Откройте свой Мир!

Мы применяем рекомендательные технологии

Сортировать: по обновлениям | по дате | по рейтингу Отображать записи: Полный текст | Заголовки

Аlmas ЖУМАFАЛИ, 04-09-2010 01:25 (ссылка)

АРМАНДА КЕТПЕЙК

Осыдан 5 жыл бұрын бір Торғайлық ағамыз қолқа салды. Торғайлықтардың бәрі бірін-бірі танитын болғандықтан ағамыздың атын атамаймын. «Индиядан қызым мен күйеу балам келетін еді. Соларды күтіп алуға екі машина керек еді»,- деп. Мен келістім. Қызы бір интусқа тұрмысқа шығыпты, бір балалары бар екен, бірақ Алматыда тұрады екен. Күтіп алуға әуежайға түнде бардық. Әлгі бет-әлреті әп әдемі қарындасымыз ұшақтан Индияның ұлттық киімі саримен түсті. Сонда бұл не, қазақтың киімінен бір элемент кимейтін қарындасымыз Қазақстанға келе жатып сари кие ме? Күйеу баланы көрдім. Индустың бәрі Метхун Чакороборти емес. Ондай мыжырайған индусты Торғайдан да, Қордайдан да, Уругвайлан да, Парагвайдан да кездестіруге болатын. Туыстарын көріп мәре-сәре болып жатқан жаңа ғана танысқан қарындасымыздан қымсындым ба, әлде әкесі жерлес ағамнан ұялдым ба осы жәттер туралы ештеңе деген жоқпын, бірақ қынжылдым, күйіндім. Оның Торғайлық болғаны үшін ғана емес, қазақ қыздарының бәрі де менің, сенің қарындасымыз болғаны үшін. Осылай кете беретін болса, қазақ ұлтына ғана қауіп төнбейді, Қазақстан мемлекеті жойылады. Өйткені ҚР «Азаматтық туралы» заңы бойынша ҚР азаматына үйленген немесе тұрмысқа шыққан адамға бірден азаматтық беріледі. Қазір аралас некелер мен олардың қауіптілігі жайлы ара-кідік айтыла бастады. Мысалға қытайды алайық. Қытайлар ешқашан агрессивтік соғыс жарияламайды, тек қана биологиялық соғыс жариялайды. Оларды Кеңес дәуіріндегідей шекарадан өткізбеу мүмкін емес, бірақ олардың біздің жерімізге саны жағынан көптеп кіруіне, олардың ҚР азаматтығын алуына, біздің жерімізде тұрақтап тұрып қалуына, біздің қыздарымызға үйленуіне, біздің жерде ұрпақ өрбітуіне жол бермеуіміз керек. Ол үшін алдымен: 1. ҚР "Азаматтық туралы" заңындағы натурализация, яғни түбірлендіру жолымен алынатын азаматтықты толығымен алып тастау;
2. Егер олай істеу мүмкін болмаған жағдайда азаматтық алу үшін тұрақты тұру мерзімін кем дегенде 15 жылға жеткізу (заңда осылай жазып, өзге Ережелер арқылы қытайлардың тұрақтап қалуын болдырмау қажет).
Сөзім жандырақ болу үшін 2002 ж. "Жас Алашқа" жариялаған мақаламды қоса берейін.

СІЗ НЕ ДЕЙСІЗ, ЖЕРЛЕС АҒАЙЫН?

Осы мақаланы 2002 жылы жариялаған едім, бірақ әр-түрлі қолым жеткен жерлерге жолдаған сәлемдемемнен хат та жоқ, қара қағаз да жоқ. Аздап болса да ақпарат беру үшін, тіпті болмаса, көз қырын салғандарға ой салу үшін аузым талғанша айта беруді ұйғардым.
Байғұс мақала 1999 жылы жазылып еді, әрең шықты. Сондағы қорыққандары 1991 ж. шыққан заңдағы 10 жыл мерзіиді 1995 ж. Президенттің заң күші бар жарлығы 5 жылға түсірді. Бары осы, өзі емес, жарлығы. Қазіргі жаңа ақпарат басқаша болғанмен жарияланған еңбек болған соң, өзгеріссіз беріп отырмын.

«ЖАС АЛАШ» газеті, 30 наурыз, 2002 жыл. № 38

ҚАРА ҚЫТАЙ ҚАПТАСА..

..сары орысты әкем дерсің. Әр сөзінің астарында атан түйенің жүгі жататын ата нақылы жай айтылмаған болар. Түбі тегін емес екендігіне қазіргі күннің өзі де айғақ. Әлбетте, жүрдім-бардым қарауға болатын жайдақ жайды айтып отырғанымыз жоқ. Мәселені тоқ етерінен бастайық.
ПРОБЛЕМА. 1991ж. (20.ХІІ) ‘’Қазақстан Республикасындағы азаматтық туралы’’ Заңы қабылданды. Осы заң бойынша шет ел азаматтығынан шыққан және азаматтығы жоқ тұлғаларға ҚР аумағында 10 жыл тұрақты тұрғаннан кейін ҚР азаматтығы берілетіндігі туралы айтылған. Осының өзі ел арасында рухани толқыныс тудырды, себебі 10-ақ жыл деген азаматтық беру үшін аз еді.
Жалпы азаматтық екі жолмен беріледі: 1) тумысынан (филиация- лат.- ұл); 2) натурализация (түбірлендіру). Филиацияның өзі екі бағыттан тұрады: біріншіден, қан арқылы (яғни, ҚР азаматтарынан туған балалар қай жерде туғандығына қарамастан Қазақстанның азаматтары болып табылады); екіншіден, жер арқылы (яғни, әке-шешесі белгсіз болса да ҚР туылған және азаматтығы жоқ тұлғалардан туған балаларға Қазақстанның азаматтығы беріледі).
Ал натурализация болса, жоғарыдағыдай емес, заңдарда көрсетілген процедуралар арқылы берілетін азаматтық.
Десек те, ’’Әкесін арбаға байлап сабағанды көрмедім’’ демекші, 1995ж. (3.ХІІ) Президенттің заң күші бар жарлығымен өзгерістер енгізіледі де, 10 жылдық мерзім 5 жылға түседі (Алжирде - 7 жыл, Чад Республикасында - 15 жыл тұру қажет етіледі). Мәссаған, не үшін, кімге керек болды? Егер Қазақстанда адам аз деген мотив болса, ол кездері қазақ саны 40 %-тен аса алмай жатқанда өзге жұртпен толықтыру ақылға сиымсыз еді. Ал атамекенге оралған қандастарымызға қатысты шығар дейтін болсақ, оларға заң бойынша ешқандай шартты орындамай-ақ, азаматтық бірден беріледі. Демек, гәп басқада...
Жарайды кімге керек болғанын қазбай-ақ, енді ‘’Осы мерзім біз үшін тиімді ме?’’ - дегенге келейік.
Әшейінде, ‘’Біздің геосаяси жағдайымыз мына мәселені былай шешуге итермелейді’’,-деп көлгірсігенде әйдік атқамінерлеріміз осы азаматтық мәселесіне келгенде, неге геосаяси ахуалды ескермегені түсініксіз. Себебі, 15 млн. тұрғынның 8 млн., яғни жартысынан сәл асатын бөлшегі ғана кіндік ұлт болғанда, бізге ешқанда да өзге ұлттардың нөпірі қажет емес. Ал қытай мемлекеті осы жағдайды онсыз да күтіп отырды. Тіпті, қытекеңдер бізде базарлатын жүргеніне де он жыл болып қалды емес пе!?. Бұл шешім тіпті Аспан асты елінің ішкі-сыртқы саясатына қабыса кетті.
ІШКІ САЯСАТЫ. Дәл қазір онда 1,5 млрд.-қа жуық халық тұрады. ХХІ ғасырда Қытай еркектер еліне айналады деген болжам бар. Олай дейтіні- оларда жалғыз-ақ балаға ғана рұқсат етілгендіктен әр жанұя ер баланың шаңыраққа ие болып, ұрпақты, династияны, жанұялық дәстүрді (мысалға, жекпе-жек өнерінің) жалғастырғанын қалайды. Сол себепті, мүмкіндігінше шығыс есебі, жұлдызамасы бойынша қыз тумауға, туа қалған күйде, өткізіп жіберуге (мысалға, шет елге сататындығы туралы мәліметтер бар) тырысады. Ал үй иесі жалғыз ұл отау құрар кезі келгенде әйел жынысының тапшылығына тап болады, яғни үйлене қояр қыз жоқ (бәселес көп) болып шығады. Сол себепті де, қай жерге болса да олардың тасқындай ағылуы Ресей мен Канададан кейін 3-орын алса да, жердің жетпеуімен ғана емес, ‘’келіннің’’ жетпеуімен де түсіндіріледі.
Соңғы кездері қара көз қыздарымыздың шет елдіктерге көп тұрмысқа шығатынындығы жиі айтылып жүр. Көбіне көп оның себебі қалтамен байланыстырылады. Бұл тұрғыдан келсек, қазіргі Қазақстанда жүрген қытайлардың тесік қалта емес екендігі де аян. Және қыздарымыздың бәріне ақша керек деп бір шыбықпен айдауға да болмас. Олар шынымен бірі біріне ғашық болуы да әбден мүмкін. Олай дейтініміз антропологиялық жағынан біз де монголоидпыз. Бір кездері индеецтер еуропалықтарды көргенде, еуропалықтар монголоидтарды көргенде тұрпатын тұрпайы көріп қашқан болса, қазақ пен қытай бірін бірінен соншалықты қашатындай себебі жоқ. Сондай-ақ, қытайдың әдемі қыздарын (миллионнан бірі ғана) сирек көретін болсақ, қазақтың он қызының біреуі сұлу, қалғаны әдемі, 1-2-уі ғана еркекшора болуы мүмкін. Демек, киімінің ең алдымен иығы тозатын қытай жігіт ана жақта түсінде көретін сұлуларды мына жақты өңінде ‘’тегін’’ көрген соң сезімі ойнап кетуі де мүмкін. Ал ҚР азаматшасына үйленетін болса, қазіргі заң бойынша Қазақстан азаматтығы сөз айтпастан бірден беріледі, яғни күйеу жігіт екі қоянды бірден атады (мұндай азаматтықты бірден беретін тәртіп тек кейбір саусақпен санарлықтай ғана елдерде бар, өзге мемлекеттердің бәрінде ол мемлекеттің азаматымен отау құру тек қана жәрдемдесуші мән-жай болып табылады).
СЫРТҚЫ САЯСАТЫ. Олардың жаппай келіп жаппай үйленуінің өзі соғыстан да қауіпті. Себебі, қазір жұртқа сес көрсетіп өзінің ядролық ресурстарын толықтырып, әскерін күшейтіп жатқанмен де, соғыса қалған күнде санына патрон жетпейтін бұл ел ешқашан басқыншылық (агресивті) соғыс жарияламайды. Оның ең тиімді, тәжірибеден өткен әдісі - ‘’биологиялық соғыс’’. Бұл күнде дүниенің қай бұрышын алсаңыз да қытай қалашықтары, кварталдары, мафиясы мен зауыттары бар. Картаны алып қарап қалсаңыз да онымен шектесіп-шектеспейтін мемлекеттердің де қытайланып кеткенін аңғаруға болады. Мысалға, Тай халқы тұруға тиісті Тайланд, Кхмер халқының Камбоджа мемлекеті...
Камбоджа дегенде еске түседі, бізбен бірге аспирантурада бірнеше Камбоджалықтар оқып еді: бәрі қытай сияқты, тек Пхон Бундхал атты аққұбасы ’’Мен медик емеспін, бірақ 75(-ке таза Кхмермін’’,- деп мақтанатын. ‘’Сонда сен 25(-ке кімсің’’,- деген біздің сұрағымызға ол ‘’Әрине, қытаймын, бізде жұрттың бәрі де 50-75(-ке қытай’’,- деуші еді. Сонда байғұстың мен ең тазасымын деп мақтанып тұрғаны. Осылай кете берсе, біздің де 100-150 жылдан соң осылай деп тұрмасымызға кім кепіл??.
Түйін. Енді ‘’Не істейміз?’’-деп жар сала бермей, жолын ұсынған жөн. Біздің оймызша, түбірлендіру (натурализация) жолымен азаматтық беруді алып тастау керек. Бұдан ‘’Ойбай, бізді өзге мемлекеттер демекратиялық деп танудан қалады’’ деп жалтақтаудың да қажеті жоқ. Ұлыбританияның мандатында болып келген ежелгі араб жері-Палестинаны екіге жарып, БҰҰ-ның 1947 ж. шешімі (29.11) негізінде 1948 ж. (14.05) жарияланған, қолдан жасалған мемлекет, ол аз десеңіз әлі күнге Палестинадан жер даулап жүрген - Израильдің өзі еврейден басқаны қабылдамағаны үшін яки Сауд Аравиясы, Біріккен Араб Эмираттары, Кувейт т.б. мемлекеттердің тек қана мұсылман дінін тұтынатындарды азаматтыққа қабылдайтындығы үшін немесе Латвия мен Эстонияда тілден емтихан тапсырып, Латвияның ХХ ғасырының тарихын жақсы біліп, осы ғасырда онда тұрған ата-бабасы болған адамдарды ғана азаматтыққа алатындығы үшін... ешкім де ‘’кемсітті’’ деп байбалам салып жатқан жоқ.
Сонда бұл шешімнің біздің ішкі-сыртқы саясатымызға тиімділігі қандай?
СЫРТҚЫ САЯСАТ. Ең алдымен, Қазақстанның болашағына көз тігіп, байлығына қызығып келіп жатқан нөпірді тоқтатар еді, тіпті болмаған күнде оған кедергі болған болар еді. Әйтпесе, қазіргі күні оларға даңғыл жолды өзіміз салып беріп отырмыз. Бұл жерде, шет елден келуші бірлі-жарым өзге мемлекеттердің құқығын шектемейміз бе деген сұрақ туындайды. Әрине, оларсыз күніміз қараң болып тұрмағанмен, болашақта ізгілік тұрғысынан мәселе туындауы мүмкін. Десек те, ел тағдыры үшін бастан құлақты садаға жіберу керек болып тұр.
ІШКІ САЯСАТ. Дәл қазір жер асты байлағынан келген пайда белгілі бір қалталардан шыға алмай жатса да, болашақта біз әлемдегі мұнай магнатына айналамыз ба деген үміт бар. Міне дәл осы алпауытқа айналған шақта түбірлендіруді алып тастамағанымызға өкінеріміз хақ. Олай дейтініміз, мысалға, Сауд Аравиясы мұнайдан келген пайданың бір бөлшегін өз азаматтарына көмек көрсетуге жұмсайды. Барып келіп жатқан азаматтардың айтуынша екі таза араб үйленсе, бірден пәтер беріп, арнайы қордан 20 мың АҚШ $-на жуық қаржы бөледі. Ғайыптан-тайып ондайлық шылқымайға батар күн бола қалса, ‘’Екі таза қазақ үйленсе’’ деп айта алмайтынымыз анық. Сол себепті, қанға емес, азаматтыққа жүгінеміз. Ал осы сәтте айдаладан қаңғып келген қытекеңдер мен орекеңдерді ата-баба қанымен қалған байлыққа ортақтастыруымыз керек пе? Тіпті, осы ‘’бетімізден тайынбасақ’’, ол кездерде, американдықтармен, италияндықтармен, ағылшандармен т.б. құдандалы, туысқан болып қалуымызда мүмкін. Егер де түбірлендіруді алып тастап, тек филиацияны қалдырсақ, ол кезде тұрғындардың дені кіндік ұлттан тұрған болар еді, әрі екі ҚР азаматы отау құрса деп жәрдем көрсетсек те өз ұлтымызға келтірілген көмек болар еді.
ҚАЛАЙ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ КЕРЕК? Конституцияның 61-бабының 1-тармағы бойынша заң шығару бастамасы құқығы Парламент депутаттарына, Үкіметке беріледі, ал Президент заң жобаларын қараудың басымдығын белгілейді (2-тармағы). Сондықтан, әрбір ел болашағын ойлайтын азамат өзі сайлаған мәжіліс депутаты сайлаушылармен кездесу жүргізген кездерде осы мәселені көтеруге тиісті, әйтпесе жыламаған балаға емшек жоқ. БАҚ-нда, дастарханда, төбе басында... айтылған әңгімеден баяғы жартастың өзгерер сыңайы жоқ.
КҮДІК. Сіз ‘’мүмкін заңға өзгеріс енгізбей-ақ, оған дейінгі тетіктер арқылы да шешуге болатын шығар немесе олардың санын шектейтін шығар’’ деп алданып қалмаңыз. Өйткені, хирург прокурорға, милиция хирургке айнала беретін, бармақ басты мен трайболизм асқынып тұрған дәл осы күні ешкімге де сенбеңіз. Бізде бәрі де сатылады. Айта кететін бір жәйт, біздің мемлекетте Конституцияның өзіне бір күнде 18 өзгерісті бір-ақ енгізгенде жай заңға өзгеріс енгізу түк те емес. Ата Заңға қолқа салудың қажеті жоқ, азаматтық алу мерзімі мен тәртібі қарапайым заңмен реттеледі, Конституцияның 10-бабында тек азаматтық ‘’заңға сәйкес алынады және тоқтатылады, ол қандай негізде алынғанына қарамастан бірыңғай және тең болар еді’’ деп қана көрсетілген.
ҚОРЫТЫНДЫ. Қазір құланның қасуына мылтықтың басуын жасамасақ, суыған соң соққан темірден қайран жоқ. Бүгінгінің бір күні ертеңгінің екі күнімен өлшенетінін ескерген жөн. Ертең тура сол анекдоттағыдай болуы мүмкін. Қытайлар айтыпты дейді: ‘’Біз барлауға оң жаққа бір миллион, сол жаққа бір миллион адам жібереміз’’,- деп. Шынында да 1 млн. адам олар үшін тек қана 0,06 %-і ғана. Тағы бір анекдотта сол қытай қазақтың 15-ақ млн. екенін білген соң ‘’Ойбай, онда сендер бір біріңді танитын шығарсыңдар’’,- депті. Олардағы бойдақтардың 1 % -і ғана келетін болса, оның өзі 15 млн. адам, демек бір Қазақстан. Олардың өсімі де бұл күйінде қалып қоймайтынын, келу толқыны тоқтамайтынын, бүгін 1 % -і, ертең тағы да 1 % -і келетінін, арғы күні... жиендеріміз бен, өз ұрпақтарымыздың көзі қысылып кететінін білген абзал. Тарихты ақтарып қарасаңыз да, Ханьдардың (Синьдердің) өз ұрпақтары мен жиендері арқылы зымиян саясаттың арқасында талай Империялардың түбіне жеткен аждаһа ел екендігін көресіз. Аждаһаның азуына іліккен кезекті бір елге айналмайық, ағайын.
P.S. (P.S. газет нұсқасында жоқ, қалғаны бар) Мен бұл мақаланың толық нұсқасын 2000 жылдың жазында елге каникулға бара жатып, Торғайға барып-келудің өзі біраз уақыт алатынын ескеріп, ‘’Аға, тырнағы мен салмағы бар газетке ұсынарсыз’’,- деп ескертіп ақын Аманхан Әлімге табыстадым, бірақ былтырға дейін ол кісі ‘’Қазақ әдебиеті’’ газеті жариялайтын болғанын Ж.Қорғасбек мырза арасында тікенек сөздері болғандықтан ‘’Кішкене күте тұрыңыз, әне-міне’’,- деп келе жатқанын айтқан. Қара басып, ол мақаланы екі дана қып жасамаппын. Былтыр ‘’Қазақ әдебиеті’’ газетінің редакторына кіріп жөн сұрадым. Сөйтсем, Ж.Қорғасбек ағамыз ондай мақаланы естімегенін, ондай материал болса, тіптен де ұстамай жариялайтынын айтты. ‘’Апам да аң-таң, мен де аң-таң???’’
Логика заңына сүйенсек, не Аманхан ағамыз немесе Жүсіпбек ағамыз өтірік айтады. Құрметті оқырманымнан олардың көңіл талқысына аз да болса ертерек жеткізбегенім үшін ғафу өтінемін.

Алмас Жұмағали,
заң ғылымдарының кандидаты,
«ЖАС АЛАШ» газеті, 30 наурыз, 2002 жыл. № 38