Откройте свой Мир!

 Жаңайға қатысты әзіл әңгімелер қаншама, бірақ соларға бола кейімейік, қайта мақтан тұтайық, өйткені ол әңгімелер бізге аталарымыздың өз заманында адайдың басқа руларымен аралас-құралас және көрші түрікмендермен жақсы қарым-қатынаста болғанын айғақтайды. Егерде мұндай әзілдер болмаса, онда кәкелеріміз тек шаруаның соңында жүргенбе деп ойлап қалуға болады  

Сегіз арыс - Адайдың
Бірі - жырау, бірі-ақын.
Бірі- самал, бірі - салқын,
Бірі - жаңбыр, бірі - қарқын.
Бірі - мырза, бірі - ер,
Бірі - ылди, бірі - өр,
Бірі - мақпал, бірі - зер...".

Жаңай шамамен 1670 жылы туған делінеді, қанша жас жасағаны белгісіз. Көне көз қарияларымыз Мұғалжар тауының Алғиға қараған етегінде Жаңай атты шағын өзеннің бар екендігін және атамыздың сол судың бойында туылғандығы жайында айтып отыратын. Жем бойындағы Бақашы деген әулиелі жерде жерленген. Қалмақ даласында төңкеріске дейінгі әкімшілік - аумақтық бөліністе Жаңай ұлысы болған. Торғауыттардың көп жыл бойы Жем бойын билегендігі белгілі. Соған байланысты сол ұлыстың аты да жоғарғыдағы өзенге орайлас болуы мүмкін. Еділдің сағсындағы Қиғашқа құятын кішкене  өзеннің аты да - Жаңай. Жаңайдың бәйбішесі Қарабике- Үйсіннің (Ошақты) қызы. Тарихқа танымал Үйсіннің үш Бикесінің бірін Кіші Жүздің бір айтулы адамының алғандығы айтылады. Біздің түпкі анамыз мүмкін сол Бикелердің бірі шығар. Әзірге ол шежірелік - хронологиялық, архивтік зеріттеудің еншісі болып қала тұрсын...

Жаңайдың бес баласы - Қожаназар, Әлі, Тасым, Рысбай, Тоян.  

Қаршы Ыбырайым ақын Құлыбайұлының /1886-1982/ "Алтынды орда қонған жер" атты шежіре кітабында мынадай өлең жолдары бар.
... Бақ дәулетті Зорбайдың
Жауатын бұлттай өрледі,
Мықтылығы соншама,
Дұшпанға теңдік бермеді.
Сарыарқа мен Маңғыстау,
Мекен еткен жерлері.
Қас дұшпанға кез келсе,
Жазылмаған шеңгелі.
Төлеке, Жаңай,
Құл, Өтеғұл, Тоқабай
Зорбайдан туған бес бала.
Бұлардың жоқ деңгелі.
Алтайы қызыл жүздері,
Шамшырақтай көздері,
Шекерден тәтті сөздері,
Мінгені жорға сүрмелі.
Кигені жібек ілмелі
Ханменен қатар білгені,
Ақсүйек төре түрлері.
Бес Зорбай болғалы
Бетіне дұшпан келмеді,
Қожаназары Жаңайдың байлығы жұрттан ілгері...
Ақын жырында сөз болып отырған Қожаназар- Жаңайдың бес баласының бірі.
Қожаназардан Шомақ, Сәркен, Таған, Тұңғаттар, Шонты, Есберді, Қошан.

Шомақтан- Есбай, Қосбай, Жанбай, Қошетер, Қабыл.

Сәркеннен- Меңдіқара, Досбай, Бесімбай

Тағанна- Көпжасар, Қарабай, Мара, Қалыш, Досы, Барақ, Данабай.

Тұңғатардан- Сүлеймен, Дөнен, Жапан, Шоңғара, Есен, Қосан, Нұрымбет, Көшер, Досмамбет.

Шонтыдан- Мұрат, Тәкен, Қалдаман, Бердібек.

Есбердіден (Қожаназар байдың "киімді баласы" болғанмен, оның өзінің басқа балаларынан бір мысқал да кем көрмегені ел аузындағы тарихтан мәлім.)- Ерубай, Шеркешбай, Торғай.

Қошаннан- Алданепес, Әбіл, Майлыбай.
 

Мне қолданған әдебиет - Лебен Сәдуақасұлы, Асан Әбдірұлы "Асыл тамыр Аталар" 2003 ж.

мен тунгатарымын

Әні мен сөзін жазған Сүгір Бегендікұлы.

Ауылға Сүгір келді-деп,
Ордасын да талай сайлаған.
Сары самаурын, ақ құман ей,
Кең дастархан жайнаған.
Ағалар енді аман бол!
Келді ме деп жыршылар,
Ботадай көздері жайнаған.
Тал шыбықтай бұралған,
Маржандай тістері құралған,
Мырза қайным келді деп,
Шыға да алмаған құмардан.

Келіндерімде бар еді,
Қайнаға келді дегенде.
Реңін қалай көрем деп,
Сығалап талай қимаған.
Құрбыларым да бар еді,
Қона кетші құрдас деп.
Талай жанды қимаған,
Сызылып талай сыйлаған.
Інілерім де бар еді,
Сүгірдей ағам келді деп.
Ат шаптырып айқайлап,
Хабар да салған еліме.

Таратқан менің даңқымды,
Мәжілісте байтақ жеріме.
Біз жүре беріппіз жігіттер,
Адайдың берген желіне.
Қыздарым да бар еді,
Шай құйып беріп атамның.
Батихасын алам деп,
Саусақтары майысқан.
Алты қанат-ай ақ орда!
Біздерде кеттік - ай аман бол!
Айырылып қалып-ай барасың,
Шабысы жүйрік арыстан.

Қожназардың Ақсолым шешемізден туған перзенттердің бірі - Таған. Атамыз төтрт қосақты болған кісі және үйлену тарихы да әдеттегіден өзгешелеу болып келеді. Оның тарихы мынадай...
Адай түркменмен бітім жасап, екі ел араласқан кезде Қожаназар түркменнің Абдалының Әжнияз бегімен дос болыпты. Ол кісі теңіздің оң жақ бетінде балық аулап отырады екен. Бір жылы Қожаназар көп қой, түйесімен ерте көктемде көшіп, баласы Тағанды жылқышылармен бірге (жылқылар көктемде  Маңғыстауда жүнін тастасын деп) досының аулына қалдырып кетеді. Жолда өзінің байырғы қонысы - қазіргі Онды дейтін жердегі Қызылтамға аялдайтынын да ескертеді. Айтпақшы, Қызылтамды байға өзінің қайынжұрты қалмақтардың ханы Аюке сыйға беріпті деген де әңгіме бар. Онысы шындыққа сәйкеседі. Бір кездерде Аюкенің Маңғыстауды билегені тарихи шындық.
Жас мырзаның Әжниязбектің аулындағы бір сұлуға көңілі ауады. Түрікмен бегі ол қызды өз баласына қосуды ойлап, бәйбішесінің бағым күтімінде ұстайды екен - жаугершілікте  қолға түскен қалмақ елінің қызы. Қыз бен жігіт уәде байласады. Таған екеуіне қажет болатын жүйрік аттарды алып қалады да, жылқы табындарының барлығында жаз жайлауға айдатып, жылқышыларын жолға салады. Екі атты таң асырып жаратып, қызыды алып қашады...
Едәуір жол жүріп, теңіздің маңында демалып отырған кезде жағадағы тастардың арасына қыстырылып тұрған қошқарды көреді. Таған атына мініп, екі -үш рет ұмтылып ірі қошқарды мүйізінен көтеріп шығара алмайды. Оны көріп отырған Сұқсыр анамыз да атына мініп, қошқарды шығаруға ыңғайлана бергенде Таған : "Жүрелік, елге тез жетелік, - деп асықтырады. - "Малды тастап кетпелік, обалы болар, - деп, Сұқсыр бір ұмтылғанда қойды тастын арасынан көтеріп кетеді. Сол күні екеуі Ондының маңында еру болып отырған Қожаназар аулына жетеді. Болған оқыс оқиға, баласының оғыштау ісіне Қожаназар қатты қиналады. Атақты да абыройлы бай Тағанға Байболдың Есенқұлының Есек батырының Жыға деген қызына құда түсіп қойған болатын, үйленетін кездері де қашық емес еді. Өзге ұлттан тапқан аяулы досы - Әжнияз бекпен жарасты көңіліне де сынықтық түсіргісі келмейді. Болған жайды екі жаққа да, сыртқы әңгімеден емес, өз аузымен хабар жеткізуді ойластырған бай, балалар барған бойда -ақ көп кідіртпей, екі жаққа да - Бозашыдағы Есек батыр мен теңіздің оң жаға бетіндегі Бектің ауылдарына аузы дуалы, беделді адамдар тобын жібереді. Екі жаққа аттанған адамдардың екеуі де жайлы хабар жеткізеді. Есек нағашымыз:
-Қожекең абыржымасын, айтылған сөз-сөз, уәде орнында. Куйеулерді жібере берсін, қызымызды Тағанға ұзатамын, - депті. Болған істің анығына көзі жеткен Бек те алабөтен мінез байқатпайды.- Ақсұқсыр Қожаназар келіні болып босағадан аттаса, оң  болған екен ризамын,- деп, құдаларын сый-сияпат жасап аттандырып  тұрып:- Байға айтар сәламім- қызым мен куйеу баламды бір ыңғайы келгенде қайын жұртына жіберсін. Сұқсыр шет жерден келгенмен туған қызымыздай мәпелеген перизатым еді. Қазақ салтымен отаулап ұзатамын. Сүйтіп, аяқ астынан болған оқиға осылайша оңынан оралады. (Лебен Сәдуақасұлы. Асан Әбдірұлы "Асыл тамыр аталар" 45-46 бет. )

  
Таған мырзалығы, адамгершілігімен кезінде ортасына есімі  де , өнегелі істері де кеңінен танымал болған кісі. Ол Жыға анамыздан Көпжасар атты бір ұлды болған. Ол шамамен 1770 жылдары туып, 1845 жылы қайтыс болған.
Ресей империясы бас штабының офицері, белгілі шығыс танушы, профессор, Новопетровск қамалын салуды басқарған М.И. Иваниннің жазбаларында Көпжасардың үлкен ұлы Шаңқының 1846 жылы әкесіне ас бергендігі айтылады.
Ол туралы кейн айтармыз.
Тағанның Сұқсыр шешемізден туған  бес баласы болады. Олардың есімдері - Қарабай, Мара, Қалыш, Досы, Барақ. Одан таралған үрпақ өздерін "Шешемнің баласымын"  деп те айтады. Сұқсыр қалмақ тілінде сұлу, әдемі дегенді білдіреді.
Таған үш әйелінен Көпжасар,Қарабай, Мара, Қалыш, Досы, Барақ, Данабай деген перзентті болады.


Мен, Айнұр Нияз
Жаңай
Жаңайдың Қожаназары
Қожаназардың Тағаны
Тағанның Көпжасары
Көпжасардың Өтегі
Өтектің Жаманқұлы
Жаманқұлдың Қоқымы
Қоқымның Ниязы
Нияздың Мұқыры
Мұқырдың Бақытжан деген -екі ұл, бір қыздан кейінгі төртінші баласының тұңғышы боламын.

САЛЕМ! МЕН ШОНТЫ ЖАНАЙМЫН!

                                    АДАЙ
                                КЕЛІМБЕРДІ
                               ТОБЫШ
                               ОРАЗ  
                                ЖАЙЫК
                             ЖИЕМБЕТ
                                АЛМЕМБЕТ
                           ЗОРБАЙ
                              ЖАНАЙ
                              ТАСЫМ
                              ЕСЕНТАЙ
                             ЖАЗЫКБАЙ
                            ТАБАНБАЙ
                            ТОЛЕГЕН
                             САЛИМХАН
                             МАКСАТтын кызы мен боламын Айкумис

Барине Салем! Менде Жанаймын,Тасым Жанай!  ^Жанайлар саран деген бос созге сенбендер^ акымактардын сози!!!!!!!!!!