Бас тартпа!..
Тал бесіктен жер бесікке дейінгі адам ғұмыры сан түрлі мүмкіндіктер мен таңдау жолдарына толы. Сол мүмкіндіктер мен таңдау құқығын тиімді пайдалана білген жан жетістікке жетіп, еңбегінің жемісін көре алады. Бірақ өмірде өз еркімізден тыс, Алланың қалауымен болатын құбылыстар бар. Оған наразылық білдіріп, тағдырға тас атып, бас тартудың қажеті шамалы. Ең бастысы - тағдыр қалауына мойынсұнып, өмірдің қаралы тұстарын әдемі бояумен бояй білу керек. Алланың қалауымен болатын, адамның бас тартуына қақысы жоқ құбылыстарды жіктеп көрсек...
Туған жерден бас тартпа. Егер туған жерді таңдау мүмкіндігі болса, сәбилердің бәрі салыстырмалы түрде болсын әділеттілік орнаған елді таңдар еді. Алайда, туған жерді таңдау адамның еркіндегі дүние емес. Сондықтан кіндік қаның қай жерде тамды, сол жерді жақсы көруге міндеттіміз. Мейлі ол қарбаласы көп қала болсын, мейлі құлазыған дала болсын, мейлі адамдары қайсар да қайырымды болсын, мейлі арам да айлакер болсын, тіпті ол тарихи Отаның болмаса да туған жердің аты – туған жер! Сондықтан одан бас тартуға болмайды. Ес біліп, ер жеткенше ауасымен тыныстап, суын жұтып, топырағына аунап өскен, бір кездері басыңа пана болған жерді күндердің бір күнінде өзге елге барып жер-көкке сыйғызбай жамандап отыратын жанды көрсем жағасына жармасып, кеудесіндегі жүрегін жұлып алғым келеді!
Ата-анаңнан бас тартпа. Егер ата-ананы таңдау мүмкіндігі болса, бала атаулы зиянды әдеттерден аулақ, жан жылуын төге білетін ата-ананы таңдар ма еді, кім білсін?! Бізде ондай мүмкіндік жоқ: ата-анаң маскүнем, мүмкіндігі шектеулі немесе жалғыз басты жан болуы да мүмкін. Ата-ананы әлеуметтік статусына қарап бағаламайды. Себебі, әкенің аты – әке, ананың аты – ана! Кейде жолы болмаған жандардың «Елдің ата-анасы сондай, менің ата-анам маған жағдай жасамады» деп налып отырған кейпіне қарап «Ата-ана саған бәрін бермесе де, бәрін көруге болатын өмір сыйлады ғой!» дегің келеді...Қазіргі таңда қаншама ата-ана қарттар үйін паналап отыр?! Өмір сыйлаған жандарды қалайша тірілей өлтіруге болады?!.
Ана тіліңнен бас тартпа. Әр адамның ана сүтімен бойына дарыған тілі бар. Ол тіл әлем бойынша ең көп қолданылатын тілдің бірі болуы да, болмауы да мүмкін. Өмір ағыны мен заман талабына қарай үш тілді, төрт тілді меңгеруге тура келсе де, ана тіліңді ұмытып қалуға қақың жоқ!.. Өзге тілді білсе де, өз тілін ұмытпаған адам қандай құрметке болсын лайықты. Ал өзге жүз тілді меңгерсе де, өз тілінде сөйлей білмейтін, өз тілінде ойлай білмейтін адам – мәңгүрт. Жалғандағы ең үлкен жалғыз бақытсыздық – мәңгүрттік шығар. Оны Шыңғыс Айтматовтың «Боранды бекетін» оқысаңыз, түсінерсіз. Ондағы кейіпкер қолдан жасалған мәңгүрттіктің құрбаны болса, қазіргі қоғамдағы мәңгүрттік – өз қалауымызбен таңдап алған жол! Одан өкінішті не бар?!
Бауыр етің – балаңнан бас тартпа. Иә, бұл да Алланың қалауымен болатын жағдай. Алланың ғана емес, өз қалауымен бойға біткен баланы тоғыз ай бойы толғанып күткен ана құндақтаулы сәбиін перзентханаға қалдырып кете барады. Одан кейін бейкүнә сәбиді анасының ыстық құшағы емес, тастанды балаларға арналған үй күтіп алады... Баланы жалғыз қалдыру, қалдырмау мәселесі ананың ғана емес, әкенің де бас қатыратын мәселесі. Өкінішке орай, орын алатын мұндай жағдайлардың бәріне ананы ғана кінәлі санап жатады. Шын мәнінде ешкім ешкімді ақтап алуға тиісті емес. Себебі, бала болашағы үшін оның пайда болуына себепші болған екі адам да жауапты. Әдетте жетім бала айналасындағы адамдарға көз салып, дүниені танып-біле бастағанда «Басқада бар ана неге менде жоқ? Басқада бар әке неге менде жоқ? Олар қайда?» деген сұрақтардың жауабын іздей бастайды. Бір кездері керек қылмай тастап кеткен анасын жерді жеті айналса да тауып алатын балалар болады. Сондағы қалағандары – «Не үшін?» деген жалғыз сұраққа жауап алу. Өкінішке орай, ол кезде «Сен өмірге мүгедек болып келіп едің...», «Әкең тастап кетіп еді, жалғыз асырай алмадым» және тағы да басқа толып жатқан «себептер» оны ақтап ала алмайды...
Өміріңнен бас тартпа. Сан сынақ пен бұралаң жолдары көп өмірде адасып қалып, өзіңді жапандағы жалғыз жандай сезінетін кездер болады. Оң жағыңа, сол жағыңа, алдыңа қарасаң да – белгісіздік, ал артыңа көз салсаң - бұлдыр сағым ғана болатын сәттер бар. Ондай кезде төмен түскен басыңды жоғары ұста, жерге қараған жүзіңді аспанға қарат: көктегі күнді – үміт сәулесін көре біл. Жылап ал, не бар даусыңмен айғайла. Қаласаң, себепсіз сықылықтап күліп ал, әйтеуір әрекетсіз қалма. Тығырықтан шығар жол ізде, тек өміріңнен бас тартпа! Өмірден аяулы, өмірден қадірлі ештеңе жоқ, себебі өмірге бір-ақ рет келіп, бір-ақ рет кетеміз...
Адамның екі туған жері, екі анасы, екі әкесі, ана сүтімен дарыған екі тілі, екі өмірі болмайды. Көзіңнің қарашығындай қорғап, жүрегіңде аялап ұстау керек қастерлі ұғымдардың бәрі – жалғыз!..
Туған жерден бас тартпа. Егер туған жерді таңдау мүмкіндігі болса, сәбилердің бәрі салыстырмалы түрде болсын әділеттілік орнаған елді таңдар еді. Алайда, туған жерді таңдау адамның еркіндегі дүние емес. Сондықтан кіндік қаның қай жерде тамды, сол жерді жақсы көруге міндеттіміз. Мейлі ол қарбаласы көп қала болсын, мейлі құлазыған дала болсын, мейлі адамдары қайсар да қайырымды болсын, мейлі арам да айлакер болсын, тіпті ол тарихи Отаның болмаса да туған жердің аты – туған жер! Сондықтан одан бас тартуға болмайды. Ес біліп, ер жеткенше ауасымен тыныстап, суын жұтып, топырағына аунап өскен, бір кездері басыңа пана болған жерді күндердің бір күнінде өзге елге барып жер-көкке сыйғызбай жамандап отыратын жанды көрсем жағасына жармасып, кеудесіндегі жүрегін жұлып алғым келеді!
Ата-анаңнан бас тартпа. Егер ата-ананы таңдау мүмкіндігі болса, бала атаулы зиянды әдеттерден аулақ, жан жылуын төге білетін ата-ананы таңдар ма еді, кім білсін?! Бізде ондай мүмкіндік жоқ: ата-анаң маскүнем, мүмкіндігі шектеулі немесе жалғыз басты жан болуы да мүмкін. Ата-ананы әлеуметтік статусына қарап бағаламайды. Себебі, әкенің аты – әке, ананың аты – ана! Кейде жолы болмаған жандардың «Елдің ата-анасы сондай, менің ата-анам маған жағдай жасамады» деп налып отырған кейпіне қарап «Ата-ана саған бәрін бермесе де, бәрін көруге болатын өмір сыйлады ғой!» дегің келеді...Қазіргі таңда қаншама ата-ана қарттар үйін паналап отыр?! Өмір сыйлаған жандарды қалайша тірілей өлтіруге болады?!.
Ана тіліңнен бас тартпа. Әр адамның ана сүтімен бойына дарыған тілі бар. Ол тіл әлем бойынша ең көп қолданылатын тілдің бірі болуы да, болмауы да мүмкін. Өмір ағыны мен заман талабына қарай үш тілді, төрт тілді меңгеруге тура келсе де, ана тіліңді ұмытып қалуға қақың жоқ!.. Өзге тілді білсе де, өз тілін ұмытпаған адам қандай құрметке болсын лайықты. Ал өзге жүз тілді меңгерсе де, өз тілінде сөйлей білмейтін, өз тілінде ойлай білмейтін адам – мәңгүрт. Жалғандағы ең үлкен жалғыз бақытсыздық – мәңгүрттік шығар. Оны Шыңғыс Айтматовтың «Боранды бекетін» оқысаңыз, түсінерсіз. Ондағы кейіпкер қолдан жасалған мәңгүрттіктің құрбаны болса, қазіргі қоғамдағы мәңгүрттік – өз қалауымызбен таңдап алған жол! Одан өкінішті не бар?!
Бауыр етің – балаңнан бас тартпа. Иә, бұл да Алланың қалауымен болатын жағдай. Алланың ғана емес, өз қалауымен бойға біткен баланы тоғыз ай бойы толғанып күткен ана құндақтаулы сәбиін перзентханаға қалдырып кете барады. Одан кейін бейкүнә сәбиді анасының ыстық құшағы емес, тастанды балаларға арналған үй күтіп алады... Баланы жалғыз қалдыру, қалдырмау мәселесі ананың ғана емес, әкенің де бас қатыратын мәселесі. Өкінішке орай, орын алатын мұндай жағдайлардың бәріне ананы ғана кінәлі санап жатады. Шын мәнінде ешкім ешкімді ақтап алуға тиісті емес. Себебі, бала болашағы үшін оның пайда болуына себепші болған екі адам да жауапты. Әдетте жетім бала айналасындағы адамдарға көз салып, дүниені танып-біле бастағанда «Басқада бар ана неге менде жоқ? Басқада бар әке неге менде жоқ? Олар қайда?» деген сұрақтардың жауабын іздей бастайды. Бір кездері керек қылмай тастап кеткен анасын жерді жеті айналса да тауып алатын балалар болады. Сондағы қалағандары – «Не үшін?» деген жалғыз сұраққа жауап алу. Өкінішке орай, ол кезде «Сен өмірге мүгедек болып келіп едің...», «Әкең тастап кетіп еді, жалғыз асырай алмадым» және тағы да басқа толып жатқан «себептер» оны ақтап ала алмайды...
Өміріңнен бас тартпа. Сан сынақ пен бұралаң жолдары көп өмірде адасып қалып, өзіңді жапандағы жалғыз жандай сезінетін кездер болады. Оң жағыңа, сол жағыңа, алдыңа қарасаң да – белгісіздік, ал артыңа көз салсаң - бұлдыр сағым ғана болатын сәттер бар. Ондай кезде төмен түскен басыңды жоғары ұста, жерге қараған жүзіңді аспанға қарат: көктегі күнді – үміт сәулесін көре біл. Жылап ал, не бар даусыңмен айғайла. Қаласаң, себепсіз сықылықтап күліп ал, әйтеуір әрекетсіз қалма. Тығырықтан шығар жол ізде, тек өміріңнен бас тартпа! Өмірден аяулы, өмірден қадірлі ештеңе жоқ, себебі өмірге бір-ақ рет келіп, бір-ақ рет кетеміз...
Адамның екі туған жері, екі анасы, екі әкесі, ана сүтімен дарыған екі тілі, екі өмірі болмайды. Көзіңнің қарашығындай қорғап, жүрегіңде аялап ұстау керек қастерлі ұғымдардың бәрі – жалғыз!..
Метки: Туған жер, Ата-ана, ана тіл, өмір
Айгуль БОЛАТХАНКЫЗЫ,
10-01-2013 22:57
(ссылка)
ЖАН АҒАМ ЕДІ...
Көктен бір жарық жұлдыз құлап түсті... Аға, сіз «өмірден
өтті» дегенді естігенде көз алдыма келген сурет осы болды... Ар жағы есімде
жоқ, айғайлап дауыс салып жылап алдым... Болды, сосын жасымды сүрттім де,
өзіңізді көз алдыма елестетуге тырыстым. «Аман жүр, күнім!» – деген сөзіңіз дәл
құлағымның түбінен естілгендей болды осы сәт... Кеуде тұсым өртеніп сала берді...
Енді ешқашан сіздің дауысыңызды естімейтін болғаным ба...
Сізді ойлағанда тек әдемі әрі нысанаға дөп тиетін
мергеннің оғындай әзілдеріңізді есіме алғым келеді. Еріксіз езу тартқызатын сол
әзілдеріңіз бен бірқақпайларыңыз уақыты келгенде апамның қаламы арқылы
маржандай әріптермен ақ парақтың бетінде моншақтай тізіледі әлі... Алла нәсіп
еткен күні әрі сағыныш, әрі еске алу, әрі немерелеріңізге мұра, әрі сізді жақсы
көретін жандарға ескерткіш ретінде кітап болып ұсынылады бұйыртса...
«Қалың қалай, күнім? Жұмысың қалай? Асқар аман ба?». Мейірлене сұрайтынсыз. Әр жолы осылай. Апам
шайға шақырғанда да сол мейіріммен орын нұсқайсыз. Кейде нанға май жағып
беретінсіз. Сондайда өзімді кішкентай бала сезінуші едім. «Алсаңшы, кәмпит
жесеңші», – деуді де еш ұмытпайсыз... Көл-көсір көңіліңізге мәз болатынмын...
Дастарқанның басында әңгімелесіп ұза-а-ақ отырушы едік кейде...
Ал апаға айтуға батпайтын сөзімді сізге еркін жеткізетінмін...
Ондай кезде «телефонды ағам көтерсе ғой» деп тілейтінмін. Ал тұтқаның ар
жағынан сіздің дауысыңыз естілгенде «Бақытжан аға, бұл мен Айгүлмін ғой», –
дейтінмін қуанып. «Танып тұрмын ғой»...
Бір жолы «ренжідіңіз»... «Дауысыңнан танимын ғой, сен осы
үйдің қызы емессің бе» дедіңіз зілсіз ғана...
Кетіп бара жатып міндетті түрде үйдің терезесіне қарайтын
едім. Сіз балконнан қол бұлғайтынсыз. Ал кеш қайтқан күні үйге жеткен соң,
звондауымды қадағалап тапсыратын едіңіз. «Асқардың бетінен сүй» дегенді де
ешқашан ұмытпайтынсыз...
Сіз жайлы кө-ө-өп жазар едім... Өлім атты «жаратылыстың
бұлтартпай бұғаулайтын тұзағы» (Момышұлы І) жанымды жаралап, тілімді байлап
тұр. Кеудемдегі жара әлі толық жазылған жоқ...
Өзіңізге белгілі, бізге беймәлім әлемге кеткеніңізге қырық
күн болады. Сағынып еске аламыз. Мұңайған сәтте тағы өзіңіз «құтқарасыз», аға.
Сіздің тауып айтқан сөздеріңізді жарыса айтып, жадырауға тырысамыз... Сіз мені
азғана уақытта тәрбиеледіңіз. Сіз кеткеннен кейін де сол ұлағат, сол өнеге, сол
мейірім жалғасуда. Елмұрат, Әділ, Абай (сіздің рухани інілеріңіз) ағалар,
Несібелі, Клара жеңешелер арқылы сіз сол жылылықты, сол мейірімді қалдырып
кетіпсіз, аға. Осыған шүкіршілік етем. Бетімнен Ержан ағам сүйіп қарсы алады.
Ал кетерде бар ғой, ол мұны ұмытып кетсе, сыртқа шыға сап жылап аламын. Осы
кезде мынандай «қулық» ойлап таптым. «Мен кеттім» деп айтқаныммен жүрі-і-іп алам.
Ержан ағам шығарып салмайынша!.. Аға, сіздің орыныңызды біртіндеп Ержан ағам
басатынын білем, сезем. Тек оған да уақыт керек екен. Ал апамды ешқашан ренжітпеуге,
жалғызсыратпауға уәде беремін, аға!
... Көшеге шыға салып терезеге көз салу әдетке айналғалы
қа-ша-а-ан! Сіз көрінбейсіз бірақ... Кеуде тұсым біз сұққандай шаншып кетеді
сол сәтте... «Үнемі халықпен бірге бол, халықтың жолымен жүргі. Халықпен,
қазақпен бірге болсаң, жалғыздық көрмейсің, жалғыздық көрмейсің, халықтың
жолымен жүрсең, адаспайсың» деген әке өсиетін бұлжытпай орындадыңыз. Оған дәлел
– қалың қазақтың қабырғасы қайысып,
қазаңызға шын қайғыра білгендігі. «Кетеріңде өзгелер жылап, өзің ризашылықпен
қуанып кететіндей істе...» деген әке аманатына адалдығыызды да көрсетіп
кеттіңіз.
...Көктен бір алып жұлдыз құлап түсті. Айналасына жарығы
мен жылуын шашып... Ал күндер өткен сайын сол жарық жұлдыздың жол көрсетіп
тұратын шамшыраққа айналғанына көзім жете түседі. Ол шамшырақ СІЗСІЗ, аға...
Айгуль БОЛАТХАНКЫЗЫ,
07-11-2012 07:22
(ссылка)
АЛҒАШҚЫ ӘСЕР НЕМЕСЕ ҚАЗАҚТЫ
1988 жылы Қазақ тілі мен әдебиеті пәннен өткен тұңғыш олимпиадаға каникулды қимай, шалғайдағы ауылымнан келгім келмей… ұстазым Қанипа Бітібаеваны қатты ренжіткен едім. Балалықтан бұрын еркелік қой баяғы… Келесі жылында облыстық олимпиадаға тағы қатыстым. Соның өзінде бірінші күні жолдан келіп… ұйықтап қалып… кешігіп барып… Есіме түссе осы күнге дейін екі бетім ду-у-у ете қалады. Тура 9-ға бес минут қалғанда көзім іскен күйі шығарма жазуға отырдым. Ұстазымның мені атарға оғы жоқ. Енді ше… Үміт еткен шәкірті… Шығарманы ойдағыдай жазып, үн-түнсіз елден бірінші шығып кетіп, интернатқа келгенмін… Ертеңінде Қанипа апайдың дауысынан ояндым… Ұрысқан жоқ. Абайдың өлеңдерін тебірене оқыған, Сәкен, Бейімбет, Ілиястардың атылғаны жайлы сабақты көзіне жас ала отырып өткізген, Әуезовтің «Абай жолын» санама мықтап сіңірген осы бір сүйікті ұстазым еркелетіп келеді жол бойы… Ұстаз сенімін ақтап, Таразда өтетін Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен ІІ республикалық олимпиадаға қатысуға мүмкіндік туды...Кілең қара өлеңнің қадірін білетіндер, шашасына шаң жұқтырмайтындар жиналған екен мұнда. Таразға бірінші рет келіп тұрмыз. Олимпиада барысында қатысушыларға арнап бірнеше жерде концерт қойылды. Сондай концерттік бағдарламада күлгін пүліштен тігілген бөрік киген ұлттық киімдегі сүйкімді бала назарды аудара берді. Оның алдында ғана Алматыдағы №2 қазақ тілі мен әдебиеті пәнін тереңдетіп оқытатын мектеп-интернаттың өте өжет бір баласының өнерін көрген едім. Өзі бір орнында отыра алмайтын бала… 6-сыныпта оқиды екен. Ұлттық киімдегі сүйкімді баламен шамалас, қайта ол керісінше салмақтылау көрінді… Концерт басталды… Кезегі келгенде домбырасын қолтықтап бөрікті бала сахнаға шықты. «Сағындым Кенен атамды» атты Алтынбек Қоразбаевтың әні әуелеп сала берген сол сәтте… Кірпік қағуға шама қайда, зал сілтідей тынған… Құдай-ау, неткен дауыс?! Неткен құдірет бұл! Жұдырықтай баланың көмейінен шығып жатыр ма мынау? Жүректен шыққан ән жүректердің төрінен орын алды. Қайта-қайта қол соғылып, әлгі сүйкімді баланы сахнадан ешкімнің жібергісі жоқ… Екінші рет «Кеш жарықты» айтты… Тағы да сол сиқырлы дауыс. Домбыраның күмбірін айтсаңызшы… «Тіл-көзден сақтасын» деп қалды сонда үлкендер… «Дауысының кереметін-ай...» деді жігіттер жағы… «Түрінің сүйкімдісін-ай» деп тамсанды қыздар. Көмейіне бұлбұл ұя салған сол бала Мейрамбек еді… Ал анау бір орнында отыра алмайтын тынымсыз өжет бала Тоқтар болатын.
Кейі-і-і-ін 2002 жылы ұлттық арнада істегенімде «Ақжүніске» әншіні бірнеше рет шақырдық. «Мейрамбек, сенің орындауыңдағы мына ән бағдарламаның мазмұнын аша түседі, қолың бос болса, қатыса аласың ба?». Өтінішім жерге қалып көрмеді. Ешқашан. Бір жолы уәде еткен Мейрамбегім жоқ. Сағат 4.30. «Қайдасың, бауырым-ау...». «Міне, ұштым!».«Тоқташы, кешіксең кешіге бер, тек асықпашы. Көлікпен абайлап жүр...». Риясыз күліп алып: «Жарайды», – деді ол… Ылғый – осы. Сабырлы, салмақты, қарапайым, кішіпейіл...
Сол көз алдымда ержеткен бала Мейрамбектің туған күні бүгін. Басың аман, бауырың бүтін болсын, бауырым! Ғұмырлы бол, қазақтың Мейрамбегі!
Метки: туға күн, әнші
Айгуль БОЛАТХАНКЫЗЫ,
28-10-2012 19:46
(ссылка)
АҒА...
«Сені ағаң кіреберістен бетіңнен сүйіп күтіп алып, кетеріңде де солай шығарып салады. Ал ол кім көрінгенге ондай пейіл көрсете бермейді...». Апа екеуміздің әдеттегідей телефон арқылы ұза-а-ақ сөйлескендегі әңгіме арасында айтылған еді бұл...«Осы қызды, үп-үлкен болса да, бетінен сүйіп жатасың ылғи», – деді тағы бірде. Бұл – өзім үйге кезекті бір келгенімде апаның айтқаны....
Әскери борышын атқарар жасқа жеткен ұлға ана болсам да, менің бала болып еркелейтін бір үйім осы – сіздер отырған қасиетті қара шаңырақ. Мұны өзімнің Асекем жақсы біледі. Қаланың қым-қуыт тіршілігінен шаршағанда, өзімнің жауапкершілігі зіл-батпан өмірім қажытқан сәтте осы бір жылылық пен мейірімге толы үйге келем. Өйткені бұл – өзгелерге айтпайтын өзімнің ертегідей ғажап мекенім, ақыл айтар қарты бар қазына-шаңырақ.
Сіз әзіл-қалжыңды көп айтасыз. Астарлап. Кейде түсінбей қара-а-ап қалам, айтқаныңыздың астарын, мағынасын түсінген сәтте ішек-сілем қатып күлем. Өз басым өмірде айтқанын екі етпей орындайтын әрі қатты сыйлайтын екі адам болса, соның бірі, жалғыз адам болса, соның өзі – апа. Апаның мінезіне үйрене бастадым дегеніммен тура айтып тастайтын тік мінезінен қаймығам. Өзімсініп ұрсатынын да білем. Өзгелерге көрсететін тентек мінезді апаға көрсете алмаймын бірақ. Өйткені ол кісіні қатты құрметтеймін. Ал сізбен барынша еркін сөйлесе аламын... Апаны ерекше сыйлайтынымды да сізден артық ешкім білмейтін шығар...
Бірде әдеттегідей қайтарда «Асқарға алып кет» деп дайындаған апаның сәлемдемесін қара басып ұмытып кетіппін. Ары қарай жұмысыма келдім. Сосын барып қана үйге қайттым. «Айеке, не бүлдірдің?» – деп сөйлей есік ашты ұлым. Аң-таңмын. Ештеңе бүлдірмегенім өзіме аян. Бір кезде-е-е... Дайын сәлемдемені алмағаным есіме түсті... «Апаң хабарласты. Звонда. «Ет те жейсің, сорпа да ішесің қазір» деген баламның жүзіне мысқылдай қарадым. Апаның қолжазбасын оған үнемі оқып беріп жүретін едім... Әрине, сәлемдемені ұмытқаным үшін «ет те жедім, сорпа да іштім»... Осы оқиғадан соң «қайтарда апаңнан не беретінін сұрап ал» дейтін болдыңыз.
Әр келген сайын тек мейірімге ғана шүпілдеп толып тұратын көздеріңізді көрем. Қайтар кезде есіктің аузына дейін шығарып салып: «Асқардың бетінен сүй! Абайлап жүр, күнім!» – дейсіз. Жүрегіңізден шыққан осы сөздер өн бойыма шуақ таратады. Аялдамаға жеткенше сіздерге тек амандық тілеп, аллаға шүкіршілік айтам. Бұл менің бұлжымайтын әдетіме айналған...
Ақтауға жол жүретінімді айттым. Әдеттегідей шығарып салдыңыздар. Он шақты күннен кейін келе сап қоңырау шалдым... Апа сіздің ауырып қалғаныңызды айтты. Телефонның ар жағында – апа, бер жағында мен. Үнсіз қалдық. Көз жасымызға ие бола алмай қалған едік сол кезде... Арада біраз уақыт өткен соң көрдім сізді. Жүдеп кеткен түріңізді көріп жүрегім аунап түсті... Жансақтау бөлімінің ұнамағанын айттыңыз...
Әдеттегідей аялдамаға жеткенше амандықтарыңызды тілеп, құдайға жалбарынып келем. Көшеде жылағанға ұялмадым сол жолы. Автобус күтіп тұрғандардан еш қымсынбадым да...
Тағы бір келгенімде: «Апама еркелеп болған жоқсыз ба?» – дедім әдеттегідей хал сұрасқан соң. Жазыла бастағаныңыз өңіңізден байқалды. Бұл күнде бәрі артта қалды. Аллаға шүкір, аға, алдымен алла, содан кейін апаның күтімінің арқасы. Ешқашан ауырмаңызшы...
Сізден көп нәрсені үйрендім, аға. Қиындыққа мойымауды, қайғыны жеңуді, түсінуді, жүрекке жазылмастай етіп жара салған адамдарды кешіре білуді... «Қай кезде үйреніп жүр бұл...» деп таңғаласыз ғой иә... Апаның айтқандары арқылы, жазғаны бойынша сізден тәлім алдым... Өйткені сіз екеуміздің тағдырымыздағы кей ұқсастықтар менің сізден үлгі алуға мәжбүрледі. Өзімді қинап келген сұрақтарға жауап таба білдім... Тәубе! Сіздерге әр келген сайын көңілім тазарып, арқама қанат байланғандай күй кешем. Пенделіктен де алыстай түсетіндеймін... Аллаға шүкір!
Бүгін сіздің туған күніңіз, аға! Жердің бетіндегі барлық жақсылықты тілеймін! Апа екеуіңіз немерелеріңіздің қызығын көріңіздер! Осы жазбамды сізге арнап, «моему любимому дедушке, у которого в груди бьется золотое сердце» деген сүйікті Мәдинамыздың сөзімен аяқтадым. Өйткені сабағы тым ерте кесілген раушан гүліңіз – Макушаңыздың сізге берген бағасына ештеңе жетпейді деп ойлаймын. Аман болыңыз, менің Бақытжан ағам, ешқашан ауырмаңыз!
Айгуль БОЛАТХАНКЫЗЫ,
28-10-2012 19:45
(ссылка)
БҰЛ ТОЛАҒАЙ ҚАЙ ТОЛАҒАЙ?
Биылғы Лондон олимпиадасында қазақтың Әнұраны жеті рет шырқалды. Қоржынымызға жеті алтын түсті. Қуанбаған қазақ жоқ бұған. Ақжолтай Александрдың жолы жеңіл екен, іле-шала шынашақтай Зүлфия екінші алтынды алды. Солай кете береді. Қай қайсысы болсын қазақтың әр шаңырағына көл-көсір көңіл сыйлады, қуанышқа бөледі. Мая мен Светлананың көз жасы, Ильяның қуанышы... Серіктің салмағы ауыр, жауапкершілігі зіл-батпан дара алтыны... Олар жайлы «толағай қыз-жігіттеріміз...», «тау көтерген толағайлар» деп сол уақытта айтылып та, жазылып та жатты. «Біздің толағайлар» деген жазуды да телеларналардан жиі көз көрді.
Олимпиаданың дүрмекке толы күндерінің бірінде Ержан ағамның (Момышұлы) «біздің толағайлар» дегенді естіген сайын бір түрлі... жағымсыз» дегенін естіп, елең ете қалдым. «Ол әбден сіңіп кетті ғой. «Толағай» сөзінің мағынасын бұл күнде ешкім біле бермейді», – деп Зейнеп апа да әңгімеге араласты. Менің бар білетінім – өзіме бала кезімнен жақсы таныс «Толағай» ертегісі.
– «Толағай» қырғыз ертегісі ғой. Ертегі кейіпкерінің аты. Әбділда Тәжібаев ағамыздың өлеңі арқылы қазаққа жетті. Ал «толағай» деп қазақ қу басты (череп) айтады, – деген Зейнеп апаның сөзін естігенде тіпті таңғалдым...
Менің үнсіз қалғанымды көріп апа әңгімесін жалғап кетті.
– Махамбет батыр жырындағы «қу толағай бастанбай» деген сөз есіңде ме? Білмеймін, сендерге тың дүние секілді көрінетін шығар. Ал менің түсінігімде «толағайдың» мағынасы әлгіндей. Бұл күнде журналистер, тілшілер мағынасына терең бойламай, осы сөзбен байланыстырып соға беретін болды. «Толағай табыстарға жеттік», «толағай табыстар тілейміз»... Жастарды былай қойғанда, мұны үлкендер де біле бермейді.
...Түн қатып жүріп, түс қашпай,
Тебінгі теріс тағынбай.
Темір қазық жастанбай,
Қу толағай бастанбай,
Ерлердің ісі бітер ме?.. Иә, «қу толағай бастанбай» делінеді жырда...
Апа бір қасын кере «енді жетті ме, енді түсіндің бе» дегендей маған қарады. Жүзінен «басқалар да неге осыны түсінбейді, ап-айқын, ұғынықты сөз ғой» деген жазуды оқығандай болдым. Сонда-а-а... «Біздің толағайлар – біздің ...».
Қолыма Ғылым және жоғары білім министрлігі бекіткен ҰҒА А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты ф.ғ. докторы, профессор Т.Жанұзақовтың жетекшілігімен жарық көрген Қазақ тілінің сөздігі түсті (Алматы: «Дайк-пресс», 1999 ж). Онда: «Толағай (1) – толассыз соғатын жел; Тоқтамай соққан толағай, толастар мезгіл жеткей дүр (Алдаспан); Толағай (2) – түгі жоқ, тап-тақыр, жалаңаш; Тау толағай көрінер тасы кетсе... (Алдаспан)» деп көрсетіліпті. Ал ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі Тіл комитетінің тапсырысы бойынша дайындалып басылып шыққан (жауапты шығарушылар – ф.ғ.к Ғарифолла Әнес пен Алмас Үдербаев) диалектологиялық сөздікте (Алматы: «Арыс», 2007) «толағай» сөзінің (Павлодар облысы, Үрлітөбе ауданы) «жалғыз», «жеке» деген мағына беретіні жазылыпты. «Ахмет әлі үйленген жоқ, толағай басы жүр» деп мысал да келтірілген екен.
Өкінішке қарай, менің қолымда тек осы екі кітап қана бар. Өзгелерге ұсақ-түйек бірдеңе көрінуі мүмкін. Қалай десе де, «қу тақыр», «жалғыз», «қу бас» деген мағынада болғандықтан, Ержан ағам айтпақшы, «біздің толағайлар» деген маған да біртүрлі жағымсыз әсер қалдырды...
Гулдерай Асылбеккызы,
24-08-2012 10:07
(ссылка)
«Әзірге берерім, балалық махаббат»
Міне, мен ауылға
бара жатырмын. Себебі, анашымның туған күні. Көлік ішінде ойға шомып келемін. Әншейінде
ойлануға да мұрша таптырмайтын қазіргі заманда көліктегі бірнеше сағат сол
мүмкіндікті сыйлайтынын мойындап та қоямын. Көлік терезесінен сыртқа көз
жіберіп отырып көсіліп жатқан сайын даланы анамның көңіліне ұқсаттым. Қонақ
келсе «шапқылап» кететін, отбасы үшін барын салатын анама жол бойы ішкі сырымды
үнсіз ғана ақтарумен болдым. Оның мені қарсы алғандағы жүзіндегі қуаныш күлкісі
мен баурап алар ыстық та саялы құшағын
ойлап, тез жетсем екем деп әсем сезімге беріліп те алдым. Осы сәтте анама деген
сағыныш жүрегімді сыздатып, әрқашан анамның жанынан табыла алмайтыныма іштей
күрсініп те жібергенімді байқамай қалдым...
Әрине, кім анасын
жақсы көрмес, ал баласын қай ана жек көрсін?! Дегенмен сезімін әркім әр түрлі
білдіре ме деймін? Бір ана баласын төбесіне көтеріп, айналып-толғанып, айтқанын
екі етпей орындаумен болса, кей ана қабағымен бәрін ұқтырып, жақсы көретінін
ісімен дәлелдеп бағады. Әрине балалары да дәл осындай... Ал, анашым, біздің
арамыздағы қатынас кейінгісіне көбірек келетін секілді. Бірақ мен бұдан жаман
болмадым. Мың мәрте қайталар едім, еш жамандық
көріп, неге бұлай деп көрмеппін. Себебі, ішкі түйсік бізді ылғи да ортақ
түсіністік пен сол сезімнің ешқашан өлмейтінін сездірумен келеді екен.
Екеуара байланыста
ана баласының тура жолмен жүргенін қалайтыны айдан анық. Менің ойыма мектепке
алғаш барған жылдағы бір оқиға түсіп отыр. Анашым, оның маған сондайлық әсер
еткені сонша әлі күнге біреуден бір зат аларда міндетті түрде осы жайтты есіме
аламын. Ол уақыт қазіргі балалардай жылтырақтың көкесін тағатын кез емес екен.
Оған балалық қызығушылықты қосып
қойыңыз. Сабақтан өзіммен бірге оқитын қыздың шашқа тағатын қыстырғышын тағып
келгенім есіңізде болар?! Өз қызығым өзімде боп, қыстырғышпен әуреленіп жүргенімді
байқаған сіз сұрақтың астына алдыңыз. «Қайдан алдың, не үшін алдың?» деп. Әсіресе,
«ұрлап алдың ба?» деп жанымды алып жіберіп едіңіз. Сол сәтте әуелден қанымда
бар кертартпа мінез-қырсықтығым ұстады да қалды. Ондай кезде сөйлеу деген
қайда? Үн жоқ. Үндемек тұрмақ, көзден жас та шығар емес. Жауап ала алмай
шаршадыңыз ба, дедектетіп «қора» дейтін «жазалаушы орынға» қарай беттедік.
Есігін ашса «айтам» деп, жапса үндемей қойып, біраз сарсаңды бұл жерде де өткіздік.
Ит жемес жаман мінезді қойсаңшы, «ертеңге дейін сұрап алдым» деген сөзді
айттырмай тұрған. «Үһ» дегенде «бір күн тағу үшін» (әй,балалық-ай!) алғанымды
айттым-ау. Онымен де тоқтамай қайтарып беруге уәдемді алғаннан соң сөмкеме
салдырып қойып едіңіз, анашым...
Есімді білгелі
алған алғашқы сабағым осы болды. Бұл жағдай менің жылтыраққа деген әуестігімді
басты, уәдемде тұруға үйретті. Ең бастысы, әр адамның затын қолданудың дұрыс
еместігі және де ұрлық деген ауылмен
қоңсы болмауды санама құя білдіңіз. Ұсақ зат қой деп мән бермей қалмаған
анашым, сізге бүгінде алғысым шексіз. Бірінің киімін бірі киіп, ұрлық жасауда
да қымсынбайтындарды көргенде сіз берген тәрбиеге шүкірлік етемін.
Мен келе жатқан
ойлы-қырлы, шоқалағы көп жолдай өмірде де қалтарыс-бұлтарыс көп болады емес пе?
Сондай бір басыңа қиындық түскен шақта әрине анаңнан артық ақылшы таппасың
анық. Кей кездергі шешімі ортақ талқылаудан табылатын жайттарда, рас қызы өз
пікірін айтып, бірдеңе десе бетінен алып, ұрсып тастайтын аналарды да көріп
жүрмін. Анашым, асыра мақтағаным емес, бірақ әрқашан сіз менің де пікіріммен де
санасып келесіз. Егер дұрыс болмаса «мына жағынан қарағанда қалай болады?» деп
ақырын ақылыңызды айтатыныңыз мені өсіріп тастайтынын несіне жасырайын?! Менің
бойымда жақсы қасиет болса, оны ана, сіздің тәрбиеңіз арқылы келген деп мақтана
алам! Ал егер жаман қылық көріп жатсаңыз, ол менің сіздің жаныңызда болмаған
сәттегі жіберген қателігім деп санап, кешіре білсеңіз деймін!
Анашым! Мен сізді
Алла разылығы үшін сүйемін! Ең алғаш маған жарық дүние сыйлағаныңызға шүкір
етемін. Әйтпегенде сіздей мейірімді жүректі анамның жүзі мен тәрбиесін көрмеген
болар едім. Мың шүкір, тәубә!
Ақылға бағынып,
ашуға ерік бермеуді үйретуден жалықпайсыз-ақ. Бірақ көбіне ақылдың шеңберінен
асып кететінімді мойындаймын. Себебі маған, анашым, Алланың сізге сыйлағанындай
сабырлы мінезі жетіспейді. Сондықтан, осындай бір ашу кезінде артық сөз айтып, ренжіткен
кездерім баршылық болар. Ол үшін ана сізден үлкееен кешірім өтінемін! Кейде көңіліңізге
кірбің түсіргеннен гөрі кішкентай ғана, сіздің құшағыңызда маужырап жата берер сәби
болғым келіп кетеді. Дегенмен, мен сізге әрқашан да сәби болып өтерімді
білемін. Алайда анашым, жылуы мол алақаныңыз бен саялы құшағыңыз, мейірімге
толы көзіңізді толтырып, қасыңызда жүре берсем деймін кейде. Әттең, өмір сан
тарауға таралған жолдардай жұмыс, оқу, шаруа деп әр жақта жүруге мәжбүр
етеді екен. Бірақ анашым, мен шүкіршілікпен
БАҚЫТТЫМЫН дей алам! Себебі менің сіздей
анам бар!
Ауылға жақындаған
сайын өз үйіме деген сүйіспеншілік «мына көлік тасбақа боп кетті ме?» деген
ойға жетелеп, шегіне жетпестей жолға қаратып қойды. Ауылға қарай құстай ұшып
келе жатқан көліктей менің де ойларым тағы да шарықтап кетті. Иә, әрине жол
бойы түрлі ойлар келді. Тәтті армандар құшағына ендім. Талай мақсаттарға қол
создым. Қиялмен қияларды шарлап та шықтым. Осы ойлағандарым орындалып, тек
қасымда анамның болуын Алладан сұрадым. Мені құшағына тартқан ол ойларды жария
еткім келмейді. Себебі анашым, ол сізге ғана іштей жүрегіммен жар салып айтар
сырларым екен.
Ойдан арылып түрлі
тағдырлар мен сан-салалы армандарға толы машинадағы адамдар жүзіне бір сәт
үңілгім келді. Қарасам, біразы ұйықтап жатыр, кейбірі алысқа қарап ойға
шомыпты, ендігісі әңгіменің майын тамызып жатыр екен. Ойланып отырған адам
жаныма жақын көрінді. Бәлкім, ол да анасын ойлап отырған болар... Ооо, айтпақшы
мені дүниеге әкелген сіздің өмірге келген күніңіз Құрбан айт мерекесімен бір
күнге сәйкес келген екен ғой. Міне, бұл да Алланың сыйы болар деген оймен іштей
анашым сізге дұға тіледім. Е, Жаратқан
Ием, анама әрқашан жар бола гөр!
Көп дүниелерді
сарапқа салғызған осы жолаушылық сапар, сіздің маған берген тәлім-тәрбиеңізбен
қатар маған қаншалықты қымбат екеніңізді ұғындырды, анашым!
Тағы да тұңғиығына
тартқан ойыммен арпалысып ауыл ішіне кіргенімізді байқамай қалыппын. Жүрегім
атқақтай соғып қоя берді. Анам, амандықтан кейін өзімнің қаншалықты жақсы
көретінімді айтқым келген сізге. Бірақ,
-Туған
күніңізбен, анашым!...
Еркелеткендегі «кызымка»
деген үніңіз бен құшағыңыз маған бәрі-бәрін түсіндірді... жақсы көріп, сүйе
білу айқайлап айтар сезім емес, жүректердің өзара ұғысып, түсінісуі екен.
Сіздей ана жер
дүниеде біреу ғана, анашым!
Ерекше ілтипатпен қызыңыз Гүлдерай.
Метки: Анашым, тарбие, омирлик тагылым, шукирлик
Anara Risbaevna,
09-08-2012 08:57
(ссылка)
Адилетсиздик пе?
Кимди катигез дейин? Алланы ма? Алде тагдыр, омир?
Бугинги кун (07.08.12ж.)оте кайгылы жаналыкпен басталды. Мен ол тиршилик иесин ес билгеннен танимын. Агамнын жакын жолдасы, жок жан досы. Екеуи бир сыныпта окып, кашанда бирге журетин еди. Бизге ози корши туратын. Арамыз уш уй. Ози тым акконил, копшил, керек жерде такаппар, жакынынан ештенесин аямайтын жан еди. Агам екеуинин тиршиликтери болса ол оз басын ойламайтын ешкашан. Биринши елге, сосын озине конил аударатын жан болатын. Биреумен ашуланып урсысып, биреуди балагаттап отырганын корген емеспин омири. Куанышымызды да, кайгымызды да болисип, аркашан отбасымыздын ортасынан табылатын. Агамды жалгыз калдырмайтын жан ретинде есимде. Оте енбеккор жан. Келиншегинде танимын. Бир- бирин дал тапкан, жарасымды жандар. Екеуи отбасын кургандагы танданысымды жасырмаймын. Араларында мектеп кезинен сезим болган екен. Аралары уш жас. Айналасы 5-6 жыл кездесип журип, шанырак котерипти. Отбасын шаттыкка болеген кишкентай кыздарымен осы жана жылды карсы алуга ауылга бирге бардык. Сол кезде Айзада жол бойы бар ангимесин айтып берди. Ози калжынга жакын жан. Дархан апасы мен атасынын тарбиесин корип оскен. Билуимше акеси онын бала кезинде кайтыс болган. Ал Айзада коп балалы отбасы тарбиесинин дамин таткан жан.
Агам танертен тым конилсиз болды. Артык арам ойым болмады. Жумысында тагыда киындыктар болган шыгар - дедим де койдым. Жумыска кешигип бара жаткан сон мени куте туруын сурадым. Уйден бирге шыктык. Жузи оте салкын болды. Сосын ози айтты. "Дархан кайтыс болды........" Басымнан ауыр затппен ургандай сезимде болдым. Журегим жылап тур, козимнин жасы кокейме келип тирелип калгандай. Есимди жиа алмай бираз уакыт унсиз отырдым. "Кашан? Неге? Неден? Не себеп болды?" Агам унсиз калды. Тек аздан сон " ауылга шыгам казир" - деп сыбыр етти. Аялдамадан коликтен тусип автобусты кутип турмын. Коз алдымнан кулген саттери кетер емес. Алиде. Сене алар емеспин. Тым жас, тым жаксы жан. . . Неге булай? Алиде корер куанышы коп еди гой.
Анам конырау шалып жылаганда типтен озимди устай алмадым. "Сендер аман-есен болындаршы, акен екеумиздин алдымызда кетпендерши. Алла бизди сендердин алдарында алса екен. Кандай жагдай болсада сендердин алдарында." Козимнин жасын тиа алмадым. "Казир барып кайттым уйлерине. Адам шыдап тура алмайды. Ешкимнин басына бермесин мундай кайгыны. Журегим шыдамай кайтып кеттим" Биз осындай куйдемиз. Апасы, атасы, келиншеги кандай жагдайда екен десенизши. Типтен елестету мукин емес. Олардын муны, олардын куйи типтен ауыр - ау.
Тагдыры неге осыншама киын болды? Ози акесиз оскенде , енди кызы оз тагдырын кайталамак па? Алла дал осы сатте неге адилетсиз болды екен? (Алла Та*Алла кешир). Кимнин кинаси дейсин муны? "Ажал айтып келмейди"-деген осы болар. Баримизде бугин болмаса ертен Алла алдына баратынымыз анык. Тек кандай жагдайда, кай кезде, кай уакытта екени....
Дал казир оны жер койнауына тапсырып жатыр. Ишимдеги арпалыс сезимди типтен созбен жеткизу мумкин болмай тур. Тым ауыр. Тым ауыр сезим. Жаткан жерин жайлы болсын Дархан....
Алла Та*Аллам жалынам сизге. Онын билип, билмей жасаган куналари болса кеширинизши. Жаны жанатта болса екен. Артындагы кызына узак та, бакытты гумыр буйыртынызшы.
Бугинги кун (07.08.12ж.)оте кайгылы жаналыкпен басталды. Мен ол тиршилик иесин ес билгеннен танимын. Агамнын жакын жолдасы, жок жан досы. Екеуи бир сыныпта окып, кашанда бирге журетин еди. Бизге ози корши туратын. Арамыз уш уй. Ози тым акконил, копшил, керек жерде такаппар, жакынынан ештенесин аямайтын жан еди. Агам екеуинин тиршиликтери болса ол оз басын ойламайтын ешкашан. Биринши елге, сосын озине конил аударатын жан болатын. Биреумен ашуланып урсысып, биреуди балагаттап отырганын корген емеспин омири. Куанышымызды да, кайгымызды да болисип, аркашан отбасымыздын ортасынан табылатын. Агамды жалгыз калдырмайтын жан ретинде есимде. Оте енбеккор жан. Келиншегинде танимын. Бир- бирин дал тапкан, жарасымды жандар. Екеуи отбасын кургандагы танданысымды жасырмаймын. Араларында мектеп кезинен сезим болган екен. Аралары уш жас. Айналасы 5-6 жыл кездесип журип, шанырак котерипти. Отбасын шаттыкка болеген кишкентай кыздарымен осы жана жылды карсы алуга ауылга бирге бардык. Сол кезде Айзада жол бойы бар ангимесин айтып берди. Ози калжынга жакын жан. Дархан апасы мен атасынын тарбиесин корип оскен. Билуимше акеси онын бала кезинде кайтыс болган. Ал Айзада коп балалы отбасы тарбиесинин дамин таткан жан.
Агам танертен тым конилсиз болды. Артык арам ойым болмады. Жумысында тагыда киындыктар болган шыгар - дедим де койдым. Жумыска кешигип бара жаткан сон мени куте туруын сурадым. Уйден бирге шыктык. Жузи оте салкын болды. Сосын ози айтты. "Дархан кайтыс болды........" Басымнан ауыр затппен ургандай сезимде болдым. Журегим жылап тур, козимнин жасы кокейме келип тирелип калгандай. Есимди жиа алмай бираз уакыт унсиз отырдым. "Кашан? Неге? Неден? Не себеп болды?" Агам унсиз калды. Тек аздан сон " ауылга шыгам казир" - деп сыбыр етти. Аялдамадан коликтен тусип автобусты кутип турмын. Коз алдымнан кулген саттери кетер емес. Алиде. Сене алар емеспин. Тым жас, тым жаксы жан. . . Неге булай? Алиде корер куанышы коп еди гой.
Анам конырау шалып жылаганда типтен озимди устай алмадым. "Сендер аман-есен болындаршы, акен екеумиздин алдымызда кетпендерши. Алла бизди сендердин алдарында алса екен. Кандай жагдай болсада сендердин алдарында." Козимнин жасын тиа алмадым. "Казир барып кайттым уйлерине. Адам шыдап тура алмайды. Ешкимнин басына бермесин мундай кайгыны. Журегим шыдамай кайтып кеттим" Биз осындай куйдемиз. Апасы, атасы, келиншеги кандай жагдайда екен десенизши. Типтен елестету мукин емес. Олардын муны, олардын куйи типтен ауыр - ау.
Тагдыры неге осыншама киын болды? Ози акесиз оскенде , енди кызы оз тагдырын кайталамак па? Алла дал осы сатте неге адилетсиз болды екен? (Алла Та*Алла кешир). Кимнин кинаси дейсин муны? "Ажал айтып келмейди"-деген осы болар. Баримизде бугин болмаса ертен Алла алдына баратынымыз анык. Тек кандай жагдайда, кай кезде, кай уакытта екени....
Дал казир оны жер койнауына тапсырып жатыр. Ишимдеги арпалыс сезимди типтен созбен жеткизу мумкин болмай тур. Тым ауыр. Тым ауыр сезим. Жаткан жерин жайлы болсын Дархан....
Алла Та*Аллам жалынам сизге. Онын билип, билмей жасаган куналари болса кеширинизши. Жаны жанатта болса екен. Артындагы кызына узак та, бакытты гумыр буйыртынызшы.
настроение: Грустно
хочется: Плакать
слушаю: Иман келтиру. Роза Алккожа, Абдижапар Маликов.
Метки: Журекти ауыртар жайт.
Олжас Шынжігіт,
09-07-2012 09:19
(ссылка)
толык билмей ой корыту каншалыкты зиян
15-04-2012 14:34 (ссылка)
Ауежайга асыга жеткенимде ушакка отыргызылу уакытына али 15 минут бар екен. Енди аптыгымды басып,
кол сомкемдеги кужаттарымды тугелдеуге киристим. Унеми асыгыс ойлап, асыгыс журетин адетим,
ештенемди умытпаган секилдимин!? Енди оз-озимди дурыстап, донгершектен "жулдыздар отбасы" журналын
жане де кишкене калташадагы кепкен кулшени сатып алып колтыгыма кыстым да, куту орындыктарынын
бирине жайгастым. Калташадагы таттимди бетин жырткан куйде жаныма коя салып, журналды парактай
бастадым. Дал сол кезде жаныма биреудин жаигасып отырып жатканы конилимди болди. Кигаштай караганымда козиме
шалынганы жасы озимнен ересектеу, жупынылау киинген ер киси болды. Назар аудармагандай журнал
беттерин парактай бердим. Ангарганым ол кисинин де колында бир газеттин болганы. Мен окып отырган
затымнан бас алмай отырып, жаныма койган таттимнен жей бастадым. Бир кезде алги киси оз газетине
туниле отырып, дал мен секилди бейне бир оз затындай, кымсынбай таттиден биреуин аузына салды. Мен
таныркагандай бир карадым да озим де биреуин алдым. Иле-шала дал осы коринис тагы кайталанды. Енди
менин айел минезиммен куйгелектигим кысып, ашуым келе бастады. Дал осы ушинши рет кайталанганда,
алги кисинин бетине тике карап ызгарлана уялмайсызба дедим. Ал ол болса самаркау гана ойлы козимен
кулимсиреп бир карады да, газетине тунилип калташага тагы кол салды. Бул кезде онда бир гана татти калган
екен ол еш таныркамай оны еппен екиге болди да, жартысын мен таман ысырып кимылын кайта жалгады. Сол
кезде бул кисинин иси мени корлагандай болып орнымнан турып кеттим, жане айналама естирте бир-еки
соз де айтып жибердим. Кол сомкемди жинап козгала бергенимде, санкылдаган дауыс ушакка отыргызылу
басталганын хабарлады. Алги кисинин алдынан кесе отип бара жатып ызгарымды тагы бир шашып оттим.
Бул окига конилимди сондай бузып, ашуландырганына одансайын ширыгып кеттим, ап сатте. Кужаттарымды
тексертип турып артыма ериксиз коз тастадым, алги киси бир турли ойлангандай бир нуктеге тесилип отыр
екен. Ушакка отырганымда да, алги кисинин истегени есимнен кетпей ашуланып отырдым. Терезеге карап
бираз тунилген сон оз-озимди жубатып конилимди баска жакка аудару ушин онтайланып отырдыми да,
опа-далабымды издеп кол сомкеме кол жугирттим. Сойтсем алги донгершектен сатып алган таттим сомкемде
тур. Алып карайм таныркап, типти али ашылмаган. Сонда мен керисинше алги кисинин затына кол жугирткем
бе!? О жараткан кандай шыдамсыз.... енди оз-озимди сондай жек кордим кайта ушактан секирип тусип, алги
ер адамды тауып алып, кеширим сурагым келди....кеш бирак. Кандай устамсыз едим асын кызганган иттей
ысылдаганымды. Ол кисинин ойлы коздери али кунге коз алдымнан кетпейди. Содан кеиин оз-озимди катты
жек корип кеттим. Минезиме шыдамсыздыгыма налимын. Енди кайда журсемде сондай пишиндеги ер адамды
корсем аиналып барып бетине караймын. Балким бир куни кездесер...балким мени кеширер...аи кайдам...
Еш женилдемеи койдым...! расында да коз шалган нарсе туралы бирден дурыс ой калыптастыра билу ен рухы
мыкты адамдардын иси екенине енди козим жетуде....
ЛАКТЫРГАН ТАС, АТЫЛГАН ОК, БОЛГАН ИС КАЙТЫП КЕЛМЕЙДИ....
ШЫНЖІГІТ ОЛЖАС
кол сомкемдеги кужаттарымды тугелдеуге киристим. Унеми асыгыс ойлап, асыгыс журетин адетим,
ештенемди умытпаган секилдимин!? Енди оз-озимди дурыстап, донгершектен "жулдыздар отбасы" журналын
жане де кишкене калташадагы кепкен кулшени сатып алып колтыгыма кыстым да, куту орындыктарынын
бирине жайгастым. Калташадагы таттимди бетин жырткан куйде жаныма коя салып, журналды парактай
бастадым. Дал сол кезде жаныма биреудин жаигасып отырып жатканы конилимди болди. Кигаштай караганымда козиме
шалынганы жасы озимнен ересектеу, жупынылау киинген ер киси болды. Назар аудармагандай журнал
беттерин парактай бердим. Ангарганым ол кисинин де колында бир газеттин болганы. Мен окып отырган
затымнан бас алмай отырып, жаныма койган таттимнен жей бастадым. Бир кезде алги киси оз газетине
туниле отырып, дал мен секилди бейне бир оз затындай, кымсынбай таттиден биреуин аузына салды. Мен
таныркагандай бир карадым да озим де биреуин алдым. Иле-шала дал осы коринис тагы кайталанды. Енди
менин айел минезиммен куйгелектигим кысып, ашуым келе бастады. Дал осы ушинши рет кайталанганда,
алги кисинин бетине тике карап ызгарлана уялмайсызба дедим. Ал ол болса самаркау гана ойлы козимен
кулимсиреп бир карады да, газетине тунилип калташага тагы кол салды. Бул кезде онда бир гана татти калган
екен ол еш таныркамай оны еппен екиге болди да, жартысын мен таман ысырып кимылын кайта жалгады. Сол
кезде бул кисинин иси мени корлагандай болып орнымнан турып кеттим, жане айналама естирте бир-еки
соз де айтып жибердим. Кол сомкемди жинап козгала бергенимде, санкылдаган дауыс ушакка отыргызылу
басталганын хабарлады. Алги кисинин алдынан кесе отип бара жатып ызгарымды тагы бир шашып оттим.
Бул окига конилимди сондай бузып, ашуландырганына одансайын ширыгып кеттим, ап сатте. Кужаттарымды
тексертип турып артыма ериксиз коз тастадым, алги киси бир турли ойлангандай бир нуктеге тесилип отыр
екен. Ушакка отырганымда да, алги кисинин истегени есимнен кетпей ашуланып отырдым. Терезеге карап
бираз тунилген сон оз-озимди жубатып конилимди баска жакка аудару ушин онтайланып отырдыми да,
опа-далабымды издеп кол сомкеме кол жугирттим. Сойтсем алги донгершектен сатып алган таттим сомкемде
тур. Алып карайм таныркап, типти али ашылмаган. Сонда мен керисинше алги кисинин затына кол жугирткем
бе!? О жараткан кандай шыдамсыз.... енди оз-озимди сондай жек кордим кайта ушактан секирип тусип, алги
ер адамды тауып алып, кеширим сурагым келди....кеш бирак. Кандай устамсыз едим асын кызганган иттей
ысылдаганымды. Ол кисинин ойлы коздери али кунге коз алдымнан кетпейди. Содан кеиин оз-озимди катты
жек корип кеттим. Минезиме шыдамсыздыгыма налимын. Енди кайда журсемде сондай пишиндеги ер адамды
корсем аиналып барып бетине караймын. Балким бир куни кездесер...балким мени кеширер...аи кайдам...
Еш женилдемеи койдым...! расында да коз шалган нарсе туралы бирден дурыс ой калыптастыра билу ен рухы
мыкты адамдардын иси екенине енди козим жетуде....
ЛАКТЫРГАН ТАС, АТЫЛГАН ОК, БОЛГАН ИС КАЙТЫП КЕЛМЕЙДИ....
ШЫНЖІГІТ ОЛЖАС
неге бұлай?
Адамдар кобіне бір-бірінің өмірін қиындатуға құмартып тұратындай көрінеді. Неге бұлай?
Адамдар басқалардың қиыншылықтарын қызық көреді. Неліктен?
Адамдар өз болмыстарын тұмшалап, өзіне тән емес әрекеттерді жамауға құмар. Не мақсат?
Адамдар өзгенің сөзіне ергіш, сенгіш.. Өздік пікір дегенді ұмыт қалдырып жатады. Не үшін? Кім үшін?
Бір қадам алға жылжыған адам ойламаған жерден, ойламаған адамдардан ондаған "жұдырықсыз соққы" алып жатады. Неліктен?
Ойламаған адам зымияндығын жасап, күтпеген адамнан адамшылық көретініміз тағы бар.. Неге бұлай?
Иә, мен де адаммын. Бірақ, кішкентай санаулы ғана уақытта неге тек бір-бірімізге қиындық тудыруымыз керек?
Неге "менде бәрі жақсы - сенде де бәрі жақсы" ұстанымымен ғұмырды әдемі өткізбеске?!
Адамдар басқалардың қиыншылықтарын қызық көреді. Неліктен?
Адамдар өз болмыстарын тұмшалап, өзіне тән емес әрекеттерді жамауға құмар. Не мақсат?
Адамдар өзгенің сөзіне ергіш, сенгіш.. Өздік пікір дегенді ұмыт қалдырып жатады. Не үшін? Кім үшін?
Бір қадам алға жылжыған адам ойламаған жерден, ойламаған адамдардан ондаған "жұдырықсыз соққы" алып жатады. Неліктен?
Ойламаған адам зымияндығын жасап, күтпеген адамнан адамшылық көретініміз тағы бар.. Неге бұлай?
Иә, мен де адаммын. Бірақ, кішкентай санаулы ғана уақытта неге тек бір-бірімізге қиындық тудыруымыз керек?
Неге "менде бәрі жақсы - сенде де бәрі жақсы" ұстанымымен ғұмырды әдемі өткізбеске?!
айналадағы әлеммен қарым-қатынасымыз
Біздің қоғамдағы әрбір әрекетіміз – біздің сол
ортамызға деген қарым-қатынасымыз. Біз өз басымызда болып жатқан мәселелерге,
түрлі әрекет-қылықтарымызға сырттан қарай алмаймыз да, дұрыс емес болып тұрған
жағдайда да өзімізді қалай да ақтауға, «менікінің» жеңіп шығуына көп мән
бергендіктен де, айналамыздағы жағдайларды шынайы қабылдай алмай жатамыз.
Өйткені, сезімге, ашуға, өзбілермендікке салынуымыз ақиқат дүниені көріп
түйсінуімізге кедергі жасайды. Сондықтан, басқаларға сыни көзқарасымызды
төмендетіп, керісінше, өз қарым-қатынас жасауымыздағы олқы тұстарымызға көбірек
бақылау мен жауапкершілік қажет сияқты. Қазір байқап қарар болсақ, жастардың арасында "ляп-тяп" сөйлеу сәнге айналған ба деп қаласың... Әрине, көпке топырақ шашудан аулақпын.. Дегенмен, өзін "сондаймын" деп көрсеткісі келетіндер жоқ емес. Қалай болса солай қылық көрсетіп, ойына келгенді ақтара салып, артынан жуып-шайып жату қазақ қызына тән дүниелер емес. Өзіне абырой алып бермесі анық, ал енді сырттан қараған адамдарға сүйкімі бөлек әңгіме. Ләзімі, еркелікті көтеретін адамға жасаған дұрыс-ау.
Кейде қызық жайлар болып жатады... мысалы, өзін періште кейпінде ұстап жүрген адамның өзі көзіңе күліп жүріп, айнала бере кереғар мінез танытып отырса, лажсыз "пәлсапа" бөлмесін бір айналып өтеді екенсің. Біраз уақыттан бері мендік санада абыройы өсіп қалған әйел кісі 25-30 секунд ішінде бір ғана әрекетімен өзіне деген құрметімді жуып жіберді десем болғандай. Байқаусыз "қателігінен" мен оның шын мәнінде өзім деп көрсеткісі келгені өзі емес екендігіне көзім жетті. Мүмкін, бізден кішірек қоғамның алдында солай абыройға кенелем деді мекен?! Артынан көп қызарақтады, білем... мен де пендешілікке салынып, іштей бір тіксініп қалдым, дегенмен соңынан бұл жағдай "өмір тамаша" нүктесін іске қосты)) Бұл да бір сабақ боларлық дүние болды, ойласам. Бірақ, бір-ақ сәтте бұзуға болатын қарым-қатынас пен көңілдің қиюын қайта қалпына келтіре қою қиын-ақ. Айтайын дегенім, авторы есімде жоқ, "өзіңмен өзің бол, басқа рөлдер бос емес" мағыналас сөзі табиғи қалыпты ұстануға меңзейді.
Бәріне жағу міндет те емес, дегенмен, айналамен шынайы қарым-қатынаста болу - бізді адами бақытқа жетелейтін бір жол іспеттес.
ортамызға деген қарым-қатынасымыз. Біз өз басымызда болып жатқан мәселелерге,
түрлі әрекет-қылықтарымызға сырттан қарай алмаймыз да, дұрыс емес болып тұрған
жағдайда да өзімізді қалай да ақтауға, «менікінің» жеңіп шығуына көп мән
бергендіктен де, айналамыздағы жағдайларды шынайы қабылдай алмай жатамыз.
Өйткені, сезімге, ашуға, өзбілермендікке салынуымыз ақиқат дүниені көріп
түйсінуімізге кедергі жасайды. Сондықтан, басқаларға сыни көзқарасымызды
төмендетіп, керісінше, өз қарым-қатынас жасауымыздағы олқы тұстарымызға көбірек
бақылау мен жауапкершілік қажет сияқты. Қазір байқап қарар болсақ, жастардың арасында "ляп-тяп" сөйлеу сәнге айналған ба деп қаласың... Әрине, көпке топырақ шашудан аулақпын.. Дегенмен, өзін "сондаймын" деп көрсеткісі келетіндер жоқ емес. Қалай болса солай қылық көрсетіп, ойына келгенді ақтара салып, артынан жуып-шайып жату қазақ қызына тән дүниелер емес. Өзіне абырой алып бермесі анық, ал енді сырттан қараған адамдарға сүйкімі бөлек әңгіме. Ләзімі, еркелікті көтеретін адамға жасаған дұрыс-ау.
Кейде қызық жайлар болып жатады... мысалы, өзін періште кейпінде ұстап жүрген адамның өзі көзіңе күліп жүріп, айнала бере кереғар мінез танытып отырса, лажсыз "пәлсапа" бөлмесін бір айналып өтеді екенсің. Біраз уақыттан бері мендік санада абыройы өсіп қалған әйел кісі 25-30 секунд ішінде бір ғана әрекетімен өзіне деген құрметімді жуып жіберді десем болғандай. Байқаусыз "қателігінен" мен оның шын мәнінде өзім деп көрсеткісі келгені өзі емес екендігіне көзім жетті. Мүмкін, бізден кішірек қоғамның алдында солай абыройға кенелем деді мекен?! Артынан көп қызарақтады, білем... мен де пендешілікке салынып, іштей бір тіксініп қалдым, дегенмен соңынан бұл жағдай "өмір тамаша" нүктесін іске қосты)) Бұл да бір сабақ боларлық дүние болды, ойласам. Бірақ, бір-ақ сәтте бұзуға болатын қарым-қатынас пен көңілдің қиюын қайта қалпына келтіре қою қиын-ақ. Айтайын дегенім, авторы есімде жоқ, "өзіңмен өзің бол, басқа рөлдер бос емес" мағыналас сөзі табиғи қалыпты ұстануға меңзейді.
Бәріне жағу міндет те емес, дегенмен, айналамен шынайы қарым-қатынаста болу - бізді адами бақытқа жетелейтін бір жол іспеттес.
Бағдаршам
Таңның атып, кештің батысына дейін ары – бері жүретін сіз жол бойында үнсіз тіл қатып тұратын бағдаршамға күніне неше рет жолығасыз? Үш түстен құралған қарапайым бағдаршам «Тоқта, дайындал, жүр!» деп жанып – өшіп, қаншама адамның мезгілінен бұрын көз жұмуынан сақтап тұр екен?! Ол түсін алма кезек ауыстырғанда көз алдыңызға не елестейді? Бағдаршам сіз үшін қай кезде жүріп, қай кезде тоқтау керектігін түсіндіретін құрал ғана ма?..
Сағат тілі таңғы жетіні көрсетіп тұр. Терезе жанына барған мен далаға көз салдым. Қыс мезгілі болғандықтан айнала қараңғы. Көше бойында қаз қатар тізілген шам жарығынан биік үйлердің сұлбасы көрінеді. Мен тұратын үй мен қарама-қарсы бағытта орналасқан көп қабатты үйдің ортасында ұзын жол бар. Бағдаршамның түсі жасылға өзгергенде жолдың екі жағында тұрған адамдар қарсы бағытқа қарай қадам басты. Міне, қызық! Бесінші қабаттан төменге көз салып тұрған адам үшін жол үстінде ары - бері сабылып жүрген екі аяқты тіршілік иелері қаптаған қара құмырсқаға ұқсайды екен. Ерекше көріністі тамашалап тұрғанымда бағдаршамның сары түсі жанды. Осы кезде көліктер жүруге дайындалса, жол үстіндегі адамдар жолдың арғы бетіне жетуге асықты. Бағдаршам қызыл түсті көрсеткенде жолдың екінші бетіне өткен адамдар аяңдап басып, әлдеқайда кете барды. Қайда бара жатқаны мен үшін белгісіз.
Қызық... Өмірдің өзі бағдаршамға ұқсайды екен-ау! Бағдаршамның «жүр!» деп жасыл түсі жанғанындай, «өмірге кел!» деген бұйрықпен жарық дүние есігін ашамыз. Бағдаршамның сары түсі «дайындал!» дегенді білдіретіндігіндей, өмірге келген адам өлімге қарай қадам басып, жалғаннан мәңгілікке кетуге дайындалады. Бағдаршамның «Тоқта!» дегенді білдіретін қызыл түсі жанғанындай, күндердің бір күнінде тағдырдан «Тоқта!» деген бұйрық келеді. Жолдың ар жағына өткен адамдардай біз де өлімнен кейін әлдеқайда бет аламыз. Не жұмақтан, не тозақтан тұрақ табарымыз Алладан басқасына аян емес.
Бағдаршамдағы сары түстің ұзақ жанбайтыны бәрімізге белгілі. Адамның өлшеп берілген ғұмыры да көзді ашып жұмғандай тез өте шығады. Жолдың арғы бетіне өтуге асыққан адамдардай, біз де әлдеқайда асығамыз да жүреміз. Асығатынымыз сондай, жан - жағымызға зер салып қарауға, өзіміздің ішкі дүниемізге терең үңілуге, көп нәрсенің қадірін білуге уақыт таппай қаламыз.
Адамзат атынан сөйлеуден аулақпын, дегенмен қазір тіліме тиек ететін әрекетердің сізге де қатысты болуы ғажап емес. Өзіңізге «Мені кім көп ренжітті?» деген сұрақтың орнына «Осы уақытқа дейін кімді көп ренжіттім?» деген сұрақ қойып көріңізші. Көз алдыңызға кімдер келеді? Көпшілігіңіздің көз алдыңызға ең алдымен ата – анаңыз келуі мүмкін. Себебі біздер кез келген қателігімізге көз жұма қарап, кешіре білетін адамдардың қадірін біле бермейміз. Әлдекімге ашулансақ, ренжісек бұлқан – талқан болған күйімізді көтеретін кім? Әрине әлемнің жарығын сыйлаған анамыз! Ес біліп, ересек жасқа жетсек те құшағына қысып, жас балаша еркелететін сол бір аяулы жанды түсінбей «Жас бала емеспін ғой! Не үшін еркелете береді?» деген ойдың жетегіне кететін біз арада ұзақ жылдар өтіп, әке – шешеміз бақилық болғанда әкенің ақылы мен ананың мейіріміне қаншалықты мұқтаж екендігімізді түсінеміз... (Кеш түсіну – адамзат атаулыға тән қасиет-ау!)
...Арманыңыз асқақ, қиялың шексіз бала кезіңізде туған жерден (мейлі ауыл, мейлі қала болсын) жырақтап , алысқа кеткіңіз келеді. Сол алыс жақта жарқын болашақ күтіп, өміріңізде оңды өзгерістер болатындай сезімде боласыз. Кәмелеттік жасқа жетіп, өз бетіңмен шешім қабылдауға қабілетті болғанда оқуыңызды жалғастыру немесе басқа да мақсаттармен көзіңіз көрмеген жаққа кетесіз. Ол жақта бәрі бөтен адамдар, ешкім сіздің басыңыздан сипап, еркелетпейді.Үйге келсеңіз бар тәтті - дәмдісін алдыңызға жайып отыратын ата – анаңыз, қиындықта қол ұшын беретін бала кезгі достарыңыз да жоқ. Өміріңіздің қалам ізі түспеген жаңа парағы ашылғанын түсінесіз. Бойыңызда үміт пен күдік қатар жүреді. Ол кезде ешкім де сізден «Былай етсем саған ұнай ма? Мынадай сынақ жіберсем, сынақтан сүрінбей өте аласың ба?» деп сұрамайды. Себебі бұл он бірінші сынып бітіргенде тапсыратын тест сынағына он бір жыл бойы дайындалатын мектеп қабырғасы емес, бул – өмір! Өмір сынақтарын алдын ала ескертіп айтпайды, «сынақтан өте аласың ба?» деп сұрамайды. Алдыңнан сынақ шықса «өте алам ба, өте алмаймын ба?» деген сұрақ болмауы да керек, өйткені сынақ сізге сүріндіру үшін емес, шыңдала түссін деп беріледі. Осындай сан сұрақтың жауабын таппай жүрген кездеріңізде бір кездері қадірін білмеген, «осы жерден алысқа кетсем ғой, бар арманым орындалар еді!» деген туған жеріңізді сағына бастайсыз! Бір - бірін естімейтін, бір - бірін түсінбейтін, түсінуге тырыспайтын, алдына қойған мақсаты мен мақсатқа жетуге себепші болатын пайдалы адамдарды ғана көретін адамдардан қашып кетіп, туған жеріңде тұрақтап қалғыңыз келеді. Бірақ адамдардан «алысқа кетіп арманына жете алмай, сағы сынып қайтты» деген сөзді естимін деген қорқыныш сезімі сіздің кері қайтуыңызға жол бермейді... (Бұл қорқыныш талай жетістікке жетуіңізге жетуіңізге де себепші болады).
Өмірден өз орныңызды табуға талпынып жүрген күндердің бірінде сіздің қасыңыздан табылып, қол ұшын беріп, қуаныш – қайғыңызды тең бөлісіп, сізге бақыт сыйлағысы келетін жанды жолықтырасыз. Бірақ сіз оны көзіңізге де ілмейсіз. Себебі алдағы уақытта алдыңыздан одан да жақсы адам шығады (бәлкім кездесіп те қойған). Сіздің көзіңіз сол жаннан өзгені көре алмайды. Сізді бақытты еткісі келетін бір адам сияқты, сіз басқа адамды бақытты еткіңіз келеді. ОДАН ДА ЖАҚСЫ (тіпті бәрінен жақсы ) деген адамыңыз уақыт өте келе сезімнің өшкенін, сізден де жақсы біреуді кездестіргенін айтады. «Сен де жақсысың, бірақ жүрекке әмір жүрмейді» деп, сөз соңында саған бақыт тілеп, өз жолымен кете барады. Осы кезде жақсы деген адамның да жылатып кете алатынын, шынайы сезіміңді бағалай білмеудің қандай ауыр екенін түсінесіз. Сізді бақытты еткісі келген жанды түсіне бастайсыз, алайда ол да сізсіз де күле алатынын, сізсіз де қуанып, сізсіз де бақытты өмір сүре алатынын әлдеқайда түсінген...
Жүйрік аттың шабысындай зулаған уақыт өте береді, өте береді. Ал сіздің жан жараңыз жазылмайды. Сағаттың тық - тық еткен дыбысы сізге «Мен өтіп барам, мен өтіп барам! Әр сәтің бағалы, қайтып оралмайды! Оян! Өмір сүр!» дейді. Атқан таң да, батқан күн де, алма кезек ауысып отыратын жыл мезгілдері де, жауған қар, құйған жауын, аққан жұлдыз да «Өмірде бәрі де өткінші" деп сыбырлап, өткінші сәтті өкінбестей етіп өткізуге кеңес береді. Бірақ сіздің көңіл – көзіңіз ештеңе көрмейді, жүрегіңіздің құлағы ештеңе естімейді...
«Өмірдің ең ауыр сынағы осы болсын! Бұдан кейін көтере алмаймын!» деген сайын өмір сізді сынай түсіп, бірде құлап, бірде жылап, бірде сүрініп, бірде жүрекке жүгініп, бірде жығылып, бірде тағдырдан «тығылып» күндеріңіз бірінен кейін бірі өте береді. Сіз өмірді түсіне бастайсыз, өмір сізді түсіне бастайды! Ата – ананы, туған жерді, сізді бағалай білетін жандарды, уақытты қадірлеуді үйренумен қатар, Сіз өз - өзіңізді бағалауды үйренесіз! Сансыз сынақтардан кейін өмірдің өзіңізді де бағалай білуді үйреткісі келгенін түсінесіз. Өзгелердің қателіктері сабақ бола алмағанмен, өз қателіктеріңізден өзіңіз сабақ алуды, бір кездері көп қателіктердің орын алуына жол берген сіз өзгелердің қателіктерін кешіре білуді де үйренесіз. Адасып – адасып, соңында ақиқатты табасыз. Өзіңізде әке болып (ана болып), бала тәрбиелеп, білмегенге білгеніңізді үйретіп, ақыл айтуға тырысасыз. Дегенмен ішкі дүниеңіз өзге адам сіз айтқан ақыл – кеңестен емес, басынан өткен сан түрлі жағдайлар ғана сабақ алатынын түсінеді. Ата – ананың, туған жердің, өзін бағалай білетін адамдардың, уақыттың және басқа да толып жатқан құндылықтардың қадірін сіз емес, оған өмірдің өзі үйрететінін ішіңіз сезеді. Сезгендіктен де кей сәттерде іштегі ойды бүгіп, үнсіз ғана жымиясыз да қоясыз. Сөйтіп жүрген күндердің бір күнінде бағдаршамның қызыл түсі жанып, «тоқта!» деген белгі беріледі...
Сағат тілі таңғы жетіні көрсетіп тұр. Терезе жанына барған мен далаға көз салдым. Қыс мезгілі болғандықтан айнала қараңғы. Көше бойында қаз қатар тізілген шам жарығынан биік үйлердің сұлбасы көрінеді. Мен тұратын үй мен қарама-қарсы бағытта орналасқан көп қабатты үйдің ортасында ұзын жол бар. Бағдаршамның түсі жасылға өзгергенде жолдың екі жағында тұрған адамдар қарсы бағытқа қарай қадам басты. Міне, қызық! Бесінші қабаттан төменге көз салып тұрған адам үшін жол үстінде ары - бері сабылып жүрген екі аяқты тіршілік иелері қаптаған қара құмырсқаға ұқсайды екен. Ерекше көріністі тамашалап тұрғанымда бағдаршамның сары түсі жанды. Осы кезде көліктер жүруге дайындалса, жол үстіндегі адамдар жолдың арғы бетіне жетуге асықты. Бағдаршам қызыл түсті көрсеткенде жолдың екінші бетіне өткен адамдар аяңдап басып, әлдеқайда кете барды. Қайда бара жатқаны мен үшін белгісіз.
Қызық... Өмірдің өзі бағдаршамға ұқсайды екен-ау! Бағдаршамның «жүр!» деп жасыл түсі жанғанындай, «өмірге кел!» деген бұйрықпен жарық дүние есігін ашамыз. Бағдаршамның сары түсі «дайындал!» дегенді білдіретіндігіндей, өмірге келген адам өлімге қарай қадам басып, жалғаннан мәңгілікке кетуге дайындалады. Бағдаршамның «Тоқта!» дегенді білдіретін қызыл түсі жанғанындай, күндердің бір күнінде тағдырдан «Тоқта!» деген бұйрық келеді. Жолдың ар жағына өткен адамдардай біз де өлімнен кейін әлдеқайда бет аламыз. Не жұмақтан, не тозақтан тұрақ табарымыз Алладан басқасына аян емес.
Бағдаршамдағы сары түстің ұзақ жанбайтыны бәрімізге белгілі. Адамның өлшеп берілген ғұмыры да көзді ашып жұмғандай тез өте шығады. Жолдың арғы бетіне өтуге асыққан адамдардай, біз де әлдеқайда асығамыз да жүреміз. Асығатынымыз сондай, жан - жағымызға зер салып қарауға, өзіміздің ішкі дүниемізге терең үңілуге, көп нәрсенің қадірін білуге уақыт таппай қаламыз.
Адамзат атынан сөйлеуден аулақпын, дегенмен қазір тіліме тиек ететін әрекетердің сізге де қатысты болуы ғажап емес. Өзіңізге «Мені кім көп ренжітті?» деген сұрақтың орнына «Осы уақытқа дейін кімді көп ренжіттім?» деген сұрақ қойып көріңізші. Көз алдыңызға кімдер келеді? Көпшілігіңіздің көз алдыңызға ең алдымен ата – анаңыз келуі мүмкін. Себебі біздер кез келген қателігімізге көз жұма қарап, кешіре білетін адамдардың қадірін біле бермейміз. Әлдекімге ашулансақ, ренжісек бұлқан – талқан болған күйімізді көтеретін кім? Әрине әлемнің жарығын сыйлаған анамыз! Ес біліп, ересек жасқа жетсек те құшағына қысып, жас балаша еркелететін сол бір аяулы жанды түсінбей «Жас бала емеспін ғой! Не үшін еркелете береді?» деген ойдың жетегіне кететін біз арада ұзақ жылдар өтіп, әке – шешеміз бақилық болғанда әкенің ақылы мен ананың мейіріміне қаншалықты мұқтаж екендігімізді түсінеміз... (Кеш түсіну – адамзат атаулыға тән қасиет-ау!)
...Арманыңыз асқақ, қиялың шексіз бала кезіңізде туған жерден (мейлі ауыл, мейлі қала болсын) жырақтап , алысқа кеткіңіз келеді. Сол алыс жақта жарқын болашақ күтіп, өміріңізде оңды өзгерістер болатындай сезімде боласыз. Кәмелеттік жасқа жетіп, өз бетіңмен шешім қабылдауға қабілетті болғанда оқуыңызды жалғастыру немесе басқа да мақсаттармен көзіңіз көрмеген жаққа кетесіз. Ол жақта бәрі бөтен адамдар, ешкім сіздің басыңыздан сипап, еркелетпейді.Үйге келсеңіз бар тәтті - дәмдісін алдыңызға жайып отыратын ата – анаңыз, қиындықта қол ұшын беретін бала кезгі достарыңыз да жоқ. Өміріңіздің қалам ізі түспеген жаңа парағы ашылғанын түсінесіз. Бойыңызда үміт пен күдік қатар жүреді. Ол кезде ешкім де сізден «Былай етсем саған ұнай ма? Мынадай сынақ жіберсем, сынақтан сүрінбей өте аласың ба?» деп сұрамайды. Себебі бұл он бірінші сынып бітіргенде тапсыратын тест сынағына он бір жыл бойы дайындалатын мектеп қабырғасы емес, бул – өмір! Өмір сынақтарын алдын ала ескертіп айтпайды, «сынақтан өте аласың ба?» деп сұрамайды. Алдыңнан сынақ шықса «өте алам ба, өте алмаймын ба?» деген сұрақ болмауы да керек, өйткені сынақ сізге сүріндіру үшін емес, шыңдала түссін деп беріледі. Осындай сан сұрақтың жауабын таппай жүрген кездеріңізде бір кездері қадірін білмеген, «осы жерден алысқа кетсем ғой, бар арманым орындалар еді!» деген туған жеріңізді сағына бастайсыз! Бір - бірін естімейтін, бір - бірін түсінбейтін, түсінуге тырыспайтын, алдына қойған мақсаты мен мақсатқа жетуге себепші болатын пайдалы адамдарды ғана көретін адамдардан қашып кетіп, туған жеріңде тұрақтап қалғыңыз келеді. Бірақ адамдардан «алысқа кетіп арманына жете алмай, сағы сынып қайтты» деген сөзді естимін деген қорқыныш сезімі сіздің кері қайтуыңызға жол бермейді... (Бұл қорқыныш талай жетістікке жетуіңізге жетуіңізге де себепші болады).
Өмірден өз орныңызды табуға талпынып жүрген күндердің бірінде сіздің қасыңыздан табылып, қол ұшын беріп, қуаныш – қайғыңызды тең бөлісіп, сізге бақыт сыйлағысы келетін жанды жолықтырасыз. Бірақ сіз оны көзіңізге де ілмейсіз. Себебі алдағы уақытта алдыңыздан одан да жақсы адам шығады (бәлкім кездесіп те қойған). Сіздің көзіңіз сол жаннан өзгені көре алмайды. Сізді бақытты еткісі келетін бір адам сияқты, сіз басқа адамды бақытты еткіңіз келеді. ОДАН ДА ЖАҚСЫ (тіпті бәрінен жақсы ) деген адамыңыз уақыт өте келе сезімнің өшкенін, сізден де жақсы біреуді кездестіргенін айтады. «Сен де жақсысың, бірақ жүрекке әмір жүрмейді» деп, сөз соңында саған бақыт тілеп, өз жолымен кете барады. Осы кезде жақсы деген адамның да жылатып кете алатынын, шынайы сезіміңді бағалай білмеудің қандай ауыр екенін түсінесіз. Сізді бақытты еткісі келген жанды түсіне бастайсыз, алайда ол да сізсіз де күле алатынын, сізсіз де қуанып, сізсіз де бақытты өмір сүре алатынын әлдеқайда түсінген...
Жүйрік аттың шабысындай зулаған уақыт өте береді, өте береді. Ал сіздің жан жараңыз жазылмайды. Сағаттың тық - тық еткен дыбысы сізге «Мен өтіп барам, мен өтіп барам! Әр сәтің бағалы, қайтып оралмайды! Оян! Өмір сүр!» дейді. Атқан таң да, батқан күн де, алма кезек ауысып отыратын жыл мезгілдері де, жауған қар, құйған жауын, аққан жұлдыз да «Өмірде бәрі де өткінші" деп сыбырлап, өткінші сәтті өкінбестей етіп өткізуге кеңес береді. Бірақ сіздің көңіл – көзіңіз ештеңе көрмейді, жүрегіңіздің құлағы ештеңе естімейді...
«Өмірдің ең ауыр сынағы осы болсын! Бұдан кейін көтере алмаймын!» деген сайын өмір сізді сынай түсіп, бірде құлап, бірде жылап, бірде сүрініп, бірде жүрекке жүгініп, бірде жығылып, бірде тағдырдан «тығылып» күндеріңіз бірінен кейін бірі өте береді. Сіз өмірді түсіне бастайсыз, өмір сізді түсіне бастайды! Ата – ананы, туған жерді, сізді бағалай білетін жандарды, уақытты қадірлеуді үйренумен қатар, Сіз өз - өзіңізді бағалауды үйренесіз! Сансыз сынақтардан кейін өмірдің өзіңізді де бағалай білуді үйреткісі келгенін түсінесіз. Өзгелердің қателіктері сабақ бола алмағанмен, өз қателіктеріңізден өзіңіз сабақ алуды, бір кездері көп қателіктердің орын алуына жол берген сіз өзгелердің қателіктерін кешіре білуді де үйренесіз. Адасып – адасып, соңында ақиқатты табасыз. Өзіңізде әке болып (ана болып), бала тәрбиелеп, білмегенге білгеніңізді үйретіп, ақыл айтуға тырысасыз. Дегенмен ішкі дүниеңіз өзге адам сіз айтқан ақыл – кеңестен емес, басынан өткен сан түрлі жағдайлар ғана сабақ алатынын түсінеді. Ата – ананың, туған жердің, өзін бағалай білетін адамдардың, уақыттың және басқа да толып жатқан құндылықтардың қадірін сіз емес, оған өмірдің өзі үйрететінін ішіңіз сезеді. Сезгендіктен де кей сәттерде іштегі ойды бүгіп, үнсіз ғана жымиясыз да қоясыз. Сөйтіп жүрген күндердің бір күнінде бағдаршамның қызыл түсі жанып, «тоқта!» деген белгі беріледі...
Nurbolat Amanzholov,
25-01-2012 09:02
(ссылка)
Жарық айна (шағын әңгіме)
ДҮЙСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Бiрақ, қанша үңiлсе де өзiнiң бет-жүзiн көре алар емес. Оның орнына тырмаласаң да татым бермес қу тақыр дала жатты...
Олжуыла-жуылатүсi оңғанжасылжейдесiнүстiнежапсырдыда, жүгiрежөнелдi. Бағыты– Сейфуллинкөшесi. Қолтығынақысыпкелгенқарадорбасынжанындағыталбұтағынаiлiпедi, сырғитүсiпсауетеқалды. Талекешталдамұныжатсынады, артықкөредi. Оныңүркеккөздерi төңiректi тiнткiлейбастады. Анадайдатоптаныпқартақызығынатүскендербұғанауылдыңашқұрсақазутiситтерiндейелестепкеттi. Дабырласып, даурығысыпбiр-бiрiнiңқоңетiнжұлыпжеугедебар. Мұныкөргенолөзiнбұралқыиттейсезiндi. Қайырымдыбiреумүжугесүйектастаса, анақызылкөздербұғанбұйыртпасыанық. Кешкешейiнкөшекүзетiп, нәртатпастанжатақханағакепжығылды.
Терезенiңпердесiнысырыпжапты.
...
СЕЙСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Биiк болса да, жемiс бермейтiн талдар көрiндi. Күн мен желден қорғар саясы болғанымен, жапырағын шайнамасаң, жұғым бермейдi...
Ол тысқа шығып, турасынан аялдамаға тартты. Хабарландырулар тақтасына алыстан көз тiгiп едi, жанарына сарғайып бiткен сайлау қағаздары iлiндi. Оның бiр сәт додаға түскен дөкейлердiң күн қақтаған кескiндерiн қызықтағысы келiп кеттi. Жақын барғанда ғана байқады, үгiт үнпарақтарының үстiне түнгi клубқа күндiзгi күзетшiлiкке шақырған жапырақтай жарнама жапсырылған екен. Ол iштей “Е-е-е, депутаттарымыз жұмысты осылай тауып бередi екен ғой” деп күлдi. Жымиысында ащы ызаның табы бар едi.
Күзетшiлiк қызметке тез келiстi. Кешелi берi нәр сызбаған қарынның бұлшықетке берер қайраты қайсы? Iздегенi де осындай жеңiл жұмыс болатын. Кешкiлiк қанағатсыз қарынды бiр тойдыруға да жеткiлiксiз тиын-тебенiн уыстап, жатағына оралды.
Терезенiң пердесiн ысырып жапты.
...
СӘРСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Ерке күй тербеген егiстiк алқабы елестеп кеттi...
Ол бүгiн бақытын базардан iздедi. Өгiз өмiр. Тай-тай жүк тиелген ауыр арбамен арпалысып бақты. Дегенiне көнбеген көлiкпен күрес көп қиналтты. Әйтсе де ол бүгiн ерекше бақытты едi. Тапқаны пұл болып жарытпағанымен, ең бастысы таза еңбектiң наны болатын.
Терезенiң пердесi бүгiн баппен ысырылды.
...
БЕЙСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Бүгiн оған тағы медиен дала көрiндi. Тек көз ұшында жемiсi жерге төгiлген алма ағашы бұлдырайды. Ғажап көрiнiс. Әлде... сағым ба екен?..
Ол ұйқыдан тұрғанда, денесiнiң болдырып қалғанын сезiндi. Сүйретiле басып, тағы Сейфуллин көшесiне кеттi. Орнын өткендегi топ төбеттен аулақ сап, оңаша жердегi үйдiң iргесiне құйрығын басты. Түс ауа жергiлiктi нәзiк жынысты тұрғындар – түнгi көбелектер пайда бола бастады. Оның күлкiсi келдi. “Бұ шiркiндердiң де қызметi тәулiгiне 24 сағат болып кеткенi ме?”. Алайда әлгiлердiң ашық-шашық денелерiне көз тастап отырып, ойы он құбыла бердi. өзiн нар мiнез санап жүргенiмен, нәпсiсiнiң алдында қара құл екенiн ендi ғана сезiндi. Ақырында, бiрiн ақшасыз-ақ айналдырып көрмек боп едi, онысынан түк те шықпады. Құр әуремен күндi ұясына батырып, қайтып келе жатқанда әйелдердiң шағын сөмкесiн тауып ала қойғаны. Iлiп әкеттi. Тар мекенiне жетiп, сөмкенi ашып қалғанда, бiр бүктелген мың теңгелiктер көзiне оттай басылды.
Терезенiң пердесiн өмiрiнде дәл бүгiнгiдей тез ысырып жаппаған болар.
...
ЖҰМА. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Бүгiн оған табиғат көрiнiсi емес, жаюлы дастархан елес бердi. Арақ-шарап, түрлi салат толы үстел үстiнен қасиеттi нан көрiнбедi...
Ол ертемен кафеге барып, тыңқия тойып, тамағын ащы суға тырнатқан соң, “жұмыс орнына” тартты. Кешегi келiспей қойған келiншектерге: “Кеселiңнiң емi осы ғой, мiне, қылғыт!”- деп уысындағы ақшаны лақтыра бердi, лақтыра бердi. Ол бүгiн жатақханаға түн ортасы ауа әрең жеттi. Теңселе басып, төсегiне құлады.
Терезенiң пердесiн жартылай жабуға ғана шамасы жеттi.
...
СЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Таң рауандап атып келедi екен. Апыр-ау, мынау таң емес, қызыл қан ғой!..
Ол бүгiн төсектен басын әзер көтердi. Басы мең-зең. Қалтасын қарманып едi, соқыр тиын да таппады. Не iстеп, қайда жұмсағаны да есiнде жоқ. Ауыр тартқан басын қос қолымен қысып, көшеге шықты. Бұрылыстағы кафеге кiрiп, арақ сұрады. Ақшасын төлеместен қашуды ойлаған ол айқара ашылған есiкке ұмтылғанда, күзетшi кесе-көлденең тұра қалды. Оны көкiректен соғып құлатып, бөтелкемен басқа қойып қалды. Шағылған шөлмек шыңылы мен күзетшi ыңқылы қатар естiлдi.
Терезенiң пердесi бүгiн күн батпастан-ақ ысырылған едi.
...
ЖЕКСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Бiрақ, бүгiн ол ештеңе де көре алмады. Айна бетiн қалың тұман басқандай...
Бүгiн ол базарға барып, бiраз жұмыс iстегiсi келдi. Түсi оңған жасыл жейдесiн үстiне iлiп, жүгiре жөнелдi. Аялдамаға қарай бұрыла бергенi сол едi, кешегi күзетшi кезiгiп қалды. Қолында – жалаңдаған өткiр кездiк...
Бұл күнi... терезенiң пердесi жабылмай қалды.
Олжуыла-жуылатүсi оңғанжасылжейдесiнүстiнежапсырдыда, жүгiрежөнелдi. Бағыты– Сейфуллинкөшесi. Қолтығынақысыпкелгенқарадорбасынжанындағыталбұтағынаiлiпедi, сырғитүсiпсауетеқалды. Талекешталдамұныжатсынады, артықкөредi. Оныңүркеккөздерi төңiректi тiнткiлейбастады. Анадайдатоптаныпқартақызығынатүскендербұғанауылдыңашқұрсақазутiситтерiндейелестепкеттi. Дабырласып, даурығысыпбiр-бiрiнiңқоңетiнжұлыпжеугедебар. Мұныкөргенолөзiнбұралқыиттейсезiндi. Қайырымдыбiреумүжугесүйектастаса, анақызылкөздербұғанбұйыртпасыанық. Кешкешейiнкөшекүзетiп, нәртатпастанжатақханағакепжығылды.
Терезенiңпердесiнысырыпжапты.
...
СЕЙСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Биiк болса да, жемiс бермейтiн талдар көрiндi. Күн мен желден қорғар саясы болғанымен, жапырағын шайнамасаң, жұғым бермейдi...
Ол тысқа шығып, турасынан аялдамаға тартты. Хабарландырулар тақтасына алыстан көз тiгiп едi, жанарына сарғайып бiткен сайлау қағаздары iлiндi. Оның бiр сәт додаға түскен дөкейлердiң күн қақтаған кескiндерiн қызықтағысы келiп кеттi. Жақын барғанда ғана байқады, үгiт үнпарақтарының үстiне түнгi клубқа күндiзгi күзетшiлiкке шақырған жапырақтай жарнама жапсырылған екен. Ол iштей “Е-е-е, депутаттарымыз жұмысты осылай тауып бередi екен ғой” деп күлдi. Жымиысында ащы ызаның табы бар едi.
Күзетшiлiк қызметке тез келiстi. Кешелi берi нәр сызбаған қарынның бұлшықетке берер қайраты қайсы? Iздегенi де осындай жеңiл жұмыс болатын. Кешкiлiк қанағатсыз қарынды бiр тойдыруға да жеткiлiксiз тиын-тебенiн уыстап, жатағына оралды.
Терезенiң пердесiн ысырып жапты.
...
СӘРСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Ерке күй тербеген егiстiк алқабы елестеп кеттi...
Ол бүгiн бақытын базардан iздедi. Өгiз өмiр. Тай-тай жүк тиелген ауыр арбамен арпалысып бақты. Дегенiне көнбеген көлiкпен күрес көп қиналтты. Әйтсе де ол бүгiн ерекше бақытты едi. Тапқаны пұл болып жарытпағанымен, ең бастысы таза еңбектiң наны болатын.
Терезенiң пердесi бүгiн баппен ысырылды.
...
БЕЙСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Бүгiн оған тағы медиен дала көрiндi. Тек көз ұшында жемiсi жерге төгiлген алма ағашы бұлдырайды. Ғажап көрiнiс. Әлде... сағым ба екен?..
Ол ұйқыдан тұрғанда, денесiнiң болдырып қалғанын сезiндi. Сүйретiле басып, тағы Сейфуллин көшесiне кеттi. Орнын өткендегi топ төбеттен аулақ сап, оңаша жердегi үйдiң iргесiне құйрығын басты. Түс ауа жергiлiктi нәзiк жынысты тұрғындар – түнгi көбелектер пайда бола бастады. Оның күлкiсi келдi. “Бұ шiркiндердiң де қызметi тәулiгiне 24 сағат болып кеткенi ме?”. Алайда әлгiлердiң ашық-шашық денелерiне көз тастап отырып, ойы он құбыла бердi. өзiн нар мiнез санап жүргенiмен, нәпсiсiнiң алдында қара құл екенiн ендi ғана сезiндi. Ақырында, бiрiн ақшасыз-ақ айналдырып көрмек боп едi, онысынан түк те шықпады. Құр әуремен күндi ұясына батырып, қайтып келе жатқанда әйелдердiң шағын сөмкесiн тауып ала қойғаны. Iлiп әкеттi. Тар мекенiне жетiп, сөмкенi ашып қалғанда, бiр бүктелген мың теңгелiктер көзiне оттай басылды.
Терезенiң пердесiн өмiрiнде дәл бүгiнгiдей тез ысырып жаппаған болар.
...
ЖҰМА. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Бүгiн оған табиғат көрiнiсi емес, жаюлы дастархан елес бердi. Арақ-шарап, түрлi салат толы үстел үстiнен қасиеттi нан көрiнбедi...
Ол ертемен кафеге барып, тыңқия тойып, тамағын ащы суға тырнатқан соң, “жұмыс орнына” тартты. Кешегi келiспей қойған келiншектерге: “Кеселiңнiң емi осы ғой, мiне, қылғыт!”- деп уысындағы ақшаны лақтыра бердi, лақтыра бердi. Ол бүгiн жатақханаға түн ортасы ауа әрең жеттi. Теңселе басып, төсегiне құлады.
Терезенiң пердесiн жартылай жабуға ғана шамасы жеттi.
...
СЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Таң рауандап атып келедi екен. Апыр-ау, мынау таң емес, қызыл қан ғой!..
Ол бүгiн төсектен басын әзер көтердi. Басы мең-зең. Қалтасын қарманып едi, соқыр тиын да таппады. Не iстеп, қайда жұмсағаны да есiнде жоқ. Ауыр тартқан басын қос қолымен қысып, көшеге шықты. Бұрылыстағы кафеге кiрiп, арақ сұрады. Ақшасын төлеместен қашуды ойлаған ол айқара ашылған есiкке ұмтылғанда, күзетшi кесе-көлденең тұра қалды. Оны көкiректен соғып құлатып, бөтелкемен басқа қойып қалды. Шағылған шөлмек шыңылы мен күзетшi ыңқылы қатар естiлдi.
Терезенiң пердесi бүгiн күн батпастан-ақ ысырылған едi.
...
ЖЕКСЕНБI. Ол жанарын жарық айнаға қадады. Бiрақ, бүгiн ол ештеңе де көре алмады. Айна бетiн қалың тұман басқандай...
Бүгiн ол базарға барып, бiраз жұмыс iстегiсi келдi. Түсi оңған жасыл жейдесiн үстiне iлiп, жүгiре жөнелдi. Аялдамаға қарай бұрыла бергенi сол едi, кешегi күзетшi кезiгiп қалды. Қолында – жалаңдаған өткiр кездiк...
Бұл күнi... терезенiң пердесi жабылмай қалды.
Nurbolat Amanzholov,
25-01-2012 09:00
(ссылка)
Қара бұлт (шағын әңгіме)
Бақыт басын жастықтан әрең көтердi. Көздерi бұлаудай боп iсiп кеткен. Таңға жақын бiр-екi сағат қана ұйқтағанымен, тым бастығырылып қалыпты. Жайсыз түс көрген секiлдi, есiнде жоқ. Еске түсiргiсi де келмедi. Үй-iшi алакөлеңке екен. Әлсiз денесiн ерiксiз сүйрете балконға беттедi. Түнiмен жаңбыр жауған болатын. Көктi көмкерген қалың бұлттың әлi тiгiсi сөгiлмептi.
...
Бақытқа бұлт үнемi қайғы әкелетiндей көрiнетiн. Анасының айтуы бойынша, бұл өмiрге келетiн күнi де аспанды қара бұлт жапқан екен. Үйде жалғыз қалған ана тыстағы дүние-мүлiктi жаңбырдан қорғалап жүрiп, iшiне күш түсiрiп алды ма, кешкiлiк қатты толғақ қысады. Сол түнi көршi кемпiрдiң дем-демiмен жетi айлығында осы Бақытты босаныпты. Уақытынан ерте туылған сәби аурушаң боп өстi. Ауылдың шаң-құмы, желi де балаға жақпайтын. Қызының қамын ойлаған әке үй-iшiн қалаға көшiрiп әкелген-тiн.
Бақыттың денсаулығы қалада да жақсарып кете қоймады. Сәл қатты жүрсе болды, басы айналып, ентiгiп қалады. Әсiресе, бұлтты күндерi қызуы көтерiлiп, түнiмен сандырақтап шығатын. Қара бұлт Бақыттың тек денсаулығы мен көңiл-күйiне ғана емес, тағдырына да таңулы тұрғандай. Неге екенi белгiсiз, мұндай күндерi алға басқан аяғы артқа кете бередi. Мектепте де аспан түнерген күнi мұғалимадан мақтау естiп көрген емес. Недостарыменренжiсiп, некерегi табылмай, әйтеуiр, жолыболмайтын.
Тек кешегi күн... Жас қыздың өмiрiне деген қара қазандай өкпесiн быт-шыт қып талқандып, тағдырын түбегейлi өзгертiп жiбергендей едi.
Бұл күн де бұлтты болатын. Бiрақ, бүгiнгi бұлт Бақытқа ерекше сұлу көрiндi. Түсiнiксiз бiр сезiм оны көк жүзiне телмiрттi де қойды. Жанары биiкке қадалған ару желмен жалаңаштанып қалған талдың тамырын байқамады. Қатты жығылды. Қос алақаны мен оң аяғының басы тыз еткенiн сездi.
-Бәрi алдамшы... Аузынан ытқыған ыстық леппен бiрге жанарынан екi-үш тамшы жас үзiлiп те түстi. Шиедей ернiнде тұрып қалған жасты сүйрiктей саусағымен сүртiп жатқанда, жанына бiреу таянғанын сездi. Жалт бұрылғанда дәл алдында қолын ұсынып жас жiгiт тұр едi. Бақыт жiгiттiң жүзiнен көз ала алмай қалды. Мiне ғажап! Әлгiнде ғана бұлт бетiнен көрген сұлулықтың жiгiттiң жанарында жасырынулы тұрғанын байқады. Не деген ұқсастық! Не деген сұлулық! Бақыт тiптi бiр сәт аяғының ауырғанын да ұмытып кеткендей болды. Тек содан соң ғана көп қадалып қалғанына ұялды ма, тезiрек тұруға ұмтылды. Мұнысына болмаған жiгiт оны қаңбақша үйiрiп, көтерiп алды. Бақыт бейтаныс жанның құшағында мұздай ерiп, талықсып бара жатқанын сездi. Жiгiт оны жақын ауланың орындығына отырғызды да, керi айналып, жоқ болды. “Қайда кеттi?” деп алаңдағанша болмады, тез оралды. Қолында - екi балмұздақ. Бiреуiн ашып, қызға ұсынды да, келесiсiн өзi жеместен Бақыттың күмпиiп iскен тобығына баса қойды.
Есiмi – Арман екен. Бақыттан есiмiн, үй-жайын сұрағанда, бұл бетмоншақтанып, берекесi кете бердi. Сұрағына жөндi жауап та бере алмады. Арман такси тоқтатып, үйiне жеткiзiп салды. Бесiншi қабатқашейiнкөтерiптеапарды.
БұлоқиғадансоңАрманкүнделiктi кеп, Бақыттыңхал-жағдайынсұрапкететiнболды. Қызықтыәңгiмелерiменқыздыкөңiлдендiрiпкететiн. Бақытжiгiтпентанысқаннанкейiнқұлпырып, ашылатүстi. Баяғытоңмiнезқалпыұмытболғандай. Оғанендi аспандыешқашанбұлтторламайтындайкөрiндi. Алтынкүнмәңгiлiкжарқырап, нұрынтөгiптұрарболсакерек.
Арман бүгiн де келдi. өзi аса көңiлдi. Әдеттегiдей қыздың денсаулығын сұрап, әзiлдерiн де айтып отырды. Тек кетерiнде ғана төс қалтасынан бiр жапырақ қағаз шығарып қызға ұсынды. Бұл – шақыру билетi болатын. Иә, Арман үйленгелi жатыр едi...
Бұл күнi Бақыт түнiмен булығып, жылап шықты...
...
...Бақыт әлi балконда тұр. Бет-әлпетiнен ауыр сырқат табы сезiлгендей. Томсырайып, түнерiп алған қара бұлтқа жақындай түскiсi келдi. Орындық үстiне шығып, балконға асыла бердi. Қосқолынкөккесозып:
-Не кiнәм бар саған, қара бұ-ұ-ұлт! - деп ышқына шыңғырды. Арудың өксiкке толы сөздерiн үйiрiле соққан жел iлiп әкеттi. Кенет, қыздың ауру аяғы икемге келмей, орындығы шайқатылып кеттi. Бақыттың көз алдында – аспан төңкерiлiп бара жатты...
...
Бақытқа бұлт үнемi қайғы әкелетiндей көрiнетiн. Анасының айтуы бойынша, бұл өмiрге келетiн күнi де аспанды қара бұлт жапқан екен. Үйде жалғыз қалған ана тыстағы дүние-мүлiктi жаңбырдан қорғалап жүрiп, iшiне күш түсiрiп алды ма, кешкiлiк қатты толғақ қысады. Сол түнi көршi кемпiрдiң дем-демiмен жетi айлығында осы Бақытты босаныпты. Уақытынан ерте туылған сәби аурушаң боп өстi. Ауылдың шаң-құмы, желi де балаға жақпайтын. Қызының қамын ойлаған әке үй-iшiн қалаға көшiрiп әкелген-тiн.
Бақыттың денсаулығы қалада да жақсарып кете қоймады. Сәл қатты жүрсе болды, басы айналып, ентiгiп қалады. Әсiресе, бұлтты күндерi қызуы көтерiлiп, түнiмен сандырақтап шығатын. Қара бұлт Бақыттың тек денсаулығы мен көңiл-күйiне ғана емес, тағдырына да таңулы тұрғандай. Неге екенi белгiсiз, мұндай күндерi алға басқан аяғы артқа кете бередi. Мектепте де аспан түнерген күнi мұғалимадан мақтау естiп көрген емес. Недостарыменренжiсiп, некерегi табылмай, әйтеуiр, жолыболмайтын.
Тек кешегi күн... Жас қыздың өмiрiне деген қара қазандай өкпесiн быт-шыт қып талқандып, тағдырын түбегейлi өзгертiп жiбергендей едi.
Бұл күн де бұлтты болатын. Бiрақ, бүгiнгi бұлт Бақытқа ерекше сұлу көрiндi. Түсiнiксiз бiр сезiм оны көк жүзiне телмiрттi де қойды. Жанары биiкке қадалған ару желмен жалаңаштанып қалған талдың тамырын байқамады. Қатты жығылды. Қос алақаны мен оң аяғының басы тыз еткенiн сездi.
-Бәрi алдамшы... Аузынан ытқыған ыстық леппен бiрге жанарынан екi-үш тамшы жас үзiлiп те түстi. Шиедей ернiнде тұрып қалған жасты сүйрiктей саусағымен сүртiп жатқанда, жанына бiреу таянғанын сездi. Жалт бұрылғанда дәл алдында қолын ұсынып жас жiгiт тұр едi. Бақыт жiгiттiң жүзiнен көз ала алмай қалды. Мiне ғажап! Әлгiнде ғана бұлт бетiнен көрген сұлулықтың жiгiттiң жанарында жасырынулы тұрғанын байқады. Не деген ұқсастық! Не деген сұлулық! Бақыт тiптi бiр сәт аяғының ауырғанын да ұмытып кеткендей болды. Тек содан соң ғана көп қадалып қалғанына ұялды ма, тезiрек тұруға ұмтылды. Мұнысына болмаған жiгiт оны қаңбақша үйiрiп, көтерiп алды. Бақыт бейтаныс жанның құшағында мұздай ерiп, талықсып бара жатқанын сездi. Жiгiт оны жақын ауланың орындығына отырғызды да, керi айналып, жоқ болды. “Қайда кеттi?” деп алаңдағанша болмады, тез оралды. Қолында - екi балмұздақ. Бiреуiн ашып, қызға ұсынды да, келесiсiн өзi жеместен Бақыттың күмпиiп iскен тобығына баса қойды.
Есiмi – Арман екен. Бақыттан есiмiн, үй-жайын сұрағанда, бұл бетмоншақтанып, берекесi кете бердi. Сұрағына жөндi жауап та бере алмады. Арман такси тоқтатып, үйiне жеткiзiп салды. Бесiншi қабатқашейiнкөтерiптеапарды.
БұлоқиғадансоңАрманкүнделiктi кеп, Бақыттыңхал-жағдайынсұрапкететiнболды. Қызықтыәңгiмелерiменқыздыкөңiлдендiрiпкететiн. Бақытжiгiтпентанысқаннанкейiнқұлпырып, ашылатүстi. Баяғытоңмiнезқалпыұмытболғандай. Оғанендi аспандыешқашанбұлтторламайтындайкөрiндi. Алтынкүнмәңгiлiкжарқырап, нұрынтөгiптұрарболсакерек.
Арман бүгiн де келдi. өзi аса көңiлдi. Әдеттегiдей қыздың денсаулығын сұрап, әзiлдерiн де айтып отырды. Тек кетерiнде ғана төс қалтасынан бiр жапырақ қағаз шығарып қызға ұсынды. Бұл – шақыру билетi болатын. Иә, Арман үйленгелi жатыр едi...
Бұл күнi Бақыт түнiмен булығып, жылап шықты...
...
...Бақыт әлi балконда тұр. Бет-әлпетiнен ауыр сырқат табы сезiлгендей. Томсырайып, түнерiп алған қара бұлтқа жақындай түскiсi келдi. Орындық үстiне шығып, балконға асыла бердi. Қосқолынкөккесозып:
-Не кiнәм бар саған, қара бұ-ұ-ұлт! - деп ышқына шыңғырды. Арудың өксiкке толы сөздерiн үйiрiле соққан жел iлiп әкеттi. Кенет, қыздың ауру аяғы икемге келмей, орындығы шайқатылып кеттi. Бақыттың көз алдында – аспан төңкерiлiп бара жатты...
Nurbolat Amanzholov,
20-01-2012 14:02
(ссылка)
Сұрақ-жауап...
Адам өмірі сұрақ пен жауаптан ғана тұратындай... Өзіңіз айтыңызшы, сұрақ қоймаған, жауап бермеген бір күніңіз бар ма? Жоқ шығар... Ұйқыдан тұра сап өзімізге сұрақ қоямыз: «Бүгін не істеймін?».. Одан тұрып туыстарымызға сауал тастаймыз: «Қалай ұйқтадың?».. Тысқа шықсаң тағы сауал-жауап:
-Қалайсың?..
-Жақсы. Өзің?..
Осылай күні бойы... Осылай күн сайын... Жатарда тағы кеп өзімізге сұрақ қоямыз: «Бүгін не істедім?»... Соңғы сұрауды Аллаға тастап ұйқыға кетеміз: «Уа, Жаратқан, жар бола гөр!»..
Мұның бәрі бер жағы ғана. Бұрын Жаратушыға, өзімізге және жанымыздағыларға сауал тастаушы ек, қазір сұрағымыз да, жауабымыз да көбейген. Алысты жақындатқан телефон, ғаламтор пайда болуымен жебе сұрақтар мен қалқан жауаптар – ең қарқынды қолданысқа түсті емес пе? Кейде тіпті, қатты шаршатады. Өз сұрағыңа өзің жауап таппай жүргенде, жан-жағыңнан мың сауалға көміп жатса, батпаққа батып жатқандай сезінесің өзіңді... Жауап таппай әбен қиналып, жан қысылғанда ақыры араша тілеп, Аллаға тағы сұрақ қоясың...
Әйтеуір сұрақ көп, жауап аз. Қызығы, мәңгіліке аттанғанда алдымыздан тағы да Алланың сұрағы тосады ғой. Жауабымыз оған әсте дайын болуы қажет. Сірә, Жаратқан соған дайындалу үшін де бұл жалғанды сұрақ-жауаптан әдейі жаратып қойған сықылды. Қызығы, алдамшы дүние адамдары да әртүрлі. Біреу сұрақ қоюға шебер, бірақ жауабын іздемейді. Келесілері жалғанның сұрақтарына жауап іздеп әуре. Әйтеуір, диалог додасында жауабын таппай қалып жатқан сұрақтар көп-ақ. Оның жауабын кім бермек?
Белгілісі біреу ғана: бұл дүниеде жауап іздеп ұмтылмағанның СОҢҒЫ сұраққа жауап табуы тым қиын болмақ...
-Қалайсың?..
-Жақсы. Өзің?..
Осылай күні бойы... Осылай күн сайын... Жатарда тағы кеп өзімізге сұрақ қоямыз: «Бүгін не істедім?»... Соңғы сұрауды Аллаға тастап ұйқыға кетеміз: «Уа, Жаратқан, жар бола гөр!»..
Мұның бәрі бер жағы ғана. Бұрын Жаратушыға, өзімізге және жанымыздағыларға сауал тастаушы ек, қазір сұрағымыз да, жауабымыз да көбейген. Алысты жақындатқан телефон, ғаламтор пайда болуымен жебе сұрақтар мен қалқан жауаптар – ең қарқынды қолданысқа түсті емес пе? Кейде тіпті, қатты шаршатады. Өз сұрағыңа өзің жауап таппай жүргенде, жан-жағыңнан мың сауалға көміп жатса, батпаққа батып жатқандай сезінесің өзіңді... Жауап таппай әбен қиналып, жан қысылғанда ақыры араша тілеп, Аллаға тағы сұрақ қоясың...
Әйтеуір сұрақ көп, жауап аз. Қызығы, мәңгіліке аттанғанда алдымыздан тағы да Алланың сұрағы тосады ғой. Жауабымыз оған әсте дайын болуы қажет. Сірә, Жаратқан соған дайындалу үшін де бұл жалғанды сұрақ-жауаптан әдейі жаратып қойған сықылды. Қызығы, алдамшы дүние адамдары да әртүрлі. Біреу сұрақ қоюға шебер, бірақ жауабын іздемейді. Келесілері жалғанның сұрақтарына жауап іздеп әуре. Әйтеуір, диалог додасында жауабын таппай қалып жатқан сұрақтар көп-ақ. Оның жауабын кім бермек?
Белгілісі біреу ғана: бұл дүниеде жауап іздеп ұмтылмағанның СОҢҒЫ сұраққа жауап табуы тым қиын болмақ...
Умиттин жана таны
Үміттің жаңа таңы
Шіркін, солай болса гой....!
Мен сені сағындым! Сенің енді жер
бетінде жоқ екеніңе, енді сені қайтып көрмейтініме еш сене алмаймын! «Арай
қайтыс боп кетті...» деген хабарды естіп тұрып, сенбегенмін. Ақыл санаммен
өзіңнің қысқа ғұмырыңның қиылғанын қабылдағаныммен, сені қабірге қимағам. Үнемі
айналасын күлкіге орап жүретін көңілді бейнең ап сәтте үйілген топыраққа
айналатынына сене алмағанмын.... Тіпті, ендігі бейнең топырақ үйіндісі екенін көрмеу үшін, зиратыңа барғым
келмеген... Кім білсін, жүрегімнің түкпірінде «Арай тірі, баяғыдай алыста,
басқа қалада. Жер бетінде тіршілік етіп жүр» деген жалған сенімімді жұбаныш
еткім келген болар...
Қарашаның жиырма алтысы, күн
сенбі болатын. Мен кезекті емтихандарымды тапсырып жүргенмін. Сол күні соңғысы
еді. Кешкі алты жарымға поезға билет алып қойғанмын, Алматыға қайтпақпын. Билет
сұрақтарын тағы бір шолып өтіп, жауаптарымды пысықтап алу мақсатымен оқу
залында отырғанмын. Ұялы телефоным шырылдап қоя берді. Зияш көкемнің есімі
шығып тұр екен, ойымда дәнеңе жоқ, тұтқаны көтердім. Амандық саулық сұрасқан
соң, «қазір Алматыға келдім. Арай кеше реанимация бөліміне түсіпті. Көңілім
қобалжып тұр. Өзімен сөйлеспегелі екі-үш күн болып еді...» деп даусы дірілдеп
кетті. Әдеттегі ана жүректің алаңдауы деп қабылдаған мен, бірден басу айта
жөнелдім. «Алаңдамаңыз, маған кеше хабарласқан. Дене қызуының көтеріліп тұрғаны
болмаса, бәрі жақсы» дегенін тәптіштеп айтып жатырмын. «Онда қазір ауруханаға
барамын, мән-жайды білген соң, өзіңе хабарласамын ғой»,- деп тұтқаны қойды.
Ойым онға, санам санға бөлініп, әдеттегідей Алладан тілеу тілей бастадым. «Е,
Алла! Арайға қорған бола көр. Амандық бере көр, аурудан айықтыра көр!» іштей
қайталай бердім. «Кеше сөйлескенде жап- жақсы еді ғой» деп телефондағы
әңгімемізді оймен бір шолып өттім. «Қашан келесің?»,-- деп қайта-қайта сұраған.
Соңғы емтихан қалғанын айтып, екі күннен соң жетем деп қуантып едім. «Ләйлә,
осы мен өліп қалатын сияқтымын...» деп қалғаны санама сарт ете түсті. Мән бермеппін.
Себебі «өлім» туралы ой менде мүлде болмаған еді, Арайдың аурудан айығып, тік
тұрып кететініне сенімім зор болатын. Әлгі сөзіне ұрсып бергем, енді есіме
түсті. «Құдай үшін, Арайжан, жақсы ой ойлап, жақсы сөз сөйлеші...» Өз
күдігімнен мазам кете бастады. Жүрегімнің соғуы жиілеп, Алматыға қарай ұшып
кеткім кеп тұр. Амал жоқ. Дегбірім қашып, телефонға қарай бердім. Өзім
хабарласуға батылым барар емес. Емтиханның басталғаны сол еді, телефоным
айқайлап қоя берді. Әпкем екен. «Арай қайтыс болып кетіпті....»
Мүмкін емес! Ойымнан осы сөз
кетпейді. Қостанайдан Алматыға қарай сырғып келе жатқан жүрдек пойыздың жүрісі
тым бәсең секілді. Жылай-жылай көзім ашылмай қалған... Сонда да көңіл шіркін
сенбейді. «Мүмкін «комада» жатқан шығар... Дәрігерлер қателесуі мүмкін ғой.
Тірілетін шығар. Аллам-ау, сенің құдіретіңде шек жоқ қой, өтінем сенен, Арайды
тірілтші...» Сеніммен тіледім. Телефон шырылдаса, «Арай тірілді!» деген қуанышты
дауысты еститіндей болып, сол хабарды асыға күттім. Өкінішке қарай, Арайдың
тірілгенін емес, қаралы топтың ауруханадан сүйекті алып, ауылға аттанғанын
естідім.
Сен кеткелі, білесің бе, өлімнен
қорықпайтын болдым. Ата-әже, көрші,
ауылдас ағайындардың өмірден қайтқанына шын қайғырсам да, дәл қазіргідей
қиналмаппын. Сұм ажалдың «ақ жарқын Арайды» алып кеткеніне қайранмын... Араша
түскім келеді, шарасыздығыма күйінем. Телефонымда сақталған есімің мен номеріңе
қарай берем, өшіруге батылым бармайды. Агенттегі соңғы жазулар... Өшіре алар
емеспін! Өмірде жоқ екеніңді сезінген сайын «шынымен өмір не үшін керек?
Мәнсіз, мағынасыз! Ұлы мақсаттың өзі жоққа айналады...» Өзің қайтқалы өлімді
жиі ойлап жүргенмін. Түсіме кірдің. Төт жолдың торабында тұр екенмін. Ары-бері
зулаған көп көлік... Үлкен тас жолдың арғы бетінен өзіңді көріп қалыппын.
«Арай, Арай!»,- деп қол бұлғап, шақырып жатырмын. Өзіңе қарай жүгіргім-ақ кеп
тұр, көп көлік мүмкіндік бермейді. «Кетіп қалмаса екен деп» жолдың арғы беіне
өтуге ұмтыламын. Еш көлік жол беретін
емес. Қарап тұрдың да, «келме!» деп айқайладың. Даусың тура жанымнан шыққандай
анық естілді. Тағы да «келме!» деп қол бұлғадың да ары қарап, кетіп қалдың. «Неге
тоқтамады?» деп мұңайып қарап тұрып оянып кеттім... «Өмір сүруім керек екен
ғой» деп жорыдым да, күш жинауға тырыстым... Ойымды жинақтап, ата- анамның
үміті екенімді есіме алдым. Олардың үмітін үзіп, өзектерін өртеуге еш хақым
жоқ! «Басы қараның бары игі» дегенді анамнан жиі естуші едім. Тіршілік етуім
керек...
Бүгін тағы түсіме кірдің.
Дүниеден озғаныңа көп уақыт болмаса да, екінші рет өзіңмен түн құшағында түс
әлемінде қауыштым. Қуанышымда шек жоқ, мәзбін. Себебі сен «о дүние» әлемінен
қайтып келген екенсің деймін. Баяғыдай көңілдісің. «Қайтып келдің?» деп сұрап
жатырмын, «қайтып кетуің мүмкін бе?» деген көңілімнің күдігін кетіру үшін.
«Білмеймін, бір ата келді де, орныңнан тұр, сені үйіңе апарып тастауға келдім
деп, мені жатқан жерімнен көтеріп алды да, үйдегі төсегіме алып келіп жатқызды»
дейсің. «Еш жерің ауырмай ма? Жазылып келдің бе?» деп жатырмын, тағы да «қайтып
кетпесе екен» деген тілекпен... «Денем жеп-жеңіл» дейсің күліп. Қуанып анаңа
барыппын. «Айттым ғой, Құдайдың құдіретінде шек жоқ! Арайдың қайтып келуі
мүмкін деп айтып едім гой. Есіңізде ме, Арайды ұрысқым келеді деуші едім
ғой «емделем деп ауруханаға кіріп кетіп,
қайтып шықпай қойғаны үшін, бізді алдағаны үшін...» Қазір ұрсам, енді қайтып алдамайтын болады»
деп күліп жатырмын. Сенің қайтқаныңа 40 күндік нәзір өткізудің қамына кіріскен
қалың жұрт маған қарап, «иа, иа Алланың құдіретінде шек жоқ!» деп жатыр екен.
Ал анаң нәзірдің емес, өзіңнің қайтып келгеніңнің құрметіне той жасап, бауырсақ
пісіруге қамданып жатыпты. Өзіңді сағынғаным соншалық, жүгіріп барып, құшақтап
жатырмын. «Шынымен еш жерің ауырмай ма, келші арқаңды ұқалап берейін» деп баяғы
әдетімше жауырыныңа массаж жасауға кірісіппін. «Сен енді өлім туралы ойламашы,
біз ұзақ өмір сүреміз, нағашы апам секілді 83-84 жасқа жетеміз» десем, сен мәз
боп күлесің де: «83-84 жас деген тым ұзақ емес пе, алжысақ қиындау ғой» дейсің,
әдеттегі қалжыңыңа басып. Сенің сөзіңе күліп жатып оянып кеттім. Ұйқым шайдай
ашылды. Өңім секілді... Қараңғы бөлмені көрген соң ғана, түсім екенін түсіндім.
Жастығымның тұсында жатқан ұялы телефонымның сағатына үңілсем, түнгі 3-тен 10
минут өтіпті. Фатиханы біраз қайталап, өз-өзіме келгендей болдым. «Сағыныштан
қиналып жүргендіктен шығар түсіме енгені» деп жорамалдап қойсам да «шынымен
тірілсе, қалай болар еді?» деген сұраққа жауап іздеп, қиялдап кеттім. «Өлген
адамның қайта тірілуі» көңілде қорқыныш оятады екен. Арай шынымен қайтып келсе,
оның қасына жан адам жоламас еді-ау... Түсімдегідей мәз боп, құшақтап, қайта
тірілуімен құттықтай алар ма едім...? Көңілдегі қорқыныш басқа әлемге тән
адамды бұрынғыдай қабылдауыма мүмкіндік бермес еді-ау... Күтпеген жерден Арайды
арамыздан алып кеткеніне Құдайға қатты ренжігем... Күпірлік екенін біле тұра,
Алланың қаталдығына таң қалғам... Құлынынан айрылған ана жүрегінің езілгеніне
еш ем таба алмап едік. Кеудеге толған өксіктен арыла алмай, жылай бергем, жылай
бергем... Түсімді ой елегінен бір өткізіп, Құдайдан кешірім сұрадым. «Қимай
қиналғаным рас, сағынғаным рас. Пендеңе жылы жүрек берген соң, оның жағдайын
өзің ғана түсінесің... жақсы көруді ерекше етіп жаратқан Раббым-ау, мені сөге
көрме! Өзіңе ренжіп қалсам, жақынымды жақсы көргендіктен ғана. Шын мәнінде,
Арайды сен менен көрі артық жақсы көретініңді ойламаппын. Жанын жәнәтта етіп,
менің өзіңе деген өкпе-назымды кешіре көр. Құдайдың әміріне құлдық еттім» деп
дұға еттім. Бөлемнің қайтыс болғанына сенбегендіктен құран да бағыштай
алмағанмын. Әкемнің арнайы пісірілген жеті нанды ортаға қойып, дастархан
басында құран оқып, әдеттегі о дүниелік болған ата-әжелеріміздің есімдерінің
арасынан Арайдың есімін атаған кезде жүрегімді біреу тіліп жібергендей болған,
жылап жібергенмін. «Мүмкін емес! Арай тірі...»
Сосын іштей, «Арай, мен сені
жібердім. Жатқан жерің жайлы болсын!» деп бөлеммен тұңғыш рет қоштастым... Ұлы
емші уақыттың көмегімен қайғым ұмытылар...Бірақ кеудеме өксік боп тығылған ащы
зар мен мұңға толы сағынышқа қалай ем тапсам екен?! Сенің жарқын бейнеңді ұмыту
мүмкін емес!!!
Жасымнан жастығым суланып
қалыпты. Орнымнан турып, бетімді салқын сумен шайдым. Баяғыдай емес, зілдей
ауыр күйіктен арылғандаймын, байқалмайды. Сергіп қалғандаймын. Таң атып келе
жатқан уақыт. Мен тағы да үміттенуге тырыстым. Тағы да болашақтан жақсылық
күтуге, ертеңімнің жарқын болатынана сенгім келді. Сол сәтте шырылдап қоя
берген «оятқыштың» даусы күмбірлеген өмір күймесінің көңілді күйіндей әсер
етті. Төсегімнен тұрып... сән салтанат құрған өмір күймесіне қайта енгендей
болдым.
Айгуль БОЛАТХАНКЫЗЫ,
22-12-2011 15:49
(ссылка)
НЕГЕ ЕКЕН…
Кейінгі кезде мені таңғалдыратын деймін бе,
қамықтыратын деген дұрысырақ па, әлде қайран қалдыратын деуге бола ма – әйтеуір
өзіме түсініксіздеу бір күй кешіп жүрмін. Ойланып, анығы ойналдырып жүрген
ойымды ортаға салып көрейін...
«Спорт десе, ішкен асымды жерге қоямын» деу
артығырақ болар, бірақ үлкен жарыстарда, әлемдік додаларда намысымызды қорғап
жүрген спортшыларымыз жайлы қалт жібермей оқуға, телеарналардан көруге тырысып
бағам. Соның бірі – Францияда ауыр атлетикадан өткен әлем чемпионатындағы
ауыратлетшілеріміздің өнері. Ильяның өнерін де, марапаттау сәтін де
тамашаладым. «Зілтемірді саусағында ойнатқан» (Есей Ж) құрыштай құдірет иесі Париждің төрінде еркелеп жүріп-ақ,
қарсыластарын жеңіп кетті. Ерік-жігері мықты жігіт: «Жеңісімді
Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығына арнаймын», – деп қайта-қайта айтып өтті
марапаттау басталғанша. Ал марапаттау сәтінде… Көзінің жасын жасырған жоқ,
жылады… Бұл – жай толқу емес, көмейге кептелген ащы өксіктің ыстық жас болып,
жанардан сырғанағаны… Бұл арда ұлдың, атақты чемпионның (Олимпиада чемпиондарының саусақпен санарлық
екенін ұмытпайықшы) еркелігін
көтермей, сан-саққа жүгірткенімізге налығанының белгісі еді. Тау көтерген
Толағайдай ұлдың бұл босауы – баршаны мойындатқаны болатын… Ертеңінде
«Илья неге жылады» деп басылымдар жарыса жазып жатты… Қазақ топырағында
ержетіп, қазақ Тәуелсіздігінің 20 жылдығына жеңісін арнаған батыр Илья
қазақтың намысын қорғап жүргенде… қазақтардың руға, жерге бөлінгені
аздай, дінге бөлініп, тапа-талтүсте бірін-бірі атып, жарылып жатқаны
өкінішті-ақ...
*** *** ***
«Бізді қорғайды, қарапайым халыққа қорған
болады» дейтін құқық қорғаушылардың бір лаңкеске «шамалары» келмей, таңертеңнен
түске дейін тайраңдатып қойғаны, сол есерсоқтың кесірінен қаншама отбасы қара
жамылғаны қалай болғаны? Құқық қорғаушылар (әсіресе ҰҚҚ қызметкерлері) жұмысқа тұрарда арнайы сынақтан өтпей ме? Ол
жерге сайдың тасындай кілең мықты жігіттер алынбаушы ма еді? Оларды кез келген
тосын жайтқа дайын болуға арнайы үйретпеуші ме еді?! Тура сол лаңкестей (Таразда тайраңдаған мықтыны осылай атауға
мәжбүрмін – А.Б.) енді тоғыз адам
болса, Таразды тұтас басып алмақ па сонда? Біздің құқық қорғаушыларымыз осынша
әлсіз болғаны ма?». Бұл – мені жұмысыма жеткізіп салған таксистің айтқаны.
Неғып екенін, несібесін қара жолдың бойында жолаушы тасымалдап тауып жүрген
қарапайым қазақ ағаның осы сөздері есімнен талайға дейін шықпай қойды....
Айтпақшы, Алматыда «қай жақтансың», «руың кім»
деп ешқашан сұрамайтын барша қазаққа есігі ашық бір үй бар. Ол – «атаңның қара
шаңырағы ғой» деп үнемі айтатын Бақытжан аға мен Зейнеп апаның отбасы… «Түсіме
кірдің сен...» деп қазір ғана Зейнеп апам хабарласты. Апаның (үлкен-кішілігімізге қарамай, санаспай,
бірімізді-біріміз сағынып іздеп, сағаттар бойы ақтарылып әңгімелесетініміз –
бөлек әңгіме) осы хабарласуы менің күйімді дөп басқандай
ма, қалай?! «Мынау пәленнің інісі», «анау түгеннің қарындасы» (жерлесі, руласы, пәленшесі, түгеншесі, әсіресе
бастықтың төңірегіндегілерге осылай қарау пайда болған заманда) деген сияқты түсініктен арылып, «әр қазақ – менің
жалғызым» дейтін ұлағатты ұғ ым қалыптасқанда, шіркін!..
Бұл
үзік ойлар Илья батырдың көзінен сырғып аққан жасына малып алған менің қауырсын
қаламыммен жүрегіме жазылып қалған болатын. Ақ қағаздың бетіне түсірудің сәті
бүгін түсті...
(көңіл
күнделігінен)
Nurbolat Amanzholov,
21-12-2011 13:38
(ссылка)
Сен оған керексің!..
Қазақтың сөзінің жаманы жоқ. Десе де айтқан адамына, айтылған ретіне қарай сол сөзді ұнатпай, тіпті жек көріп кететініміз бар. Әр адамның өзіндік мұндай сөздік қоры болады. Оны өзі елемеуі мүмкін, бірақ әркімде мұндай сөздіктің барына шүбәсіз сенемін. Бүгін, міне, менің дәл осындай қорыма жаңа сөз емес, бірден бас-аяғы түгел сөйлем қосылды. Төрт сөзден тұратын...
Айқұлақ агентте бір замандас құрбы мұңын шақты. Мұң дегені болмаса, өзін ақтауға да болмайды. Ойнап жүріп, от басқан. Обалы да біреуге емес. Ақыр аяғы не керек, жарға шықпай жатып, құрсағына «дәнек» түскен. Енді содан құтылудың амалын ойлап әлек. «Ол маған керек емес» дейді... Менің де жек көріп кеткен сөйлемім – осы болды...
Дүниедегі тепе-теңдік пе, әлде текетірес пе, осы бір құбылысқа таң қаламын. Біреулер тоңып, біреулер тойып секіретіні секілді. Кей жандар бір перзентке зар боп, пешенесіне өкпе айтып жатса, екіншілері құрсағына Жаратқан салған құдіреттен бас тартады. Баланың бірінші жүрегі жаралады. Жүректің соққаны – оның да тіршілік иесі екенінің айғағы. Демек, оның да еркі мен құқығы бар. Ол жалған да болса, жарық дүниенің ләззатын татуға құқылы. Ал бұл жазылмаған заңды аяққа таптағысы келеді кей ана деген атқа лайық еместер. Таптап та жатыр. «Ол маған керек емес» дейді. Бірақ баладан сұрады ма соны? Ауыз қуысындағы тілі жоқ болса да, жүрегінің тілі бар емес пе? Замандас құрбыма жақсы көретін сөздік қорымнан бір сөйлем жазып жібердім:
-Сен оған керексің!..
Айқұлақ агентте бір замандас құрбы мұңын шақты. Мұң дегені болмаса, өзін ақтауға да болмайды. Ойнап жүріп, от басқан. Обалы да біреуге емес. Ақыр аяғы не керек, жарға шықпай жатып, құрсағына «дәнек» түскен. Енді содан құтылудың амалын ойлап әлек. «Ол маған керек емес» дейді... Менің де жек көріп кеткен сөйлемім – осы болды...
Дүниедегі тепе-теңдік пе, әлде текетірес пе, осы бір құбылысқа таң қаламын. Біреулер тоңып, біреулер тойып секіретіні секілді. Кей жандар бір перзентке зар боп, пешенесіне өкпе айтып жатса, екіншілері құрсағына Жаратқан салған құдіреттен бас тартады. Баланың бірінші жүрегі жаралады. Жүректің соққаны – оның да тіршілік иесі екенінің айғағы. Демек, оның да еркі мен құқығы бар. Ол жалған да болса, жарық дүниенің ләззатын татуға құқылы. Ал бұл жазылмаған заңды аяққа таптағысы келеді кей ана деген атқа лайық еместер. Таптап та жатыр. «Ол маған керек емес» дейді. Бірақ баладан сұрады ма соны? Ауыз қуысындағы тілі жоқ болса да, жүрегінің тілі бар емес пе? Замандас құрбыма жақсы көретін сөздік қорымнан бір сөйлем жазып жібердім:
-Сен оған керексің!..
Nurbolat Amanzholov,
20-12-2011 09:28
(ссылка)
Өмір көпірі...
Алматыға келгелі жұлдыздардан бөлек мен аңсайтын тағы бір табиғат құбылысы бар. Ол – кәдімгі кемпірқосақ. Қалада менің туып-өскен ауылыма қарағанда жаңбыр әлдеқайда мол жауса да, Алматы үшін осы бір әдемі де, балалықты еске түсірер тәтті сағынышқа толы құбылыс – тым сирек дүние.
Қазақ сөзінің құдіретіне шек жоқ. Бірақ маған осы «кемпірқосақтың» аты ұнамайды. Бәлкім, атаудың тарихы тереңде жатқан да шығар, дегенмен мен бұл құблысты сонау сәби шақтан өзімше атаймын. «Өмір көпірі». Сірә, бала күнінде осы түрлі-түсті көпірге мінуге, үстіне шығып төңірекке көз тастауға құмартпаған жан жоқ шығар. Жеткізбесін біле тұра, көкжиекті бетке ұстап, ауылдың шаңын көтеріп, сағымды қуалағандар да көп болар. Соның бірі – мен!..
Сағым құбылыс біздің құмарға қарамайды бірақ, жеткізбес арман боп қала береді. Жеті түске қызыға, қимай қарап, біз қаламыз. Қызыл – қызғылт сары – сары – жасыл – көгілдір – көк – күлгін. Оның заңдылықтарын «физика» атты қасқабас ақсақал зерттеп, шешіп қойған шығар, маған мәлімі – түстердің дәл бұлайша үйлесім табуында да бір құпия тылсым жатыр. Жұмбақ күйде. Бала күнде бір қарттың «Дүние – дөңгелек, өмір – көпір (доға). Қай тұсынан мініп, қай тұсынан түскеніңді де білмей қаласың. Қызылды-жасылды, беу, дүние...» дегені есте қапты. Маған сонда көктегі кемпірқосақ көпір – адамның ғұмырындай болып көрінетін. Қарттың бар айтқаны сай келетін секілді. Доға іспеттес, әрі қызылды-жасылды...
Әлбетте, бүгінде есейіп, ол түстің бұл түстен өзгерек екенін әлдеқашан түсінгенмін. Десе де, бірақ адамның ғұмыры жайлы ойымнан танбадым. Өйткені, дүниеге адам қызарып келеді, бозарып қайтады. Таңертең «қызылшақа туды» деп қуанамыз, кешкілік жүрек тоқтағанда, алқызыл қан күңгірт тартып, тәнді бозартады.
Сірә, біздің «өмір көпірі жеткізбейді» дейтініміз жалған сияқты. Біз дүниеге келгенде, сол көпір үстіне топ етеді екенбіз. Тек қарт айтпақшы, өміріміз дөңгелектің қай доғасын құрайтынын білмейміз. Біреудің көпірі ұзын, біреудікі – қысқа. Бірақ бәрінің алдында жеті түсті жол тұрады. Қызылынан бастап, күлгініне шейін – бәрімен жүріп өту – өмір заңдылығы. Ал қайсы жолда ұзақ жүру – өзіңнің қолыңда. Ең қызық та қиыны – өзіңнің қай жолақта жүргеніңді аңғару. Өйткені балалық көпірі тек жаңбыр жауып өткеннен кейін ғана көрінеді ғой. Сол секілді өмір жолың да күнәң бір жуылып-шайылып өткенде ғана аңғарылмақ...
Қазақ сөзінің құдіретіне шек жоқ. Бірақ маған осы «кемпірқосақтың» аты ұнамайды. Бәлкім, атаудың тарихы тереңде жатқан да шығар, дегенмен мен бұл құблысты сонау сәби шақтан өзімше атаймын. «Өмір көпірі». Сірә, бала күнінде осы түрлі-түсті көпірге мінуге, үстіне шығып төңірекке көз тастауға құмартпаған жан жоқ шығар. Жеткізбесін біле тұра, көкжиекті бетке ұстап, ауылдың шаңын көтеріп, сағымды қуалағандар да көп болар. Соның бірі – мен!..
Сағым құбылыс біздің құмарға қарамайды бірақ, жеткізбес арман боп қала береді. Жеті түске қызыға, қимай қарап, біз қаламыз. Қызыл – қызғылт сары – сары – жасыл – көгілдір – көк – күлгін. Оның заңдылықтарын «физика» атты қасқабас ақсақал зерттеп, шешіп қойған шығар, маған мәлімі – түстердің дәл бұлайша үйлесім табуында да бір құпия тылсым жатыр. Жұмбақ күйде. Бала күнде бір қарттың «Дүние – дөңгелек, өмір – көпір (доға). Қай тұсынан мініп, қай тұсынан түскеніңді де білмей қаласың. Қызылды-жасылды, беу, дүние...» дегені есте қапты. Маған сонда көктегі кемпірқосақ көпір – адамның ғұмырындай болып көрінетін. Қарттың бар айтқаны сай келетін секілді. Доға іспеттес, әрі қызылды-жасылды...
Әлбетте, бүгінде есейіп, ол түстің бұл түстен өзгерек екенін әлдеқашан түсінгенмін. Десе де, бірақ адамның ғұмыры жайлы ойымнан танбадым. Өйткені, дүниеге адам қызарып келеді, бозарып қайтады. Таңертең «қызылшақа туды» деп қуанамыз, кешкілік жүрек тоқтағанда, алқызыл қан күңгірт тартып, тәнді бозартады.
Сірә, біздің «өмір көпірі жеткізбейді» дейтініміз жалған сияқты. Біз дүниеге келгенде, сол көпір үстіне топ етеді екенбіз. Тек қарт айтпақшы, өміріміз дөңгелектің қай доғасын құрайтынын білмейміз. Біреудің көпірі ұзын, біреудікі – қысқа. Бірақ бәрінің алдында жеті түсті жол тұрады. Қызылынан бастап, күлгініне шейін – бәрімен жүріп өту – өмір заңдылығы. Ал қайсы жолда ұзақ жүру – өзіңнің қолыңда. Ең қызық та қиыны – өзіңнің қай жолақта жүргеніңді аңғару. Өйткені балалық көпірі тек жаңбыр жауып өткеннен кейін ғана көрінеді ғой. Сол секілді өмір жолың да күнәң бір жуылып-шайылып өткенде ғана аңғарылмақ...
Nurbolat Amanzholov,
14-12-2011 16:13
(ссылка)
Құрсақ тәрбиесі
Көпті көрген, көзі ашық қарт әже баққа кірді. Жан-жағына жіті зер салды...
...Жасыл бақта жас ана отыр. Көкте күлімдеген күн ананың жүзінен көрініс таппаған. Алдындағы баласымен алысып әлек. Бейкүнә сәби болса, ешбір тамаққа тәбеті тартпай, жылаумен әуре. Нені татса да, іші өтіп, қиналады байғұс. Ана мұңын құрбысына шағып отыр: «Иттің асқазанына сары май жақпайды» деуші еді. Бұл баланың да бұлғағы көп. Ішкені ішінде аялдамайды»...
Қария жандарынан өтіп бара жатып:
-Өзің кінәлісің... Ертерек қамдануың керек еді, - деді...
Сөйтті де бақтағы серуенін жалғады.
...Жасыл бақта тағы бір жас ана отыр екен. Көкте күлімдеген күн оның да жүзінен көрініс таппапты. Алдындағы баласымен алысып әлек. Бала болса, бақты мекен қылған құстарға тас атып әуре. Үлкеннің сөзін тыңдамайды. Ана мұңын құрбысына шағып отыр: «Жұрттың баласын қарашы, шетінен тәртіпті. Біздікі көктен түскендей көкбеттеніп кеткен»...
Қария бұл ананы да сын сүңгісімен түйреп өтті:
-Өзің кінәлісің... Ертерек қамдануың керек еді!
***
Кешкілік қарт әже бұрымды немересін алдына ап, арқасынан, шашынан сипай, ғибратты бір әңгіме бастады.
-Аллам жазса, сен де бір күні ана боласың. Сонда балаңды тар құрсағыңа түйір боп түскен күнінен бастап тәрбиелегейсің. Бала – өзіңнің бір бөлшегің. Құрсағыңда жатқанда бойына нені сіңірсең, жарық әлемде бала соған құмар келеді. Жүктілігіңде жегенің – баланың жеңсік асына айналады. Ал сонда бас тартқаныңа бала да жуымайды. Тәрбие де сондай, қарғам. Бала құрсағыңда жатқанда өзің қандай болсаң, соны қайталайды. Оқысаң, оқығыш, тоқысаң, тоқығыш келеді. Ал алда-жалда жамандыққа бой алдырсаң, баладан да жақсылық күтпе... Міне, тәрбиенің төресі – құрсақ тәрбиесі. Бұл әңгімені кезінде анаң да тыңдаған. Ол құрсағын алақанымен аялай сипаушы еді. Сенің арқаңнан сипағанда, лезде ұйқтап қалатыныңның сыры – осында жатыр, - деген қарт алдындағы немересінің бетіне үңіліп еді, бұрымды жас тәтті боп, пысылдап жатыр екен...
...Жасыл бақта жас ана отыр. Көкте күлімдеген күн ананың жүзінен көрініс таппаған. Алдындағы баласымен алысып әлек. Бейкүнә сәби болса, ешбір тамаққа тәбеті тартпай, жылаумен әуре. Нені татса да, іші өтіп, қиналады байғұс. Ана мұңын құрбысына шағып отыр: «Иттің асқазанына сары май жақпайды» деуші еді. Бұл баланың да бұлғағы көп. Ішкені ішінде аялдамайды»...
Қария жандарынан өтіп бара жатып:
-Өзің кінәлісің... Ертерек қамдануың керек еді, - деді...
Сөйтті де бақтағы серуенін жалғады.
...Жасыл бақта тағы бір жас ана отыр екен. Көкте күлімдеген күн оның да жүзінен көрініс таппапты. Алдындағы баласымен алысып әлек. Бала болса, бақты мекен қылған құстарға тас атып әуре. Үлкеннің сөзін тыңдамайды. Ана мұңын құрбысына шағып отыр: «Жұрттың баласын қарашы, шетінен тәртіпті. Біздікі көктен түскендей көкбеттеніп кеткен»...
Қария бұл ананы да сын сүңгісімен түйреп өтті:
-Өзің кінәлісің... Ертерек қамдануың керек еді!
***
Кешкілік қарт әже бұрымды немересін алдына ап, арқасынан, шашынан сипай, ғибратты бір әңгіме бастады.
-Аллам жазса, сен де бір күні ана боласың. Сонда балаңды тар құрсағыңа түйір боп түскен күнінен бастап тәрбиелегейсің. Бала – өзіңнің бір бөлшегің. Құрсағыңда жатқанда бойына нені сіңірсең, жарық әлемде бала соған құмар келеді. Жүктілігіңде жегенің – баланың жеңсік асына айналады. Ал сонда бас тартқаныңа бала да жуымайды. Тәрбие де сондай, қарғам. Бала құрсағыңда жатқанда өзің қандай болсаң, соны қайталайды. Оқысаң, оқығыш, тоқысаң, тоқығыш келеді. Ал алда-жалда жамандыққа бой алдырсаң, баладан да жақсылық күтпе... Міне, тәрбиенің төресі – құрсақ тәрбиесі. Бұл әңгімені кезінде анаң да тыңдаған. Ол құрсағын алақанымен аялай сипаушы еді. Сенің арқаңнан сипағанда, лезде ұйқтап қалатыныңның сыры – осында жатыр, - деген қарт алдындағы немересінің бетіне үңіліп еді, бұрымды жас тәтті боп, пысылдап жатыр екен...
Nurbolat Amanzholov,
12-12-2011 08:43
(ссылка)
Айна мен терезе
Бөлмемде екі шыны бұйым бар. Бірі – терезе де, екіншісі – айна. Екеуінің де қызметі зор. Терезеден қарап, көшедегі қарбалас тірлікті бақылаймын. Менің теледидарым – осы үлкен шыны. Күнделікті үңілемін оған. Үнсіз демесеңіз, терезеге қарап-ақ көп жаңалықтан хабардар болуға болады. Баласын қыдыртқан ана жүреді үнемі көшеде. Жүзінде мұңның табы бар. Шамасы, баланың әкесін күтетін сықылды, өйткені күнделікті алысқа телмірумен, алаңдаумен уақыт өткізеді... Күнде бір ағаны көремін. Спорттық киіммен аяңдап, жай басып жүргені. Бірақ жүгірмейді, ауыр қимылдар жасамайды. Төсектен бір ауырып тұрып, енді салауатты өмір салтын кешуге бекінгенін топшылайсың. Мұндай кейіпкерлерім көп. Күніге кезігетін тұрақтылары бар, жаңадан қосылатын қонақтар да аз емес. Осылайша, күніге бірер сәт «теледидарға» телмірген соң, екінші шыны – айнаға бір қарап, үсті-басымды түзеймін де, жұмысқа аттанамын...
***
Бүгін жұмыстан соң ескі танысымды жолықтырдым. Көптен көрмегенім бар, жүзі жасарып, өзі толығып, тым жақсарып-ақ қалыпты. Амандық сұрасып, шұрқырасып қалдық. Сәлден соң ол жейдесінің сол жеңін өзіне қарай тартты. Қолының білезік тұсынан су жаңа, таза күміс сағат күліп қарады. Өте мол қаражатқа бұйырыпты. Содан танысым шаруасының өрге басқаны жөнінде ұзақ әңгіме бастады. Қымбат көлік апты, күміс сағат тағыныпты. Өзі жайлы сөйлеп жатыр-сөйлеп жатыр, мені елер емес, тіпті. Сол сәт ойыма үйдегі терезе мен айнам түсті. Айна да – терезе ғой, тек оған сәл күміс жалатылған еді, өзімнен басқа ешкімді көре алмай қалдым емес пе?..
***
Бүгін жұмыстан соң ескі танысымды жолықтырдым. Көптен көрмегенім бар, жүзі жасарып, өзі толығып, тым жақсарып-ақ қалыпты. Амандық сұрасып, шұрқырасып қалдық. Сәлден соң ол жейдесінің сол жеңін өзіне қарай тартты. Қолының білезік тұсынан су жаңа, таза күміс сағат күліп қарады. Өте мол қаражатқа бұйырыпты. Содан танысым шаруасының өрге басқаны жөнінде ұзақ әңгіме бастады. Қымбат көлік апты, күміс сағат тағыныпты. Өзі жайлы сөйлеп жатыр-сөйлеп жатыр, мені елер емес, тіпті. Сол сәт ойыма үйдегі терезе мен айнам түсті. Айна да – терезе ғой, тек оған сәл күміс жалатылған еді, өзімнен басқа ешкімді көре алмай қалдым емес пе?..
Nurbolat Amanzholov,
21-11-2011 13:14
(ссылка)
Түйсік
Түріктердің төргі қаласын мекендейтін ақ мысық бар. Жергілікті жұрт оны Анкара мысығы деп атайды. Бұл жануардың бір ерекшелігі - қос жанары қос түрлі: бірі жасыл көк те, бірі - қызғылт сары. Сірә, жалғыз Жаратушы бұған да бір сыр байлаған болар, алайда мысықа қарап тұрып мені ойландырған нәрсе басқа болды. Адамның да жанары қос түрлі болса қалай? Бірақ түсі ғана бөлек болмай, қасиеті де әркелкі болса ше? Айталық, бірі сыртқы пішінді көрсетіп, екіншісі ішкі мазмұнды айшықтаса... Көшеде біреуді кезіктіргенде, оның жан дүниесін де оқып тұрар ек қой...
Сірә, онда құпия, сыр, жалған деген нәрселер атымен болмайтын шығар. Жанарыңмен жан дүниесін оқып тұрсаң, қайдан құпия болсын?.. Онда әңгіме айтудың да қажеті қалмайтын шығар, ойды онсыз да бір қарағанда оқып аласың. Әдетте «ашықтық қажет» деп аттандаушы ек, құпиялықты қаламай. Жанарың жауырыннан өтіп тұрса, адамзат баласы, шіркін, құпияға құмартатын шығар. Ғылым жанардың қуатынан қорғайтын қалың сауыттар ойлап табуға жұмыс жасар ма еді, кім білсін?..
Бірақ, ең қызығы, Жаратқан мұндай жанарды адамзатқа беріп те қойған ғой. Тек маңдайға емес, кеудеге. Оның аты - түйсік болар, шамасы. Базбіреулер «үшінші көз» деп те атап жатады. Сол көзбен үнсіз әңгімелесуге де, сырласуға да, біреудің ішкі әлемін оқуға да болады. Бірақ Жаратушы бұл көзді Анкара мысығындағыдай, бар адамға бірдей беріп қоймапты. Бақыттылардың қамы үшін бақытсыздарына теріп берген секілді. Өйткені біреудің жан дүниесін оқи білу - бақыт емес, ал жан дүниеңді біреу оқып, түсінсе - бақыт...
Сірә, онда құпия, сыр, жалған деген нәрселер атымен болмайтын шығар. Жанарыңмен жан дүниесін оқып тұрсаң, қайдан құпия болсын?.. Онда әңгіме айтудың да қажеті қалмайтын шығар, ойды онсыз да бір қарағанда оқып аласың. Әдетте «ашықтық қажет» деп аттандаушы ек, құпиялықты қаламай. Жанарың жауырыннан өтіп тұрса, адамзат баласы, шіркін, құпияға құмартатын шығар. Ғылым жанардың қуатынан қорғайтын қалың сауыттар ойлап табуға жұмыс жасар ма еді, кім білсін?..
Бірақ, ең қызығы, Жаратқан мұндай жанарды адамзатқа беріп те қойған ғой. Тек маңдайға емес, кеудеге. Оның аты - түйсік болар, шамасы. Базбіреулер «үшінші көз» деп те атап жатады. Сол көзбен үнсіз әңгімелесуге де, сырласуға да, біреудің ішкі әлемін оқуға да болады. Бірақ Жаратушы бұл көзді Анкара мысығындағыдай, бар адамға бірдей беріп қоймапты. Бақыттылардың қамы үшін бақытсыздарына теріп берген секілді. Өйткені біреудің жан дүниесін оқи білу - бақыт емес, ал жан дүниеңді біреу оқып, түсінсе - бақыт...
Айгуль БОЛАТХАНКЫЗЫ,
31-10-2011 22:06
(ссылка)
ӨМІР ДЕГЕН - ҚУАНЫШ ПЕН ӨКІНІШТІ СӘТТ
Сен келетініңді айттың. Күтіп алуымды өтіндің. Сөйте тұра «әурелейтін
болдым-ау сізді» деп уайымдадың. Жо-жоқ! Күтіп алғанның несі әуре? Мен
өзіңді сағындым емес пе?!
Мен орман-ойдың шырмауында қалдым. Иә, екеуміз кездейсоқ таныстық. Бір
жақсы адам танысуымызға себеп болған еді… Бұл – сенің төзіміңді тағдырың
сынап жатқан тұс. Өзімше ақыл айтамын. Үйде отырып ақыл айтқан ең оңай
нәрсе ғой, сонда да жігерлендіргім келетін. Қамықпауыңды, көңіл күйің
көтеріңкі болуын қалайтынмын.
Іздеп бардым өзіңді. Екеуміздің танысқанымыз осы, бірақ ұза-а-а-қ сырластық.
Неғып екенін сені қатты еркелеттім. «Қыз тап», – деп «қарғайтын» менің
жақын құрбым өмірі қыздарды жаратпайтынымды, кішкентай қыздарға мұрнымды
тыржыңдатып отыратынымды көргенде. Сенімен сырласқанымда, еркелеткенімде құрбымның сол сөзі есіме түсе берді… Иә, сол күннен
бастап сені өзімнің кішкентай бөлшегімдей қабылдадым. «Мен қызыма барып қайттым», «қызымның қалін білдім барып» деп келдім үйге.
Кейде маған ашуланатынсың. Тіпті ренжітіп те алдым талай рет... «Ол сенен кішкентай, сені түсінбейді ғой, нең бар онда» дейді бір ойым, «жанында бол, ол қайсар қыз, тек демеу жетіспейді» деп қасарысады қырсық
әпкетайыңның енді бір қыңыр ойы… Сенің де достарың, жақын адамдарың бар,
оларға шағынған да боларсың сол кезде. Кейде махаббат жайлы сөз қозғайтын едім. Өлім жайлы айтып, ыза болатынсың ондайда. Тыныш отырмай
тағы дауласам. «Өліміңнің өзі сұлу болуы керек қой, айналайын-ау! Жап-жас болып оның не? Өзіңді қатты жақсы көретіндерді неге ойламайсың? Неткен өзімшілсің?..». Саған осындай сарында хат жаздым сол жолы. «Қандай қатігез адам бұл!» Сөз жоқ мен жайында осылай ойладың.
Қатігездік пе, қаталдық па – аражігін ажыратып жатқаным шамалы, бірақ тура сол хатты жүрегім қан жылап отырып жазғаным Аллаға ғана аян еді. Ал кейде: «Мен барлығын жеңем! Неге мен жеңілуім керек, айтшы, әпкетай», – дейтінсің. Жүрегім жарылардай қуанатынмын ондайда. Сен шынайы сүйе
білесің өмірді. Мен Алладан орныңнан тұрып кетуіңді іштей тілей бердім...
Алматыдан кетіп қалдың. Барлығынан түңіліп. Барлығынан шаршап. Барлығынан
безініп. Барлығынан күдер үзіп… Бірақ өмірде сені жақсы көретін жандар
көп еді... Бірге істейтін әріптестерің жұмысыңа оралуың керектігін
айтып, хабарласыпты. Құдайға шүкір, сен орныңнан тұрғансың. Тәй-тәйлаған бөбектей дегенім артықтау болар, бұл уақытта қадамыңды үркіп
басқаныңмен, ерік-жігерің әбден шыңдалған-ды. Өзегі мықты, ішкі рухы
берік адам жеңілуші ме еді, тәйірі...
Асқақ әрі тәкаппар Алатауға қарап, қорқынышыңды жеңу үшін, жастық шағыңның ең
керемет кезеңін жаныңдай жақсы көретін Алматыңда өткізу үшін (армандарыңның аласармайтын асқақ екенін білем ғой),
осындағы көңіл қимас адамдарыңмен сырласу үшін қайтып келдің. Кеше сен
жұмысқа шықтың… Қадамыңа гүл бітсін сенің! Оралхан ағамның анасы
айтқандай, арқаңды – елге, табаныңды жерге тапсырдым! Арқаңнан жел, табаныңнан сыз – өмірдің өкпек желі мен сызы өтпегей, еркетайым!
болдым-ау сізді» деп уайымдадың. Жо-жоқ! Күтіп алғанның несі әуре? Мен
өзіңді сағындым емес пе?!
Мен орман-ойдың шырмауында қалдым. Иә, екеуміз кездейсоқ таныстық. Бір
жақсы адам танысуымызға себеп болған еді… Бұл – сенің төзіміңді тағдырың
сынап жатқан тұс. Өзімше ақыл айтамын. Үйде отырып ақыл айтқан ең оңай
нәрсе ғой, сонда да жігерлендіргім келетін. Қамықпауыңды, көңіл күйің
көтеріңкі болуын қалайтынмын.
Іздеп бардым өзіңді. Екеуміздің танысқанымыз осы, бірақ ұза-а-а-қ сырластық.
Неғып екенін сені қатты еркелеттім. «Қыз тап», – деп «қарғайтын» менің
жақын құрбым өмірі қыздарды жаратпайтынымды, кішкентай қыздарға мұрнымды
тыржыңдатып отыратынымды көргенде. Сенімен сырласқанымда, еркелеткенімде құрбымның сол сөзі есіме түсе берді… Иә, сол күннен
бастап сені өзімнің кішкентай бөлшегімдей қабылдадым. «Мен қызыма барып қайттым», «қызымның қалін білдім барып» деп келдім үйге.
Кейде маған ашуланатынсың. Тіпті ренжітіп те алдым талай рет... «Ол сенен кішкентай, сені түсінбейді ғой, нең бар онда» дейді бір ойым, «жанында бол, ол қайсар қыз, тек демеу жетіспейді» деп қасарысады қырсық
әпкетайыңның енді бір қыңыр ойы… Сенің де достарың, жақын адамдарың бар,
оларға шағынған да боларсың сол кезде. Кейде махаббат жайлы сөз қозғайтын едім. Өлім жайлы айтып, ыза болатынсың ондайда. Тыныш отырмай
тағы дауласам. «Өліміңнің өзі сұлу болуы керек қой, айналайын-ау! Жап-жас болып оның не? Өзіңді қатты жақсы көретіндерді неге ойламайсың? Неткен өзімшілсің?..». Саған осындай сарында хат жаздым сол жолы. «Қандай қатігез адам бұл!» Сөз жоқ мен жайында осылай ойладың.
Қатігездік пе, қаталдық па – аражігін ажыратып жатқаным шамалы, бірақ тура сол хатты жүрегім қан жылап отырып жазғаным Аллаға ғана аян еді. Ал кейде: «Мен барлығын жеңем! Неге мен жеңілуім керек, айтшы, әпкетай», – дейтінсің. Жүрегім жарылардай қуанатынмын ондайда. Сен шынайы сүйе
білесің өмірді. Мен Алладан орныңнан тұрып кетуіңді іштей тілей бердім...
Алматыдан кетіп қалдың. Барлығынан түңіліп. Барлығынан шаршап. Барлығынан
безініп. Барлығынан күдер үзіп… Бірақ өмірде сені жақсы көретін жандар
көп еді... Бірге істейтін әріптестерің жұмысыңа оралуың керектігін
айтып, хабарласыпты. Құдайға шүкір, сен орныңнан тұрғансың. Тәй-тәйлаған бөбектей дегенім артықтау болар, бұл уақытта қадамыңды үркіп
басқаныңмен, ерік-жігерің әбден шыңдалған-ды. Өзегі мықты, ішкі рухы
берік адам жеңілуші ме еді, тәйірі...
Асқақ әрі тәкаппар Алатауға қарап, қорқынышыңды жеңу үшін, жастық шағыңның ең
керемет кезеңін жаныңдай жақсы көретін Алматыңда өткізу үшін (армандарыңның аласармайтын асқақ екенін білем ғой),
осындағы көңіл қимас адамдарыңмен сырласу үшін қайтып келдің. Кеше сен
жұмысқа шықтың… Қадамыңа гүл бітсін сенің! Оралхан ағамның анасы
айтқандай, арқаңды – елге, табаныңды жерге тапсырдым! Арқаңнан жел, табаныңнан сыз – өмірдің өкпек желі мен сызы өтпегей, еркетайым!
Айгуль БОЛАТХАНКЫЗЫ,
31-10-2011 22:00
(ссылка)
ӨЗІҢДІ САҒЫНҒАНДА...
…
Сен онсыз да басқа қаладасың. Онсыз да екеуміз ғаламтордың көмегімен,
агент арқылы ұза-а-ақ сырласатын едік. Еркелейсің. Жасым үлкен болған
соң ақылдасасың. Күні бойы не істегеніңді «айтып» бересің. Қойшы, не
керек әйтеуір бір-біріміздің «жанымыздан» күнұзаққа айналшықтап
шықпаймыз.
Ауруханаға
түсіп қалғаныңа бір апта болды… Адамнан айла да, ақыл да артылмаған
заман ғой. Қазір де солай. Тек ұялы телефон арқылы хаттарымыз жалғасып
жатыр. Бірақ хаттарың бұрынғыдай емес, кейде мұң арқалап жетеді.
Аурухана төсегінен қатты жалыққаныңды айтып шағынасың. Дәрі ішкің
келмейтінін, иненің білегіңді көгертіп тастағанын айтып «жылайсың».
Сондайда кейде не деп жұбатарымды білмей кетем. Сөз таппай қалам...
Сен
менің жігерлім едің ғой, қиындыққа төзу керек… Сен қайсар қызсың ғой,
ауыртпалықты үнсіз көтере білгенің жөн… Сен менің ақылдым емессің бе,
уақытша сәтсіздікке шыдашы… Кейде жауап жазуды сәл кешіктіріп алам.
«Ұмытып кеттің ғой...» дейсің. Көздерін жас шылаған «домалақтар» қоса
келеді сондайда. Неге ұмытайын… Күйкі тірліктің күйбеңі мойын бұрғызбай
кететіні болмаса, бір минут та санамнан шыққан емессің. Осыған сенші!
Мен сені күтіп жүрмін, еркетайым!
Сен онсыз да басқа қаладасың. Онсыз да екеуміз ғаламтордың көмегімен,
агент арқылы ұза-а-ақ сырласатын едік. Еркелейсің. Жасым үлкен болған
соң ақылдасасың. Күні бойы не істегеніңді «айтып» бересің. Қойшы, не
керек әйтеуір бір-біріміздің «жанымыздан» күнұзаққа айналшықтап
шықпаймыз.
Ауруханаға
түсіп қалғаныңа бір апта болды… Адамнан айла да, ақыл да артылмаған
заман ғой. Қазір де солай. Тек ұялы телефон арқылы хаттарымыз жалғасып
жатыр. Бірақ хаттарың бұрынғыдай емес, кейде мұң арқалап жетеді.
Аурухана төсегінен қатты жалыққаныңды айтып шағынасың. Дәрі ішкің
келмейтінін, иненің білегіңді көгертіп тастағанын айтып «жылайсың».
Сондайда кейде не деп жұбатарымды білмей кетем. Сөз таппай қалам...
Сен
менің жігерлім едің ғой, қиындыққа төзу керек… Сен қайсар қызсың ғой,
ауыртпалықты үнсіз көтере білгенің жөн… Сен менің ақылдым емессің бе,
уақытша сәтсіздікке шыдашы… Кейде жауап жазуды сәл кешіктіріп алам.
«Ұмытып кеттің ғой...» дейсің. Көздерін жас шылаған «домалақтар» қоса
келеді сондайда. Неге ұмытайын… Күйкі тірліктің күйбеңі мойын бұрғызбай
кететіні болмаса, бір минут та санамнан шыққан емессің. Осыған сенші!
Мен сені күтіп жүрмін, еркетайым!
Унатканым үшін кешірші...
Ол Дарханды бір көргеннен ұнатқан. Орта бойлы, ақ құба жігіттің даусы, көзі, сөйлеу мәнері оны еріксіз өзіне баураған еді. Алғаш танысқан кезден-ақ Айгүлдің жүрегі дүрсілдеп қоя берді. Қарапайым, мінезі тұйық Айгүл Дарханды ұнатқалы бері біраз өзгерді. Тіпті, жігітке ұнататынын айтып, ағынан да жарылған еді. Дарханның Айгүлге деген ешқандай сезімі болмайтын. Кіп-кішкентай ғана талдырмаш қыздың ақ,адал сезімін сыйлайтын, әйтсе де одан басқа Айгүлге берері де жоқ еді оның. Бірақ Айгүл Дархан десе бәрін ұмытып, ізінен еріп кетуге даяр тұратын үнемі. Бірде Дархан оны киноға шақырды. Дәл сол күні қыз көңілі алабұртып, ерекше толқыған еді. ең әдемі көцлегін киіп, құлпырып барды киноға ол. Бірақ Дархан қыз бойындағы осы бір өзгерісті те байқаған емес. Ал Айгүл оны ұнатуын тоқтатпады. Күнде смс жазады, Дарханның бойында титімдей болса да сезім отын жағуға ынтығады.Дархан смс-ке жауап бермейді. Оның бұл қылығына қамығатын Айгүл жоқ. Тіпті, күнде агент арқылы Дарханның халін біліп, ішіндегі бар сырын бүкпесіз төгеді. Дарханның екіауыз сөзі ол үшін алтыннан да қымбат болатын... Бірақ кенеттен байланыс атаулының бәрі үзілді. ......Танысқан сәттен бастап Айгүл Дарханның отбасы барын білетін. Білсе де соқыр сезімін арқалап, Дарханды іздей береді. Ал бүгін....
"Ұнатқаным үшін кешірші". Айгүл сұлу саусақтарымен телефонның тетіктерін басып келеді. "Неге кешірім сұраймын? Адам сезімі үшін, сезінгені үшін кінәлі бола ма?,Мен жай ғана ұнаттым ғой..." Ып-ыстық жас Алматының алғашқы ақ ұлпа қарына ыршып түсті... "Жай ғана ұнаттым.Ұнаттым" Айгүл екауыз сөзді қайталап, жылап келеді....
"Ұнатқаным үшін кешірші". Айгүл сұлу саусақтарымен телефонның тетіктерін басып келеді. "Неге кешірім сұраймын? Адам сезімі үшін, сезінгені үшін кінәлі бола ма?,Мен жай ғана ұнаттым ғой..." Ып-ыстық жас Алматының алғашқы ақ ұлпа қарына ыршып түсті... "Жай ғана ұнаттым.Ұнаттым" Айгүл екауыз сөзді қайталап, жылап келеді....
Без заголовка
Аласардың-ау алдымда мүлде
Қол жетпестей боп тұрған шың...
Мендегі мұңның тамшысына да
Татымайтұғын бір жансың!!!-
ішімнен күбірлеп қайталап келе жатқаным осы шумақ... Жүрегім біреу өткір пышақпен кескілеп жатқандай жанымды шыдатпай барады... Көзімнен еріксіз жас тиылмай келеді...
Сен үшін - жанымды азаптаған жан үшін мұң шекпеймін деймін деп өзіме өзім сөз беріп келем. Сенсіз - арманымды күл талқан қылған жансыз өмір сүре алам деп келем... Сенсіз - ең жауапты сәтте жалт берген жансыз бар қиындықты жеңем деп өзімді жігерлендіріп келем.... Сенсіз - сүйем дей тұра суынған, салқын сөздеріңмен жанымды аязға қарытқан жансыз бақытты болам деген үміттің шуағын іздеп келем...
Менің аласапыран күйімді сезді ме, жалғыз еместігімді сездіргісі келе ме құрсақ тұсым қыбырлап қояды... Кішкене сәбиім менің...
Мен жалғыз емеспін деген ойдың өзінен еріксіз езуіме күлкі үйріледі....
Қол жетпестей боп тұрған шың...
Мендегі мұңның тамшысына да
Татымайтұғын бір жансың!!!-
ішімнен күбірлеп қайталап келе жатқаным осы шумақ... Жүрегім біреу өткір пышақпен кескілеп жатқандай жанымды шыдатпай барады... Көзімнен еріксіз жас тиылмай келеді...
Сен үшін - жанымды азаптаған жан үшін мұң шекпеймін деймін деп өзіме өзім сөз беріп келем. Сенсіз - арманымды күл талқан қылған жансыз өмір сүре алам деп келем... Сенсіз - ең жауапты сәтте жалт берген жансыз бар қиындықты жеңем деп өзімді жігерлендіріп келем.... Сенсіз - сүйем дей тұра суынған, салқын сөздеріңмен жанымды аязға қарытқан жансыз бақытты болам деген үміттің шуағын іздеп келем...
Менің аласапыран күйімді сезді ме, жалғыз еместігімді сездіргісі келе ме құрсақ тұсым қыбырлап қояды... Кішкене сәбиім менің...
Мен жалғыз емеспін деген ойдың өзінен еріксіз езуіме күлкі үйріледі....
настроение: Грустное
Метки: хат
В этой группе, возможно, есть записи, доступные только её участникам.
Чтобы их читать, Вам нужно вступить в группу
Чтобы их читать, Вам нужно вступить в группу
