатни тарк килиб, каломга йуналган одамларнинг жазоси шудир.

Имом Багавий «Шархус-сунна»

Бу булимни, имом Муслим ривоят килган, Коинотнинг фахри булган зотнинг , муборак огизларидан чиккан, мисли дур-у жавхар булган сузлар билан нихояласак: «Шубхасиз сузнинг энг хайрлиси Алллохнинг китоби, йулнинг энг хайрлиси Мухаммаднинг йулидир. Ишларнинг энг ёмони эса кейин пайдо булганларидир. Хар бидъат адашишликдир». Аллохнинг салоту саломи У кишининг устиларига булсин.