Wetendin igelligen yéngi üchürlar 9 ‏- s
Unregistered
Guest
Posts: n/a

Wetendin igelligen yéngi üchürlar 9 - sintebér
Ürümchide yashawatqan uyghurlarning hayati xewp ichide qaldi
09-09-2009
Sherqiy türkistanda yashawatqan aqqun xitaylar ürümchi shehirini jehennemge
aylandurdi qimmetlik oqurmenler, bu wehshiy xitaylar uyghurlarni ölümge
mejburilawatidu, hayatini zeher qiliwatidu, insan qélipidin chiqqan we
haywanlarning bir türi bolghan wehshiy xitaylar uyghurlarni yoq étishni
meqset qiliwatidu.
Igellinishiche, xitay da’irliri uyghurlarni dokan échishtin chekligen we 3
kün’giche sirtqa chiqmasliqni buyruq qilghan. Xitay aqqunlar uyghurlarning
öylirige bésip kirip 18 uyghurni shehid qilghan. Ürümchining lodawan rayonida
uyghurlar namayish qilghan.
Ürümchide hazirmu zeherlik yingne sanjish hujumi dawam qilmaqta.
Igellishimizche aqqun xitaylar kochilarda kétiwatqan uyghurlarni tutup aldin
teyyarlap qoyghan zeherlik ukulni urup yarilandurmaqta iken. Yekshenbe we
düshenbe künliri yene 77 kishi zeherlik yingne hujumigha uchirighan. Ötken
hepte zeherlik yingne sanjish hujumigha uchirighanlarning sanini 510 kishi
dep élan qilin’ghan idi.
Xitay aqqunliri we xitay kommunist hakimiyiti uyghurlargha uchuq ashkara
qarshi chiqishqa bashlidi. Ürümchide 5 - iyul küni tinchliq bilen namayish
qilip shiyawgüende ölgen uyghurlarning qatilini jazalap bérishni telep qilsa
xitay eskerliri we quralliq saqchiliri tanka bironik bilen qarshi chiqip
uyghurlarni oqqa tutup qirghin qildi. Netijide 10 mingdin artuq uyghur shehid
boldi we 20 mingdin artuq uyghur tutuldi. . Qeshqer wilayitinla 6000 kishining iz
diriki yoq. ya öligi yoq yaki tiriki
9 - ayning 3 - küni nechche minglighan xitaylar kochigha chiqip
uyghurlargha qarshi namayish qilsa ularni qollidi we uyghurlarni ürüp öltürüp
zorawanliq qilsa héch qandaq tedbir almidi.
Zeherlik yingne urush weqesini sadir qilghanlar qara xitaylar iken chünki
ürümchi 16 - bashlan’ghuch mektepte birla waqitta namelum xitaylar doxtur
qiyapitide kélip oqughuchilargha zukamning aldini alidighan ukul urimiz dep
mekteptiki pütkül uyghur oqughuchilargha ukül urghan we chiqip ketken. Kéyin
ukül urulghan oqughuchilarning bir qismi ölüp ketken we köp qismi
yarilan’ghan. Bashqa uyghur mektep mes’ulliri hushiyarliqni östürüp,
oqughuchilargha, xitaylar köp yerge barmasliq, aptubusqa chiqmasliq,
déqqetlik bolush toghrisida oqughuchilargha oqturush chiqarghan.
Bu zeherlik okul urush weqesini bahane qilip nechche minglighan xitaylar
xitay kommunist partiyisining kushkürtishi bilen kochilargha chiqip namayish
qildi. Uyghurlarning dokanlirini chaqti ot qoydi we hetta 18 neper uyghurni
shehid qildi, 14 neper uyghur yarilandi.
Igellinishiche zeherlik okul urush weqesini sadir qilghuchilardin 25 kishi
tutulghan bolsimu xitaylar ularning millitini yaki salahyitini
ashkarlimighan. Chünki ularning xitay ikenliki éniq.
Zeherlik ukul urush weqesini sadir qilghuchilar kim? Xitaylar.
Namayish qilghanlar kimler? Xitaylar.
Uyghurlar namayish qilsa qanliq basturup qirghinchiliq qilghan kim? Xitay
kommunist hakimiyiti.
Xitaylarni namaysh qilishqa kushkürtken kim? Xitay kommunist hakimiyiti.
Uyghurlarning dukanlirini chéqip ot quyushqa yol qoyghan kim? Xitay kommunist
hakimiyiti.
Uyghurlarning hayati xeter ichide qaldi. Özini qoghdash üchün néme qilish
lazim? Qolgha qural élip xitaygha qarshi quralliq heriket qilish, lazim.
Wetenning weziyiti, xujiniyaz hajinining yashighan dewirdiki weziyetke, tömür
xelipe yashighan dewirdiki weziyetke aylinip qaldi. Shu dewirdiki
ejdadlirimiz hayat yashash üchün qaysi yolni tallighan bolsa bizmu shu yolni
tallishimiz lazim.
Xitay dölet bixeterliki ministiri méng jiyangju, zeherlik ukul hujumini
milliy bölgünchiler keltürüp chiqaridi, bu 5 - iyul ürümchi weqesining
dawami dégen.
Zeherlik ukul urush hujumlirini keltürüp chiqarghan 25 kishini qolgha
alghanliqini bularning ichide 4 kishining uyghur ikenlikini bildürdi.
Xitay dölet ministiri jiyangju, zeherlik ukul hujumlarni milli bölgünchiler
qildi dep dawa qilishining héch qandaq asasiy yoq, chünki zeherlik ukul hujum
qilghuchilarning köpinchisi xitay bolup uyghur mekteplerde uyghur
oqughuchilargha zeherlik okul urghan. Xitay ministiri jiyangju bularni bilip
turup néme üchün uyghurlargha artidu? Buning sewebi nahayiti ochuq, milliy
ayrimchiliq qén - qinigha singip ketken xitaylar özlirining jinayi
qilmishlirinimu uyghurlargha artip uyghurlargha her xil bohtan chaplimaqta.
Zeherlik okul bilen hujum qilghuchi 25 jinayetchiler xitay tursa, uyghur
oqughuchilargha ukul sanjip yarilandurghan we öltürgen xitaylar tursa,
namayish qilip 5 uyghurni öltürüp 14 ni yarilandurghan yene minglighan
xitaylar tursa néme üchün xitay dölet bixeterlik ministiri jiyangju qip qizil
yalghan gep qilip uyghurlarni jinayetchi dep dawa qilidu? Milletchi , kazzap
xitay uyghurlargha qarshi uchuq ashkara düshmenlikini ipadilidi. Xelq’aragha
uyghurlarni jinayetchi qilip körsitish üchün xitay aqqunlarni namayish
qilishqa küshkürtti.
Aqqun xitaylar sherqiy türkistandin tel - tüküs chiqip ketmigiche sherqiy
türkistandiki aqqun xitaylargha tinchliq yoq. Xitaylar xatirjem
yashiyalmaydu, uyghurlarmu ölümge tewekkül qilip qarshiliq qilishni
toxtatmaydu.
Xitay milliti, xitay hakimiyiti uyghurlarning tarixiy düshmini. Bu düshmenlik
sherqiy türkistan azatlqqa ériship musteqil dölet qurulghan’gha qeder dawam
qilidu.
Ya istiqlal ya ölüm!
Xitay kommunist partiyisi 1955 - yili ürümchide uyghur re’isler bilen
kélishim tüzüp 10 yildin kéyin sherqiy türkistandin chiqip kétishni wede
qilghan iken. Yalghanchi hiyiger xitaylar 10 yildin kéyin emes 60 yildin
kéyinmu chiqip ketmeywatidu. Kimde kim xitaylar bilen sülhi qilidiken u
uyghur xelqining wekili bolalmaydu. Kimki xitaylar bilen sülhi qilidiken 60
yildin biri tökülgen qanlargha, shehidlerge weten milletke xa’inliq qilghan bolidu.
Bizning wetinimiz musteqil bir dölet idi. Musteqil bolmighiche héch qandaq
bir sülhi salalar qobul qilinmaydu.
Musteqilchi uyghur yazar
Dunya Uyghur Qurultiyi we Rabiye anamgha
Bu uchurni Watandiki qerindash yazgan.
“5 – iyul Ürümchi Weqesi”din kéyinki weten
ziyariti jeryanida körgen – anglighanlirim
Dunya Uyghur Qurultiyi we Rabiye anamgha:
Töwendikisi
7-ayning axiridin 8-ayning 15 -künigiche bolghan ariliqta Ürümchide öz közüm
bilen körgen, we öz quliqim bilen anglighan ishlar ichidin muhim dep
qarighanlirimning qisqiche mezmunidin ibaret bolup, bu ishlarni öz éghizim
bilen ochuq-ashkara alda Sözlesh shübhisizki, ürümchidiki uruq-tughqanlirimning
ziyankeshlikke uchrishini keltürüp chiqiridighan bolghini üchün namsiz xet
sheklide yollashqa mejbur boldum.
Öz
közüm bilen körgen we emeliy shahitlarning éghzidin (biwasite yaki wasitilik
halda) anglighanlirimning mutleq rastliqida shübhi yoq bolup, zörür tépilsa
guwahliq bérishke teyyarmen. (Kimlikimni xitay terep qet’iy bilip qalmaydighan
bixeterlik tedbirliri hazirlan’ghan ehwaldila bu ishni qilalaymen. Mushu
xétimni silerge yetküzüp bergen qérindishimiz arqiliq men bilen alaqe
qilalaysiler.) (DUQ)
1.
5 – iyul künidiki ehwal toghrisida anglighanlirim
Uruq-tughqan
we sawaqdashlirimdin anglishimche, 5-iyul küni dawamliq uyghur tor betlirige QQ
kirip turidighan yashlar (méning bir yéqin tughqinimmu buning ichide) we Uyghur
yashliri guruppisidiki uyghur millitidiki ezalarning hemmisige “uyghur
bolsanglar sa’et 5 te Xelq Meydanida ötküzidighan testiqlan’ghan namayishqa
qatnishinglar…” dep waqit-sa’iti éniq yézilghan uchur tarqitilghan.
Buni
körgen nurghun yashlar, jümlidin méning biwasite bir sawaqdishim we öz
tughqanlirimdin biri namayishqa qatnashqili yolda kétip barsa sa’et 5
etrapliridila yollar saqchilar bilen qorshalghan. Shuning bilen bu méning inim
we bashqa Sawaqdashliri we yene bir qiz sawaqdishim weziyetning jiddiylikini
körüp asta arqigha yan’ghan we yol boyidiki saqchilarning tosushliridin qéchip
tar kochilar arqiliq yügürüp Yürüp tinch-aman öylirige qaytiwélishqan. Yene bir
dostumning inisi bolsa yérim yoldila weziyet jiddiyliship kétip, u küni kechte
yérim yoldiki bir uyghur a’iliside yoshurunup 3 kün’giche u a’ilining tewsiyisi
bilen sirtqa chiqmighan………
Ürümchidiki
Tiyanshan rayonidiki uruq-tughqan we dostlirimdin sorisam, u küni kéchide
rastinla tok öchürüwétilgen we at beyge meydani etrapidiki olturaq rayonlarda
yiraqtin Kéliwatqan toxtimay étiliwatqan oq awazliri anglan’ghan. U küni
namayishtin zerbe yégen Yashlar we bir qisim naraziliq ichide qalghan xelqler
ghezep oti ichide tirkeshken we kochidiki Uyghurlargha, aptomobilda kétip
barghan uyghurlargha “Uyghurlar qolunglarni kötürüp qéchinglar” dep
agahlandurush bérish arqiliq, ularning hayatini saqlap qélishqa térishqan hem
hökümettin alalmighan öchini chiqirish we hökümetke küchi yetmigenliktin yol
boyidiki tash we kichik tayaqchilar bilen qarshiliq bildürüp, özini qoghdashqa
bashlighan.
Buni
körgen bezi yashlar hetta qizlar kochidiki uyghur balilargha qarap “silermu
oghul bala bolsanglar chiqinglar” dep özlükidin heriketke kelgen. Keng
da’irilik bu namayish basturulghan we uyghurlar jenubiy shinxua yoli, at beyge
meydani etrapi, yöjing kochisi, we xelq meydani etrapidiki yollarda heriket
élip barghan………
Méning
bir dostumning déyishiche, at beyge meydanida uning körgini bolsa: bir guruppa
qizlar qirghindin aman qalghan namayishchilarni qoghdashqa atlanghan.
U
küni yol boyidiki ashxanilarda ishlewatqan ishlemchi balilarmu pichaqlarni
kötürüp chiqip Weqege arilashqan. 2-doxturxana aldidiki weqe bekrek ochuq halda
hökümet kamérasigha (yeni Doxturxana kamérasigha) élinip qalghan.
Ene
shu ashxanilardin 2- doxturxana merkizi ishiki aldidiki Atush Ügrixanisi, Xoten
Tonur Kawapliri sétilidighan 2 chong ashxana shu kündin bashlap tijaret toxtap
qalghan. Weqe bolup 40 kündin kéyin atush ügrixanisi yéngi Ishlemchilerni
ekélish arqiliq tijaret bashlighan. (burunqi ishlemchiler ghayib bolghan.)
Emma
öz közüm bilen körgen Xoten Kawapxanisi bolsa téxi quluplaqliq halette qaldi………
Qeshqerdiki
tonush bilishlirimning we yashlarning éghzidin anglishimche, Qeshqer we bashqa
Aqsu qatarliq rayonlardin bu namayishqa qatnashqili kelgen tordashlarmu xéli
köp iken.
Xelqning
bezi saqchilarning éghzidin anglighinida qarighanda, bezi tutulghan yaki shéhit
bolghan Yashlirimizning yanchuqliridin her qaysi jaylardin ürümchige bérip
kélishning ayropilan we Poyiz béletliri tépilghan. Bezi balilar 5-iyul küni
qutulup qélip etisi, ögünliri yurtigha qaytqanda tutulghan………
2
. 7 – iyul künidiki ehwal toghrisida anglighanlirim;
Méning
dostlirim we bulaq béshi kochisi, yeni sehiye nazariti, milletler kochisi
etrapidiki uruq tughqanlirim öz közi bilen körgenlirige asasen 7-iyul weqesi
toghrisida munularni sözlep berdi:
6
– iyul küni Téléwizorda, yeni Xenzuche qanallarda iplas Wang Léchuen nutuq
sözlep, uyghurlarni “u bir topilangchi millet…” dégendek haqaretlik tillar
bilen eyibligen hemde “hergiz qorqmanglar, özünglarni qoghdanglar…” dep
Xitaylargha chaqiriq qilghan we qutratquluq qilghan.
Netijide,
uning bu sözi bilen 7-iyul küni tömur yol etrapi, jenubiy qowuq (nenmin),
Jenubiy shinxua yoli, chong gherbiy ishik (Da shimén) qatarliq bir nechche
orunda xitaylar az dégendimu 1000 din topliship, qollirigha köpinchisi xuddi
tarqitilghandekla oxshash toqmaq, oxshash paltilarni élip hujumgha chiqqan.
Bezilerning déyishiche, bu guruppilarning Ichide oxshash asma mayka kiygenlermu
barken………
Méning
tughqanlirim jenubiy Shinxua yolidin milletler kochisi terepke bésip kelgen bir
top 1000 din artuq Xitay topini öyining dérizisidin körüp turghan. Ular kélip
Milletler Kochisi bilen sehiye nazaritining arisigha orunlashqan burunqi mal
baziri terepke chiqip Kétidighan kocha éghzigha kelgende yol boyi urup chaqqan.
Ularning “uyghurlarni öltüreyli” dégen sho’arlirini anglap, özimizni bolsimu qoghdayli,
ayallar – balilarni qoghdayli dep oyliridin We ashxanilardin erler we bezi yash
qizlar ularning aldigha chiqqan. Bu ehwalni Saqchilar körüp turghan. Uyghurlar
öyliride néme bolsa shuni élip chiqqan, Xitaylar bolsa tarqitilghan qorallar
bilen yürgen. Saqchilar bolsa Uyghurlarni qolliridikini tashlashqa, aldigha
mangmasliqqa buyruq qilghan. Xitaylargha bolsa gepmu qilmighan. U ariliqta
Xitaylar bilen Uyghurlar otturisida bir ariliq we otturida bir rayon peyda
bolup qalghan. Saqchilar uyghurlarni bu rayon’gha yéqinlashmasliqni buyrughan.
Emma xitaylarning heywisi we haqaret tillirigha chidiyalmighan 3 Uyghur yash
xitaylarni qoghlashqa aldigha üch–töt qedem méngishi bilenla uyghurlargha oq
uchini qaritip turghan xitay saqchiliri teripidin biwasite bedenning yuqiri
tereplirige Oq étilip, neq meydanda jan üzgen. Buni körgen etraptiki ahaliler
patraqshipla ketken.
Öy
dériziliridin bu menzirini körüwatqan ahalilikler (méning tughqanlirimmu buning
ichide) we Dérizilirini échip körüshke temshelgenlerni saqchilar yer yüzidin
binalargha miltiqlirini tengliship, öyge kirip kétishni buyrughan. Buni körgen
méning tughqanlirimmu qorqup ishning axirini körelmigen. Shu oqtin kéyin
Xitaylarmu tarqaqlashturulghan………
Yene
bezi Ürümchi ahalisining éghzidin anglashlargha qarighanda, u küni uqmay
sirtlarda bolup qalghan Uyghurlar asasen xitaylar teripidin tutuwalsila
öltürüwétilgen.
Men
körüshken xéli köp sandiki Ürümchi ahalisimu tébbiy uniwérsitétta bolghan ish
(bir nechche Uyghur qiz oqughuchini öltürüp kallisini derexke ésip qoyghan ish)
ni rast déyishti.
Uningdin
sirt, bezi Xitaylar köp olturaqlashqan rayonlarda bolsa Xitaylar Uyghur
ahalilerning öylirige “nopus tekshürgili kelduq” dep bésip kirip öltürüp chiqip
ketken ehwallarnimu xelqning éghzidin anglidim. Shibéyilu terepte dangqi bar
“ablajan nanliri” Nawayxanisining aldida bir Uyghur yashni öltürüp tonurning
ichige tashliwetkini toghrisidimu Xelqning éghzidin anglidim.
Bu
kündiki zorawanliqlar tik quduq etrapidiki Uyghurlarning Ghezipini tashturghan
bolup, bezi ata-anilar ballirigha yeni oghullirigha raziliq bérip yurt
Mehellini qoghdashqa sirtqa heydigen. Men buni shu olturaq rayondikilerning öz
éghzidin anglidim………
Uruq-tughqan
we dostlirimdin anglishimche, 7-iyul weqesi ene shundaq wehshiy Shekilde,
“Uyghurlarni öltüreyli” dégen térrorizm tüsini alghan sho’arlarni yangratqan
halda qanunsiz élip bérilghan bolsimu emma hökümet bu weqe toghrisida
héchqandaq bir xewer yaki uchur bermigen. Nenzigo meschiti buzghunchiliqqa
uchrighan bolsimu hökümet shu küni kéchide bérip ispatni yépish üchün
chéqilghan yerlirini pakiz qilip ongshiwetken. Ishqilip 7 – iyul weqesidin iz
qaldurmasliq üchün hökümetning qilmighini qalmighan.
Méning
körgenlirimni éytsam, kochilardiki ziyan’gha uchrighan Uyghur dukanlirining
hemmisi tézdin rémont qiliniwetken. Bezi shu küni ( 7-iyul küni) hayatidin
ayrilghan Uyghurlargha hökümet Ata-ana we uruq tughqanlirigha bésim ishlitip
“balam 5-iyul küni topilangda qaza qildi” dep imza qoyisen dep zorlighan
ishlarnimu ürümchi ahalilirining éghzidin köp qétim anglidim………
Xitay
hökümiti özi Xitaylarni qutritip peyda qilghan 7-iyul weqesi toghrisida yerlik
Metbu’atlarda héchnéme démigen. emma 5-iyul weqesini Rabiye Qadir, Dolqun Eysa
bashchiliqidiki 3 xil küchler chet’elde yalghan filim kirishtürüp Uyghur yashlargha
ewetip qutratquluq qilghan dep téléwizorda her küni ta hazirghiche shuni
teshwiq qiliwatidu. Hetta Guangdung weqesi toghrisida bir qétimmu téléwizor
yaki gézitlerde héchqandaq chüshenche bérilmigen. Hemde bu weqe körünüshi
yalghan bolup chet’eldiki uyghurlar özi yasiwalghan dégen xewernila bériwatidu.
5-iyul
weqesidiki köydürülgen xitay dukanliri hazirghiche tamliri qara halette
saqliniwatqan we bu qétimqi islam tekshürüsh gurupisidikilergimu shu yerlerni
ziyaret qildurghan. Démek uni xéli waqqiche xitay destek qilish üchün saqlap
qalmaqchi. 7 – iyulda buzghunchiliqqa uchrighan uyghurlarning dukan, oy,
meschitlirini bolsa héch ish bolmighandek qiliwetken………
3.
Chet ellerge pur ketken ayallar namayishi toghrisida
At
beyge meydanidiki ayallarning namayishidin bolsa men sorighan uyghurlarning
héchqaysi xewerdar emes iken. Men sözlep bersem ular heyran qaldi. Hemde
“ürümchide turup shu Ishnimu uqalmighan bizdek axbarat erkiliki boghulghan ,
yalghan hökümetning yétekchilikide qalghan millet yaki jay dunyaning bashqa
yéride yoqtur” dep inkas qayturdi.
Men
sürüshtürüp körgen ehwallargha asaslan’ghanda, bu weqedin kéyin at beyge
meydanidiki köchme nopuslar asasen ersiz, oghulsiz halette yurtlirigha
qayturuwétilgen we yurtlirigha barghandin kéyin nahiye yéza hökümet
terepliridin siyasiy öginish dep yighiwélin’ghan Iken. Hazir turup qalghan at
beyge meydani etrapidiki bir qisim uyghurlar bolsa adette köktat alghili
chiqsimu kocha béshidiki itlar yeni xitay saqchilirining tekshürüshidin ötüp
kirip chiqiwatidu. Bu ehwal ta hazirmu shundaq………
4.
Hazirqi weziyet toghrisida
Méning
ürümchi kochilirida hés qilghanlirim we yerlik ahalilerdin anglighanlirimgha
qarighanda, hazir kochilarda méngip bérer Xitay bilen soqushup qalidighan yaki
waqiriship qalidighan bolsingiz boldi, sizni shu hamanla tutup élip kétidu.
Meyli Xitay xata qilsimu sizni tutup kétidu. Men özümmu uni sezdim. Hetta bezi
Xitaylar xorikining öskinidin Uyghurlar qarapla qoysa kozining ichige tikilip
qarap sizni qorqutalaydu. eger qarshi bére éghiz gep qilsingizla u derhal 110
gha téléfon qilip sizni tutquzuwételeydu. Bu 110 gha shundaqla téléfon qilip 5
– iyul weqeside men uni körgen” depla qara chaplisa ishining tügigini shu.
Ishqilip
” Ürümchi kochilirida mangghuche “qarisang közüngni oyimen gep qilsang tilingni
késimen” dégen menzire bar.
Tiyanshan
rayonida her 1 kilométir ariliqta 6 – 15 giche bolghan Saqchilar postta
turuqluq. Ularning qolida miltiq bar. Uningdin sirt yene, kochilarni her yérim
sa’ette bir qétim Saqchi we herbiy mashinilar charlawatidu. Bezi künliri yeni
8-ayning 5 – küni, 14 -küni dégenlerde özliridin özi qorqqan xitay hökümiti
uyghurlar 5 – iyul Weqesining bir ayliqini , yaki 40 künlükini dep ish
chiqirishi mumkin dep yoldiki Saqchilar we tekshürüshler kücheygen künlermu
boldi. Kochilarni her yérim sa’ette aylinip yürüwatqan JX ning bir kichik
mashinisi yeni yol bashlighuchi mashina, uninggha egiship 2 chong mashinida liq
Esker (her bir mashinida texminen 30 larche adem bolup, bular alibaldaq kiyim
kiygen bolup saqchimu yaki herbiymu bilgili bolmaydu) kochilarni aylinip
yoruydu. Bularning miltiqliri bolsa kochilargha 4 tereptin herqachan oq chiqish
menziriside uchi kochilargha qaritilghan halda aylinip yürüshidu………
Kishilerning
turmushi we xizmetliri asasen normallashqandek körünsimu emma jiddiychilik we
kishilerning keypiyati yenila sus. Xizmetchiler bolsa idarilerdiki xitaylarning
Xirislirigha uchrawatqan ehwallarmu bar. Yaghliq chigip yüridighan yash qizlar
bolsa kochilarda Salahiyet guwahnamiliri tekshürülüp, yolsiz so’al soraqlargha
uchrawatidu. Uyghurlar köp olturaqlashqan rayonlardiki dukanlar 8-ayning 5- 6
künlirigiche sa’et 3 tila taqashqa buyrulghan idi. Uningdin kéyin 5 lerge
özgertti. emma xelq’ara chong bazar dégenlerge kirishte choqum somkilar
tekshürülüwatidu.
Yene
birsi hazir kochilarda hökümet teyinligen qizil pachaqlar qollirigha qizil
belge taqap saqchilardin sirt ularmu kocha charlaydu. Bu körünüshler Ademge
hazirqi zamandiki medeniyet inqilabini hés qilduridu………
5.
Tutqun qilish we sazayi qildurush ehwalliri toghrisida
Bu
mesilige kelsek, men öz közüm bilen körgen bir ish mundaq: bir küni chüshtin
kéyin (éniq chéslasi ésimde qalmaptu) Senshixangza etrapida yeni Bulaq kochisi
terepte tuyuqsiz kelgen saqchi mashinisidin chüshken bir qanche saqchi bir
Uyghur yashning arqisidin kélipla béshigha qara xalta kiydürüp tutup ketti.
Buni men öz közüm bilen kördüm. Uningdin sirt yene, dostlirimdinmu u yer bu
yerde shuning bilen oxshash shekildiki tutushlarni körgenlikini künde dégüdek
anglap turdum……… Yene uninggha qoshulup her küni dégüdek dostlirim we
öyidikilirimning körgini bolsa, Uyghurlar köp olturaqlashqan rayonlargha tutup
kétilgen Uyghur yashlirini putlirigha kishen, qollirigha taqaq sélip élip
chiqip sazayi qildurush ehwalidur. Hökümetning buninggha bergen izahati “ispat
élish üchün” dégendin ibaret bolup (ularni adettiki saqchi mashinisida emes,
qara renglik bir xil mashinida 5- 6 saqchi we uninggha egiship kelgen , Bashqa
mashinidiki süretchiliri bar), u balilarni awu yerni chaqqan, yaki mawu yerde
palani adem bilen mundaq qilghan dégenlerni dégüzüp ispat éliwétiptimish………
Men
özümmu bir küni shundaq menzirini yiraqtin körüp qaldim. U bala nahayiti yash
idi. Bu Bir shenbe küni idi. 8-ayning 8- künlirighu deymen, 2-doxturxana
kochisi etrapida kördüm. u bala 18 – 19 yashlardiki bala idi. U bichare xuddi
boyni baghlan’ghan itqila oxshitilip qoyulghan idi. Saqchi néme dése uni
anglatti. Közliri nursiz idi. epsuski Oyidikilirining ensizliki tüpeyli men u
yerdin ittikla tartilip élip kétildim. Téximu uzaqraq körüsh nésip bolmidi………
Aridin
bir nechche kün ötkendin kéyin ( 8-ayning 10 – 12 -künliri etrapida) bir dostum
öz közi bilen mundaq bir ishni körgen: xelq’ara chong bazarda 40 yashlar
chamisidiki bir Uyghur Ashundaq halette élip chiqilip mashinidin chüshürülgen.
U Uyghur, Saqchilargha pisentmu qilmastin, “Uyghur qérindashlar bizge du’a
qilinglar, türmilerde qérindashlar ölüp kétip baridu, oyghininglar” dep
warqirighan. Saqchilar uni tosup éghzi burnini étip mashinigha sélip elip
ketken.
Uningdin
sirt yene, 8-ayning 15 -künlirighu deymen, özümning bir qérindishi mundaq bir
ehwalni körgen: saqchilar Rabiye Qadir soda sariyining qarshisidiki Beytulla
meschiti bar kochida bir yashni shundaq sazayigha élip kelgen we chéqilghan
yerlerni körsitip so’al soraq qilghan. Uni körgen bir yash uyghur dukandar
saqchilarni “itlar” dep bosh awazda dégen bolsimu uni anglap qalghan saqchilar
derhal kélip u balinimu urup yalap ashu sazayi qildurulghan bala bilen bille
bir mashinigha sélip élip ketken. Bu ehwallar asasen künde dégüdek bar………
6.
Türmiler toghrisida
Hazir
ürümchide yerliktiki herqandaq bir Uyghurdin mundaq bir gepni angliyalaysiz.
Yeni bu qétimqi tutulghan Uyghurlar asasen Xitayning pilanliq yasighan tagh
ichidiki hawasi soghuq qarangghu türmilerge orunlashturulghan. 8 kishilik bir
kamirigha 30 -40 kishi solan’ghan bolup, yalingachlan’ghan balilarning beziliri
tamgha chapliship öpkisidin kétip shéhit bolghanlarmu köp sanda iken.
5-iyul
küni kochilarda toluq 3-yilliqning xulase imtihanidin qaytqan Oqughuchi
balilarmu xéli köp bolup bularning bezilirimu qara qoyuq tutup kétilgen. Méning
bir Tughqinimning qoshnisining balisi 10 kün tutup turulup, mekteplerning
izdishi arqsida 10 kündin kéyin qoyup bérilgen. emma ata anisining déyishiche u
bala türme ichide qattiq qiyin-qistaqlargha, tayaqlargha uchrighachqa deldüshke
oxshash bolup qalghan. Buningdin bashqa qoyuwétilgen bezi gunahsizlarmu asasen
chiqip deldüshtek bolup qalghan.
Bezi
balilarning ata aniliri bolsa hélihem baliliring qeyerde ikenlikini
bilelmeywatqanlarmu nurghun iken.
Méning
bir sawaqdishimning 2 inisi tutup kétilgen bolup ta hazirghiche iz dérikini
Alalmay yürüptu. Ular sürüshte qilip türmilerge barsa “hazir bilmeymiz” dep
qayturuwétiptu………
7.
Qoligha oq tegken bir qizning teqdiri toghrisida
5
– yul küni “Abliz soda sariyi” din dukinini taqap chiqip kétiwatqan 17 – 18
yashlardiki bir Uyghur qizning qoligha kochida qalaymiqan étiliwatqan ghayib oq
tégip yarilan’ghan. Qiz derhal öyige kirip ata anisining yardimide
2-doxturxanigha élip bérilip dawalan’ghan. emma etisi Doxtur xalitini kiygen
bir bölek kishiler kirip u qizni “ayrim öyde bashqa tekshürüsh bar” dep élip
chiqip ketken péti ta hazirghiche iz dériki bolmighan. Doxturxana we hökümet
terep U qizning ata-anisigha öyide xewer kütüshni éytqan. Bu paji’e méning bir
tonushumning A’iliside bolghan ish bolup, xéli köp ademler bu weqedin xewerdar
iken.
Men
eslide Ularning öyige bérip körüshüp baqay depmu oylighan idim, emma öyining
etrapini saqchilar béqip turuwatqan bolghachqa amal bolmay qaldi. Men ularning
téléfon nomurini élip kelgen Idim. Némishqidur chet’elge chiqqandin kéyin ursam
ulanmaywatidu. Men hazir ular bilen alaqe qilish mumkinchiliki bar bashqa
téléfon nomurini izdewatimen………
8.
Rabiye Qadir soda sariyi toghrisida
Uyghurlarning
eng awat baziri bolghan Rabiye Qadir soda sariyi we uning aldi meydanliri hazir
Saqchi itlar we yipliri arisida qorshilip qoghdiliwatidu. Uning keynidiki eqide
soda Sariyimu 4 etrapigha 1 métirdin artuq tam qopuruldi. Bunimu saqchi itlar
qoghdawatidu. Adette asare-etiqinimu bundaq qoghdimaydu bu xeq. Rabiye Qadir
soda sariyidiki qérindashlarning dukanliri shu péti taqalghan, malliri téxi
ichide iken. Ulargha ana balilar doxturxanisi tereptiki yeni Rabiye Qadir soda
sariyi udulidiki domile bina dégen (Wang Léchuen ning Ayalining qol astidiki
bir bina, yéshil bina) bir binadin dukan bérimiz dewétiptu. Bezi Sodigerler bu
domile binada soda qilmaymiz déyishkende hökümet ulargha pul béridighanliqini
dewétiptu. Hazir binaning ustidiki “Rabiye Qadir Soda Sariyi” dégen uyghurche
lozinkimu elinmighan asasta jimjitliq höküm sürgen halda bina qoghdilip
turuwatidu.
Men
barghan künlerde héli “ete chéqilidu” héli ” 5-chésla chéqilidu” dégen bina ta
hazirghiche lozinkisimu elinmighan asasta turidu. Buninggha nisbeten xelqning
éghizidiki qiziq geplermu bar. Yeni Rabiye Xanim bu binani Amérikida
istraxuaniyige qatnashturuptiken, hökümet chaqalmaydiken, chaqsa Amérikida 22
qewetliq Rabiye soda sariyi quruludiken… dégendek gepler xelqning eghizida éqip
yürüydu………
Hazir
Qaynam réstoranining astidiki 3 qewet herbiyler bazisi qiliniptu. Eqide Soda
Sariyidiki yataq we réstoranlar asasen köchürüldi. Ustidiki Rabiye xanimning
uruq tughqanliri köchtimu köchmidimu buni taza uqup bolalmiduq. Ishqilip bir
Ping fang sigha 5500 Yüendin bériptu dégendek gepler bar. emma yan tereptiki
zéminliq yer igisi Yel Tapan qari Tamaqxanisining igiliri bolsa köchüshni
qet’iy ret qilip we dölet bermekchi bolghan tölemni az körüp perdilirinimu
almighan asasta künde dukanni saqlap olturidu. Lékin aldigha tam qopurulup
boldi………
***
*** ***
Mana
bu méning körgen-bilgen we anglighanlirimdur. Qalghinini buningdin tesewwur
qilalaysiler. Bu weqe xitaylarghimu Uyghurlarghimu öchmes iz qaldurghanliqini
herqandaq ademning éghzidin hettaki kichik balilarning éghizidinmu
angliyalaysiz.
Hazir
barliq ata anilar oqughuchilar mektepke yighilghanda qandaq bolar dégen
endishide. Yene birsi, uniwérsitét oqughuchilirigha 10 -ayning 9-küni
yighilishni uqturghan. Yeni bayramni tinch–aman ötküzüwélish üchün shundaq
qilghan. Uniwérsitéttin yurtlirigha qaytqan Oqughuchilar bolsa yurttiki yéziliq
hökümet tereplerdin her küni déhqanlar bilen bille Siyasiy öginishke qatniship
“Rabiye bizning düshminimiz” dégendek sho’arlarni towlimisa bolmaydighan
ehwalda iken.
5
– iyul küni kochidiki kichik balilarmu chonglargha maslashqan bolup,
téléwizorda 8 yashliq bir balimu 5-iyul tutulup 2 kündin kéyin qoyup bérilip
muxbir sorighan “némishqa qatnashting” dégen so’algha “akamlar qilalmaptiken
qiliship berdim” dep jawab bergen…
Bu
sözlerdin némilerni hés qilghili bolidu… Yene bir 11 yashliq qiznimu kaméragha
chong balilargha Tashlarni élip bergen süriti chüshüp qalghachqa tutup ketken.
Ata anisi u ishtin kéyin kochidiki herbiylerge 2 hepte tamaq etip bérish we
hökümetke arqa ishik qilish arqiliq 20 künlerde aran élip chiqqan. Bu
ishlarni dostlirimdin anglidim. (tamam)
2009 yili 8-ayning 26-küni
“5 – iyul Ürümchi Weqesi”din kéyinki weten
ziyariti jeryanida körgen – anglighanlirim
Dunya Uyghur Qurultiyi we Rabiye anamgha:
Töwendikisi
7-ayning axiridin 8-ayning 15 -künigiche bolghan ariliqta Ürümchide öz közüm
bilen körgen, we öz quliqim bilen anglighan ishlar ichidin muhim dep
qarighanlirimning qisqiche mezmunidin ibaret bolup, bu ishlarni öz éghizim
bilen ochuq-ashkara alda Sözlesh shübhisizki, ürümchidiki uruq-tughqanlirimning
ziyankeshlikke uchrishini keltürüp chiqiridighan bolghini üchün namsiz xet
sheklide yollashqa mejbur boldum.
Öz
közüm bilen körgen we emeliy shahitlarning éghzidin (biwasite yaki wasitilik
halda) anglighanlirimning mutleq rastliqida shübhi yoq bolup, zörür tépilsa
guwahliq bérishke teyyarmen. (Kimlikimni xitay terep qet’iy bilip qalmaydighan
bixeterlik tedbirliri hazirlan’ghan ehwaldila bu ishni qilalaymen. Mushu
xétimni silerge yetküzüp bergen qérindishimiz arqiliq men bilen alaqe
qilalaysiler.) (DUQ)
1.
5 – iyul künidiki ehwal toghrisida anglighanlirim
Uruq-tughqan
we sawaqdashlirimdin anglishimche, 5-iyul küni dawamliq uyghur tor betlirige QQ
kirip turidighan yashlar (méning bir yéqin tughqinimmu buning ichide) we Uyghur
yashliri guruppisidiki uyghur millitidiki ezalarning hemmisige “uyghur
bolsanglar sa’et 5 te Xelq Meydanida ötküzidighan testiqlan’ghan namayishqa
qatnishinglar…” dep waqit-sa’iti éniq yézilghan uchur tarqitilghan.
Buni
körgen nurghun yashlar, jümlidin méning biwasite bir sawaqdishim we öz
tughqanlirimdin biri namayishqa qatnashqili yolda kétip barsa sa’et 5
etrapliridila yollar saqchilar bilen qorshalghan. Shuning bilen bu méning inim
we bashqa Sawaqdashliri we yene bir qiz sawaqdishim weziyetning jiddiylikini
körüp asta arqigha yan’ghan we yol boyidiki saqchilarning tosushliridin qéchip
tar kochilar arqiliq yügürüp Yürüp tinch-aman öylirige qaytiwélishqan. Yene bir
dostumning inisi bolsa yérim yoldila weziyet jiddiyliship kétip, u küni kechte
yérim yoldiki bir uyghur a’iliside yoshurunup 3 kün’giche u a’ilining tewsiyisi
bilen sirtqa chiqmighan………
Ürümchidiki
Tiyanshan rayonidiki uruq-tughqan we dostlirimdin sorisam, u küni kéchide
rastinla tok öchürüwétilgen we at beyge meydani etrapidiki olturaq rayonlarda
yiraqtin Kéliwatqan toxtimay étiliwatqan oq awazliri anglan’ghan. U küni
namayishtin zerbe yégen Yashlar we bir qisim naraziliq ichide qalghan xelqler
ghezep oti ichide tirkeshken we kochidiki Uyghurlargha, aptomobilda kétip
barghan uyghurlargha “Uyghurlar qolunglarni kötürüp qéchinglar” dep
agahlandurush bérish arqiliq, ularning hayatini saqlap qélishqa térishqan hem
hökümettin alalmighan öchini chiqirish we hökümetke küchi yetmigenliktin yol
boyidiki tash we kichik tayaqchilar bilen qarshiliq bildürüp, özini qoghdashqa
bashlighan.
Buni
körgen bezi yashlar hetta qizlar kochidiki uyghur balilargha qarap “silermu
oghul bala bolsanglar chiqinglar” dep özlükidin heriketke kelgen. Keng
da’irilik bu namayish basturulghan we uyghurlar jenubiy shinxua yoli, at beyge
meydani etrapi, yöjing kochisi, we xelq meydani etrapidiki yollarda heriket
élip barghan………
Méning
bir dostumning déyishiche, at beyge meydanida uning körgini bolsa: bir guruppa
qizlar qirghindin aman qalghan namayishchilarni qoghdashqa atlanghan.
U
küni yol boyidiki ashxanilarda ishlewatqan ishlemchi balilarmu pichaqlarni
kötürüp chiqip Weqege arilashqan. 2-doxturxana aldidiki weqe bekrek ochuq halda
hökümet kamérasigha (yeni Doxturxana kamérasigha) élinip qalghan.
Ene
shu ashxanilardin 2- doxturxana merkizi ishiki aldidiki Atush Ügrixanisi, Xoten
Tonur Kawapliri sétilidighan 2 chong ashxana shu kündin bashlap tijaret toxtap
qalghan. Weqe bolup 40 kündin kéyin atush ügrixanisi yéngi Ishlemchilerni
ekélish arqiliq tijaret bashlighan. (burunqi ishlemchiler ghayib bolghan.)
Emma
öz közüm bilen körgen Xoten Kawapxanisi bolsa téxi quluplaqliq halette qaldi………
Qeshqerdiki
tonush bilishlirimning we yashlarning éghzidin anglishimche, Qeshqer we bashqa
Aqsu qatarliq rayonlardin bu namayishqa qatnashqili kelgen tordashlarmu xéli
köp iken.
Xelqning
bezi saqchilarning éghzidin anglighinida qarighanda, bezi tutulghan yaki shéhit
bolghan Yashlirimizning yanchuqliridin her qaysi jaylardin ürümchige bérip
kélishning ayropilan we Poyiz béletliri tépilghan. Bezi balilar 5-iyul küni
qutulup qélip etisi, ögünliri yurtigha qaytqanda tutulghan………
2
. 7 – iyul künidiki ehwal toghrisida anglighanlirim;
Méning
dostlirim we bulaq béshi kochisi, yeni sehiye nazariti, milletler kochisi
etrapidiki uruq tughqanlirim öz közi bilen körgenlirige asasen 7-iyul weqesi
toghrisida munularni sözlep berdi:
6
– iyul küni Téléwizorda, yeni Xenzuche qanallarda iplas Wang Léchuen nutuq
sözlep, uyghurlarni “u bir topilangchi millet…” dégendek haqaretlik tillar
bilen eyibligen hemde “hergiz qorqmanglar, özünglarni qoghdanglar…” dep
Xitaylargha chaqiriq qilghan we qutratquluq qilghan.
Netijide,
uning bu sözi bilen 7-iyul küni tömur yol etrapi, jenubiy qowuq (nenmin),
Jenubiy shinxua yoli, chong gherbiy ishik (Da shimén) qatarliq bir nechche
orunda xitaylar az dégendimu 1000 din topliship, qollirigha köpinchisi xuddi
tarqitilghandekla oxshash toqmaq, oxshash paltilarni élip hujumgha chiqqan.
Bezilerning déyishiche, bu guruppilarning Ichide oxshash asma mayka kiygenlermu
barken………
Méning
tughqanlirim jenubiy Shinxua yolidin milletler kochisi terepke bésip kelgen bir
top 1000 din artuq Xitay topini öyining dérizisidin körüp turghan. Ular kélip
Milletler Kochisi bilen sehiye nazaritining arisigha orunlashqan burunqi mal
baziri terepke chiqip Kétidighan kocha éghzigha kelgende yol boyi urup chaqqan.
Ularning “uyghurlarni öltüreyli” dégen sho’arlirini anglap, özimizni bolsimu qoghdayli,
ayallar – balilarni qoghdayli dep oyliridin We ashxanilardin erler we bezi yash
qizlar ularning aldigha chiqqan. Bu ehwalni Saqchilar körüp turghan. Uyghurlar
öyliride néme bolsa shuni élip chiqqan, Xitaylar bolsa tarqitilghan qorallar
bilen yürgen. Saqchilar bolsa Uyghurlarni qolliridikini tashlashqa, aldigha
mangmasliqqa buyruq qilghan. Xitaylargha bolsa gepmu qilmighan. U ariliqta
Xitaylar bilen Uyghurlar otturisida bir ariliq we otturida bir rayon peyda
bolup qalghan. Saqchilar uyghurlarni bu rayon’gha yéqinlashmasliqni buyrughan.
Emma xitaylarning heywisi we haqaret tillirigha chidiyalmighan 3 Uyghur yash
xitaylarni qoghlashqa aldigha üch–töt qedem méngishi bilenla uyghurlargha oq
uchini qaritip turghan xitay saqchiliri teripidin biwasite bedenning yuqiri
tereplirige Oq étilip, neq meydanda jan üzgen. Buni körgen etraptiki ahaliler
patraqshipla ketken.
Öy
dériziliridin bu menzirini körüwatqan ahalilikler (méning tughqanlirimmu buning
ichide) we Dérizilirini échip körüshke temshelgenlerni saqchilar yer yüzidin
binalargha miltiqlirini tengliship, öyge kirip kétishni buyrughan. Buni körgen
méning tughqanlirimmu qorqup ishning axirini körelmigen. Shu oqtin kéyin
Xitaylarmu tarqaqlashturulghan………
Yene
bezi Ürümchi ahalisining éghzidin anglashlargha qarighanda, u küni uqmay
sirtlarda bolup qalghan Uyghurlar asasen xitaylar teripidin tutuwalsila
öltürüwétilgen.
Men
körüshken xéli köp sandiki Ürümchi ahalisimu tébbiy uniwérsitétta bolghan ish
(bir nechche Uyghur qiz oqughuchini öltürüp kallisini derexke ésip qoyghan ish)
ni rast déyishti.
Uningdin
sirt, bezi Xitaylar köp olturaqlashqan rayonlarda bolsa Xitaylar Uyghur
ahalilerning öylirige “nopus tekshürgili kelduq” dep bésip kirip öltürüp chiqip
ketken ehwallarnimu xelqning éghzidin anglidim. Shibéyilu terepte dangqi bar
“ablajan nanliri” Nawayxanisining aldida bir Uyghur yashni öltürüp tonurning
ichige tashliwetkini toghrisidimu Xelqning éghzidin anglidim.
Bu
kündiki zorawanliqlar tik quduq etrapidiki Uyghurlarning Ghezipini tashturghan
bolup, bezi ata-anilar ballirigha yeni oghullirigha raziliq bérip yurt
Mehellini qoghdashqa sirtqa heydigen. Men buni shu olturaq rayondikilerning öz
éghzidin anglidim………
Uruq-tughqan
we dostlirimdin anglishimche, 7-iyul weqesi ene shundaq wehshiy Shekilde,
“Uyghurlarni öltüreyli” dégen térrorizm tüsini alghan sho’arlarni yangratqan
halda qanunsiz élip bérilghan bolsimu emma hökümet bu weqe toghrisida
héchqandaq bir xewer yaki uchur bermigen. Nenzigo meschiti buzghunchiliqqa
uchrighan bolsimu hökümet shu küni kéchide bérip ispatni yépish üchün
chéqilghan yerlirini pakiz qilip ongshiwetken. Ishqilip 7 – iyul weqesidin iz
qaldurmasliq üchün hökümetning qilmighini qalmighan.
Méning
körgenlirimni éytsam, kochilardiki ziyan’gha uchrighan Uyghur dukanlirining
hemmisi tézdin rémont qiliniwetken. Bezi shu küni ( 7-iyul küni) hayatidin
ayrilghan Uyghurlargha hökümet Ata-ana we uruq tughqanlirigha bésim ishlitip
“balam 5-iyul küni topilangda qaza qildi” dep imza qoyisen dep zorlighan
ishlarnimu ürümchi ahalilirining éghzidin köp qétim anglidim………
Xitay
hökümiti özi Xitaylarni qutritip peyda qilghan 7-iyul weqesi toghrisida yerlik
Metbu’atlarda héchnéme démigen. emma 5-iyul weqesini Rabiye Qadir, Dolqun Eysa
bashchiliqidiki 3 xil küchler chet’elde yalghan filim kirishtürüp Uyghur yashlargha
ewetip qutratquluq qilghan dep téléwizorda her küni ta hazirghiche shuni
teshwiq qiliwatidu. Hetta Guangdung weqesi toghrisida bir qétimmu téléwizor
yaki gézitlerde héchqandaq chüshenche bérilmigen. Hemde bu weqe körünüshi
yalghan bolup chet’eldiki uyghurlar özi yasiwalghan dégen xewernila bériwatidu.
5-iyul
weqesidiki köydürülgen xitay dukanliri hazirghiche tamliri qara halette
saqliniwatqan we bu qétimqi islam tekshürüsh gurupisidikilergimu shu yerlerni
ziyaret qildurghan. Démek uni xéli waqqiche xitay destek qilish üchün saqlap
qalmaqchi. 7 – iyulda buzghunchiliqqa uchrighan uyghurlarning dukan, oy,
meschitlirini bolsa héch ish bolmighandek qiliwetken………
3.
Chet ellerge pur ketken ayallar namayishi toghrisida
At
beyge meydanidiki ayallarning namayishidin bolsa men sorighan uyghurlarning
héchqaysi xewerdar emes iken. Men sözlep bersem ular heyran qaldi. Hemde
“ürümchide turup shu Ishnimu uqalmighan bizdek axbarat erkiliki boghulghan ,
yalghan hökümetning yétekchilikide qalghan millet yaki jay dunyaning bashqa
yéride yoqtur” dep inkas qayturdi.
Men
sürüshtürüp körgen ehwallargha asaslan’ghanda, bu weqedin kéyin at beyge
meydanidiki köchme nopuslar asasen ersiz, oghulsiz halette yurtlirigha
qayturuwétilgen we yurtlirigha barghandin kéyin nahiye yéza hökümet
terepliridin siyasiy öginish dep yighiwélin’ghan Iken. Hazir turup qalghan at
beyge meydani etrapidiki bir qisim uyghurlar bolsa adette köktat alghili
chiqsimu kocha béshidiki itlar yeni xitay saqchilirining tekshürüshidin ötüp
kirip chiqiwatidu. Bu ehwal ta hazirmu shundaq………
4.
Hazirqi weziyet toghrisida
Méning
ürümchi kochilirida hés qilghanlirim we yerlik ahalilerdin anglighanlirimgha
qarighanda, hazir kochilarda méngip bérer Xitay bilen soqushup qalidighan yaki
waqiriship qalidighan bolsingiz boldi, sizni shu hamanla tutup élip kétidu.
Meyli Xitay xata qilsimu sizni tutup kétidu. Men özümmu uni sezdim. Hetta bezi
Xitaylar xorikining öskinidin Uyghurlar qarapla qoysa kozining ichige tikilip
qarap sizni qorqutalaydu. eger qarshi bére éghiz gep qilsingizla u derhal 110
gha téléfon qilip sizni tutquzuwételeydu. Bu 110 gha shundaqla téléfon qilip 5
– iyul weqeside men uni körgen” depla qara chaplisa ishining tügigini shu.
Ishqilip
” Ürümchi kochilirida mangghuche “qarisang közüngni oyimen gep qilsang tilingni
késimen” dégen menzire bar.
Tiyanshan
rayonida her 1 kilométir ariliqta 6 – 15 giche bolghan Saqchilar postta
turuqluq. Ularning qolida miltiq bar. Uningdin sirt yene, kochilarni her yérim
sa’ette bir qétim Saqchi we herbiy mashinilar charlawatidu. Bezi künliri yeni
8-ayning 5 – küni, 14 -küni dégenlerde özliridin özi qorqqan xitay hökümiti
uyghurlar 5 – iyul Weqesining bir ayliqini , yaki 40 künlükini dep ish
chiqirishi mumkin dep yoldiki Saqchilar we tekshürüshler kücheygen künlermu
boldi. Kochilarni her yérim sa’ette aylinip yürüwatqan JX ning bir kichik
mashinisi yeni yol bashlighuchi mashina, uninggha egiship 2 chong mashinida liq
Esker (her bir mashinida texminen 30 larche adem bolup, bular alibaldaq kiyim
kiygen bolup saqchimu yaki herbiymu bilgili bolmaydu) kochilarni aylinip
yoruydu. Bularning miltiqliri bolsa kochilargha 4 tereptin herqachan oq chiqish
menziriside uchi kochilargha qaritilghan halda aylinip yürüshidu………
Kishilerning
turmushi we xizmetliri asasen normallashqandek körünsimu emma jiddiychilik we
kishilerning keypiyati yenila sus. Xizmetchiler bolsa idarilerdiki xitaylarning
Xirislirigha uchrawatqan ehwallarmu bar. Yaghliq chigip yüridighan yash qizlar
bolsa kochilarda Salahiyet guwahnamiliri tekshürülüp, yolsiz so’al soraqlargha
uchrawatidu. Uyghurlar köp olturaqlashqan rayonlardiki dukanlar 8-ayning 5- 6
künlirigiche sa’et 3 tila taqashqa buyrulghan idi. Uningdin kéyin 5 lerge
özgertti. emma xelq’ara chong bazar dégenlerge kirishte choqum somkilar
tekshürülüwatidu.
Yene
birsi hazir kochilarda hökümet teyinligen qizil pachaqlar qollirigha qizil
belge taqap saqchilardin sirt ularmu kocha charlaydu. Bu körünüshler Ademge
hazirqi zamandiki medeniyet inqilabini hés qilduridu………
5.
Tutqun qilish we sazayi qildurush ehwalliri toghrisida
Bu
mesilige kelsek, men öz közüm bilen körgen bir ish mundaq: bir küni chüshtin
kéyin (éniq chéslasi ésimde qalmaptu) Senshixangza etrapida yeni Bulaq kochisi
terepte tuyuqsiz kelgen saqchi mashinisidin chüshken bir qanche saqchi bir
Uyghur yashning arqisidin kélipla béshigha qara xalta kiydürüp tutup ketti.
Buni men öz közüm bilen kördüm. Uningdin sirt yene, dostlirimdinmu u yer bu
yerde shuning bilen oxshash shekildiki tutushlarni körgenlikini künde dégüdek
anglap turdum……… Yene uninggha qoshulup her küni dégüdek dostlirim we
öyidikilirimning körgini bolsa, Uyghurlar köp olturaqlashqan rayonlargha tutup
kétilgen Uyghur yashlirini putlirigha kishen, qollirigha taqaq sélip élip
chiqip sazayi qildurush ehwalidur. Hökümetning buninggha bergen izahati “ispat
élish üchün” dégendin ibaret bolup (ularni adettiki saqchi mashinisida emes,
qara renglik bir xil mashinida 5- 6 saqchi we uninggha egiship kelgen , Bashqa
mashinidiki süretchiliri bar), u balilarni awu yerni chaqqan, yaki mawu yerde
palani adem bilen mundaq qilghan dégenlerni dégüzüp ispat éliwétiptimish………
Men
özümmu bir küni shundaq menzirini yiraqtin körüp qaldim. U bala nahayiti yash
idi. Bu Bir shenbe küni idi. 8-ayning 8- künlirighu deymen, 2-doxturxana
kochisi etrapida kördüm. u bala 18 – 19 yashlardiki bala idi. U bichare xuddi
boyni baghlan’ghan itqila oxshitilip qoyulghan idi. Saqchi néme dése uni
anglatti. Közliri nursiz idi. epsuski Oyidikilirining ensizliki tüpeyli men u
yerdin ittikla tartilip élip kétildim. Téximu uzaqraq körüsh nésip bolmidi………
Aridin
bir nechche kün ötkendin kéyin ( 8-ayning 10 – 12 -künliri etrapida) bir dostum
öz közi bilen mundaq bir ishni körgen: xelq’ara chong bazarda 40 yashlar
chamisidiki bir Uyghur Ashundaq halette élip chiqilip mashinidin chüshürülgen.
U Uyghur, Saqchilargha pisentmu qilmastin, “Uyghur qérindashlar bizge du’a
qilinglar, türmilerde qérindashlar ölüp kétip baridu, oyghininglar” dep
warqirighan. Saqchilar uni tosup éghzi burnini étip mashinigha sélip elip
ketken.
Uningdin
sirt yene, 8-ayning 15 -künlirighu deymen, özümning bir qérindishi mundaq bir
ehwalni körgen: saqchilar Rabiye Qadir soda sariyining qarshisidiki Beytulla
meschiti bar kochida bir yashni shundaq sazayigha élip kelgen we chéqilghan
yerlerni körsitip so’al soraq qilghan. Uni körgen bir yash uyghur dukandar
saqchilarni “itlar” dep bosh awazda dégen bolsimu uni anglap qalghan saqchilar
derhal kélip u balinimu urup yalap ashu sazayi qildurulghan bala bilen bille
bir mashinigha sélip élip ketken. Bu ehwallar asasen künde dégüdek bar………
6.
Türmiler toghrisida
Hazir
ürümchide yerliktiki herqandaq bir Uyghurdin mundaq bir gepni angliyalaysiz.
Yeni bu qétimqi tutulghan Uyghurlar asasen Xitayning pilanliq yasighan tagh
ichidiki hawasi soghuq qarangghu türmilerge orunlashturulghan. 8 kishilik bir
kamirigha 30 -40 kishi solan’ghan bolup, yalingachlan’ghan balilarning beziliri
tamgha chapliship öpkisidin kétip shéhit bolghanlarmu köp sanda iken.
5-iyul
küni kochilarda toluq 3-yilliqning xulase imtihanidin qaytqan Oqughuchi
balilarmu xéli köp bolup bularning bezilirimu qara qoyuq tutup kétilgen. Méning
bir Tughqinimning qoshnisining balisi 10 kün tutup turulup, mekteplerning
izdishi arqsida 10 kündin kéyin qoyup bérilgen. emma ata anisining déyishiche u
bala türme ichide qattiq qiyin-qistaqlargha, tayaqlargha uchrighachqa deldüshke
oxshash bolup qalghan. Buningdin bashqa qoyuwétilgen bezi gunahsizlarmu asasen
chiqip deldüshtek bolup qalghan.
Bezi
balilarning ata aniliri bolsa hélihem baliliring qeyerde ikenlikini
bilelmeywatqanlarmu nurghun iken.
Méning
bir sawaqdishimning 2 inisi tutup kétilgen bolup ta hazirghiche iz dérikini
Alalmay yürüptu. Ular sürüshte qilip türmilerge barsa “hazir bilmeymiz” dep
qayturuwétiptu………
7.
Qoligha oq tegken bir qizning teqdiri toghrisida
5
– yul küni “Abliz soda sariyi” din dukinini taqap chiqip kétiwatqan 17 – 18
yashlardiki bir Uyghur qizning qoligha kochida qalaymiqan étiliwatqan ghayib oq
tégip yarilan’ghan. Qiz derhal öyige kirip ata anisining yardimide
2-doxturxanigha élip bérilip dawalan’ghan. emma etisi Doxtur xalitini kiygen
bir bölek kishiler kirip u qizni “ayrim öyde bashqa tekshürüsh bar” dep élip
chiqip ketken péti ta hazirghiche iz dériki bolmighan. Doxturxana we hökümet
terep U qizning ata-anisigha öyide xewer kütüshni éytqan. Bu paji’e méning bir
tonushumning A’iliside bolghan ish bolup, xéli köp ademler bu weqedin xewerdar
iken.
Men
eslide Ularning öyige bérip körüshüp baqay depmu oylighan idim, emma öyining
etrapini saqchilar béqip turuwatqan bolghachqa amal bolmay qaldi. Men ularning
téléfon nomurini élip kelgen Idim. Némishqidur chet’elge chiqqandin kéyin ursam
ulanmaywatidu. Men hazir ular bilen alaqe qilish mumkinchiliki bar bashqa
téléfon nomurini izdewatimen………
8.
Rabiye Qadir soda sariyi toghrisida
Uyghurlarning
eng awat baziri bolghan Rabiye Qadir soda sariyi we uning aldi meydanliri hazir
Saqchi itlar we yipliri arisida qorshilip qoghdiliwatidu. Uning keynidiki eqide
soda Sariyimu 4 etrapigha 1 métirdin artuq tam qopuruldi. Bunimu saqchi itlar
qoghdawatidu. Adette asare-etiqinimu bundaq qoghdimaydu bu xeq. Rabiye Qadir
soda sariyidiki qérindashlarning dukanliri shu péti taqalghan, malliri téxi
ichide iken. Ulargha ana balilar doxturxanisi tereptiki yeni Rabiye Qadir soda
sariyi udulidiki domile bina dégen (Wang Léchuen ning Ayalining qol astidiki
bir bina, yéshil bina) bir binadin dukan bérimiz dewétiptu. Bezi Sodigerler bu
domile binada soda qilmaymiz déyishkende hökümet ulargha pul béridighanliqini
dewétiptu. Hazir binaning ustidiki “Rabiye Qadir Soda Sariyi” dégen uyghurche
lozinkimu elinmighan asasta jimjitliq höküm sürgen halda bina qoghdilip
turuwatidu.
Men
barghan künlerde héli “ete chéqilidu” héli ” 5-chésla chéqilidu” dégen bina ta
hazirghiche lozinkisimu elinmighan asasta turidu. Buninggha nisbeten xelqning
éghizidiki qiziq geplermu bar. Yeni Rabiye Xanim bu binani Amérikida
istraxuaniyige qatnashturuptiken, hökümet chaqalmaydiken, chaqsa Amérikida 22
qewetliq Rabiye soda sariyi quruludiken… dégendek gepler xelqning eghizida éqip
yürüydu………
Hazir
Qaynam réstoranining astidiki 3 qewet herbiyler bazisi qiliniptu. Eqide Soda
Sariyidiki yataq we réstoranlar asasen köchürüldi. Ustidiki Rabiye xanimning
uruq tughqanliri köchtimu köchmidimu buni taza uqup bolalmiduq. Ishqilip bir
Ping fang sigha 5500 Yüendin bériptu dégendek gepler bar. emma yan tereptiki
zéminliq yer igisi Yel Tapan qari Tamaqxanisining igiliri bolsa köchüshni
qet’iy ret qilip we dölet bermekchi bolghan tölemni az körüp perdilirinimu
almighan asasta künde dukanni saqlap olturidu. Lékin aldigha tam qopurulup
boldi………
***
*** ***
Mana
bu méning körgen-bilgen we anglighanlirimdur. Qalghinini buningdin tesewwur
qilalaysiler. Bu weqe xitaylarghimu Uyghurlarghimu öchmes iz qaldurghanliqini
herqandaq ademning éghzidin hettaki kichik balilarning éghizidinmu
angliyalaysiz.
Hazir
barliq ata anilar oqughuchilar mektepke yighilghanda qandaq bolar dégen
endishide. Yene birsi, uniwérsitét oqughuchilirigha 10 -ayning 9-küni
yighilishni uqturghan. Yeni bayramni tinch–aman ötküzüwélish üchün shundaq
qilghan. Uniwérsitéttin yurtlirigha qaytqan Oqughuchilar bolsa yurttiki yéziliq
hökümet tereplerdin her küni déhqanlar bilen bille Siyasiy öginishke qatniship
“Rabiye bizning düshminimiz” dégendek sho’arlarni towlimisa bolmaydighan
ehwalda iken.
5
– iyul küni kochidiki kichik balilarmu chonglargha maslashqan bolup,
téléwizorda 8 yashliq bir balimu 5-iyul tutulup 2 kündin kéyin qoyup bérilip
muxbir sorighan “némishqa qatnashting” dégen so’algha “akamlar qilalmaptiken
qiliship berdim” dep jawab bergen…
Bu
sözlerdin némilerni hés qilghili bolidu… Yene bir 11 yashliq qiznimu kaméragha
chong balilargha Tashlarni élip bergen süriti chüshüp qalghachqa tutup ketken.
Ata anisi u ishtin kéyin kochidiki herbiylerge 2 hepte tamaq etip bérish we
hökümetke arqa ishik qilish arqiliq 20 künlerde aran élip chiqqan. Bu
ishlarni dostlirimdin anglidim. (tamam)
2009 yili 8-ayning 26-küni
Внимание!!!!! Внимание!!!!!
Внимание!!!!!
13 февраля в кафе «Aрзy» состоится вечер
"Великой Уйгурской молодежи "
Начало в 17:00 Цена Билета: 700-800 сом
Организаторам является: ERPAN
Билеты можно заказать по этому номеру: +996 550 55 19 93 ; +996 555 55 19 93; +996 555 921 931; +996 777 71 17 13
13 февраля в кафе «Aрзy» состоится вечер
"Великой Уйгурской молодежи "
Начало в 17:00 Цена Билета: 700-800 сом
Организаторам является: ERPAN
Билеты можно заказать по этому номеру: +996 550 55 19 93 ; +996 555 55 19 93; +996 555 921 931; +996 777 71 17 13
Китай ужесточил ограничения религиозной практики уйгурских мусул
Китай ужесточил ограничения религиозной практики уйгурских мусульман в Синьцзяне
По сведениям газеты New York Times, мусульмане Синьцзян-Уйгурского автономного района КНР должны в своей религиозной практике подчиняться ряду нормативных актов и предписаний, призванных контролировать распространение и практику ислама среди уйгурского населения. Эти эдикты охватывают все аспекты повседневной жизни мусульман. Имамы не могут обучать Корану частным образом, изучать арабский язык можно только в специальных правительственных школах, при этом дозволяются только официально одобренные версии перевода смыслов и толкований Корана.
Два из пяти столпов ислама – священный месяц Рамадан и паломничество в Мекку, хадж, - также подвергаются жесткому контролю властей. Учащиеся и служащие государственных учреждений принуждаются обедать во время Рамадана, почти у всех мусульман-уйгуров конфискованы паспорта, чтобы принудить их присоединяться для совершения хаджа к группам, организуемым государственными учреждениями. При этом мусульманам запрещено самостоятельно организовывать поездки в хадж.
"Выполняй политику организованного и планируемого паломничества; индивидуальное паломничество запрещено", гласит большое красное объявление на главной мечети в Урумчи, столице Синьцзян-Уйгурского автономного района КНР.
Для получения паспорта с целью совершения официального хаджа или деловой поездки, заявители должны внести депозит в сумме почти 6 тысяч долларов. Хотя официальные имамы, получающие зарплату от правительства, стали призывать верующих ездить в Мекку только с официальными группами, это не так уж просто. Стоимость официального тура эквивалентна 3700 долларов США, и эту цену поднимают весомые суммы взяток. Как только кто-то подает заявку, проводится тщательная проверка его семьи. Если есть дети, они должны быть финансово самостоятельными; заявитель должен показать, что имеет приличные сбережения на счету в банке. Как утверждают чиновники, такая проверка необходима, чтобы хадж не оставил семью в бедности. В правилах, размещенных недавно на вебсайте правительства Синьцзян-Уйгурского автономного района КНР, указывается, пишет New York Times, что заявитель должен быть в возрасте 50-70 лет, "любящим страну и законопослушным".
Одно из предписаний на стене главной мечети в Хотане гласит, что государственные служащие и неверующие не должны "принуждаться" посещать службы в мечети – обобщенная формула закона, запрещающего госслужащим и членам компартии вообще заходить в мечеть. "Естественно, это вызывает недовольство людей, - сказал New York Times, встретившийся во дворе мечети учитель, из опасения наказания со стороны властей представившийся как Мохаммад. – Возмущенные этим люди думают, что такие действия властей неправильны. Они считают, что государственным служащим из числа мусульман также должно быть разрешено посещать молитвы". Многие из этих предписаний формально введены уже в течение нескольких лет, но в период Рамадана местные власти начали привлекать к ним всеобщее внимание, размещая эти нормативные акты на своих вебсайтах и вывешивая плакаты на улицах.
Указания, опубликованные в сентябре на правительственных вебсайтах, от уезда к уезду разнятся, но есть общие требования, чтобы рестораны оставались в дневное время открытыми, женщины не носили головные платки, а мужчины брили бороды. Тем не менее, провести эти требования в жизнь оказалось затруднительно. Большинство уйгурских ресторанов в Кашгаре днем были закрыты. "Религия в Кашгаре очень сильна. Предписания-то есть, - отметил один из жителей, - но люди им не следуют".
Одно из предписаний, введенных властями в ряде городов, особо направлено на запрет соблюдения дневного поста в Рамадан учащимися. Университет в Кашгаре, начав с 2007 года проводить эту политику в жизнь, стал запрещать студентам уходить по вечерам домой, чтобы после дневного поста ужинать вместе с семьями. По словам местных жителей, ворота университетского городка начали запирать на замок, а в гребень стены укрепили куски стекла. Через несколько недель университет обнесли еще более высокой оградой.
По данным государственной статистики, в Синьцзяне насчитывается 24 тысячи мечетей и 29 тысяч религиозных наставников. Мусульманская практика наиболее развита в городах, расположенных на древнем "Шелковом пути", - Кашгаре, Яркенде, Хотане. По информации агентства Xinhua, в период с 2006 по 2007 год официальный хадж совершили более 3100 мусульман из Синьцзяна – весьма незначительный рост по сравнению с 2 тысячами за предшествующий год.
По сведениям газеты New York Times, мусульмане Синьцзян-Уйгурского автономного района КНР должны в своей религиозной практике подчиняться ряду нормативных актов и предписаний, призванных контролировать распространение и практику ислама среди уйгурского населения. Эти эдикты охватывают все аспекты повседневной жизни мусульман. Имамы не могут обучать Корану частным образом, изучать арабский язык можно только в специальных правительственных школах, при этом дозволяются только официально одобренные версии перевода смыслов и толкований Корана.
Два из пяти столпов ислама – священный месяц Рамадан и паломничество в Мекку, хадж, - также подвергаются жесткому контролю властей. Учащиеся и служащие государственных учреждений принуждаются обедать во время Рамадана, почти у всех мусульман-уйгуров конфискованы паспорта, чтобы принудить их присоединяться для совершения хаджа к группам, организуемым государственными учреждениями. При этом мусульманам запрещено самостоятельно организовывать поездки в хадж.
"Выполняй политику организованного и планируемого паломничества; индивидуальное паломничество запрещено", гласит большое красное объявление на главной мечети в Урумчи, столице Синьцзян-Уйгурского автономного района КНР.
Для получения паспорта с целью совершения официального хаджа или деловой поездки, заявители должны внести депозит в сумме почти 6 тысяч долларов. Хотя официальные имамы, получающие зарплату от правительства, стали призывать верующих ездить в Мекку только с официальными группами, это не так уж просто. Стоимость официального тура эквивалентна 3700 долларов США, и эту цену поднимают весомые суммы взяток. Как только кто-то подает заявку, проводится тщательная проверка его семьи. Если есть дети, они должны быть финансово самостоятельными; заявитель должен показать, что имеет приличные сбережения на счету в банке. Как утверждают чиновники, такая проверка необходима, чтобы хадж не оставил семью в бедности. В правилах, размещенных недавно на вебсайте правительства Синьцзян-Уйгурского автономного района КНР, указывается, пишет New York Times, что заявитель должен быть в возрасте 50-70 лет, "любящим страну и законопослушным".
Одно из предписаний на стене главной мечети в Хотане гласит, что государственные служащие и неверующие не должны "принуждаться" посещать службы в мечети – обобщенная формула закона, запрещающего госслужащим и членам компартии вообще заходить в мечеть. "Естественно, это вызывает недовольство людей, - сказал New York Times, встретившийся во дворе мечети учитель, из опасения наказания со стороны властей представившийся как Мохаммад. – Возмущенные этим люди думают, что такие действия властей неправильны. Они считают, что государственным служащим из числа мусульман также должно быть разрешено посещать молитвы". Многие из этих предписаний формально введены уже в течение нескольких лет, но в период Рамадана местные власти начали привлекать к ним всеобщее внимание, размещая эти нормативные акты на своих вебсайтах и вывешивая плакаты на улицах.
Указания, опубликованные в сентябре на правительственных вебсайтах, от уезда к уезду разнятся, но есть общие требования, чтобы рестораны оставались в дневное время открытыми, женщины не носили головные платки, а мужчины брили бороды. Тем не менее, провести эти требования в жизнь оказалось затруднительно. Большинство уйгурских ресторанов в Кашгаре днем были закрыты. "Религия в Кашгаре очень сильна. Предписания-то есть, - отметил один из жителей, - но люди им не следуют".
Одно из предписаний, введенных властями в ряде городов, особо направлено на запрет соблюдения дневного поста в Рамадан учащимися. Университет в Кашгаре, начав с 2007 года проводить эту политику в жизнь, стал запрещать студентам уходить по вечерам домой, чтобы после дневного поста ужинать вместе с семьями. По словам местных жителей, ворота университетского городка начали запирать на замок, а в гребень стены укрепили куски стекла. Через несколько недель университет обнесли еще более высокой оградой.
По данным государственной статистики, в Синьцзяне насчитывается 24 тысячи мечетей и 29 тысяч религиозных наставников. Мусульманская практика наиболее развита в городах, расположенных на древнем "Шелковом пути", - Кашгаре, Яркенде, Хотане. По информации агентства Xinhua, в период с 2006 по 2007 год официальный хадж совершили более 3100 мусульман из Синьцзяна – весьма незначительный рост по сравнению с 2 тысячами за предшествующий год.
Интервью EurasiaNet с Ребией Кадир
УЙГУРСКАЯ ПРАВОЗАЩИТНИЦА: КИТАЙ ВЕДЕТ "ЛОБОВУЮ АТАКУ НА НАШУ НАЦИОНАЛЬНУЮ САМОБЫТНОСТЬ"
Джошуа Кусера
Интервью EurasiaNet с Ребией Кадир
Ребия Кадир – уйгурская правозащитница из северо-западного Китая. Провела шесть лет в китайской тюрьме за "разглашение государственных секретов" – а по сути за отправку статей местной газеты своему мужу в США. Ребия Кадир вышла из тюрьмы в 2005 году и с тех пор проживает в городе Вашингтон, где отстаивает права уйгурского народа и выступает за расширение поддержки США в решении уйгурского вопроса. В 2006 году г-жа Кадир была выдвинута на получение Нобелевской премии мира. Она согласилась дать интервью EurasiaNet, наш разговор проходил в офисе Уйгурской Американской Ассоциации, расположенной всего в квартале от Белого дома.
EurasiaNet: Как по Вашему, что является самой большой угрозой для уйгуров в сегодняшнем Китае?
Кадир: Опасность грозит всему нашему существованию – опасность того, что действия китайского правительства сотрут наш народ с лица земли. Китайское правительство направляет миллионы этнических китайцев для заселения наших исконных земель. Китайское правительство предоставило нам статус так называемой автономии, но никогда не соблюдало его и направляло к нам миллионы представителей своей национальности. Теперь в наших родных местах можно встретить больше китайцев, чем уйгуров… То, что делает сейчас Китай, представляет собой лобовую атаку на нашу национальную самобытность, культуру, язык.
Зачем китайское правительство это делает? Из страха перед сепаратизмом? Или это проявление национального шовинизма и расизма, или они хотят установить контроль над нефтегазовыми ресурсами Синьцзяна? Это проявление ультранационализма со стороны китайского правительства. И китайское правительство также считает уйгуров угрозой, могущей помещать его намерениям захватить природные ресурсы нашего края.
Китайское правительство особенно озаботилось уйгурской проблемой и усилило свой нажим после распада Советского Союза и позже, после прихода натовских сил в Афганистан. Китайскому правительству внушает озабоченность тот факт, что мы – совсем не китайцы. Мы не похожи на китайцев, мы не говорим на китайском языке, все у нас иное, и это затрудняет для правительства задачу оправдать свои репрессии и оккупацию наших земель. Меня удивляет вот что: когда я приезжаю в центральные районы Китая, проживающие на этих территориях китайцы не проявляют по отношению нам такого оголтелого шовинизма. Но у нас дома, в Синьцзяне, китайцы настроены по отношению к уйгурам крайне враждебно и воинственно. Они попросту пытаются отделаться от нас. Во многих компаниях и учреждениях нам открыто говорят: "Уйгуры нам не нужны". Они теперь открыто заявляют это. Они просто загоняют уйгуров в угол и не дают им вздохнуть.
EurasiaNet: А с политической точки зрения, какое решение будет правильным для Синьцзяна? Вы выступаете за полную независимость или за расширение автономии в составе Китая?
Кадир: Мы не доверяем китайскому правительству. Нам обещали прекрасные вещи, когда предоставляли автономный статус. Что мы будем осваивать свои природные ресурсы, что они не будут увеличивать долю китайского населения, что работа будет в первую очередь предоставляться местным жителям, а потом уж новоприбывшим из Китая. Они говорили, что пришли, чтобы помочь нам, помочь нам в развитии наших земель и культуры. Китайское правительство использовало автономию, чтобы заманить уйгуров в ловушку и затем расправиться с ними. Вы видите, что происходит сегодня с уйгурами, у нас же ничего нет.
EurasiaNet: Как уйгуры могут обрести независимость? Можете вы добиться ее мирным путем?
Кадир: Только мирным путем. На данный момент нашим приоритетом является борьба за права человека, мы не боремся конкретно за независимость. Мы уважаем свободу слова нашего народа. Они могут высказаться и сказать, чего хотят.
EurasiaNet: Как Вы думаете, китайское правительство не станет прибегать к насильственным методам?
Кадир: Если китайское правительство прибегнет к насилию, со временем это признает международное сообщество и другие…Если репрессии дойдут до того, что выйдут из-под нашего контроля, то все может случиться. Так что в интересах самого китайского правительства признать наши мирные усилия и сесть за стол переговоров.
EurasiaNet: Вы говорили, что китайское правительство использует угрозу исламского радикализма для оправдания репрессий в отношении уйгуров. Но уйгуры в Синьцзяне весьма религиозны. Не думаете ли Вы, что существует потенциальная возможность для закрепления исламского радикализма в Синьцзяне?
Кадир: Уйгуры, даже саамы религиозные, могут встать на защиту своей страны, своей свободы. Но не исламского радикализма, это не отвечает культурным традициям нашего народа …Когда людей загоняют в угол, делают беззащитными и бесправными, то такая жизнь может заставить любого человека пойти на крайности.
EurasiaNet: Когда приезжаешь в Синьцзян из бывшей советской Центральной Азии, невольно отмечаешь, насколько лучше развит Китай. Как Вы думаете, уйгуры получили какие-то экономические выгоды от того, что являются частью Китая?
Кадир: Если я скажу, что китайцы не дали нам ничего, то вы подумаете, что я лгу. Так что я скажу: они действительно кое-что нам дали: некогда уйгуры были очень гостеприимным народом, готовым забить барашка для совершенно незнакомого человека. Мы были миролюбивым, песенным, веселым народом. Когда пришли наши враги, мы принимали их как гостей. Так что я скажу, что принесли нам китайцы: китайцы научили нас, как сопротивляться им. Китайское правительство научило нас, что нельзя встречать чужих с распростертыми объятьями. Должно быть, Вы видели все эти впечатляющие небоскребы: китайская пропаганда в том и состоит, чтобы показывать эти высокие здания, якобы построенные ими для развития этих бедных, отсталых уйгуров. Но эти здания и магистрали построены для нужд самих китайцев, а уйгурам по-прежнему достаются объедки с барского стола.
EurasiaNet: Похоже, что вы рассказываете об упадке уйгурской культуры. Это так?
Кадир: Многие уйгуры сейчас запутались. Такое наступило для нас время. Мы живем в страхе, мы не можем высказать, что у нас на сердце, моральные ценности претерпели изменения, и мы не можем видеть вещи в истинном свете. Мы уже не те уйгуры, что были раньше. Бедность, репрессии и страх загнали нас в угол, где мы уже не знаем, что перед нами, что позади нас. Мы живем во мраке. Это сделало всех эгоистичными и эгоцентричными, озабоченными лишь вопросами собственного выживания.
EurasiaNet: Нефть – это благословение или проклятье для уйгуров?
Кадир: Нефть – это проклятие уйгуров. Мы бы не страдали так, если бы у нас не было нефти, и китайцы бы не стремились так на наши земли. Если китайские власти, с тех пор как на наших землях была обнаружена нефть, отдали бы часть прибылей на цели образования уйгурского народа, на нужды здравоохранения и тому подобные вещи, тогда бы уйгуры и китайцы смогли жить в мире и согласии, и у них осталась бы еще нефть. Но этого нет и в помине. Обнаружение нефти увеличило жадность китайского правительства и репрессии в отношении уйгурского населения.
EurasiaNet: Какие, на Ваш взгляд, должны предпринять шаги Соединенные Штаты, чтобы помочь уйгурам в Китае?
Кадир: Во-первых, мы очень благодарны США за поддержку и просим Соединенные Штаты продолжать оказывать помощь нашим организациям по всему миру. Уйгуры являются соседями тибетцев, и мы сталкиваемся с теми же самыми репрессиями. Мы надеемся, что Конгресс США примет законопроект наподобие "Акта о политике в Тибете". Правительство США должно включить уйгурский вопрос в свою внешнеполитическую повестку дня и поднимать эту тему в контактах с китайским правительством.
EurasiaNet: Изменилась ли в чем-то политика США в отношении китайских уйгуров? Кадир: Да, политика США претерпела большие изменения и шагнула далеко вперед. Мы действительно очень благодарны США за многогранную поддержку, которую они оказывают нам. Но мы надеемся на дальнейшее продвижение в этом направлении.
EurasiaNet: Какого рода достижения были отмечены на этом пути?
Кадир: Во всех ежегодных докладах о соблюдении прав человека есть теперь большой раздел, посвященный уйгурам – в прошлом об уйгурах не упоминалось вообще или говорилось крайне мало. Кроме того, Конгресс неоднократно проводил слушания по уйгурскому вопросу, я сама выступала на них в качестве свидетеля по крайней мере шесть раз. В то время, как правительство Китая делает все, что в его силах, чтобы очернить меня и Всемирный уйгурский конгресс, изображая нас террористической организацией, я встречалась летом с президентом [Джорджем] Бушем в Праге, и президент Буш выразил мне поддержку в моей деятельности. Я также смогла встретиться с первой леди Лаурой Буш…Для меня это значит очень много, эта встреча – серьезный сигнал для китайского правительства, свидетельствующий о поддержке уйгуров со стороны США. И эта встреча также дала нашему народу большую надежду на будущее. Они теперь верят, что Соединенные Штаты на их стороне.
EurasiaNet: Теперь, когда образ США в мире меняется не в лучшую сторону, Вас не тревожат столь тесные контакты с США, что вас считают пешкой в американской игре против Китая?
Кадир: Мы выступаем заодно с Америкой независимо от рейтинга этой страны в мире. Конечно, чем большим доверием пользуются США, тем лучше для нас. Так что мы молимся за Соединенные Штаты, чтобы их больше уважали и больше доверяли в мире. Мы не думаем, что являемся пешкой в руках американского правительства. У нас нет никого в этом мире, и теперь у нас такое ощущение, что нас усыновила эта великая нация. Мы верим, что репутация США в мире вскоре восстановится.
От редактора: Джошуа Кусера является независимым вашингтонским журналистом, специализирующимся на вопросах безопасности в странах Центральной Азии, Кавказа и Ближнего Востока.
Джошуа Кусера
Интервью EurasiaNet с Ребией Кадир
Ребия Кадир – уйгурская правозащитница из северо-западного Китая. Провела шесть лет в китайской тюрьме за "разглашение государственных секретов" – а по сути за отправку статей местной газеты своему мужу в США. Ребия Кадир вышла из тюрьмы в 2005 году и с тех пор проживает в городе Вашингтон, где отстаивает права уйгурского народа и выступает за расширение поддержки США в решении уйгурского вопроса. В 2006 году г-жа Кадир была выдвинута на получение Нобелевской премии мира. Она согласилась дать интервью EurasiaNet, наш разговор проходил в офисе Уйгурской Американской Ассоциации, расположенной всего в квартале от Белого дома.
EurasiaNet: Как по Вашему, что является самой большой угрозой для уйгуров в сегодняшнем Китае?
Кадир: Опасность грозит всему нашему существованию – опасность того, что действия китайского правительства сотрут наш народ с лица земли. Китайское правительство направляет миллионы этнических китайцев для заселения наших исконных земель. Китайское правительство предоставило нам статус так называемой автономии, но никогда не соблюдало его и направляло к нам миллионы представителей своей национальности. Теперь в наших родных местах можно встретить больше китайцев, чем уйгуров… То, что делает сейчас Китай, представляет собой лобовую атаку на нашу национальную самобытность, культуру, язык.
Зачем китайское правительство это делает? Из страха перед сепаратизмом? Или это проявление национального шовинизма и расизма, или они хотят установить контроль над нефтегазовыми ресурсами Синьцзяна? Это проявление ультранационализма со стороны китайского правительства. И китайское правительство также считает уйгуров угрозой, могущей помещать его намерениям захватить природные ресурсы нашего края.
Китайское правительство особенно озаботилось уйгурской проблемой и усилило свой нажим после распада Советского Союза и позже, после прихода натовских сил в Афганистан. Китайскому правительству внушает озабоченность тот факт, что мы – совсем не китайцы. Мы не похожи на китайцев, мы не говорим на китайском языке, все у нас иное, и это затрудняет для правительства задачу оправдать свои репрессии и оккупацию наших земель. Меня удивляет вот что: когда я приезжаю в центральные районы Китая, проживающие на этих территориях китайцы не проявляют по отношению нам такого оголтелого шовинизма. Но у нас дома, в Синьцзяне, китайцы настроены по отношению к уйгурам крайне враждебно и воинственно. Они попросту пытаются отделаться от нас. Во многих компаниях и учреждениях нам открыто говорят: "Уйгуры нам не нужны". Они теперь открыто заявляют это. Они просто загоняют уйгуров в угол и не дают им вздохнуть.
EurasiaNet: А с политической точки зрения, какое решение будет правильным для Синьцзяна? Вы выступаете за полную независимость или за расширение автономии в составе Китая?
Кадир: Мы не доверяем китайскому правительству. Нам обещали прекрасные вещи, когда предоставляли автономный статус. Что мы будем осваивать свои природные ресурсы, что они не будут увеличивать долю китайского населения, что работа будет в первую очередь предоставляться местным жителям, а потом уж новоприбывшим из Китая. Они говорили, что пришли, чтобы помочь нам, помочь нам в развитии наших земель и культуры. Китайское правительство использовало автономию, чтобы заманить уйгуров в ловушку и затем расправиться с ними. Вы видите, что происходит сегодня с уйгурами, у нас же ничего нет.
EurasiaNet: Как уйгуры могут обрести независимость? Можете вы добиться ее мирным путем?
Кадир: Только мирным путем. На данный момент нашим приоритетом является борьба за права человека, мы не боремся конкретно за независимость. Мы уважаем свободу слова нашего народа. Они могут высказаться и сказать, чего хотят.
EurasiaNet: Как Вы думаете, китайское правительство не станет прибегать к насильственным методам?
Кадир: Если китайское правительство прибегнет к насилию, со временем это признает международное сообщество и другие…Если репрессии дойдут до того, что выйдут из-под нашего контроля, то все может случиться. Так что в интересах самого китайского правительства признать наши мирные усилия и сесть за стол переговоров.
EurasiaNet: Вы говорили, что китайское правительство использует угрозу исламского радикализма для оправдания репрессий в отношении уйгуров. Но уйгуры в Синьцзяне весьма религиозны. Не думаете ли Вы, что существует потенциальная возможность для закрепления исламского радикализма в Синьцзяне?
Кадир: Уйгуры, даже саамы религиозные, могут встать на защиту своей страны, своей свободы. Но не исламского радикализма, это не отвечает культурным традициям нашего народа …Когда людей загоняют в угол, делают беззащитными и бесправными, то такая жизнь может заставить любого человека пойти на крайности.
EurasiaNet: Когда приезжаешь в Синьцзян из бывшей советской Центральной Азии, невольно отмечаешь, насколько лучше развит Китай. Как Вы думаете, уйгуры получили какие-то экономические выгоды от того, что являются частью Китая?
Кадир: Если я скажу, что китайцы не дали нам ничего, то вы подумаете, что я лгу. Так что я скажу: они действительно кое-что нам дали: некогда уйгуры были очень гостеприимным народом, готовым забить барашка для совершенно незнакомого человека. Мы были миролюбивым, песенным, веселым народом. Когда пришли наши враги, мы принимали их как гостей. Так что я скажу, что принесли нам китайцы: китайцы научили нас, как сопротивляться им. Китайское правительство научило нас, что нельзя встречать чужих с распростертыми объятьями. Должно быть, Вы видели все эти впечатляющие небоскребы: китайская пропаганда в том и состоит, чтобы показывать эти высокие здания, якобы построенные ими для развития этих бедных, отсталых уйгуров. Но эти здания и магистрали построены для нужд самих китайцев, а уйгурам по-прежнему достаются объедки с барского стола.
EurasiaNet: Похоже, что вы рассказываете об упадке уйгурской культуры. Это так?
Кадир: Многие уйгуры сейчас запутались. Такое наступило для нас время. Мы живем в страхе, мы не можем высказать, что у нас на сердце, моральные ценности претерпели изменения, и мы не можем видеть вещи в истинном свете. Мы уже не те уйгуры, что были раньше. Бедность, репрессии и страх загнали нас в угол, где мы уже не знаем, что перед нами, что позади нас. Мы живем во мраке. Это сделало всех эгоистичными и эгоцентричными, озабоченными лишь вопросами собственного выживания.
EurasiaNet: Нефть – это благословение или проклятье для уйгуров?
Кадир: Нефть – это проклятие уйгуров. Мы бы не страдали так, если бы у нас не было нефти, и китайцы бы не стремились так на наши земли. Если китайские власти, с тех пор как на наших землях была обнаружена нефть, отдали бы часть прибылей на цели образования уйгурского народа, на нужды здравоохранения и тому подобные вещи, тогда бы уйгуры и китайцы смогли жить в мире и согласии, и у них осталась бы еще нефть. Но этого нет и в помине. Обнаружение нефти увеличило жадность китайского правительства и репрессии в отношении уйгурского населения.
EurasiaNet: Какие, на Ваш взгляд, должны предпринять шаги Соединенные Штаты, чтобы помочь уйгурам в Китае?
Кадир: Во-первых, мы очень благодарны США за поддержку и просим Соединенные Штаты продолжать оказывать помощь нашим организациям по всему миру. Уйгуры являются соседями тибетцев, и мы сталкиваемся с теми же самыми репрессиями. Мы надеемся, что Конгресс США примет законопроект наподобие "Акта о политике в Тибете". Правительство США должно включить уйгурский вопрос в свою внешнеполитическую повестку дня и поднимать эту тему в контактах с китайским правительством.
EurasiaNet: Изменилась ли в чем-то политика США в отношении китайских уйгуров? Кадир: Да, политика США претерпела большие изменения и шагнула далеко вперед. Мы действительно очень благодарны США за многогранную поддержку, которую они оказывают нам. Но мы надеемся на дальнейшее продвижение в этом направлении.
EurasiaNet: Какого рода достижения были отмечены на этом пути?
Кадир: Во всех ежегодных докладах о соблюдении прав человека есть теперь большой раздел, посвященный уйгурам – в прошлом об уйгурах не упоминалось вообще или говорилось крайне мало. Кроме того, Конгресс неоднократно проводил слушания по уйгурскому вопросу, я сама выступала на них в качестве свидетеля по крайней мере шесть раз. В то время, как правительство Китая делает все, что в его силах, чтобы очернить меня и Всемирный уйгурский конгресс, изображая нас террористической организацией, я встречалась летом с президентом [Джорджем] Бушем в Праге, и президент Буш выразил мне поддержку в моей деятельности. Я также смогла встретиться с первой леди Лаурой Буш…Для меня это значит очень много, эта встреча – серьезный сигнал для китайского правительства, свидетельствующий о поддержке уйгуров со стороны США. И эта встреча также дала нашему народу большую надежду на будущее. Они теперь верят, что Соединенные Штаты на их стороне.
EurasiaNet: Теперь, когда образ США в мире меняется не в лучшую сторону, Вас не тревожат столь тесные контакты с США, что вас считают пешкой в американской игре против Китая?
Кадир: Мы выступаем заодно с Америкой независимо от рейтинга этой страны в мире. Конечно, чем большим доверием пользуются США, тем лучше для нас. Так что мы молимся за Соединенные Штаты, чтобы их больше уважали и больше доверяли в мире. Мы не думаем, что являемся пешкой в руках американского правительства. У нас нет никого в этом мире, и теперь у нас такое ощущение, что нас усыновила эта великая нация. Мы верим, что репутация США в мире вскоре восстановится.
От редактора: Джошуа Кусера является независимым вашингтонским журналистом, специализирующимся на вопросах безопасности в странах Центральной Азии, Кавказа и Ближнего Востока.
Хуш кеп'сиз

Братья и сестра Уйгуры, прошу вас посетить сообщество в котором вам всегда будут рады!

P.S. Arafat
настроение: Благодарное
В этой группе, возможно, есть записи, доступные только её участникам.
Чтобы их читать, Вам нужно вступить в группу
Чтобы их читать, Вам нужно вступить в группу