Откройте свой Мир!

              
Ассалаумағалейкум
Таз руының ардақты азаматтары!


                Сүйінші!
2013 жылы қыркүйекте «Ақиық-арман. Кіші 
жүздегі Таз руының шежіресі» деп аталатын үш томдықтың  жалғасы 4-ші
томы  жарыққа шықты.


                Тарихшы
Аманғали Әміржанұлының 2009 жылдың 11-ші ақпанында Ақтөбе қаласындағы «М.Стиль»
баспаханасынан  «Ақиық-арман. Кіші  жүздегі Таз руының шежіресі» деп аталатын екі
томдық  еңбек жарық  көрді. Бұл еңбек Кіші жүздегі Таз руының  толық 
шыққан тұңғыш нұсқасы болып табылады. Туындыгер
Аманғали Әміржанұлы бұл еңбекті шығару 
жолында ұзақ жылдар бойы еңбек етті, толымды тер төккен
зерттеушілік-сараптаушылық жолдан өтті, сонау 1970 жылдан бері шежірені
тірнектеп жинап келеді. Нәтижесінде 1985 жылы және 1997 жылы екі  қомақты нұсқа дайындалды. Кеңес  заманында шежірені  жариялауға рұқсат берілмегені  белгілі, сондықтан да  ол алғашқы шежірелік деректерін 1997 жылдан
бастап Республикалық мерзімдік баспасөз беттерінде жариялай алды және бұл
деректерімен бұған дейін қалыптасқан қателіктерді түзетті, ал,  2002 жылдың 4-ші қаңтарынан бастап  Таз руының жекелеген аталарының .бөлек-бөлек
шежірелерін «Тастүлек (Кіші жүздегі Таз руының 
шежіресі)» атты шағын кітапшалар түрінде шығаруды жүзеге асырды, бұл топтаманы 2008 
жылдың 16-шы қарашасында отыз төртінші кітапшамен аяқтады. Бұған қоса
2007 жылы «Таз руының  шежіресі» деген
топтамамен бес кітапша шығарды,   олардың ішіндегі «Кіші жүздегі Таз  руы» кітапшасында әулеттің шежіресі  мен 
тарихына  жалпы  шолу берілді, «Байұлы Таздың  тарихы» кітапшасына  ру 
туралы бұрын-соңды жарияланған ғылыми-тарихи шежірелік  деректер 
жинақталды, «Жұртыма  бұл  ерлерім қорған  болған» атты үшінші кітапша оның сегіз халық
батыры  туралы мақалалары топтастырылды,
соңғы «Жұртыма  қасиетімен  демеу 
болған» және «Жұртыма  бұл  адамдар 
қамқор  болған» кітапшаларында  әртүрлі 
адамдардың және А. Әміржанұлының Таз әулетінен  шыққан әулиелер, билер, басшы  қызметкерлер жөніндегі  деректі 
мақалалары берілді. Осы аталған 39 кітапшадағы  деректер 
«Ақиық-арман. Кіші  жүздегі Таз
руының шежіресі» деп аталатын екі томдық 
еңбекке негіз  болды.


                      Таз
руы шежіресін жазушы Аманғали Әміржанұлына көмек бергіңіз келсе, жазылып
жатқан 5 томға қосарларыңыз болса
хабарласыңыздар:




Амангали Амиржанов, назначение:


на текущий счет № 1937129,

РНН  151010346577

Атырауский филиал

АО  «БТА»

РНН  150100006707

БИК  191201301

ИИК  463902202

КБ  14


            
Туындыгер Аманғали Әміржанұлының 
мекен-жайы: Атырау қаласы, 87013788352, 8(7122)215314 үй, 8(7122)210305
жұмыс, e-mail: atyrau_odt@telecom.kz.


              Үйлестіруші: Ақтөбе
қаласынан,  жалпы тәжірибелі дәрігер
Нұрлан Ізденұлы ЕСЕНҒАЗЫ, телефондар: 87014552854, 87774088898, 8(7132)779380
үй, e-mail: yessengazy@mail.ru


              Издана
книга в 4-х томах «Ақиық - арман», родословная 12 ата Байулы, Таз руы,
составленная историком Амангали Амиржанулы.

Желающие приобрести книгу «Ақиық-арман» или внести дополнительную информацию к
готовящемуся к выпуску 5 тома обращаться по адресам:        г.Атырау – автор книги А.Амангали
8(7122)215314, 201333(д), 210305(раб), 87013788352, e-mail:
atyrau_odt@telecom.kz


               Kоординатору:  г.Актобе, Нурлан ЕСЕНГАЗЫ, 87014552854,
87774088898, 8(7132)779380 дом, e-mail: yessengazy@mail.ru


                The book in 4 volumes of
"Aқiyқ - Arman",
pedigree 12 ata Baiul,
Taz Rua composed
historian Amangali Amirzhanuly.

Those wishing to purchase the book
"Aқiyқ-Arman" or provide
additional information to the upcoming Release 5 volumes, please contact: Atyrau - author A.Amangali 8 (7122)
215314, 201333 (e)
210305 (office), 87013788352,
e -mail: atyrau_odt@telecom.kz

               
Koordinatoru: Aktobe, Nurlan ESENGAZY, 87014552854,
87774088898, 8 (7132) 779380 house, e-mail: yessengazy@mail.ru


                 

2009 жылдың 11-ші ақпанында Ақтөбе қаласындағы «М.Стиль» баспаханасынан «Ақиық-арман. Кіші жүздегі Таз руының шежіресі» деп аталатын екі томдық еңбек жарық көрді. Бұл еңбек Кіші жүздегі Таз руының толық шыққан тұңғыш нұсқасы болып табылады. Туындыгер Аманғали Әміржанұлы бұл еңбекті шығару жолында ұзақ жылдар бойы еңбек етті, толымды тер төккен зерттеушілік-сараптаушылық жолдан өтті, сонау 1970 жылдан бері шежірені тірнектеп жинап келеді. Нәтижесінде 1985 жылы және 1997 жылы екі қомақты нұсқа дайындалды. Кеңес заманында шежірені жариялауға рұқсат берілмегені белгілі, сондықтан да ол алғашқы шежірелік деректерін 1997 жылдан бастап Республикалық мерзімдік баспасөз беттерінде жариялай алды және бұл деректерімен бұған дейін қалыптасқан қателіктерді түзетті, ал, 2002 жылдың 4-ші қаңтарынан бастап Таз руының жекелеген аталарының .бөлек-бөлек шежірелерін «Тастүлек (Кіші жүздегі Таз руының шежіресі)» атты шағын кітапшалар түрінде шығаруды жүзеге асырды, бұл топтаманы 2008 жылдың 16-шы қарашасында отыз төртінші кітапшамен аяқтады. Бұған қоса 2007 жылы «Таз руының шежіресі» деген топтамамен бес кітапша шығарды, олардың ішіндегі «Кіші жүздегі Таз руы» кітапшасында әулеттің шежіресі мен тарихына жалпы шолу берілді, «Байұлы Таздың тарихы» кітапшасына ру туралы бұрын-соңды жарияланған ғылыми-тарихи шежірелік деректер жинақталды, «Жұртыма бұл ерлерім қорған болған» атты үшінші кітапша оның сегіз халық батыры туралы мақалалары топтастырылды, соңғы «Жұртыма қасиетімен демеу болған» және «Жұртыма бұл адамдар қамқор болған» кітапшаларында әртүрлі адамдардың және А. Әміржанұлының Таз әулетінен шыққан әулиелер, билер, басшы қызметкерлер жөніндегі деректі мақалалары берілді. Осы аталған 39 кітапшадағы деректер «Ақиық-арман. Кіші жүздегі Таз руының шежіресі» деп аталатын екі томдық еңбекке негіз болды.
Туындыгер Аманғали Әміржанұлының мекен-жайы: Атырау қаласы, 87013788352, 8(7122)215314 үй, 8(7122)210305 жұмыс, e-mail: atyrau_odt@telecom.kz

            Қазақ тілінде қазақ тарихы, дәстүрі, өмірі жөнінде қазақ киносы жоқтың қасы, бар кинолардың да сапасы, мағынасы өте төмен. Қазақ жастары кішкентай кезінен қазақ тілін, қазақ тарихын, қазақ дәстүрін біліп үйренсін, қанына сіңсін десек, қазақ елін қорғайтын, қазақ елінің мәртебесін көтеретін нағыз қазақ азаматтарын тәрбиелегіміз келсе киноларымызды дұрыстауымыз қажет.

             Не істеу керек: домбырамен орындалған күйлерді адамдар жақсы көргенімен көбі мағынасын түсінбейді. Қазақ күйлерінен неше түрлі кино шығаруға болады. Күйді домбырамен төгілтіп ойнап тұрып, сол күйде не мағына бар соны кино қылып шығарса қандай керемет болар еді. Ондай киноларды басқа ұлт өкілдері де көптеп сатып алмай ма? Жақында шыққан  1000 күйімізге мың кино шығарсақ жер бетінде тұратын барлық халық қазақ елін, тілін, тарихын, дәстүрін білуге ынталанбай ма? Әр қаладағы, ауылдағы актерлерге, күйшілерге, суретшілерге, сәулетшілерге, режисерлерге т.б. қазақ киносын шығаруға ат салысып жүрген өнер адамдарына колдау көрсетейік ағайын.

          Сырым батырдың сенімді серіктерінің бірі болған Құлжабай би Кіші жүздегі 12 ата Байұлы, Таз бабаның ұрпағы болады. Құлжабай би бүкіл Таз руының бетке ұстар азаматы, сол кездегі(1783-1797) білікті би ретінде мемлекеттік маңызды істерге үлкен жігермен араласты. Парасатты басшы, ақылман аға, көреген көсем ретінде өз елін талай рет тағдыр соққысынан аман алып шықты, үнемі ел қамын жеп, оларды ұлттық азаттық көтерістерге көтерді...

        Құлжабай би пәтуалі сөзімен, берік билігімен қозғалыстың бүкіл барысына өзіндік ықпал еткен ардақты ақсақал. 1783-1797 жылдары отаршылдыққа қарсы көтерілген қазақ халқы Нұралы ханды отаршылармен сыбайлас деп түсінді. Халықтың атынан орыс патшасына жазған «55-тің талапхатына», қол қойған 55 билер, батырлар мен ақсақалдардың бірі Құлжабай би болды. Осы хаттың арқасында екі ірі мәселе шешіліп қазақтар жеңіске жетті: бірінші жеңістері-Кіші жүз ханы Нұралы орнынан алынды; екінші жеңістері-қазақтар Жайық өзенінің оң жағалауына көшіп-қонуға рұқсат алуы еді...

       Жайық өзенінің оң жағалауына көшіп қонуға 45 мың шаңырақ рұқсат алса, соның саны жағынан Құлжабай биге қарасты 3 мың шаңырақ үшінші орында(ең көбі 10 мың, одан кейінгісі 7 мың еді) болды...

        Құлжабай би жөнінде кітап жазып жатырмыз, Құлжабай би жөнінде білетіндер болса хабарласуларыңызды сұраймыз!

           «Тастүлек-Бақай» ҚҚ,  орталық өңірлер ұйымдастыру комитетінің төрағасы Нұрлан Ізденұлы Есенғазы, ұялы: 87014552854, факс: 8(7132)550422,  e-mail: yessengazy@mail.ru

        Ұлытау елді мекенінде бүгінгі күні тарихи-мәдени ескерткіштер саны 736. Егеменді ел болғалы археологтар 10 мыңнан асатын тарихи-мәдени ескерткіштер тауып, енді ғылыми тұрғыда анықтап жатыр. Қола дәуіріндегі қоныстар орны, көне өндірістер іздері, тас қоршаулар, таңбалы тастардағы белгі таңбалар, Алтыншоқыдағы Ақсақ Темір әмірімен тасқа қашалып қалдырылған жазу, Хан ордасы орны, Алтын орда әмірлері Едіге, Тоқтамыс хандар жерленген жерлер, Алаша, Жошы хандар, Құтылық-Темір, Болған ана мазарлары, Домбауыл кесенесі, Кенесары қорғаны, Кейкі батыр үңгірі т.б. қазақ елінің мұншалықты бай мұралары бүкіл әлем мәдени-тарихи туризмін қызықтыруда.

         Қазақ халқы үшін қасиетті Ұлытауды туризм орталығына айналдыру жолында ниеттес азаматтарға ақ жол тілейік ағайын!

Жас алаш Баян Сәрсембина

РЫСТЫ АНАНЫҢ ӨМІР ӨРНЕГІ

Ұлтымыздың дүние-бесігін биік ұстап, қисайып бара жатқан тұсын түзетіп, тұтастығын сақтап, болмысын жоғалтпай келе жатқаны көне дәуірден осы кезге дейінгі дәстүр жалғастығының арқасы. Отан- бесіктің түзу тұруы үшін тер төккен қазақ әйелдерінің ерлігінің арқасы. Болмысы қарапайым, ақырын жүріп анық басқан, тынымсыз еңбек етіп, перзенттерін тәрбиелі етіп өсірген қазақтың ұлы аналарының дәстүрін жалғастырушылар қатарында Атырау облысы Жылыой ауданы Шоқпартоғай елдімекенінде тұратын 70 жастағы Рысты Үсеумағамбетқызы Балжігітова де бар. Отағасы Қапан ақсақалмен бірге 13 баланы өсіріп, қазір немерелерін үйлендіріп, 10 шөбере сүйген ата- әже. Аузынан «айналайыны» түспейтін ана, отбасының береке-ұйтқысы. Дала мәдениеті мен ұлттық мінез, этикасын бойына жинақтаған ауыл анасының қарапайымдылығы астарында рух биіктігі мен адами абзал қасиеттер, темірдей тәртіп нық тұр.
Қазақы рух әр заманның, әр кезеңнің аласапыранды тұстарында жарқырап көрінеді: сын сағатта батырдың бойында, ақылды жастың ойында, білімді ұлдың өнегесінде. Қазақтың рухы ананың баласына берген тамаша тәрбиесі мен өрнек төгілген шебер қолынан да көрінеді. Ақырғы нәтиже – ұлтыңды сыйлау, атына кір келтірмеу. Рухқа жетектейтін қасиеттер – адалдық, арлы болу, отаншылдық, намысқойлық, еңбекқорлық, мейірімділік... Осы қасиеттерді бойына жинақтаған тұлға даңғаза тірлікке бой алдырмайды. Мәдениеттер қақтығысындағы көрінбес майданның жеңілмес күрескеріне айналады.
Ол кәрі Каспий ойпатында мыңдаған жылдар бойғы дәстүр жалғастығын сақтап, қазақтың өрнегін өшірмей, көне бояуына уақыттың жаңа бояуын қосып отырған да ана. Рысты ана өрнегінде қазақтың өмір сүру философиясы кестеленген. Рысты ана өмірінде қазақтың ұлы аналарының ақыл-ойы мен парасаты жұрнағы жатыр. Жылыойдың бір түкпірінде жастайынан еңбекпен көз ашқан, күндіз 40 сиыр сауып, түнде бір қолымен бесік тербетсе, екінші қолымен өрнек өрген ана осы екі қасиетті ұстанымды өз өмірінде тамаша тоғыстырды.
Рысты –ана үшін отау тіккен ұлдары шаңырағының түтіні түзу ұшқаны керек. Еңбекқорлығы 9 келініне үлгі. Оның ұлдары Атыраудың жерінде әр саланың беделді де, білікті азаматтары болса да, ана алдынан кесе-көлденең өтпейді. Егерде әр қазақтың отбасы дәл осындай Рысты шешеміздің тәрбиесіндегі қалыптан шыққан болса, бізге қазіргі өзге мәдениеттен келер қауіпті сезінбес ек. Өкінішке орай, қазіргі қазақ әйелдерінің бәрі Рысты апай емес. Жас әйелдердің көбіне Рысты шешейдің қайраты мен табандылығы, ақыл- парасаты мен байсалдылығы, мейірімі, бәрін қосқанда қазақшылығы жетісе бермейді. Адамды сүю деген ең ұлы қасиетті осы кісіден үйрену керек.

ӨРНЕГІ
Жылыой қашанда ұсталық дәстүрімен және қолөнер шеберлерімен аты шыққан өңір. Рысты шешей Жылыойда қалған жалғыз шебер, кәрі Каспий бауырындағы осы атажұрттың даңқы шықан шеберлік мектебінің соңғы да дара өкілі десек қателеспейміз. Рысты шеше үшін сырмақ сыру мен неше түрлі өрнекпен басқұр тоқу, ши өріп, алаша тоқу – сүйікті кәсібі ғана емес, өмірінің ажырамас бөлшегі. Философиясы. Дүниемен қарым-қатынасы. Өмірді тануы. Өмірді өрнектеуі. Көз майын тауысып, күндіз-түні екі қолының саусақтарынан төгілген ғажайып туындыларды Жылыойдың сазды жолдарына жайып тастаса, ұзыннан ұзақ бірнеше шақырымға созылып кетеді. Дайын қолөнер туындысының артында қаншама бейнетті тірлік жатыр: сапалы жүн табу, оны бояу, жіп иіру, тігу... Бір біріне ұқсамайтын өрнектердің артында ұшы-қиыры көрінбес жұмыс тұр. Мұның бәрі 70-тегі анаға түк емес. Саусағына түскен салмақтан дәрігерлер бас бармағының сүйегін алып тастады.
Қапан қажы ақсақал шаңырағының берекесі ана қолынан өрілген өрнекте. Шеберлік дарыған шаңырақтың киесі Рысты шешеміздің әр өрнегі жүрегінен көктеп, ақыл-сезімімен кестеленіп, саусақтарынан жарыққа ұшқан туынды. Өмір көшінен өткен шеберлер қолтаңбасын қайта тудыру арқылы дүние сабақтастығын, екі дүние арасын жалғап тұрған нәзік байланысты ұғындырады. Қарапайым мінезіне басып, өзін тек енесі – Жанбөпе Жылқыбайқызының өнерін жалғастырушы санайды. Ұлттық өнердің қажетсіз бола бастағанына ренішті, орта мектептерде қолөнер пәнін енгізу қажет дейді. Қолдарының буыны қата қоймаған балғын қыздар үйреніп жалғастырар еді. Бұл –өнерді өлтірмеу үшін, өнерді жалғастыру үшін керек.
Өркениеттер қақтығысының жаңа сатысына енген қазіргі қоғам бәсекелестіктен шеттетілген қазақтың төл шикізатын, оны ұқсататын дәстүрлі өнерін де қажетсінбегенімен, Жылыойдағы жалғыз шебер басқаша ойлайды. Қапан қажы шаңырағында отау тіккен әр ұлға арнап 6 қанат киіз үй жасату дәстүрі бар. Су жаңа үйдің ішкі жасауын Рысты шеше өз қолымен өрнектейді: текемет, сырмағы, алаша, кілем, көрпе-төсегі, басқұры мен оның шашақты бауларын, керегеге ілетін қоржынын даярлайды. Рысты ананың 6 қанат ақ орданы толтыруға бағытталған шығармашылық жұмысы бір-екі жылға созылуы мүмкін. Бірақ басталған іс аяқталғанша тыным жоқ, демалыс жоқ. Дайын 8 киіз үйдің іші бір-біріне ұқсамайды, әдемілігін айтып жеткізе алмайсыз. Тек оны көре білу керек.
Атырау тойларында киіз үй тігерде Жылыойдағы Рысты шеберді іздейді. Бұл кісі бәлсінбейді, киіз үйдің ішін шашақтары төгілген сұлу басқұрлармен, бояуы көздің жауын алған кілеммен, тіпті өрнектері геометриялық дәлдікпен қалыпқа түскен алаша, сырмақтармен әп-сәтте толтырады. Махамбеттің тойына арнап тіккен тоғыз қанат ақ ордасы ерекше көрінді. Өткен жылы Венгрияда киіз үй тігіп, авторлық қолөнер көрмесін өткізіп, ана жұртта қалған мадиярларды қобалжытып келді. Венгр жұртындағы Атилладан қалған жұрнақтар Рысты шешеміздің киіз үйі табалдырығынан аттағанда, ғұн бабасының жусан иісін сезгендей болды. Сөйтіп Жылыойдағы қарапайым ана мадиярлардың пәлен ғасырлық еуропаланған сезімін түртіп келді.
Қазақта кім ұл тумай жатыр, кімнің ұлы бизнесмен болмай жатыр, бірақ соның бәрінің баласы ұлттық өнер деп өзегі өртене қоймас. Рысты анасының айналасынан шықпай жүрген алды 50-ден асқан, кейінгісі 30-ды орталаған ұлдарының ойы да, жүрегі де қазақ деп соғады. Олар үшін қазақтың өнерінен артық дүние жоқ. Ұлттық кәсіпті аяқтан тұрғызу жолында тер төгіп жүр. Олар адамдарға жақсылық жасай біледі және жасаған жақсылықтарын міндетсуден аулақ. Осы жағынан алғанда Рысты шешеміздің үлкен жетістігі –қазақтың қолданбалы өнер туындыларын тудыруда емес, өзінен туған ұл мен қыздың елжанды, ұлтжанды тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруында болып отыр. Міне, қара жұмыспен көзін ашып, қазақтың демографиялық ахуалына барынша үлес қосып, өрген шаңырақтарының ұйтқысы болып отырған Жылыойдағы ананың классикалық жетістігі. Екі баласын да басқара алмайтын қазіргілер үшін қызық көрінуі мүмкін. 9 келіні жанынан шырқ айналып шықпайды. Бұлардың ене-келіндік бақай есепке құрылмаған шын адами қатынастарына куә бола отырып, мини-мемлекеттің ішкі ахуалын бірқалыпты ұстап тұру үшін заманауи оқу емес, өмір университетін ғана тауысқан жан адами нәзік байланыстардың ұңғыл-шұңғылын қалай меңгерген деген еріксіз ой туды. 9 үйдің тәрбиесін көрген, 9 түрлі мінездегі әйел осы кісіні шын жүрегімен қалайша жақсы көреді?


ӨМІРІ
Қазіргі Жылыойдың Шоқпартоғайы, бұрынғы Ембі ауданы «Қазақстан» ұжымшарының орталығында Жанбөпе Жылқыбаева деген атақты шебер өткен. Өзі байдың қызы, әрі он саусағынан өнер тамған шебер жан екен. Рысты апай 17 жасында осы кісінің қолына келін болып түскен.
- Жас адам бәрін тез қабылдайды ғой. Келін болып түскен бойы ол кісі мені іс тігуге, өнерге үйретті.Түнімен тұз теріп, ши ораймыз. 100 шиден өрнек шығады. Сырмақ киізге ою бастырамыз: қошқармүйіз, ашық ою, сыңар өкше, балтақ ою, шет ою, түндік ою... Қылдан арқан есеміз, 80-100 метрлік...
Жанбөпе әже бойжеткен шағында төңкерістің аласапыран уақытына куә болған. Өзі әрі шебер, әрі байдың қызы. Қызыл өкімет бар малын тартып алса да, сандық түбіне төркінінен келген алтын жалатқан кебісі мен екі иығы үкіленген елтірі қызыл тонын тығып тастапты. Кейіннен құдалары қазақы салтпен қимас дүниесін қалап алып кеткен. Келініне іс тігудің қыр-сырын үйрете отырып, Жанбөпе әже өткеннен сыр суыртпақтайды. Ол 20-ғасыр басындағы байларды қуғындауды да, ашаршылықты да көзбен көрген. Малын қызылдар тартып алып, дәулетінен жұрнақ та қалмағанда, байдың кіші әйелі қолында қалған алтындалған келсабын ұстап, үй-үйді аралап бір уыс дән сұрапты. Соңында ерген жас бала. Қорек етер түйір бидай таппағанда дүние- боқтың құны да қалмайды екен. Жылыойға ашаршылық кезінде кімдер аялдамады? Сүйегі терісіне жабысып, құр сүлдері қалған бейшаралар Каспийдің жағасына жетуге ұмтылды. Аштықтан көзі қарауытқан жұрт жағада ең болмаса шабақ ұстамақ. Теңіз жағасында аштықтан өлген адамдар теңкиіп жатты. Жанбөпе әженің күйеуі Сәрсенбайдың әкесі Достан ақсақал теңіз жағалап, қайраты жеткенше аш адамдардың аузына су тамызған. Өлген адамның кеудесінде шабақ тыпырлап жатқанын көріпті Достан қарт. Әл-дәрмені құрыған аш бейшара әзер дегенде ұстап алған шабағын жесем, өліп кетем деп қорқып, үзіліп кеткен. Достан қарт өлген адамдарды көміп жүріп бір бейбақтың бауырында жатқан жас баланы тауып алып үйіне әкеп, сақтаған соңғы дәмді аузына тосқан. Сол баланы өзінің жалғыз Сәрсенбайына серік етіп, бағып-қаққан. Заман сәл түзелгесін балалар үйіне орналастырды. Жанбөпе әже Жылыойдың өткенін осылайша қазбалайды. Жанбөпе шебер тоқыған ақбасқұр Атырау облыстық тарихи-өлкетану музейінде сақтаулы. Ұзындығы –16 метр, ені – 45 сантиметр. Тұтас басылған ақ киіздің беті үш түрлі ою кестеленген. Түкті кілем өрнегі жүргізілген, шеті мен ортасы жасыл, қызыл түстегі қошқар мүйіз оюмен өрнектелсе, сол жағы көк, сары түспен құс тұмсық оюдан ромб пішінді бейне түскен, оң жағында қызыл, жасыл түспен қос мүйіз қабатталады. Бұл – 20- ғасыр басындағы тарихи жәдігер.
...Шоқпартоғайы, келін болып түскен, өсіп-өнген Шоқпартоғайы Рысты анаға тым ыстық. Басқа жаққа қоныс аудармай отырғаны да сондықтан. Түнде ою ойып, сырмақ тігіп, күндіз колхоздың қара жұмысын атқара жүріп, ерін сыйлап, ата-енесін алақанында ұстап, қазір ұл- қызының сый-құрметіне бөленген қарапайым ана туралы сыр шерттік.
Қазақтың Жылыойдағы өрнегін, Рысты шешеміздің өнерін кім жалғастырады? Үйренем деп суырылып шыққан жас көрінбейді. Дәстүрлі өнер қол тигізбесе ескірмес пе? Ескірсе, жаңасын кім жарқыратады? Бағыты мүлдем бөлек, ағысы басқа заман өмірде өзге өрнектерді тудырып жатыр. Тудырса, қазақтың мың-миллиондап жылдар иісі сіңген өрнегі өшіріліп қалмай ма? Рысты шебердің көкейіндегі жауабы жоқ сауалын біз де арқалап Шоқпартоғайдан аттандық.

Баян Сәрсембина,
Атырау облысы, Жылыой ауданы.

Өлкетанушы-тарихшы Аманғали Әміржанұлына қолдау корсетейік ағайын.
2009 жылдың 11-ші ақпанында Ақтөбе қаласындағы «М.Стиль» баспаханасынан «Ақиық-арман. Кіші жүздегі Таз руының шежіресі» деп аталатын екі томдық еңбек жарық көрді. Бұл еңбек Кіші жүздегі Таз руының толық шыққан тұңғыш нұсқасы болып табылады. Туындыгер Аманғали Әміржанұлы бұл еңбекті шығару жолында ұзақ жылдар бойы еңбек етті, толымды тер төккен зерттеушілік-сараптаушылық жолдан өтті, сонау 1970 жылдан бері шежірені тірнектеп жинап келеді. Нәтижесінде 1985 жылы және 1997 жылы екі қомақты нұсқа дайындалды. Кеңес заманында шежірені жариялауға рұқсат берілмегені белгілі, сондықтан да ол алғашқы шежірелік деректерін 1997 жылдан бастап республикалық мерзімдік баспасөз беттерінде жариялай алды және бұл деректерімен бұған дейін қалыптасқан қателіктерді түзетті, ал, 2002 жылдың 4-ші қаңтарынан бастап Таз руының жекелеген аталарының .бөлек-бөлек шежірелерін «Тастүлек (Кіші жүздегі Таз руының шежіресі)» атты шағын кітапшалар түрінде шығаруды жүзеге асырды, бұл топтаманы 2008 жылдың 16-шы қарашасында отыз төртінші кітапшамен аяқтады. Бұған қоса 2007 жылы «Таз руының шежіресі» деген топтамамен бес кітапша шығарды, олардың ішіндегі «Кіші жүздегі Таз руы» кітапшасында әулеттің шежіресі мен тарихына жалпы шолу берілді, «Байұлы Таздың тарихы» кітапшасына ру туралы бұрын-соңды жарияланған ғылыми-тарихи шежірелік деректер жинақталды, «Жұртыма бұл ерлерім қорған болған» атты үшінші кітапша оның сегіз халық батыры туралы мақалалары топтастырылды, соңғы «Жұртыма қасиетімен демеу болған» және «Жұртыма бұл адамдар қамқор болған» кітапшаларында әртүрлі адамдардың және А. Әміржанұлының Таз әулетінен шыққан әулиелер, билер, басшы қызметкерлер жөніндегі деректі мақалалары берілді. Осы аталған 39 кітапшадағы деректер «Ақиық-арман. Кіші жүздегі Таз руының шежіресі» деп аталатын екі томдық еңбекке негіз болды.
Туындыгер Аманғали Әміржанұлының мекен-жайы: Атырау қаласы, 87013788352, 8(7122)215314 үй, e-mail: amangali52@mail.ru

Ескерткіш орнатату жобасына

КОНКУРС ЖАРИЯЛАНАДЫ

Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласының орталығында Ел басының «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында, 12 ата Байұлы, Таз бабамызға Ескерткіш орнатылады, соған байланысты, «Тастүлек-Бақай» ҚҚ ұйымдастыру комитеті Ескерткіш жобасына КОНКУРС жариялайды. Ескерткіш сапалы, бағалы болады, мағынасының жалпы сипатында Қазақ елінің бұрынғы, бүгінгі және болашақ өмірін білдіретін, Таз бабамыздың үш(Жастабан, Шарға, Абдал) ұрпағын бейнелейтін және қазақ елінің күн(сәуле), ою, шаңырақ, қыран, домбыра, бесік, қару-жарақ т.б. белгілерінің бірі болуы шарт.
Бірінші орынға сый 150 мың теңге.
Конкурсқа қатысу үшін өтініш 2010 жылдың 26 ақпана дейін қабылданады. Конкурс 2010 жылы 06 наурызда Ақтөбе қаласында өтеді.
Мекен жайымыз: 030012, Ақтөбе қаласы, Т.Рысқұлов көшесі, 200, аялдама – АПК, тел.: 8(7132)242095, факс: 8(7132)550422, ұялы: 87014552854, e-mail: nurlan-bi@mail.ru
«Тастүлек-Бақай» ҚҚ ұйымдастыру комитеті

Ассалямалейкум!
Мен- Аслан. Руым ТАЗ, БЕССАРЫ, ЕСБЕРЛІСІМІН!
Қайдасыңдар? Хабарласайық!

ХАТТАМА № 1.
Казахстан Республикасынын президенти Н.А.Назарбаевтын «Мадени мура» багдарламасы аясында 22 тамыз 2009 жылы Актобе каласында откизилген ТАЗ руынан тараган урпактардын рухани-мадени бирлесу жиынынын хаттамасы.
Бирлесу жиынына катыскан делегаттар саны: 150, онын ишинде 1.Атыраудан-13, 2.Кулсарыдан-13, 3.Алматыдан-8, 4.Астанадан-1, 5.Орынбордан-5, 6.Ойылдан-26, 7.Актаудан-6, 8.Оралдан-7, 9.Кызыл ордадан-1, 10.Актобеден-70.
Жиналыста баяндама жасагандар: 1.Актобеден-Г.Е.Байдербес, 2.Атыраудан-М.Т.Шырдабаев, 3.Атыраудан-К.Султалгалиев, 4.Актобеден-М.Орынбаев, 6.Атыраудан-А.Амиржанулы, 7.Алматыдан-К.Шадыкулы, 8.Актобеден-А.Аймаганбетов.
Жарыс созге катыскандар: 1.Орынбордан-Сатыпалды Айтманулы Жоламанов, 2.Кызыл ордадан-Темир Исаев, 3.Алматыдан-Кылышбек Шадыкулы, 4.Атыраудан-Магауия Тажигараулы Шырдабаев, 5.Кулсарыдан-Тельжан Капанулы Балжигитов, 6.Актаудан-Келдигул Мырзагалиулы Биманов, 7.Оралдан-Аман Аймаганбетов, 8.Актобеден-уйымдастыру комитетинин торагасы: Нурлан Изденулы Есенгазы, комитет мушелери: Галымжан Ермаганбетулы Байдербес, Кылышбай Кауысулы Тажимуканов, Асылбек Абдешулы Жумагалиев, Рим Нуркасымулы Кенжегарин, Муса Жумаулы Калымов, Бисенбай Башибайулы Тобетов, Батырбек Салыкулы Шауленов.
КАБЫЛДАНГАН ШЕШИМДЕР:
1.Осы жиын Таз урпактарынын 1-ши жиыны деп багалансын;
2.Алда осындай бас косулар кажеттилиги аныкталды;
3.Таз бабамызга Кулсары каласында 2010 жылы «белги» орнату;
4.Газет шыгару жоспарга енгизилсин;
5.Ар облыс оз координаторларын тагайындап усынсын;
6.Актобе каласы «Тастулек-Бакай» когамдык коры уйымдастыру комитетинин торагасы Н.И.Есенгазы координатролар торагасы болып тагайындалсын;
7.Облыстык координаторлар осы талкыланган сурактар бойынша оз усыныстарын 2009 жылдын 15 кыркуйекке дейин Актобе каласына Н.И.Есенгазыга жиберсин;
8.Биринши Таз руынын шежиресин жазган тарихшы Амангали Амиржанулына 1-2 том Таз руынын шежресине кирмей калган агайындар енгизу жуктелинсин.

Жиналыс торагасы: Н.И.Есенгазы
Хатшысы: Б.С.Шауленов

Племя таз — одно из основных
племенных подразделений Младшего жуза, входящее в поколение байулы. Байулы
(дословно – «богатые потомством») – племенной союз, включавший в себя 12 «руу»
(родов): таз, адай, алтын, алаша, байбакты, берш, исык, кызылкурт, есентемир,
маскар, серкеш, тана. По народным генеалогическим преданиям тазлар являются
прямыми потомками Алшына, сына прародителей всех племен Младшего жуза Бекарыса.
Племя таз (тазлар) имеет в своем составе три подрода: абдал, чарги, жастабан.
Огромный интерес здесь представляет родовое название абдал, по мнению
авторитетных исследователей корень которого восходит к эфталиитам IV-V в.в.
(белый гуннам), игравшим огромную роль в политической жизни Средней Азии того
времени, а также в этногенезе многих современных тюркоязычных народов. Род
абдал есть среди туркменов и узбеков-локайцев, тазлары имеются среди башкир и
кыргызов, жастабаны входят в состав хорезмийских узбеков.



Численность байулы в 1897 г. по данным сельскохозяйственной переписи составляло
600 тыс. человек (около 16,2 % казахов в Российской Империи).

• По материалам книги Востров В.В., Муканов М.С. «Родоплеменной состав и расселение казахов (конец XIX– начало XX в.в.)», Издательство «Наука» Казахской ССР, Алма-Ата, 1968, 256 с.-

Наш ру считался многочисленным и
сильным, но произошщла история, после которой появился ру  Адай. Сестренку Таза при набеге угнали
туркмены и она стала дочерью их сотника. Через некоторое время родственники
отбили пленных, но девушка уже была беременна. Братья проголосовали за умерщвление
ребенка, но Таз взял его под защиту, вырастил воином и отдал часть своих людей
ему. И в битве за Мангыстау очень много сыновей рода Таз погибло за своих
родичей. Поэтому так много поговорок и шуток про Таз и Адай. А адайские старики
до сих пор называют Таз - нагашы, но естественно не всегда , а только в
приватных беседах. И В годы Великого Бедствия, когда Монке Би Тылеу улы повел в
Туркестан 10 000 сарбазов, роды младшего жуза неохотно откликнулись на призыв,
и основную часть воинов составляли Жетыру и Таз, и все эти воины погибли
защищая нашу землю!

Aspanda-
kaz, Zherde-taz, Zher asti-gaz