Откройте свой Мир!

Орыс мектебін бітіргендердің ішінде қазақ тілін, қазақ өнерін, қазақ тарихын, қазақ дәстүрін толық меңгеріп және қазақ тілінде білім беріп жүргендер бар. Бірақ орыс мектебін бітіргендердің 50 пайызы қазақ тілін толық түсінбейді, сөйлей алмайды, жаза білмейді. Оған кім кінәлі:
1. Мектеп директоры ма?
2. Ата-анасы ма?
3. Қазақ тілі мұғалімі ме?
4. Білім және ғылым министірі ме?
5. Үкімет пе?
6. Президент пе?
7. Әкім бе?
8. Әлде халық па?

Тил маселеси қазақ тілі маселеси айта айта жауыр болды.Жиырма жыл аралығындағы  осы мәселеге байланысты істелген шараларға  қарап  қазақтардың,нағыз қазақтардың   шыдамы таусылган сиякты. Сондыктан жігіттер бул маселенін накты шешімін таппаса болмайды.Тіліміз жойылудың аз ғана алдында тұр.

Серік ЕЛІКБАЙ. Жаңаөзен немесе икс сағаты




Жаңаөзен. Қазақ тарихының тағы бір қаралы беттерінің қанды жазуы жазылды.

Жаңаөзен...Бұған дейін не айтсаң да тыңдамайтын, ұқпайтын, естімейтін «тарелкамен» ұшып жүрген «марстық» билік ІІМ министрі Қ.Қасымов Жаңаөзенге ұшып барды.

Кеш қалдыңыздар, мырзалар!

Әрине, неге деген сұрақ қойылады.Бірақ неліктен деген сұрақ қойылмайды. «Тәуелсіз» Қазақстан тарихы Жаңаөзенге дейін Жаңаөзеннен кейін болып бөлінеді.

Жаңаөзенге дейін...

Билік Жаңаөзенге, сондағы аш-жалаңаш қазаққа мән берген жоқ. Пысқырмады.Мазақ етті.Әсіресе Президент күйеу баласы Күлебаев бұны істеп отырған оралмандар деп салды.Бұған дейінгі президент маңындағы жоғары пилотаж осы болды.Назарбаев туыстары ішінде өз үйі /бауыр-қарындастарын білмеймін/ арасында үш күйеу баласының біреуі қазақты елім,туысым, туғаным деген емес болатын Әлиев, Күлебаевтар үшін қазақ халқы қай кезде болсын ерттеп мінер аты, қарны ашса сойып жер соғымындай,қала берді Әлиевтер қалаған кезде оқтың басы, тоқтың асы жасап алды. Тәуелсіздік алдық дегенде төрдегі ел, тәубашыл қазақтың мойнына шешілмес қамыт кигізілді. Қамытты кигізген – бүгінгі билік, Президент. Даудың басы-қазақ дәуренінің өткені.

Қазақ - бар өнерін, арман-асылын тіліне жиған, ешкімге ұқсамас әзіз миллат. Сол ұлы елдің көмейіне кісен, бұғағына бұғау, тіліне тұсау түсті.

Тіл. Қазақ тілі орыс тілімен тең деп Ата заңға аттандап жаздық.Бұған мұрындық болған Бүгінгі Президент. Албасты да қабаққа қарап басады. «Орыстың» етегінен жем жеп үйренген Назарбаев бүкіл қазақ тілі мүддесін сатып жіберді. Орыс тілі тең тұрса, қазақ тілі кем тұрады. Еврей жұрты рух азаттығы үшін қырық жыл шөл далада босып жүріп, шала құрсақ, таза ақылға қол жеткізді. Өзін билікке әкелген Қонаевты қораға тастап кеткен жан бір-ақ күнде «ұлт көсеміне» айналды.Шелектен шешен, көсеуден көсем шықпайды.Құлдан шыққан жалғыз патша Аяз би болатын. Бірақ оған да ешкім «Ғасыр ғұламасы» деген атақ берген жоқ.Біздің билік сара жолын сатқындықпен бастады. Әлі күнге дейін сәлеметсіз қазақша, ал қалғанының бәрі орыс тілінде.Сонда қай қазақпен қай қазақ қазақ тілінде сөйлеседі. Қазақ тілді жандарға билік жоқ.Алаштықтың ақ туы – айтысқа алтын шідер салды. «Жүрсін деген» айтыс жоқ, «тұрсын деген ,құлсың деген» айтыс бар.
Тіпті кешегі кеңестік деген керауыз кезде айтыс атқа қонып, термелер ел тербеген. Аяз Бетбаев, Шынболат, Жанар Айжанова, Алмас Алматовтар осы өнермен танылған. Біз жиырма жылда қазақ тілін қырға шығармадық.

Билік... Бүгінгі Назарбаев билігі – қазақтың билігі емес. Министр болып жүргеннің ішінде қазаққа болсын деп жүрген бір адам жоқ.Президент бүкіл ел ұйғыр дегеніне қарамастан Мәсімовті Премьер-Министр жасап қойды.Бұл Алматы обылысындағы ұйғыр-қазақ қақтығысынан кейінгі іс. Мен егер осы Президент қазақ болмаса таң қалмаймын.Мәсімовтің, басқа министрлердің қазақша сөйлегендері елді мазақ ету.Орысша шешен, қазақша әрең сөйлер әкім-қара кімге дәрі.Бұларды біз сайлаған жоқпыз.Бүгінгі билікте жүргендер ертең қуылатындар.Ғазауат сәтіне аз қалды.

Ә.Бөкейханов 1913 жылы «Қазақтың» №15 – інде «сөзін адам тыңдамайтын, халыққа қадірсіз, сорлы жастар «мен орысша білемін » деп,болыс бола қалды»- деген. Ол кеше еді.Ел еріксіз, еркек бөріксіз еді. Ал бүгінгі не!? Мүмкін Президент осы елдің иесі кім екенін білмейтін шығар. Қайталап айтам ел иесі-Қазақ. Ел киесі -қазақ. Президентке билікті де алып берген -қазақ. Назарбаев, Күлебаев, Мәсімовтердің арқалап әкелген жері жоқ. Бұл менің бабаларымның қанымен алынған, қорғалған жері. Машкевичтің,Терещенконың, Лужковтың, Митталдың, Путиннің, Кимнің, Шодиевтің, Ибрагимовтің ортағы жоқ.Орыс тілді билік -солардың итаршылары.Ертісбаев, Олжастардың аңсағаны сол болса, Ресейге кетсін.Бірақ қазақ құл емес.Екі өлім жоқ.

Қазақтың рухы... Қазақтың рухы әбден тапталып, болды.Тәуелсіздіктен 15 күн бұрын Президенттің шыршасы жағылды.Бұл не? Қазақ шыршадан соң 15 күн кейін оянып көшеге шықты деген сөз бе? Әлде біз ерте замандарда шырша тойын тойлаппыз ба? Аяз Атаны тосып тұрған Тәуке, Абылайлар бейнесі он ұйықтасам түсіме кірмейді. Әлде бұл бір массондық немесе билік атрибуты ма? Көк шөпті жұлмас қазақ шыршаға балта салмас. Керекудегі бір еврей әнұранды Камасутраға теңеді.Өлгендерге дауа жоқ, тірі автор селт етпеді. Бірақ бұл-әнұран еді. Елдің әні еді. Қазақтың байлығын жеп қойған билік, тілін де жеп қойған сияқты, үндемеді.Атасы бөлек жұрт, не айтасың.Бірақ ел алдында жүген әнші Ұлықпан «Қара жорға» індет деп іріді.Ұлықпан ағамыздың білмейтіні көп екені белгілі.Ол кісінің білері гитара деп домбыраны қайда қоямыз.Сарбадал саясаткер С.Әбділдин қазақ «ақыннан ақыл сұрамайды ғой» деп, шетін ойға шемішке шақтырды.Абылайдың қасында жүрген Бұқардікі не әуре? Исатай Махамбетті тыңдамаса неге ертті екен? Кенесары мен Нысанбайдікі қай тандем. Ақындар саясатқа араласпай аулақ жүрсін дегендік пе?! Қазақты кім ұрмай жатыр. Ағалар -ау, сіздердікі не жорық. Біз болмасақ, кімге сөз айтып,ән салып, билік құрасыздар? Біз онсыз да шашылып тұрмыз.

Басқа ұлт. Халықтар ассамблеясын құрудың қауіпті екенін ұғындырар кез келді. Бабыл мұнарасын тұрғызғандар бір тілде сөйлесе аспанға жеткен болар еді. Асан қайғы, Қазтуған, Бұхар арманы қаны тамған жерге қарға тамырлары қосылмас халықтарды (дұрысы диаспораларды) жинап алу жөн емес екенін айтудың керегі жоқ.
Иә, олардың біздің жерімізге келгеніне кінәлі емеспіз. Олар да кінәлі емес, бірақ олар өз тілінде сөйлеуге міндетті емеспіз. Неге орыс тілін, поляк тілін, шешен тілін, әзірбайжан тілін, ұйғыр тілін жексенбілік мектептер арқылы, басқа да шаралар арқылы қазақ елі ақшасына дамытып, өсіруіміз керек. Соноу жоңғар шапқыншылығынан бері алапат аштық кезінде де, кейінде қай халық қазаққа көмек қолын созыпты. Іргедегі қырғыз Кенесарының мойынында пышағының өткірлігін сынап, Наурызбайдың жүрегін жарып көрсе, өз ағаң өзбек, Тас қалаңды Ташкент жасап, қазаққа шапанын кигізіп, шабын ауыртпай сан көбейтті. Қытай қамал, орыс амал саныңды соқтырып, өкініш өртіне орап, көңіліңді кәуап, сүйегіңнен сауыт, жаңыннан жаға жасады.

Әзір «Карфаген құлауға тиіс» демейміз. Әзір. Дегенмен өзге ел тәжірибесіне назар салуға да болады. Қытай мемлекетін жаулаған қидандар, шатолар, түркілер болатын. Мұңғұл, мәнжу, сібелер қытайлардың ескі қанына ес әкеліп, жаңа көкжиектерге қол создырды. Кәрінің ақылына жастық қуат қосылды да қатарға қосылды, жоғалмай жол тапты. Егер Басе болмаса қытай лирикасы биікке шықпас еді. Ал қыпшақтар болмаса орыстар ешкім емес еді. Әсіресе Алтын ордалық түркі-моңғолдық хандар болмаса Ресей өлімі уақыт ісі болатын. Невский емес Сартақ еңбегі ұмыт болды. «Кто пришел с мечом, тот погибает от меча» деген Невский сөзі емес болатын, білгіш Лихачев осыны айтады. Есесіне Ресей жаңа иіс, қуатты қанға Борис Котенов (Годунов), Карамзин, Чаадаев, Толстой, Баскаков, Аксаков, Казанбек секілді түркілер, Кутузов, Татищев (түркі), Кантемир (молдован), Долгорукий (курд), Багратион (грузин) сияқты өзге ұлттың иығына өз мәселесін салып, өрге шықты.

Туған елді кейде басқалар Армантауға апарады. Пекинді салған түркілер, зороастризмнің негізі көшпелілерден басталады, Американы держава жасаған да үндістер емес, кеңес төңкерісін жасаған орыстар емес, Францияны ұлы мақсаттарға апарған корсикандық Буанопарте болатын, Қытайды бүгінгі күнге жеткізген еврей-орыс идеясы еді. Гомер эпосы Грецияда туған жоқ болатын. Бүгінгі Израильді жасау идеясы онда мүлдем болған жоқ. Польшалық, Германиялық, Ресейлік еврейлер арманы Америка арқылы ақшалы қапшықтармен жүзеге асты. Рем мен Ромул римдік емес, христиан дінін жасаушы, 12 апостол бәрі еврей болатын. Гитлер еврейлерді олардың тым биік, әлемді билемек армандары үшін, төңкерісшілерді тудыра берер табиғаты үшін жек көрді, өлтірді, қырды. Еврейлерді қайық жасап Англия (И.Ньютон), Америка (Форд), Ресей (Троцкий) секілді мемлекеттер пайдаланды. Ал түркілерді Қытай, Ресей, арабтар (Әл Фараби), парсылар (Низами) молынан қажетіне асырды. Бұлғарлар, хазарлар, казактар христиан, еврей діні өкіліне айналып енесіне шапты.

Демек, біз тарихы мол, бірақ саясат майданында тілі шықпаған жұрт екеніне қарамастан қаперге аларымыз көп еді...
Бұл орыс әсері, орыс ұлтының қазақ рухани әлеміндегі сайранын саналы түрде жою керек. Өйткені бұл ел өкілдерін илеп көндіру мүмкін емес. Орыста отан жоқ, атасының басы болмаса да ақша табар жерді жайлап жүре береді. Бүгін олар күрес тәсілін өзгертті, билікке қол жетпесіне көз жеткізген соң орысшыл шенеуніктерді өзіне қаратуға көшті. Орыс деп емешесі үзіліп, мүйізі сырқырап, пәйкісі ауырып тұратын Қажыгелдин, Әлиев, Ертісбаев секілді жандар соған куә. Бұлардың ішінде Олжас секілді, ақылы кәрі ағалардың бар екені тек тіс ауыруы екенін, жүрек ауыруы, жылқы жылы ілгері екенін көрсетеді. Иілуі қиын, сөгілуі ауыр жұртты ақпараттан айырып, қала берді қазақ образына үйрете әкеліп, шыжымдата тартып, шығындана барып алармыз.

Руханилыққа көп бой ұра бермес орысты тұрмыс тегеурінімен алмақ ләзім. Ал өмірі бостандыққа құмар, тіршілігі зармен өткен ұйғыр туыстың ішкі қуаты сарқылып болған жоқ. «Шәшім бір құшақ, қабырғам пышақ болады» - дер Садыр палуаны бар жұрт ұлттық санасы өсу үстінде. Ұйғыр жауы қазақ емес, қытай екенін сендіру, иландыру, көндіру, нандыру жазушылар ісі. Теледидардан көрер ұйғыр ансамблі іштерінде бір қазақ аспабы жоқтығы ойландыруға тиіс. Бұрын ұйғыр тілінде сөйлер зиялы қауымның балалары қазақпен шығыспас орыс тілдерінде сөйлей бастады. Мәскеуде өлген Насыров, тірі Ахмадиева, «Яшлық» топтары қазақтың бір әнін айтпай күн кешуде. Бұл қалай? Бар ассамблея мемлекеттік тілде өнер көрсетер бір ансамбль тудырған жоқ. «Есенсіз бе?» деген ерін ұшы, әлі ерімей жатқан ішкі мұздан хабар береді. Кешегі халық қалаған Төле, Қазыбек, Әйтеке орнына келген «қалаулылар» өзге ұлт мүддесін көтеріп отыра бермек пе?! Елбасын мақтау, елді мақтау емес, елді мақтау елге қызмет емес, Қазақстанға қызмет, - қазаққа қызмет емес. «Қазаққа қызмет» деген атақ та, төс белгі де жоқ. Біз әлі қарғыс пен алғысты кімге берерімізді анықтамаған мемлекетпіз. Үйін берген қазақты бүгін сауып, сорып, алдап байыған жат табалдырығына табан тигізбейді.

Ал неміс, поляк, армян т.б. жұрт күні үшін жүрген түпкі арманы ауа көшу секілді суық ойларға толы өрісі басқа, өзегі бөлек. Олар балта басы көтерілсе, ары аунай салуға лайық, даяр.

Қос полюстің басын қосу қандай қиын болса да, «рельстердің қосылар» шағы туды. Өзге халықты иіп әкеліп қазақ мұратына қосу керек. Бізде осыған образдар қажет. Бұған дейінгі қазақтан бездірер Құнанбайлар, Науан қазіреттер, Шәріпжан молдалар, Итбайлар шеруі тоқталар кез жетті. Қазақ қазақ елінде (Қазақстанда) бар бояуымен көрінуі тиіс, сүйсіндірер, сүйдірер, сендірер түрде.

Бізге тілін ұмытқан, ділін білмес, қағынан қисық үр жаңа қазақ емес, ескіні жадында, бүгінді тәнінде, ертеңді жадында ұстар қазақ керек. Қазақ үшін қорамсаға қол салар, қонышы мен қолтығынан қазақ иісі шығар жан керек «біздің іске». Америка Рэмбосын, Англия «007 - ін», орыс «ұлттық агентін» санаға шегелеуде. Біз қайтеміз? Осы биліктің кесірінен кейінгі ұрпақ еліктер бір образ жасаған жоқпыз.

Дін. Тәуелсіздіктің басында-ақ Сара апамыз балаларды тәрбиелеуге кірісті.Заңды да шығар.Ана кісі үлкендерге, мына кісі кішілерге.Алқаш орыс, әлденеше әйел алған, немістер далаға тастап қойып таң қалған Ивановтың әдісін елге әкеліп насихаттадық.Суық суға шомылу атты христиандық масқара етек алды.Кейін уахаббизм деген шетке шыққан әсіре дін делінген ағым Президенттің інісінен бастау алды.Бірақ біз бұған дейін дінсіз емес едік-ау. Тіліміз татымсыз дініміз дәмсіз болып шықты. Аруағымыз адыра, арманымыз маңыра болып шықты.Яссауи, Мәшһүр-Жүсіп, Абай, Шәкәрім, Ғылмани секілді ел асылдары ысырылды.Туғаны кеше,төр сонікі, оң – солын білмес жапырақ жас, беделсіз бұтақтар ақыл айта басады. «Көсемдер кеше қайда едің?» Бұның аяғы діннен безуге, исламнан иық тартуға әкелді.Қыңыр, даукес, бетпақ, білімсіз діншілдер қазақты қағбасынан адастырды.

Байлық. Қазақтың қолында байлық жоқ.Мысалы алақандай Керекуде Аллюминий зауыты, Ферро-қорытпа зауыты, Электролиз зауыты, Богатырь кеніші, ГРЭС-1, ГРЭС-2 қазақтікі емес. Қаладағы Рубикм, Артур, Арай, Квазар сауда орталықтары -олар да қазақтікі емес. Қазақ жалқаулығынан емес, жолатпағандығынан шет. Қазақтың баюына билік құлықты емес. Ақшасы ауыр машиналар «Майбах», «Бентли» , «Мерседес», «Ягуарлар» жат жұрттың астында, ақша сонда, бәрі солардың құшағында.Қазақ жаутаңкөз, бейшара. Өйткені басқа ұлт Президенттікке таласпайды.Ал біз...Биліктің болашақ жауы саналамыз. «Алтын сапаның» бас бәйгесі басқаға берілді. Не істеп қойыпты қазақ үшін.

Саясаткерлер. Ұлы неміс Гитлер «Майн кампфта» саясаткер туралы «олардың бір ғана сенімі бар-ол ешқандай бағыты жоқ сенім » деген.Бүгінгі 8 партияның бағыты да бір, бағдарламалары да ұқсас.Бір партиядан бір партияға көшіп жүрген ескі есімдер, жаңа атаулар. Күйеуінің қасында жүргенде мақтап, ол жоқта жамандайтын желбауыз әйелдер секілді.Күйеулері де белгілі.

Идеология. 20 жылда қазақ идеологиясы жасалған жоқ.

«Ерте, ертеде». Қазақ ертегісі бүгінгі күн пәуескісінен түсіп қалған. Батырлары да бұрын, оқиғасы да бұрын, бәрі ертеде. Мұхтарша айтсақ « оқығаны өгейлік » кешкен, оқымағаны одан әрі. «Басында сөз болған». Түркі қағанаты бас көтерсе де белді бекем ұстау үшін Білге қаған образын жасады. Дана, кемеңгер, көреген саясаттың бал уын сарқа ішкен Тоныкөк ұлтқа қазық болар тұлғаны ту етті. Іс ұмыт, ел жоқ, найза сынған, қылыш қышқа айналған тек егілген жыр қолда. Қорқыттың айтқаны сол, Қорқыт жыры болмаса, оғыз бұтағы жебедей жарып, берендей бел сындыра алмас еді. Қазақ Алпамысы болмаса Өзбек жеке шатыр тіге алмасы анық. Эдда, Аттила, Еділ бейлей болмаса Еуропаның бүгінгі күні жоқ еді. Ұрымдықтар жолдап апарған түркі-сармат Арда, Артұр, Артур болмаса Ағылшындарға тілдік, экономикалық, рухани жаулау жоқ болатын. Ал Ресей мемлекетінің ұлттық идеясын ісі күмәнді, жырда жарқын Игорь арқылы түркі Баян (Баяндау, бай-бай айту) жасады, тудырды.

ХХ ғасыр басында қазаққа тұлға табылмады. Махаббат («Бақытсыз Жамал»), әлеуметтік («Кім кінәлі») мәселелерді көтерген эпикалық шығармалар керек бейнені толғата алмады. Жақсылардың өзі жарылып, бөлініп, ағайынайқас, бауыр бауыздау екенін Мағжан ғана ұқты. Баян тек Ноянды өлтірген жоқ, Алаш қызылды, орыс қазақты өлтірген жоқ қазақ қазақты өлтіруде, о дүниеге аттандыруы Жаппар ие бізден безіп жаһаннамның есігін ашылып, ажал араны кекірік атып, ықылық атып тұрған болатын.Бүгінгі Жаңаөзенде атылып жатқан оқ қазақтікі. Сол оқтан қаза тапқан да – қазақ .
Ал орыс қанға малтыға жүріп Данкосын, Власовын тапты. Горький жайдан жай мифқа барған жоқ болатын. Кеңестік әдебиеттің алды, бастауы жоқ болатын. Еріксіз жоққа, қиялға, саусақ соруға тура келді. Бүгінгі «Көшпенділер», «Моңғол», «Батыр Баян» секілді, тарихи шындықтан шалғай ақылдан алыс фильмдер тәрізді.

Ал Кеңестер дәуірінде бәрі қарапайымдылықтан басталды.Жұртты тыңдату қажет болды, яғни «compliance gainig studies». Әсіресе Сталин сөздері «қарапайым», «тік», «жүрек жарды» болып саналды. «Знамяның» 1938 жылғы №1-де басылған мына сөздер соның үлгісі болып саналды. «Не скажешь, кто он такой, то ли он хорош, то ли он плох, то ли мужесственен, то л и трусоват, то ли он за народ до конца, то ли он за врагов народа». Бұл секілді түсінікті де түсініксіз сөздер «Лозунги партии научны», «Ленин с нами» т.б. тілерсегі кесілген тіркестер тудырды. Мұхтардың Абайы білгіштігі үшін, Құнанбай, Қаратайлар қаратабанның ақылы жете бермес күнделігінен азап шекті. Мұхтар «байшыл», «өткенді» аңсайды деп өткен күннің табыты қағылды. Бүгінгі « Менің елім – Қазақстан, президентім Нұрсұлтан, Қазақстан – кемелді ел, президент – кемеңгер » соған мысал.

Өнердің өз жолынан шығып көпке, топқа, бұхараға бұрылуы басталды. 1921 жылы жасырын атпен шыққан «150000000» В.В.Маяковский поэмасы «совет фольклорының таңы» деп жар салынды. (Советский эпос 1930 – 1940-х годов//Рукописи, которых не было: подделки в области славянского фольклора/ изд. Подгот. А.Л.Топорков, Т.Г.Иванов, Л.Н.Лаптева, Е.Е.Левкиевская. Москва.2002.с.403-968)

Ал өткен күннің бәрі жаман дегенмен кімге тиіспеу керек екені көрсетілді., айтылды, «танытылды». Д.Бедныйдың «Богатыри» операсында Тайыров қойылымында орыс батырының маскүнемді, Владимирдің ақымақтығы (расы сол!) көрсетілген соң «Правда» бетінде «Фольсификация народного прошлого» деген мақала шығып СССР совнаркомындағы бүкілодақтық өнер ісі комитетінде спектакльді тоқтату туралы үкім шықты. Карта ашылды, сандықтағы сақталған ой шеті көрінді. ... спектакль <...>б) огульно чернит богатырей русского былинного эпоса, в то время как главнейшие из богатырей являются <...> носителями героических черт русского народа; в) дает антиисторическое и издевательского изображения крещения Руси, являющегося в действительности положительным этапом в истории русского народа» (Правда. 1936.14 ноябрь). Орысша айтсақ «ит көмілген жер», ит өлген жерде емес екен. Қазақ батырлары күресінге лақтырылып орыстың ортаң қол жандары ту болып төбеге шықты.

«Эпосоведение» тасқыны кезінде тек орыс батыры ұлықталып, тіпті кинода орыс ертектері ерекше назарға алынды. 1944 жылы «Кащей Бессмертный», 1952 жылы «Садко», 1956 жылы «Илья Мурамец» секілді кинолар түсірілді. В.Васнецовтің антисемиттік «союз русского народа» ұйымында, большевиктерге қара қаражүздіктерді қолдаған, ұмытылып «После побоища Игоря Святославича с половцами» (1880), «Три богатыря» (1889) т.б. суреттері жарнамаланды. Ал бізде қазақ образы мазақ етілуде. « Келін », « Девственник №1» секілді фильмдер қазақты малға айналдырып намысына нәжіс жақты.
Бұған құрық беріп отырған – бүгінгі билік.

Жаңаөзеннен кейін...

Жаңаөзенде қазақ жалғыз қалды. Олар бұзақылар, баскесерлер, жүгенсіздер деп таңба басылып, табыт қағылатынына бәс тігемін. Тіпті 25 жыл өтпеген секілді. Сол әуен, сол зар, сол жоқтау. Бұлай болғанына билік кінәлі, көшеге шығу шетін іс, соңғы жол, қанды жол.

Бірақ, Ол да-жол...

КЕРЕКУ

         
Алаш                   


Ру-деп Казак баласын,

Асылдык ушин талдаймын. 

Алаш-деген ун шыкса,

Ушып та барам, калмаймын. 



Алаш сози-бирлигин,

Алаш сози-тирлигин. 

Алаш сози-киели,

Батырлыгын, ерлигин. 



Алаш-десе масайрап,

Кеудемди керип керилем. 

Алаш созин сезсем мен,

Олсем де қайта тирилем. 



Алаш-келер  урпагым,

Алаш-ата-бабамыз. 

Алаш-аткан ак таным,

Алаш-ой мен санамыз.  



Алаш-отты ураным,

Алаш-айтар жыр-эним. 

Алаш-десе елерер,

Елимде сункар кыраным.  



Алаш-отым, отаным,

Алаш-эсем каламыз.

Эркашанда жайкалсын,

Алаш ели,
даламыз.     

  Серик Серикбай-улы. 

2012 жылғы 15-ші қаңтарда өтетін Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі және маслихаттар депутаттарын сайлауға дауыс беруге барып, нағыз Қазақ Елінің азаматы екенімізді дәлелдейік. Қазақ тілі, Қазақ Елі, Қазақ жері, Қазақ тарихы, Қазақ салт-дәстүрі, Қазақ өнері, Қазақ мәдениеті мәңгі жасасын!!!

ПОМНИ ОБ ЭТОМ, КАЗАХ!

1. За один 19-й век казахи только Младшего Жуза подняли свыше 150-ти восстаний против царизма, которые были утоплены в крови.

2. 1901 –1910 годы. Русский царь наводняет казахскую степь переселенцами из внутренних губерний России. Казахов сгоняют со своих земель, бросают в тюрьмы, расстреливают.

3. 1914 –1915 годы. Казахов отправляют на тыловые работы, копать окопы на передовой. Многие не вернулись.

4. 1916 год. Российское самодержавие потопило в крови национально-освободительное движение казахов, поднявшихся на борьбу с кровавым режимом.

5. 1918-1920 годы. Казахи гибнут десятками тысяч в Гражданской войне красных против белых.

6. 1921–1923 годы. От голода погибают полтора миллиона казахов.

7. 1927–1929 годы. В стране разворачивается борьба под лозунгом «Экспроприация экспроприаторов». Многие бывшие богачи отправляются в ссылку, восстания в степи жестоко подавляются, организаторов бунтов расстреливают.

8. 1930-1931 годы. Идут аресты и расстрелы видных деятелей партии «Алаш».

9. 1932-1933 годы. Москва решается на полное истребление казахского народа. Геноцид. Три миллиона казахов погибает от голода. Всего тоталитарной системой истреблено 70% казахского населения.

10. 1937 – 1939 годы. 66 тысяч казахов объявлены «врагами народа», многие из них расстреляны, репрессированы.

11. 1941 –1945 годы. Более трехсот тысяч казахов сложили свои головы на фронтах второй мировой войны. Около миллиона детей остаются сиротами.

12. 1951 –1953 годы. Продолжение политики сталинских репрессий. Вновь казахов расстреливают, бросают в застенки НКВД, отправляют в лагеря.

13. 1955-61 годы. Закрыто 700 казахских школ. На север Казахстана сгоняют до миллиона переселенцев – зеков.

14. 1979 – 1989 годы. Казахи гибнут на чужой для нашего народа имперской захватнической войне в Афганистане.

15. 1961 – 1984 годы. Рушатся мечети, идет богоборческая кампания, народ теряет свое национальное самосознание, духовность, спивается. Казахский язык задвигается на второй план.

16. 1986 –1987 годы. Подавлено выступление казахской молодежи на Новой площади в Алматы. Многие его участники репрессированы, отправлены в тюрьмы и лагеря.

17. 1989-1990 годы. Подавлено выступление молодежи в Жанаозене.

РУССКОЯЗЫЧНЫЕ МЫСЛИ О КАЗАХАХ ДЛЯ РУССКОЯЗЫЧНОЙ АУДИТОРИИ

Написать данный материал подвигла истерия, сложившаяся в последнее время вокруг надвигающейся китайской экспансии в Казахстан. Пугающие материалы в российских СМИ неизменно отражаются в их русскоязычных аналогах, а затем перекочевывают в уже в казахские издания. Создается такой информационный фон, в результате которого синофобия овладевает массовым сознанием. И поневоле начинаешь боятся. Но когда начинаешь анализировать с чем связана такая массовая истерия и кто ее пробуждает, приходишь к выводу, что это не более чем искусные ходы по отвлечению внимании от более серьезных проблем.

Я тоже боюсь Китая. И любой нормальный государственник его должен опасаться. Поскольку наличие в близких соседях сильной державы редко сулит только лишь одни выгоды. Нации с имперским сознанием всегда нацелены на экспансию и на расширение. Это у них заложено в генетике. Другой вопрос, какими методами они это осуществляют. У казахов на уровне подсознания заложена боязнь Китая, поскольку в исторической памяти осталось уничтожение Джунгарского государства. Если учесть, что масса джунгар позже оказахилась, то эта боязнь так и осталась на уровне генетики. Но историческая память подогревается избирательно. Говоря давних проблемах с одной державой, забывают о недавних злодеяниях другой империи.

Появляются анекдоты и шутки-прибаутки еще больше усиливающие синофобию. Типа, «тот кто сегодня не говорит на русском, завтра будет говорить на китайском» и т.п. А оппозиция проводит митинги против экономического закабаления со стороны Китая. Мне тоже не нравится, что китайцы здесь скупают все не торгуясь. Но ведь от Таможенного союза у нас закабаленность в итоге получится больше. А китайские инвестиции сегодня по всему миру, кто имеет свободные деньги тот и вкладывает. Не было бы у Казахстана столько углеводородных ресурсов, так необходимых для развития Синьцзяна независимо от российских поставок, никогда бы к нам Поднебесная империя и не полезла бы. Соответственно если мы хотим себя оградить от китайской экспансии, то оппозиция должна протестовать против политики Правительства, которое не может предложить цивилизованные меры по ограничению. А их выдумывать не надо – это квотирование инвестиций.

При этом, если бы китайцы покупая предприятия ориентировались на 90 процентов на местные кадры никаких бунтов не было бы.

Но все же в китайской проблеме меня умиляет одностороннесть нашей обрусевшей оппозиции, равно как и граждански активных граждан. Почему мы боимся нашего восточного соседа? То что он нас окитаизирует и заставит говорить по-китайски? В таком случае обратимся к фактам, то есть к положению казахов в Китае и в России.

Сравним хотя бы по соблюдению прав малых автохтонных народов. В Китае на 1.4 млн. казахов действую повсеместно школы с казахским языком обучения. В России на почти 800 тыс. казахов их всего две. В том же Узбекистане на 800 тыс. казахов 540 школ.

КНР издает более 50-ти газет и журналов на казахском языке – в РФ подобных изданий несколько штук и то они влачат жалкое существование. Для китайских казахов работает 3 телеканала, которые вещают 7 дней в неделю полностью на родном языке. В России о таком даже и не слышали. Да что говорить в самом Казахстане нет ни одного телеканала полностью вещающем на государственном языке. А во время КазССР КазТВ вещало преимущественно на русском и у казахского языка был второстепенный статус. В Китае ребенок может получить полный цикл образования на родном языке (начальное, среднее, высшее) и получить трудоустройство. В России казахские дети обязаны сдавать для поступления в вузы Единый государственный экзамен исключительно на русском языке.

Мне приходилось встречаться с казахами, занимающими серьезные государственные должности в Китае и России. Из российских казахов в 90 случаях из 100 люди не знают родного языка. Китайские напротив владеют все. И по уровню профессионализма не уступают. Казахский бизнесмен из Китая владеет как правило китайским, казахским и нередко английским. Предприниматель-единокровник из России будет владеть только русским.

После этого всего кого Казахстану в отношении языковой и культурной экспансии бояться больше?

Да конечно, китайские казахи часто жалуются на то что их притесняют. Но по сравнению с российскими казахами они просто находятся в лучшем положении. Оралман из Китая приезжая в Казахстан обогащает языковую среду, переселенец из России пополняет ряды и без того многочисленных обрусевших казахов, тяготеющих к северному соседу. В принципе любое крупное государство, имеющее национальное коренное меньшинство стремится быстрее его интегрировать в большинство. И всегда меньшинства недовольны. Как баски в Испании, саамы в Финляндии, шотландцы в Великобритации и т.д. Но китайцы по сравнению с россиянами проводят свою политику более тактично. По крайней мере крайне редко можно встретить окитаившегося казаха, а обрусевших казахов на сегодня уже миллионы.

Китай не формирует в Казахстане из казахов же китайское лобби. Россия фактически давит на нас своим информационным полем. Появление 7 лет назад в Алматы маленькой газетенки на китайском языке вызвало бурю возмущений. А между тем закрываются глаза на полное доминирование российского информационного поля в Казахстане. Когда публикации и сюжеты несущие в себе заряд великодержавного шовинизма остаются вне внимания. Хотя по каждому третьему российскому изданию, продающемуся в Казахстане можно возбуждать дело о разжигании межнациональной розни.

Об этом можно было бы много говорить, еще больше написать. Задача ведь не стоит в обелении Китая или в очернении России. Добрый сосед он всегда остается добрым соседом. Но крики и истерика об экспансии, когда мы уже де-факто экспансированы Россией по-моему здесь неуместны. Сначала надо разобраться с тем ущемлением суверенитета, которое происходит здесь и сейчас, а потом уже поднимать панику о пока еще эфемерной угрозе.

Сегодня же вызовы экспансии более реальны с севера, чем с юга.

Қабілет-қарым жағынан қазақ ешкімнен де кем емес. Ақылы, парасат- пайымы, зердесі толық жетілген ұлт. Кенже қалмаған, кембағал болмаған, тарихи сұрыптаудың небір сын-сынағынан, азабы мен тозағынан аман өткен елміз. Кейбір ірілі-ұсақты мініміз болса, ол жүре жұқтырған залал-зарардан. Отарлаушы елдің жұлымыр саясатынан пайда болған зардапты дерт…

Соның салдарынан дар алдында емес, ар алдында ғана именген қазақ кейде бүгежектеп, күмілжіп, айтар сөзімізді айта алмай, міңгірлеп жатамыз. «Солай болуға тиіс» деген солақай саясаттың сұқ саусағы талайлардың көзіне әлі тіреліп тұр-ау!.. Екі қазақтың басы қосылса «әй, біз ел болмаймыз» деп шыға келеді. Неге бұлай? Бірін-бірі жау көріп, қас тұтып, қарыс қадамын есептеп отырған соң оңсын ба? Мұның бәрі туа бітті емес, жүре жұқты кеселдер…

«Алланың өзі де рас, сөзі де рас» деген Абайды кришнаит қылып шығарғысы келетін ғалымдар да қазақтың өз ішінен шығып жатыр. Мына заман бөлетін, бөлінетін заман ба? Ұлт ретінде қазақтың ортақ ісі, ортақ намысы болуы қажет емес пе? Жаңа мемлекет құрып, көк байрақты қолдан түсірмесек екен деп жүрміз. Бәріміз сол жолдамыз ба? Бір мақсат бір ниеттеміз бе?

Өкінішке қарай, біздің көп ағайын ұлт намысы дегенді ойлай бермейді. Қазақ сондай десе, әлдекім көзге шұқыса елірмесек те елеңдеп отыруға тиіс ел емес пе едік. Оның орнына кез келген қазақ руына, атасына әлдебір жаман сөз айтса соның қолында өлуге бар. Ал ұлттың жолында өлуге неге жоқ?!.

Осының себебін білмекке қап-қап қағаз, шаң-шаң шежіре ақтарып қарап отырсам Ахмет Байтұрсынұлы жарықтық мұның мәнісін ана ғасырдың басында-ақ айтып қойған екен. «Жұрт жұмысы деген қазақтың әдетінде болған емес. Өзге жұрттан оңаша жүріп, қазақ басқа халықтармен бәсекелесіп, жарысқа түскен жоқ. Сондықтан, жұрт намысы, ұлт намысы деген сөз қазақтың көбінесе түсініксіз нәрсе. Отбасына келерлік бәле болмаса жұрт басына келерлік бәлені ойлап уайымдамайды. Қуанышы, қайғысы от басынан аспайды» деп жазған екен Ахаң.

Баяғы арман Алаш қайраткерлерінің «басқа халықтармен бәсекелесіп, жарысқа түсер» кезі қайта оралған жоқ па? Ендігі таңда біз «жұрт басына келерлік бәлені ойлап уайымдауымыз» керек. Ұлт еңсесін тіктеп, кеселінен арылуы, тазаруы қажет. Алаш баласының арасына кірген алалық әлі күнге дейін азуын ақситып, тісін шықыр-шықыр қайрайды. Біз ешкімнен кем емеспіз. Бірақ өзімізді өзіміз тұсап, көрінгенге көзтүрткі болып жүргеніміз жасырын емес.

Ендігі жерде біз кімбіз, біз қандаймыз деген сұрақты өзімізге жиі қойып, ұлт мақтанышы болатын арыстарымызды өнеге тұтып, ұрпақ бойына ұлттық мақтаныш ұрығын себу қажет. Келешек жастардың кеудесін көбіне-көп мақтаныш сезімі кернеу керек. Сіз түңілсеңіз, біз түңілсек, олар түңілсе не болады? Көкірек көзі бітеліп, саналарға түнек орнайды. Келер келешекте Қазақстан мүлде жаңаша ел болуы тиіс. Жұрттың ойы жаңармай, қоғам рухани жетілмейді. Бұл үшін әркім бас біріктіруге өзіне міндет алуы керек.

Саган сенип калдырган.    

 

Алшан баскан халкымнын, 

Улан байтак жери бар.  

Асырар унин данкымнын, 

Ер сыйлаган ели бар.   

 

Калдырган кылып аманат,  

Бабалардын тили бар. 

Жер уйыктай жери бар, 

Карагым муны билип ал.    

 

Билсин сенин затынды, 

Бабалар изи балдырган.  

КАЗАК-деген атынды,  

Саган сенип калдырган.           

     

 Серик Серикбай-улы, «Онеге» китабынан
                   

                                     

Егемендик тойымыз     

 

Бас мереке тойымыз,

Егемендик алган кун. 

Арайлап атып ак таным,

Конилге шаттык салган кун.  

 

...Элемге кетип атымыз,

Кок жалау желбир каккан кун.  

Энимиз шарлап элемди,

Ел танбамды таккан кун.

    Серик Серикбай-улы, «Онеге» китабынан


 

Тілімізді оз тугырына орнату ушін біз не істей аламыз?

Курметти кауымдастык мушеси! Осы витруалдык ужымга туган тилине шын манинде жаны ашитын азаматтар жиналды деп сенемин. Сондыктан, казак тили маселесин "кара сандыкка" жаппай, ултымыздын басты кундылыгы ретинде дарежесин котеруге атсалысайык...

Қазақ тілі Қазақстанның тілі. Оны білмеген, білсе сөйлемеген адам ұлт сатқыны!

ҚАЗАҚ тілінің мәртебесі өссін, Қазақстан Республикасындағы жастардың НАМЫСЫН оятамыз десек:
1. Қазақ тілін туғаннан, балабақшадан бастап үйреткен дұрыс,
2. Дәлелден шын Қазақ тарихын мектептерде 5 кластан бастап оқыту қажет,
3. Басқа тілдегі мектептерді, кластарды жауып тастау, қажеттілігіне байланысты сағат беру,
4. Шет тілдерді қабілеті барларға ғана және Қазақ Еліне пайдасына қарай оқыту,
5. Мектептерде ән-күй сабағында өлеңдердің тарихын баяндау арқылы қазақ халқының домбырамен айтылатын терме, ән-күйлерін оқыту,
6. Шет ел музыкаларын шет елден қонақтар келгенде ғана орындау,
7. Орыс тілін алып тастау, мемлекеттік тіл тек ҚАЗАҚ тілі болуы керек.
Ақтөбе қаласы, Нұрлан Ізденұлы

Қазақтар - Көк түріктердің тікелей ұрпағы.
552 жылы Түрік қағанаты құрылды, келешекке осыншама байтақ жерді, таусылмайтын байлықты, тозбайтын дәстүрді қалдырып кетті. Байырғы түрік даналары иелік еткен жер де, байлық та, қалыптасқан дәстүр де, ой-сана да, ең алдымен қазаққа мирас болған еді. Түрік қағанатының қара шаңырағы да қазаққа қалған болатын.
Күлтегін туралы ежелгі түркі жазба ескерткіштерінің авторы, біздің данышпан ата бабаларымыз тастағы жазуларын бізге мұра етіп қалдырды.
1. Қазақтар – Түрік империясын құрушы, билік иесі қыпшақ тайпасы екені дәлелденді.
2. Орхон бойында, Моңғол үстіртінде қыпшақтармен бірге Тоғыз-оғуз одағы мекен еткен. Осы Тоғыз-оғуз тайпа құрамында Сегіз-оғуз(Найман), Тоғыз-оғуз(Керей), Қият, Таздар, Әлім, Шекті, Адай, Он-оқ(Үйсін, Дулат), Қаңылы, Арғу(Арғын) тайпаларының болғандығын тас бетіне қашап жазылған руникалық жазу деректері дәлелдейді.
3. Көк түріктердің этномәдениеті, діні, дүниетанымы, этнопсихологиясы бүгінгі қазақтардың салт-дәстүрімен бірдей екені анықталды.
4. Білге қаған мен Күлтегін кешеніндегі киелі ағаш(бәйтерек) бір символы екені археологиялық және жазба деректер арқылы дәлелденді.
5. Түрік қағанаты сарбаздары бөрі басты ту көтеріп жүрген.
6. Көне түріктер «қырғи» деп алдыңғы шептегі сарбаздарды атаған.
7. Көне түріктердің кең ойлап, кең пішуі, тұспалдап, мақалдап сөйлеуі, шешендігі, дүние танымы, тіршілік туралы ұғымы, қазақ ұлтының менталитетінде толық сақталған.
8. Байырғы түріктердің тілін таза сақтап қалған тіл – қазіргі қазақ тілі.
9. Түрік қағанаты заманында алты кіші орданы – алты алаш деп атаған.
10. Қытай деректерінде осылардың бәрі толық жазылған.

Мырзатай Жолдасбековтің «Сөзді ұғатын кез келді» кітабынан үзінді, Астана 2007 жыл.

Мұхтар Шаханов:



Қазақ тілі мемлекеттік тіл статусына қаншалықты лайық деп есептейсіз? Тәуелсіздік алған тұс пен қазіргі уақыттағы тіл жағдайының, жақсарғанын немесе нашарлағанын, т.б. сипаттап беруіңізді өтінемін.

1989 жылы, 22-ші қарашада Қазақстанның жоғарғы кеңесінде тіл мәселесі қаралды. Бұрынғы түскен ұсыныстарға орай екі тілді бірдей дауысқа салды. Орыс тілі мен қазақ тілін мемлекеттік тіл қатарына енгізу туралы. Сөйтіп сол өтіп кетті. Сөйтіп шала қазақтардың барлығы қуанып, бірін-бірі құшақтап, сүйісіп жатты.

Сол кезде мен қайта шықтым. Бізден басқа республикалардың барлығы өздерінің тілін мемлекеттік тіл жасады. "Біз тоқалдан тудық па? Бұл не деген масқара? Бүкіл елді көтереміз, мұның соңы екінші Желтоқсанға әкеліп соғуы мүмкін" - дегенімде билік басындағылардың көбісі тіксініп қалған. Содан кейін қазіргі елбасымыз шығып, "Шахановтың ұсынысын қайтадан дауысқа салайық" - деді.

Ал дауысқа салу мүлдем заңсыз болатын. Өтіп кетті ғой екі тіл бірдей. Ал бірақ билік не айтса сол, ол жерде, сол заманда. Содан кейін сол кісінің сөзі орындалып, дауысқа қайтадан салып едім, өзі бірінші болып көтеріп еді, жұрттың барлығы бір жақа қарай ойысты.

Егер мен басқалар сияқты сол кезде үндемей отыра бергенімде осы күнде қазақтың тілі қосымша тіл ретінде қалатын еді. Орыс тілі мемлекеттік тіл болып кететін еді. Және осы кезден де қазақтың шамамен 75-80 пайызы орыстанып кететін еді.

Міне содан бері 22 жыл өтті. 22 жылдан бері 22 орнықты қадам жасалған жоқ. Қайта заңдағы көп тілге мүмкіндік беретін баптарды алдырып тастады. Кейін мынау орыс тілі ресми жағдайда қазақ тілімен тең қолданады дегенді кіргізді. Кейін кіргізді бұны. Басында бұл жоқ болатын.

Енді біреулерге "неге мемлекеттік тілді үйренбейсің" деп айтсаң, олар "енді бізде мемлекеттік тіл екеу ғой. Екеуінің біреуін білсем жетпей ма?" деп осы заңды алға тартады.

Сондықтан да біз ата заңдағы "орыс тілі қазақ тілімен ресми жағдайда тең қолданады" деген тіркесті алып тастау мәселесін қойдық.
Ал біз орыс тіліне қарсы емеспіз. Біз еш уақытта республикамыздағы басқа тілдерге қарсы шыққан емеспіз. Ондай ақымағыңыз біз емес.

Біз бар болғаны анау тіркесті... ол тіркес дұрыс тұрған жоқ. Бұны тіпті Қазақстан республикалық конституциялық кеңесінде қолдады. Кезінде мен бұны парламенте жүрген кезімде осының дұрыс емес екендігін парламентте де көтергенмін. Содан кейін конституциялық кеңес осыған арнайы жиналыс өткізген. Сөйтіп біздің ұсынысымызды қолдаған. Орыс тілі қазақ тілімен тең қолданылады деген дұрыс пікір емес дегенге келтірді. Сөйтіп "Республикамызда мемлекеттік тіл біреу - ол қазақ тілі" - деген мәлімдеме жасады. Конституциялық кеңес!

Ал енді соны президенттің көмекшісі бола тұрып соны оқымағанына, Ертісбаевтың соны оқымағанына мен таңғалып отырмын. Ол бізге, жұрттарды айдап сауыма келе жатыр. Орыс тілді басылымдарды, басқа өзіміздің кейбір шала қазақтар басылымдарды айдап салудан тынар емес.

Сондықтан біздің көтеріп отырған мәселеміз өте орынды. Егер ананы алып тастамайынша, қазақ тілі еш уақытта өрге баспайды. Ал орыс тілі ел аралық, этнос аралық, халықаралық тіл ретінде қала береді. Оған ешкімнің дауы жоқ. Бұрын сондай тіркес болған, оны алып тастады. Соны алып тастағаннан кейін орнына мына тіркесті қойды. Бұрынғы қойылымды талап етіп отырмыз біз бар болғаны.

Мұхтар мырза, Қазақстанда қазақ тілін, қазақ ұлтының қамын ойлайтын ұлтшылдар партиясы неге құрылмайды? Сол кезде үлкен саяси күшке айналар еді.

Жалпы, бізді қазір "ұлтшыл" деп атап жүр. Біз еш уақытта заңнан тысқары шыққан емеспіз. Біз бар болғаны – мемлекеттік тілдің мүддесі үшін ғана күресіп жүрміз. Қазақстандағы мемлекеттік тілдің мүддесі үшін орыстың өзі күресу керек. Қазақстандағы өзбектер, ұйғырлар және немістер күресу керек. Мемлекеттік тілдің мүддесі үшін.

Ал егер жойылуға кетіп бара жатқан ұлтымыздың мүддесі үшін біз айқай көтерсек, біз ұлтшылмыз, ал Мәскеуде өздерінің тілі үшін күресіп жатқандардың барлығы патриоттар. Көріңіздер ме қандай жағдайға бізді алып келді? Бізге осындай айып таққаны үшін сотқа беруге болар еді кейбіреулерді. Қандай ұлтшылдық бар? Мұнда ешқандай ұлтшылдық жоқ, керек десеңіз. Бұл таза, біз мемлекеттің мүддесін көтеріп отырмыз.

Барлық жерлерде мемлекеттік тіл бар. Мәселен, Ресейде орыс тілін білмесеңіз, сол елдің азаматтығын ала алмайсыз. Үй сыпырушы болып орналаса алмайсыз. Ал бізде мемлекеттік тілге деген көзқарас құлдырап кеткен. Міне осыны айтсаң, біз ұлтшылмыз. Сондықтан бұл көзқарас мүлде дұрыс емес.

Кезінде "Халық рухы" деген партия құрдық. Оны да ұлтшыл партия деп айтуға болмайды – ол партияда 23 ұлттың өкілі бар еді. Бірақ күні бүгінге дейін бізді тіркемей отыр. Қаншама рет хат жаздық, бардық, сөйлестік. Ешқандай бізге қоятын күнәсі жоқ, 60 мыңға жуық халық тіркелген, бірақ күні бүгінге дейін бізге мүмкіндік бермей отыр.

Бес жылға кетті. Бізде демократияның иісі де сезілмейді, демократия "жемократия" болып кеткен. Ал оның орнына қоятын депутаттардың көпшілігі "жепутатқа" айналып кеткен.

Ең болмағанда 10 пайыз демократия жасауға болады ғой Қазақстанда. Не деген масқара?

Аға қашан жалтақтауды қояр екенбіз. Прибалтика мемлекттер халқы 1 500 000-3 000 000 болса да өз тілінде сөйлеп құрметтейді.

Енді олар өзінің ана тіліне деген көзқарасын әбден қалыптастырған. Бір мәселені ылғи есте ұстау керек. Кезінде мен "Тамырсыздану қаупінің тұжырымдамасы" деген тұжырым ұсындым. Бұны қолдап 34 мемлекеттің алдыңғы қатарлы азаматтары қол қойды.
Ресейден Сергей Михалков - орыстың классик жазушысы, балалар әдебиетінің классигі, 95 жастан асып дүниеден өтті; Евгений Евтушенко және Шығыстану институтының директоры қолдады. Және бір топ Ресейдің депутаттары қолдады. Ал Қырғызстаннан Шыңғыс Айтматов, Германиядан Нобель сыйлығының лауреаты, т.б. сол сияқты әр елдің қадау-қадау алдыңғы қатарлы азаматтары қол қойды.

Кейіннен бұл Қазақстан парламетінің депутаттарының араласуымен Астанадағы депутаттар үйінде осы туралы арнайы жиналыс болды. Сөйтіп барлығымыз қаулы қабылдадық. Ол қаулы кезінде Біріккен Ұлттар Ұйымына, ЮНЕСКО-ға жіберілген.

Міне сонда осындай ой бар: Әркімнің ата-бабасы бар, сол ата-бабасымен байланыс жүріп жатады. Көзге көрінбейтін. Мәселен, сіз бір тамырсыз өсіп жатқан бір шөптің атын атай аласыз ба? Тамырсыз өсетін бір талды атап бере аласыз ба? Барлық тіршілік иелерінің тамыры бар. Адам да өзінің ата-бабаларымен көзге көрінбейтін тамырлары арқылы жалғасады. Әркім өз тілінде ойлауды, сөйлеуді тоқтатқан кезде ата-бабасымен байланыс үзіледі екен. Содан кейін олардың рухы қырқысады екен.

Мынау қазақтың арғы-бергі тарихында өзінің тіліне, ұлтына қарсы шыққан қазақтар да болған. Солардың барлығының тағдыры трагедиямен біткен. Сол бір ғажап. Осы жөнінде біз зерттеу жүргіздік. Мынау қазақтың тіліне қарсы шыққан, ұлтына қарсы шыққан қазақтар бар ғой. Соларды зерттедік. Солардың барлығының тағдыры трагедиямен біткен екен. Құдайдың өзі жазалап отырады. Құран кәрімде ұлтты да құдайдың өзінің арнайы жасағанын айтады.

Ал кім өзінің ана тіліне қарсы шықса, ол құдайға қарсы шыққаны. Сондықтан тілге қарсы шығудың үлкен қасіреті бар. Бұны әрбір қазақ білу қажет.

Сондықтан кезінде Шыңғыс Айтматов екеуіміздің арамызда күрделі әңгіме өткен. Бұл әңгіме менің "Мәңгүрттенудің егеу құйрықтық тәсілі" деген кітабыма енді.
Мынау қазақтың арғы-бергі тарихында өзінің тіліне, ұлтына қарсы шыққан қазақтар да болған. Солардың барлығының тағдыры трагедиямен біткен. Сол бір ғажап

Менің өзім куә болған бірнеше адамдар бар. Кезінде Тоқтасын Беркінбаев деген ағамыз бар еді. Екеуіміз бір өлкенің перзенті едік, Отрар өлкесінің. Бірақ ол біреулердің сөзіне еріп, Желтоқсан көтерілісіне қарсы шықты. Желтоқсан көтерілісінің негізі – тіл үшін болған күрес.

Міне сол Желтоқсанды жамандап 17 мақала жазды. "Ақиқат" деген журнал бар, соның 17 санына бірінен соң бірі Тоқтасын ағамыздың мақаласы жарық көрді. Сөйтіп ол Талғат Рысқұлбектовты, Ләззат Асанованы тағы да басқа желтоқсан қайраткерлерінің бәрін жамандады. Алаңға шыққандардың барлығы маскүнемдер еді, нашақорлар еді деген биліктің пікірін қуаттады. Яғни шамасынша Желтоқсанды қаралады. Ұлттық, елдік мүддеге қарсы шықты.

Ауылға барып қалып едім, сонда бір балшы-көріпкел кемпір бар екен. Сол қолымды ұстап отырды да "өзіңіздің ауылдағы ұлттық, елдік мүддеге қарсы шыққан бір жігіт бар екен. Соған өлілердің де, тірілердің де қарғысы өтіпті. Екі айдан кейін топырақтың арасында көріп тұрмын" деді. Айтқанындай-ақ, тура екі айдан кейін ана кісінің аяғы аспанға келді.

Одан кейін кезінде "қазақ тілінің не керегі бар? Оны музейге қою керек" деп қаншама қазақтың тілін қорлап, сөз сөйлеген Нұрболат Масанов деген жігіт жап-жас кезінде дүниеден өтіп кетті. Қазір Кенсай зиратында жатыр. Яғни осындай бірнеше адамды біздің жігіттер зерттеді. Тілге қарсы шыққан адамадардың барлығының тағдыры трагедиямен бітеді екен. Соған мен өзім қайран қалдым.

Сізге интернет журнал не үлкен сайт керек-ақ. Онда негізгі тараулар: тарих, мәдениет, мұрағат қазына, тұлғалар, кітапханана, форум болса ғой. Әрине оған бірсыпыра қаражат керек. Редактор журналшы, кәмекші оператор, веб програмшы, жорлналшы корреспондент, шамамен көп адам. Мүмкін спонсор табылар?

Мынау қазақтың тіліне спонсорлық көрсеткен адамдар жоқ. Байлар бізде жеткілікті, бірақ олардың барлығы мынау тілге, ұлттық мүддеге қамқорлық көрсетуі үшін билік нысанаға алады деп қорқады. Тіптен осы жақында мемлекеттік тілді қолдау акциясын өткіздік қой. Сонда Мәмбеталин деген "Руханият" партиясының қайраткері кішкене ақша берді, содан кейін өзім кітаптарымның ақшасын қостым, 130 мың өзімнің ақшамды қостым. Басқа біреу бір тиын берген жоқ. Мейлі ғой енді, қайтеміз?

Бірақ бізге жаңағыдай сайт керек-ақ. Ол туралы ойлап жүрміз, бірақ қаржы жоқ.

Мұхтар-аға, сәлеметсіз бе? Менің білейін дегенім: Бибігүл Төлегенованың даулы конференциясынан кейін сіздің сол кісіге деген көзқарасыңыз өзгерді ме? Сіз оның өткізген конференциясы мен айтқан сөздері туралы не деп ойлайсыз?

Бибігүл Төлегенова қазақтың аса талантты әншісі. Бірақ өкінішке орай әншілердің көпшілігінің тамағы ғана жұмыс істейді. "Рухани сана, парасат" дегендер шиеніске түскен. Сорымызға қарай.

Бибігүл апамызды кіргізейік дегенде мен қарсылық білдіріп едім. "Керегі жоқ, одан басқа да адамдар табылады" деп едім, бірақ менің Нұржан Ошамбек деген бала телефон соғып өзімен келісіпті. Ол алдымен сұрапты "кімдер бар қол қойғандардың арасында?" деп. Нұрпейісовтен бастап біраз адамдардың аттарын атаған екен. "Мақұл, мен де біргемін сендермен" деген екен. Ал кейін ойламаған жерден қарсы шықты. Сөйтіп, мейлі, оған да ырзамыз, мейлі. Бірақ ол кісі арнайы, бізге қарсы, қазақ тіліне қарсы, орыстілді басылымдардың барын жинап, сұхбат берді.

"Мемлекеттік тіл" қозғалысы бұрын "Шіріген жұмырқа" деген сыйлық ойлап шығарған. Сөйтіп бұл сыйлыққа кандидат ретінде президенттің саяси істер жөніндегі кеңесшісі Ермұхамед Ертісбаев, Бибігүл Төлегенова және ұлттық мүддеге қарсы шықан бірнеше адам ендірілді. Екі университеттің ректоры бар ішінде. Енді оларды халық талқылайды, баспасөздер әлі ұзық талқылайды соларды. Сөйтіп жылдың аяғында біз елдік, ұлттық мүддеге ашық қарсы шыққан бірнеше адамдарға береміз.

Міне апамыз да өкінішке орай сол сыйлыққа кандидат болып тұр.

Мұхтар аға, болашақта Қазақ елінде үш тұғырлы тіл болады дегенге қалай қарайсыз? Қазірдің өзінде көп мектептер мен университеттерде политілдік группалар пайда болып жатыр емес па!?

Енді үш тұғырлы тілдің пайда болу себебі орыс тілін мемлекеттік тіл жасау салдарынан туған. Әйтпесе үш тілдің қайсысы мемлекеттік тіл? Үшеуі бірдей ғой. Міне осы істерде Ертісбаевтың еңбегі ерекше.
Мәселен, мен қайбір жылы Жапонияда болып, сегіз қаласында кездесу өткіздім. Сонда жапондардың жас қыз-жігіттері менің өлеңдерімді жатқа айтып тұрды кездесуде, өз ана тілдерінде. Содан кейін келіп өздерінің үлкен сыйлығын берді

Мына жапондарда бала 12-ге келгенше тек қана өз ана тілінде тәрбиеленеді екен. Он екіден асқаннан кейін ғана басқа тілдерді үйренуге бет бұрады. Яғни ол он екіге дейін өзінің анасын, тілден үлкен ана жоқ қой, сол өзінің анасын қуатының бойына сіңіреді. Ал сондай мінез қалыптастырған бала кейін өз ұлтын сатпайды, ұлтының патриоты болады, басқа да үлкен елдік, ұлттық мүдделерде алда жүреді. Ал біздегі саясат қалай? Әлі оң қол, сол қолының қайсысы қайсы екенін танымайтын екі жасар балаға бірден үш тіл үйретуге көштік.

Бұл педагогикалық заңдарға қайшы. Бала алдымен өзінің ана қуатын бойына сіңіріп алу керек. Ал енді кейбір мектептерде бірден үш тіл үйретіле бастады. Мектептерде емес, балабақшаларда екі жасар балаларға үш бірдей тілді үйретіп жатыр. Бұл қылмысқа бара-бара іс. Сондықтан біз бұған түбегейлі қарсымыз.

Әрине, адам шамасы келгенше 10 тіл, 15, 20 тіл үйренсін. Біздің Әбу Насыр әл-Фараби деген бабамыз 76 тілде сөйлеген. Бірақ әр бала міндетті түрде бірінші кезекте өзінің ана қуатын бойына сіңіру керек. Ана тілін аялайтын деңгейге жету керек. Содан кейін ғана басқа тілдерге бұрылу керек. Ал жапондар сауатсыз халық емес.

Мәселен, мен қайбір жылы Жапонияда болып, сегіз қаласында кездесу өткіздім. Сонда жапондардың жас қыз-жігіттері менің өлеңдерімді жатқа айтып тұрды кездесуде, өз ана тілдерінде. Содан кейін келіп өздерінің үлкен сыйлығын берді.

Ал енді сол елде жүріп мен жапондардың ғылыми пайымына, адами пайымына ерекше ырза болдым. Сондықтан біз бұл салада осы жапондардың ғылыми тәжірибесіне сүйенуіміз керек екені дұрыс.

Қазіргі өсіп келе жатқан қазақтың жастарында патриоттық сезім жоғары. Біз аға буын осы жастарды тілімізге тірек етіп тәрбиелей аламыз ба? Мағжан сияқты жастарға сенім білдіре аламыз ба? Ағайын не қосарың бар...